lín wǔ jūn yǔ sūn qīng zi yì bīng yú zhào xiào chéng wáng qián, wáng yuē: qǐng wèn bīng yào?
临武君与孙卿子议兵于赵孝成王前,王曰:请问兵要?
lín wǔ jūn duì yuē: shàng dé tiān shí, xià de dì lì, guān dí zhī biàn dòng, hòu zhī fā, xiān zhī zhì, cǐ yòng bīng zhī yào shù yě.
临武君对曰:上得天时,下得地利,观敌之变动,后之发,先之至,此用兵之要术也。
sūn qīng zǐ yuē: bù rán! chén suǒ wén gǔ zhī dào, fán yòng bīng gōng zhàn zhī běn, zài hu yī mín. gōng shǐ bù tiáo, zé yì bù néng yǐ zhōng wēi liù mǎ bù hé, zé zào fù bù néng yǐ zhì yuǎn shì mín bù qīn fù, zé tāng wǔ bù néng yǐ bì shèng yě. gù shàn fù mín zhě, shì nǎi shàn yòng bīng zhě yě. gù bīng yào zài hu shàn fù mín ér yǐ.
孙卿子曰:不然!臣所闻古之道,凡用兵攻战之本,在乎壹民。弓矢不调,则羿不能以中微;六马不和,则造父不能以致远;士民不亲附,则汤武不能以必胜也。故善附民者,是乃善用兵者也。故兵要在乎善附民而已。
lín wǔ jūn yuē: bù rán. bīng zhī suǒ guì zhě yì lì yě, suǒ xíng zhě biàn zhà yě. shàn yòng bīng zhě, gǎn hū yōu àn, mò zhī qí suǒ cóng chū. sūn wú yòng zhī wú dí yú tiān xià, qǐ bì dài fù mín zāi!
临武君曰:不然。兵之所贵者埶利也,所行者变诈也。善用兵者,感忽悠闇,莫知其所从出。孙吴用之无敌于天下,岂必待附民哉!
sūn qīng zǐ yuē: bù rán. chén zhī suǒ dào, rén zhě zhī bīng, wáng zhě zhī zhì yě. jūn zhī suǒ guì, quán móu yì lì yě suǒ xíng, gōng duó biàn zhà yě zhū hóu zhī shì yě. rén rén zhī bīng, bù kě zhà yě bǐ kě zhà zhě, dài màn zhě yě, lù dǎn zhě yě, jūn chén shàng xià zhī jiān, huàn rán yǒu lí dé zhě yě. gù yǐ jié zhà jié, yóu qiǎo zhuō yǒu xìng yān. yǐ jié zhà yáo, pì zhī: ruò yǐ luǎn tóu shí, yǐ zhǐ náo fèi ruò fù shuǐ huǒ, rù yān jiāo méi ěr. gù rén rén shàng xià, bǎi jiāng yī xīn, sān jūn tóng lì chén zhī yú jūn yě, xià zhī yú shàng yě, ruò zi zhī shì fù, dì zhī shì xiōng, ruò shǒu bì zhī gǎn tóu mù ér fù xiōng fù yě, zhà ér xí zhī, yǔ xiān jīng ér hòu jī zhī, yī yě. qiě rén rén zhī yòng shí lǐ zhī guó, zé jiāng yǒu bǎi lǐ zhī tīng yòng bǎi lǐ zhī guó, zé jiāng yǒu qiān lǐ zhī tīng yòng qiān lǐ zhī guó, zé jiāng yǒu sì hǎi zhī tīng, bì jiāng cōng míng jǐng jiè hé chuán ér yī. gù rén rén zhī bīng, jù zé chéng zú, sàn zé chéng liè, yán zé ruò mò yé zhī zhǎng rèn, yīng zhī zhě duàn duì zé ruò mò yé zhī lì fēng, dāng zhī zhě kuì, huán jū ér fāng zhǐ, zé ruò pán shí rán, chù zhī zhě jiǎo cuī, àn jiǎo lù duǒ lǒng zhǒng dōng lóng ér tuì ěr. qiě fú bào guó zhī jūn, jiāng shuí yǔ zhì zāi? bǐ qí suǒ yǔ zhì zhě, bì qí mín yě, ér qí mín zhī qīn wǒ huān ruò fù mǔ, qí hǎo wǒ fēn ruò jiāo lán, bǐ fǎn gù qí shàng, zé ruò zhuó qíng, ruò chóu chóu rén zhī qíng, suī jié zhí, qǐ yòu kěn wèi qí suǒ è, zéi qí suǒ hǎo zhě zāi! shì yóu shǐ rén zhī zǐ sūn zì zéi qí fù mǔ yě, bǐ bì jiāng lái gào zhī, fū yòu hé kě zhà yě! gù rén rén yòng guó rì míng, zhū hóu xiān shùn zhě ān, hòu shùn zhě wēi, lǜ dí zhī zhě xuē, fǎn zhī zhě wáng. shī yuē:" wǔ wáng zài fā, yǒu qián bǐng yuè rú huǒ liè liè, zé mò wǒ gǎn è." cǐ zhī wèi yě.
