qǐ róu zhào shè tí gé zhēng yuè, jǐn liù yuè, fán liù yuè.
起柔兆攝提格正月,盡六月,凡六月。
huì xù, shén zōng dì liù zǐ, mǔ yuē qīn shèng huáng hòu zhū shì. xī níng jiǔ nián, shí èr yuè, qī rì yǐ chǒu, shēng yú gōng zhōng, chì guāng zhào shì. chū míng yōng, shòu jiǎn xiào tài wèi tiān píng jūn jié dù shǐ, fēng jūn guó gōng yuán fēng wǔ nián, qiān kāi fǔ yí tóng sān sī, jìn fēng yán píng jùn wáng. bā nián, èr yuè, shén zōng qǐn jí, zǎi xiàng wáng guī qǐ zǎo jiàn chǔ, wèi zōng miào shè jì jì, yòu zòu qǐng huáng tài hòu quán tóng tīng zhèng, shén zōng shǒu kěn, suì fèng zhì lì wèi huáng tài zǐ.
諱煦,神宗第六子,母曰欽聖皇后硃氏。熙寧九年,十二月,七日已丑,生於宮中,赤光照室。初名傭,授檢校太尉、天平軍節度使,封均國公;元豐五年,遷開府儀同三司,進封延平郡王。八年,二月,神宗寢疾,宰相王珪乞早建儲,為宗廟社稷計,又奏請皇太后權同聽政,神宗首肯,遂奉制立為皇太子。
zhé zōng xiàn yuán jì dào xiǎn dé dìng gōng qīn wén ruì wǔ qí shèng zhāo xiào huáng dì yuán yòu yuán nián liáo dà ān èr nián. bǐng yín, yī líng bā liù nián
○哲宗憲元繼道顯德定功欽文睿武齊聖昭孝皇帝元祐元年(遼大安二年。丙寅,一零八六年)
chūn, zhēng yuè, gēng yín shuò, zhào gǎi yuán.
春,正月,庚寅朔,詔改元。
xīn mǎo, liáo zhǔ rú hùn tóng jiāng.
辛卯,遼主如混同江。
chéng yì láng shǒu qǐ jū shè rén xíng shù, cháng jiào gāo gōng huì shàng shū, qǐ zūn lǐ zhū tài fēi, wèi gāo shì yì rì zhī fú. tài huáng tài hòu hū gōng huì wèn yuē: rǔ bù shí zì, shuí wèi rǔ zuò cǐ shū? gōng huì bù gǎn huì. yán zhě yòu lùn shù yóu lì quán guì, bù zì jiǎn shèn. jiǎ wǔ, zhé shù, yǐ běn guān quán fā qiǎn suí zhōu. shí shù yǐ chú zhōng shū shè rén, yú shì bà qí xīn mìng, bìng chù zhī yú wài.
承議郎、守起居舍人邢恕,嘗教高公繪上書,乞尊禮硃太妃,為高氏異日之福。太皇太后呼公繪問曰:「汝不識字,誰為汝作此書?」公繪不敢諱。言者又論恕遊歷權貴,不自檢慎。甲午,謫恕,以本官權發遣隨州。時恕已除中書舍人,於是罷其新命,並黜之於外。
jiǎ chén, wáng yán sǒu zòu: zì dōng bù xuě, jīn shè chūn yǐ, hàn wèi zāi, biàn yì shén dà. bì xià yú tiān xià zhī dà hài, cháo zhōng zhī dà jiān, yǐ wù ér fù yí, jiāng duàn ér yòu zhǐ. dà hài mò rú qīng miáo miǎn yì zhī fǎ, yīn kùn shēng mín, chá yán zhī fǎ, liú dú shù lù. dà jiān mò rú cài què zhī yīn xié xiǎn kè, zhāng dūn zhī chán qī láng lì. bì xià nǎi róng ér liú zhī, cǐ tiān xīn zhī suǒ yǐ wèi yòu yě.
甲辰,王岩叟奏:「自冬不雪,今涉春矣,旱為災,變異甚大。陛下於天下之大害,朝中之大奸,已悟而復疑,將斷而又止。大害莫如青苗、免役之法,陰困生民,茶鹽之法,流毒數路。大奸莫如蔡確之陰邪險刻,章惇之讒欺狼戾。陛下乃容而留之,此天心之所以未祐也。」
dīng wèi, yǐ jí xián xiào lǐ huáng lián wèi hù bù láng zhōng. xiān shì lián tí jǔ hé dōng lù bǎo jiǎ fán liù nián, sī mǎ guāng xián jū, wǎng lái hé luò jiān, wén qí zhì zhuàng, lǚ gōng zhe yì yán hé dōng jūn yǔ biān mín dé zhī, suì yǒu shì chú.
丁未,以集賢校理黃廉為戶部郎中。先是廉提舉河東路保甲凡六年,司馬光閒居,往來河、洛間,聞其治狀,呂公著亦言河東軍與邊民德之,遂有是除。
zhào huí cì gāo lì wáng ān mǎ fú dài qì bì yǒu jiā.
詔回賜高麗王鞍馬、服帶、器幣有加。
bà shǎn xī hé dōng yuán fēng sì nián hòu fán yuán jūn xìng zēng zhì guān jú.
罷陝西、河東元豐四年後凡緣軍興增置官局。
jǐ yǒu, wǔ guó zhū bù zhǎng gòng yú liáo.
己酉,五國諸部長貢於遼。
xīn hài, zhū guāng tíng yán: chá què zhāng dūn hán chēn, bù gōng bù zhōng bù chǐ. yì lùn zhèng shì zhī jì, dūn míng mù zhāng dǎn, sì wèi biàn shuō, lì xíng chǒu dǐ. què zé wài shì bù xiào, zhōng shí tóng yù, yáng wèi zūn xián, yīn wèi zhù xié. chēn zé měi dāng yì lùn, yì bù fú zhèng, wéi wù gǒng mò wèi zì ān jì. yuàn bà qù què děng bǐng rèn, bié jìn zhōng xián yǐ fǔ shèng zhì. bù bào.
辛亥,硃光庭言:「察確、章惇、韓縝,不恭、不忠、不恥。議論政事之際,惇明目張胆,肆為辨說,力行醜詆。確則外示不校,中實同欲,陽為尊賢,陰為助邪。縝則每當議論,亦不扶正,唯務拱默為自安計。願罷去確等柄任,別進忠賢以輔聖治。」不報。
guǐ chǒu, tài huáng tài hòu gōng yì zhōng tài yī gōng jí xǐ guān qí yǔ.
癸丑,太皇太后躬詣中太一宮、集禧觀祈雨。
liáo zhǔ zhào quán hàn lín xué shì zhào xiào yán zhī zhì gào wáng shī rú děng jiǎng wǔ jīng dà yì.
遼主召權翰林學士趙孝嚴、知制誥王師儒等講《五經》大義。
bǐng chén, tài huáng tài hòu zhào yuē: yuán miào zhī lì, suǒ cóng lái jiǔ yǐ. qián rì shén zōng huáng dì chū jí cí gōng, bìng jiàn qǐn diàn yǐ chóng yán zǔ kǎo, qí xiào kě wèi zhì yǐ. jīn shén zōng jì yǐ kāi fù, yú gù shì dāng yíng guǎn yù yǐ fèng shén líng. ér gōng yuán zhī dōng, mì jiē mín lǐ, yù jiā kāi zhǎn, zé jù chéng fán rǎo yù cǎi jìn shēn zhī yì, jiē hé dì hòu wèi yī diàn, zé lǜ wú yǐ chēng shén zōng qīn fèng zǔ kǎo zhī yì. wén zhì lóng diàn hòu yǒu yuán chí, yǐ hòu diàn tuī zhī, běn liú yǐ dài wèi wáng rén yě, kě jí qí dì lì shén zōng yuán miào. wú wàn suì zhī hòu, dāng cóng yīng zōng huáng dì yú zhì lóng, shàng yǐ níng shén míng, zhōng yǐ chéng wú zi zhī zhì, xià yǐ ān chén mín zhī xīn, bù yì shàn hū!
丙辰,太皇太后詔曰:「原廟之立,所從來久矣。前日神宗皇帝初即祠宮,並建寢殿以崇嚴祖考,其孝可謂至矣。今神宗既已開祔,於故事當營館御以奉神靈。而宮垣之東,密接民里,欲加開展,則懼成煩擾;欲采搢紳之議,皆合帝後為一殿,則慮無以稱神宗欽奉祖考之意。聞治隆殿後有園池,以後殿推之,本留以待未亡人也,可即其地立神宗原廟。吾萬歲之後,當從英宗皇帝於治隆,上以寧神明,中以成吾子之志,下以安臣民之心,不亦善乎!」
dì xìng xiāng guó sì qí yǔ.
帝幸相國寺祈雨。
shí xīn fǎ duō suǒ lí gé, dú miǎn yì qīng miáo jiāng guān zhī fǎ yóu zài, ér xī róng zhī yì wèi jué. sī mǎ guāng yǐ jí yè gào, fán shí yǒu sān xún, bù néng chū, tàn yuē: sì huàn wèi chú, wú sǐ bù míng mù yǐ! nǎi lì jí yí shū sān xǐng yuē: jīn fǎ dù yí xiān gèng zhāng zhě, mò rú miǎn yì qián. guāng jiàn yù jù shū zòu wén, ruò jiàng zhì sān xǐng, wàng zhū gōng xié lì zàn chéng. yòu shǒu shū yǔ lǚ gōng zhe yuē: guāng zì bìng yǐ lái, yǐ shēn fù yī, yǐ jiā shì fù yú zi, wéi guó shì wèi yǒu suǒ tuō, jīn yǐ shǔ huì shū yǐ. zhōng shū shè rén fàn bǎi lù yán yú guāng yuē: xī níng miǎn yì fǎ xíng, bǎi lù wèi xián píng xiàn, kāi fēng bà qiǎn yá qián shù bǎi rén, mín jiē xīn xìng. qí hòu yǒu sī qiú xiàn yú, wù kè bō, nǎi yǐ fǎ wèi bìng. jīn dì jiǎn zhù miǎn qián é yǐ kuān mín lì kě yě. guāng bù tīng.
