lín wǔ jūn yǔ sūn qīng zi yì bīng yú zhào xiào chéng wáng qián, wáng yuē: qǐng wèn bīng yào?
臨武君與孫卿子議兵於趙孝成王前,王曰:請問兵要?
lín wǔ jūn duì yuē: shàng dé tiān shí, xià de dì lì, guān dí zhī biàn dòng, hòu zhī fā, xiān zhī zhì, cǐ yòng bīng zhī yào shù yě.
臨武君對曰:上得天時,下得地利,觀敵之變動,後之發,先之至,此用兵之要術也。
sūn qīng zǐ yuē: bù rán! chén suǒ wén gǔ zhī dào, fán yòng bīng gōng zhàn zhī běn, zài hu yī mín. gōng shǐ bù diào, zé yì bù néng yǐ zhōng wēi liù mǎ bù hé, zé zào fù bù néng yǐ zhì yuǎn shì mín bù qīn fù, zé tāng wǔ bù néng yǐ bì shèng yě. gù shàn fù mín zhě, shì nǎi shàn yòng bīng zhě yě. gù bīng yào zài hu shàn fù mín ér yǐ.
孫卿子曰:不然!臣所聞古之道,凡用兵攻戰之本,在乎壹民。弓矢不調,則羿不能以中微;六馬不和,則造父不能以致遠;士民不親附,則湯武不能以必勝也。故善附民者,是乃善用兵者也。故兵要在乎善附民而已。
lín wǔ jūn yuē: bù rán. bīng zhī suǒ guì zhě yì lì yě, suǒ xíng zhě biàn zhà yě. shàn yòng bīng zhě, gǎn hū yōu àn, mò zhī qí suǒ cóng chū. sūn wú yòng zhī wú dí yú tiān xià, qǐ bì dài fù mín zāi!
臨武君曰:不然。兵之所貴者埶利也,所行者變詐也。善用兵者,感忽悠闇,莫知其所從出。孫吳用之無敵於天下,豈必待附民哉!
sūn qīng zǐ yuē: bù rán. chén zhī suǒ dào, rén zhě zhī bīng, wáng zhě zhī zhì yě. jūn zhī suǒ guì, quán móu yì lì yě suǒ xíng, gōng duó biàn zhà yě zhū hóu zhī shì yě. rén rén zhī bīng, bù kě zhà yě bǐ kě zhà zhě, dài màn zhě yě, lù dǎn zhě yě, jūn chén shàng xià zhī jiān, huàn rán yǒu lí dé zhě yě. gù yǐ jié zhà jié, yóu qiǎo zhuō yǒu xìng yān. yǐ jié zhà yáo, pì zhī: ruò yǐ luǎn tóu shí, yǐ zhǐ náo fèi ruò fù shuǐ huǒ, rù yān jiāo méi ěr. gù rén rén shàng xià, bǎi jiāng yī xīn, sān jūn tóng lì chén zhī yú jūn yě, xià zhī yú shàng yě, ruò zi zhī shì fù, dì zhī shì xiōng, ruò shǒu bì zhī gǎn tóu mù ér fù xiōng fù yě, zhà ér xí zhī, yǔ xiān jīng ér hòu jī zhī, yī yě. qiě rén rén zhī yòng shí lǐ zhī guó, zé jiāng yǒu bǎi lǐ zhī tīng yòng bǎi lǐ zhī guó, zé jiāng yǒu qiān lǐ zhī tīng yòng qiān lǐ zhī guó, zé jiāng yǒu sì hǎi zhī tīng, bì jiāng cōng míng jǐng jiè hé chuán ér yī. gù rén rén zhī bīng, jù zé chéng zú, sàn zé chéng liè, yán zé ruò mò yé zhī zhǎng rèn, yīng zhī zhě duàn duì zé ruò mò yé zhī lì fēng, dāng zhī zhě kuì, huán jū ér fāng zhǐ, zé ruò pán shí rán, chù zhī zhě jiǎo cuī, àn jiǎo lù duǒ lǒng zhǒng dōng lóng ér tuì ěr. qiě fú bào guó zhī jūn, jiāng shuí yǔ zhì zāi? bǐ qí suǒ yǔ zhì zhě, bì qí mín yě, ér qí mín zhī qīn wǒ huān ruò fù mǔ, qí hǎo wǒ fēn ruò jiāo lán, bǐ fǎn gù qí shàng, zé ruò zhuó qíng, ruò chóu chóu rén zhī qíng, suī jié zhí, qǐ yòu kěn wèi qí suǒ è, zéi qí suǒ hǎo zhě zāi! shì yóu shǐ rén zhī zǐ sūn zì zéi qí fù mǔ yě, bǐ bì jiāng lái gào zhī, fū yòu hé kě zhà yě! gù rén rén yòng guó rì míng, zhū hóu xiān shùn zhě ān, hòu shùn zhě wēi, lǜ dí zhī zhě xuē, fǎn zhī zhě wáng. shī yuē: wǔ wáng zài fā, yǒu qián bǐng yuè rú huǒ liè liè, zé mò wǒ gǎn è. cǐ zhī wèi yě.
