qǐ è féng shè tí gé zhēng yuè, jǐn shí èr yuè, fán yī nián.
起閼逢攝提格正月,盡十二月,凡一年。
shén zōng tǐ yuán xiǎn dào fǎ gǔ lì xiàn dì dé wáng gōng yīng wén liè wǔ qīn rén shèng xiào huáng dì xī níng qī nián liáo xián yōng shí nián
○神宗體元顯道法古立憲帝德王功英文烈武欽仁聖孝皇帝熙寧七年(遼咸雍十年)
chūn, zhēng yuè, xīn hài, shǎng fù mín táo děng zhōu gōng, xī jīng zuǒ cáng kù shǐ sāng shí děng qiān guān yǒu chà.
春,正月,辛亥,賞復岷、洮等州功,西京左藏庫使桑湜等遷官有差。
rén zǐ, xìng zhōng tài yī gōng, yàn cóng chén.
壬子,幸中太一宮,宴從臣。
yǐ mǎo, fēng huáng zǐ jùn wèi yǒng guó gōng.
乙卯,封皇子俊為永國公。
liáo zhǔ rú yuān yāng luò.
遼主如鴛鴦濼。
jiǎ zǐ, xióng běn zòu píng lú yí, de dì èr bǎi sì shí lǐ. běn cháng tōng pàn róng zhōu, xí qí sú, wèi bǐ néng rǎo biān zhě, jiè shí èr cūn háo wèi xiàng dǎo ěr, nǎi yǐ jì zhì bǎi yú rén, xiāo zhī lú zhōu. qí tú gǔ lì, yuàn shǐ sǐ zì shú, dú kē yīn yī qiú bù zhì. běn hé yàn zhōu shí jiǔ xìng zhī zhòng, fā qián nán yì jūn qiáng nǔ, qiǎn dà jiāng wáng xuān děng lǜ yǐ jìn tǎo, zéi xī lì lǚ jù, bài zhī huáng gé xià, zhuī bēn shēn rù. kē yīn jiǒng, qǐ xiáng, běn shòu zhī, jǐn jí dīng kǒu tǔ tián jí qí zhòng bǎo shàn mǎ guī zhī guān. yú shì wū mán luó shì guǐ zhǔ zhū yí jiē qiú nèi fù. běn hái, dì láo zhī yuē: qīng bù shāng cái, bù hài mín, yī dàn qù bǎi nián zhī huàn. zhì yú xí zòu xiáng míng, jìn shí xiān lì. zhuó jí xián diàn xiū zhuàn tóng pàn sī nóng sì. xī nán yòng bīng zì cǐ shǐ.
甲子,熊本奏平瀘夷,得地二百四十里。本嘗通判戎州,習其俗,謂彼能擾邊者,介十二村豪為嚮導耳,乃以計致百餘人,梟之瀘州。其徒股慄,願矢死自贖,獨柯陰一酋不至。本合晏州十九姓之眾,發黔南義軍強弩,遣大將王宣等率以進討,賊悉力旅拒,敗之黃葛下,追奔深入。柯陰窘,乞降,本受之,盡籍丁口、土田及其重寶、善馬歸之官。於是烏蠻羅氏鬼主諸夷皆求內附。本還,帝勞之曰:「卿不傷財,不害民,一旦去百年之患。至於檄奏詳明,近時鮮儷。」擢集賢殿修撰、同判司農寺。西南用兵自此始。
èr yuè, xīn wèi, fā cháng píng mǐ zhèn hé yáng jī mín.
二月,辛未,發常平米賑河陽饑民。
guǐ wèi, zhào sān sī suì huì tiān xià cái yòng chū rù zhī shù yǐ wén.
癸未,詔三司歲會天下財用出入之數以聞。
liáo yǐ píng zhōu mín chū fù yè, juān qí zū fù.
遼以平州民初復業,蠲其租賦。
wù zǐ, zhǔn bù gòng yú liáo.
戊子,准布貢於遼。
gēng yín, zhào guó zi jiān xǔ mài jiǔ jīng zi shǐ zhū shū yǔ gāo lì guó shǐ rén.
庚寅,詔國子監許賣《九經》、子、史諸書與高麗國使人。
zhào yǐ yùn zhōu zuǒ sī lǐ cān jūn yè tāo děng èr shí sān rén wèi zhū lù jiào shòu, guó zi jiān yán tāo děng suǒ yè kān chōng jiào shòu gù yě.
詔以鄆州左司理參軍葉濤等二十三人為諸路教授,國子監言濤等所業堪充教授故也。
yǐ wèi, zhī hé zhōu jǐng sī lì yǔ qīng yí jié guǒ zhuāng zhàn yú tà bái chéng, bài sǐ, zéi suì wéi hé zhōu.
乙未,知河州景思立與青宜結果莊戰於踏白城,敗死,賊遂圍河州。
fèi liáo zhōu.
廢遼州。
sān yuè, rén yín, mǎ ěr jiǎn kòu mín zhōu. shí wáng sháo rù cháo, jǐng sī lì jì bài sǐ, mǎ ěr jiǎn shì fù chì, suì wéi mín zhōu. zǒng guǎn gāo zūn yù qiǎn bāo shùn děng jī zǒu zhī.
三月,壬寅,瑪爾戩寇岷州。時王韶入朝,景思立既敗死,瑪爾戩勢復熾,遂圍岷州。總管高遵裕遣包順等擊走之。
guǐ mǎo, yǐ hàn, bì zhèng diàn, jiǎn shàn.
癸卯,以旱,避正殿,減膳。
yǐ sì, zhào: yì qián měi qiān nà chà bié zi wǔ wén, fán xiū guān shě zuò shí qì fū lì niǎn zài zhī lèi, bìng yòng cǐ qián bù zú, jí yòng qíng qīng shú tóng qián zhé yuán róng zhě, yǐ wéi zhì lùn, bù yǐ qù guān shè yuán. xiān shì gōng jiā zhī fèi yǒu fū yú mín jiān zhě, wèi zhī yuán róng, wū lì chéng zhī yǐ wèi jiān, zhì shì shǐ xī jìn yān.
乙巳,詔:「役錢每千納差別子五文,凡修官舍、作什器、夫力、輦載之類,並用此錢;不足,即用情輕贖銅錢;輒圓融者,以違制論,不以去官赦原。」先是公家之費有敷於民間者,謂之「圓融」,污吏乘之以為奸,至是始悉禁焉。
bǐng wǔ, qiǎn shǐ fèng xíng zhū lù, mù wǔ shì fù xī hé.
丙午,遣使奉行諸路,募武士赴熙河。
gēng xū, zhào xī hé sǐ shì zhě jiā gěi qián yǒu chà.
庚戌,詔熙河死事者家給錢有差。
lìng zhū lù jiān sī chá liú yù.
令諸路監司察留獄。
liǎng zhè chá fǎng shěn kuò yán: liǎng zhè shàng gòng bó nián é jiǔ shí bā wàn, mín jiān péi lèi shén duō. hòu lái fā yùn sī yǐ yí yòng cái huò wèi míng, zēng liǎng zhè yù mǎi juàn shí èr wàn. qǐ bà zhī yǐ kuān mín lì. cóng zhī.
兩浙察訪沈括言:「兩浙上供帛年額九十八萬,民間陪累甚多。後來發運司以移用財貨為名,增兩浙預買絹十二萬。乞罷之以寬民力。」從之。
zhào: wén dìng zhōu mín yǒu zhé mài wū mù yǐ nà miǎn yì qián zhě, lìng ān fǔ zhuǎn yùn tí jǔ sī tǐ liàng, jù shí yǐ wén.
詔:「聞定州民有折賣屋木以納免役錢者,令安撫、轉運、提舉司體量,具實以聞。」
guǐ chǒu, dì wèn wáng ān shí: nà miǎn xíng qián rú hé? huò yún tí tāng píng rén yì lìng chū qián, yǒu zhī hū? ān shí yuē: ruò yǒu zhī, bì jīng zhōng shū zhǐ huī, zhōng shū shí wú cǐ wén zì. bì xià zhì shēn wú kuì yú yáo shùn, zhì yú nán rén rén, jí chán shuō, jí yǔ yáo shùn shí yì. dì yuē: shì dài fū yán bù biàn zhě shén zhòng. ān shí yuē: shì dài fū huò bù kuài cháo tíng zhèng shì, huò yǔ jìn xí xiāng wèi biǎo lǐ zì gǔ wèi yǒu lìng jìn xí rú cǐ ér néng xìng zhì gōng zhě. dì yòu huàn zhì guān duō fèi, ān shí yuē: chuàng zhì guān sī, suǒ yǐ shěng fèi yě. dì yuē: jí rú cǐ, hé gù cái yòng bù zú? ruò yán bīng duō, zé jīn rì bīng bǐ qìng lì zhōng wèi jí shǎo. ān shí yuē: bì xià yù zú yòng, bì xiān lǐ cái, lǐ cái jí xū duàn ér bù huò, bù wèi zuǒ yòu xiǎo rén yì lùn suǒ yí, nǎi kě yǐ yǒu wèi. dì yuē: gǔ zhě shén yī ér shuì zú yǐ, jīn qǔ cái bǎi duān, bù kě wèi shǎo. ān shí yuē: gǔ fēi tè shén yī zhī shuì ér yǐ, shì yǒu quán fǔ zhī guān, shān lín chuān zé yǒu yú héng zhī guān, yǒu cì bù zǒng bù zhì bù chán bù zhī lèi shén zhòng. guān shì yǒu zhēng, ér huò yǒu bù yóu guān zhě, jǔ qí huò, fá qí rén. gǔ zhī qǔ cái, yì qǐ dàn shén yī ér yǐ!
癸丑,帝問王安石:「納免行錢如何?或雲提湯瓶人亦令出錢,有之乎?」安石曰:「若有之,必經中書指揮,中書實無此文字。陛下治身無愧於堯、舜,至於難壬人,疾讒說,即與堯、舜實異。」帝曰:「士大夫言不便者甚眾。」安石曰:「士大夫或不快朝廷政事,或與近習相為表里;自古未有令近習如此而能興治功者。」帝又患置官多費,安石曰:「創置官司,所以省費也。」帝曰:「即如此,何故財用不足?若言兵多,則今日兵比慶曆中為極少。」安石曰:「陛下欲足用,必先理財,理財即須斷而不惑,不為左右小人異論所移,乃可以有為。」帝曰:「古者什一而稅足矣,今取財百端,不可謂少。」安石曰:「古非特什一之稅而已,市有泉府之官,山林、川澤有虞衡之官,有次布、總布、質布、廛布之類甚眾。關市有徵,而貨有不由關者,舉其貨,罰其人。古之取財,亦豈但什一而已!」
bǐng chén, liáo zhǔ yǐ hé dōng lù yán biān zēng xiū shù lěi, qǐ pù shě, qīn rù wèi yīng shuò sān zhōu jiè nèi, shǐ lín yá xiāo xǐ lái yán, qǐ xíng huǐ chè, bié lì jiè zhì. xǐ guī, dì miàn yù yǐ sān zhōu dì jiè, qí qiǎn guān yǔ běi cháo guān jí jìng shàng yì zhī. qí xióng zhōu wài luó chéng, xiū yǐ shí sān nián, bìng fēi chuàng zhú, qiě fēi jìn shì. běi cháo jì bù yù, gèng bù lìng xù xiū. bái gōu guǎn yì yì xū qiǎn guān jiǎn shì, rú yǒu chuàng zhì lóu lǔ jiàn chuāng děng, bìng lìng huǐ chāi, tún shù bīng yì lìng chè huí. guó shū yún: tǎng shì yóu sù xī, gù nán xùn qíng chéng jiè yǒu qīn yú, hé lìn gǎi zhèng! suì qiǎn tài cháng shǎo qīng liú chén mì shū chéng lǚ dà zhōng rú liáo.
