qǐ zhāo yáng dān è zhēng yuè, jǐn shí èr yuè, fán yī nián.
起昭陽單閼正月,盡十二月,凡一年。
rén zōng tǐ tiān fǎ dào jí gōng quán dé shén wén shèng wǔ ruì zhé míng xiào huáng dì jiā yòu bā nián liáo qīng níng jiǔ nián. guǐ mǎo, yī líng liù sān nián
○仁宗體天法道極功全德神文聖武睿哲明孝皇帝嘉祐八年(遼清寧九年。癸卯,一零六三年)
chūn, zhēng yuè, jǐ xī, hàn lín xué shì fàn zhèn zhī gòng jǔ.
春,正月,己西,翰林學士范鎮知貢舉。
xīn hài, liáo zhǔ rú yuān yāng luò. lì huáng zǐ jùn wèi liáng wáng. jùn wèi huáng hòu suǒ shēng, yòu ér néng yán, hǎo xué zhī shū. liáo zhǔ cháng yuē: cǐ zi cōng huì, dài tiān shòu yǔ! shí nián liù suì, fēng wèi wáng.
辛亥,遼主如鴛鴦濼。立皇子浚為梁王。浚為皇后所生,幼而能言,好學知書。遼主嘗曰:「此子聰慧,殆天授與!」時年六歲,封為王。
guǐ chǒu, zhào xià guó zhǔ liàng zuò: suǒ qiǎn jìn fèng rén shí fāng, chēng xuān huī nán yuàn shǐ, fēi péi chén guān hào zì jīn yí zūn yòng shì zhào, wú dé jiàn nǐ!
癸丑,詔夏國主諒祚:「所遣進奉人石方,稱宣徽南院使,非陪臣官號;自今宜遵用誓詔,無得僭擬!」
bǐng yín, yǐ lóng tú gé zhí xué shì zhī shěn guān yuàn hán zhì jiān pàn dōu shuǐ jiān. chū, zhì dōu shuǐ jiān, yù zhòng qí shì, yǐ zhī zá yù shǐ pàn. zhì shì zhī zá zhào biàn cí yǐ bù zhī shuǐ shì, gù mìng zhì yān.
丙寅,以龍圖閣直學士、知審官院韓贄兼判都水監。初,置都水監,欲重其事,以知雜御史判。至是知雜趙抃辭以不知水事,故命贄焉。
wù chén, zǎi xiàng hán qí yán: qín zhōu yǒng níng zhài, jiù yǐ chāo shì mǎ, zì xiū gǔ wèi zhài, zài yǒng níng zhī xī, ér fān hàn duō hù shì qí jiān, yīn zhì mǎi mǎ chǎng, fán suì yòng mín qián shí yú wàn, shí hào guó yòng. zhào fù zhì chǎng yǒng níng, bà gǔ wèi zhài suǒ zhì chǎng, fān bù mǎ zhì, jìng yù yú qín zhōu.
戊辰,宰相韓琦言:「秦州永寧寨,舊以鈔市馬,自修古渭寨,在永寧之西,而蕃、漢多互市其間,因置買馬場,凡歲用緡錢十餘萬,實耗國用。」詔復置場永寧,罷古渭寨所置場,蕃部馬至,徑鬻於秦州。
jǐ sì, yǐ chōng yí yú shì wèi zhāo yí, jié yú yáng shì wèi xiū yí, zhōu shì wèi wǎn róng.
己巳,以充儀俞氏為昭儀,婕妤楊氏為修儀,周氏為婉容。
xīn wèi, liáo jìn mín yù tóng.
辛未,遼禁民鬻銅。
èr yuè, guǐ wèi, dì bù yù. jiǎ shēn, jiàng tiān xià qiú zuì yī děng, tú yǐ xià shì zhī.
二月,癸未,帝不豫。甲申,降天下囚罪一等,徒以下釋之。
yǐ yǒu, tài zǐ shǎo fù zhì shì tián kuàng zú, zèng tài zǐ tài bǎo, shì xuān jiǎn. kuàng míng mǐn yǒu wén wǔ cái, qí lùn tiān xià shì shén duō, rú bìng shū mì yuàn yú zhōng shū yǐ yī zhèng běn, rì lún liǎng zhì guǎn gé yī yuán yú biàn diàn bèi fǎng wèn, yǐ xī qìng yuàn guǎng tài xué, xìng zhèn róng jūn yuán wèi děng zhōu yíng tián, tài zhū lù xuān yì guǎng jié děng rǒng jūn, cè yuán hào shì qū nà kuǎn, bì lìng jǐn hái yán zhōu qīn dì, wú guò xǔ suì bì, bìng rù zhōng qīng yán, qǐng lù shǎn xī xiàn méi zhǔ jiāng suí xíng qīn bīng. qí lùn shén wěi, rán bù jǐn xíng yě.
乙酉,太子少傅致仕田況卒,贈太子太保,諡宣簡。況明敏有文武才,其論天下事甚多,如並樞密院於中書以一政本,日輪兩制館閣一員於便殿備訪問,以錫慶院廣太學,興鎮戎軍、原、渭等州營田,汰諸路宣毅、廣捷等冗軍,策元昊勢屈納款,必令盡還延州侵地,無過許歲幣,併入中青鹽,請戮陝西陷沒主將隨行親兵。其論甚偉,然不盡行也。
shǐ, liáo qīn chán zhōu, lüè dé shù bǎi rén, yǐ shǔ kuàng fù yán zhāo, yán zhāo āi zhī, xī zòng qù, yīn zì tuō guī zhōng guó, shēng bā zǐ, duō zhī míng. kuàng, zhǎng zi yě. bǎo zhōu zhī yì, kuàng shā jiàng zú shù bǎi rén, cháo tíng zhuàng qí jué, hòu dà yòng zhī. rán zú wú zi, yǐ xiōng zi wèi hòu.
始,遼侵澶州,略得數百人,以屬況父延昭,延昭哀之,悉縱去,因自脫歸中國,生八子,多知名。況,長子也。保州之役,況殺降卒數百人,朝廷壯其決,後大用之。然卒無子,以兄子為後。
bǐng xū, zhōng shū shū mì yuàn zòu shì yú fú níng diàn zhī xī gé, jiàn dì suǒ yù wò yì yīn rù jiē zhì sù àn bì, jiǔ ér bù yì. dì gù hán qí děng yuē: zhèn jū gōng zhōng, zì fèng zhèng rú cǐ ěr. cǐ yì shēng mín zhī gāo xuè yě, kě qīng fèi zhī zāi!
丙戌,中書、樞密院奏事於福寧殿之西閤,見帝所御幄亦、裀褥皆質素暗弊,久而不易。帝顧韓琦等曰:「朕居宮中,自奉正如此耳。此亦生民之膏血也,可輕費之哉!」
sān yuè, jiǎ chén, zhào qián yùn zhōu guān chá tuī guān sūn zhào bīn zhōu sī hù cān jūn dān xiāng zhěn yù mài. dì chū bù yù, yī guān sòng ān dào děng jìn yào, jiǔ wèi xiào, ér zhào yǔ xiāng jiē yǐ yī shù zhī míng, tè zhào zhī. bǐng wǔ, zhào zhōng shū hé sòng ān dào děng zuì yǐ wén.
三月,甲辰,詔前鄆州觀察推官孫兆、邠州司戶參軍單驤診御脈。帝初不豫,醫官宋安道等進藥,久未效,而兆與驤皆以醫術知名,特召之。丙午,詔中書劾宋安道等罪以聞。
wù shēn, tài zǐ tài bǎo zhì shì páng jí zú. shí dì bù yù, fèi cháo lín diàn jiē bù guǒ, dì qiǎn shǐ diào fù qí jiā, zèng sī kōng jiān shì zhōng, shì zhuāng mǐn. jí zhǎng yú lì shì, chí fǎ shēn qiào. jūn zhōng yǒu fàn zhě, zhì huò duàn zhǎn kū zhé, huò lèi chī zhì sǐ, yǐ gù tǔ zú wèi fú ér zhì mín yǒu huì ài. jí wèi xiāng, yì zhě yǐ wèi shēng wàng jiǎn yú zhì jùn shí qù.
戊申,太子太保致仕龐籍卒。時帝不豫,廢朝、臨奠皆不果,第遣使吊賻其家,贈司空兼侍中,諡莊敏。籍長於吏事,持法深峭。軍中有犯者,至或斷斬刳磔,或累笞至死,以故土卒畏服;而治民有惠愛。及為相,議者以為聲望減於治郡時去。
jiǎ yín, zhāo dé jūn jié dù shǐ tóng píng zhāng shì lǐ zhāo liàng zú, zèng zhōng shū lìng, shì liáng xī. zhāo liàng wèi rén hé yì, ān xí jìn shì, yú lì zhì pō tōng mǐn, shàn wěi rèn liáo zuǒ, gù shù gèng fān zhèn wú tā guò.
甲寅,昭德軍節度使、同平章事李昭亮卒,贈中書令,諡良僖。昭亮為人和易,諳習近事,於吏治頗通敏,善委任僚佐,故數更籓鎮無它過。
rén xū, sūn zhào wèi diàn zhōng chéng, dān xiāng wèi zhōng dōu lìng, réng lìng jiào zhèng yī shū. fēng shén yīng hóu biǎn què wèi shén yīng gōng. huáng chéng shǐ sòng ān dào děng jiē jiàng guān.
壬戌,孫兆為殿中丞,單驤為中都令,仍令校正醫書。封神應侯扁鵲為神應公。皇城使宋安道等皆降官。
guǐ hài, yù nèi dōng mén wò diàn.
癸亥,御內東門幄殿。
jiǎ zǐ, yù yán hé diàn, cì jìn shì mǐn rén xǔ jiāng dì yī bǎi èr shí qī rén jí dì, liù shí qī rén tóng chū shēn, zhū kē yī bǎi sì shí qī rén jí dì tóng chū shēn, yòu cì tè zòu míng jìn shì zhū kē yī bǎi rén jí dì tóng chū shēn zhū zhōu wén xué zhǎng shǐ.
甲子,御延和殿,賜進士閩人許將第一百二十七人及第,六十七人同出身,諸科一百四十七人及第、同出身,又賜特奏名進士、諸科一百人及第、同出身、諸州文學、長史。
yǐ chǒu, yǐ shèng tǐ kāng fù, zǎi chén yì dōng shàng gé mén bài biǎo chēng hè.
乙丑,以聖體康復,宰臣詣東上閤門拜表稱賀。
xīn wèi huì, dì bēng yú fú níng diàn. shì rì, dì yǐn shí qǐ jū shàng píng níng, jiǎ yè, hū qǐ, suǒ yào shén jí, qiě zhào huáng hòu. huáng hòu zhì, dì zhǐ xīn bù néng yán. zhào yī guān zhěn shì, tóu yào zhuó ài, yǐ wú jí. bǐng yè, suì bēng. zuǒ yòu yù kāi gōng mén zhào fǔ chén, huáng hòu yuē: cǐ jì gōng mén qǐ kě yè kāi! qiě mì yù fǔ chén lí míng rù jìn zhōng. yòu qǔ zhōu yú yù chú. yī guān jì chū, fù zhào rù, shǐ rén jìn shǒu zhī.
辛未晦,帝崩於福寧殿。是日,帝飲食起居尚平寧,甲夜,忽起,索藥甚急,且召皇后。皇后至,帝指心不能言。召醫官診視,投藥、灼艾,已無及。丙夜,遂崩。左右欲開宮門召輔臣,皇后曰:「此際宮門豈可夜開!且密諭輔臣黎明入禁中。」又取粥於御廚。醫官既出,復召入,使人禁守之。
xià, sì yuè, rén shēn shuò, fǔ chén rù zhì qǐn diàn. hòu dìng yì, zhào huáng zǐ rù, gào yǐ dì yàn jià, shǐ sì lì. huáng zǐ jīng yuē: mǒu bù gǎn wèi, mǒu bù gǎn wèi! yīn fǎn zǒu. fǔ chén gòng chí zhī, huò jiě qí fā, huò bèi yǐ yù fú, zhào diàn qián mǎ bù jūn fù dōu zhǐ huī shǐ dōu yú hòu jí zōng shì cì shǐ yǐ shàng zhì diàn qián yù zhǐ. yòu zhào hàn lín xué shì wáng guī cǎo yí zhì, guī huáng jù bù zhī suǒ wèi, hán qí wèi guī yuē: dà xíng zài wèi fán jǐ nián? guī wù, nǎi xià bǐ. zhì yuē dié, bǎi guān jiē jí, yóu jí fú, dàn jiě jīn dài jí suǒ pèi yú, zì chuí gǒng diàn mén wài kū ér rù, bān fú níng diàn qián, qì zhǐ, hán qí xuān yí zhì.
夏,四月,壬申朔,輔臣入至寢殿。後定議,召皇子入,告以帝晏駕,使嗣立。皇子驚曰:「某不敢為,某不敢為!」因反走。輔臣共持之,或解其發,或被以御服,召殿前、馬步軍副都指揮使、都虞候及宗室刺史以上至殿前諭旨。又召翰林學士王珪草遺制,珪惶懼不知所為,韓琦謂珪曰:「大行在位凡幾年?」珪悟,乃下筆。至曰昳,百官皆集,猶吉服,但解金帶及所佩魚,自垂拱殿門外哭而入,班福寧殿前,器止,韓琦宣遺制。
huáng zǐ jí huáng dì wèi, jiàn bǎi guān yú dōng yíng. bǎi guān zài bài, fù wèi kū, nǎi chū. dì yù liàng yīn sān nián, mìng hán qí shè zhǒng zǎi, fǔ chén jiē yán bù kě, nǎi zhǐ.
皇子即皇帝位,見百官於東楹。百官再拜,復位哭,乃出。帝欲亮陰三年,命韓琦攝冢宰,輔臣皆言不可,乃止。
guǐ yǒu, dà shè. yōu shǎng zhū jūn, rú gān xìng gù shì. shí jìn wèi huò xiāng gào, gān xìng nèi gěi shí wù zhōng yǒu jīn. jì ér gōng zhōng guǒ cì shí, zhòng shì shí zhōng wú yǒu, fēn fēn yǐ wèi yán. diàn qián fù dōu zhǐ huī shǐ lǐ zhāng hū shén zhǎng wèi yuē: ěr cáo píng jū yī shí xiàn guān, zhǔ shàng wèi lín zhèng, yǐ yōu shǎng, ěr hé gōng, fù yún yún? gǎn xuān zhě zhǎn! zhòng nǎi dìng.