時新法多所釐革,獨免役、青苗、將官之法猶在,而西戎之議未決。司馬光以疾謁告,凡十有三旬,不能出,嘆曰:「四患未除,吾死不瞑目矣!」乃力疾移書三省曰:「今法度宜先更張者,莫如免役錢。光見欲具疏奏聞,若降至三省,望諸公協力贊成。」又手書與呂公著曰:「光自病以來,以身付醫,以家事付愚子,唯國事未有所託,今以屬晦叔矣。」中書舍人范百祿言於光曰:「熙寧免役法行,百祿為咸平縣,開封罷遣衙前數百人,民皆欣幸。其後有司求羨餘,務刻剝,乃以法為病。今第減助免錢額以寬民力可也。」光不聽。
èr yuè, xīn yǒu, yǐ hé jué dà míng, huài mín tián, jiān shí zhě zhòng, zhào ān fǔ shǐ hán jiàng xún fǎng zhèn jì.
二月,辛酉,以河決大名,壞民田,艱食者眾,詔安撫使韓絳詢訪賑濟。
yǐ chǒu, mìng cài què tí jǔ xiū shén zōng shí lù, yǐ dèng wēn bó lù diàn bìng wèi xiū zhuàn guān, lín xī céng zhào bìng wèi jiǎn tǎo guān.
乙丑,命蔡確提舉修《神宗實錄》,以鄧溫伯、陸佃並為修撰官,林希、曾肇並為檢討官。
zhào quán bà xiū hé, fàng zhū lù bīng fū.
詔權罷修河,放諸路兵夫。
xiān shì sī mǎ guāng zòu: miǎn yì zhī fǎ yǒu wǔ hài: jiù rì shàng hù chōng yì yǒu suǒ péi bèi, rán nián mǎn zhī hòu què dé xiū xī, jīn zé nián nián chū qián, qián shù duō yú wǎng rì péi bèi zhě, qí hài yī yě. jiù rì xià hù yuán bù chōng yì, jīn lái yī lì chū qián, qí hài èr yě. jiù rì suǒ chà jiē tǔ zhù liáng mín jīn zhào mù sì fāng fú làng zhī rén, zuò gōng rén zé qū fǎ shòu zāng, zhǔ guān wù zé qīn qī dào yòng, yī dàn shì fā, qiè jiā wáng qù, qí hài sān yě. nóng mín suǒ yǒu, bù guò gǔ bó yǔ lì, jīn yuē wǒ bù yòng rǔ lì, shū wǒ qián, wǒ zì gù rén, ruò yù xiōng nián, zé bù miǎn mài zhuāng tián niú jù sāng zhè yǐ qiú qián nà guān, qí hài sì yě. tí jǔ cháng píng sī wéi wù duō liǎn yì qián, guǎng jī kuān shèng, xī qiú jìn yòng, qí hài wǔ yě. wèi jīn zhī jì, mò ruò jiàng chì, yīng tiān xià miǎn yì qián yī qiè bìng bà, qí zhū sè yì rén bìng yī xī níng yǐ qián jiù fǎ dìng chà. wéi yá qián yī yì, zuì hào zhòng nán, xiàng yǒu pò jiā chǎn zhě, cháo tíng wèi cǐ shǐ yì zuò zhù yì fǎ. jīn yá qián péi bèi shǎo, dāng bù zhì pò jiā ruò yóu lǜ lì nán dú rèn, jí qǐ yī jiù yú guān hù sēng dào sì guān dān dīng nǚ hù yǒu wū yè zhě, bìng lìng suí pín fù děng dì chū zhù yì qián, yù yá qián zhòng nán chāi qiǎn, jí xíng zhī gěi. rán yì rén lì hài, sì fāng bù néng qí tóng, qǐ zhǐ huī jiàng zhū lù zhuǎn yùn shǐ xià zhū zhōu xiàn, xiàn wǔ rì nèi xiàn jù lì hài shēn zhōu, zhōu xiàn yī yuè shēn zhuǎn yùn sī, sī xiàn yī jì zòu wén, wěi zhí zhèng guān cān xiáng shī xíng. shì rì, sān xǐng shū mì yuàn tóng jìn chéng, dé zhǐ yī zòu.
先是司馬光奏:「免役之法有五害:舊日上戶充役有所陪備,然年滿之後卻得休息,今則年年出錢,錢數多於往日陪備者,其害一也。舊日下戶元不充役,今來一例出錢,其害二也。舊日所差皆土著良民;今召募四方浮浪之人,作公人則曲法受贓,主官物則侵欺盜用,一旦事發,挈家亡去,其害三也。農民所有,不過谷帛與力,今曰我不用汝力,輸我錢,我自僱人,若遇凶年,則不免賣莊田、牛具、桑柘以求錢納官,其害四也。提舉常平司惟務多斂役錢,廣積寬剩,希求進用,其害五也。為今之計,莫若降敕,應天下免役錢一切並罷,其諸色役人並依熙寧以前舊法定差。惟衙前一役,最號重難,向有破家產者,朝廷為此始議作助役法。今衙前陪備少,當不至破家;若猶慮力難獨任,即乞依舊於官戶、僧道、寺觀、單丁、女戶有屋業者,並令隨貧富等第出助役錢,遇衙前重難差遣,即行支給。然役人利害,四方不能齊同,乞指揮降諸路轉運使下諸州縣,限五日內縣具利害申州,州限一月申轉運司,司限一季奏聞,委執政官參詳施行。」是日,三省、樞密院同進呈,得旨依奏。
dīng mǎo, zhào: shì cóng gè jǔ kān rèn jiān sī zhě èr rén, jǔ fēi qí rén yǒu fá.
丁卯,詔:「侍從各舉堪任監司者二人,舉非其人有罰。」
hán wéi yán: guāng lù dài fū zhì shì fàn zhèn, zài rén zōng cháo zhe kāi jiàn chǔ zhī yì, ér zhèn wèi cháng yǐ yǔ rén, rén yì mò wèi yán zhě, gù ēn shǎng dú bù jí zhèn. fú wàng tè jiàng míng zhào, bāo xiǎn jué gōng. yú shì jù yǐ zhèn shí jiǔ shū shàng zhī. jǐ sì, bài zhèn duān míng diàn xué shì, zhì shì, réng yǐ qí zi bǎi kuí wèi xuān dé láng.
韓維言:「光祿大夫致仕范鎮,在仁宗朝着開建儲之議,而鎮未嘗以語人,人亦莫為言者,故恩賞獨不及鎮。伏望特降明詔,褒顯厥功。」於是具以鎮十九疏上之。己巳,拜鎮端明殿學士,致仕,仍以其子百揆為宣德郎。
gēng wǔ, jìn biān mín yǔ xià rén wèi shì.
庚午,禁邊民與夏人為市。
xīn wèi, yǐ shì yù shǐ liú zhì wèi yù shǐ zhōng chéng.
辛未,以侍御史劉摯為御史中丞。
zhào: qǐ jū shè rén yī jiù zhì bù fēn jì yán dòng.
詔:「起居舍人依舊制不分記言動。」
wǔ wēi jùn wáng dòng jiǎn zú, yǐ qí yǎng zi a lǐ gǔ wèi hé xī jūn jié dù shǐ, fēng níng sāi jùn gōng. a lǐ gǔ yán jùn xíng shā, qí xià bù huáng níng. zhào chì yǐ tuī guǎng ēn xìn, fù cháo tíng suǒ yǐ fēng lì qián rén suǒ yǐ fù yǔ zhī yì.
武威郡王棟戩卒,以其養子阿里骨為河西軍節度使,封寧塞郡公。阿里骨嚴峻刑殺,其下不遑寧。詔飭以推廣恩信,副朝廷所以封立、前人所以付與之意。
sī mǎ guāng zòu fù chāi yì fǎ, jì dé zhǐ, zhī kāi fēng fǔ cài jīng jí yòng wǔ rì xiàn, lìng liǎng xiàn chà yī qiān yú rén chōng yì, jí yì dōng fǔ bái guāng. guāng xǐ yuē: shǐ rén rén rú dài zhì, hé huàn fǎ zhī bù xíng hū! yì zhě wèi jīng dàn xī wàng fēng zhǐ, gǒu yù mèi guāng, fēi qí shí yě.
司馬光奏復差役法,既得旨,知開封府蔡京即用五日限,令兩縣差一千餘人充役,亟詣東府白光。光喜曰:「使人人如待制,何患法之不行乎!」議者謂京但希望風旨,苟欲媚光,非其實也。
guǐ yǒu, yǐ jiān chá yù shǐ wáng yán sǒu wèi zuǒ sī jiàn.