孙卿子曰:不然。臣之所道,仁者之兵,王者之志也。君之所贵,权谋埶利也;所行,攻夺变诈也;诸侯之事也。仁人之兵,不可诈也;彼可诈者,怠慢者也,路亶者也,君臣上下之间,涣然有离德者也。故以桀诈桀,犹巧拙有幸焉。以桀诈尧,譬之:若以卵投石,以指挠沸;若赴水火,入焉焦没耳。故仁人上下,百将一心,三军同力;臣之于君也,下之于上也,若子之事父,弟之事兄,若手臂之扞头目而覆胸腹也,诈而袭之,与先惊而后击之,一也。且仁人之用十里之国,则将有百里之听;用百里之国,则将有千里之听;用千里之国,则将有四海之听,必将聪明警戒和传而一。故仁人之兵,聚则成卒,散则成列,延则若莫邪之长刃,婴之者断;兑则若莫邪之利锋,当之者溃,圜居而方止,则若盘石然,触之者角摧,案角鹿埵陇种东笼而退耳。且夫暴国之君,将谁与至哉?彼其所与至者,必其民也,而其民之亲我欢若父母,其好我芬若椒兰,彼反顾其上,则若灼黥,若雠仇;人之情,虽桀跖,岂又肯为其所恶,贼其所好者哉!是犹使人之子孙自贼其父母也,彼必将来告之,夫又何可诈也!故仁人用国日明,诸侯先顺者安,后顺者危,虑敌之者削,反之者亡。诗曰:“武王载发,有虔秉钺;如火烈烈,则莫我敢遏。”此之谓也。
xiào chéng wáng lín wǔ jūn yuē: shàn! qǐng wèn wáng zhě zhī bīng, shè hé dào hé xíng ér kě?
孝成王、临武君曰:善!请问王者之兵,设何道何行而可?
sūn qīng zǐ yuē: fán zài dài wáng, jiāng lǜ mò shì yě. chén qǐng suì dào wáng zhě zhū hóu qiáng ruò cún wáng zhī xiào, ān wēi zhī yì: jūn xián zhě qí guó zhì, jūn bù néng zhě qí guó luàn lóng lǐ guì yì zhě qí guó zhì, jiǎn lǐ jiàn yì zhě qí guó luàn zhì zhě qiáng, luàn zhě ruò, shì qiáng ruò zhī běn yě. shàng zú áng zé xià kě yòng yě, shàng bù áng zé xià bù kě yòng yě xià kě yòng zé qiáng, xià bù kě yòng zé ruò, shì qiáng ruò zhī cháng yě. lóng lǐ xiào gōng, shàng yě zhòng lù guì jié, cì yě shàng gōng jiàn jié, xià yě, shì qiáng ruò zhī fán yě. hǎo shì zhě qiáng, bù hǎo shì zhě ruò ài mín zhě qiáng, bù ài mín zhě ruò zhèng lìng xìn zhě qiáng, zhèng lìng bù xìn zhě ruò mín qí zhě qiáng, mín bù qí zhě ruò shǎng zhòng zhě qiáng, shǎng qīng zhě ruò xíng wēi zhě qiáng, xíng wǔ zhě ruò xiè yòng bīng gé gōng wán biàn lì zhě qiáng, xiè yòng bīng gé yǔ hù bù biàn lì zhě ruò. zhòng yòng bīng zhě qiáng, qīng yòng bīng zhě ruò quán chū yī zhě qiáng, quán chū èr zhě ruò, shì qiáng ruò zhī cháng yě.
孙卿子曰:凡在大王,将率末事也。臣请遂道王者诸侯强弱存亡之效,安危之埶:君贤者其国治,君不能者其国乱;隆礼贵义者其国治,简礼贱义者其国乱;治者强,乱者弱,是强弱之本也。上足卬则下可用也,上不卬则下不可用也;下可用则强,下不可用则弱,是强弱之常也。隆礼效功,上也;重禄贵节,次也;上功贱节,下也,是强弱之凡也。好士者强,不好士者弱;爱民者强,不爱民者弱;政令信者强,政令不信者弱;民齐者强,民不齐者弱;赏重者强,赏轻者弱;刑威者强,刑侮者弱;械用兵革攻完便利者强,械用兵革窳楛不便利者弱。重用兵者强,轻用兵者弱;权出一者强,权出二者弱,是强弱之常也。
qí rén lóng jì jī, qí jì yě, dé yī shǒu zhě, zé cì shú zī jīn, wú běn shǎng yǐ. shì shì xiǎo dí cuì, zé tōu kě yòng yě, shì dà dí jiān, zé huàn rán lí ěr. ruò fēi niǎo rán, qīng cè fǎn fù wú rì, shì wáng guó zhī bīng yě, bīng mò ruò shì yǐ. shì qí qù lìn shì yōng ér zhàn zhī jǐ yǐ.
齐人隆技击,其技也,得一首者,则赐赎锱金,无本赏矣。是事小敌毳,则偷可用也,事大敌坚,则涣然离耳。若飞鸟然,倾侧反复无日,是亡国之兵也,兵莫弱是矣。是其去赁市佣而战之几矣。
wèi shì zhī wǔ zú, yǐ dù qǔ zhī, yī sān shǔ zhī jiǎ, cāo shí èr shí zhī nǔ, fù fú shǐ wǔ shí gè, zhì gē qí shàng, guān zhòu dài jiàn, yíng sān rì zhī liáng, rì zhōng ér qū bǎi lǐ, zhōng shì zé fù qí hù, lì qí tián zhái, shì shù nián ér shuāi, ér wèi kě duó yě, gǎi zào zé bù yì zhōu yě, shì gù dì suī dà, qí shuì bì guǎ, shì wēi guó zhī bīng yě.