癸酉,大赦。優賞諸軍,如乾興故事。時禁衛或相告,乾興內給食物中有金。既而宮中果賜食,眾視食中無有,紛紛以為言。殿前副都指揮使李璋呼什長謂曰:「爾曹平居衣食縣官,主上未臨政,已優賞,爾何功,復云云?敢諠者斬!」眾乃定。
pàn lì bù nán cáo wáng duān yán: gōng qīng zǐ dì qiǎng bǎo dé guān, wèi cháng lì shì, ér xī fú yǔ nián láo zhě děng, hé yǐ shì quàn! qǐng cóng lì rì shǐ. suì zhe wèi lìng. duān, zhì zhī dì yě.
判吏部南曹王端言:「公卿子弟襁褓得官,未嘗蒞事,而錫服與年勞者等,何以示勸!請從蒞日始。」遂著為令。端,質之弟也。
qiǎn shǐ gào āi yú liáo jí xià guó.
遣使告哀於遼及夏國。
sān sī zòu qǐ nèi cáng kù qián bǎi wǔ shí wàn guàn, juàn èr bǎi wǔ shí wàn pǐ, yín wǔ wàn liǎng, zhù shān líng jí shǎng lài, cóng zhī.
三司奏乞內藏庫錢百五十萬貫,絹二百五十萬匹,銀五萬兩,助山陵及賞賚,從之。
dì chū jí wèi, yǔ fǔ chén yán, jiē bù míng. jí jiāng zé jiàng yī guān, yǒu yù wèi sūn zhào dān xiāng dì zhě, yán yú dì yuē: xiān dì chū jìn zhào děng yào, jiē yǒu yàn, bù xìng zhì cǐ, nǎi tiān mìng yě, fēi yī guān suǒ néng jí. dì liǎn róng yuē: wén zhào děng jiē liǎng fǔ suǒ jiàn, xìn hū? duì yuē: rán. dì yuē: rán zé zhèn bù gǎn yǔ zhī, wéi gōng děng cái zhī! jiē huáng kǒng. jiǎ xū, zhào biān guǎn chí zhōu, xiāng xiá zhōu, tóng shí zé jiàng zhě shí èr rén, dú zhào xiāng dé yuǎn dì yún.
帝初即位,與輔臣言,皆不名。及將責降醫官,有欲為孫兆、單驤地者,言於帝曰:「先帝初進兆等藥,皆有驗,不幸至此,乃天命也,非醫官所能及。」帝斂容曰:「聞兆等皆兩府所薦,信乎?」對曰:「然。」帝曰:「然則朕不敢與知,唯公等裁之!」皆惶恐。甲戌,兆編管池州,驤峽州,同時責降者十二人,獨兆、驤得遠地雲。
yǐ hài, qún chén biǎo qǐng tīng zhèng, bù cóng.
乙亥,群臣表請聽政,不從。
zhào: tiān xià guān míng, dì míng rén xìng míng yǔ yù míng tóng zhě gǎi zhī gǎi bù shǔ yuē zǒng guǎn.
詔:「天下官名,地名、人姓名與御名同者改之;改部署曰總管。」
mìng hán qí wèi shān líng shǐ.
命韓琦為山陵使。
xiān shì fǔ chén zòu shì, dì bì xiáng wèn běn mò, rán hòu cái jué, mò bù dāng lǐ, zhōng wài xī rán jiē chēng míng zhǔ. shì rì wǎn, hū dé jí, bù zhī rén, yǔ yán shī cì, fù zhào yǐ zé jiàng yī guān sòng ān dào zhēn lì lǐ zòu zōng yī wáng shì lún děng rén shì jí.
先是輔臣奏事,帝必詳問本末,然後裁決,莫不當理,中外翕然皆稱明主。是日晚,忽得疾,不知人,語言失次,復召已責降醫官宋安道、甄立里、奏宗一、王士倫等人侍疾。
bǐng zǐ, zūn huáng hòu yuē huáng tài hòu.
丙子,尊皇后曰皇太后。
dīng chǒu, qún chén sān shàng biǎo qǐng tīng zhèng. wù yín, zhào xǔ zhī, jì ér yǐ jí bù guǒ. yǒu sī qǐng gǎi rì dà liǎn, sī tiān jiān yán bo jìn rì zé bù lì dì jí tài hòu, dì lìng bì tài hòu ér yǐ. jǐ mǎo dà liǎn, dì jí zēng jù, hào hū kuáng zǒu, bù néng chéng lǐ. hán qí jí tóu zhàng qiān lián, bào chí dì, hū nèi rén, shǔ lìng jiā yì yōng hù. yòu yǔ tóng liè rù bái tài hòu xià zhào, hòu tīng zhèng rì, qǐng tài hòu quán tóng chù fēn. lǐ yuàn zòu qǐng: qí rì huáng dì tóng tài hòu yù nèi dōng mén xiǎo diàn, chuí lián, zhōng shū shū mì yuàn hé bān qǐ jū, yǐ cì zòu shì. huò fēi shí zhào xué shì, yì xǔ zhì xiǎo diàn. huáng tài hòu chù fēn chēng wú, qún chén jìn míng qǐ jū yú nèi dōng mén. cóng zhī.
丁丑,群臣三上表請聽政。戊寅,詔許之,既而以疾不果。有司請改日大斂,司天監言卜近日則不利帝及太后,帝令避太后而已。己卯、大斂,帝疾增劇,號呼狂走,不能成禮。韓琦亟投杖褰簾,抱持帝,呼內人,屬令加意擁護。又與同列入白太后下詔,候聽政日,請太后權同處分。禮院奏請:「其日皇帝同太后御內東門小殿,垂簾,中書、樞密院合班起居,以次奏事。或非時召學士,亦許至小殿。皇太后處分稱『吾』,群臣進名起居於內東門。」從之。
xīn sì, mìng liáo hè qián yuán jié shǐ bǎo jìng jūn jié dù shǐ yē lǜ gǔ děng jìn shū diàn zǐ gōng, jiàn dì yú dōng jiē, lìng gé mén yǐ shū bì rù. shǐ, liáo shǐ zhì dé qīng, tíng chén yǒu yù què zhī zhě, yǒu yù qí qí zhì guó mén yù shǐ zhī hái zhě, yì wèi jué. tài cháng chéng jí xián xiào lǐ shào kàng, qǐng xǔ qí shǐ zhě fèng guó shū zhì jiù qián, bǐ dé jiàn dì, yǐ ān yuǎn rén, zhào cóng qí yán. shí lóng tú gé zhí xué shì zhōu hàng guǎn bàn liáo shǐ zhě, chū wèi xǔ jiàn, xiān zhào qǔ shū zhì jiù qián. shǐ zhě gù qǐng jiàn, yuē: qǔ shū, fēi gù shì yě. dì yǐ fāng shuāi dié, cí yān. shǐ zhě zhí shū bù kěn shòu gé mén, hàng yuē: xī běi cháo yǒu sàng, wú shǐ zhì liǔ hé ér hái. jīn zhāo tíng zhòng lín hǎo, tīng běi shǐ zhì jīng shī, dá mìng yú jǐ yán, ēn lǐ hòu yǐ, nài hé gèng yǐ qǔ shū wèi xián hū! shǐ zhě lì shòu shū, rán dì yì zú jiàn gǔ děng. cháo tíng wèi zhī liáo zhǔ zhī nián, hàng chéng jiān zá tā yǔ yǐ wèn, shǐ zhě chū bù yì, jù duì yǐ shí. jì ér huǐ zhī, xiāng gù yuē: jīn fù yīng xiōng shì nán cháo yǐ.
辛巳,命遼賀乾元節使、保靜軍節度使耶律谷等進書奠梓宮,見帝於東階,令閤門以書幣入。始,遼使至德清,廷臣有欲卻之者,有欲俟其至國門諭使之還者,議未決。太常丞、集賢校理邵亢,請許其使者奉國書置柩前,俾得見帝,以安遠人,詔從其言。時龍圖閣直學士周沆館伴遼使者,初未許見,先詔取書置柩前。使者固請見,曰:「取書,非故事也。」帝以方衰絰,辭焉。使者執書不肯授閤門,沆曰:「昔北朝有喪,吾使至柳河而還。今朝廷重鄰好,聽北使至京師,達命於几筵,恩禮厚矣,奈何更以取書為嫌乎!」使者立授書,然帝亦卒見谷等。朝廷未知遼主之年,沆乘間雜它語以問,使者出不意,遽對以實。既而悔之,相顧曰:「今復應兄事南朝矣。」
rén wǔ, fǔ chén rù duì yú róu yí diàn xī gé, huáng tài hòu yù nèi dōng mén xiǎo diàn, chuí lián tīng zhèng. chū yì dì yǔ tài hòu tóng yù dōng diàn chuí lián, fǔ chén hé bān yǐ cì zòu shì. jí shì dì fāng fú yào, quán jū róu yí diàn dōng gé zhī xī shì, tài hòu jū qí dōng shì. fǔ chén jì rù xī shì, hòu wèn shèng tǐ, yīn zòu jūn guó shì, tài hòu jí dú yù dōng diàn, fǔ chén yǐ zhèng shì fù zòu yú lián qián yún.
壬午,輔臣入對於柔儀殿西閤,皇太后御內東門小殿,垂簾聽政。初議帝與太后同御東殿垂簾,輔臣合班以次奏事。及是帝方服藥,權居柔儀殿東閤之西室,太后居其東室。輔臣既入西室,候問聖體,因奏軍國事,太后及獨御東殿,輔臣以政事復奏於簾前雲。
guǐ wèi, nèi chū yí liú wù cì liǎng fǔ zōng shì jìn chén zhǔ bīng guān yǒu chà. fù bì wén yàn bó shí jū sàng, jiē qiǎn shǐ jiù cì zhī. zhī jiàn yuàn sī mǎ guāng yán: guó jiā yòng dù sù jiǒng, fù zāo dà sàng, lěi shì suǒ cáng, jǐ hū sǎo dì. chuán wén wài zhōu jūn guān kù wú qián zhī chù, huò jiè dài mín qián yǐ gōng shǎng gěi, yī zhāo qǔ bàn, bī yǐ chuí chǔ. dāng cǐ zhī jì, qún chén hé xīn yǐ dāng hòu cì! yīn gù cí, zú bù xǔ. guāng nǎi yǐ suǒ de zhū wèi jiàn yuàn gōng shǐ qián, yǐ jīn yí qí jiù shì yān.
癸未,內出遺留物賜兩府、宗室、近臣、主兵官有差。富弼、文彥博時居喪,皆遣使就賜之。知諫院司馬光言:「國家用度素窘,復遭大喪,累世所藏,幾乎掃地。傳聞外州、軍官庫無錢之處,或借貸民錢以供賞給,一朝取辦,逼以棰楚。當此之際,群臣何心以當厚賜!」因固辭,卒不許。光乃以所得珠為諫院公使錢,以金遺其舅氏焉。
jiǎ shēn, zǎi xiàng hán qí jiā mén xià shì láng jiān bīng bù shàng shū, jìn fēng wèi guó gōng, céng gōng liàng jiā zhōng shū shì láng jiān lǐ bù shàng shū, shū mì shǐ zhāng biàn cān zhī zhèng shì ōu yáng xiū zhào gài bìng jiā hù bù shì láng, shū mì fù shǐ hú sù wú kuí bìng jiā gěi shì zhōng.
甲申,宰相韓琦加門下侍郎兼兵部尚書,進封衛國公,曾公亮加中書侍郎兼禮部尚書,樞密使張昪、參知政事歐陽修、趙概並加戶部侍郎,樞密副使胡宿、吳奎並加給事中。
zhī jiàn yuàn sī mǎ guāng shàng huáng tài hòu shū yuē: diàn xià chū shè dà zhèng, sì fāng zhī rén, mò bù guān tīng yǐ zhàn shèng dé. chén yǐ wèi fán míng wù lǐ shù suǒ yǐ zì zòu zhě, jiē dāng shēn zì yì sǔn, bù kě jǐn yī zhāng xiàn míng sù huáng hòu gù shì, yǐ chéng qiān shùn zhī měi. dà chén zhōng hòu rú wáng céng, qīng chún rú zhāng zhī bái, gāng zhèng rú lǔ zōng dào, zhì zhí rú xuē kuí zhě, dāng xìn zhī yòng zhī, yǔ gòng móu tiān xià zhī shì. bǐ wěi rú mǎ jì liáng, chán chǎn rú luó chóng xūn zhě, dāng shū zhī yuǎn zhī, bù kě chǒng yǐ lù wèi, tīng cǎi qí yán yě. chén wén fù rén nèi fū jiā ér wài fù mǔ jiā, kuàng hòu fēi yǔ guó tóng tǐ, xiū qī rú yī, ruò zhào shì ān zé bǎi xìng jiē ān, kuàng yú cáo shì, bì shì shì zhǎng xiǎng fù guì míng yǐ. wèi zhèng zhī dào, mò ruò zhì gōng. yuàn diàn xià shú chá qún chén zhōng yǒu xián cái zé jǔ zhī, yǒu gōng zé shǎng zhī, zhí shì bù xiū zé fèi zhī, yǒu zuì zé xíng zhī. qí huáng dì shèng tǐ píng níng, shòu yǐ zhì ān zhī yè, zì jū zhǎng lè zhī gōng, zuò xiǎng tiān xià zhī yǎng, zé shèng shàn zhī dé guān jué qián gǔ, suī zhōu zhī wén mǔ, hàn zhī míng dé, bù zú bǐ yě.
知諫院司馬光上皇太后疏曰:「殿下初攝大政,四方之人,莫不觀聽以占盛德。臣以為凡名物禮數所以自奏者,皆當深自抑損,不可盡依章憲明肅皇后故事,以成謙順之美。大臣忠厚如王曾,清純如張知白,剛正如魯宗道,質直如薛奎者,當信之用之,與共謀天下之事。鄙猥如馬季良,讒諂如羅崇勛者,當疏之遠之,不可寵以祿位,聽采其言也。臣聞婦人內夫家而外父母家,況后妃與國同體,休戚如一,若趙氏安則百姓皆安,況於曹氏,必世世長享富貴明矣。為政之道,莫若至公。願殿下熟察群臣中有賢才則舉之,有功則賞之,職事不修則廢之,有罪則刑之。俟皇帝聖體平寧,授以治安之業,自居長樂之宮,坐享天下之養,則聖善之德冠絕前古,雖周之文母,漢之明德,不足比也。」
yǐ yǒu, zuò shòu mìng bǎo, mìng ōu yáng xiū zhuàn qí wén yuē: huáng dì gōng yīng tiān mìng zhī bǎo.