丙辰,遼主以河東路沿邊增修戍壘,起鋪舍,侵入蔚、應、朔三州界內,使林牙蕭禧來言,乞行毀撤,別立界至。禧歸,帝面諭以「三州地界,俟遣官與北朝官即境上議之。其雄州外羅城,修已十三年,並非創築,且非近事。北朝既不欲,更不令續修。白溝館驛亦須遣官檢視,如有創置樓櫓箭窗等,並令毀拆,屯戍兵亦令撤回。」國書云:「倘事由夙昔,固難徇情;誠界有侵逾,何吝改正!」遂遣太常少卿劉忱、秘書丞呂大忠如遼。
guǐ hài, zhào sī nóng sì yǐ cháng píng mǐ sān shí èr wàn hú sān sī mǐ bǎi jiǔ shí wàn hú zhì guān chǎng, jiǎn zhí chū tiào.
癸亥,詔司農寺以常平米三十二萬斛、三司米百九十萬斛置官場,減直出糶。
liáo zhǔ rú tè gǔ lǐ. yǐ yē lǜ cháo wèi běi yuàn dài wáng.
遼主如特古里。以耶律巢為北院大王。
hàn lín xué shì hán wéi duì yán hé diàn. dì yuē: tiān jiǔ bù yǔ, zhèn sù yè jiāo láo, nài hé? wéi yuē: bì xià yōu mǐn hàn zāi, sǔn shàn bì diàn, cǐ nǎi jǔ xíng gù shì, kǒng bù zú yǐ yīng tiān biàn. yuàn bì xià tòng zì zé jǐ, xià zhào guǎng qiú zhí yán, yǐ kāi yōng bì. dì gǎn wù, jí mìng wéi cǎo zhào xíng zhī.
翰林學士韓維對延和殿。帝曰:「天久不雨,朕夙夜焦勞,奈何?」維曰:「陛下憂閔旱災,損膳避殿,此乃舉行故事,恐不足以應天變。願陛下痛自責己,下詔廣求直言,以開壅閉。」帝感悟,即命維草詔行之。
yǐ chǒu, zhào yuē: zhèn shè dào rì qiǎn, àn yú zhì zhì, zhèng shī jué zhōng, yǐ gàn yīn yáng zhī hé, nǎi zì dōng qì jīn, hàn wèi nüè, sì hǎi zhī nèi, bèi zāi zhě guǎng. jiān zhào yǒu sī, sǔn cháng shàn, bì zhèng diàn, jì yǐ sāi zé xiāo biàn lì rì zī jiǔ, wèi méng tǐ yīng. áo áo xià mín, dà mìng jìn zhǐ, zhōng yè yǐ xìng, zhèn jì mí níng, yǒng wéi qí jiù, wèi zhī yōu chū. yì zhě zhèn zhī tīng nà bù dé yú lǐ yǔ? sòng yù fēi qí qíng yǔ? fù liǎn shī qí jié yǔ? zhōng móu dǎng yán yù yú shàng wén, ér ā yú yōng bì yǐ chéng qí sī zhě zhòng yǔ? hé jiā qì zhī bù jiǔ xiào yě? yīng zhōng wài wén wǔ chén liáo, bìng xǔ shí fēng zhí yán cháo zhèng què shī, zhèn jiāng qīn lǎn, kǎo qiú qí dāng, yǐ fǔ zhèng lǐ. èr shì dài fū, qí wù xī xīn jiāo jǐng, chéng zhèn zhì yān! zhào chū, rén qíng dà yuè.
乙丑,詔曰:「朕涉道日淺,暗於致治,政失厥中,以干陰陽之和,乃自冬迄今,旱為虐,四海之內,被災者廣。間詔有司,損常膳,避正殿,冀以塞責消變;曆日滋久,未蒙體應。嗷嗷下民,大命近止,中夜以興,震悸靡寧,永惟其咎,未知攸出。意者朕之聽納不得於理與?訟獄非其情與?賦斂失其節與?忠謀讜言郁於上聞,而阿諛壅蔽以成其私者眾與?何嘉氣之不久效也?應中外文武臣僚,並許實封直言朝政闕失,朕將親覽,考求其當,以輔政理。二事大夫,其務悉心交儆,成朕志焉!」詔出,人情大悅。
xià, sì yuè, xīn mò, liáo yǐ xī rén dá lǔ sān shì tóng jū, cì guān jīng zhī.
夏,四月,辛末,遼以奚人達嚕三世同居,賜官旌之。
zì qù suì qiū qī yuè bù yǔ zhì yú shì yuè, dì yōu xíng yú sè, jiē tàn kěn cè, yù jǐn bà fǎ dù zhī bù shàn zhě. wáng ān shí yuē: shuǐ hàn cháng shù, yáo tāng bù miǎn. jīn hàn suī jiǔ, dàn dāng xiū rén shì yǐ yīng zhī. dì yuē: zhèn suǒ yǐ kǒng jù zhě, zhèng wèi rén shì zhī wèi xiū ěr. jīn qǔ miǎn xíng qián tài zhòng, rén qíng zī yuàn, zì jìn chén yǐ zhì hòu zú, wú bù yán qí hài zhě. féng jīng yuē: chén yì wén zhī. ān shí yuē: shì dài fū bù chěng zhě yǐ jīng wèi guī, gù jīng dú wén cǐ yán, chén wèi zhī wén yě.
自去歲秋七月不雨至於是月,帝憂形於色,嗟嘆懇惻,欲盡罷法度之不善者。王安石曰:「水旱常數,堯、湯不免。今旱雖久,但當修人事以應之。」帝曰:「朕所以恐懼者,正為人事之未修耳。今取免行錢太重,人情咨怨,自近臣以至後族,無不言其害者。」馮京曰:「臣亦聞之。」安石曰:「士大夫不逞者以京為歸,故京獨聞此言,臣未之聞也。」
chū, guāng zhōu sī fǎ cān jūn fú qīng zhèng xiá wèi ān shí suǒ jiǎng bá, gǎn qí zhī jǐ, sī yù jǐn zhōng. zhì mǎn rù dōu, shí chū xíng shì fǎ zhī lìng, xuǎn rén zhōng shì zhě chāo jīng guān. ān shí yù shǐ yǐ shì jìn, xiá yǐ wèi cháng xí fǎ cí. wèn yǐ suǒ wén, xiá yuē: qīng miáo miǎn yì bǎo jiǎ shì yì shù shì, yǔ biān bǐ yòng bīng, zài xiá xīn bù néng wú qū qū yě. ān shí bù dá. xiá tuì, bù fù jiàn, dàn shù yǐ shū yán fǎ zhī wèi mín hài zhě. jiǔ zhī, jiān ān shàng mén. ān shí suī bù yuè, yóu shǐ qí zi pāng lái, yǔ yǐ shì fǎ. fāng zhì xiū jīng jú, yòu yù pì wèi jiǎn tǎo, mìng qí kè lí dōng měi yù yì. xiá yuē: dú shū wú jǐ, bù zú yǐ rǔ jiǎn tǎo. suǒ yǐ lái, qiú zhí jīng xiāng jūn mén xià ěr. ér xiāng jūn fā yán chí lùn, wú fēi yǐ guān jué wèi xiān, suǒ yǐ dài shì zhě yì qiǎn yǐ. guǒ yù yuán xiá ér chéng jiù zhī, qǔ qí suǒ xiàn lì mín biàn wù zhī shì, xíng qí yī èr, shǐ jìn ér wú kuì, bù yì shàn hū! shì shí, miǎn xíng fǎ chū, rén yǐ wèi kǔ, suī fù shuǐ shí fā dān zhōu tí chá zhī shǔ, fēi nà qián zhě bù dé fàn yù. shuì wù suǒ shì lì qián, qí mò huò zhòng yú běn, shāng rén zhì yǐ sǐ zhēng, rú shì zhě bù yī. xiá yīn dōng měi liè qí shì. wèi jǐ, zhào xiǎo fū fù fàn zhě miǎn zhēng, shāng zhī zhòng zhě, rì sǔn qí qī, tā jiē wú suǒ xíng.
初,光州司法參軍福清鄭俠為安石所獎拔,感其知己,思欲盡忠。秩滿入都,時初行試法之令,選人中式者超京官。安石欲使以是進,俠以未嘗習法辭。問以所聞,俠曰:「青苗、免役、保甲、市易數事,與邊鄙用兵,在俠心不能無區區也。」安石不答。俠退,不復見,但數以書言法之為民害者。久之,監安上門。安石雖不悅,猶使其子雱來,語以試法。方置修經局,又欲闢為檢討,命其客黎東美諭意。俠曰:「讀書無幾,不足以辱檢討。所以來,求執經相君門下耳。而相君發言持論,無非以官爵為先,所以待士者亦淺矣。果欲援俠而成就之,取其所獻利民、便物之事,行其一二,使進而無愧,不亦善乎!」是時,免行法出,人以為苦,雖負水、拾發、擔粥、提茶之屬,非納錢者不得販鬻。稅務索市利錢,其末或重於本,商人至以死爭,如是者不一。俠因東美列其事。未幾,詔小夫負販者免徵,商之重者,日損其七,它皆無所行。
zhì shì dà hàn, dōng běi liú mín, fú xié sāi dào, léi jí chóu kǔ, shēn wú wán yī, bìng chéng mín mǎi má sǎn mài miàn hé mǐ wèi mí, huò rú mù shí cǎo gēn, zhì shēn bèi suǒ xiè, ér fù wǎ jiē mù, mài yǐ cháng guān, lěi lěi bù jué. xiá zhī ān shí bù kě jiàn, nǎi huì suǒ jiàn wèi tú, jù shū yì gé mén, bù nà, suì chēng mì jí, fā mǎ dì, shàng zhī yín tái sī. qí lüè yuē: qù nián dà huáng, qiū dōng kàng hàn, mài miáo jiāo kū, wǔ zhǒng bù rù, qún qíng jù sǐ. fāng chūn zhǎn fá, jié zé ér yú, cǎo mù yú biē, yì mò shēng suì. zāi huàn zhī lái, mò zhī huò yù. yuàn bì xià kāi cāng lǐn, zhèn pín fá, qǔ yǒu sī póu kè bù dào zhī zhèng, yī qiè bà qù, jì xià zhào hé qì, shàng yīng tiān xīn, yán wàn xìng chuí sǐ zhī mìng. jīn tái jiàn chōng wèi, zuǒ yòu fǔ bì, yòu jiē tān wěi jìn lì, shǐ fū bào dào huái shí zhī shì, jiē bù yù yǔ zhī yán. bì xià yǐ jué lù míng qì jià yù tiān xià zhōng xián, ér shǐ rén rú cǐ, shén fēi zōng miào shè jì zhī fú yě. qiè wén nán zhēng běi fá zhě, jiē yǐ qí shèng jié zhī shì, shān chuān zhī xíng, wèi tú lái xiàn, liào wú yī rén yǐ tiān xià zhī mín zhì qī yù zi zhǎn sāng huài shě liú lí táo sàn huáng huáng bù gěi zhī zhuàng, tú yǐ shàng wén zhě. chén jǐn àn ān shàng mén zhú rì suǒ jiàn, huì chéng yī tú, bǎi bù jí yī, dàn jīng shèng lǎn, yì kě liú tì, kuàng yú qiān wàn lǐ zhī wài, yǒu shèn yú cǐ zhě zāi! bì xià guān chén zhī tú, xíng chén zhī yán, shí rì bù cùn, jí qǐ zhǎn chén xuān dé mén wài, yǐ zhèng qī jūn zhī zuì.