魏氏之武卒,以度取之,衣三属之甲,操十二石之弩,负服矢五十个,置戈其上,冠胄带剑,赢三日之粮,日中而趋百里,中试则复其户,利其田宅,是数年而衰,而未可夺也,改造则不易周也,是故地虽大,其税必寡,是危国之兵也。
qín rén qí shēng mín jiá è, qí shǐ mín yě kù liè, jié zhī yǐ yì, yǐn zhī yǐ è, niǔ zhī yǐ qìng shǎng, qiú zhī yǐ xíng fá, shǐ tiān xià zhī mín, suǒ yǐ yào lì yú shàng zhě, fēi dòu wú yóu yě. è ér yòng zhī, dé ér hòu gōng zhī, gōng shǎng xiāng cháng yě, wǔ jiǎ shǒu ér lì wǔ jiā, shì zuì wéi zhòng qiáng cháng jiǔ, duō dì yǐ zhèng, gù sì shì yǒu shèng, fēi xìng yě, shù yě.
秦人其生民郏阨,其使民也酷烈,劫之以埶,隐之以阨,忸之以庆赏,酋之以刑罚,使天下之民,所以要利于上者,非斗无由也。阨而用之,得而后功之,功赏相长也,五甲首而隶五家,是最为众强长久,多地以正,故四世有胜,非幸也,数也。
gù qí zhī jì jī, bù kě yǐ yù wèi shì zhī wǔ zú wèi shì zhī wǔ zú, bù kě yǐ yù qín zhī ruì shì qín zhī ruì shì, bù kě yǐ dāng huán wén zhī jié zhì huán wén zhī jié zhì, bù kě yǐ dí tāng wǔ zhī rén yì yǒu yù zhī zhě, ruò yǐ jiāo áo tóu shí yān. jiān shì shù guó zhě, jiē gàn shǎng dǎo lì zhī bīng yě, yōng tú yù mài zhī dào yě, wèi yǒu guì shàng ān zhì qí jié zhī lǐ yě. zhū hóu yǒu néng wēi miào zhī yǐ jié, zé zuò ér jiān dài zhī ěr. gù zhāo jìn mù xuǎn, lóng yì zhà, shàng gōng lì, shì jiàn zhī yě lǐ yì jiào huà, shì qí zhī yě. gù yǐ zhà yù zhà, yóu yǒu qiǎo zhuō yān yǐ zhà yù qí, pì zhī yóu yǐ zhuī dāo duò tài shān yě, fēi tiān xià zhī yú rén mò gǎn shì. gù wáng zhě zhī bīng bù shì. tāng wǔ zhī zhū jié zhòu yě, gǒng yì zhǐ huī, ér qiáng bào zhī guó mò bù qū shǐ, zhū jié zhòu ruò zhū dú fū. gù tài shì yuē:" dú fū zhòu." cǐ zhī wèi yě. gù bīng dà qí zé zhì tiān xià, xiǎo qí zé zhì lín dí. ruò fú zhāo jìn mù xuǎn, lóng yì zhà, shàng gōng lì zhī bīng, zé shèng bù shèng wú cháng, dài xī dài zhāng, dài cún dài wáng, xiāng wèi cí xióng ěr yǐ. fū shì zhī wèi dào bīng, jūn zǐ bù yóu yě.
故齐之技击,不可以遇魏氏之武卒;魏氏之武卒,不可以遇秦之锐士;秦之锐士,不可以当桓文之节制;桓文之节制,不可以敌汤武之仁义;有遇之者,若以焦熬投石焉。兼是数国者,皆干赏蹈利之兵也,佣徒鬻卖之道也,未有贵上安制綦节之理也。诸侯有能微妙之以节,则作而兼殆之耳。故招近募选,隆埶诈,尚功利,是渐之也;礼义教化,是齐之也。故以诈遇诈,犹有巧拙焉;以诈遇齐,辟之犹以锥刀堕太山也,非天下之愚人莫敢试。故王者之兵不试。汤武之诛桀纣也,拱挹指麾,而强暴之国莫不趋使,诛桀纣若诛独夫。故泰誓曰:“独夫纣。”此之谓也。故兵大齐则制天下,小齐则治邻敌。若夫招近募选,隆埶诈,尚功利之兵,则胜不胜无常,代翕代张,代存代亡,相为雌雄耳矣。夫是之谓盗兵,君子不由也。
gù qí zhī tián dān, chǔ zhī zhuāng juē, qín zhī wèi yāng, yàn zhī móu jǐ, shì jiē shì sú suǒ wèi shàn yòng bīng zhě yě, shì qí qiǎo zhuō qiáng ruò, zé wèi yǒu yǐ xiāng jūn yě. ruò qí dào yī yě, wèi jí hé qí yě jǐ qì sī zhà, quán móu qīng fù, wèi miǎn dào bīng yě. qí huán jìn wén chǔ zhuāng wú hé lǘ yuè gōu jiàn shì jiē hé qí zhī bīng yě, kě wèi rù qí yù yǐ, rán ér wèi yǒu běn tǒng yě, gù kě yǐ bà ér bù kě yǐ wáng shì qiáng ruò zhī xiào yě.