孫卿子曰:不然。臣之所道,仁者之兵,王者之志也。君之所貴,權謀埶利也;所行,攻奪變詐也;諸侯之事也。仁人之兵,不可詐也;彼可詐者,怠慢者也,路亶者也,君臣上下之間,渙然有離德者也。故以桀詐桀,猶巧拙有幸焉。以桀詐堯,譬之:若以卵投石,以指撓沸;若赴水火,入焉焦沒耳。故仁人上下,百將一心,三軍同力;臣之於君也,下之於上也,若子之事父,弟之事兄,若手臂之扞頭目而覆胸腹也,詐而襲之,與先驚而後擊之,一也。且仁人之用十里之國,則將有百里之聽;用百里之國,則將有千里之聽;用千里之國,則將有四海之聽,必將聰明警戒和傳而一。故仁人之兵,聚則成卒,散則成列,延則若莫邪之長刃,嬰之者斷;兌則若莫邪之利鋒,當之者潰,圜居而方止,則若盤石然,觸之者角摧,案角鹿埵隴種東籠而退耳。且夫暴國之君,將誰與至哉?彼其所與至者,必其民也,而其民之親我歡若父母,其好我芬若椒蘭,彼反顧其上,則若灼黥,若讎仇;人之情,雖桀跖,豈又肯為其所惡,賊其所好者哉!是猶使人之子孫自賊其父母也,彼必將來告之,夫又何可詐也!故仁人用國日明,諸侯先順者安,後順者危,慮敵之者削,反之者亡。詩曰:「武王載發,有虔秉鉞;如火烈烈,則莫我敢遏。」此之謂也。
xiào chéng wáng lín wǔ jūn yuē: shàn! qǐng wèn wáng zhě zhī bīng, shè hé dào hé xíng ér kě?
孝成王、臨武君曰:善!請問王者之兵,設何道何行而可?
sūn qīng zǐ yuē: fán zài dài wáng, jiāng lǜ mò shì yě. chén qǐng suì dào wáng zhě zhū hóu qiáng ruò cún wáng zhī xiào, ān wēi zhī yì: jūn xián zhě qí guó zhì, jūn bù néng zhě qí guó luàn lóng lǐ guì yì zhě qí guó zhì, jiǎn lǐ jiàn yì zhě qí guó luàn zhì zhě qiáng, luàn zhě ruò, shì qiáng ruò zhī běn yě. shàng zú áng zé xià kě yòng yě, shàng bù áng zé xià bù kě yòng yě xià kě yòng zé qiáng, xià bù kě yòng zé ruò, shì qiáng ruò zhī cháng yě. lóng lǐ xiào gōng, shàng yě zhòng lù guì jié, cì yě shàng gōng jiàn jié, xià yě, shì qiáng ruò zhī fán yě. hǎo shì zhě qiáng, bù hǎo shì zhě ruò ài mín zhě qiáng, bù ài mín zhě ruò zhèng lìng xìn zhě qiáng, zhèng lìng bù xìn zhě ruò mín qí zhě qiáng, mín bù qí zhě ruò shǎng zhòng zhě qiáng, shǎng qīng zhě ruò xíng wēi zhě qiáng, xíng wǔ zhě ruò xiè yòng bīng gé gōng wán biàn lì zhě qiáng, xiè yòng bīng gé yǔ hù bù biàn lì zhě ruò. zhòng yòng bīng zhě qiáng, qīng yòng bīng zhě ruò quán chū yī zhě qiáng, quán chū èr zhě ruò, shì qiáng ruò zhī cháng yě.
孫卿子曰:凡在大王,將率末事也。臣請遂道王者諸侯強弱存亡之效,安危之埶:君賢者其國治,君不能者其國亂;隆禮貴義者其國治,簡禮賤義者其國亂;治者強,亂者弱,是強弱之本也。上足卬則下可用也,上不卬則下不可用也;下可用則強,下不可用則弱,是強弱之常也。隆禮效功,上也;重祿貴節,次也;上功賤節,下也,是強弱之凡也。好士者強,不好士者弱;愛民者強,不愛民者弱;政令信者強,政令不信者弱;民齊者強,民不齊者弱;賞重者強,賞輕者弱;刑威者強,刑侮者弱;械用兵革攻完便利者強,械用兵革窳楛不便利者弱。重用兵者強,輕用兵者弱;權出一者強,權出二者弱,是強弱之常也。
qí rén lóng jì jī, qí jì yě, dé yī shǒu zhě, zé cì shú zī jīn, wú běn shǎng yǐ. shì shì xiǎo dí cuì, zé tōu kě yòng yě, shì dà dí jiān, zé huàn rán lí ěr. ruò fēi niǎo rán, qīng cè fǎn fù wú rì, shì wáng guó zhī bīng yě, bīng mò ruò shì yǐ. shì qí qù lìn shì yōng ér zhàn zhī jǐ yǐ.
齊人隆技擊,其技也,得一首者,則賜贖錙金,無本賞矣。是事小敵毳,則偷可用也,事大敵堅,則渙然離耳。若飛鳥然,傾側反覆無日,是亡國之兵也,兵莫弱是矣。是其去賃市傭而戰之幾矣。
wèi shì zhī wǔ zú, yǐ dù qǔ zhī, yī sān shǔ zhī jiǎ, cāo shí èr shí zhī nǔ, fù fú shǐ wǔ shí gè, zhì gē qí shàng, guān zhòu dài jiàn, yíng sān rì zhī liáng, rì zhōng ér qū bǎi lǐ, zhōng shì zé fù qí hù, lì qí tián zhái, shì shù nián ér shuāi, ér wèi kě duó yě, gǎi zào zé bù yì zhōu yě, shì gù dì suī dà, qí shuì bì guǎ, shì wēi guó zhī bīng yě.