乙酉,作受命寶,命歐陽修篆其文曰:「皇帝恭膺天命之寶」。
fā zhū lù zú sì wàn liù qiān yú rén xiū fèng shān líng.
發諸路卒四萬六千餘人修奉山陵。
bǐng xū, yǐ guó zi jiān suǒ yìn jiǔ jīng jí zhèng yì mèng zǐ yī shū cì xià guó cóng suǒ qǐ yě.
丙戌,以國子監所印《九經》及《正義》、《孟子》、醫書賜夏國從所乞也。
dīng hài, yǐ huáng zǐ yòu qiān niú wèi jiāng jūn zhòng zhēn wèi ān zhōu guān chá shǐ guāng guó gōng, yòu nèi lǜ fǔ fù lǜ zhòng jiū wèi hé zhōu fáng yù shǐ lè ān jùn gōng, zhòng kè wèi bó zhōu fáng yù shǐ dà níng jùn gōng.
丁亥,以皇子右千牛衛將軍仲針為安州觀察使、光國公,右內率府副率仲糾為和州防禦使、樂安郡公,仲恪為博州防禦使、大寧郡公。
hàn lín xué shì wáng guī shàng yán: shèng tǐ yǐ ān, huáng tài hòu qǐ bà quán tóng tīng zhèng. jí mìng guī cǎo hái zhèng shū. jì ér bù xíng.
翰林學士王珪上言:「聖體已安,皇太后乞罷權同聽政。」即命珪草還政書。既而不行。
yíng huò zì qù nián bā yuè gēng chén xī fú, jī èr bǎi sì shí jiǔ rì. mìng fǔ chén qí ráng yú jí yīng diàn jǐ chǒu chén, jiàn dōng fāng.
熒惑自去年八月庚辰夕伏,積二百四十九日。命輔臣祈禳於集英殿;己丑晨,見東方。
guǐ sì, quán sān sī shǐ cài xiāng zòu dà xíng shān líng yī yòng yǒng dìng zhì dù, yú shì yòu sī jiàn wáng táo shàng yán: mín lì fāng kùn, shān líng bù dāng yǐ yǒng dìng wèi zhǔn. qí hòu jīng xī zhuǎn yùn shǐ wú chōng chǔ jiàn zhōng zhī jì zhōu tián fěi xiāng jì shàng yán: qǐng zūn xiān dì yí zhào, shān líng wù cóng jiǎn yuē, huáng táng shàng gōng chú míng qì zhī wài, jīn yù zhēn bǎo yī qiè píng qù. jiàn zhōng, xū chéng rén yě. lǐ yuàn biān zuǎn sū xún yì yí hán qí shū qiè jiàn, zhì yǐn huá yuán bù chén yǐ zé zhī, qí wèi biàn sè. nǎi zhào lǐ yuàn yǔ shào fǔ jiān yì, wéi shěng gān xìng zhōng suǒ zēng míng qì ér yǐ, qí tā yóu yī yòng dìng líng zhì dù.
癸巳,權三司使蔡襄奏大行山陵一用永定製度,於是右司諫王陶上言:「民力方困,山陵不當以永定為準。」其後京西轉運使吳充、楚建中、知濟州田棐相繼上言:「請遵先帝遺詔,山陵務從儉約,皇堂、上宮除明器之外,金玉珍寶一切屏去。」建中,須城人也。禮院編纂蘇洵亦貽韓琦書切諫,至引華元不臣以責之,琦為變色。乃詔禮院與少府監議,唯省乾興中所增明器而已,其它猶一用定陵制度。
yòu sī jiàn zhí jí xián yuàn tóng xiū qǐ jū zhù zhèng xiè shàng yán: jīn guó yòng kōng fá, cái fù bù gěi, jìn zhě shǎng jūn, yǐ jiàn héng liǎn, fù shì jiē yuàn, liú wén jīng shī. qiè wéi xiān dì jié jiǎn ài mín, chū yú tiān xìng, wú zhū yù qí lì zhī hǎo, wú quǎn mǎ yóu guān zhī lè, fú yù zhì yú huàn zhuó, qì wán jí yú pǔ lòu, cǐ tiān xià suǒ gòng zhī yě. jīn shān líng zhì dù, nǎi qǔ gān xìng zuì shèng zhī shí wèi zhǔn, dú bù shāng xiān dì jié jiǎn zhī dé hū? chén yǐ wèi yí chì yǒu sī tiáo jù míng shù, zài yì jiǎn jié.
右司諫、直集賢院、同修起居注鄭獬上言:「今國用空乏,財賦不給,近者賞軍,已見橫斂,富室嗟怨,流聞京師。竊惟先帝節儉愛民,出於天性,無珠玉奇麗之好,無犬馬游觀之樂,服御至於浣濯,器玩極於樸陋,此天下所共知也。今山陵制度,乃取乾興最盛之時為準,獨不傷先帝節儉之德乎?臣以為宜敕有司條具名數,再議減節。」
dì zì bù yù yǐ lái, sàng jiē lǐ guān zhí shì, qún chén fèng wèi, zé chuí lián bù zuò. yǐ wèi, dà xiáng, shǐ qīn xíng lǐ, yòu juǎn lián zuò shòu wèi, rén xīn shǎo ān.
帝自不豫以來,喪皆禮官執事,群臣奉慰,則垂簾不坐。乙未,大祥,始親行禮,又捲簾坐受慰,人心少安。
dīng yǒu, qǐ fù wén yán bó, gù cí biǎo sān shàng, nǎi tīng zhōng sàng. xún yǒu zhào gěi fèng cì bǐ zǎi chén zhī bàn, yán bó yòu cí, xǔ zhī.
丁酉,起復文顏博,固辭;表三上,乃聽終喪。尋有詔給俸賜比宰臣之半,顏博又辭,許之。
wù xū, sī mǎ guāng shàng shū yuē: qiè wéi dà xíng huáng dì chūn qiū wèi shén gāo, yǐ zōng miào shè jì zhī zhòng, chāo rán yuǎn lǎn, què rán dú duàn, zhī bì xià rén xiào kě shǒu dà yè, zhuó yú zōng shì zhī zhōng, jiàn wèi sì zǐ, shòu yǐ tiān xià, qí ēn dé lóng hòu, gù fēi wēi chén suǒ néng chēng shù. jīn bù xìng yǎn qì wàn guó, bì xià āi mù guò lǐ, yǐ zhì chéng jí, zhōng wài wén zhě, mò bù gǎn qì, zhī dà xíng huáng dì néng wèi tiān xià de rén, zhì píng zhī qī, qǐ zhǒng kě dài.
戊戌,司馬光上疏曰:「竊惟大行皇帝春秋未甚高,以宗廟社稷之重,超然遠覽,確然獨斷,知陛下仁孝可守大業,擢於宗室之中,建為嗣子,授以天下,其恩德隆厚,固非微臣所能稱述。今不幸奄棄萬國,陛下哀慕過禮,以至成疾,中外聞者,莫不感泣,知大行皇帝能為天下得人,治平之期,企踵可待。
jīn zhě shèng tǐ quán píng, chū lín dà zhèng, jǔ cuò yún wèi, bù kě bù shěn. wèi zhèng zhī yào, zài yú yòng rén, shǎng shàn fá è ér yǐ. yuàn bì xià nán zhī zhòng zhī, jīng xīn shěn lǜ, rú shè zhī yǒu de, bì wàn quán qǔ zhōng, rán hòu kě fā yě.
「今者聖體痊平,初臨大政,舉措云為,不可不審。為政之要,在於用人,賞善罰惡而已。願陛下難之重之,精心審慮,如射之有的,必萬全取中,然後可發也。
bì xià sī niàn xiān cháo, yù bào zhī dé, fèng shì huáng tài hòu xiào jǐn, fǔ zhū gōng zhǔ cí ài, cǐ chéng rén xiào zhī zhì, guò rén yuǎn shén. chén yuàn bì xià suī tiān xìng dé zhī, fù jiā shèng xīn, sù yè fěi xiè, jǐn zhōng rú shǐ, yǐ jié yì zhào zhī xīn, xíng sì fāng zhī huà, zé fú zuò liú yú zi sūn, lìng wén chuí yú wú qióng yǐ.
「陛下思念先朝,欲報之德,奉事皇太后孝謹,撫諸公主慈愛,此誠仁孝之至,過人遠甚。臣願陛下雖天性得之,復加聖心,夙夜匪懈,謹終如始,以結億兆之心,形四方之化,則福祚流於子孫,令聞垂於無窮矣。
gǔ zhě rén jūn sì wèi, bì yú nián rán hòu gǎi yuán. yuàn bì xià yī xún diǎn lǐ, wù yǒu biàn gèng yú zhōng nián yě.
「古者人君嗣位,必逾年然後改元。願陛下一循典禮,勿有變更於中年也。
sān nián zhī sàng, zì tiān zǐ dá yú shù rén yī yě. zì hàn shì yǐ lái, shǐ cóng quán zhì, yǐ rì yì yuè. chén yuàn bì xià suī yǎng zūn yí zhào, fǔ xùn qún qíng, èr shí qī rì ér shì fú, zhì yú gōng jìn zhī zhōng, yīn lè yóu yàn jí qìng zhī shì, jiē qí sān nián rán hòu fù cháng, yǐ jǐn sòng zhōng zhuī yuǎn zhī yì yān.
「三年之喪,自天子達於庶人一也。自漢氏以來,始從權制,以日易月。臣願陛下雖仰遵遺詔,俯徇群情,二十七日而釋服,至於宮禁之中,音樂、游燕、吉慶之事,皆俟三年然後復常,以盡送終追遠之義焉。
lǐ, wèi rén hòu zhě wèi zhī zǐ, gù wèi suǒ hòu fú zhǎn shuāi sān nián, ér wèi qí fù mǔ qí shuāi qī, wèi suǒ hòu zhě zhī qīn jiē rú zi, ér wèi jǐ zhī qīn jiē jiàng yī děng, gài yǐ chí zhòng yú dà zōng, zé yí jiàng qí xiǎo zōng, suǒ yǐ zhuān zhì yú suǒ fèng ér bù gǎn gù sī qīn yě. hàn xuān dì zì yǐ wèi zhāo dì hòu, zhōng bù gǎn jiā zūn hào yú wèi tài zǐ shǐ huáng sūn. guāng wǔ qǐ yú bù yī, qīn mào shǐ shí yǐ dé tiān xià, zì yǐ wèi yuán dì hòu, yì bù gǎn jiā zūn hào yú jù lù dū wèi nán dùn jūn. cǐ jiē xún dà yì, míng zhì gōng, dāng shí guī měi, hòu shì sòng shèng. zhì yú āi ān huán líng, xián zì páng qīn rù jì dà tǒng, jiē zhuī zūn qí zǔ fù, cǐ bù zú wèi xiào, ér shì zú fàn yì qīn lǐ, qǔ jī dāng shí, jiàn fēi hòu shì. yuàn bì xià shēn yǐ wèi jiàn, dù jué cǐ yì, wù fù tīng yě.
「禮,為人後者為之子,故為所後服斬衰三年,而為其父母齊衰期,為所後者之親皆如子,而為己之親皆降一等,蓋以持重於大宗,則宜降其小宗,所以專志於所奉而不敢顧私親也。漢宣帝自以為昭帝後,終不敢加尊號於衛太子、史皇孫。光武起於布衣,親冒矢石以得天下,自以為元帝後,亦不敢加尊號於巨鹿都尉、南頓君。此皆循大義,明至公,當時歸美,後世頌聖。至於哀、安、桓、靈,咸自旁親入繼大統,皆追尊其祖父,此不足為孝,而適足犯義侵禮,取譏當時,見非後世。願陛下深以為鑑,杜絕此議,勿復聽也。」
jǐ hài, qún chén shàng biǎo qǐng lín cháo tīng zhèng. biǎo sān shàng, nǎi xǔ zhī.
己亥,群臣上表請臨朝聽政。表三上,乃許之。
gēng zǐ, lì jīng zhào jùn jūn gāo shì wèi huáng hòu, běi zuō fang shǐ zūn fǔ zhī nǚ. zūn fǔ, jì xūn zi yě. mǔ cáo shì, huáng tài hòu qīn zǐ. hòu sì suì, yǔ dì tóng yù yú jìn zhōng, rén zōng cháng wèi tài hòu, tā rì bì yǐ xiāng pèi, tài hòu xǔ nuò. jì zhǎng, chū gōng qìng lì qī nián, guī yú pú dǐ, fēng jīng zhào jùn jūn, yú shì zhèng wèi.
庚子,立京兆郡君高氏為皇后,北作坊使遵甫之女。遵甫,繼勛子也。母曹氏,皇太后親姊。後四歲,與帝同育于禁中,仁宗常謂太后,它日必以相配,太后許諾。既長,出宮;慶曆七年,歸於濮邸,封京兆郡君,於是正位。
wǔ yuè, guǐ mǎo, yǐ tài cháng shǎo qīng lǐ shòu wèi zuǒ sī láng zhōng, tún tián yuán wài láng wáng liè wèi xíng bù yuán wài láng, bìng chōng tiān zhāng gé dài zhì, shòu jiān shì dú, liè jiān shì jiǎng. zhāo xuān shǐ duān zhōu cì shǐ yòu bān fù dōu zhī shí quán yù lǐng yuán zhōu tuán liàn shǐ, chōng rù nèi fù dōu zhī. gù shì, dōu zhī sì rén, zhì shì bìng quán yù ér wǔ, zhào hòu yǒu què wù wài.
五月,癸卯,以太常少卿李受為左司郎中,屯田員外郎王獵為刑部員外郎,並充天章閣待制,受兼侍讀,獵兼侍講。昭宣使、端州刺史、右班副都知石全育領原州團練使,充入內副都知。故事,都知四人,至是並全育而五,詔後有闕勿外。
liáo ní lǔ gǔ xiāo hū dūn móu nì rì shén. hū dūn yù sù fā, ní lǔ gǔ shuō qí fù zhòng yuán kě zhà chēng jí, yù qí liáo zhǔ lín wèn, jí tú shì nì jì ér jì yē lǜ rén xiān zài cháo, móu bù guǒ fā. ní lǔ gǔ hū dūn hé yán yú liáo zhǔ yuē: rén xiān kě rèn xī běi lù zhāo tǎo shǐ. liáo zhǔ jiāng cóng zhī, běi yuàn shū mì shǐ yē lǜ yī xùn jiàn yuē: rén xiān, xiān dì jiù chén, dé guān yī shí, bù kě jù lí cháo tíng. liáo zhǔ wù, bǐng wǔ, yǐ rén xiān wèi nán yuàn shū mì shǐ, tú fēng xǔ wáng.