故齐之田单,楚之庄蹻,秦之卫鞅,燕之缪虮,是皆世俗所谓善用兵者也,是其巧拙强弱,则未有以相君也。若其道一也,未及和齐也;掎契司诈,权谋倾覆,未免盗兵也。齐桓、晋文、楚庄、吴阖闾、越勾践是皆和齐之兵也,可谓入其域矣,然而未有本统也,故可以霸而不可以王;是强弱之效也。
xiào chéng wáng lín wǔ jūn yuē shàn! qǐng wèn wèi jiāng?
孝成王、临武君曰善!请问为将?
sūn qīng zǐ yuē: zhī mò dà hū qì yí, xíng mò dà hū wú guò, shì mò dà hū wú huǐ, shì zhì wú huǐ ér zhǐ yǐ, chéng bù kě bì yě. gù zhì hào zhèng lìng yù yán yǐ wēi, qìng shǎng xíng fá yù bì yǐ xìn, chù shě shōu cáng yù zhōu yǐ gù, xǐ jǔ jìn tuì yù ān yǐ zhòng, yù jí yǐ sù kuī dí guān biàn yù qián yǐ shēn, yù wǔ yǐ cān yù dí jué zhàn bì dào wú suǒ míng, wú dào wú suǒ yí: fū shì zhī wèi liù shù. wú yù jiāng ér è fèi, wú jí shèng ér wàng bài, wú wēi nèi ér qīng wài, wú jiàn lì ér bù gù qí hài, fán lǜ shì yù shú ér yòng cái yù tài: fū shì zhī wèi wǔ quán. suǒ yǐ bù shòu mìng yú zhǔ yǒu sān: kě shā ér bù kě shǐ chù bù wán, kě shā ér bù kě shǐ jī bù shèng, kě shā ér bù kě shǐ qī bǎi xìng: fū shì zhī wèi sān zhì. fán shòu mìng yú zhǔ ér xíng sān jūn, sān jūn jì dìng, bǎi guān dé xù, qún wù jiē zhèng, zé zhǔ bù néng xǐ, dí bù néng nù: fū shì zhī wèi zhì chén. lǜ bì xiān shì, ér shēn zhī yǐ jìng, shèn zhōng rú shǐ, zhōng shǐ rú yī: fū shì zhī wèi dà jí. fán bǎi shì zhī chéng yě, bì zài jìng zhī qí bài yě, bì zài màn zhī. gù jìng shèng dài zé jí, dài shèng jìng zé miè jì shèng yù zé cóng, yù shèng jì zé xiōng. zhàn rú shǒu, xíng rú zhàn, yǒu gōng rú xìng, jìng móu wú kuàng, jìng shì wú kuàng, jìng lì wú kuàng, jìng zhòng wú kuàng, jìng dí wú kuàng: fū shì zhī wèi wǔ wú kuàng. jǐn xíng cǐ liù shù wǔ quán sān zhì, ér chù zhī yǐ gōng jìng wú kuàng, fū shì zhī wèi tiān xià zhī jiāng, zé tōng yú shén míng yǐ.
孙卿子曰:知莫大乎弃疑,行莫大乎无过,事莫大乎无悔,事至无悔而止矣,成不可必也。故制号政令欲严以威,庆赏刑罚欲必以信,处舍收藏欲周以固,徙举进退欲安以重,欲疾以速;窥敌观变欲潜以深,欲伍以参;遇敌决战必道吾所明,无道吾所疑:夫是之谓六术。无欲将而恶废,无急胜而忘败,无威内而轻外,无见利而不顾其害,凡虑事欲孰而用财欲泰:夫是之谓五权。所以不受命于主有三:可杀而不可使处不完,可杀而不可使击不胜,可杀而不可使欺百姓:夫是之谓三至。凡受命于主而行三军,三军既定,百官得序,群物皆正,则主不能喜,敌不能怒:夫是之谓至臣。虑必先事,而申之以敬,慎终如始,终始如一:夫是之谓大吉。凡百事之成也,必在敬之;其败也,必在慢之。故敬胜怠则吉,怠胜敬则灭;计胜欲则从,欲胜计则凶。战如守,行如战,有功如幸,敬谋无圹,敬事无圹,敬吏无圹,敬众无圹,敬敌无圹:夫是之谓五无圹。谨行此六术、五权、三至,而处之以恭敬无圹,夫是之谓天下之将,则通于神明矣。
lín wǔ jūn yuē: shàn! qǐng wèn wáng zhě zhī jūn zhì?