魏氏之武卒,以度取之,衣三屬之甲,操十二石之弩,負服矢五十個,置戈其上,冠胄帶劍,贏三日之糧,日中而趨百里,中試則復其戶,利其田宅,是數年而衰,而未可奪也,改造則不易周也,是故地雖大,其稅必寡,是危國之兵也。
qín rén qí shēng mín jiá è, qí shǐ mín yě kù liè, jié zhī yǐ yì, yǐn zhī yǐ è, niǔ zhī yǐ qìng shǎng, qiú zhī yǐ xíng fá, shǐ tiān xià zhī mín, suǒ yǐ yào lì yú shàng zhě, fēi dòu wú yóu yě. è ér yòng zhī, dé ér hòu gōng zhī, gōng shǎng xiāng zhǎng yě, wǔ jiǎ shǒu ér lì wǔ jiā, shì zuì wèi zhòng qiáng zhǎng jiǔ, duō dì yǐ zhèng, gù sì shì yǒu shèng, fēi xìng yě, shù yě.
秦人其生民郟阨,其使民也酷烈,劫之以埶,隱之以阨,忸之以慶賞,酋之以刑罰,使天下之民,所以要利於上者,非斗無由也。阨而用之,得而後功之,功賞相長也,五甲首而隸五家,是最為眾強長久,多地以正,故四世有勝,非幸也,數也。
gù qí zhī jì jī, bù kě yǐ yù wèi shì zhī wǔ zú wèi shì zhī wǔ zú, bù kě yǐ yù qín zhī ruì shì qín zhī ruì shì, bù kě yǐ dāng huán wén zhī jié zhì huán wén zhī jié zhì, bù kě yǐ dí tāng wǔ zhī rén yì yǒu yù zhī zhě, ruò yǐ jiāo áo tóu shí yān. jiān shì shù guó zhě, jiē gàn shǎng dǎo lì zhī bīng yě, yōng tú yù mài zhī dào yě, wèi yǒu guì shàng ān zhì qí jié zhī lǐ yě. zhū hóu yǒu néng wēi miào zhī yǐ jié, zé zuò ér jiān dài zhī ěr. gù zhāo jìn mù xuǎn, lóng yì zhà, shàng gōng lì, shì jiàn zhī yě lǐ yì jiào huà, shì qí zhī yě. gù yǐ zhà yù zhà, yóu yǒu qiǎo zhuō yān yǐ zhà yù qí, pì zhī yóu yǐ zhuī dāo duò tài shān yě, fēi tiān xià zhī yú rén mò gǎn shì. gù wáng zhě zhī bīng bù shì. tāng wǔ zhī zhū jié zhòu yě, gǒng yì zhǐ huī, ér qiáng bào zhī guó mò bù qū shǐ, zhū jié zhòu ruò zhū dú fū. gù tài shì yuē: dú fū zhòu. cǐ zhī wèi yě. gù bīng dà qí zé zhì tiān xià, xiǎo qí zé zhì lín dí. ruò fú zhāo jìn mù xuǎn, lóng yì zhà, shàng gōng lì zhī bīng, zé shèng bù shèng wú cháng, dài xī dài zhāng, dài cún dài wáng, xiāng wèi cí xióng ěr yǐ. fū shì zhī wèi dào bīng, jūn zǐ bù yóu yě.
故齊之技擊,不可以遇魏氏之武卒;魏氏之武卒,不可以遇秦之銳士;秦之銳士,不可以當桓文之節制;桓文之節制,不可以敵湯武之仁義;有遇之者,若以焦熬投石焉。兼是數國者,皆干賞蹈利之兵也,傭徒鬻賣之道也,未有貴上安制綦節之理也。諸侯有能微妙之以節,則作而兼殆之耳。故招近募選,隆埶詐,尚功利,是漸之也;禮義教化,是齊之也。故以詐遇詐,猶有巧拙焉;以詐遇齊,辟之猶以錐刀墮太山也,非天下之愚人莫敢試。故王者之兵不試。湯武之誅桀紂也,拱挹指麾,而強暴之國莫不趨使,誅桀紂若誅獨夫。故泰誓曰:「獨夫紂。」此之謂也。故兵大齊則制天下,小齊則治鄰敵。若夫招近募選,隆埶詐,尚功利之兵,則勝不勝無常,代翕代張,代存代亡,相為雌雄耳矣。夫是之謂盜兵,君子不由也。
gù qí zhī tián dān, chǔ zhī zhuāng juē, qín zhī wèi yāng, yàn zhī móu jǐ, shì jiē shì sú suǒ wèi shàn yòng bīng zhě yě, shì qí qiǎo zhuō qiáng ruò, zé wèi yǒu yǐ xiāng jūn yě. ruò qí dào yī yě, wèi jí hé qí yě jǐ qì sī zhà, quán móu qīng fù, wèi miǎn dào bīng yě. qí huán jìn wén chǔ zhuāng wú hé lǘ yuè gōu jiàn shì jiē hé qí zhī bīng yě, kě wèi rù qí yù yǐ, rán ér wèi yǒu běn tǒng yě, gù kě yǐ bà ér bù kě yǐ wáng shì qiáng ruò zhī xiào yě.