至是大旱,東北流民,扶攜塞道,羸瘠愁苦,身無完衣,並城民買麻糝麥面合米為糜,或茹木實草根,至身被鎖械,而負瓦揭木,賣以償官,累累不絕。俠知安石不可諫,乃繪所見為圖,具疏詣閤門,不納,遂稱密急,發馬遞,上之銀台司。其略曰:「去年大蝗,秋冬亢旱,麥苗焦枯,五種不入,群情懼死。方春斬伐,竭澤而漁,草木魚鱉,亦莫生遂。災患之來,莫知或御。願陛下開倉廩,賑貧乏,取有司掊克不道之政,一切罷去,冀下召和氣,上應天心,延萬姓垂死之命。今台諫充位,左右輔弼,又皆貪猥近利,使夫抱道懷識之士,皆不欲與之言。陛下以爵祿名器駕馭天下忠賢,而使人如此,甚非宗廟社稷之福也。竊聞南征北伐者,皆以其勝捷之勢,山川之形,為圖來獻,料無一人以天下之民質妻鬻子、斬桑壞舍、流離逃散、皇皇不給之狀,圖以上聞者。臣謹按安上門逐日所見,繪成一圖,百不及一,但經聖覽,亦可流涕,況於千萬里之外,有甚於此者哉!陛下觀臣之圖,行臣之言,十日不寸,即乞斬臣宣德門外,以正欺君之罪。」
shū zòu, dì fǎn fù guān tú, zhǎng xū shù sì, xiù yǐ rù nèi. shì jiǔ, qǐn bù néng mèi. jì rì, guǐ yǒu, suì mìng kāi fēng tǐ fàng miǎn xíng qián, sān sī chá shì yì, sī nóng fā cháng píng cāng, sān yá jù xī hé suǒ yòng bīng, zhū lù shàng mín wù liú sàn zhī gù, qīng miáo miǎn yì, quán xī zhuī hū, fāng tián bǎo jiǎ bìng bà, fán shí yǒu bā shì, mín jiān huān jiào xiāng hè. shì rì, guǒ yǔ.
疏奏,帝反覆觀圖,長吁數四,袖以入內。是久,寢不能寐。冀日,癸酉,遂命開封體放免行錢,三司察市易,司農發常平倉,三衙具熙、河所用兵,諸路上民物流散之故,青苗、免役,權息追呼,方田、保甲並罷,凡十有八事,民間歡叫相賀。是日,果雨。
jiǎ xū, fǔ chén rù hè. dì chū xiá tú jí shū shì fǔ chén, qiě zé zhī, jiē zài bài xiè, wài jiān shǐ zhī suǒ xíng zhī yóu. qún jiān qiè chǐ, suì yǐ xiá fù yù shǐ yù, zhì qí shàn fā mǎ dì zuì. lǚ huì qīng dèng wǎn yán yú dì yuē: bì xià shù nián yǐ lái, wàng qǐn yǔ shí, chéng cǐ měi zhèng, tiān xià fāng bèi qí cì, yī dàn yòng kuáng fū zhī yán, bà fèi dài jǐn, qǐ bù xī zāi! xiāng yǔ huán qì yú dì qián. yú shì xīn fǎ yī qiè rú gù, wéi fāng tián zàn bà.
甲戌,輔臣入賀。帝出俠圖及疏示輔臣,且責之,皆再拜謝,外間始知所行之由。群奸切齒,遂以俠付御史獄,治其擅發馬遞罪。呂惠卿、鄧綰言於帝曰:「陛下數年以來,忘寢與食,成此美政,天下方被其賜,一旦用狂夫之言,罷廢殆盡,豈不惜哉!」相與環泣於帝前。於是新法一切如故,惟方田暫罷。
hé zhōu zhī bèi wéi yě. wáng sháo zì jīng shī hái, zhì xìng píng, wén zhī, nǎi yǔ lǐ xiàn rì yè chí zhì xī zhōu. xī fāng chéng shǒu, sháo mìng chè zhī, xuǎn bīng dé èr wàn. zhū jiāng yù qū hé zhōu, sháo yuē: zéi suǒ yǐ wéi chéng zhě, shì yǒu wài yuán yě. jīn zhī jiù zhì, bì shè fú dài wǒ. qiě xīn shèng qì ruì, wèi kě yǔ zhēng, dāng chū qí bù yì yǐ gōng qí suǒ shì, suǒ wèi pī kàng dǎo xū xíng gé shì jìn, zé zì wèi jiě yě. nǎi zhí qū dìng qiāng chéng. yǐ hài, pò sì fān jié hé chuān zú, duàn xià guó tōng lù, jìn lín níng hé, fēn mìng piān jiāng rù nán shān. mǎ ěr jiǎn zhī yǒu yuán, bá shān qù.
河州之被圍也。王韶自京師還,至興平,聞之,乃與李憲日夜馳至熙州。熙方城守,韶命撤之,選兵得二萬。諸將欲趨河州,韶曰:「賊所以圍城者,恃有外援也。今知救至,必設伏待我。且新勝氣銳,未可與爭,當出其不意以攻其所恃,所謂批亢搗虛、形格勢禁,則自為解也。」乃直趨定羌城。乙亥,破四蕃結河川族,斷夏國通路,進臨寧河,分命偏將入南山。瑪爾戩知有援,拔柵去。
chū, jǐng sī lì fù jūn, zéi shì fù zhèn, ér jīng shī fēng mái hàn zāi xiāng réng, yì zhě yù qì hé huáng, dì shù qiǎn zhōng shǐ jiè sháo chí zhòng wù chū. jí shì jié wén, nǎi dà xǐ, cì zhào jiā zhī.
初,景思立覆軍,賊勢復振,而京師風霾旱災相仍,議者欲棄河湟,帝數遣中使戒韶持重勿出。及是捷聞,乃大喜,賜詔嘉之。
bǐng zǐ, yù diàn, fù shàn. qiú yán zhào xià, pàn xī jīng yù shǐ tái sī mǎ guāng dú zhī gǎn qì, yù mò bù rěn, nǎi fù shàng shū yuē fāng jīn zhāo zhī què zhèng, qí dà zhě yǒu liù ér yǐ: yī yuē guǎng sàn qīng miáo qián, shǐ mín fù zhài rì zhòng, ér xiàn guān wú suǒ de èr yuē miǎn shàng hù zhī yì, liǎn xià hù zhī qián, yǐ yǎng fú làng zhī rén sān yuē zhì shì yì sī, yǔ xì mín zhēng lì, ér shí hào sàn guān wù sì yuē zhōng guó wèi zhì ér qīn rǎo sì yí, dé shǎo shī duō wǔ yuē tuán liàn bǎo jiǎ, jiào xí xiōng qì yǐ pí rǎo nóng mín liù yuē xìn kuáng jiǎo zhī rén, wàng xìng shuǐ lì, láo mín fèi cái. ruò qí tā suǒ suǒ mǐ yán zhī shì, jiē bù zú wèi bì xià dào yě. zhī qīng zhōu téng fǔ yán: xīn fǎ zhī hài mín zhě, bì xià jì zhī zhī yǐ. dàn yī xià shǒu zhào, zì xī níng èr nián yǐ lái suǒ xíng xīn fǎ, yǒu bù biàn zhě xī bà zhī, zé mín qì hé ér tiān yì jiě yǐ. jiē bù tīng.
丙子,御殿,復膳。求言詔下,判西京御史台司馬光讀之感泣,欲默不忍,乃復上疏曰;「方今朝之闕政,其大者有六而已:一曰廣散青苗錢,使民負債日重,而縣官無所得;二曰免上戶之役,斂下戶之錢,以養浮浪之人;三曰置市易司,與細民爭利,而實耗散官物;四曰中國未治而侵擾四夷,得少失多;五曰團練保甲,教習兇器以疲擾農民;六曰信狂狡之人,妄興水利,勞民費財。若其它瑣瑣米鹽之事,皆不足為陛下道也。」知青州滕甫言:「新法之害民者,陛下既知之矣。但一下手詔,自熙寧二年以來所行新法,有不便者悉罷之,則民氣和而天意解矣。」皆不聽。
jǐ mǎo, yǐ gāo zūn yù wèi mín zhōu tuán liàn shǐ.
己卯,以高遵裕為岷州團練使。
jiǎ shēn, zhào: biān bīng sǐ shì wú zi sūn zhě, lǐn qí qīn shǔ zhōng shēn.
甲申,詔:「邊兵死事無子孫者,廩其親屬終身。」
wáng sháo hái xī zhōu, yǐ bīng xún xī shān, rào shān tà bái chéng hòu, fén zéi bā qiān zhàng, zhǎn shǒu qī shí yú jí. mǎ ěr jiǎn qióng cù, yǐ yǒu, lǜ qiú zhǎng bā shí yú rén yì jūn mén jiàng.
王韶還熙州,以兵循西山,繞山踏白城後,焚賊八千帳,斬首七十餘級。瑪爾戩窮蹙,乙酉,率酋長八十餘人詣軍門降。
shì rì, yǔ báo.
是日,雨雹。
bǐng xū, wáng ān shí bà yǐ guān wén diàn dà xué shì zhī dà míng fǔ hán jiàng fù tóng píng zhāng shì, hàn lín xué shì lǚ huì qīng wèi yòu jiàn yì dài fū cān zhī zhèng shì.
丙戌,王安石罷;以觀文殿大學士、知大名府韓絳復同平章事,翰林學士呂惠卿為右諫議大夫、參知政事。
ān shí bǐng zhèng wǔ nián, gèng fǎ dù, kāi biān jiāng, lǎo chéng zhèng shì, fèi chù dài jǐn, xuān huì qiǎo nìng, chāo jìn yòng shì, tiān xià yuàn zhī, ér dì yǐ rèn yì zhuān. yī rì, shì tài hòu zhì tài huáng tài hòu gōng, tài huáng tài hòu yǔ dì yuē: zǔ zōng fǎ dù, bù yí qīng gǎi, wú wén mín shén kǔ qīng miáo zhù yì, yí bà zhī. dì yuē: cǐ suǒ yǐ lì mín, fēi kǔ zhī yě. tài huáng tài hòu yuē: wáng ān shí chéng yǒu cái xué, rán yuàn zhī zhě shén zhòng, yù bǎo quán zhī, bù ruò zàn chū zhī yú wài. dì yuē: qún chén wéi ān shí wèi guó jiā dāng shì. shí dì dì qí wáng hào zài cè, yīn jìn yuē: tài huáng tài hòu zhī yán, zhì yán yě, bù kě bù sī. dì nù yuē: shì wǒ bài huài tiān xià xié? rǔ zì wèi zhī! hào qì yuē: hé zhì shì! jiē bù lè ér bà. jiǔ zhī, tài hòu liú tì wèi dì yuē: ān shí luàn tiān xià, nài hé? dì shǐ yí zhī. jí zhèng xiá shū jìn, ān shí bù zì ān, qiú qù wèi, dì zài sì wèi liú, yù chù yǐ shī fù zhī guān. ān shí bù kě, yuàn dé biàn jùn, nǎi yǐ lì bù shàng shū guān wén diàn dà xué shì, zhī jiāng níng fǔ. lǚ huì qīng shǐ qí dǎng biàn xìng míng tóu guǐ liú zhī, ān shí gǎn qí yì, yīn qǐ hán jiàng dài jǐ ér huì qīng zuǒ zhī, dì cóng qí qǐng. èr rén shǒu qí chéng guī bù shǎo shī, shí hào jiàng wèi chuán fǎ shā mén, huì qīng wèi hù fǎ shàn shén.