临武君曰:善!请问王者之军制?
sūn qīng zǐ yuē: jiāng sǐ gǔ, yù sǐ pèi, bǎi lì sǐ zhí, shì dài fū sǐ háng liè. wén gǔ shēng ér jìn, wén jīn shēng ér tuì, shùn mìng wèi shàng, yǒu gōng cì zhī lìng bù jìn ér jìn, yóu lìng bù tuì ér tuì yě, qí zuì wéi jūn. bù shā lǎo ruò, bù liè hé jià, fú zhě bù qín, gé zhě bù shě, bèn mìng zhě bù huò. fán zhū, fēi zhū qí bǎi xìng yě, zhū qí luàn bǎi xìng zhě yě bǎi xìng yǒu gǎn qí zéi, zé shì yì zéi yě. yǐ gù shùn rèn zhě shēng, sū rèn zhě sǐ, bèn mìng zhě gòng. wēi zǐ kāi fēng yú sòng, cáo chù lóng duàn yú jūn, yīn zhī fú mín, suǒ yǐ yǎng shēng zhī zhě yě, wú yì zhōu rén. gù jìn zhě gē ōu ér lè zhī, yuǎn zhě jié cù ér qū zhī, wú yōu xián pì lòu zhī guó, mò bù qū shǐ ér ān lè zhī, sì hǎi zhī nèi ruò yī jiā, tōng dá zhī shǔ mò bù cóng fú, fū shì zhī wèi rén shī. shī yuē:" zì xī zì dōng, zì nán zì běi, wú sī bù fú." cǐ zhī wèi yě. wáng zhě yǒu zhū ér wú zhàn, chéng shǒu bù gōng, bīng gé bù jī, shàng xià xiāng xǐ zé qìng zhī, bù tú chéng, bù qián jūn, bù liú zhòng, shī bù yuè shí. gù luàn zhě lè qí zhèng, bù ān qí shàng, yù qí zhì yě.
孙卿子曰:将死鼓,御死辔,百吏死职,士大夫死行列。闻鼓声而进,闻金声而退,顺命为上,有功次之;令不进而进,犹令不退而退也,其罪惟均。不杀老弱,不猎禾稼,服者不禽,格者不舍,奔命者不获。凡诛,非诛其百姓也,诛其乱百姓者也;百姓有扞其贼,则是亦贼也。以故顺刃者生,苏刃者死,奔命者贡。微子开封于宋,曹触龙断于军,殷之服民,所以养生之者也,无异周人。故近者歌讴而乐之,远者竭蹙而趋之,无幽闲辟陋之国,莫不趋使而安乐之,四海之内若一家,通达之属莫不从服,夫是之谓人师。诗曰:“自西自东,自南自北,无思不服。”此之谓也。王者有诛而无战,城守不攻,兵格不击,上下相喜则庆之,不屠城,不潜军,不留众,师不越时。故乱者乐其政,不安其上,欲其至也。
lín wǔ jūn yuē: shàn!
临武君曰:善!
chén xiāo wèn sūn qīng zǐ yuē: xiān shēng yì bīng, cháng yǐ rén yì wèi běn rén zhě ài rén, yì zhě xún lǐ, rán zé yòu hé yǐ bīng wèi? fán suǒ wéi yǒu bīng zhě, wèi zhēng duó yě.
陈嚣问孙卿子曰:先生议兵,常以仁义为本;仁者爱人,义者循理,然则又何以兵为?凡所为有兵者,为争夺也。
sūn qīng zǐ yuē: fēi rǔ suǒ zhī yě! bǐ rén zhě ài rén, ài rén gù è rén zhī hài zhī yě yì zhě xún lǐ, xún lǐ gù è rén zhī luàn zhī yě. bǐ bīng zhě suǒ yǐ jìn bào chú hài yě, fēi zhēng duó yě. gù rén zhě zhī bīng, suǒ cún zhě shén, suǒ guò zhě huà, ruò shí yǔ zhī jiàng, mò bù shuō xǐ. shì yǐ yáo fá huān dōu, shùn fá yǒu miáo, yǔ fá gòng gōng, tāng fá yǒu xià, wén wáng fá chóng, wǔ wáng fá zhòu, cǐ sì dì liǎng wáng, jiē yǐ rén yì zhī bīng, xíng yú tiān xià yě. gù jìn zhě qīn qí shàn, yuǎn fāng mù qí dé, bīng bù xuè rèn, yuǎn ěr lái fú, dé shèng yú cǐ, shī jí sì jí. shī yuē:" shū rén jūn zǐ, qí yí bù tè, qí yí bù tè, zhèng shì sì guó." cǐ zhī wèi yě.
孙卿子曰:非汝所知也!彼仁者爱人,爱人故恶人之害之也;义者循理,循理故恶人之乱之也。彼兵者所以禁暴除害也,非争夺也。故仁者之兵,所存者神,所过者化,若时雨之降,莫不说喜。是以尧伐驩兜,舜伐有苗,禹伐共工,汤伐有夏,文王伐崇,武王伐纣,此四帝两王,皆以仁义之兵,行于天下也。故近者亲其善,远方慕其德,兵不血刃,远迩来服,德盛于此,施及四极。诗曰:“淑人君子,其仪不忒,其仪不忒,正是四国。”此之谓也。
lǐ sī wèn sūn qīng zǐ yuē: qín sì shì yǒu shèng, bīng qiáng hǎi nèi, wēi xíng zhū hóu, fēi yǐ rén yì wèi zhī yě, yǐ biàn cóng shì ér yǐ.