癸酉,以監察御史王岩叟為左司諫。
yòu sī jiàn sū zhé shǐ gōng zhí, shàng yán: dì wáng zhī zhì, bì xiān zhèng fēng sú. fēng sú jì zhèng, zhōng rén yǐ xià jiē zì miǎn yú wèi shàn fēng sú yī bài, zhōng rén yǐ shàng jiē zì qì ér wèi è. xié zhèng shèng shuāi zhī yuán, wèi bì bù shǐ yú cǐ. xī zhēn zōng jiǎng yòng zhèng rén, sūn shì qī lún tián xī wáng yǔ chēng zhī tú, jì yǐ jiàn zhèng xiǎn míng, zhōng liáng zhī shì, xiāng jì ér qǐ. jí mào qī yàn shì, dīng wèi chéng jiān jiāng qiè guó mìng, ér fēng sú yǐ chéng, wú yǔ tóng è, móu wèi jí fā, xuán jí liú fàng. rén zōng rén hòu, shì fēi zhī lùn, yī fù tái jiàn. kǒng dào fǔ fàn zhòng yān ōu yáng xiū yú jìng zhī liú, yǐ yán shì xiāng gāo. shí zhí zhèng dà chén qǐ jiē jǐn xián, rán wèi jì rén yán, bù gǎn wàng zuò, yī yǒu bù shàn, yán zhě jí zhì, suí jí píng qù. gù suī rén zhǔ kuān hòu, ér cháo tíng zhī jiān wú dà guò shī. jí xiān dì sì wèi, zhí zhèng dà chén biàn yì zǔ zōng fǎ dù, wéi yǒu lǚ huì fàn zhèn děng míng yán qí shī. èr rén jì yǐ dé zuì, tái jiàn yǒu yǐ yī yán jí zhě, jiē fēn rán zhú qù, yóu shì fēng sú dà bài. chén yuàn bì xià yǒng wéi xié zhèng shèng shuāi zhī jiàn, shǐ yú tái jiàn, xiū qí guān zé tīng qí yán, yán yǒu bù dāng, suí shì xíng qiǎn. shǐ fēng sú yí dìng, zhōng yán rì zhì, zé tài píng zhī zhì, kě lì ér dài yě.
右司諫蘇轍始供職,上言:「帝王之治,必先正風俗。風俗既正,中人以下皆自勉於為善;風俗一敗,中人以上皆自棄而為惡。邪正盛衰之源,未必不始於此。昔真宗獎用正人,孫奭、戚綸、田錫、王禹偁之徒,既以諫諍顯名,忠良之士,相繼而起。及耄期厭事,丁謂乘間將竊國命,而風俗已成,無與同惡,謀未及發,旋即流放。仁宗仁厚,是非之論,一付台諫。孔道輔、范仲淹、歐陽修、余靖之流,以言事相高。時執政大臣豈皆盡賢,然畏忌人言,不敢妄作,一有不善,言者即至,隨即屏去。故雖人主寬厚,而朝廷之間無大過失。及先帝嗣位,執政大臣變易祖宗法度,惟有呂誨、范鎮等明言其失。二人既已得罪,台諫有以一言及者,皆紛然逐去,由是風俗大敗。臣願陛下永惟邪正盛衰之漸,始於台諫,修其官則聽其言,言有不當,隨事行遣。使風俗一定,忠言日至,則太平之治,可立而待也。」
jiǎ xū, yù ěr yīng gé, shì dú hán wéi yán: bì xià rén xiào fā yú tiān xìng, měi xíng jiàn kūn chóng lóu yǐ, zhé wéi ér guò zhī, qiě chì zuǒ yòu wù jiàn lǚ, cǐ yì rén shù yě. yuàn bì xià tuī cǐ xīn yǐ jí bǎi xìng, zé tiān xià xìng shèn.
甲戌,御邇英閣,侍讀韓維言:「陛下仁孝發於天性,每行見昆蟲螻蟻,輒違而過之,且敕左右勿踐履,此亦仁術也。願陛下推此心以及百姓,則天下幸甚。」
bǐng zǐ, sī mǎ guāng yán: fù xíng chāi yì zhī chū, zhōu xiàn bù néng bù shǎo yǒu fán rǎo, fú wàng cháo tíng zhí zhī, jiān rú jīn shí, suī xiǎo xiǎo lì hài wèi zhōu, bù fáng xú wèi gǎi gèng, wù yǐ rén yán qīng huài lì mín liáng fǎ. zhāng dūn qǔ guāng suǒ zòu, fán shū lüè wèi jǐn zhě, méi jǔ ér bó zòu zhī, yòu cháng yǔ tóng liè zhēng yuē: bǎo jiǎ bǎo mǎ yī rì bù bà, zé yǒu yī rì zhī hài. rú yì fǎ zhě, xī níng chū yǐ gù dài chà, xíng zhī tài sù, gù yǒu jīn bì. jīn fù yǐ chà dài gù, dāng xiáng yì shú jiǎng, shù jǐ kě xíng. ér xiàn zhǐ wǔ rì, qí bì jiāng yì shén yǐ. lǚ gōng zhe yán: guāng suǒ jiàn míng, dà yì yǐ shàn, qí jiān bù wú shū lüè. dūn yán chū yú bù píng zhī qì, zhuān yù qiú shèng, bù gù cháo tíng dà tǐ. qǐ xuǎn chà jìn chén sān sì rén, zhuān qiè xiáng dìng zòu wén.
丙子,司馬光言:「復行差役之初,州縣不能不少有煩擾,伏望朝廷執之,堅如金石,雖小小利害未周,不妨徐為改更,勿以人言輕壞利民良法。」章惇取光所奏,凡疏略未盡者,枚舉而駁奏之,又嘗與同列爭曰:「保甲、保馬一日不罷,則有一日之害。如役法者,熙寧初以雇代差,行之太速,故有今弊。今復以差代雇,當詳議熟講,庶幾可行。而限止五日,其弊將益甚矣。」呂公著言:「光所建明,大意已善,其間不無疏略。惇言出於不平之氣,專欲求勝,不顧朝廷大體。乞選差近臣三四人,專切詳定奏聞。」
gēng chén, xià guó qiǎn shǐ lái gòng.
庚辰,夏國遣使來貢。
xīn sì, bǎo wén gé dài zhì xíng bù shì láng jiǎn zhōu fǔ, zuò biàn hú nán yán fǎ, yì lēi sāo rǎo, luò zhí, zhī hé zhōu.
辛巳,寶文閣待制、刑部侍郎蹇周輔,坐變湖南鹽法,抑勒騷擾,落職,知和州。
sū shì yán yú sī mǎ guāng yuē: chāi yì miǎn yì gè yǒu lì hài: miǎn yì zhī hài, jù liǎn yú shàng ér xià yǒu qián huāng zhī huàn chāi yì zhī hài, mín cháng zài guān, bù dé zhuān lì yú nóng, ér lì xū yuán yǐ wèi jiān. cǐ èr hài, qīng zhòng gài lüè děng yǐ. guāng yuē: yú jūn hé rú? shì yuē: fǎ xiāng yīn zé shì yì chéng, shì yǒu jiàn zé mín bù jīng. sān dài zhī fǎ, bīng nóng wèi yī, zhì qín shǐ fēn wèi èr, jí táng zhōng yè, jǐn biàn fǔ bīng wèi zhǎng zhēng zú. zì shì yǐ lái, mín bù zhī bīng, bīng bù zhī nóng nóng chū gǔ bó yǐ yǎng bīng, bīng chū xìng mìng yǐ wèi nóng. tiān xià biàn zhī, suī shèng rén fù qǐ, bù néng yì yě. jīn miǎn yì zhī fǎ shí lèi cǐ. gōng yù zhòu bà miǎn yì ér xíng chāi yì, zhèng rú bà zhǎng zhēng ér fù mín bīng, gài wèi yì yě. guāng bù yǐ wèi rán.
蘇軾言於司馬光曰:「差役、免役各有利害:免役之害,聚斂於上而下有錢荒之患;差役之害,民常在官,不得專力於農,而吏胥緣以為奸。此二害,輕重蓋略等矣。」光曰:「於君何如?」軾曰:「法相因則事易成,事有漸則民不驚。三代之法,兵農為一,至秦始分為二,及唐中葉,盡變府兵為長征卒。自是以來,民不知兵,兵不知農;農出谷帛以養兵,兵出性命以衛農。天下便之,雖聖人復起,不能易也。今免役之法實類此。公欲驟罷免役而行差役,正如罷長征而復民兵,蓋未易也。」光不以為然。
chū, chāi yì xíng yú zǔ zōng zhī shì, fǎ jiǔ duō bì, biān hù chōng yì, bù xí guān fǔ, lì nüè shǐ zhī, duō zhì pò chǎn, ér xiá xiāng zhī mín huò yǒu bù dé xiū xī zhě. miǎn yì shǐ mín yǐ hù gāo xià chū qián, ér wú zhí yì zhī kǔ, dàn xíng fǎ zhě bù xún shàng yì, yú gù yì shí fèi zhī wài, qǔ qián guò duō, mín suì yǐ bìng. guāng wèi xiāng, zhī miǎn yì zhī hài ér bù zhī qí lì, yù yī qiè yǐ chāi yì dài zhī, shì dú yǐ shí gào, ér guāng bù yuè. shì yòu chén yú zhèng shì táng, guāng sè fèn rán. shì yuē: xī hán wèi gōng cì shǎn xī yì yǒng, gōng wèi jiàn guān, zhēng zhī shén lì, hán gōng bù lè, gōng yì bù gù, shì cháng wén gōng dào qí xiáng. qǐ jīn rì zuò xiāng, bù xǔ shì jǐn yán xié! guāng xiào ér xiè zhī. fàn chún rén yǔ guāng sù hòu, wèi guāng yuē: zhì dào qù qí tài shèn zhě kě yě. chāi yì yī shì, yóu dāng shú jiǎng ér huǎn xíng, bù rán, zī wèi mín bìng. qiě zǎi xiàng zhí zài qiú rén, biàn fǎ fēi suǒ xiān yě. yuàn gōng xū xīn yǐ yán zhòng lùn, bù bì móu zì jǐ chū móu zì jǐ chū, zé chǎn yú dé chéng jiān yíng hé yǐ. shè yì huò nán huí, zé kě xiān xíng zhī yí lù yǐ guān qí jiū jìng. guāng bù cóng, chí zhī yì jiān. chún rén tàn yuē: yǐ shì shǐ rén bù dé yán ěr. ruò yù mèi gōng yǐ wèi róng yuè, hé rú shào nián hé ān shí yǐ sù fù guì zāi!