安石秉政五年,更法度,開邊疆,老成正士,廢黜殆盡,儇慧巧佞,超進用事,天下怨之,而帝倚任益專。一日,侍太后至太皇太后宮,太皇太后語帝曰:「祖宗法度,不宜輕改,吾聞民甚苦青苗、助役,宜罷之。」帝曰:「此所以利民,非苦之也。」太皇太后曰:「王安石誠有才學,然怨之者甚眾,欲保全之,不若暫出之於外。」帝曰:「群臣惟安石為國家當事。」時帝弟岐王顥在側,因進曰:「太皇太后之言,至言也,不可不思。」帝怒曰:「是我敗壞天下邪?汝自為之!」顥泣曰:「何至是!」皆不樂而罷。久之,太后流涕謂帝曰:「安石亂天下,奈何?」帝始疑之。及鄭俠疏進,安石不自安,求去位,帝再四慰留,欲處以師傅之官。安石不可,願得便郡,乃以吏部尚書、觀文殿大學士,知江寧府。呂惠卿使其黨變姓名投匭留之,安石感其意,因乞韓絳代己而惠卿佐之,帝從其請。二人守其成規不少失,時號絳為「傳法沙門」,惠卿為「護法善神。」
yǐ nán jiāng mán yì zhōu dì zhì yuán zhōu.
以南江蠻懿州地置沅州。
jǐ chǒu, zhào yuē: zhèn dù shí zhī yí, zào wèi fǎ lìng, yǐ xíng zhī xiào, gù yì kě jiàn. lì yǒu bù néng fèng chéng, rán zhèn zhōng bù yǐ lì huò wéi fǎ zhī gù zhé wèi zhī fèi fǎ, yào dāng bó móu guǎng tīng, àn wéi fǎ ér shēn zhì zhī. shí lǚ huì qīng lǜ zhōng wài yīn wáng ān shí bà xiāng yán xīn fǎ bù biàn, yǐ shū biàn yí zhū lù jiān sī jùn shǒu, shǐ chén lì hài, yòu bái dì jiàng cǐ zhào shēn míng zhī.
己丑,詔曰:「朕度時之宜,造為法令,已行之效,固亦可見。吏有不能奉承,然朕終不以吏或違法之故輒為之廢法,要當博謀廣聽,按違法而深治之。」時呂惠卿慮中外因王安石罷相言新法不便,以書遍遺諸路監司、郡守,使陳利害,又白帝降此詔申明之。
rén chén, dì yǔ zhí zhèng lùn miǎn xíng qián lì hài, qiě yuē: jīn rì zhī fǎ, shǐ bǎi xìng chū qián qīng yú wǎng rì, jí shì liáng fǎ. zhì rú jiǎn dìng gōng shǐ qián, rén yóu yǐ wèi yán zhě, cǐ shí chú qù yá qián péi fèi shēn bì. qiě tiān xià gòng wù suǒ yǐ fèng yī rén zhě, zhèn yǐ xī bà, qún chén yì dāng tǐ zhèn cǐ yì, yǐ ài xī bǎi xìng wèi xīn. féng jīng yuē: cháo tíng lì fǎ, běn yì chū yú ài mín, rán cuò zhì zhī jiān, huò yǒu wèi jǐn, dàn dāng guǎng kāi cōng míng, jǐn tiān xià zhī yì, biàn zhě xíng zhī, yǒu bù biàn zhě bù lìn gǎi zuò, zé tiān xià shòu cì yǐ.
壬辰,帝與執政論免行錢利害,且曰:「今日之法,使百姓出錢輕於往日,即是良法。至如減定公使錢,人猶以為言者,此實除去牙前陪費深弊。且天下貢物所以奉一人者,朕已悉罷,群臣亦當體朕此意,以愛惜百姓為心。」馮京曰:「朝廷立法,本意出於愛民,然措置之間,或有未盡,但當廣開聰明,盡天下之議,便者行之,有不便者不吝改作,則天下受賜矣。」
zhào zhōng shū, zì xī níng yǐ lái chuàng lì gǎi gèng fǎ dù, lìng jù běn mò biān lèi yǐ jìn.
詔中書,自熙寧以來創立改更法度,令具本末編類以進。
dīng yǒu, zhào wáng sháo fā mǎ ěr jiǎn jí qí jiā fù què. jìn sháo guān wén diàn xué shì lǐ bù shì láng, guān qí xiōng dì jí liǎng zi, qián hòu cì juàn bā qiān pǐ. chū, sháo rù cháo, jiā zī zhèng diàn xué shì, zhì shì yòu jiā guān wén diàn xué shì. fēi cháng zhí zhèng ér chú zhě, jiē zì sháo shǐ.
丁酉,詔王韶發瑪爾戩及其家赴闕。進韶觀文殿學士、禮部侍郎,官其兄弟及兩子,前後賜絹八千匹。初,韶入朝,加資政殿學士,至是又加觀文殿學士。非嘗執政而除者,皆自韶始。
liáo qiǎn shū mì fù shǐ xiāo sù děng yì jiāng jiè yú dài zhōu jìng shàng.
遼遣樞密副使蕭素等議疆界於代州境上。
chū, liú chén lǚ dà zhōng jì fèng shǐ, ér dà zhōng zāo fù sàng, yǒu zhào qǐ fù, zhī dài zhōu. chén duì biàn diàn, zòu yuē: chén shòu mìng yǐ lái, zài shū fǔ kǎo hé wén jù, wèi jiàn běn cháo yǒu chǐ cùn qīn liáo dì. chén jì rǔ shǐ yì, dāng yǐ sǐ jù zhī. chén chū jiāng, dì shǒu chì yuē: liáo lǐ qū zé fèn, qīng gū rú suǒ yù yǔ zhī. chén bù fèng zhào. zhì shì yǔ sù děng huì yú dài, sù děng shè cì, jù zhǔ xí, dà zhōng què zhī, nǎi yí cì yú zhǎng chéng běi. dà zhōng shù yǔ sù děng huì, jiē yǐ lǐ zhé zhī, shāo qū. liáo zhǐ wèi yīng shuò sān zhōu fēn shuǐ lǐng tǔ lǒng wèi jiè, jí chén yǔ zhī xíng shì, wú tǔ lǒng, nǎi dàn yún yǐ fēn shuǐ lǐng wèi jiè. fán shān jiē yǒu fèn shuǐ lǐng, xiāng chí jiǔ zhī, bù jué.
初,劉忱、呂大忠既奉使,而大忠遭父喪,有詔起復,知代州。忱對便殿,奏曰:「臣受命以來,在樞府考核文據,未見本朝有尺寸侵遼地。臣既辱使詣,當以死拒之。」忱出疆,帝手敕曰:「遼理屈則忿,卿姑如所欲與之。」忱不奉詔。至是與素等會於代,素等設次,據主席,大忠卻之,乃移次於長城北。大忠數與素等會,皆以理折之,稍屈。遼指蔚、應、朔三州分水嶺土壠為界,及忱與之行視,無土壠,乃但云以分水嶺為界。凡山皆有分水嶺,相持久之,不決。
wǔ yuè, wù xū shuò, zuǒ sī láng zhōng tiān zhāng gé dài zhì lǐ shī zhōng yán: hàn jì tài shèn, mín jiāng shī suǒ. jīn rì zhī shì, fēi yǒu dòng mín zhī xíng, yīng tiān zhī shí, kǒng bù zú yǐ sāi tiān biàn. fú wàng zhào qiú fāng zhèng yǒu dào zhī shì, zhào yì gōng chē duì cè rú sī mǎ guāng sū zhé bèi, fù zhì zuǒ yòu, yǐ fǔ shèng dé. rú cǐ ér hòu, shù jǐ yǒu gǎn yán zhě. chén yú bù xiào, yì wèi wàng jiù xué, bì xià yù wèi fù guó qiáng bīng zhī shì, zé yǒu jìn bào fēng cái zhī shì yù wèi dài gōng xī zài zhī shì, zé yǒu lì yòng hòu shēng zhī dào. yǒu chén rú shì, bì xià qí shě zhū! dì yǐ shī zhōng gǎn sì dàn mán, zhé qiú dà yòng, zé shòu hé zhōu tuán liàn fù shǐ, běn zhōu ān zhì. shī zhōng sù wèi wáng ān shí suǒ è, zhì shì lǚ huì qīng fù ān shí yì, qǐng chū shī zhōng shū fù wài, yīn zhāi qí yǔ jī dì nù, suì fèi chì zhī.
五月,戊戌朔,左司郎中、天章閣待制李師中言:「旱既太甚,民將失所。今日之事,非有動民之行,應天之實,恐不足以塞天變。伏望詔求方正有道之士,召詣公車對策;如司馬光、蘇轍輩,復置左右,以輔聖德。如此而後,庶幾有敢言者。臣愚不肖,亦未忘舊學,陛下欲為富國強兵之事,則有禁暴豐財之式;欲為代工熙載之事,則有利用厚生之道。有臣如是,陛下其舍諸!」帝以師中敢肆誕謾,輒求大用,責授和州團練副使,本州安置。師中素為王安石所惡,至是呂惠卿附安石意,請出師中疏付外,因摘其語激帝怒,遂廢斥之。
rén yín, yǔ báo guǐ mǎo, yòu yǔ báo.
壬寅,雨雹;癸卯,又雨雹。
xīn hài, bà zhì kē. zì kǒng wén zhòng duì cè wǔ wáng ān shí yì, yīn yán yú dì yuē: jìn shì yǐ bà shī fù, suǒ shì shì yè, jí yǔ zhì kē wú yì, hé bì děi zhì shì xié? dì rán zhī. yǐ ér mì gé kǎo shì suǒ yán yīng zhì kē chén yàn gǔ suǒ shì liù lùn bù shí tí jí zì shù jiē bù zú, zhì shì lǚ huì qīng zhí zhèng, fù yán zhì kē zhǐ yú jì sòng, fēi yì lǐ zhī xué, suì zhào bà zhī.
辛亥,罷制科。自孔文仲對策忤王安石意,因言於帝曰:「進士已罷詩賦,所試事業,即與制科無異,何必得置是邪?」帝然之。已而秘閣考試所言應制科陳彥古所試六論不識題及字數皆不足,至是呂惠卿執政,復言制科止於記誦,非義理之學,遂詔罷之。
bǐng chén, yǐ guǎn gé jiào kān lǚ shēng qīng guó zi jiān zhí jiǎng shěn jì zhǎng bìng wèi chóng zhèng diàn shuō shū. shēng qīng, huì qīng dì yě, sù wú xué shù, měi jìn jiǎng, duō shě jīng ér tán cái gǔ lì hài. dì shí wèn yǐ jīng yì, shēng qīng bù néng duì, zhé mù jì zhǎng cóng páng dài duì. dì wèn nán shén kǔ, jì zhǎng cí lǚ qū. dì wèn cóng shuí shòu cǐ yì, yuē: shòu zhī wáng ān shí. dì xiào yuē: rán zé qiě ěr. jì zhǎng suī dǎng fù ān shí, ér cháng fēi wáng pāng wáng ān lǐ jí lǚ huì qīng suǒ wèi, yǐ wèi bì lèi ān shí. pāng děng shén è zhī, gù bù shèn jìn yòng.