李斯问孙卿子曰:秦四世有胜,兵强海内,威行诸侯,非以仁义为之也,以便从事而已。
sūn qīng zǐ yuē: fēi rǔ suǒ zhī yě! rǔ suǒ wèi biàn zhě, bù biàn zhī biàn yě wú suǒ wèi rén yì zhě, dà biàn zhī biàn yě. bǐ rén yì zhě, suǒ yǐ xiū zhèng zhě yě zhèng xiū zé mín qīn qí shàng, lè qí jūn, ér qīng wèi zhī sǐ. gù yuē: fán zài yú jūn, jiāng lǜ mò shì yě. qín sì shì yǒu shèng, xǐ xǐ rán cháng kǒng tiān xià zhī yī hé ér yà jǐ yě, cǐ suǒ wèi mò shì zhī bīng, wèi yǒu běn tǒng yě. gù tāng zhī fàng jié yě, fēi qí zhú zhī míng tiáo zhī shí yě wǔ wáng zhī zhū zhòu yě, fēi yǐ jiǎ zǐ zhī cháo ér hòu shèng zhī yě, jiē qián xíng sù xiū yě, suǒ wèi rén yì zhī bīng yě. jīn nǚ bù qiú zhī yú běn, ér suǒ zhī yú mò, cǐ shì zhī suǒ yǐ luàn yě.
孙卿子曰:非汝所知也!汝所谓便者,不便之便也;吾所谓仁义者,大便之便也。彼仁义者,所以修政者也;政修则民亲其上,乐其君,而轻为之死。故曰:凡在于军,将率末事也。秦四世有胜,諰諰然常恐天下之一合而轧己也,此所谓末世之兵,未有本统也。故汤之放桀也,非其逐之鸣条之时也;武王之诛纣也,非以甲子之朝而后胜之也,皆前行素修也,所谓仁义之兵也。今女不求之于本,而索之于末,此世之所以乱也。
lǐ zhě zhì biàn zhī jí yě, qiáng gù zhī běn yě, wēi xíng zhī dào yě, gōng míng zhī zǒng yě, wáng gōng yóu zhī suǒ yǐ dé tiān xià yě, bù yóu suǒ yǐ yǔn shè jì yě. gù jiān jiǎ lì bīng bù zú yǐ wéi shèng, gāo chéng shēn chí bù zú yǐ wéi gù, yán lìng fán xíng bù zú yǐ wéi wēi. yóu qí dào zé xíng, bù yóu qí dào zé fèi.
礼者、治辨之极也,强固之本也,威行之道也,功名之总也,王公由之所以得天下也,不由所以陨社稷也。故坚甲利兵不足以为胜,高城深池不足以为固,严令繁刑不足以为威。由其道则行,不由其道则废。
chǔ rén jiāo gé xī sì yǐ wéi jiǎ, gé jiān rú jīn shí wǎn jù tiě máo, cǎn rú fēng chài, qīng lì piào chì, zú rú piāo fēng rán ér bīng dài yú chuí shā, táng miè sǐ. zhuāng juē qǐ, chǔ fēn ér wèi sān sì, shì qǐ wú jiān jiǎ lì bīng yě zāi! qí suǒ yǐ tǒng zhī zhě fēi qí dào gù yě. rǔ yǐng yǐ wéi xiǎn, jiāng hàn yǐ wéi chí, xiàn zhī yǐ dèng lín, yuán zhī yǐ fāng chéng rán ér qín shī zhì, ér yān yǐng jǔ, ruò zhèn gǎo rán, shì qǐ wú gù sāi ài zǔ yě zāi! qí suǒ yǐ tǒng zhī zhě fēi qí dào gù yě. zhòu kū bǐ gàn, qiú jī zǐ, wèi páo luò xíng, shā lù wú shí, chén xià lǐn rán mò bì qí mìng, rán ér zhōu shī zhì, ér lìng bù xíng hū xià, bù néng yòng qí mín, shì qǐ lìng bù yán, xíng bù fán yě zāi! qí suǒ yǐ tǒng zhī zhě fēi qí dào gù yě.
楚人鲛革犀兕以为甲,鞈坚如金石;宛钜铁矛,惨如蜂虿,轻利僄遫,卒如飘风;然而兵殆于垂沙,唐蔑死。庄蹻起,楚分而为三四,是岂无坚甲利兵也哉!其所以统之者非其道故也。汝颍以为险,江汉以为池,限之以邓林,缘之以方城;然而秦师至,而鄢郢举,若振槁然,是岂无固塞隘阻也哉!其所以统之者非其道故也。纣刳比干,囚箕子,为炮烙刑,杀戮无时,臣下懔然莫必其命,然而周师至,而令不行乎下,不能用其民,是岂令不严,刑不繁也哉!其所以统之者非其道故也。
gǔ zhī bīng, gē máo gōng shǐ ér yǐ yǐ, rán ér dí guó bù dài shì ér qū chéng guō bù biàn, gōu chí bù hú, gù sāi bù shù, jī biàn bù zhāng rán ér guó yàn rán bù wèi wài ér gù zhě, wú tā gù yān, míng dào ér jūn fēn zhī, shí shǐ ér chéng ài zhī, xià zhī hé shàng yě rú yǐng xiàng, yǒu bù yóu lìng zhě, rán hòu qí zhī yǐ xíng. gù xíng yī rén ér tiān xià fú, zuì rén bù yóu qí shàng, zhī zuì zhī zài jǐ yě. shì gù xíng fá shěng ér wēi liú, wú tā gù yān, yóu qí dào gù yě. gǔ zhě dì yáo zhī zhì tiān xià yě, gài shā yī rén, xíng èr rén, ér tiān xià zhì. chuán yuē:" wēi lì ér bù shì, xíng cuò ér bù yòng." cǐ zhī wèi yě.