初,差役行於祖宗之世,法久多弊,編戶充役,不習官府,吏虐使之,多致破產,而狹鄉之民或有不得休息者。免役使民以戶高下出錢,而無執役之苦,但行法者不循上意,於雇役實費之外,取錢過多,民遂以病。光為相,知免役之害而不知其利,欲一切以差役代之,軾獨以實告,而光不悅。軾又陳於政事堂,光色忿然。軾曰:「昔韓魏公刺陝西義勇,公為諫官,爭之甚力,韓公不樂,公亦不顧,軾嘗聞公道其詳。豈今日作相,不許軾盡言邪!」光笑而謝之。范純仁與光素厚,謂光曰:「治道去其太甚者可也。差役一事,尤當熟講而緩行,不然,滋為民病。且宰相職在求人,變法非所先也。願公虛心以延眾論,不必謀自己出;謀自己出,則諂諛得乘間迎合矣。設議或難回,則可先行之一路以觀其究竟。」光不從,持之益堅。純仁嘆曰:「以是使人不得言爾。若欲媚公以為容悅,何如少年合安石以速富貴哉!」
guāng jū zhèng fǔ, fán wáng ān shí lǚ huì qīng suǒ jiàn xīn fǎ, chǎn gé lüè jǐn. huò wèi guāng yuē: xī fēng jiù chén, duō xiān qiǎo xiǎo rén, tā rì yǒu yǐ fù zǐ yì jiān shàng, zé huò zuò yǐ. guāng zhèng sè yuē: tiān ruò zuò sòng, bì wú cǐ shì! wèi wèi chéng bì zhòng yóu yí guāng shū yuē: xī wáng ān shí yǐ xìng zuò zhī shuō dòng xiān dì, ér huàn cái bù zú yě, gù fán zhèng zhī kě dé mín cái zhě wú bù jǔ. gài sàn qīng miáo, zhì shì yì, liǎn yì qián, biàn yán fǎ zhě, shì yě ér yù xìng zuò, huàn bù zú zhě, qíng yě. gài wèi néng dù qí xìng zuò zhī qíng, ér tú yù jìn sàn liǎn biàn zhì zhī fǎ, shì yǐ bǎi shuō ér bǎi bù xíng. jīn suì fèi qīng miáo, bà shì yì, juān yì qián, qù yán fǎ, fán hào wèi lì ér shāng mín zhě, yī sǎo ér gèng zhī, zé xiàng lái yòng shì yú xīn fǎ zhě bì bù xǐ yǐ. bù xǐ zhī rén, bì bù dàn yuē bù kě fèi bà juān qù, bì cāo bù zú zhī qíng, yán bù zú zhī shì, yǐ dòng shàng yì, suī zhì shí ér shǐ tīng zhī, yóu jiāng dòng yě, rú shì zé fèi bà juān qù zhě jiē kě fù xíng yǐ. wèi jīn zhī cè, dāng dà jǔ tiān xià zhī jì, shēn míng chū rù zhī shù, yǐ zhū lù suǒ jī zhī qián sù, yī guī dì guān, shǐ jīng fèi kě zhī èr shí nián zhī yòng, shù nián zhī jiān, yòu jiāng shí bèi yú jīn rì, shǐ tiān zǐ xiǎo rán zhī tiān xià zhī yú yú cái yě, zé bù zú zhī lùn bù dé chén yú qián, rán hòu xīn fǎ yǒng kě bà ér wú gǎn yì fù zhě yǐ. xī ān shí zhī jū wèi yě, zhōng wài mò fēi qí rén, gù qí fǎ néng xíng. jīn yù jiù qián rì zhī bì, ér zuǒ yòu shì cóng zhí sī shǐ zhě, shí yǒu qī bā jiē ān shí zhī tú, suī qǐ èr sān jiù chén, yòng liù qī jūn zǐ, rán lèi bǎi zhī zhōng cún qí shù shí, wū zài qí shì zhī kě wèi yě! shì wèi kě wèi ér yù wèi zhī, zé qīng miáo suī fèi jiāng fù sàn, kuàng wèi fèi hū? shì yì suī bà qiě fù zhì, kuàng wèi bà hū? yì qián yán fǎ, yì mò bù rán. yǐ cǐ jiù qián rì zhī bì, rú rén jiǔ bìng ér shǎo jiān, qí fù zǐ xiōng dì xǐ jiàn yán sè ér wèi gǎn hè zhě, yǐ qí bìng zhī yóu zài yě. guāng dé shū sǒng rán, hòu jìng rú qí lǜ.
光居政府,凡王安石、呂惠卿所建新法,剗革略盡。或謂光曰:「熙、豐舊臣,多憸巧小人,它日有以父子義間上,則禍作矣。」光正色曰:「天若祚宋,必無此事!」衛尉丞畢仲游遺光書曰:「昔王安石以興作之說動先帝,而患財不足也,故凡政之可得民財者無不舉。蓋散青苗,置市易,斂役錢,變鹽法者,事也;而欲興作,患不足者,情也。蓋未能杜其興作之情,而徒欲禁散斂變置之法,是以百說而百不行。今遂廢青苗,罷市易,蠲役錢,去鹽法,凡號為利而傷民者,一掃而更之,則向來用事於新法者必不喜矣。不喜之人,必不但曰不可廢罷蠲去,必操不足之情,言不足之事,以動上意,雖致石而使聽之,猶將動也,如是則廢罷蠲去者皆可復行矣。為今之策,當大舉天下之計,深明出入之數,以諸路所積之錢粟,一歸地官,使經費可支二十年之用,數年之間,又將十倍於今日,使天子曉然知天下之餘於財也,則不足之論不得陳於前,然後新法永可罷而無敢議復者矣。昔安石之居位也,中外莫非其人,故其法能行。今欲救前日之弊,而左右侍從、職司使者,十有七八皆安石之徒,雖起二三舊臣,用六七君子,然累百之中存其數十,烏在其勢之可為也!勢未可為而欲為之,則青苗雖廢將復散,況未廢乎?市易雖罷且復置,況未罷乎?役錢、鹽法,亦莫不然。以此救前日之弊,如人久病而少間,其父子兄弟喜見顏色而未敢賀者,以其病之猶在也。」光得書聳然,後竟如其慮。
shì yuè, liáo zhǔ zhù shān yú diàn.
是月,遼主駐山榆淀。
rùn yuè, jǐ chǒu shuò, wáng yán sǒu rù duì, yán: zǔ zōng yí jiè bù kě yòng nán rén. rú cài què zhāng dūn zhāng zǎo jiē nán rén, kǒng hài yú guó. dì yuē: wèi shì jiù chén. yán sǒu yuē: shú fēi jiù chén? dì yuē: jìn rì pō hàn. yán sǒu yuē: yǐ shèng dé rú cǐ, wú zhì zāi biàn zhī lǐ wéi zhèng fǔ yǒu cǐ rén, suǒ yǐ zhì hàn yě.
閏月,己丑朔,王岩叟入對,言:「祖宗遺戒不可用南人。如蔡確、章惇、張璪皆南人,恐害於國。」帝曰:「為是舊臣。」岩叟曰:「孰非舊臣?」帝曰:「近日頗旱。」岩叟曰:「以聖德如此,無致災變之理;唯政府有此人,所以致旱也。」
gēng yín, shàng shū zuǒ pú shè cài què bà. shān líng shǐ shì bì, què yóu yǎn jiǎn yú wèi, yú shì liú zhì wáng yán sǒu sūn jué sū zhé zhū guāng tíng dàn zhāng jiāo shàng shí shù. què jìn bù zì ān, suì lián biǎo qǐ jiě jī wù, biǎo cí yǒu yuē: shōu bá dāng shì zhī qí lǎo yǐ péi fǔ wáng shì, juān shěng yǒu sī zhī fán suì yǐ wèi ān mín xīn, yán biān bèi yǐ dù qiáng lín zhī kuī yú, zǒu yáo chuán yǐ chá yuǎn fāng zhī pí zhài, míng fǎ lìng zhī měi yì yǐ yáng xiān dì zhī huì zé, lì gōng píng zhī dà dào yǐ hé zhòng zhì zhī yì tóng. qí gāo zì jīn fá rú cǐ. sūn jué sū zhé yù bù píng, fù shàng shū lùn zhī, shū yuē: zì fǎ xíng yǐ lái, mín lì kùn bì, hǎi nèi chóu yuàn. xiān dì wǎn nián, qǐn jí mí liú, zhuó zhī qián shì zhī shī, qīn fā dé yīn, jiāng xǐ xīn zì xīn, yǐ hé tiān yì cǐ zhì bù suí, yǎn qì wàn guó. shì yǐ huáng dì jiàn zuò, shèng mǔ lín zhèng, fèng chéng yí zhǐ, bà dǎo luò, fèi shì yì, juān qīng miáo, zhǐ zhù yì, kuān bǎo jiǎ, miǎn mǎi mǎ, fàng xiū chéng chí zhī yì, fù chá yán tiě zhī jiù, chù wú jū hòu lǚ xiào lián sòng yòng chén jiǎ qīng wǔ zǐ jīng zhāng chéng yī lǚ jiā wèn jiǎn zhōu fǔ děng. mìng lìng suǒ zhì, xì mín gǔ wǔ xiāng hè. jīn xiǎo chén jì jīng bà chù, zhì yú dà chén zé yīn ér rèn zhī, chén qiè huò yǐ. què suǒ shàng biǎo, suī wài bī rén yán, ruò yù qiú tuì, ér lùn gōng rǎng shàn, shí tú zì ān. suǒ yún shōu bá dāng shì zhī qí ài yǐ péi fǔ wáng shì, chén wèi dāng shì zhī qí ài, nǎi què xī rì zhī suǒ yì yuǎn zhě yě. suǒ yún juān shěng yǒu sī zhī fán suì yǐ wèi ān mín xīn, chén wèi yǒu sī zhī fán suì, nǎi què xī rì chuàng zào zhě yě. cǐ èr shì, jiē què wèi zhèng wú zhuàng, yǐ lèi xiān dì zhī míng fēi bì xià zhuō rán dú jiàn, shuí néng xíng cǐ? què bù zì yǐn jiù, fǎn yǐ wèi gōng, zé shì què děng suǒ zào zhī è jiē guī xiān dì, ér bì xià suǒ xíng zhī shàn jiē guī yú què yě. shí sī mǎ guāng lǚ gōng zhe jìn yòng, juān chú fán kē, què yán jiē jǐ suǒ jiàn bái, gōng lùn yì bù róng, tài huáng tài hòu yóu bù rěn jù chì. zhì shì shǐ bà wèi guān wén diàn xué shì zhī chén zhōu xún gǎi háo zhōu.