遼尼嚕古、蕭呼敦謀逆日甚。呼敦欲速發,尼嚕古說其父重元可詐稱疾,欲俟遼主臨問,即圖弒逆;既而忌耶律仁先在朝,謀不果發。尼嚕古、呼敦合言於遼主曰:「仁先可任西北路招討使。」遼主將從之,北院樞密使耶律伊遜諫曰:「仁先,先帝舊臣,德冠一時,不可遽離朝廷。」遼主悟,丙午,以仁先為南院樞密使,徒封許王。
gēng xū, fēng zhǎng nǚ wèi dé níng gōng zhǔ, dì èr nǚ wèi bǎo ān gōng zhǔ, dì sān nǚ wèi shòu kāng gōng zhǔ.
庚戌,封長女為德寧公主,第二女為寶安公主,第三女為壽康公主。
zhào: shān líng suǒ yòng qián wù, bìng cóng guān gěi, wú yǐ rǎo mín. zhào suī xià, rán diào yì wèi cháng sǔn yě. sān sī jì shān líng dāng yòng qián liáng wǔ shí wàn guàn shí ér bù néng bèi, huò qǐng yí shǎn xī yuán biān rù zhōng yán yú yǒng ān xiàn. zhuǎn yùn fù shǐ xuē xiàng chén wǔ bù kě, qiě qǐ rú qí shù yǐ xiàn, xǔ zhī.
詔:「山陵所用錢物,並從官給,毋以擾民。」詔雖下,然調役未嘗損也。三司計山陵當用錢糧五十萬貫石而不能備,或請移陝西緣邊入中鹽於永安縣。轉運副使薛向陳五不可,且乞如其數以獻,許之。
yǐ yòu sī jiàn wáng táo wèi hù bù yuán wài láng zhí shǐ guǎn, chōng huáng zǐ wèi bàn dú, tún tián yuán wài láng zhōu mèng yáng mì shū chéng sūn sī gōng chōng huáng zǐ wèi shuō shū. mèng yáng zì yǐ wáng guān jiào shòu, yǔ dì yǒu qián lóng zhī jiù, ér lǐ shòu wáng liè jiē fēi dì gù shí, gù xiān dé dài zhì, yóu shì jué wàng, gù cí shuō shū bù bài.
以右司諫王陶為戶部員外郎、直史館,充皇子位伴讀,屯田員外郎周孟陽、秘書丞孫思恭充皇子位說書。孟陽自以王官教授,與帝有潛龍之舊,而李受、王獵皆非帝故識,顧先得待制,由是觖望,固辭說書不拜。
dīng sì, cì zhèng zhōu gōng shǐ qián wǔ bǎi guàn, yǐ líng jià suǒ guò gù yě. fù bì jì chú sàng, wù wǔ, shòu shū mì shǐ lǐ bù shàng shū tóng píng zhāng shì.
丁巳,賜鄭州公使錢五百貫,以靈駕所過故也。富弼既除喪,戊午,授樞密使、禮部尚書、同平章事。
gēng shēn, hàn lín xué shì wáng guī zòu: jǐn àn zēng zǐ wèn yuē: jiàn bù lěi guì, yòu bù lěi zhǎng, lǐ yě. wéi tiān zǐ chēng tiān yǐ lěi zhī. chūn qiū gōng yáng shuō: dú lěi, zhì shì yú nán jiāo, ruò yún shòu zhī yú tiān. rán gān xìng yuán nián xià jì dìng zhēn zōng huáng dì shì, qí qiū shǐ gào tiān yú yuán qiū. shǐ chén yǐ wèi tiān zǐ zhī shì, dāng jí zhōng shū mén xià yù shǐ tái wǔ pǐn yǐ shàng shàng shū shěng sì pǐn yǐ xià zhū sī sān pǐn yǐ shàng yú nán jiāo gào tiān, yì dìng, rán hòu lián zòu yǐ wén. jìn zhì wéi cí chén zhuó yì, jí jiàng zhào mìng, shù liáo bù dé cān wén, pō wéi chēng tiān zhī yì. chén fèng mìng zhuàn shàng xiān dì zūn shì, yù wàng míng zhào yǒu sī jī xiáng jiù diǎn, xiān zhī nán jiāo ér hòu xià chén zhī yì, shù xiān dì zhī mào dé xiū liè, yǒu yǐ xìn wàn shì zhī chuán. zhào liǎng zhì xiáng yì. hàn lín xué shì jiǎ àn děng yì rú guī zòu, cóng zhī.
庚申,翰林學士王珪奏:「謹按《曾子問》曰:『賤不誄貴,幼不誄長,禮也。惟天子稱天以誄之。』《春秋公羊》說:『讀誄,制諡於南郊,若雲受之於天。』然乾興元年夏既定真宗皇帝諡,其秋始告天於圓丘。史臣以為天子之諡,當集中書、門下、御史台五品以上、尚書省四品以下、諸司三品以上於南郊告天,議定,然後連奏以聞。近制唯詞臣擢議,即降詔命,庶僚不得參聞,頗違稱天之義。臣奉命撰上先帝尊諡,欲望明詔有司稽詳舊典,先之南郊而後下臣之議,庶先帝之茂德休烈,有以信萬世之傳。」詔兩制詳議。翰林學士賈黯等議如珪奏,從之。
wù chén, huáng zǐ zhòng zhēn zhòng jiū shǐ jiù dōng gōng tīng dú. shì rì, chū yù yán hé diàn. dì jí yóu wèi píng, mìng fǔ chén qí fú yú tiān dì zōng miào shè jì jí jǐng líng gōng sì guān, yòu qiǎn shǐ dǎo yuè dú míng shān.
戊辰,皇子仲針、仲糾始就東宮聽讀。是日,初御延和殿。帝疾猶未平,命輔臣祈福於天地、宗廟、社稷及景靈宮、寺觀,又遣使禱岳、瀆、名山。
liù yuè, guǐ yǒu, dì fù yǐ jí bù chū. shì shí wéi liǎng fǔ dé rù duì róu yí, tuì, yì nèi dōng mén xiǎo diàn lián wéi zhī wài, fù zòu zhèng shì yú huáng tài hòu rú chū.
六月,癸酉,帝復以疾不出。是時唯兩府得入對柔儀,退,詣內東門小殿簾帷之外,復奏政事於皇太后如初。
xiān shì lǐ yuàn yán dà xíng fù miào, ér tài miào qī shì jiē mǎn, qǐng zēng zhì yī shì, zhào liǎng zhì jí dài zhì yǐ shàng yǔ lǐ guān kǎo yì. guān wén diàn xué shì sūn biàn děng yì yuē: jǐn àn lǐ yuē: sān zhāo sān mù, yǔ tài zǔ zhī miào ér qī. shū yuē: qī shì zhī miào, kě yǐ guān dé. yuē shì wèi zhāo mù yún zhě, jù fù zǐ zhī zhèng ér yán yě. ruò xiōng dì zé zhāo mù tóng, bù dé yǐ shì shù shù zhī yǐ. shāng zǔ dīng zhī zǐ yuē yáng jiǎ, yuē pán gēng, yuē xiǎo xīn, yuē xiǎo yǐ, sì rén jiē yǒu tiān xià, ér shāng zhī miào yǒu shǐ zǔ, yǒu tài zǔ, yǒu tài zōng, yǒu zhōng zōng. ruò yǐ yī jūn wèi yī shì, zé xiǎo yǐ zhī jì bù jí qí fù zǔ dīng, shì gǔ zhī xiōng dì xiāng jí, zhāo mù tóng ér bù yǐ shì shù shù zhī míng yǐ. gù jìn zhī miào shí yī shì ér liù shì, táng zhī miào shí yī shì ér jiǔ shì. zhōng zōng ruì zōng zhī yú gāo zōng, gōng zōng wén zōng zhī yú mù zōng, tóng jū mù wèi. guó cháo tài zǔ wèi shòu mìng zhī zǔ, tài zōng wèi gōng dé zhī zōng, cǐ wàn shì bù qiān zhě yě. gù tài zǔ zhī shì, tài zōng chēng xiào dì, zhēn zōng chēng xiào zǐ, tài xíng huáng dì chēng xiào sūn. ér dì xiá tú, tài zǔ tài zōng tóng jū zhāo wèi, nán xiàng, zhēn zōng jū mù wèi, běi xiàng. gài xiān cháo jī yòng gǔ lǐ ér zhe zhī yú sì diǎn yǐ. dà xíng huáng dì shén zhǔ fù miào, qǐng zēng yī shì wèi bā shì, yǐ bèi tiān zǐ shì qī shì zhī lǐ. zhào cóng zhī.
先是禮院言大行祔廟,而太廟七室皆滿,請增置一室,詔兩制及待制以上與禮官考議。觀文殿學士孫抃等議曰:「謹按《禮》曰:『三昭三穆,與太祖之廟而七。』《書》曰:「『七世之廟,可以觀德。』曰世為昭穆雲者,據父子之正而言也。若兄弟則昭穆同,不得以世數數之矣。商祖丁之子曰陽甲,曰盤庚,曰小辛,曰小乙,四人皆有天下,而商之廟有始祖,有太祖,有太宗,有中宗。若以一君為一世,則小乙之祭不及其父祖丁,是古之兄弟相及,昭穆同而不以世數數之明矣。故晉之廟十一室而六世,唐之廟十一室而九世。中宗、睿宗之於高宗,恭宗、文宗之於穆宗,同居穆位。國朝太祖為受命之祖,太宗為功德之宗,此萬世不遷者也。故太祖之室,太宗稱孝弟,真宗稱孝子,太行皇帝稱孝孫。而《禘祫圖》,太祖、太宗同居昭位,南向,真宗居穆位,北向。蓋先朝稽用古禮而著之於祀典矣。大行皇帝神主祔廟,請增一室為八室,以備天子事七世之禮。」詔從之。
yú shì lóng tú gé zhí xué shì jiān shì jiǎng lú shì zōng tiān zhāng gé dài zhì jiān shì dú sī mǎ guāng yì yuē: chén děng jǐn àn lǐ, tiān zǐ qī miào, sān zhāo sān mù, yǔ tài zǔ zhī miào ér qī. tài zǔ zhī miào, bǎi shì bù huǐ. qí yú zhāo mù, qīn jǐn zé huǐ, shì yǒu zhōng yě. zì hàn yǐ lái, tiān zǐ huò qǐ yú bù yī, yǐ shòu mìng zhī chū. tài zǔ shàng zài sān zhāo sān mù zhī shù, gù huò sì sì shì, huò sì liù shì, qí tài zǔ yǐ shàng zhī zhǔ, suī shǔ zūn yú tài zǔ, qīn jǐn zé qiān. gù hàn yuán dì zhī shì, tài shàng miào wáng yì yú qǐn yuán. wèi míng dì zhī shì, chù shì miào zhǔ qiān yú yuán yì. jìn wǔ dì fù miào, qiān zhēng xī fǔ jūn huì dì fù miào, qiān yù zhōu fǔ jūn. zì shì yǐ xià, dà dǐ guò liù shì zé qiān qí shén zhǔ. gài yǐ tài zǔ wèi zhèng dōng xiàng zhī wèi, gù zhǐ sì yī zhāo yī mù ruò tài zǔ yǐ zhèng dōng xiàng zhī wèi, zé bìng sān zhāo sān mù wèi qī shì yǐ. táng gāo zǔ chū sì sì shì, tài zōng zēng sì liù shì jí tài zōng fù miào, zé qiān hóng nóng fǔ jūn gāo zōng fù miào, yòu qiān xuān dì jiē sì liù shì, cǐ qián shì zhī chéng fǎ yě. wéi míng huáng lì jiǔ shì, sì bā shì, shì bù jīng jiàn, nán kě yī jù. jīn ruò yǐ tài zǔ tài zōng wèi yī shì, zé dà xíng huáng dì fù miào zhī rì, xī zǔ qīn jǐn, dāng qiān yú xī jiā shì. sì sān zhāo sān mù, yú xiān wáng diǎn lǐ jí jìn shì zhī zhì, wú bù fú hé, tài miào gèng bù xū tiān zhǎn yī shì. zhào biàn děng zài yì.
於是龍圖閣直學士兼侍講盧士宗、天章閣待制兼侍讀司馬光議曰:「臣等謹按《禮》,天子七廟,三昭三穆,與太祖之廟而七。太祖之廟,百世不毀。其餘昭穆,親盡則毀,示有終也。自漢以來,天子或起於布衣,以受命之初。太祖尚在三昭三穆之數,故或祀四世,或祀六世,其太祖以上之主,雖屬尊於太祖,親盡則遷。故漢元帝之世,太上廟王瘞於寢園。魏明帝之世,處士廟主遷於園邑。晉武帝祔廟,遷征西府君;惠帝祔廟,遷豫州府君。自是以下,大抵過六世則遷其神主。蓋以太祖未正東向之位,故止祀一昭一穆;若太祖已正東向之位,則並三昭三穆為七世矣。唐高祖初祀四世,太宗增祀六世;及太宗祔廟,則遷洪農府君;高宗祔廟,又遷宣帝;皆祀六世,此前世之成法也。惟明皇立九室,祀八世,事不經見,難可依據。今若以太祖、太宗為一世,則大行皇帝祔廟之日,僖祖親盡,當遷於西夾室。祀三昭三穆,於先王典禮及近世之制,無不符合,太廟更不須添展一室。」詔抃等再議。
yú shì fù shàng yì yuē: zì táng zhì zhōu, miào zhì bù tóng, ér jiē qī shì. zì zhōu yǐ shàng, suǒ wèi tài zǔ, fēi shǐ shòu mìng zhī zhǔ, tè shǐ fēng zhī jūn ér yǐ. jīn xī zǔ suī fēi shǐ fēng zhī jūn, yào wèi lì miào zhī shǐ zǔ. fāng miào shù wèi guò qī shì zhī shí, suì huǐ qí miào, qiān qí zhǔ, kǎo sān dài zhī lǐ, wèi cháng yǒu cǐ. hàn wèi jí táng yī shí zhī yì, kǒng wèi hé xiān wáng zhì lǐ zhī yì. chén děng qiè yǐ wèi cún xī zǔ zhī shì, yǐ bèi qī shì zhī shù, hé yú jīng chuán shì qī shì zhī míng wén, ér yì bù shī xiān wáng zhī lǐ yì. zhào gōng yī.