古之兵,戈矛弓矢而已矣,然而敌国不待试而诎;城郭不辨,沟池不抇,固塞不树,机变不张;然而国晏然不畏外而固者,无它故焉,明道而钧分之,时使而诚爱之,下之和上也如影向,有不由令者,然后俟之以刑。故刑一人而天下服,罪人不邮其上,知罪之在己也。是故刑罚省而威流,无它故焉,由其道故也。古者帝尧之治天下也,盖杀一人,刑二人,而天下治。传曰:“威厉而不试,刑错而不用。”此之谓也。
fán rén zhī dòng yě, wèi shǎng qìng wèi zhī, zé jiàn hài shāng yān zhǐ yǐ. gù shǎng qìng xíng fá yì zhà, bù zú yǐ jìn rén zhī lì, zhì rén zhī sǐ. wéi rén zhǔ shàng zhě yě, qí suǒ yǐ jiē xià zhī bǎi xìng zhě, wú lǐ yì zhōng xìn, yān lǜ lǜ yòng shǎng qìng xíng fá yì zhà, chú è qí xià, huò qí gōng yòng ér yǐ yǐ. dà kòu zé zhì, shǐ zhī chí wēi chéng zé bì pàn, yù dí chù zhàn zé bì běi, láo kǔ fán rǔ zé bì bēn, huò yān lí ěr, xià fǎn zhì qí shàng. gù shǎng qìng xíng fá yì zhà zhī wèi dào zhě, yōng tú yù mài zhī dào yě, bù zú yǐ hé dà zhòng, měi guó jiā, gù gǔ zhī rén xiū ér bù dào yě. gù hòu dé yīn yǐ xiān zhī, míng lǐ yì yǐ dào zhī, zhì zhōng xìn yǐ ài zhī, shàng xián shǐ néng yǐ cì zhī, jué fú qìng shǎng yǐ shēn zhī, shí qí shì, qīng qí rèn, yǐ diào qí zhī, zhǎng yǎng zhī, rú bǎo chì zǐ. zhèng lìng yǐ dìng, fēng sú yǐ yī, yǒu lí sú bù shùn qí shàng, zé bǎi xìng mò bù dūn è, mò bù dú niè, ruò fú bù xiáng rán hòu xíng yú shì qǐ yǐ. shì dà xíng zhī suǒ jiā yě, rǔ shú dà yān! jiāng yǐ wéi lì xié? zé dà xíng jiā yān, shēn gǒu bù kuáng huò gàng lòu, shuí dǔ shì ér bù gǎi yě zāi! rán hòu bǎi xìng xiǎo rán jiē zhī xún shàng zhī fǎ, xiàng shàng zhī zhì, ér ān lè zhī. yú shì yǒu néng huà shàn xiū shēn zhèng xíng jī lǐ yì zūn dào dé, bǎi xìng mò bù guì jìng, mò bù qīn yù rán hòu shǎng yú shì qǐ yǐ. shì gāo jué fēng lù zhī suǒ jiā yě, róng shú dà yān! jiāng yǐ wéi hài xié? zé gāo jué fēng lù yǐ chí yǎng zhī shēng mín zhī shǔ, shú bù yuàn yě! diāo diāo yān xiàn guì jué zhòng shǎng yú qí qián, xiàn míng xíng dà rǔ yú qí hòu, suī yù wú huà, néng hū zāi! gù mín guī zhī rú liú shuǐ, suǒ cún zhě shén, suǒ wéi zhě huà. zhī shǔ wèi zhī huà ér shùn, bào hàn yǒng lì zhī shǔ wèi zhī huà ér yuàn, páng pì qū sī zhī shǔ wèi zhī huà ér gōng, jīn jiū shōu liáo zhī shǔ wèi zhī huà ér diào, fū shì zhī wèi dà huà zhì yī. shī yuē:" wáng yóu yǔn sāi, xú fāng jì lái." cǐ zhī wèi yě.