庚寅,尚書左僕射蔡確罷。山陵使事畢,確猶偃蹇於位,於是劉摯、王岩叟、孫覺、蘇轍、硃光庭彈章交上十數。確浸不自安,遂連表乞解機務,表詞有曰:「收拔當世之耆老以陪輔王室,蠲省有司之煩碎以慰安民心,嚴邊備以杜強鄰之窺覦,走軺傳以察遠方之疲瘵,明法令之美意以揚先帝之惠澤,厲公平之大道以合眾志之異同。」其高自矜伐如此。孫覺、蘇轍愈不平,復上疏論之,疏曰:「自法行以來,民力困敝,海內愁怨。先帝晚年,寢疾彌留,灼知前事之失,親發德音,將洗心自新,以合天意;此志不遂,奄棄萬國。是以皇帝踐阼,聖母臨政,奉承遺旨,罷導洛,廢市易,捐青苗,止助役,寬保甲,免買馬,放修城池之役,復茶鹽鐵之舊,黜吳居厚、呂孝廉、宋用臣、賈青、五子京、張誠一、呂嘉問、蹇周輔等。命令所至,細民鼓舞相賀。今小臣既經罷黜,至於大臣則因而任之,臣竊惑矣。確所上表,雖外逼人言,若欲求退,而論功攘善,實圖自安。所云收拔當世之耆艾以陪輔王室,臣謂當世之耆艾,乃確昔日之所抑遠者也。所云蠲省有司之煩碎以慰安民心,臣謂有司之煩碎,乃確昔日創造者也。此二事,皆確為政無狀,以累先帝之明;非陛下卓然獨見,誰能行此?確不自引咎,反以為功,則是確等所造之惡皆歸先帝,而陛下所行之善皆歸於確也。」時司馬光、呂公著進用,蠲除煩苛,確言皆己所建白,公論益不容,太皇太后猶不忍遽斥。至是始罷為觀文殿學士、知陳州、尋改毫州。
yǐ mén xià shì láng sī mǎ guāng wèi shàng shū zuǒ pú shè jiān mén xià shì láng. guāng yǐ jí fāng cì gào, bù néng rù xiè, dì qiǎn gé mén fù shǐ jī gào yìn zhì qí jiā cì zhī, guāng cí. jí shāo jiān, jiāng qǐ shì shì, zhào miǎn cháo jìn, yǐ jiān yú sān rì yī rù dōu táng huò mén xià shàng shū shěng, guāng bù gǎn dāng, yuē: bù jiàn jūn, bù kě yǐ shì shì. zhào guāng jiān yú zhì nèi dōng mén, zi kāng fú rù duì xiǎo diàn, qiě mìng wú bài, guāng huáng kǒng, qǐng duì yán hé diàn. zhào xǔ chéng jiān yú zhì chóng zhèng diàn, chuí lián rì yǐn duì, yú yī qián jiàng zhǐ huī. guāng rù duì, zài bài, suì tuì ér shì shì. wáng ān shí shí yǐ bìng, dì ān lǐ yǐ dǐ lì zhuàng shì ān shí, ān shí yuē: sī mǎ shí èr zhàng zuò xiāng yǐ! chàng rán jiǔ zhī.
以門下侍郎司馬光為尚書左僕射兼門下侍郎。光以疾方賜告,不能入謝,帝遣閣門副使齎告印至其家賜之,光辭。疾稍間,將起視事,詔免朝覲,以肩輿三日一入都堂或門下尚書省,光不敢當,曰:「不見君,不可以視事。」詔光肩輿至內東門,子康扶入對小殿,且命無拜,光惶恐,請對延和殿。詔許乘肩輿至崇政殿,垂簾日引對,餘依前降指揮。光入對,再拜,遂退而視事。王安石時已病,弟安禮以邸吏狀示安石,安石曰:「司馬十二丈作相矣!」悵然久之。
zhào hán wéi lǚ dà fáng sūn yǒng fàn chún rén xiáng dìng yì fǎ yǐ wén, cóng lǚ gōng zhe yán yě.
詔韓維、呂大防、孫永、范純仁詳定役法以聞,從呂公著言也。
rén chén, yǐ shàng shū zuǒ chéng lǚ gōng zhe wèi mén xià shì láng.
壬辰,以尚書左丞呂公著為門下侍郎。
mìng sī mǎ guāng tí jǔ biān xiū shén zōng shí lù.
命司馬光提舉編修《神宗實錄》。
bǐng shēn, zhào: tí jǔ guān lěi nián jī xù, jǐn zhuāng zuò cháng píng cāng qián wù, wěi tí diǎn xíng yù jiāo gē zhǔ guǎn, yī jiù cháng píng cāng fǎ.
丙申,詔:「提舉官累年積蓄,盡樁作常平倉錢物,委提點刑獄交割主管,依舊常平倉法。」
dīng yǒu, wáng yán sǒu rù duì, yán qiú zhì bù kě tài jí, tài jí zé jiān rén yǒu yǐ yíng yì jìn shuō. yòu zòu qǐ chá xián bù xián ér qù liú zhī, ruò xián zhě liú, bù xián yì liú, zé xián zhě chǐ ér bù lè wèi yòng. yòu zòu liǎng gōng chuí lián, dù jué nèi jiàng, tài huáng tài hòu yuē: cǐ shì bì wú, bù xū yōu yě.
丁酉,王岩叟入對,言求治不可太急,太急則奸人有以迎意進說。又奏乞察賢不賢而去留之,若賢者留,不賢亦留,則賢者恥而不樂為用。又奏兩宮垂簾,杜絕內降,太皇太后曰:「此事必無,不須憂也。」
guǐ mǎo, liú zhì yán: bǎo jiǎ bà tuán jiào, chén qiè yǒu sī yōu guò jì zhě. fū xiāng yě zhī mín, qí xìng yì yú zhuǎn xí. jīn zhī bǎo jiǎ, yī bì huá xì, shí bì jiǔ ròu, gù yǐ biàn qí xiàng zhě bù má cū lì zhī xí yǐ qún jù ér xiào xuān, fèn bì ér jīn yǒng, gù yǐ yí qí chuí lǔ láo kǔ zhī xí yǐ. chén yú yǐ wèi yí yǒu fǎ yǐ liǎn zhì zhī. fán bǎo jiǎ zhī jì yì, qiáng ruò gāo xià, zhōu xiàn jiē yǒu děng jí, jīn àn qǔ yōu děng, yuàn wèi bīng zhě cì yǐ wèi běn zhōu jìn jūn, zì yú zhōng xià děng, yì yī jìn zhì mù chōng gōng shǒu dāo shǒu qí zhuàng hù zhǎng zhī yì. sū zhé yán: hé běi zhī mín, xǐ wèi piāo jié, jìn suì chuàng wèi bǎo jiǎ, qū zhī shǐ lí nán mǔ, jiào zhī shǐ xí xiōng qì. jīn suī yǐ bà, ér gōng dāo zhī shǒu bù kě yǐ fù zhí chú, jiǔ ròu zhī kǒu bù kě yǐ fù gū shū, jì wú suǒ guī, shì bì wèi dào. chén yuàn yú yuán fēng kù huò nèi cáng kù qǐ qián sān shí wàn guàn, wèi zhāo jūn lì wù, xuǎn wén wǔ chén liáo yǒu cái gàn zhě gè yī èr rén, fēn wǎng hé běi, yú bǎo jiǎ zhòng zhāo qí qiáng yǒng jīng hàn zhě wèi jìn jūn, suí qí rén cái, yǐ dìng jūn fēn. shàng wèi xiān dì shōu ēn yú jì wǎng, xià wèi shè jì xiāo huàn yú wèi méng.
癸卯,劉摯言:「保甲罷團教,臣竊有私憂過計者。夫鄉野之民,其性易於轉習。今之保甲,衣必華細,食必酒肉,固已變其向者布麻粗糲之習矣;群聚而笑喧,奮臂而矜勇,固已移其椎魯勞苦之習矣。臣愚以為宜有法以斂制之。凡保甲之技藝,強弱高下,州縣皆有等籍,今案取優等,願為兵者刺以為本州禁軍,自餘中下等,亦依近制募充弓手、刀手、耆壯、戶長之役。」蘇轍言:「河北之民,喜為剽劫,近歲創為保甲,驅之使離南畝,教之使習兇器。今雖已罷,而弓、刀之手不可以復執鋤,酒肉之口不可以復菇蔬,既無所歸,勢必為盜。臣願於元豐庫或內藏庫乞錢三十萬貫,為招軍例物,選文武臣僚有才幹者各一二人,分往河北,於保甲中招其強勇精悍者為禁軍,隨其人才,以定軍分。上為先帝收恩於既往,下為社稷消患於未萌。」
liú zhì yán: zhī shū mì yuàn zhāng dūn, sù wú cái xíng. jìn zhě chāi yì zhī fù, nǎi sān xǐng tóng shū mì jìn chéng, dūn guǒ yǒu suǒ jiàn, dāng jí fū chén jiǎng huà, jīn chì mìng xuān bù, shǐ tuì ér héng yì. dūn fēi bù zhī cǐ fǎ zhī shì yǔ fēi yě, gài níng fù cháo tíng ér bù rěn fù wáng ān shí, yù cún miàn mù yǐ jiàn ān shí ér yǐ.