於是復上議曰:「自唐至周,廟制不同,而皆七世。自周以上,所謂太祖,非始受命之主,特始封之君而已。今僖祖雖非始封之君,要為立廟之始祖。方廟數未過七世之時,遂毀其廟,遷其主,考三代之禮,未嘗有此。漢、魏及唐一時之議,恐未合先王制禮之意。臣等竊以為存僖祖之室,以備七世之數,合於經傳事七世之明文,而亦不失先王之禮意。」詔恭依。
wù yín, yǐ hàn lín xué shì quán sān sī shǐ cài xiāng wèi xiū fèng tài miào shǐ. xiāng nǎi yǐ bā shì tú zòu yù, yòu qǐng guǎng miào shì bìng jiā shì wèi shí bā jiān cóng zhī.
戊寅,以翰林學士、權三司使蔡襄為修奉太廟使。襄乃以八室圖奏御,又請廣廟室並夾室為十八間;從之。
dì zì gǎn jí, jí yàn fú ěr, hán qí cháng qīn zhí yào bēi yǐ jìn, dì bù jǐn yǐn ér què zhī, yào wū qí yī. tài hòu jí chū fú cì qí, qí bù gǎn dāng. tài hòu yuē: xiàng gōng shū bù yì. huáng zǐ zhòng zhēn shì cè, tài hòu yuē: rǔ hé zì quàn zhī! dì yì fú gù.
帝自感疾,即厭服餌,韓琦嘗親執藥杯以進,帝不盡飲而卻之,藥污琦衣。太后亟出服賜琦,琦不敢當。太后曰:「相公殊不易。」皇子仲針侍側,太后曰:「汝盍自勸之!」帝亦弗顧。
dīng hài, zhào: jīn suì zhì kē jǔ rén zhù zuò zuǒ láng zhào shāng děng shí qī rén quán bà, jiāng lái dào chǎng, biàn fù mì gé jiù shì. shāng, ān rén rén.
丁亥,詔:「今歲制科舉人著作佐郎趙商等十七人權罷,將來到場,便赴秘閣就試。」商,安仁人。
yǐ bīng bù láng zhōng quán pàn dà lǐ sì chén tài sù zhī míng zhōu. tài sù rèn xíng fǎ èr shí yú nián, cháo tíng yǒu dà yù, yí zé bì zhào yǔ yì. měi lín àn dú, zhì wàng qǐn shí, dà hán shǔ bù biàn. zǐ dì huò zhǐ zhī, dá yuē: líng yǔ zhī kǔ, qí bù kān shén yú wǒ yě! yǐ ěr jí, shù qiú bà zhí zhèng yǐ wèi rèn zhí, fú xǔ jiǔ zhī, nǎi chū shǒu.
以兵部郎中、權判大理寺陳太素知明州。太素任刑法二十餘年,朝廷有大獄,疑則必召與議。每臨案牘,至忘寢食,大寒暑不變。子弟或止之,答曰:「囹圄之苦,其不堪甚於我也!」以耳疾,數求罷;執政以為任職,弗許;久之,乃出守。
guǐ sì, sī mǎ guāng shàng tài hòu jí dì shū yuē: huáng dì shèng tǐ píng níng zhī shí, fèng shì huáng tài hòu, chéng shùn yán sè, yí wú bù rú lǐ. ruò yào shí wèi xiào, ér dìng shěng wēn qīng, yǒu bù néng zhōu bèi zhě, yì huáng tài hòu suǒ yí róng yě. kǒng zǐ yuē: xiào zāi mǐn zi qiān! rén bù jiān yú qí fù mǔ kūn dì zhī yán. gài yán chéng xìn chún zhì, biǎo lǐ zhe míng, ér tā rén bù néng jiān yě. mèng zǐ yuē: fù zǐ zé shàn, zéi ēn zhī dà zhě. gài yán gǔ ròu zhì qīn, zhèng dāng yǐ ēn yì xiāng hòu, bù dāng jiào zī zhū zhī shì fēi yě. fú wàng huáng dì sī kǒng zǐ zhī yán, huáng tài hòu wú wàng mèng zǐ zhī jiè. wàn yī jiān rén yù yǒu kāi shuō, shè yú lí jiān zhě, dāng lì xíng zhū lù, yǐ míng shì tiān xià, shǐ xián zhī chán nìng zhī tú bù néng qī huò shèng míng yě!
癸巳,司馬光上太后及帝疏曰:「皇帝聖體平寧之時,奉事皇太后,承順顏色,宜無不如禮。若藥石未效,而定省溫清,有不能周備者,亦皇太后所宜容也。孔子曰:『孝哉閔子騫!人不間於其父母昆弟之言。』蓋言誠信純至,表里著明,而它人不能間也。孟子曰:『父子責善,賊恩之大者。』蓋言骨肉至親,正當以恩意相厚,不當較輜銖之是非也。伏望皇帝思孔子之言,皇太后無忘孟子之戒。萬一奸人慾有開說,涉於離間者,當立行誅戮,以明示天下,使咸知讒佞之徒不能欺惑聖明也!」
dì chū yǐ yōu yí dé jí, jǔ cuò huò gǎi cháng dù, yù huàn guān yóu shǎo ēn, zuǒ yòu duō bù yuè zhě, nǎi gòng wèi chán jiān, liǎng gōng suì chéng xì. tài hòu duì fǔ chén cháng jí zhī, hán qí yīn chū wēi yán gǎn dòng tài hòu yuē: chén děng zhī zài wài jiàn dé gōng jiā, nèi zhōng bǎo hù, quán zài tài hòu. ruò guān jiā shī zhào guǎn, tài hòu yì wèi ān wěn. tài hòu jīng yuē: xiàng gōng shì hé yán! zì jiā gèng qiē yòng xīn. qí yuē: tài hòu zhào guǎn, zé zhòng rén zì rán zhào guǎn yǐ. tóng liè wèi suō jǐng liú hàn. huò wèi qí yuē: bù tài guò fǒu? qí yuē: bù rú cǐ bù dé. jiān yǒu chuán dì zài jìn zhōng guò shī shì, zhòng pō huò zhī, qí yuē: qǐ yǒu diàn shàng bù céng cuò yī yǔ ér rù gōng mén jí dé xǔ duō cuò! qí gù bù xìn yě. chuán zhě yì shào xī.
帝初以憂疑得疾,舉措或改常度,遇宦官尤少恩,左右多不悅者,乃共為讒間,兩宮遂成隙。太后對輔臣嘗及之,韓琦因出危言感動太后曰:「臣等只在外見得宮家,內中保護,全在太后。若官家失照管,太后亦未安穩。」太后驚曰:「相公是何言!自家更切用心。」琦曰:「太后照管,則眾人自然照管矣。」同列為縮頸流汗。或謂琦曰:「不太過否?」琦曰:「不如此不得。」間有傳帝在禁中過失事,眾頗惑之,琦曰:「豈有殿上不曾錯一語而入宮門即得許多錯!琦固不信也。」傳者亦稍息。
wù xū, shān líng shǐ hán qí zòu: shān líng zhū dùn suǒ diào wù guò duō, qǐ xuǎn cháo chén yī yuán fù zhī jì dù. nǎi mìng yán tiě pàn guān chǔ jiàn zhōng wǎng cái qí shù. shí sān sī shǐ cài xiāng zǒng yīng fèng shān líng shì, fán diào dù gōng yì jiē shù bèi, láo fèi jì guǎng, yǐ ér duō bù yòng, yì zhě fēi zhī.
戊戌,山陵使韓琦奏:「山陵諸頓所調物過多,乞選朝臣一員付之計度。」乃命鹽鐵判官楚建中往裁其數。時三司使蔡襄總應奉山陵事,凡調度供億皆數倍,勞費既廣,已而多不用,議者非之。
dì jí jì píng, yóu wèi yù zhèng diàn. yù shǐ zhōng chéng wáng chóu shàng shū yuē: jīn sì fāng zhī rén, qiào zú yǐn shǒu, qīng ěr zhù mù, yuàn guān xīn zhèng zhě, lěi yuè yú zī, ér wèi yù zhèng diàn yǐ jiàn qún chén. yì zhě jiē wèi shèng gōng jì yǐ píng fù, dàn yǐ wèi jīng xiān dì zú kū, bù rěn shì cháo, cǐ shí tiān zǐ zhī xiào yú yú gāo zōng yǐ. jīn yì yuè zhī qī yǐ zài zú kū zhī wài, wéi yǐn lǐ gē qíng, gù sī dà yì, zǎo yù qián diàn, nán miàn tīng zhèng, hè rán rì shēng, wàn wù xián dǔ, chén mín zhī wàng yě.
帝疾既平,猶未御正殿。御史中丞王疇上疏曰:「今四方之人,翹足引首,傾耳注目,願觀新政者,累月於茲,而未御正殿以見群臣。議者皆謂聖躬既已平復,但以未經先帝卒哭,不忍視朝,此實天子之孝逾於高宗矣。今易月之期已在卒哭之外,惟引禮割情,顧思大誼,早御前殿,南面聽政,赫然日升,萬物咸睹,臣民之望也。」
qiū, qī yuè, yǐ sì, yǐ shì yù shǐ lǚ huì wèi qǐ jū shè rén tóng zhī jiàn yuàn.
秋,七月,乙巳,以侍御史呂誨為起居舍人、同知諫院。
xīn hài, zhī jiàn yuàn sī mǎ guāng yán: qiè jiàn zhū lù zhuǎn yùn shǐ tí diǎn xíng yù zhī zhōu jūn shì gè qiǎn qīn shǔ jìn hè biǎo zhì jīng, cháo tíng bù wèn guān zhí gāo xià, qīn shǔ yuǎn jìn, yī lì tuī ēn, cǐ gài guó chū chéng wǔ dài gū xī fān zhèn zhī bì, hòu lái yīn xún bù néng gé zhèng. guó jiā jué lù, běn dài tiān xià xián cái jí yǒu gōng xiào zhī rén, jīn shǐ cǐ děng wú gù shòu guān, chéng wèi tài làn. jīn zòng bù néng jǐn bà cǐ děng ēn zé, qí jìn biǎo rén ruò wǔ fú nèi qīn, huò qǐ děng dì shòu yī guān, qí wú fú fēi qīn shǔ zhě, bìng liàng cì jīn bó bà qù, shù jǐ shǎo jiù làn guān zhī shī. tóng xiū qǐ jū zhù zhèng xiè yì yǐ wèi yán, qiě yuē: xī zhēn zōng chū jí wèi, yǒu shì yú nán jiāo, jiù lì qún chén jiē dé qiān zhì, ér zhēn zōng yǐ wèi jiǎo xìng tài shèn, suì mìng zhǐ jiā xūn jiē. zhēn zōng yǐ cháng gé làn shǎng yú nán jiāo zhī chū, zé bì xià yì yí jué móu ēn yú dēng jí zhī hòu yě. zhí zhèng wèi yǐ xíng zhī zhào nán yú fù gǎi, suì qǐn qí yì.
辛亥,知諫院司馬光言:「竊見諸路轉運使、提點刑獄、知州、軍事各遣親屬進賀表至京,朝廷不問官職高下,親屬遠近,一例推恩,此蓋國初承五代姑息籓鎮之弊,後來因循不能革正。國家爵祿,本待天下賢才及有功效之人,今使此等無故受官,誠為太濫。今縱不能盡罷此等恩澤,其進表人若五服內親,或乞等第受一官,其無服非親屬者,並量賜金帛罷去,庶幾少救濫官之失。」同修起居注鄭獬亦以為言,且曰:「昔真宗初即位,有事於南郊,舊例群臣皆得遷秩,而真宗以為僥倖太甚,遂命止加勛階。真宗已嘗革濫賞於南郊之初,則陛下亦宜絕繆恩於登極之後也。」執政謂已行之詔難於復改,遂寢其議。
rén zǐ, chū yù zǐ chén diàn, zhōng shū shū mì zòu shì. dì zì liù yuè guǐ yǒu bù xún diàn, zhì shì shǐ jiàn bǎi guān, gǎn tòng zhě jiǔ zhī. qí hòu zhǐ rì yù qián diàn, shuāng rì yù hòu diàn, wéi shuò wàng zé qián hòu jiē bù yù, zhì fù miào, shǐ rú gù.
壬子,初御紫宸殿,中書、樞密奏事。帝自六月癸酉不循殿,至是始見百官,感慟者久之。其後只日御前殿,雙日御後殿,惟朔望則前後皆不御,至祔廟,始如故。
bǐng chén, xià zhǔ qiǎn shǐ lái jì diào. qí shǐ zhě gù qiú rù duì, fú xǔ. liàng yī zhà suǒ shàng biǎo zhé gǎi xìng lǐ, cì zhào jié zhī, lìng shǒu jiù yuē. sī mǎ guāng yán: wén xià guó suǒ qiǎn shǐ rén, qián rì bù kěn mén jiàn, gù qiú rù duì, cháo tíng bù xǔ, lēi guī guǎn shě. qiè yǐ bì xià jì tǒng zhī chū, fān róng jiē yù zhān wàng tiān biǎo yòu wén xiàng céng bù ān, yì wèi wèi néng shì cháo, suǒ yǐ gǎn ěr jié xiá. jīn bì xià yǐ yù zhèng diàn, chén wèi hé xī zǐ tíng shù bù zhī dì, shǐ zhī qǐ shǒu bài fú, zhān yǎng qīng guāng! shù shí bì xià shén wǔ zhī zī, bì néng zhèn fú sì hǎi.