故齊之田單,楚之莊蹻,秦之衛鞅,燕之繆蟣,是皆世俗所謂善用兵者也,是其巧拙強弱,則未有以相君也。若其道一也,未及和齊也;掎契司詐,權謀傾覆,未免盜兵也。齊桓、晉文、楚莊、吳闔閭、越勾踐是皆和齊之兵也,可謂入其域矣,然而未有本統也,故可以霸而不可以王;是強弱之效也。
xiào chéng wáng lín wǔ jūn yuē shàn! qǐng wèn wèi jiāng?
孝成王、臨武君曰善!請問為將?
sūn qīng zǐ yuē: zhī mò dà hū qì yí, xíng mò dà hū wú guò, shì mò dà hū wú huǐ, shì zhì wú huǐ ér zhǐ yǐ, chéng bù kě bì yě. gù zhì hào zhèng lìng yù yán yǐ wēi, qìng shǎng xíng fá yù bì yǐ xìn, chù shě shōu cáng yù zhōu yǐ gù, xǐ jǔ jìn tuì yù ān yǐ zhòng, yù jí yǐ sù kuī dí guān biàn yù qián yǐ shēn, yù wǔ yǐ cān yù dí jué zhàn bì dào wú suǒ míng, wú dào wú suǒ yí: fū shì zhī wèi liù shù. wú yù jiāng ér è fèi, wú jí shèng ér wàng bài, wú wēi nèi ér qīng wài, wú jiàn lì ér bù gù qí hài, fán lǜ shì yù shú ér yòng cái yù tài: fū shì zhī wèi wǔ quán. suǒ yǐ bù shòu mìng yú zhǔ yǒu sān: kě shā ér bù kě shǐ chù bù wán, kě shā ér bù kě shǐ jī bù shèng, kě shā ér bù kě shǐ qī bǎi xìng: fū shì zhī wèi sān zhì. fán shòu mìng yú zhǔ ér xíng sān jūn, sān jūn jì dìng, bǎi guān dé xù, qún wù jiē zhèng, zé zhǔ bù néng xǐ, dí bù néng nù: fū shì zhī wèi zhì chén. lǜ bì xiān shì, ér shēn zhī yǐ jìng, shèn zhōng rú shǐ, zhōng shǐ rú yī: fū shì zhī wèi dà jí. fán bǎi shì zhī chéng yě, bì zài jìng zhī qí bài yě, bì zài màn zhī. gù jìng shèng dài zé jí, dài shèng jìng zé miè jì shèng yù zé cóng, yù shèng jì zé xiōng. zhàn rú shǒu, xíng rú zhàn, yǒu gōng rú xìng, jìng móu wú kuàng, jìng shì wú kuàng, jìng lì wú kuàng, jìng zhòng wú kuàng, jìng dí wú kuàng: fū shì zhī wèi wǔ wú kuàng. jǐn xíng cǐ liù shù wǔ quán sān zhì, ér chù zhī yǐ gōng jìng wú kuàng, fū shì zhī wèi tiān xià zhī jiāng, zé tōng yú shén míng yǐ.
孫卿子曰:知莫大乎棄疑,行莫大乎無過,事莫大乎無悔,事至無悔而止矣,成不可必也。故制號政令欲嚴以威,慶賞刑罰欲必以信,處舍收藏欲周以固,徙舉進退欲安以重,欲疾以速;窺敵觀變欲潛以深,欲伍以參;遇敵決戰必道吾所明,無道吾所疑:夫是之謂六術。無欲將而惡廢,無急勝而忘敗,無威內而輕外,無見利而不顧其害,凡慮事欲孰而用財欲泰:夫是之謂五權。所以不受命於主有三:可殺而不可使處不完,可殺而不可使擊不勝,可殺而不可使欺百姓:夫是之謂三至。凡受命於主而行三軍,三軍既定,百官得序,群物皆正,則主不能喜,敵不能怒:夫是之謂至臣。慮必先事,而申之以敬,慎終如始,終始如一:夫是之謂大吉。凡百事之成也,必在敬之;其敗也,必在慢之。故敬勝怠則吉,怠勝敬則滅;計勝欲則從,欲勝計則凶。戰如守,行如戰,有功如幸,敬謀無壙,敬事無壙,敬吏無壙,敬眾無壙,敬敵無壙:夫是之謂五無壙。謹行此六術、五權、三至,而處之以恭敬無壙,夫是之謂天下之將,則通於神明矣。
lín wǔ jūn yuē: shàn! qǐng wèn wáng zhě zhī jūn zhì?