劉摯言:「知樞密院章惇,素無才行。近者差役之復,乃三省同樞密進呈,惇果有所見,當即敷陳講畫,今敕命宣布,始退而橫議。惇非不知此法之是與非也,蓋寧負朝廷而不忍負王安石,欲存面目以見安石而已。」
jiǎ chén, liú zhì yán: chén fú jiàn hù bù shàng shū céng bù, zài xī níng chū, wáng ān shí tuō yǐ fù xīn, gù qí zhèng jiē chū yú bù zhī móu, qí fǎ jiē zào yú bù zhī shǒu. chén shí wèi yù shǐ, céng yǐ cǐ gào zhī xiān dì yuē: dà chén wù cháo tíng, ér dà chén suǒ yòng zhě wù dà chén. gài zhǐ bù bèi yě.
甲辰,劉摯言:「臣伏見戶部尚書曾布,在熙寧初,王安石托以腹心,故其政皆出於布之謀,其法皆造於布之手。臣時為御史,曾以此告之先帝曰:『大臣誤朝廷,而大臣所用者誤大臣。』蓋指布輩也。」
zhū guāng tíng zòu: jīn rì miào táng zhī shàng, sī mǎ guāng wèi chū, wéi yǒu lǚ gōng zhe yī rén zhōng pǔ kě yǐ, qí yú jiē jiān xié. fú wàng shèng cí zǎo jìn fàn chún rén, shù dé xián zhě zài wèi, tóng xīn yī dé, yǐ fǔ shèng zhèng.
硃光庭奏:「今日廟堂之上,司馬光未出,唯有呂公著一人忠朴可倚,其餘皆奸邪。伏望聖慈早進范純仁,庶得賢者在位,同心一德,以輔聖政。」
bǐng wǔ, yǐ xī jīng guó zi jiān jiào shòu chéng yí wèi xiào shū láng, yòng wáng yán sǒu jiàn yě.
丙午,以西京國子監教授程頤為校書郎,用王岩叟薦也。
gēng xū, zhào: yīng zhōu biān guǎn rén zhèng xiá tè fàng zì biàn, réng chú luò zuì míng, shàng shū lì bù xiān zī zhù jiù guān, yǔ hé rù chāi qiǎn. cóng jiān chá yù shǐ sūn shēng zuǒ sī jiàn sū zhé suǒ zòu yě.
庚戌,詔:「英州編管人鄭俠特放自便,仍除落罪名,尚書吏部先咨注舊官,與合入差遣。」從監察御史孫升、左司諫蘇轍所奏也。
xīn hài, zhī shū mì yuàn shì zhāng dūn bà. sī mǎ guāng lǚ gōng zhe gǎi gèng bì shì, dūn yǔ cài què zài wèi, kuī cì dé shī, dūn yóu yǐ xuè wǔ kùn guāng, tái jiàn jiāo zhāng shū qí zuì, wèi bào. yǐ ér dūn fù yǔ guāng lián qián zhēng lùn xuān bèi, zhì yuē tā rì ān néng fèng péi chī jiàn, tài huáng tài hòu nù. yú shì liú zhì zòu yán: dūn tiāo bó xiǎn hàn, chǎn shì wáng ān shí, yǐ biān shì qī wǎng cháo tíng, suì dé jìn yòng. jí ān shí bǔ wài, yòu qīng fù lǚ huì qīng, yín yuán zhì yú zhí zhèng. yǐ qiáng shì liǎng zhè mín tián jí jì yǔ tái guān děng shì wèi yán lù suǒ jī, ér xiān dì yì báo qí wèi rén. chù rén wèi jǐ, fù wèi cài què suǒ yǐn, yǐ zhì jīn rì. fū qù è mò rú jǐn, bì xià jì qù què ér jīn shàng liú dūn, fēi cháo tíng zhī lì. qǐ zhèng qí héng yì hài zhèng qiáng bì màn shàng zhī zuì. wáng yán sǒu zòu yán: dūn lián yú bù xiū, wú dà chén tǐ, měi wèi pái xié lǐ yǔ, qīn wǔ tóng liè. jiàn guān sūn jué cháng lùn biān shì, bù hé dūn yì, ér dūn sì yán yú rén, yún yì zhě kě zhǎn, zhōng wài wén zhī, wú bù hài è, zì gǔ wèi cháng yǒu dà chén gǎn chū cǐ yǔ xié jiàn guān zhě. bì xià zhào qiú zhí yán, ér dūn chì shàng shū rén wèi bù chěng zhī tú, qí yì bù yù bì xià guǎng cōng míng yě. bì xià dēng yòng lǎo chén jiù dé, ér dūn yì zhǐ wèi bù chěng zhī tú, qí yì bù xǐ bì xià yòng zhèng rén yě. jīn fù yú lián qián zhēng yì fǎ, cí qì bù xùn, líng shàng wǔ xià, bài qún luàn zhòng, gài jiàn bì xià yòng sī mǎ guāng zuò xiāng, zào fèn jì jí, suǒ yǐ rú cǐ. fú qǐ bà miǎn yǐ wèi tiān xià zhī wàng. dūn suì bà, yǐ zhèng yì dài fū zhī rǔ zhōu.
辛亥,知樞密院事章惇罷。司馬光、呂公著改更弊事,惇與蔡確在位,窺伺得失,惇尤以謔侮困光,台諫交章疏其罪,未報。已而惇復與光簾前爭論喧悖,至曰它日安能奉陪吃劍,太皇太后怒。於是劉摯奏言:「惇佻薄險悍,諂事王安石,以邊事欺罔朝廷,遂得進用。及安石補外,又傾附呂惠卿,夤緣至於執政。以強市兩浙民田及寄語台官等事為言路所擊,而先帝益薄其為人。黜人未幾,復為蔡確所引,以至今日。夫去惡莫如盡,陛下既去確而今尚留惇,非朝廷之利。乞正其橫議害政、強愎慢上之罪。」王岩叟奏言:「惇廉隅不修,無大臣體,每為俳諧俚語,侵侮同列。諫官孫覺嘗論邊事,不合惇意,而惇肆言於人,雲議者可斬,中外聞之,無不駭愕,自古未嘗有大臣敢出此語脅諫官者。陛下詔求直言,而惇斥上書人為不逞之徒,其意不欲陛下廣聰明也。陛下登用老臣舊德,而惇亦指為不逞之徒,其意不喜陛下用正人也。今復於簾前爭役法,辭氣不遜,陵上侮下,敗群亂眾,蓋見陛下用司馬光作相,躁忿忌嫉,所以如此。伏乞罷免以慰天下之望。」惇遂罷,以正議大夫知汝州。
jiǎ yín, zhào: shì cóng yù shǐ guó zi sī yè gè jǔ jīng míng xíng xiū kě wèi xué guān zhě èr rén.
甲寅,詔:「侍從、御史、國子司業各舉經明行修可為學官者二人。」
yǐ mǎo, yǐ tóng zhī shū mì yuàn shì ān dào zhī shū mì yuàn shì, shì lì bù shàng shū fàn chún rén tóng zhī shū mì yuàn shì. quán gěi shì zhōng wáng yán sǒu yán: ān dào zī cái tà rōng, qì shí àn mèi, jiù wèi qiě fēi suǒ jù, kuàng kě guān hóng shū zhuān bīng bǐng! suǒ yǒu huà huáng, jǐn jiǎo jìn. qí fàn chún rén chú mìng, fú qǐ fēn wèi bié chì xíng xià. sū zhé sūn jué liú zhì yì xiāng jì lùn dào bù dāng zhòu qiān.
乙卯,以同知樞密院事安燾知樞密院事,試吏部尚書范純仁同知樞密院事。權給事中王岩叟言:「安燾資材闒茸,器識暗昧,舊位且非所據,況可冠洪樞、顓兵柄!所有畫黃,謹繳進。其范純仁除命,伏乞分為別敕行下。」蘇轍、孫覺、劉摯亦相繼論燾不當驟遷。
bǐng chén, bà zhū zhōu cháng píng guǎn jù guān.
丙辰,罷諸州常平管句官。
dīng sì, ān dào cí miǎn xīn mìng. chì huáng fù wáng yán sǒu shū dú, yán sǒu yòu fēng hái.
丁巳,安燾辭免新命。敕黃付王岩叟書讀,岩叟又封還。
zhào: fàng miǎn nèi wài shì yì qián bìng fāng chǎng jìng lì qián. yòu zhào: yǐ qián jī qiàn miǎn yì qián, yǔ jiǎn fàng yī bàn.
詔:「放免內外市易錢並坊場淨利錢。」又詔:「已前積欠免役錢,與減放一半。」
sān yuè, jǐ wèi, wáng yán sǒu yán: bì xià yòng fàn chún rén suī zhòu, hé gù wú yī rén yǒu yán? gài shǎng xián yě. yī jìn ān dào, zé jiàn guān yù shǐ jiāo zhāng lùn zòu, gài fēi gōng wàng suǒ yǔ yě. chén liǎng cì lùn bó, qiè wén yǐ yǒu zhǐ huī, mén xià shěng gèng bù sòng gěi shì zhōng shū dú, lìng jí sù shī xíng. chén wèi kě duó yě, ér shǒu guān zhī zhì bù kě duó shēn kě wàng yě, ér ài jūn zhī xīn bù kě wàng. bì xià jì zhòng gǎi chéng mìng, zé yuàn chà guān quán gěi shì zhōng, yǐ quán gū chén zhī shǒu.
三月,己未,王岩叟言:「陛下用范純仁雖驟,何故無一人有言?蓋賞賢也。一進安燾,則諫官、御史交章論奏,蓋非公望所與也。臣兩次論駁,竊聞已有指揮,門下省更不送給事中書讀,令疾速施行。臣位可奪也,而守官之志不可奪;身可忘也,而愛君之心不可忘。陛下既重改成命,則願差官權給事中,以全孤臣之守。」
gēng shēn, liú zhì yán: ān dào fàn chún rén gào mìng bù yóu gěi shì zhōng, zhí fù suǒ sī, bì xià zì duò diǎn xiàn, shǐ rén hé suǒ shǒu hū! bù bào.