丙辰,以館閣校勘呂升卿、國子監直講沈季長並為崇政殿說書。升卿,惠卿弟也,素無學術,每進講,多舍經而談財谷利害。帝時問以經義,升卿不能對,輒目季長從旁代對。帝問難甚苦,季長辭屢詘。帝問從誰受此義,曰:「受之王安石。」帝笑曰:「然則且爾。」季長雖黨附安石,而常非王雱、王安禮及呂惠卿所為,以為必累安石。雱等甚惡之,故不甚進用。
rén xū, guó zi jiān yán: tài xué shēng yuán duō ér zhāi shě shǎo, xiān yǐ cháo jí yuàn wèi lǜ xué wài, wū shàng bǎi yú jiān, qǐ jǐn chōng xué shě. cóng zhī. wèi wū bǎi yíng, xué zhě yǐ qiān jì.
壬戌,國子監言:「太學生員多而齋舍少,先以朝集院為律學外,屋尚百餘間,乞盡充學舍。」從之。為屋百楹,學者以千計。
yǐ chǒu, dà yǔ shuǐ, huài shǎn píng lù èr xiàn.
乙丑,大雨水,壞陝、平陸二縣。
bǐng yín, liáo zhǔ yǐ jiǔ hàn, mìng lù qiú.
丙寅,遼主以久旱,命錄囚。
shì yuè, sān sī shǐ céng bù tí jǔ shì yì sī lǚ jiā wèn bìng bà.
是月,三司使曾布、提舉市易司呂嘉問並罷。
chū, jiā wèn tí jǔ shì yì, lián yǐ xiàn kè shòu shǎng, dì wén qí rǎo mín, yǐ yǔ wáng ān shí, ān shí lì biàn, zhì dǐ dì wèi cóng cuǒ, bù zhī dì wáng dà lüè. qiě yuē: fēi jiā wèn, shú gǎn bù bì zuǒ yòu jìn xí? fēi chén, shú wèi jiā wèn biàn? dì yuē: jí rú shì, shì dài fū hé gù yǐ wèi bù biàn? ān shí qǐng yán zhě xìng míng, lìng jiā wèn tiáo xī yǐ zòu. shí shì yì lì sān sī, jiā wèn shì shì líng shǐ xuē xiàng, chū qí shàng. jí bù dài xiàng, huái bù néng píng. huì dì chū shǒu dá dāo xún bù, bù fǎng yú wèi jì zōng, jù shàng jiā wèn duō shōu xī gàn shǎng, xié guān fǔ ér wèi jiān bìng zhī shì. dì jiāng wěi bù kǎo zhī, ān shí yán èr rén yǒu sī fèn, yú shì zhào bù yǔ huì qīng tóng zhì. huì qīng gù hàn bù, xié jì zōng shǐ wū bù, jì zōng bù cóng. bù yán huì qīng bù kě gòng shì, dì yù tīng zhī, ān shí chí bù kě. dì suì zhào zhōng shū yuē: cháo tíng shè shì yì, běn wèi píng zhǔn yǐ biàn mín, ruò zhōu guān quán fǔ zhě jīn gù shǐ zhōng rén zhī jiā shī yè ruò cǐ, wú mín ān dé tài rán yě! yí lí dìng qí zhì.
初,嘉問提舉市易,連以羨課受賞,帝聞其擾民,以語王安石,安石力辨,至詆帝為叢脞,不知帝王大略。且曰:「非嘉問,孰敢不避左右近習?非臣,孰為嘉問辨?」帝曰:「即如是,士大夫何故以為不便?」安石請言者姓名,令嘉問條析以奏。時市易隸三司,嘉問恃勢陵使薛向,出其上。及布代向,懷不能平。會帝出手答刂詢布,布訪於魏繼宗,具上嘉問多收息干賞,挾官府而為兼併之事。帝將委布考之,安石言二人有私忿,於是詔布與惠卿同治。惠卿故憾布,脅繼宗使誣布,繼宗不從。布言惠卿不可共事,帝欲聽之,安石持不可。帝遂詔中書曰:「朝廷設市易,本為平準以便民,若《周官》泉府者;今顧使中人之家失業若此,吾民安得泰然也!宜厘定其制。」
bù jiàn dì, yán yuē: chén měi wén dé yīn, yù yǐ wáng dào zhì tiān xià. jīn shì yì zhī wèi nüè, qīn qīn hū jiān jià chú mò zhī shì yǐ. rú cǐ zhī zhèng, shū yú jiǎn dú, bù dú táng yú sān dài suǒ wú, lì guān qín hàn yǐ lái shuāi luàn zhī shì, kǒng wèi zhī yǒu yě. jiā wèn yòu qǐng fàn yán yù bó, qǐ bù yí xiào sì fāng? dì hàn zhī. shì wèi jué, ān shí qù wèi. huì qīng zhí zhèng, suì zhì qián yù, qǐng lìng zhōng shū xī qǔ àn dú yì tóng yǐ zòu. hòu èr rì, bù duì yán hé diàn, tiáo xī xiān hòu suǒ chén bìng jiào zhì píng xī níng chū rù qián wù shù yǐ wén. dì fāng lǜ suì fèi jìn guǎng, lìng bù sòng zhōng shū. zhì shì zhào zhāng dūn céng xiào kuān jū bù suǒ jiū shì yì shì, yòu lìng hù fáng huì cái fù shù, yǔ bù suǒ chén yì, ér jiā wèn yì yǐ zá mǎi wù duō rù yuè xī bù jué, jiē cóng gōng zuò yǒu chà. wèi jǐ, bìng luò zhí, bù chū zhī ráo zhōu, jiā wèn chū zhī cháng zhōu.
布見帝,言曰:「臣每聞德音,欲以王道治天下。今市易之為虐,駸駸乎間架、除陌之事矣。如此之政,書於簡牘,不獨唐、虞、三代所無,歷觀秦、漢以來衰亂之世,恐未之有也。嘉問又請販鹽鬻帛,豈不貽笑四方?」帝頷之。事未決,安石去位。惠卿執政,遂治前獄,請令中書悉取案牘異同以奏。後二日,布對延和殿,條析先後所陳並較治平、熙寧出入錢物數以聞。帝方慮歲費浸廣,令布送中書。至是詔章惇、曾孝寬鞫布所究市易事,又令戶房會財賦數,與布所陳異,而嘉問亦以雜買務多入月息不覺,皆從公坐有差。未幾,並落職,布出知饒州,嘉問出知常州。
liù yuè, wù chén, liáo zhǔ qīn chū tí shì jìn shì, xuán fàng jìn shì liú xiāo děng rú é.
六月,戊辰,遼主親出題試進士,旋放進士劉霄等如額。
rén shēn, liáo zhǔ mìng chén shù jiē dé zhí yán dé shī.
壬申,遼主命臣庶皆得直言得失。
bǐng zǐ, liáo zhǔ yù yǒng ān diàn cè xián liáng.
丙子,遼主御永安殿策賢良。
dīng hài, guǎng zhōu fèng huáng jiàn.
丁亥,廣州鳳凰見。
yǐ mǎ ěr jiǎn wèi róng zhōu tuán liàn shǐ, cì xìng míng zhào sī zhōng.
以瑪爾戩為榮州團練使,賜姓名趙思忠。
xīn mǎo, zhào yǐ sī tiān jiān xīn zhì hún yí fú lòu yú hàn lín tiān wén yuàn ān zhì.
辛卯,詔以司天監新制渾儀、浮漏於翰林天文院安置。
chū, rì guān jiē shì jǐng yōng fàn, fǎ xiàng tú qì, yī wú suǒ zhī. nǎi yǐ tài zǐ zhōng yǔn shěn kuò tí jǔ sī tiān jiān, shǐ zhì hún yí jǐng biǎo wǔ hú fú lòu zhāo wèi pǔ zào xīn lì mù tiān xià shàng tài shǐ zhàn shū, zá yòng shì rén, fēn fāng jì kē wèi wǔ. zhì shì hún yí fú lòu chéng, kuò yǔ qiū guān zhèng huáng fǔ yù děng gè cì yín juàn yǒu chà.
初,日官皆市井庸販,法象、圖器,一無所知。乃以太子中允沈括提舉司天監,始制渾儀、景表、五壺浮漏;招衛朴造新曆;募天下上太史占書,雜用士人,分方技科為五。至是渾儀、浮漏成,括與秋官正皇甫愈等各賜銀絹有差。
yǐ hài, zhào jiān ān shàng mén zhèng xiá lēi tíng, biān guǎn tīng zhōu.
乙亥,詔監安上門鄭俠勒停,編管汀州。
shǐ, cháo tíng yǐ xiá wèi kuáng, zhì ér bù wèn. jí lǚ huì qīng zhí zhèng, mìng xià zhī rì, jīng shī dà fēng, yǔ tǔ, yì xí yú cùn. xiá yòu shàng shū lùn zhī, réng qǔ táng wèi zhēng yáo chóng sòng jǐng lǐ lín fǔ lú qǐ chuán wèi liǎng zhóu, tí yuē zhèng zhí jūn zǐ xié qū xiǎo rén shì yè tú, jī zài wèi zhī chén, àn hé lín fǔ bèi ér fǎn yú chóng, jǐng zhě, gè yǐ qí lèi, fù wèi shū xiàn zhī. shū jí chén shí zhèng dé shī mín jiān jí kǔ, fán wǔ qiān yán, qiě yuē: ān shí wèi huì qīng suǒ wù zhì cǐ, jīn fù xiāng bān yuán yǐ suì qián fēi, bù fù wèi zōng shè jì. xī táng tiān bǎo zhī luàn, guó zhōng yǐ zhū, guì fēi wèi lù, rén yǐ wèi zéi běn shàng zài. jīn rì zhī shì, hé yǐ yì cǐ! huì qīng dà nù, bái páng, zhòng zé zhī.
始,朝廷以俠為狂,置而不問。及呂惠卿執政,命下之日,京師大風,雨土,翳席逾寸。俠又上疏論之,仍取唐魏徵、姚崇、宋璟、李林甫、盧杞傳為兩軸,題曰《正直君子邪曲小人事業圖》,跡在位之臣,暗合林甫輩而反於崇,璟者,各以其類,復為書獻之。疏極陳時政得失、民間疾苦,凡五千言,且曰:「安石為惠卿所誤至此,今復相扳援以遂前非,不復為宗社計。昔唐天寶之亂,國忠已誅,貴妃未戮,人以為賊本尚在。今日之事,何以異此!」惠卿大怒,白旁,重責之。
yǐ yǒu, dì wèi fǔ chén yuē: tiān xià cái yòng, cháo tíng ruò shǎo liú yì, zé suǒ shǐ kě shèng jì. zuó zhě bō bìng jūn yíng, lìng huì jì jiǎn jūn yuán shí jiāng yǐ xià sān qiān yú rén, chú èr jié tè zhī jí qiàn cóng wài, yī suì shěng qián sì shí wǔ wàn mín, mǐ sì shí wàn shí, juàn èr shí wàn pǐ, bù sān wàn duān, cǎo èr bǎi wàn shù. ruò měi shì rú cǐ, jí zhū lù zhuǎn yùn shǐ de rén, gèng lìng jiǔ rèn, shǐ zhī jīng huà, cái qí kě shèng yòng zāi!