臨武君曰:善!請問王者之軍制?
sūn qīng zǐ yuē: jiāng sǐ gǔ, yù sǐ pèi, bǎi lì sǐ zhí, shì dài fū sǐ háng liè. wén gǔ shēng ér jìn, wén jīn shēng ér tuì, shùn mìng wèi shàng, yǒu gōng cì zhī lìng bù jìn ér jìn, yóu lìng bù tuì ér tuì yě, qí zuì wéi jūn. bù shā lǎo ruò, bù liè hé jià, fú zhě bù qín, gé zhě bù shě, bèn mìng zhě bù huò. fán zhū, fēi zhū qí bǎi xìng yě, zhū qí luàn bǎi xìng zhě yě bǎi xìng yǒu gǎn qí zéi, zé shì yì zéi yě. yǐ gù shùn rèn zhě shēng, sū rèn zhě sǐ, bèn mìng zhě gòng. wēi zǐ kāi fēng yú sòng, cáo chù lóng duàn yú jūn, yīn zhī fú mín, suǒ yǐ yǎng shēng zhī zhě yě, wú yì zhōu rén. gù jìn zhě gē ōu ér lè zhī, yuǎn zhě jié cù ér qū zhī, wú yōu xián pì lòu zhī guó, mò bù qū shǐ ér ān lè zhī, sì hǎi zhī nèi ruò yī jiā, tōng dá zhī shǔ mò bù cóng fú, fū shì zhī wèi rén shī. shī yuē: zì xī zì dōng, zì nán zì běi, wú sī bù fú. cǐ zhī wèi yě. wáng zhě yǒu zhū ér wú zhàn, chéng shǒu bù gōng, bīng gé bù jī, shàng xià xiāng xǐ zé qìng zhī, bù tú chéng, bù qián jūn, bù liú zhòng, shī bù yuè shí. gù luàn zhě lè qí zhèng, bù ān qí shàng, yù qí zhì yě.
孫卿子曰:將死鼓,御死轡,百吏死職,士大夫死行列。聞鼓聲而進,聞金聲而退,順命為上,有功次之;令不進而進,猶令不退而退也,其罪惟均。不殺老弱,不獵禾稼,服者不禽,格者不舍,奔命者不獲。凡誅,非誅其百姓也,誅其亂百姓者也;百姓有扞其賊,則是亦賊也。以故順刃者生,蘇刃者死,奔命者貢。微子開封於宋,曹觸龍斷於軍,殷之服民,所以養生之者也,無異周人。故近者歌謳而樂之,遠者竭蹙而趨之,無幽閒辟陋之國,莫不趨使而安樂之,四海之內若一家,通達之屬莫不從服,夫是之謂人師。詩曰:「自西自東,自南自北,無思不服。」此之謂也。王者有誅而無戰,城守不攻,兵格不擊,上下相喜則慶之,不屠城,不潛軍,不留眾,師不越時。故亂者樂其政,不安其上,欲其至也。
lín wǔ jūn yuē: shàn!
臨武君曰:善!
chén xiāo wèn sūn qīng zǐ yuē: xiān shēng yì bīng, cháng yǐ rén yì wèi běn rén zhě ài rén, yì zhě xún lǐ, rán zé yòu hé yǐ bīng wèi? fán suǒ wèi yǒu bīng zhě, wèi zhēng duó yě.
陳囂問孫卿子曰:先生議兵,常以仁義為本;仁者愛人,義者循理,然則又何以兵為?凡所為有兵者,為爭奪也。
sūn qīng zǐ yuē: fēi rǔ suǒ zhī yě! bǐ rén zhě ài rén, ài rén gù è rén zhī hài zhī yě yì zhě xún lǐ, xún lǐ gù è rén zhī luàn zhī yě. bǐ bīng zhě suǒ yǐ jìn bào chú hài yě, fēi zhēng duó yě. gù rén zhě zhī bīng, suǒ cún zhě shén, suǒ guò zhě huà, ruò shí yǔ zhī jiàng, mò bù shuō xǐ. shì yǐ yáo fá huān dōu, shùn fá yǒu miáo, yǔ fá gòng gōng, tāng fá yǒu xià, wén wáng fá chóng, wǔ wáng fá zhòu, cǐ sì dì liǎng wáng, jiē yǐ rén yì zhī bīng, xíng yú tiān xià yě. gù jìn zhě qīn qí shàn, yuǎn fāng mù qí dé, bīng bù xuè rèn, yuǎn ěr lái fú, dé shèng yú cǐ, shī jí sì jí. shī yuē: shū rén jūn zǐ, qí yí bù tè, qí yí bù tè, zhèng shì sì guó. cǐ zhī wèi yě.
孫卿子曰:非汝所知也!彼仁者愛人,愛人故惡人之害之也;義者循理,循理故惡人之亂之也。彼兵者所以禁暴除害也,非爭奪也。故仁者之兵,所存者神,所過者化,若時雨之降,莫不說喜。是以堯伐驩兜,舜伐有苗,禹伐共工,湯伐有夏,文王伐崇,武王伐紂,此四帝兩王,皆以仁義之兵,行於天下也。故近者親其善,遠方慕其德,兵不血刃,遠邇來服,德盛於此,施及四極。詩曰:「淑人君子,其儀不忒,其儀不忒,正是四國。」此之謂也。
lǐ sī wèn sūn qīng zǐ yuē: qín sì shì yǒu shèng, bīng qiáng hǎi nèi, wēi xíng zhū hóu, fēi yǐ rén yì wèi zhī yě, yǐ biàn cóng shì ér yǐ.