丙辰,夏主遣使來祭弔。其使者固求入對,弗許。諒衤乍所上表輒改姓李,賜詔詰之,令守舊約。司馬光言:「聞夏國所遣使人,前日不肯門見,固求入對,朝廷不許,勒歸館舍。竊以陛下繼統之初,蕃戎皆欲瞻望天表;又聞向曾不安,意謂未能視朝,所以敢爾桀黠。今陛下已御正殿,臣謂何惜紫庭數步之地,使之稽首拜伏,瞻仰清光!庶識陛下神武之姿,必能鎮服四海。」
dīng sì, liáo shǐ jì dà xíng huáng dì yú huáng yí diàn, suì jiàn dì yú dōng xiāng. dì tòng kū jiǔ zhī. shǐ zhě yán jí dà xíng, zhé chū tì. hòu shù rì, liáo shǐ cí yú zǐ chén diàn, mìng zuò cì chá. gù shì, dāng cì jiǔ wǔ xíng, zì shì zhōng liàng gé, jiē cì chá ér yǐ.
丁巳,遼使祭大行皇帝於皇儀殿,遂見帝於東廂。帝慟哭久之。使者言及大行,輒出涕。後數日,遼使辭於紫宸殿,命坐賜茶。故事,當賜酒五行,自是終諒閤,皆賜茶而已。
liáo huáng tài shū zhòng yuán yǔ qí zi ní lǔ gǔ, jiǔ méng nì zhì, huì liáo zhǔ liè yú luán hé zhī tài zǐ shān, hù cóng zhū guān duō chóng yuán zhī dǎng, ní lǔ gǔ suì yù yīn cǐ qiè fā. wù wǔ, yōng mù gōng shǐ yē lǜ liáng wén qí móu, yǐ liáo zhǔ dǔ yú qīn ài, bù gǎn jù zòu, mì yán yú tài hòu. tài hòu tuō jí, zhào liáo zhǔ gào zhī, qiě yuē: cǐ shè jì dà shì, yí zǎo wèi jì. liáo zhǔ jié liáng yuē: rǔ yù jiān wǒ gǔ ròu xié? liáng yuē: chén ruò wàng yán, gān fú fǔ zhì. bì xià bù zǎo bèi, kǒng duò zéi jì. rú zhào ní lǔ gǔ bù lái, kě bo qí shì. liáo zhǔ cóng qí yán, xuán zhào nán yuàn shū mì shǐ yē lǜ rén xiān gào zhī, rén xiān yuē: cǐ cáo xiōng hěn, chén gù yí zhī jiǔ yǐ. liáo zhǔ mìng rén xiān chá bǔ zhī. rén xiān chū, hái gù yuē: bì xià yí jǐn wèi zhī bèi. ní lǔ gǔ jiàn shǐ zhě lái zhào, zhī shì xiè, jī shǐ zhě yú zhàng zhōng, yù hài zhī shǐ zhě yǐ pèi dāo duàn yì ér chū, chí zhì xíng gōng, yǐ zhuàng wén, liáo zhǔ shǐ xìn.
遼皇太叔重元與其子尼嚕古,久萌逆志,會遼主獵於灤河之太子山,扈從諸官多重元之黨,尼嚕古遂欲因此竊發。戊午,雍睦宮使耶律良聞其謀,以遼主篤於親愛,不敢遽奏,密言於太后。太后託疾,召遼主告之,且曰:「此社稷大事,宜早為計。」遼主詰良曰:「汝欲間我骨肉邪?」良曰:「臣若妄言,甘伏斧鑕。陛下不早備,恐墮賊計。如召尼嚕古不來,可卜其事。」遼主從其言,旋召南院樞密使耶律仁先告之,仁先曰:「此曹凶很,臣固疑之久矣。」遼主命仁先察捕之。仁先出,還顧曰:「陛下宜謹為之備。」尼嚕古見使者來召,知事泄,羈使者於帳中,欲害之;使者以佩刀斷帟而出,馳至行宮,以狀聞,遼主始信。
ní lǔ gǔ yǔ xiāo hū dūn jù zhāo jí qí tú dǎng, dé sì bǎi rén, fèng zhòng yuán jiāng fā, zhàng qián yǔ chì rú xuè, suì qián qū wéi gōng. liáo zhǔ cāng zú yù wǎng běi nán yuàn, rén xiān yuē: bì xià ruò shě hù cóng ér xíng, zéi bì niè qí hòu. qiě nán běi dài wáng xīn wèi kě zhī, qǐ kě wǎng hū! rén xiān zi tuō bo jiā yuē: shèng yì bù kě wéi. rén xiān nù, jī qí shǒu. huì xuān huī shǐ xiāo hǎn jiā nǔ wén biàn chí zhì, zhí pèi gù jiàn, rú rén xiān yán, liáo zhǔ wù, xī wěi rén xiān yǐ tǎo zéi shì. rén xiān jí lìng huán chē wèi yíng, shé xíng mǎ zuò bīng zhàng, lǜ guān shǔ jìn shì sān shí yú qí zhèn dǐ hù wài. zéi shì shén ruì, tài hòu yì qīn dū wèi shì yù zhī. jí zhàn, nán fǔ zǎi xiàng xiāo dé shēn xiān bó zéi, cuī qí fēng, zéi zhòng pī mǐ. ní lǔ gǔ yuè mǎ tū chū, jìn shì xiáng gǔn ā sū shè shā zhī, zhòng yuán zhòng shāo tuì. rén xiān yǐ wǔ yuàn bù xiāo tǎ lǎ suǒ jū zuì jìn. jí zhào zhī, fēn qiǎn rén jí zhū jūn.
尼嚕古與蕭呼敦遽招集其徒黨,得四百人,奉重元將發,帳前雨赤如血,遂前趨帷宮。遼主倉卒欲往北、南院,仁先曰:「陛下若舍扈從而行,賊必躡其後。且南、北大王心未可知,豈可往乎!」仁先子托卜嘉曰:「聖意不可違。」仁先怒,擊其首。會宣徽使蕭罕嘉努聞變馳至,執轡固諫,如仁先言,遼主悟,悉委仁先以討賊事。仁先亟令環車為營,折行馬作兵仗,率官屬近侍三十餘騎陣柢互外。賊勢甚銳,太后亦親督衛士御之。及戰,南府宰相蕭德身先搏賊,摧其鋒,賊眾披靡。尼嚕古躍馬突出,近侍詳袞阿蘇射殺之,重元眾稍退。仁先以五院部蕭塔喇所居最近。亟召之,分遣人集諸軍。
xiān shì ní lǔ gǔ guǎng jié tú dǎng. ér yī shí bù néng jù jí. diàn qián dōu diǎn jiǎn yē lǜ sà lǎ tú shì zài wéi chǎng, wén luàn, jié xī rén liè fū lái yuán, jì zhì, wén ní lǔ gǔ yǐ sǐ, dà tòng, wèi zhòng yuán yuē: wǒ bèi wéi yǒu sǐ zhàn, hú wèi ruò ér xì, zì qǔ miè wáng! jīn xíng gōng wú bèi, chéng yè jié zhī, dà shì kě jì. ruò qí míng dàn. bǐ jiāng yǒu bèi, ān zhī wǒ zhòng bù xié èr xié! yī shī jī huì, huǐ jiāng xī jí! xiāo hū dūn yuē: cāng cù zhòng hēi bái bù biàn, ruò nèi wài jūn xiāng yīng, zé wú shì qù yǐ. lí míng ér fā, hé chí zhī yǒu! zhòng yuán tīng hū dūn jì, lìng sì miàn xún jǐng. shì yè, hū dūn lǜ tóng dǎng yōng lì zhòng yuán, jiàn wèi hào, hū dūn zì wèi shū mì shǐ. jí dàn, zhòng yuán yǔ hū dūn sà lǎ tú jì qí dǎng tǒng jūn shǐ xiāo tè lǐ dé xìng shèng gōng tài bǎo gǔ dí chén wáng tè bù děng lǜ xī rén èr qiān zhí fàn xíng gōng. huì xiāo tǎ lǎ yǐ yuán bīng zhì, běi miàn lín yá yē lǜ dí lǐ yì zhào yuán, yē lǜ rén xiān yuē: zéi shì bù néng jiǔ, dāng qí qí qì jǔ gōng zhī. nǎi lìng yē lǜ yī xùn xiāo dé xiāo hǎn jiā nǔ xiāo wéi xìn yē lǜ liáng děng fēn lǐng sù wèi jí yuán shī, bèi yíng ér zhèn, chéng jiān fèn jī, zéi shāo què. hǎn jiā nǔ yù zhū liè fū yuē: rǔ cáo qù shùn xiào nì, tú qǔ zú miè. hé ruò huǐ guò, zhuǎn huò wèi fú! liè fū jiē tóu zhàng shǒu fú. zéi dǎng dà kuì, zhòng yuán lǜ shù qí zǒu. rén xiān děng zhuī shā èr shí yú lǐ, zhèn zhǎn sà lǎ tú, qín tè lǐ dé gǔ dí, shā zhī hū dūn dān qí dùn zhì shí qī zé, tóu shuǐ sǐ. liáo zhǔ wò rén xiān shǒu yuē: píng luàn, jiē qīng zhī gōng yě!
先是尼嚕古廣結徒黨。而一時不能遽集。殿前都點檢耶律薩喇圖適在圍場,聞亂,劫奚人獵夫來援,既至,聞尼嚕古已死,大慟,謂重元曰:「我輩惟有死戰,胡為若兒戲,自取滅亡!今行宮無備,乘夜劫之,大事可濟。若俟明旦。彼將有備,安知我眾不攜貳邪!一失機會,悔將奚及!」蕭呼敦曰:「倉卒中黑白不辨,若內外軍相應,則吾事去矣。黎明而發,何遲之有!」重元聽呼敦計,令四面巡警。是夜,呼敦率同黨擁立重元,僭位號,呼敦自為樞密使。及旦,重元與呼敦、薩喇圖暨其黨統軍使蕭特里德、興聖宮太保古迪、陳王特布等率奚人二千直犯行宮。會蕭塔喇以援兵至,北面林牙耶律迪里亦趙援,耶律仁先曰:「賊勢不能久,當俟其氣沮攻之。」乃令耶律伊遜、蕭德、蕭罕嘉努、蕭惟信、耶律良等分領宿衛及援師,背營而陣,乘間奮擊,賊稍卻。罕嘉努諭諸獵夫曰:「汝曹去順效逆,徒取族滅。何若悔過,轉禍為福!」獵夫皆投仗首服。賊黨大潰,重元率數騎走。仁先等追殺二十餘里,陣斬薩喇圖,禽特里德、古迪,殺之;呼敦單騎遁至十七澤,投水死。遼主握仁先手曰:「平亂,皆卿之功也!」
jǐ wèi, liáo zhǔ mìng bǔ zhū nì dǎng, yǐ xiāo hū dūn shǒu zhù luàn, zhū qí wǔ zǐ cí lián qí fù chén wáng xiào yǒu, bìng zhū zhī. qián shū mì shǐ xiāo gé yǐ zi wèi zhòng yuán xù, yù nì móu, líng chí sǐ. gé de xìng liǎng cháo, zì wèi jiān è, zhì shì shǐ zhèng diǎn xíng, wén zhě kuài zhī.
己未,遼主命捕誅逆黨,以蕭呼敦首助亂,誅其五子;詞連其父陳王孝友,並誅之。前樞密使蕭革以子為重元婿,預逆謀,凌遲死。革得幸兩朝,恣為奸惡,至是始正典刑,聞者快之。
ní lǔ gǔ suǒ jiāo jié duō bù chěng zhī tú, xiāo tè lǐ dé shǎo bù jī, hǎo shè liè, yǐ xiáng gǔn cóng fá xià, shī lì hái, xuán huò zuì jué dà zhàng, xuē jué wèi mín. jí fù yòng, suì fù ní lǔ gǔ. gǔ dí hǎo xì xiá, bù xiū shéng jiǎn, lǚ lì guò rén, shàn jī jū. sà lǎ tú yóu xiōng bào. ní lǔ gǔ suǒ yǔ móu zhě jiē cǐ lèi, gù sù bài.
尼嚕古所交結多不逞之徒,蕭特里德少不羈,好射獵,以詳袞從伐夏,失利還,旋獲罪決大杖,削爵為民。及復用,遂附尼嚕古。古迪好戲狎,不修繩檢,膂力過人,善擊鞠。薩喇圖尤凶暴。尼嚕古所與謀者皆此類,故速敗。
gēng shēn, zhòng yuán běi zǒu dà mò, dù bù néng miǎn, tàn yuē: ní lǔ gǔ shǐ wǒ zhì cǐ! suì zì shā.
庚申,重元北走大漠,度不能免,嘆曰:「尼嚕古使我至此!」遂自殺。
xīn yǒu, liáo zhǔ lùn dìng luàn gōng, xǔ wáng yē lǜ rén xiān jìn fēng sòng wáng, jiā shàng fù, wèi běi yuàn shū mì shǐ liáo zhǔ qīn zhì wén yǐ bāo zhī, fù mìng huà luán hé zhàn tú yǐ jīng qí gōng. zhào wáng yē lǜ yī xùn jìn fēng wèi wáng, wèi nán yuàn shū mì shǐ, yǐ xiāo hǎn jiā nǔ wèi diàn qián dōu diǎn jiǎn, fēng jīng wáng. xiāo wéi xìn jiā tài zǐ tài fù, bìng cì gōng chén hào. xiāo dé fēng hàn wáng. yē lǜ dí lǐ yáo shòu lín hǎi jūn jié dù shǐ. sù wèi guān yē lǜ tuō bo jiā děng bìng jiā shang jiāng jūn. zhū hù wèi jí shì zú, páo fū nǔ shǒu děng sì bǎi yú rén, gè shòu guān yǒu chà. yǐ yē lǜ liáng shǒu gào biàn, mìng jí héng zhàng, zhuó hàn rén xíng gōng dōu bù shǔ.
辛酉,遼主論定亂功,許王耶律仁先進封宋王,加尚父,為北院樞密使;遼主親制文以褒之,復命畫灤河戰圖以旌其功。趙王耶律伊遜進封魏王,為南院樞密使,以蕭罕嘉努為殿前都點檢,封荊王。蕭惟信加太子太傅,並賜功臣號。蕭德封漢王。耶律迪里遙授臨海軍節度使。宿衛官耶律托卜嘉等並加上將軍。諸護衛及士卒,庖夫、弩手等四百餘人,各授官有差。以耶律良首告變,命籍橫帳,擢漢人行宮都部署。
liáo běi fǔ zǎi xiàng yáo jǐng xíng fāng yǐ jí gào guī, zhōng dào, wén zhòng yuán luàn, shōu jí xíng xuán, dé sān bǎi yú qí, xié nán fǔ zǎi xiàng yáng jī qín wáng, bǐ zhì, zéi yǐ píng. liáo zhǔ jiā qí zhōng, cì yǐ nì rén cái chǎn.