乙酉,帝謂輔臣曰:「天下財用,朝廷若少留意,則所駛可勝計。昨者撥並軍營,令會計減軍員十將以下三千餘人,除二節特支及傔從外,一歲省錢四十五萬緡,米四十萬石,絹二十萬匹,布三萬端,草二百萬束。若每事如此,及諸路轉運使得人,更令久任,使之經畫,財其可勝用哉!」
qiū, qī yuè, guǐ mǎo, qún chén wǔ shàng zūn hào yuē shào tiān xiàn gǔ wén wǔ rén xiào huáng dì, bù xǔ.
秋,七月,癸卯,群臣五上尊號曰紹天憲古文武仁孝皇帝,不許。
bǐng chén, liáo zhǔ rú qiū shān.
丙辰,遼主如秋山。
liáo sú jūn chén shàng liè, ér liáo zhǔ yóu shàn qí shè, wǎng wǎng yǐ guó fú xiān qū, suǒ chéng mǎ hào fēi diàn, shùn xī bǎi lǐ, cháng chí rù shēn lín suì gǔ, hù cóng qiú zhī bù dé. xiāo hòu sù mù táng xú xián fēi zhī wèi rén, shàng shū jiàn yuē: qiè wén mù wáng yuǎn jià, zhōu dé yòng shuāi tài kāng yì yù, xià shè jǐ wū. cǐ yóu diàn zhī wǎng jiè, dì wáng zhī guī jiàn yě. qǐng jiàn jià xìng qiū shān, bù xián liù yù, tè yǐ dān qí cóng qín, shēn rù bù cè, cǐ suī wēi shén suǒ jiè, wàn líng zì wèi yōng hù, tǎng yǒu jué qún zhī shòu, guǒ rú dōng fāng suǒ yán, zé gōu zhōng zhī shǐ, bì bài jiǎn zi zhī jià yǐ. qiè suī yú àn, qiè wèi shè jì yōu zhī. wéi bì xià zūn lǎo shì chí chěng zhī jiè, yòng hàn wén jí xíng zhī zhǐ, bù yǐ qí yán wèi pìn jī zhī chén ér nà zhī. liáo zhǔ suī jiā nà ér xīn pō yàn yuǎn. yǐ hòu suì xī dé jiàn.
遼俗君臣尚獵,而遼主尤善騎射,往往以國服先驅,所乘馬號飛電,瞬息百里,常馳入深林邃谷,扈從求之不得。蕭後素慕唐徐賢妃之為人,上疏諫曰:「妾聞穆王遠駕,周德用衰;太康佚豫,夏社幾屋。此游佃之往戒,帝王之龜鑑也。頃見駕幸秋山,不閒六御,特以單騎從禽,深入不測,此雖威神所屆,萬靈自為擁護,倘有絕群之獸,果如東方所言,則溝中之豕,必敗簡子之駕矣。妾雖愚暗,竊為社稷憂之。惟陛下尊老氏馳騁之戒,用漢文吉行之旨,不以其言為牝雞之晨而納之。」遼主雖嘉納而心頗厭遠。以後遂稀得見。
liáo yǒu nǚ zǐ yē lǜ cháng gé, tài shī dí lǔ zhī mèi yě, cāo xíng xiū jié, zì shì bù jià, néng shī wén, bù gǒu zuò. cháng zuò wén yǐ shù shí zhèng, qí lüè yuē: jūn yǐ mín wèi tǐ, mín yǐ jūn wèi xīn. rén zhǔ dāng rèn zhōng xián, rén chén dāng qù bǐ zhōu, zé zhèng huà píng, yīn yáng shùn. yù huái yuǎn zé chóng ēn shàng dé, yù qiáng guó zé qīng yáo báo fù. sì duān wǔ diǎn, wèi zhì jiào zhī běn liù fǔ sān shì, shí shēng mín zhī mìng. yín chǐ kě yǐ wèi jiè, qín jiǎn kě yǐ wèi shī. cuò wǎng zé rén bù gǎn zhà, xiǎn zhōng zé rén bù gǎn qī. wù ní kōng mén, wù shì tǔ mù, wù shì biān bǐ, wàng fèi qí jīn bó. mǎn dāng sī yì, ān bì lǜ wēi. xíng fá dāng zuì, zé mín quàn shàn bù bǎo yuǎn wù, zé xián zhě zhì. jiàn wàn shì pán shí zhī yè, zhì zhū bāng qiáng héng zhī xīn. yù lǜ xià zé xiān zhèng shēn, yù zhì yuǎn zé shǐ cháo tíng. suǒ yán duō qiè shí bì, liáo zhǔ suī shàn zhī ér bù néng yòng. shí shū mì shǐ yē lǜ yī xùn fāng lǎn quán, wén qí cái, lǚ qiú shī, cháng gé yí yǐ huí wén, yī xùn zhī qí fěng jǐ, xián zhī.
遼有女子耶律常格,太師迪嚕之妹也,操行修潔,自誓不嫁,能詩文,不苟作。嘗作文以述時政,其略曰:「君以民為體,民以君為心。人主當任忠賢,人臣當去比周,則政化平,陰陽順。欲懷遠則崇恩尚德,欲強國則輕徭薄賦。四端、五典,為治教之本;六府、三事,實生民之命。淫侈可以為戒,勤儉可以為師。錯枉則人不敢詐,顯忠則人不敢欺。勿泥空門,勿飾土木,勿事邊鄙,妄費其金帛。滿當思溢,安必慮危。刑罰當罪,則民勸善;不寶遠物,則賢者至。建萬世磐石之業,制諸邦強橫之心。欲率下則先正身,欲治遠則始朝廷。」所言多切時弊,遼主雖善之而不能用。時樞密使耶律伊遜方攬權,聞其才,屢求詩,常格遺以回文,伊遜知其諷己,銜之。
guǐ hài, yǐ mǐ shí wǔ wàn shí zhèn hé běi xī lù zāi shāng.
癸亥,以米十五萬石賑河北西路災傷。
shì rì, liáo zhǔ yè qìng líng.
是日,遼主謁慶陵。
shí miǎn yì chū qián huò wèi jūn, sī nóng sì yán wǔ děng dīng chǎn bù duō yǐn lòu bù shí. lǚ huì qīng yòng qí dì qū yáng xiàn wèi hé qīng jì, chuàng shǒu shí fǎ, qǐng xíng zhī. qí fǎ, guān wèi dìng lì wù jià, shǐ mín gè yǐ tián mǔ wū zhái zī huò chù chǎn suí jià zì zhàn. fán jū qián wǔ, dāng fān xī zhī qián yī. fēi yòng qì shí sù ér zhé yǐn luò zhě xǔ gào, huò shí, yǐ sān fēn zhī yī chōng shǎng. yù jù shì shì mín, lìng yī shì wèi zhuàng, xiàn shòu ér jí zhī, yǐ qí jià liè dìng gāo xià, fēn wèi wǔ děng, jì gāi jiàn yī xiàn zhī mín wù chǎn qián shù, nǎi cān huì tōng xiàn yì qián běn é ér dìng suǒ dāng shū qián. zhào cóng qí yán, yú shì mín jiā chǐ chuán cùn tǔ, jiǎn kuò wú yí, zhì jī tún yì biàn chāo zhī.
時免役出錢或未均,司農寺言五等丁產簿多隱漏不實。呂惠卿用其弟曲陽縣尉和卿計,創手實法,請行之。其法,官為定立物價,使民各以田畝、屋宅、資貨、畜產隨價自占。凡居錢五,當蕃息之錢一。非用器、食粟而輒隱落者許告,獲實,以三分之一充賞。預具式示民,令依式為狀,縣受而籍之,以其價列定高下,分為五等,既該見一縣之民物產錢數,乃參會通縣役錢本額而定所當輸錢。詔從其言,於是民家尺椽寸土,檢括無遺,至雞豚亦遍抄之。
chū, huì qīng chuàng shì fǎ, yóu lìng zāi shāng wǔ fēn yǐ shàng bù yù. jīng hú chá fǎng shǐ pú zōng mèng shàng yán: cǐ tiān xià zhī liáng fǎ, shǐ mín zì gòng, chū wú suǒ rǎo, hé dài fēng suì! yuàn zhào yǒu sī wù yǐ fēng xiōng chí zhāng qí fǎ. cóng zhī, mín yóu shì yì kùn.
初,惠卿創是法,猶令災傷五分以上不預。荊湖察訪使蒲宗孟上言:「此天下之良法,使民自供,初無所擾,何待豐歲!願詔有司勿以豐凶弛張其法。」從之,民由是益困。
bā yuè, bǐng xū, mìng zhī zhì gào shěn kuò wèi hé běi xī lù chá fǎng shǐ. xiān shì qiǎn nèi shì jí mín chē, rén wèi yù cháo tíng yì, xiāng rǎo wèi yōu. yòu, shì yì sī huàn shǔ yán bù kě jìn, yù jǐn shí sī jǐng ér yùn jiě yán yǐ gěi zhī. yán zhě lùn èr shì rú zhī, jiē bù xǐng. kuò shì dì cè, dì gù yuē: qīng zhī jí chē hū? duì yuē: zhī zhī. dì yuē: hé rú? kuò yuē: gǎn wèn yù hé yòng? dì yuē: běi biān yǐ mǎ qǔ shèng, fēi chē bù zú yǐ dāng zhī. kuò yuē: chē zhàn zhī lì, jiàn yú lì shì. wū chén jiào wú zi yǐ chē zhàn, suì bà zhōng guó lǐ jìng piān xiāng lù jiǎo, yǐ qín xié lì. chén dàn wèi zhī yī shì, gǔ rén suǒ wèi bīng chē zhě, qīng chē yě, wǔ yù zhé xuán, lì yú biàn jié. jīn mín jiān zī chē, zhòng dà chuí pǔ, yǐ niú wǎn zhī, rì bù néng sān shí lǐ, shǎo méng yǔ xuě, zé kuǐ bù bù jìn, gù shì wèi zhī tài píng chē, kǒng bīng jiān bù kě yòng ěr. dì xǐ yuē: rén yán wú jí cǐ zhě, zhèn dāng sī zhī. suì wèn shǔ yán shì, kuò duì yuē: sī jǐng jì róng qí pū mài, zé bù dé wú sī yì. yī qiè shí zhī, ér yùn jiě yán, shǐ yī chū guān shòu, cǐ yì shěng xíng fá lóng yí lì zhī yī duān. rán zhōng wàn róng lú jiān, yí jiè xiǎo jǐng yóu duō, bù zhī liáo yán yòu hé rú zhǐ jué? ruò gèng xū liè hòu jiā jǐng, zé kǒng dé bù cháng fèi. dì hàn zhī. míng rì, èr shì jù qǐn. zhí zhèng xǐ, wèi kuò yuē: jūn yǒu hé shù, lì tán ér bà cǐ èr shì? kuò yuē: shèng zhǔ kě yǐ lǐ duó, bù kě yǐ yán zhēng. ruò chē kě yòng, lǔ yán kě jìn, kuò bù gǎn yǐ wèi fēi yě. kuò zì tài zǐ zhōng yǔn zhuó zhī zhì gào cái sān yuè, zhì shì chá fǎng hé xī lù suǒ chén fán sān shí yī shì, zhào jiē kě zhī.