李斯問孫卿子曰:秦四世有勝,兵強海內,威行諸侯,非以仁義為之也,以便從事而已。
sūn qīng zǐ yuē: fēi rǔ suǒ zhī yě! rǔ suǒ wèi biàn zhě, bù biàn zhī biàn yě wú suǒ wèi rén yì zhě, dà biàn zhī biàn yě. bǐ rén yì zhě, suǒ yǐ xiū zhèng zhě yě zhèng xiū zé mín qīn qí shàng, lè qí jūn, ér qīng wèi zhī sǐ. gù yuē: fán zài yú jūn, jiāng lǜ mò shì yě. qín sì shì yǒu shèng, xǐ xǐ rán cháng kǒng tiān xià zhī yī hé ér yà jǐ yě, cǐ suǒ wèi mò shì zhī bīng, wèi yǒu běn tǒng yě. gù tāng zhī fàng jié yě, fēi qí zhú zhī míng tiáo zhī shí yě wǔ wáng zhī zhū zhòu yě, fēi yǐ jiǎ zǐ zhī cháo ér hòu shèng zhī yě, jiē qián xíng sù xiū yě, suǒ wèi rén yì zhī bīng yě. jīn nǚ bù qiú zhī yú běn, ér suǒ zhī yú mò, cǐ shì zhī suǒ yǐ luàn yě.
孫卿子曰:非汝所知也!汝所謂便者,不便之便也;吾所謂仁義者,大便之便也。彼仁義者,所以修政者也;政修則民親其上,樂其君,而輕為之死。故曰:凡在於軍,將率末事也。秦四世有勝,諰諰然常恐天下之一合而軋己也,此所謂末世之兵,未有本統也。故湯之放桀也,非其逐之鳴條之時也;武王之誅紂也,非以甲子之朝而後勝之也,皆前行素修也,所謂仁義之兵也。今女不求之於本,而索之於末,此世之所以亂也。
lǐ zhě zhì biàn zhī jí yě, qiáng gù zhī běn yě, wēi xíng zhī dào yě, gōng míng zhī zǒng yě, wáng gōng yóu zhī suǒ yǐ dé tiān xià yě, bù yóu suǒ yǐ yǔn shè jì yě. gù jiān jiǎ lì bīng bù zú yǐ wèi shèng, gāo chéng shēn chí bù zú yǐ wèi gù, yán lìng fán xíng bù zú yǐ wèi wēi. yóu qí dào zé xíng, bù yóu qí dào zé fèi.
禮者、治辨之極也,強固之本也,威行之道也,功名之總也,王公由之所以得天下也,不由所以隕社稷也。故堅甲利兵不足以為勝,高城深池不足以為固,嚴令繁刑不足以為威。由其道則行,不由其道則廢。
chǔ rén jiāo gé xī sì yǐ wèi jiǎ, gé jiān rú jīn shí wǎn jù tiě máo, cǎn rú fēng chài, qīng lì piào chì, zú rú piāo fēng rán ér bīng dài yú chuí shā, táng miè sǐ. zhuāng juē qǐ, chǔ fēn ér wèi sān sì, shì qǐ wú jiān jiǎ lì bīng yě zāi! qí suǒ yǐ tǒng zhī zhě fēi qí dào gù yě. rǔ yǐng yǐ wèi xiǎn, jiāng hàn yǐ wèi chí, xiàn zhī yǐ dèng lín, yuán zhī yǐ fāng chéng rán ér qín shī zhì, ér yān yǐng jǔ, ruò zhèn gǎo rán, shì qǐ wú gù sāi ài zǔ yě zāi! qí suǒ yǐ tǒng zhī zhě fēi qí dào gù yě. zhòu kū bǐ gàn, qiú jī zǐ, wèi páo luò xíng, shā lù wú shí, chén xià lǐn rán mò bì qí mìng, rán ér zhōu shī zhì, ér lìng bù xíng hū xià, bù néng yòng qí mín, shì qǐ lìng bù yán, xíng bù fán yě zāi! qí suǒ yǐ tǒng zhī zhě fēi qí dào gù yě.
楚人鮫革犀兕以為甲,鞈堅如金石;宛鉅鐵矛,慘如蜂蠆,輕利僄遫,卒如飄風;然而兵殆於垂沙,唐蔑死。莊蹻起,楚分而為三四,是豈無堅甲利兵也哉!其所以統之者非其道故也。汝潁以為險,江漢以為池,限之以鄧林,緣之以方城;然而秦師至,而鄢郢舉,若振槁然,是豈無固塞隘阻也哉!其所以統之者非其道故也。紂刳比干,囚箕子,為炮烙刑,殺戮無時,臣下懍然莫必其命,然而周師至,而令不行乎下,不能用其民,是豈令不嚴,刑不繁也哉!其所以統之者非其道故也。
gǔ zhī bīng, gē máo gōng shǐ ér yǐ yǐ, rán ér dí guó bù dài shì ér qū chéng guō bù biàn, gōu chí bù hú, gù sāi bù shù, jī biàn bù zhāng rán ér guó yàn rán bù wèi wài ér gù zhě, wú tā gù yān, míng dào ér jūn fēn zhī, shí shǐ ér chéng ài zhī, xià zhī hé shàng yě rú yǐng xiàng, yǒu bù yóu lìng zhě, rán hòu qí zhī yǐ xíng. gù xíng yī rén ér tiān xià fú, zuì rén bù yóu qí shàng, zhī zuì zhī zài jǐ yě. shì gù xíng fá shěng ér wēi liú, wú tā gù yān, yóu qí dào gù yě. gǔ zhě dì yáo zhī zhì tiān xià yě, gài shā yī rén, xíng èr rén, ér tiān xià zhì. chuán yuē: wēi lì ér bù shì, xíng cuò ér bù yòng. cǐ zhī wèi yě.