遼北府宰相姚景行方以疾告歸,中道,聞重元亂,收集行旋,得三百餘騎,偕南府宰相楊績勤王,比至,賊已平。遼主嘉其忠,賜以逆人財產。
guǐ hài, liáo tè bù sù wèi zhòng yuán suǒ xié, mìng xuē jué, liú zhèn zhōu.
癸亥,遼特布訴為重元所脅,命削爵,流鎮州。
bā yuè, gēng chén, wáng guī yì shàng dà xíng huáng dì shì yuē shén wén shèng wǔ míng xiào, miào hào rén zōng.
八月,庚辰,王珪議上大行皇帝諡曰神文聖武明孝,廟號仁宗。
xīn sì, zhào jūn tóu sī yǐn jiàn gōng shì rú gù.
辛巳,詔軍頭司引見公事如故。
sī mǎ guāng yán: rén jūn zhī zhí, yǒu sān ér yǐ: liàng cái ér shòu guān, yī yě dù gōng ér jiā shǎng, èr yě shěn zuì ér xíng fá, sān yě. cái yǒu duǎn zhǎng, gù guān yǒu néng fǒu gōng yǒu gāo xià, gù shǎng yǒu hòu bó zuì yǒu dà xiǎo, gù fá yǒu qīng zhòng. cǐ sān zhě, rén jūn suǒ dāng yòng xīn yě.
司馬光言:「人君之職,有三而已:量材而授官,一也;度功而加賞,二也;審罪而刑罰,三也。材有短長,故官有能否;功有高下,故賞有厚薄;罪有大小,故罰有輕重。此三者,人君所當用心也。
fú jiàn guó jiā jiù zhì, bǎi sī xì shì, rú sān sī biān yī xū lì, kāi fēng fǔ bǔ yī xiāng zhèn zhī lèi, wǎng wǎng jiē xū zòu wén chóng zhèng diàn suǒ yǐn gōng shì, yǒu jūn rén wǔ yì guó mǎ chú mò zhī lèi, jiē gōng qīn yuè shì. cǐ gài guó chū quán shí zhī zhì, shī yú jīn rì, pō shāng fán suì. bì xià lóng xìng fǔ yùn, shèng zhèng wéi xīn, chén yú yǐ wèi yí lìng zhōng shū shū mì yuàn jiǎn xiáng zhōng wài bǎi sī zì lái gōng shì xū shēn zòu qǔ zhǐ jí hòu diàn suǒ yǐn gōng shì, qí jiān bù xì dà tǐ, fēi rén jūn suǒ yí gōng qīn zhě, xī cóng jiǎn shěng, wěi zhī yǒu sī. bì xià yǎng xìng ān shēn, zhuān niàn rén jūn zhī sān zhí, zú yǐ fǎ tiān dì zhī yì jiǎn, zhì yú shùn zhī wú wèi, tiān xià xìng shèn!
「伏見國家舊制,百司細事,如三司鞭一胥吏,開封府補一廂鎮之類,往往皆須奏聞;崇政殿所引公事,有軍人武藝國馬芻秣之類,皆躬親閱視。此蓋國初權時之制,施於今日,頗傷煩碎。陛下龍興撫運,聖政惟新,臣愚以為宜令中書、樞密院檢詳中外百司自來公事須申奏取旨及後殿所引公事,其間不系大體,非人君所宜躬親者,悉從簡省,委之有司。陛下養性安身,專念人君之三職,足以法天地之易簡,致虞舜之無為,天下幸甚!」
guǐ sì, yǐ shēng rì wèi shòu shèng jié.
癸巳,以生日為壽聖節。
jiǔ yuè, gēng xū, zhào yǐ huáng zǐ wèi wèi xìng qìng gōng. jì ér zhī jiàn yuàn lǚ huì yán táng yǒu cǐ gōng míng, gǎi yuē qìng níng.
九月,庚戌,詔以皇子位為興慶宮。既而知諫院呂誨言唐有此宮名,改曰慶寧。
xīn hài, yǐ huáng zǐ zhòng zhēn wèi zhōng wǔ jié dù shǐ tóng píng zhāng shì huái yáng jùn wáng, gǎi cì míng xū zhòng jiū wèi míng zhōu guān chá shǐ, qí guó gōng, cì míng hào zhòng kè wèi yào zhōu guān chá shǐ, yú fù guó gōng, cì míng yūn.
辛亥,以皇子仲針為忠武節度使、同平章事、淮陽郡王,改賜名頊;仲糾為明州觀察使,祁國公,賜名顥;仲恪為耀州觀察使,雩阝國公,賜名頵。
wù wǔ, shàng rén zōng shì cè yú fú níng diàn.
戊午,上仁宗諡冊於福寧殿。
liáo xiāo gé jì huò zuì, lùn zhě zhuī sī yē lǜ yì xiān zhī yán. jǐ wèi, zhuī fēng yì xiān wèi xǔ wáng.
遼蕭革既獲罪,論者追思耶律義先之言。己未,追封義先為許王。
rén xū, yǐ huáng zǐ wèi bàn dú wáng táo wèi huái yáng jùn wáng fǔ yì shàn, huáng zǐ wèi shuō shū sūn sī gōng wèi shì jiǎng, tài zǐ zhōng yǔn jí xián xiào lǐ jiān shǐ guǎn jiǎn tǎo hán wéi wèi tài cháng chéng chōng jì shì cān jūn. táo děng qǐng wáng shòu bài, bù xǔ. lǚ huì yán: wáng jīn wèi chū gé, dāng qiě shè shī yǒu, bù yí suì zhì liáo shǔ. chén yù cháo tíng xiān zhèng táo děng míng wèi, míng wèi jì zhèng, zé lǐ fēn zì ān. kuàng wáng nián yǐ zhǎng, dāng zǎo lìng chū gé, kāi fǔ jiàn guān. yì shàn shì jiǎng zì wèi liáo shǔ, yú shì tǐ jí wú bù shùn.
壬戌,以皇子位伴讀王陶為淮陽郡王府翊善,皇子位說書孫思恭為侍講,太子中允、集賢校理兼史館檢討韓維為太常丞、充記室參軍。陶等請王受拜,不許。呂誨言:「王今未出閣,當且設師友,不宜遂置僚屬。臣欲朝廷先正陶等名位,名位既正,則禮分自安。況王年已長,當早令出閣,開府建官。翊善、侍講自為僚屬,於事體即無不順。」
dì jì shì cháo qián hòu diàn, ér yú tīng shì yóu chí qiān yì. yù shǐ zhōng chéng wáng chóu shàng shū yuē: miào shè yōng yòu, bì xià qǐ jū píng ān, lín cháo yǐ shí, jǐn yú bàn zài, ér wèi wén kāi fā tīng duàn, dé yīn è sāi, rén qíng quē rán. chén lǚ cháng lùn zòu, yuàn bì xià bō qù yí èr, rì yǔ èr fǔ jiǎng píng guó lùn, míng shì kě fǒu ér qì jīn yán dòng jì liáo, zhōng wài wèi yǒu suǒ chuán. cǐ gài yì lùn zhī chén cí qíng qiǎn xiá, bù néng yǎng wù jūn tīng. fú wàng sī tài zǔ tài zōng jiān nán qǔ tiān xià zhī láo, zhēn zōng rén zōng yōu qín shǒu tài píng zhī lì, miǎn yú tīng jué dà zhèng, yǐ wèi mǔ hòu zhī cí, wù wèi yí èr qiān yì, zì shǐ shèng dé àn rán bù guāng yě.
帝既視朝前後殿,而於聽事猶持謙抑。御史中丞王疇上疏曰:「廟社擁佑,陛下起居平安,臨朝以時,僅逾半載,而未聞開發聽斷,德音遏塞,人情缺然。臣屢嘗論奏,願陛下撥去疑貳,日與二府講評國論,明示可否;而迄今言動寂寥,中外未有所傳。此蓋議論之臣辭情淺狹,不能仰悟君聽。伏望思太祖、太宗艱難取天下之勞,真宗、仁宗憂勤守太平之力,勉於聽決大政,以尉母后之慈,勿為疑貳謙抑,自使聖德暗然不光也。」
dōng, shí yuè, wù chén shuò, liáo zhǔ rú xìng wáng sì. gēng wǔ, yǐ liù bù tài bǎo yē lǜ hā mù zhī nán yuàn dài wáng shì.
冬,十月,戊辰朔,遼主如興王寺。庚午,以六部太保耶律哈穆知南院大王事。
liáo zhǔ rú jí sī diàn.
遼主如藉絲淀。
jiǎ wǔ, zàng rén zōng yú yǒng zhāo líng.
甲午,葬仁宗於永昭陵。
yǐ wèi, yǐ zuǒ sī láng zhōng zhī zhì gào zhāng guī wèi zuǒ jiàn yì dài fū. yǐ guī zài xiān cháo cháng jiàn yán mì dìng chǔ fù, tè lù qí gōng yě.
乙未,以左司郎中、知制誥張瑰為左諫議大夫。以瑰在先朝嘗建言密定儲副,特錄其功也。
shí yī yuè, jǐ hài, yú zhǔ zhì zì shān líng, huáng tài hòu yíng diàn yú qióng lín yuàn. tài hòu chéng dà ān yú niǎn, rú jiān yú ér chà dà, wú shàn gěn, bù míng biān, shì wèi jiē jiǎn zhāng xiàn zhī bàn, suǒ guò qǐ jū zhě huò hū wàn suì. gēng zǐ, yú yú jí yīng diàn.
十一月,己亥,虞主至自山陵,皇太后迎奠於瓊林苑。太后乘大安輿輦,如肩輿而差大,無扇{艮},不鳴鞭,侍衛皆減章獻之半,所過起居者或呼萬歲。庚子,虞於集英殿。
xiān shì wǔ yú jiē zài tú, jí shì liù yú yóu yòng zài tú zhī lǐ, dì bù qīn jì. zhī zhì gào zǔ wú zé zhī jiàn yuàn sī mǎ guāng zòu qǐng qīn yú, yù shǐ zhōng chéng wáng chóu yì yǐ wèi yán. xià lǐ yuàn xiáng yì, wèi yí rú wú zé děng zòu, nǎi zhào yì rì qīn yú. jì ér dì bù yù, zú lìng zōng zhèng qīng shè shì, guāng jí zòu: bì xià xìng tīng chén yán, mìng yǒu sī shè qīn jì zhī lǐ, ér lìng fù bù chū, zài liè zhī chén, wú bù è rán zì shī. fú wàng bì xià lái rì suī shèng tǐ xiǎo yǒu bù kāng, yì dāng miǎn qiáng qīn jì, yǐ jiě zhōng wài zhī huò. rán dì jìng yǐ jí gù, qì jiǔ yú bù néng chū yě.
先是五虞皆在途,及是六虞猶用在途之禮,帝不親祭。知制誥祖無擇、知諫院司馬光奏請親虞,御史中丞王疇亦以為言。下禮院詳議,謂宜如無擇等奏,乃詔翼日親虞。既而帝不豫,卒令宗正卿攝事,光即奏:「陛下幸聽臣言,命有司設親祭之禮,而令復不出,在列之臣,無不愕然自失。伏望陛下來日雖聖體小有不康,亦當勉強親祭,以解中外之惑。」然帝竟以疾故,訖九虞不能出也。
jiǎ chén, dì qīn jì yú zhǔ ér bù kū, míng yuē zú kū. jiù wú zú kū zhī lǐ, yú shì yòng lǚ xià qīng yì, shǐ xíng zhī.
甲辰,帝親祭虞主而不哭,名曰卒哭。舊無卒哭之禮,於是用呂夏卿議,始行之。
bǐng wǔ, fù rén zōng shén zhǔ yú tài miào, miào lè yuē dà rén zhī wǔ, yǐ wáng céng lǚ yí jiǎn cáo wěi pèi xiǎng miào tíng.
丙午,祔仁宗神主於太廟,廟樂曰《大仁之舞》,以王曾、呂夷簡、曹瑋配享廟庭。
jǐ yǒu, jiǎn dōng xī èr jīng zuì qiú yī děng, miǎn shān líng yì hù jí líng jià suǒ guò mín zū.
己酉,減東、西二京罪囚一等,免山陵役戶及靈駕所過民租。
gēng xū, zhào: zhōu jūn zhǎng lì jǔ jīng yú yī shù zhě lìng fù què.
庚戌,詔:「州、軍長吏舉精於醫術者令赴闕。」
xīn hài, liáo qiǎn xiāo sù děng lái hè jí wèi.
辛亥,遼遣蕭素等來賀即位。
jiǎ yín, cì tài cháng shǎo qīng kǒng shū zhān jīn zǐ. shū zhān jiān cái zào wù, yǐ láo dāng qiān, dì bù yù yǐ qīng jiān shǎng guǎn kù zhī láo, gù yǒu shì cì. zì shì yǐ wèi lì.