八月,丙戌,命知制誥沈括為河北西路察訪使。先是遣內侍籍民車,人未喻朝廷意,相擾為憂。又,市易司患蜀鹽不可禁,欲盡實私井而運解鹽以給之。言者論二事如織,皆不省。括侍帝側,帝顧曰:「卿知籍車乎?」對曰:「知之。」帝曰:「何如?」括曰:「敢問欲何用?」帝曰:「北邊以馬取勝,非車不足以當之。」括曰:「車戰之利,見於歷世。巫臣教吳子以車戰,遂霸中國;李靖偏箱鹿角,以禽頡利。臣但未知一事,古人所謂兵車者,輕車也,五御折旋,利於便捷。今民間輜車,重大椎朴,以牛挽之,日不能三十里,少蒙雨雪,則跬步不進,故世謂之太平車,恐兵間不可用耳。」帝喜曰:「人言無及此者,朕當思之。」遂問蜀鹽事,括對曰:「私井既容其撲賣,則不得無私易。一切實之,而運解鹽,使一出官售,此亦省刑罰、籠遺利之一端。然忠、萬、戎、瀘間,夷界小井尤多,不知遼鹽又何如止絕?若更須列候加警,則恐得不償費。」帝頷之。明日,二事俱寢。執政喜,謂括曰:「君有何術,立談而罷此二事?」括曰:「聖主可以理奪,不可以言爭。若車可用,虜鹽可禁,括不敢以為非也。」括自太子中允擢知制誥才三月,至是察訪河西路所陳凡三十一事,詔皆可之。
guǐ sì, jí xián yuàn xué shì sòng mǐn qiú shàng biān xiū gé mén yí zhù.
癸巳,集賢院學士宋敏求上編修《閤門儀注》。
jiǔ yuè, dīng wèi, yǒu sī yán: gōng yì qián gǔ duō zài zhè xī, jì zhì jí shuǐ lì shì jǐn zài sū xiù děng, jīn fēn wèi xī lù, bì zhì què shì. yú shì zhào liǎng zhè réng hé wèi yí lù.
九月,丁未,有司言:「供億錢穀多在浙西,計置及水利事盡在蘇、秀等,今分為西路,必至闕事。」於是詔兩浙仍合為一路。
gēng xū, liáo zhǔ rú dōng jīng, yè èr yí wǔ luán diàn.
庚戌,遼主如東京,謁二儀、五鸞殿。
rén zǐ, sān sī huǒ, zì sì zhì xū zhǐ, fén wū qiān bā shí yíng, àn dú dài jǐn. shí yuán jiàng wèi sān sī shǐ, sòng dí wèi pàn guān, dí qiǎn shǐ zhǔ yào shī huǒ. huǒ chì, dì yù xī jiǎo lóu yǐ guān. zhī zhì gào zhāng dūn pàn jūn qì jiān, jù bù běn jiān yì bīng wǎng jiù, jīng yóu xī jiǎo lóu, dì gù wèn, zuǒ yòu yǐ dūn wèi duì. míng rì, dí duó guān, jiàng bà, yǐ zhāng dūn dài zhī. zhào zhū lù, xī níng wǔ nián wén zhàng xī fēng shàng, fáng qí yīn huǒ wèi jiān yě.
壬子,三司火,自巳至戌止,焚屋千八十楹,案牘殆盡。時元絳為三司使,宋迪為判官,迪遣使煮藥失火。火熾,帝御西角樓以觀。知制誥章惇判軍器監,遽部本監役兵往救,經由西角樓,帝顧問,左右以惇為對。明日,迪奪官,絳罷,以章惇代之。詔諸路,熙寧五年文帳悉封上,防其因火為奸也。
guǐ chǒu, zhì sān shí qī jiāng, jīng jī qī hé běi shí qī jīng dōng shí jīng xī sān, cóng cài tǐng qǐng yě.
癸丑,置三十七將,京畿七、河北十七、京東十、京西三,從蔡挺請也。
zhī dà míng fǔ wén yàn bó yán: hé yì huài mín tián, duō zhě liù shí cūn, hù zhì wàn qī qiān, shǎo zhě jiǔ cūn, hù zhì sì qiān liù bǎi, yuàn juān zū shuì. cóng zhī. yòu mìng dōu shuǐ jié guān lì bù yǐ shuǐ zāi wén zhě. wài dōu shuǐ jiān chéng chéng fǎng yǐ yōu sǐ.
知大名府文彥博言:「河溢壞民田,多者六十村,戶至萬七千,少者九村,戶至四千六百,願蠲租稅。」從之。又命都水詰官吏不以水災聞者。外都水監丞程昉以憂死。
dōu shuǐ jiān chéng liú huì yán: zì kāi zhí hé, bì yú lē, shuǐ shì zēng zhǎng, xíng liú tuān jí, jiàn tā hé àn ér xǔ jiā gǎng qīng shuǐ zhèn hé jí qiǎn màn, jǐ yú bù liú. suī èr gǔ shēn kuài, ér báo pō yǐ dōng, xià zhì sì jiè shǒu, tuì chū zhī tián, lüè wú gù hù. shè yù màn shuǐ chū àn, qiān huí hé tóu, jiāng fù chéng shuǐ huàn. yí hòu shuāng jiàng shuǐ luò, bì qīng shuǐ zhèn hé, zhú lǚ hé dī yī dào, yǐ è zhǎng shuǐ, shǐ dà hé fù xún gù dào. yòu tuì chū liáng tián shù wàn qǐng, bǐ mín zhǒng gēng. ér bó zhōu jiè táng yì děng tuì bèi qī sào, suì jiǎn xiū hù zhī fèi, gōng sī liǎng jì. cóng zhī.
都水監丞劉璯言:「自開直河,閉魚肋,水勢增漲,行流湍急,漸塌河岸;而許家港、清水鎮河極淺漫,幾於不流。雖二股深快,而薄泊以東,下至四界首,退出之田,略無固護。設遇漫水出岸,牽回河頭,將復成水患。宜候霜降水落,閉清水鎮河,築縷河堤一道,以遏漲水,使大河復循故道。又退出良田數萬頃,俾民種耕。而博州界堂邑等退背七埽,歲減修護之費,公私兩濟。」從之。
dài běi jiāng yì yú shí bù jué, liáo fù qiǎn xiāo xǐ lái yán. jiǎ yín, zhào shū mì yuàn yì biān fáng.
代北疆議逾時不決,遼復遣蕭禧來言。甲寅,詔樞密院議邊防。
guǐ hài, liáo zhǔ cí mù yè shān.
癸亥,遼主祠木葉山。
dōng, shí yuè, dīng mǎo, liáo zhǔ zhù ǒu sī diàn.
冬,十月,丁卯,遼主駐藕絲淀。
rén shēn, qiǎn zhōng shǐ cì hán qí fù bì wén yàn bó céng gōng liàng zhào yuē: tōng hǎo běi dí, fán bā shí nián, jìn suì yǐ lái, shēng shì mí shén. dài běi zhī dì, sù wú dìng fēng, gù zào xìn duān, wàng lái lǐ biàn. bǐ chì guān lì tóng jiā àn xíng, suī tú jí shén míng, ér guǐ cí bù fú. jīn héng shǐ fù zhì, yì zài bì děi. dí qíng wú yàn, shì kǒng wèi yǐ, wàn yī bù cè, hé yǐ dài zhī? gǔ zhī dà zhèng, bì zī gù lǎo, qīng qí jù zòu.
壬申,遣中使賜韓琦、富弼、文彥博、曾公亮詔曰:「通好北敵,凡八十年,近歲以來,生事彌甚。代北之地,素無定封,故造釁端,妄來理辨。比敕官吏同加按行,雖圖籍甚明,而詭辭不服。今橫使復至,意在必得。敵情無厭,勢恐未已,萬一不測,何以待之?古之大政,必咨故老,卿其具奏。」
qí zòu yán: chén guān jìn nián cháo tíng jǔ shì, shì bù yǐ dà dí wèi xù. shǐ wèi bì xià móu zhě, bì yuē zì zǔ zōng yǐ lái, yīn xún gǒu qiě, zhì guó zhī běn, bì xiān jù cái jī gǔ, mù bīng yú nóng, zé kě biān chī sì yí, fù táng gù jiāng. gù sàn qīng miáo qián, wèi miǎn yì fǎ, zhì shì yì wù, cì dì qǔ qián. xīn zhì rì xià, gēng gǎi wú cháng, ér jiān sī dū zé, yǐ kè wèi míng. jīn nóng nù yú quǎn mǔ, shāng tàn yú dào lù, zhǎng lì bù ān qí zhí, bì xià bù jǐn zhī yě. fū yù rǎng chì sì yí yǐ xìng tài píng, ér xiān shǐ bāng běn kùn yáo, zhòng xīn lí yuàn, cǐ zé wèi bì xià shǐ móu zhě dà wù yě. chén jīn wèi bì xià jì, yí qiǎn bào shǐ, qiě yán: xiàng lái xìng zuò, nǎi xiū bèi zhī cháng, qǐ yǒu tā yì. jiāng tǔ sù dìng, xī rú jiù jìng, bù kě chí cǐ zào duān, yǐ duò lěi shì zhī hǎo. kě yí zhī xíng, rú jiāng guān zhī lèi, yīn ér bà qù. yì yǎng mín ài lì, xuǎn xián rèn néng, shū yuǎn jiān yú, jìn yòng zhōng gěng, shǐ tiān xià yuè fú, biān bèi rì chōng. ruò qí guǒ zì bài méng, zé kě yī zhèn wēi wǔ, huī fù gù jiāng, shū lèi cháo zhī sù fèn yǐ.
琦奏言:「臣觀近年朝廷舉事,似不以大敵為恤。始為陛下謀者,必曰自祖宗以來,因循苟且,治國之本,必先聚財積穀,募兵於農,則可鞭笞四夷,復唐故疆。故散青苗錢,為免役法,置市易務,次第取錢。新制日下,更改無常,而監司督責,以刻為明。今農怒於畎畝,商嘆於道路,長吏不安其職,陛下不盡知也。夫欲攘斥四夷以興太平,而先使邦本困搖,眾心離怨,此則為陛下始謀者大誤也。臣今為陛下計,宜遣報使,且言:『向來興作,乃修備之常,豈有它意。疆土素定,悉如舊境,不可持此造端,以墮累世之好。』可疑之形,如將官之類,因而罷去。益養民愛力,選賢任能,疏遠奸諛,進用忠鯁,使天下悅服,邊備日充。若其果自敗盟,則可一振威武,恢復故疆,攄累朝之宿憤矣。」
bì yán: cháo tíng zhū biān yòng bīng, liáo suǒ yǐ xiān qī qiú xìn. bù ruò wěi biān chén jié ér yán bèi zhī, lái zé yù, qù zé bèi qīn zhēng zhī móu, wèi kě qīng jǔ. qiě xuǎn rén bào pìn. bǐ jí wú suì cì, fāng néng lì guó, qǐ wú yù ān jìng zhī lǐ!
弼言:「朝廷諸邊用兵,遼所以先期求釁。不若委邊臣詰而嚴備之,來則御,去則備;親征之謀,未可輕舉。且選人報聘。彼籍吾歲賜,方能立國,豈無欲安靜之理!」
yàn bó yán: xiāo xǐ zhī lái, yù yǐ běi tíng wèi jiè, yuán qìng lì xī shì wèi píng zhī shí, lái qiú huáng wéi zhī dì, róng yì yǔ zhī. zhōng guó yù róng, shǒu xìn wèi shàng, bì yǐ shì shū wèi zhèng. ruò méng fàn shùn zhī xīn, dāng yù bèi biān, shǐ zhàn shèng shǒu gù ér yǐ.