古之兵,戈矛弓矢而已矣,然而敵國不待試而詘;城郭不辨,溝池不抇,固塞不樹,機變不張;然而國晏然不畏外而固者,無它故焉,明道而鈞分之,時使而誠愛之,下之和上也如影向,有不由令者,然後俟之以刑。故刑一人而天下服,罪人不郵其上,知罪之在己也。是故刑罰省而威流,無它故焉,由其道故也。古者帝堯之治天下也,蓋殺一人,刑二人,而天下治。傳曰:「威厲而不試,刑錯而不用。」此之謂也。
fán rén zhī dòng yě, wèi shǎng qìng wèi zhī, zé jiàn hài shāng yān zhǐ yǐ. gù shǎng qìng xíng fá yì zhà, bù zú yǐ jǐn rén zhī lì, zhì rén zhī sǐ. wèi rén zhǔ shàng zhě yě, qí suǒ yǐ jiē xià zhī bǎi xìng zhě, wú lǐ yì zhōng xìn, yān lǜ lǜ yòng shǎng qìng xíng fá yì zhà, chú è qí xià, huò qí gōng yòng ér yǐ yǐ. dà kòu zé zhì, shǐ zhī chí wēi chéng zé bì pàn, yù dí chù zhàn zé bì běi, láo kǔ fán rǔ zé bì bēn, huò yān lí ěr, xià fǎn zhì qí shàng. gù shǎng qìng xíng fá yì zhà zhī wèi dào zhě, yōng tú yù mài zhī dào yě, bù zú yǐ hé dà zhòng, měi guó jiā, gù gǔ zhī rén xiū ér bù dào yě. gù hòu dé yīn yǐ xiān zhī, míng lǐ yì yǐ dào zhī, zhì zhōng xìn yǐ ài zhī, shàng xián shǐ néng yǐ cì zhī, jué fú qìng shǎng yǐ shēn zhī, shí qí shì, qīng qí rèn, yǐ diào qí zhī, zhǎng yǎng zhī, rú bǎo chì zǐ. zhèng lìng yǐ dìng, fēng sú yǐ yī, yǒu lí sú bù shùn qí shàng, zé bǎi xìng mò bù dūn è, mò bù dú niè, ruò fú bù xiáng rán hòu xíng yú shì qǐ yǐ. shì dà xíng zhī suǒ jiā yě, rǔ shú dà yān! jiāng yǐ wèi lì xié? zé dà xíng jiā yān, shēn gǒu bù kuáng huò zhuàng lòu, shuí dǔ shì ér bù gǎi yě zāi! rán hòu bǎi xìng xiǎo rán jiē zhī xún shàng zhī fǎ, xiàng shàng zhī zhì, ér ān lè zhī. yú shì yǒu néng huà shàn xiū shēn zhèng xíng jī lǐ yì zūn dào dé, bǎi xìng mò bù guì jìng, mò bù qīn yù rán hòu shǎng yú shì qǐ yǐ. shì gāo jué fēng lù zhī suǒ jiā yě, róng shú dà yān! jiāng yǐ wèi hài xié? zé gāo jué fēng lù yǐ chí yǎng zhī shēng mín zhī shǔ, shú bù yuàn yě! diāo diāo yān xiàn guì jué zhòng shǎng yú qí qián, xiàn míng xíng dà rǔ yú qí hòu, suī yù wú huà, néng hū zāi! gù mín guī zhī rú liú shuǐ, suǒ cún zhě shén, suǒ wèi zhě huà. zhī shǔ wèi zhī huà ér shùn, bào hàn yǒng lì zhī shǔ wèi zhī huà ér yuàn, páng pì qū sī zhī shǔ wèi zhī huà ér gōng, jīn jiū shōu liáo zhī shǔ wèi zhī huà ér diào, fū shì zhī wèi dà huà zhì yī. shī yuē: wáng yóu yǔn sāi, xú fāng jì lái. cǐ zhī wèi yě.