甲寅,賜太常少卿孔叔詹金紫。叔詹監裁造務,以勞當遷,帝不欲以卿監賞管庫之勞,故有是賜。自是以為例。
shì yuè, sī mǎ guāng shàng huáng tài hòu shū yuē: rén zōng huáng dì yōu jì sì zhī bù lì, niàn zōng miào zhī zhì zhòng, yǐ huáng dì rén xiào cōng míng, xuǎn zhuó zōng shì zhī zhōng, shǐ chéng dà tǒng. bù xìng jiàn zuò shù rì, jù yīng jí zhěn, suī diàn xià fǔ shì zhī cí, wú suǒ bù zhì, rán yī gōng bù jīng, yào shí wèi xiào. qiè wén xiǎng rì jí shì shāo zēng, jǔ cuò yǔ yán, bù néng zì zé, zuǒ yòu zhī rén yī yī shàng wén, zhì diàn xià yǐ cǐ zhī gù, bù néng kān rěn, liǎng gōng zhī jiān, wēi xiāng zé wàng. qún xīn yōu hài, bù hán ér lì. chén shì yòng rì yè jiāo xīn yǔn tì, cè zú lèi xī, níng qián sǐ ér jǐn yán, bù gǎn xìng shēng ér sāi mò yě. fú yǐ huáng dì nèi zé rén zōng tóng táng xiōng zhī zǐ. wài zé diàn xià zhī wài shēng xù, zì tóng yòu zhī suì, diàn xià jū yù yú gōng zhōng, tiān xià zhì qīn, hé yǐ guò cǐ? yòu, rén zōng lì yǐ wèi huáng zǐ, diàn xià qǐ kě bù yǐ rén zōng zhī gù, tè jiā ài niàn, bāo róng qí guò shī xié? kuàng huáng dì zài fān dǐ zhī shí, yǐ zhì jiàn zuò zhī chū, xiào jǐn wēn rén, dòng yóu lǐ fǎ, cǐ diàn xià suǒ qīn jiàn ér míng zhī yě, gǒu fēi jí zhěn luàn qí běn xìng. ān dé yǒu cǐ guò shī zāi? jīn diàn xià suī rì xī yōu láo, tú zì kùn kǔ. yǐ chén yú jiàn, mò ruò jīng zé yī gōng yī èr rén, yǐ zhì huáng dì zhī jí, xún yuè zhī jiān, chá qí jìn tuì, yǒu xiào zé jiā zhī yǐ zhòng shǎng, wú xiào zé wēi zhī yǐ yán xíng. wèi yù zhī jiān, dàn yí shēn jiè zuǒ yòu, jǐn yú shì wèi, qí jǔ cuò yǔ yán yǒu bù hé cháng dù zhě, jiē bù dé yǐ wén, shù jǐ bù zēng diàn xià zhī yōu fèn. diàn xià wéi kuān shì shèng lǜ, hé shén yǎng qì, yǐ ān jìng guó jiā, jì gāng hǎi nèi, qí tiān dì chuí yòu, shèng gōng quán fù, rán hòu jǔ zhì píng zhī yè yǐ shòu zhī, bù yì měi hū!
是月,司馬光上皇太后疏曰:「仁宗皇帝憂繼嗣之不立,念宗廟之至重,以皇帝仁孝聰明,選擢宗室之中,使承大統。不幸踐阼數日,遽嬰疾疹,雖殿下撫視之慈,無所不至,然醫工不精,藥食未效。竊聞曏日疾勢稍增,舉措語言,不能自擇,左右之人一一上聞,致殿下以此之故,不能堪忍,兩宮之間,微相責望。群心憂駭,不寒而慄。臣是用日夜焦心隕涕,側足累息,寧前死而盡言,不敢幸生而塞默也。伏以皇帝內則仁宗同堂兄之子。外則殿下之外甥婿,自童幼之歲,殿下鞠育於宮中,天下至親,何以過此?又,仁宗立以為皇子,殿下豈可不以仁宗之故,特加愛念,包容其過失邪?況皇帝在籓邸之時,以至踐阼之初,孝謹溫仁,動由禮法,此殿下所親見而明知也,苟非疾疹亂其本性。安得有此過失哉?今殿下雖日夕憂勞,徒自困苦。以臣愚見,莫若精擇醫工一二人,以治皇帝之疾,旬月之間,察其進退,有效則加之以重賞,無效則威之以嚴刑。未愈之間,但宜深戒左右,謹於侍衛,其舉措語言有不合常度者,皆不得以聞,庶幾不增殿下之憂憤。殿下惟寬釋聖慮,和神養氣,以安靖國家,紀綱海內,俟天地垂佑,聖躬痊復,然後舉治平之業以授之,不亦美乎!」
guāng yòu yǐ shū jiàn dì yuē: bì xià tiáo chèn wèi tài hòu suǒ jū yù, kuàng jīn rì wèi rén zōng huáng dì zhī sì, chéng hǎi nèi zhī dà yè, wèi yí hūn dìng chén xǐng, qīn fèng gān zhǐ, wú yì yú shì pú wáng yǔ fū rén zhī shí yě. jìn zhě dào lù zhī yán, pō yì yú shì. qiè wéi bì xià xiào gōng zhī xìng, zhe yú píng xī, qǐ yī dàn jù kěn biàn gèng! gài xiǎng zhě shèng tǐ wèi ān zhī shí, jǔ dòng yán yǔ huò yǒu chà shī, bù néng zì xǐng, ér wài rén é chuán, wàng wèi zēng shì, bì wú shì shí. rán cǐ děng yì lùn, qǐ kě shǐ tiān xià wén zhī yě! fú wàng jí yù zhī hòu, qīn yì huáng tài hòu gé, kè jǐ zì xiū, yǐ xiè qián shī, wēn gōng zhāo xī, shì yǎng zuǒ yòu, shǐ dà xiào zhī měi, guò yú wèi dēng dà wèi zhī shí. rú cǐ, zé shàng xià gǎn yuè, zōng shè yǒng ān, jīn rì dào lù wàng chuán zhī yán, hé néng wèi sǔn yě!
光又以疏諫帝曰:「陛下齠齔為太后所鞠育,況今日為仁宗皇帝之嗣,承海內之大業,謂宜昏定晨省,親奉甘旨,無異於事濮王與夫人之時也。近者道路之言,頗異於是。竊惟陛下孝恭之性,著於平昔,豈一旦遽肯變更!蓋曏者聖體未安之時,舉動言語或有差失,不能自省,而外人訛傳,妄為增飾,必無事實。然此等議論,豈可使天下聞之也!伏望疾愈之後,親詣皇太后閤,克己自修,以謝前失,溫恭朝夕,侍養左右,使大孝之美,過於未登大位之時。如此,則上下感悅,宗社永安,今日道路妄傳之言,何能為損也!」
lǚ huì shàng huáng tài hòu shū yán: hàn mǎ huáng hòu jū yǎng zhāng dì, láo cuì guò yú suǒ shēng, mǔ zǐ cí ài, shǐ zhōng wú xiān jiè zhī xì. fú yuàn bì xià xún xiū yǐ wèi fǎ dù, niàn xiān dì zhī gù tuō, tǐ shèng gōng zhī yōu wēi, gōng zhōng jiān yán, bù kě bù chá. bìng yǐ shū quàn dì jǐn xiào dào, qīn yào wù. kāi chén qiē zhì, duō rén suǒ nán yán. yòu qǐ zǎo jiàn dōng gōng yǐ gù běn gēn, dù jué kuī yú, wèi ān rén xīn.
呂誨上皇太后書言:「漢馬皇后鞠養章帝,勞瘁過於所生,母子慈愛,始終無纖芥之隙。伏願陛下循修以為法度,念先帝之顧托,體聖躬之憂危,宮中間言,不可不察。」並以書勸帝盡孝道,親藥物。開陳切至,多人所難言。又乞早建東宮以固本根,杜絕窺覦,慰安人心。
fāng dì jí shén shí, yún wèi duō guāi cuò, wǎng wǎng chù wǔ tài hòu, tài hòu bù néng kān. zhāo líng jì fù tǔ, hán qí guī zì líng xià, tài hòu qiǎn zhōng shǐ chí yī fēng wén shū fù qí, qí qǐ zhī, zé dì suǒ xiě gē cí bìng gōng zhōng guò shī shì, qí jí duì shǐ zhě fén huǐ, lìng fù zòu yuē: tài hòu měi shuō guān jiā xīn shén wèi níng, yǔ yán jǔ dòng bù zhōng jié, hé zú guài yě! jí jìn duì lián qián, tài hòu wū yàn liú tì, jù dào suǒ yǐ, qiě yuē: lǎo shēn dài wú suǒ róng! qí yuē: cǐ bìng gù ěr, jí yǐ, bì bù rán. zi jí, mǔ kě bù róng zhī hū? tài hòu bù yì. ōu yáng xiū jì yán yuē: tài hòu shì xiān dì shù shí nián, rén dé zhe yú tiān xià. xī wēn chéng zhī chǒng, tài hòu chù zhī yù rú jīn mǔ zǐ zhī jiān, fǎn bù néng róng xié? tài hòu yì shāo hé. xiū yòu yán yuē: xiān dì zài wèi suì jiǔ, dé zé zài rén, gù yī rì yàn jià, tiān xià fèng dài sì jūn, wú yī rén gǎn yì tóng zhě. jīn tài hòu shēn jū fáng tà, chén děng wǔ liù shū shēng ěr, ruò fēi xiān dì yí yì, tiān xià shuí kěn tīng cóng? tài hòu mò rán.
方帝疾甚時,云為多乖錯,往往觸忤太后,太后不能堪。昭陵既復土,韓琦歸自陵下,太后遣中使持一封文書付琦,琦啟之,則帝所寫歌詞並宮中過失事,琦即對使者焚毀,令復奏曰:「太后每說官家心神未寧,語言舉動不中節,何足怪也!」及進對簾前,太后嗚咽流涕,具道所以,且曰:「老身殆無所容!」琦曰:「此病故耳,疾已,必不然。子疾,母可不容之乎?」太后不懌。歐陽修繼言曰:「太后事先帝數十年,仁德著於天下。昔溫成之寵,太后處之裕如;今母子之間,反不能容邪?」太后意稍和。修又言曰:「先帝在位歲久,德澤在人,故一日晏駕,天下奉戴嗣君,無一人敢異同者。今太后深居房闥,臣等五六書生爾,若非先帝遺意,天下誰肯聽從?」太后默然。
tā rì, qí děng jiàn dì. dì yuē: tài hòu dài wǒ wú ēn. qí duì yuē: zì gǔ shèng dì míng wáng, bù wèi shǎo yǐ, rán dú chēng shùn wèi dà xiào. qǐ qí yú jǐn bù xiào xié? fù mǔ cí ài ér zi xiào, cǐ cháng shì, bù zú dào wéi fù mǔ bù cí ér zi bù shī xiào, nǎi wèi kě chēng. zhèng kǒng bì xià shì tài hòu wèi zhì ěr, fù mǔ qǐ yǒu bù cí zhě zāi! dì dà gǎn wù, zì shì yì bù fù yán tài hòu duǎn yǐ.
它日,琦等見帝。帝曰:「太后待我無恩。」琦對曰:「自古聖帝明王,不為少矣,然獨稱舜為大孝。豈其餘盡不孝邪?父母慈愛而子孝,此常事,不足道;惟父母不慈而子不失孝,乃為可稱。正恐陛下事太后未至耳,父母豈有不慈者哉!」帝大感悟,自是亦不復言太后短矣。
xiān shì shí yuè, fǔ chén qǐng rú gān xìng gù shì, zhǐ rì zhào shì chén jiǎng dú, dì yuē: dāng qí fù miào bì, zé rì kāi jīng yán. xún yǒu zhào, zhí xū lái chūn. sī mǎ guāng yǐ wèi xué zhě dì wáng shǒu wù, bù yí yīn hán shǔ fèi, dì nà qí yán.
先是十月,輔臣請如乾興故事,只日召侍臣講讀,帝曰:「當俟祔廟畢,擇日開經筵。」尋有詔,直須來春。司馬光以為學者帝王首務,不宜因寒暑廢,帝納其言。
shí èr yuè, jǐ sì, shǐ yù ěr yīng gé, zhào shì dú shì jiǎng jiǎng lùn yǔ, dú shǐ jì. lǚ gōng zhe jiǎng lùn yǔ bù zhī bù yùn yuē: gǔ zhī rén, jūn lìng yǒu wèi fú, rén xīn yǒu wèi fú, zé fǎn shēn xiū dé, ér bù yǐ yùn nù jiā zhī. rú shùn zhī dàn fū wén dé, wén wáng zhī huáng zì jìng dé yě. liú chǎng dú shǐ jì zhì yáo shòu shùn yǐ tiān xià, yīn chén shuō yuē: shùn zhì cè wēi, yáo yuè sì yuè chán zhī yǐ wèi, tiān dì xiǎng zhī, bǎi xìng dài zhī, fēi yǒu tā dào, wéi qí xiào yǒu zhī dé guāng yú shàng xià ěr. èr rén cí qì míng chàng, dì sǒng tǐ gǎi róng, zhī qí yǐ yì lǐ fěng yě. jì tuì, wáng guī wèi chǎng yuē: gōng zhí yán zhì cǐ hū! tài hòu wén zhī, yì dà xǐ.
十二月,己巳,始御邇英閣,召侍讀、侍講講《論語》,讀《史記》。呂公著講《論語》不知不慍曰:「古之人」,君令有未孚,人心有未服,則反身修德,而不以慍怒加之。如舜之誕敷文德,文王之皇自敬德也。」劉敞讀《史記》至「堯授舜以天下」,因陳說曰:「舜至側微,堯越四岳禪之以位,天地享之,百姓戴之,非有它道,惟其孝友之德光於上下耳。」二人辭氣明暢,帝竦體改容,知其以義理諷也。既退,王珪謂敞曰:「公直言至此乎!」太后聞之,亦大喜。
yǐ hài, huái yáng wáng xū chū gé. wáng cí liǎng gōng, bēi qì bù zì shèng, tài hòu yì qì, wèi yù qiǎn zhī, zì shì rì zài rù cháo.
乙亥,淮陽王頊出閣。王辭兩宮,悲泣不自勝,太后亦泣,慰諭遣之,自是日再入朝。
yǐ rén zōng yù shū cáng bǎo wén gé, mìng hàn lín xué shì wáng guī zhuàn jì lì shí.
以仁宗御書藏寶文閣,命翰林學士王珪撰記立石。
gēng chén, mìng hàn lín xué shì wáng guī jiǎ àn fàn zhèn zhuàn rén zōng shí lù, jí xián xiào lǐ sòng mǐn qiú zhí mì gé lǚ xià qīng mì gé xiào lǐ hán wéi jiān chōng jiǎn tǎo guān. mǐn qiú shí zhī bó zhōu, tè zhào yòng zhī.
庚辰,命翰林學士王珪、賈黯、范鎮撰《仁宗實錄》,集賢校理宋敏求、直秘閣呂夏卿、秘閣校理韓維兼充檢討官。敏求時知亳州,特召用之。
shì suì, liáo fù yǐ xiāo zhū zé wèi xī běi lù zhāo tǎo shǐ. zhū zé qián wèi hū dūn suǒ xiàn, hū dūn jì sǐ, shí yì chēng qí xiān wèi zhāo tǎo, wēi xíng zhū bù, gù fù rèn zhū zé jì lì guān, xùn shì zú, zēng qì xiè, shěng zhuī hū, yán hào lìng, rén bù gǎn fàn, biān jìng yàn rán.
是歲,遼復以蕭珠澤為西北路招討使。珠澤前為呼敦所陷,呼敦既死,時議稱其先為招討,威行諸部,故復任、珠澤既蒞官,訓士卒,增器械,省追呼,嚴號令,人不敢犯,邊境晏然。
xià gǎi yuán gǒng huà.
夏改元拱化。