庚申,劉摯言:「安燾、范純仁告命不由給事中,直付所司,陛下自墮典憲,使人何所守乎!」不報。
xiáng dìng yì fǎ suǒ yán: qǐ xià zhū lù, chú yá qián wài, zhū sè yì rén zhǐ yī jiàn yòng rén shù dìng chà, guān hù sēng dào sì guān dān dīng nǚ hù chū qián zhù yì zhǐ huī wù xíng. cóng zhī.
詳定役法所言:「乞下諸路,除衙前外,諸色役人只依見用人數定差,官戶、僧道、寺觀、單丁、女戶出錢助役指揮勿行。」從之。
wáng ān shí wén cháo tíng biàn qí fǎ, yí rán bù yǐ wèi yì jí wén bà zhù yì, fù chāi yì, è rán shī shēng yuē: yì bà jí cǐ hū? liáng jiǔ yuē: cǐ fǎ zhōng bù kě bà yě.
王安石聞朝廷變其法,夷然不以為意;及聞罷助役,復差役,愕然失聲曰:「亦罷及此乎?」良久曰:「此法終不可罷也。」
rén xū, sī mǎ guāng yán: qǔ shì zhī dào, dāng yǐ dé xíng wèi xiān, wén xué wèi hòu jiù wén xué zhī zhōng, yòu dāng yǐ jīng shù wèi xiān, cí cǎi wèi hòu. wèi jīn rì jì, mò ruò yī xiān cháo chéng fǎ, hé míng jīng jìn shì wèi yī kē, lì zhōu yì shàng shū máo shī zhōu lǐ yí lǐ lǐ jì chūn qiū xiào jīng lùn yǔ wèi jiǔ jīng, lìng tiān xià xué guān yī zhù shū jiǎng shuō, xué zhě bó guān zhū jiā, zì zé duǎn zhǎng, gè cóng suǒ hǎo. chūn qiū zhǐ yòng zuǒ shì chuán, qí gōng yáng gǔ liáng lù chún děng shuō, bìng wèi zhū jiā. mèng zǐ zhǐ wèi zhū zi, gèng bù shì dà yì, yīng jǔ zhě tīng zì zhàn. xí sān jīng yǐ shàng, duō shǎo suí yì, jiē xū xí xiào jīng lùn yǔ. guāng yǐ zòu gǎo shì fàn chún rén, chún rén dá guāng yuē: mèng zǐ kǒng bù kě qīng. qiě cháo tíng yù qiú zhòng rén zhī zhǎng, ér yuán zǎi xiān zhī, shì fēi míng yí lì zhòng zhī yì. bù ruò qīng xīn yǐ qí zhòng lùn, kě zhě cóng zhī, bù kě zhě gèng qí zhū xián yì zhī, rú cǐ zé yì ér yì chéng, yǒu hài yì kě gǎi yǐ. guāng xīn rán nà zhī.
壬戌,司馬光言:「取士之道,當以德行為先,文學為後;就文學之中,又當以經術為先,辭採為後。為今日計,莫若依先朝成法,合明經、進士為一科,立《周易》、《尚書》、《毛詩》、《周禮》、《儀禮》、《禮記》、《春秋》、《孝經》、《論語》為九經,令天下學官依註疏講說,學者博觀諸家,自擇短長,各從所好。《春秋》止用《左氏傳》,其公羊、穀梁、陸淳等說,並為諸家。《孟子》止為諸子,更不試大義,應舉者聽自占。習三經以上,多少隨意,皆須習《孝經》、《論語》。」光以奏稿示範純仁,純仁答光曰:「《孟子》恐不可輕。且朝廷欲求眾人之長,而元宰先之,似非明夷蒞眾之義。不若清心以俟眾論,可者從之,不可者更俟諸賢議之,如此則逸而易成,有害亦可改矣。」光欣然納之。
wù chén, sū zhé yán: bì xià yòng sī mǎ guāng wèi xiāng, ér shǐ hán chēn yǐ tú gū zhī xíng yǔ zhī tóng liè, yǐ chén dù zhī, bù guò yī nián, chēn zhī xié jì bì xíng, xié dǎng bì shèng, guāng bù huò zuì ér qù, zé bì yǐn jí ér bì yǐ. qù suì běi shǐ rù cháo, jiàn chēn zài wèi, xiāng gù fǎn bì wēi xiào. chēn jǔ zǔ zōng qī bǎi lǐ zhī dì, wú gù yǔ zhī. wén qì dān dì jiè zhī móu, chū yú yē lǜ yòng zhèng, jīn yǐ wèi xiāng. bǐ yǐ pì guó qī bǎi lǐ ér xiāng yòng zhèng, cháo tíng yǐ cù guó qī bǎi lǐ ér xiāng chēn, chén yú suǒ wèi yù yě.
戊辰,蘇轍言:「陛下用司馬光為相,而使韓縝以屠沽之行與之同列,以臣度之,不過一年,縝之邪計必行,邪黨必勝,光不獲罪而去,則必引疾而避矣。去歲北使入朝,見縝在位,相顧反臂微笑。縝舉祖宗七百里之地,無故與之。聞契丹地界之謀,出於耶律用正,今以為相。彼以辟國七百里而相用正,朝廷以蹙國七百里而相縝,臣愚所未諭也。
xīn wèi, yǐ lì bù shì láng lǐ cháng wèi hù bù shàng shū. cháng, wén shì, shǎo lì gàn, huò yí qí bù shèng rèn, yǐ wèn sī mǎ guāng, guāng yuē: shǐ cǐ rén zhǎng bāng jì, zé tiān xià zhī cháo tíng fēi jí yú zhēng lì, tān lì póu kè zhī huàn, shù jǐ shǎo xī yǐ
辛未,以吏部侍郎李常為戶部尚書。常,文士,少吏干,或疑其不勝任,以問司馬光,光曰:「使此人掌邦計,則天下知朝廷非急於征利,貪吏掊克之患,庶幾少息矣」
yǐ zhōng shū shè rén hú zōng yù wèi gěi shì zhōng, qǐ jū shè rén sū shì wèi zhōng shū shè rén.
以中書舍人胡宗愈為給事中,起居舍人蘇軾為中書舍人。
jūn qì jiān chéng wáng dé jūn yán: chén liáo shàng zhāng yǔ yì gǎi fǎ, dàn xǔ jiàn míng shì qíng, bù dé wàng yǒu zhǐ chì. nèi chū shǒu zhào yuē: yǔ fāng kāi guǎng yán lù, dé jūn yì yù dù sè rén yán, wú zhuàng ruò cǐ, kě bà zhí yǔ wài rèn jiān dāng. dé jūn yú shì zhé jiān yǒng chéng xiàn cāng.
軍器監丞王得君言:「臣僚上章與議改法,但許建明事情,不得妄有指斥。」內出手詔曰:「予方開廣言路,得君意欲杜塞人言,無狀若此,可罷職與外任監當。」得君於是謫監永城縣倉。
zhào: wú yǐ táng chà chōng zài xuǎn yǐ zhù guān.
詔:「毋以堂差沖在選已注官。」
zhì sù lǐ suǒ, xǔ xī níng yǐ lái dé zuì zhě zì yán.
置訴理所,許熙寧以來得罪者自言。
mìng tài xué guān shì, sī yè bó shì zhǔ zhī, rú chūn qiū bǔ shì fǎ.
命太學官試,司業、博士主之,如春秋補試法。
rén shēn, zhào: ān dào jiān cí zhī shū mì yuàn shì, tè yī suǒ qǐ, réng tóng zhī shū mì yuàn shì, réng lìng bān zuǒ chéng lǐ qīng chén shàng.
壬申,詔:「安燾堅辭知樞密院事,特依所乞,仍同知樞密院事,仍令班左丞李清臣上。」
guǐ yǒu, zhì kāi fēng fǔ jiè tí diǎn xíng yù yī yuán.
癸酉,置開封府界提點刑獄一員。
nǚ zhēn gòng liáng mǎ yú liáo.
女真貢良馬於遼。
yǐ hài, bà xī hé lán huì lù jīng zhì cái yòng sī.
乙亥,罷熙河、蘭會路經制財用司。
jǐ mǎo, fù guǎng jì hé niǎn yùn.
己卯,復廣濟河輦運。
xīn sì, zhào: mín jiān jí kǔ dāng yì kuān xù zhě, jiān sī jù wén.
辛巳,詔:「民間疾苦當議寬恤者,監司具聞。」
yǐ xiào shū láng chéng yí wèi chóng zhèng diàn shuō shū, cóng sī mǎ guāng yán yě. yí jìn sān dá dāo, qí yī yuē: bì xià chūn qiū fāng fù, fǔ yǎng zhī dào, bù kě bù zhì. dà shuài yī rì zhī zhōng, jiē xián shì dài fū zhī shí duō, qīn huàn guān gōng qiè zhī shí shǎo, zé zì rán qì zhì biàn huà, dé qì chéng jiù. qǐ lín xuǎn xián shì rù shì quàn jiǎng, jiǎng bà, cháng liú èr rén zhí rì, yè zé yī rén zhí sù, yǐ bèi fǎng wèn. huò yǒu xiǎo shī, suí shì xiàn guī. suì yuè jī jiǔ, bì néng yǎng chéng shèng dé. qí èr yuē: sān dài bì yǒu shī fù bǎo zhī guān. shī, dào zhī jiào xùn fù, fù qí dé yì bǎo, bǎo qí shēn tǐ. chén yǐ wèi fù dé yì zhě, zài hu fáng jiàn wén zhī fēi, jié shì hào zhī guò bǎo shēn tǐ zhě, zài hu shì qǐ jū zhī yí, cún wèi jǐn zhī xīn. yù qǐ huáng dì zuǒ yòu fú shì zhī yīng gōng rén nèi chén, bìng xuǎn nián sì shí wǔ yǐ shàng hòu zhòng xiǎo xīn zhī rén, fú yòng qì wán jiē xū zhì pǔ jí zé nèi chén shí rén, chōng jīng yán zhī yīng, yǐ cì hou qǐ jū, fán dòng xī bì shǐ jīng yán guān zhī zhī. qí sān yuē: qiè jiàn jīng yán chén liáo, shì zhě jiē zuò, ér jiǎng zhě dú lì, yú lǐ wèi bèi. qǐ jīn hòu tè lìng zuò jiǎng, yǐ yǎng zhǔ shàng zūn rú zhòng dào zhī xīn. chén yǐ wèi tiān xià zhòng rèn, wéi zǎi xiàng yǔ jīng yán, tiān xià zhì luàn xì zǎi xiàng, jūn dé chéng jiù zé jīng yán, yóu cǐ yán zhī, ān dé bù yǐ wèi zhòng!