彥博言:「蕭禧之來,欲以北亭為界,緣慶曆西事未平之時,來求黃嵬之地,容易與之。中國御戎,守信為上,必以誓書為證。若萌犯順之心,當預備邊,使戰勝守固而已。」
gōng liàng yán: jiā yòu jiān, xià guó wàng rèn tóng jiā bǎo wèi jiè, yán zhōu dié wèn, suì wéi dà shùn, kòu biān bù yǐ, jué qí suì cì, shǐ qiú tiē fú. jīn dài liáo jí bāo róng yǐ, bù shǐ zhī jù, kǒng wèi yì xún rǎo. kòng zhì zhī shù, wú lìng dào chí.
公亮言:「嘉祐間,夏國妄認同家堡為界,延州牒問,遂圍大順,寇邊不已,絕其歲賜,始求帖服。今待遼極包容矣,不使知懼,恐未易馴擾。控制之術,毋令倒持。」
dì zhào liú chén lǚ dà zhōng yǔ zhí zhèng yì zhī, jiāng cóng qí qǐng. dà zhōng yuē: bǐ qiǎn yī shǐ lái, jí yǔ dì wǔ bǎi lǐ ruò shǐ wèi wáng yīng bì lái, jǐn suǒ guān nán dì, yì yǔ zhī hū? dì mò rán. chén yǔ dà zhōng jiān zhí bù yǔ, sǎo zhèng zhī bù kě duó, nǎi bà chén hái sān sī, xǔ dà zhōng zhōng zhì.
帝召劉忱、呂大忠與執政議之,將從其請。大忠曰:「彼遣一使來,即與地五百里;若使魏王英弼來,盡索關南地,亦與之乎?」帝默然。忱與大忠堅執不與,掃政知不可奪,乃罷忱還三司,許大忠終制。
dīng chǒu, liáo mìng yǒu sī bān xíng shǐ jì hàn shū.
丁丑,遼命有司頒行《史記》、《漢書》。
liáo yǐ zhī jì zhōu shì yē lǜ shù zhēn shàn shǔ wén, qiān dōu lín yá. shù zhēn shàng biǎo, qǐ guǎng běn guó xìng shì yuē: wǒ cháo chuàng yè yǐ lái, fǎ zhì xiū míng, wéi xìng shì zhǐ fēn wèi èr, yē lǜ yǔ xiāo ér yǐ. shǐ, tài zǔ zhì qì dān wén zì, qǔ zhū bù xiāng lǐ zhī míng, xù zuò yī piān, zhe yú juàn mò. chén qǐng tuī guǎng zhī, shǐ zhū bù gè lì xìng shì, shù nán nǚ hūn gòu, yǒu hé diǎn lǐ. liáo zhǔ yǐ jiù zhì bù kě jù lí, bù tīng.
遼以知薊州事耶律庶箴善屬文,遷都林牙。庶箴上表,乞廣本國姓氏曰:「我朝創業以來,法制修明,惟姓氏止分為二,耶律與蕭而已。始,太祖制契丹文字,取諸部鄉里之名,續作一篇,著於卷末。臣請推廣之,使諸部各立姓氏,庶男女婚媾,有合典禮。」遼主以舊制不可遽厘,不聽。
wù yín, zhào zhè xī lù tí jǔ sī chū mǐ zhèn cháng rùn zhōu jī.
戊寅,詔浙西路提舉司出米賑常、潤州飢。
hán jiàng qǐng xuǎn guān zhì sī, yǐ tiān xià hù kǒu rén dīng shuì fù chǎng wù kēng yě hé dù fáng yuán zhī lèi, zū é nián kè jí yí lù qián gǔ chū rù zhī shù, qù qí zhòng fù, suì bǐ jiào zēng kuī fèi zhì jí xiàn yú héng fèi, jì yíng què zhī chù, shǐ yǒu wú xiāng tōng, ér yǐ rèn zhí néng fǒu wèi chù zhì, zé guó jì dà gāng kě yǐ xǐng chá. sān sī shǐ zhāng dūn yì yǐ wèi yán. gēng chén, zhào zhì sān sī huì jì sī, yǐ jiàng tí jǔ.
韓絳請選官置司,以天下戶口、人丁、稅賦、場務、坑冶、河渡、房園之類,租額、年課及一路錢穀出入之數,去其重複,歲比較增虧、廢置及羨餘、橫費,計贏闕之處,使有無相通,而以任職能否為黜陟,則國計大綱可以省察。三司使章惇亦以為言。庚辰,詔置三司會計司,以絳提舉。
fàn chún rén zì hé zhōu xǐ zhī xíng zhōu, wèi zhì, guǐ sì, zhào jiā lóng tú gé zhí xué shì, zhī qìng zhōu. chún rén guò què, rù duì, dì yuē: qīng fù zài qìng zhe wēi míng, qīng jīn jì zhī, kě wèi shì zhí. qīng suí shì jì jiǔ, bīng fǎ bì jīng, biān shì bì shú. chún rén dù bì yǒu yǐ kāi biān zhī shuō wù dì zhě, duì yuē: chén rú jiā, mò cháng xué bīng fǎ. xiān chén shǒu biān shí, chén shàng yòu, bù fù jì yì. qiě jīn rì shì shì, yí yǒu bù tóng. bì xià shǐ chén shàn zhì chéng lěi, ài yǎng bǎi xìng, chén cè pí nú bù gǎn cí. ruò shǐ kāi tà fēng jiāng, qīn rǎng biān jìng, fēi chén suǒ zhǎng, yuàn bié zé cái shuài. dì yuē: qīng cái hé suǒ bù néng, gù bù kěn wèi zhèn xī xīn ěr. suì xíng.
范純仁自和州徙知邢州,未至,癸巳,詔加龍圖閣直學士,知慶州。純仁過闕,入對,帝曰:「卿父在慶著威名,卿今繼之,可謂世職。卿隨侍既久,兵法必精,邊事必熟。」純仁度必有以開邊之說誤帝者,對曰:「臣儒家,末嘗學兵法。先臣守邊時,臣尚幼,不復記憶。且今日事勢,宜有不同。陛下使臣繕治城壘,愛養百姓,臣策疲駑不敢辭。若使開拓封疆,侵攘邊境,非臣所長,願別擇才帥。」帝曰:「卿才何所不能,顧不肯為朕悉心耳。」遂行。
shí yī yuè, wù wǔ, gāo lì gòng yú liáo.
十一月,戊午,高麗貢於遼。
jǐ wèi, dōng zhì, hé jì tiān dì yú yuán qiū, yǐ tài zǔ pèi.
己未,冬至,合祭天地於圜丘,以太祖配。
lǚ huì qīng dé jūn hù quán, lǜ wáng ān shí fù jìn, nǎi yuán jiāo sì shè lì, jiàn ān shí wèi jié dù shǐ. fāng jìn dá dāo, dì chá zhī qí qíng, jù wèn yuē: ān shí qù bù yǐ zuì, hé gù yòng shè fù guān? huì qīng wú yǐ duì.
呂惠卿得君怙權,慮王安石復進,乃援郊祀赦例,薦安石為節度使。方進答刂,帝察知其情,遽問曰:「安石去不以罪,何故用赦復官?」惠卿無以對。
shí èr yuè, bǐng yín, shěng xī hé mín sān zhōu guān bǎi sì shí yī yuán.
十二月,丙寅,省熙、河、岷三州官百四十一員。
dīng mǎo, wén wǔ guān jiā ēn.
丁卯,文武官加恩。
yǐ zhī xī zhōu wáng sháo wèi shū mì fù shǐ.
以知熙州王韶為樞密副使。
xīn sì, liáo zhào gǎi míng nián yuán yuē dà kāng. dà shè.
辛巳,遼詔改明年元曰大康。大赦。
wǎng shí gāo lì rù gòng, jiē zì dēng zhōu. shì suì, qiǎn qí chén jīn liáng jiàn lái yán, qǐ gǎi tú yóu míng zhōu yì què cóng zhī.
往時高麗入貢,皆自登州。是歲,遣其臣金良鑒來言,乞改塗由明州詣闕;從之。
yù jǐng zhǎng níng yí shí jùn bā xìng jí wǔ dū yí jiē nèi fù.
淯井、長寧夷十郡、八姓及武都夷皆內附。
liáo shēng nǚ zhí bù jié dù shǐ ā kù nà zú. nǚ zhí běn nǚ zhēn, bì liáo xìng zōng huì, gǎi yuē nǚ zhí. qí shǐ zǔ yuē hán pǔ, hán pǔ shēng wū lǔ, wū lǔ shēng bá hǎi, bá hǎi shēng suī kě, suī kě shēng shí lǔ, shí lǔ shēng ā kù nà, ā kù nà néng yì shǔ zhū bù. huì liáo wǔ guó fú níng bù jié dù shǐ bā lī měi pàn, liáo jiāng zhì tǎo, ā kù nà kǒng liáo bīng shēn rù, dé qí shān chuān xiǎn yì, huò jiāng tú zhī, nǎi gào liáo yuē: bǐ kě jì qǔ yě. ruò yòng bīng, bì xiān zǒu xiǎn, fēi suì yuè kě píng. cóng zhī. ā kù nà yīn xí ér qín zhī yǐ xiàn. liáo zhǔ zhào jiàn, yàn cì jiā děng, shòu shēng nǚ zhēn bù jié dù shǐ, shǐ yǒu guān shǔ, jì gāng jiàn lì yǐ, rán bù kěn shòu yìn, xì liáo jí. qí bù nèi jiù wú tiě, lín guó yǒu yǐ jiǎ zhòu wǎng yù zhě, bì hòu jià shòu zhī. dé tiě jì duō, yīn yǐ xiū gōng shǐ, bèi qì xiè, bīng shì shāo zhèn, qián hòu yuàn fù zhě zhòng. zhì shì wǔ guó mù yán bù shě yīn bèi lēi fù pàn liáo, ā kù nà fá zhī, shě yīn bài zǒu. ā kù nà jiāng jiàn biān jiāng, zì chén bài shě yīn zhī gōng, xíng cì lā lín shuǐ, jí zuò ér sǐ. yú shì hé lǐ bù sì.
遼生女直部節度使阿庫納卒。女直本女真,避遼興宗諱,改曰女直。其始祖曰函普,函普生烏魯,烏魯生跋海,跋海生綏可,綏可生石魯,石魯生阿庫納,阿庫納能役屬諸部。會遼五國佛寧部節度使巴哩美叛,遼將致討,阿庫納恐遼兵深入,得其山川險易,或將圖之,乃告遼曰:「彼可計取也。若用兵,必先走險,非歲月可平。」從之。阿庫納因襲而禽之以獻。遼主召見,燕賜加等,授生女真部節度使,始有官屬,紀綱漸立矣,然不肯受印,系遼籍。其部內舊無鐵,鄰國有以甲冑往鬻者,必厚價售之。得鐵既多,因以修弓矢,備器械,兵勢稍振,前後願附者眾。至是五國穆延部舍音貝勒復叛遼,阿庫納伐之,舍音敗走。阿庫納將見邊將,自陳敗舍音之功,行次拉林水,疾作而死。於是和里布嗣。