凡人之动也,为赏庆为之,则见害伤焉止矣。故赏庆、刑罚、埶诈,不足以尽人之力,致人之死。为人主上者也,其所以接下之百姓者,无礼义忠信,焉虑率用赏庆、刑罚、埶诈,除阨其下,获其功用而已矣。大寇则至,使之持危城则必畔,遇敌处战则必北,劳苦烦辱则必奔,霍焉离耳,下反制其上。故赏庆、刑罚、埶诈之为道者,佣徒鬻卖之道也,不足以合大众,美国家,故古之人羞而不道也。故厚德音以先之,明礼义以道之,致忠信以爱之,尚贤使能以次之,爵服庆赏以申之,时其事,轻其任,以调齐之,长养之,如保赤子。政令以定,风俗以一,有离俗不顺其上,则百姓莫不敦恶,莫不毒孽,若祓不祥;然后刑于是起矣。是大刑之所加也,辱孰大焉!将以为利邪?则大刑加焉,身苟不狂惑戆陋,谁睹是而不改也哉!然后百姓晓然皆知循上之法,像上之志,而安乐之。于是有能化善、修身、正行、积礼义、尊道德,百姓莫不贵敬,莫不亲誉;然后赏于是起矣。是高爵丰禄之所加也,荣孰大焉!将以为害邪?则高爵丰禄以持养之;生民之属,孰不愿也!雕雕焉县贵爵重赏于其前,县明刑大辱于其后,虽欲无化,能乎哉!故民归之如流水,所存者神,所为者化。之属为之化而顺,暴悍勇力之属为之化而愿,旁辟曲私之属为之化而公,矜纠收缭之属为之化而调,夫是之谓大化至一。诗曰:“王犹允塞,徐方既来。”此之谓也。
fán jiān rén zhě yǒu sān shù: yǒu yǐ dé jiān rén zhě, yǒu yǐ lì jiān rén zhě, yǒu yǐ fù jiān rén zhě. bǐ guì wǒ míng shēng, měi wǒ dé xíng, yù wèi wǒ mín, gù pì mén chú tú, yǐ yíng wú rù. yīn qí mín, xí qí chù, ér bǎi xìng jiē ān. lì fǎ shī lìng, mò bù shùn bǐ. shì gù de dì ér quán mí zhòng, jiān rén ér bīng yú qiáng: shì yǐ dé jiān rén zhě yě. fēi guì wǒ míng shēng yě, fēi měi wǒ dé xíng yě, bǐ wèi wǒ wēi, jié wǒ yì, gù mín suī yǒu lí xīn, bù gǎn yǒu pàn lǜ, ruò shì zé róng jiǎ yú zhòng, fèng yǎng bì fèi. shì gù de dì ér quán mí qīng, jiān rén ér bīng yú ruò: shì yǐ lì jiān rén zhě yě. fēi guì wǒ míng shēng yě, fēi měi wǒ dé xíng yě, yòng pín qiú fù, yòng jī qiú bǎo, xū fù zhāng kǒu, lái guī wǒ shí. ruò shì, zé bì fā fū zhǎng jiào zhī sù yǐ shí zhī, wěi zhī cái huò yǐ fù zhī, lì liáng yǒu sī yǐ jiē zhī, yǐ qī sān nián, rán hòu mín kě xìn yě. shì gù de dì ér quán mí qīng, jiān rén ér guó yú pín: shì yǐ fù jiān rén zhě yě. gù yuē: yǐ dé jiān rén zhě wáng, yǐ lì jiān rén zhě ruò, yǐ fù jiān rén zhě pín, gǔ jīn yī yě.
凡兼人者有三术:有以德兼人者,有以力兼人者,有以富兼人者。彼贵我名声,美我德行,欲为我民,故辟门除涂,以迎吾入。因其民,袭其处,而百姓皆安。立法施令,莫不顺比。是故得地而权弥重,兼人而兵俞强:是以德兼人者也。非贵我名声也,非美我德行也,彼畏我威,劫我埶,故民虽有离心,不敢有畔虑,若是则戎甲俞众,奉养必费。是故得地而权弥轻,兼人而兵俞弱:是以力兼人者也。非贵我名声也,非美我德行也,用贫求富,用饥求饱,虚腹张口,来归我食。若是,则必发夫掌窌之粟以食之,委之财货以富之,立良有司以接之,已期三年,然后民可信也。是故得地而权弥轻,兼人而国俞贫:是以富兼人者也。故曰:以德兼人者王,以力兼人者弱,以富兼人者贫,古今一也。
jiān bìng yì néng yě, wéi jiān níng zhī nán yān. qí néng bìng sòng, ér bù néng níng yě, gù wèi duó zhī. yàn néng bìng qí, ér bù néng níng yě, gù tián dān duó zhī. hán zhī shàng dì, fāng shù bǎi lǐ, wán quán fù zú ér qū zhào, zhào bù néng níng yě, gù qín duó zhī. gù néng bìng zhī, ér bù néng níng, zé bì duó bù néng bìng zhī, yòu bù néng níng qí yǒu, zé bì wáng. néng níng zhī, zé bì néng bìng zhī yǐ. dé zhī zé níng, jiān bìng wú qiáng. gǔ zhě tāng yǐ báo, wǔ wáng yǐ hào, jiē bǎi lǐ zhī dì yě, tiān xià wèi yī, zhū hóu wèi chén, wú tā gù yān, néng níng zhī yě. gù níng shì yǐ lǐ, níng mín yǐ zhèng lǐ xiū ér shì fú, zhèng píng ér mín ān shì fú mín ān, fū shì zhī wèi dà níng. yǐ shǒu zé gù, yǐ zhēng zé qiáng, lìng xíng jìn zhǐ, wáng zhě zhī shì bì yǐ.
兼幷易能也,唯坚凝之难焉。齐能幷宋,而不能凝也,故魏夺之。燕能幷齐,而不能凝也,故田单夺之。韩之上地,方数百里,完全富足而趋赵,赵不能凝也,故秦夺之。故能幷之,而不能凝,则必夺;不能幷之,又不能凝其有,则必亡。能凝之,则必能幷之矣。得之则凝,兼幷无强。古者汤以薄,武王以滈,皆百里之地也,天下为一,诸侯为臣,无他故焉,能凝之也。故凝士以礼,凝民以政;礼修而士服,政平而民安;士服民安,夫是之谓大凝。以守则固,以征则强,令行禁止,王者之事毕矣。