凡人之動也,為賞慶為之,則見害傷焉止矣。故賞慶、刑罰、埶詐,不足以盡人之力,致人之死。為人主上者也,其所以接下之百姓者,無禮義忠信,焉慮率用賞慶、刑罰、埶詐,除阨其下,獲其功用而已矣。大寇則至,使之持危城則必畔,遇敵處戰則必北,勞苦煩辱則必奔,霍焉離耳,下反制其上。故賞慶、刑罰、埶詐之為道者,傭徒鬻賣之道也,不足以合大眾,美國家,故古之人羞而不道也。故厚德音以先之,明禮義以道之,致忠信以愛之,尚賢使能以次之,爵服慶賞以申之,時其事,輕其任,以調齊之,長養之,如保赤子。政令以定,風俗以一,有離俗不順其上,則百姓莫不敦惡,莫不毒孽,若祓不祥;然後刑於是起矣。是大刑之所加也,辱孰大焉!將以為利邪?則大刑加焉,身苟不狂惑戇陋,誰睹是而不改也哉!然後百姓曉然皆知循上之法,像上之志,而安樂之。於是有能化善、修身、正行、積禮義、尊道德,百姓莫不貴敬,莫不親譽;然後賞於是起矣。是高爵豐祿之所加也,榮孰大焉!將以為害邪?則高爵豐祿以持養之;生民之屬,孰不願也!雕雕焉縣貴爵重賞於其前,縣明刑大辱於其後,雖欲無化,能乎哉!故民歸之如流水,所存者神,所為者化。之屬為之化而順,暴悍勇力之屬為之化而願,旁辟曲私之屬為之化而公,矜糾收繚之屬為之化而調,夫是之謂大化至一。詩曰:「王猶允塞,徐方既來。」此之謂也。
fán jiān rén zhě yǒu sān shù: yǒu yǐ dé jiān rén zhě, yǒu yǐ lì jiān rén zhě, yǒu yǐ fù jiān rén zhě. bǐ guì wǒ míng shēng, měi wǒ dé xíng, yù wèi wǒ mín, gù pì mén chú tú, yǐ yíng wú rù. yīn qí mín, xí qí chù, ér bǎi xìng jiē ān. lì fǎ shī lìng, mò bù shùn bǐ. shì gù de dì ér quán mí zhòng, jiān rén ér bīng yú qiáng: shì yǐ dé jiān rén zhě yě. fēi guì wǒ míng shēng yě, fēi měi wǒ dé xíng yě, bǐ wèi wǒ wēi, jié wǒ yì, gù mín suī yǒu lí xīn, bù gǎn yǒu pàn lǜ, ruò shì zé róng jiǎ yú zhòng, fèng yǎng bì fèi. shì gù de dì ér quán mí qīng, jiān rén ér bīng yú ruò: shì yǐ lì jiān rén zhě yě. fēi guì wǒ míng shēng yě, fēi měi wǒ dé xíng yě, yòng pín qiú fù, yòng jī qiú bǎo, xū fù zhāng kǒu, lái guī wǒ shí. ruò shì, zé bì fā fū zhǎng jiào zhī sù yǐ shí zhī, wěi zhī cái huò yǐ fù zhī, lì liáng yǒu sī yǐ jiē zhī, yǐ qī sān nián, rán hòu mín kě xìn yě. shì gù de dì ér quán mí qīng, jiān rén ér guó yú pín: shì yǐ fù jiān rén zhě yě. gù yuē: yǐ dé jiān rén zhě wáng, yǐ lì jiān rén zhě ruò, yǐ fù jiān rén zhě pín, gǔ jīn yī yě.
凡兼人者有三術:有以德兼人者,有以力兼人者,有以富兼人者。彼貴我名聲,美我德行,欲為我民,故辟門除塗,以迎吾入。因其民,襲其處,而百姓皆安。立法施令,莫不順比。是故得地而權彌重,兼人而兵俞強:是以德兼人者也。非貴我名聲也,非美我德行也,彼畏我威,劫我埶,故民雖有離心,不敢有畔慮,若是則戎甲俞眾,奉養必費。是故得地而權彌輕,兼人而兵俞弱:是以力兼人者也。非貴我名聲也,非美我德行也,用貧求富,用飢求飽,虛腹張口,來歸我食。若是,則必發夫掌窌之粟以食之,委之財貨以富之,立良有司以接之,已期三年,然後民可信也。是故得地而權彌輕,兼人而國俞貧:是以富兼人者也。故曰:以德兼人者王,以力兼人者弱,以富兼人者貧,古今一也。
jiān bìng yì néng yě, wéi jiān níng zhī nán yān. qí néng bìng sòng, ér bù néng níng yě, gù wèi duó zhī. yàn néng bìng qí, ér bù néng níng yě, gù tián dān duó zhī. hán zhī shàng dì, fāng shù bǎi lǐ, wán quán fù zú ér qū zhào, zhào bù néng níng yě, gù qín duó zhī. gù néng bìng zhī, ér bù néng níng, zé bì duó bù néng bìng zhī, yòu bù néng níng qí yǒu, zé bì wáng. néng níng zhī, zé bì néng bìng zhī yǐ. dé zhī zé níng, jiān bìng wú qiáng. gǔ zhě tāng yǐ báo, wǔ wáng yǐ hào, jiē bǎi lǐ zhī dì yě, tiān xià wèi yī, zhū hóu wèi chén, wú tā gù yān, néng níng zhī yě. gù níng shì yǐ lǐ, níng mín yǐ zhèng lǐ xiū ér shì fú, zhèng píng ér mín ān shì fú mín ān, fū shì zhī wèi dà níng. yǐ shǒu zé gù, yǐ zhēng zé qiáng, lìng xíng jìn zhǐ, wáng zhě zhī shì bì yǐ.
兼幷易能也,唯堅凝之難焉。齊能幷宋,而不能凝也,故魏奪之。燕能幷齊,而不能凝也,故田單奪之。韓之上地,方數百里,完全富足而趨趙,趙不能凝也,故秦奪之。故能幷之,而不能凝,則必奪;不能幷之,又不能凝其有,則必亡。能凝之,則必能幷之矣。得之則凝,兼幷無強。古者湯以薄,武王以滈,皆百里之地也,天下為一,諸侯為臣,無他故焉,能凝之也。故凝士以禮,凝民以政;禮修而士服,政平而民安;士服民安,夫是之謂大凝。以守則固,以征則強,令行禁止,王者之事畢矣。