以校書郎程頤為崇政殿說書,從司馬光言也。頤進三答刂,其一曰:「陛下春秋方富,輔養之道,不可不至。大率一日之中,接賢士大夫之時多,親宦官、宮妾之時少,則自然氣質變化,德器成就。乞遴選賢士入侍勸講,講罷,常留二人直日,夜則一人直宿,以備訪問。或有小失,隨事獻規。歲月積久,必能養成聖德。」其二曰:「三代必有師、傅、保之官。師,道之教訓;傅,傅其德義;保,保其身體。臣以為傅德義者,在乎防見聞之非,節嗜好之過;保身體者,在乎適起居之宜,存畏謹之心。欲乞皇帝左右扶侍祗應宮人、內臣,並選年四十五以上厚重小心之人,服用器玩皆須質樸;及擇內臣十人,充經筵祗應,以伺候起居,凡動息必使經筵官知之。」其三曰:「竊見經筵臣僚,侍者皆坐,而講者獨立,於禮為悖。乞今後特令坐講,以養主上尊儒重道之心。臣以為天下重任,惟宰相與經筵,天下治亂系宰相,君德成就責經筵,由此言之,安得不以為重!」
yí měi yǐ shī dào zì jū, qí shì jiǎng, sè shén zhuāng, yán duō fěng jiàn. wén dì zài gōng zhōng guàn ér bì yǐ, wèn: yǒu shì hū? dì yuē: yǒu zhī. yí yuē: tuī cǐ xīn yǐ jí sì hǎi, dì wáng zhī yào dào yě. dì cháng píng lán ǒu zhé liǔ zhī, yí zhèng sè yuē: fāng chūn shí hé, wàn wù fā shēng, bù kě wú gù cuī shé. dì bù yuè.
頤每以師道自居,其侍講,色甚莊,言多諷諫。聞帝在宮中盥而避蟻,問:「有是乎?」帝曰:「有之。」頤曰:「推此心以及四海,帝王之要道也。」帝嘗憑欄偶折柳枝,頤正色曰:「方春時和,萬物發生,不可無故摧折。」帝不悅。
yù shǐ lǚ táo yán: sī nóng shǎo qīng fàn zi yuān, zài yuán fēng shí tí jǔ hé gōng, mí fèi jù wàn, hù dī yàn sào zhī rén, nì sǐ wú suàn, ér gōng zú bù chéng, qǐ xíng fèi fàng. yú shì chù zhī xiá zhōu, zhì lüè yuē: rǔ yǐ yǒu xiàn zhī cái, xìng bì bù kě chéng zhī yì qū wú gū zhī mín, zhì zhū bì sǐ zhī dì. zhōng shū shè rén sū shì cí yě.
御史呂陶言:「司農少卿范子淵,在元豐時提舉河工,糜費巨萬,護堤厭埽之人,溺死無算,而功卒不成,乞行廢放。」於是黜知峽州,制略曰:「汝以有限之財,興必不可成之役;驅無辜之民,置諸必死之地。」中書舍人蘇軾詞也。
xià, sì yuè, jǐ chǒu, yòu pú shè hán chēn bà. xiān shì tái jiàn qián hòu lùn chēn guò è shén zhòng, jiē liú zhōng bù bào. tài huáng tài hòu xuān yù sūn jué sū zhé yuē: jìn tuì dà chén, dāng cún guó tǐ. chēn suī bù xié rén wàng, yào xū yīn qí qiú qù ér hòu chū zhī. liú zhì děng gōng zhī yì jí, chēn suì qǐ chū, yǐ guān wén diàn dà xué shì zhī yǐng chāng fǔ. nèi pī: chēn zì yǐ kǒng fáng xián lù, gù qǐ chū wài, shì jīn gōng yào míng ér qù zhě, chēn wèi dé jìn tuì zhī tǐ, yí yú zhì cí zhōng shēng shuō cǐ yì. jīn gōng yào míng, gài zhǐ cài què zhāng dūn yě.
夏,四月,己丑,右僕射韓縝罷。先是台諫前後論縝過惡甚眾,皆留中不報。太皇太后宣諭孫覺、蘇轍曰:「進退大臣,當存國體。縝雖不協人望,要須因其求去而後出之。」劉摯等攻之益急,縝遂乞出,以觀文殿大學士知潁昌府。內批:「縝自以恐妨賢路,故乞出外,視矜功要名而去者,縝為得進退之體,宜於制詞中聲說此意。」矜功要名,蓋指蔡確、章惇也。
zhào tài shī zhì shì wén yàn bó jiān yú fù què, lìng hé nán jīn zhì xíng lǐ.
詔太師致仕文彥博肩輿赴闕,令河南津置行李。
xiān shì sī mǎ guāng chú zuǒ pú shè, gù cí yǐ jí, qǐ zhào yòng yàn bó. fàn chún rén yì yǐ yàn bó lǎo chéng, quàn dì zhào zhì zhī. jí jiāng bà hán chēn, tài huáng tài hòu yǐ yù zhá fù guāng, yù chú yàn bó tài shī jiān shì zhōng xíng yòu pú shè shì. guāng zòu: yàn bó guān wèi tài shī, nián bā shí yī, chén hòu jìn ér wèi jū qí shàng, fēi suǒ yǐ zhèng dà lún yě. bù tīng.
先是司馬光除左僕射,固辭以疾,乞召用彥博。范純仁亦以彥博老成,勸帝召致之。及將罷韓縝,太皇太后以御札付光,欲除彥博太師兼侍中、行右僕射事。光奏:「彥博官為太師,年八十一,臣後進而位居其上,非所以正大倫也。」不聽。
gēng yín, sū zhé yán: lǐ bù yù fù shī fù, sī mǎ guāng qǐ yǐ jiǔ jīng qǔ shì, èr yì bìng wèi shī xíng. qǐ xiān jiàng zhǐ huī, míng yán lái nián kē chǎng yī qiè rú jiù, dàn suǒ duì jīng yì jiān qǔ zhù shū jí zhū jiā yì lùn, bù zhuān yòng wáng shì zhī xué, réng bà lǜ yì, rán hòu xú yì, gèng wèi wèi wǎn yě.
庚寅,蘇轍言:「禮部欲復詩賦,司馬光乞以《九經》取士,二議並未施行。乞先降指揮,明言來年科場一切如舊,但所對經義兼取註疏及諸家議論,不專用王氏之學,仍罷律義,然後徐議,更未為晚也。」
xīn mǎo, sī mǎ guāng qǐ lìng tí diǎn xíng yù sī zhǐ huī zhú xiàn lìng zuǒ, tǐ liàng xiāng cūn rén hù yǒu què shí zhě, yī miàn shēn zhī shàng sī jí běn zhōu, gèng bù hòu huí bào, jí jiāng běn xiàn yì cāng jí cháng píng cāng mǐ gǔ zhí xíng zhèn jì. xià qiū chéng shú, lìng suí shuì sòng nà, wú dé shōu xī. lìng zuǒ yǒu néng yòng xīn cún xù, mín bù liú yí zhě, yōu yǔ chóu jiǎng fǒu zé qǔ kān wén zòu. cóng zhī.
辛卯,司馬光乞「令提點刑獄司指揮逐縣令佐,體量鄉村人戶有闕食者,一面申知上司及本州,更不候回報,即將本縣義倉及常平倉米谷直行賑濟。夏秋成熟,令隨稅送納,毋得收息。令佐有能用心存恤,民不流移者,優與酬獎;否則取勘聞奏。」從之。
xīn mǎo, zhào: zhū lù hàn shāng, juān qí zū.
辛卯,詔:「諸路旱傷,蠲其租。」
rén chén, yǐ hàn lǜ qiú.
壬辰,以旱慮囚。
guǐ sì, tè jìn jīng guó gōng wáng ān shí zú, nián liù shí yǒu liù.
癸巳,特進、荊國公王安石卒,年六十有六。
ān shí xìng qiáng zhì, zì xìn suǒ jiàn, zhí yì bù huí. zhì yì biàn fǎ, zài tíng jiāo zhí bù kě, ān shí fù jīng yì, chū jǐ yì, biàn lùn zhé shù bǎi yán, zhòng bù néng qū. shèn zhě wèi tiān biàn bù zú wèi, zǔ zōng bù zú fǎ, rén yán bù zú xù. bà chù zhōng wài lǎo chéng rén jǐ jǐn, duō yòng mén xià xuān huì shào nián. jiǔ zhī, yǐ hàn yǐn qù. jì fù xiāng, suì yú bà, zhōng shén zōng shì bù fù zhào. ān shí zhe rì lù qī shí juǎn, rú hán qí fù bì wén yàn bó sī mǎ guāng lǚ gōng zhe fàn zhèn lǚ huì sū shì jí yī shí zhī xián zhě, jiē zhòng wèi dǐ huǐ, wǎn jū jīn líng, yú zhōng shān shū shì duō xiě fú jiàn zi sān zì, gài hèn wèi lǚ huì qīng suǒ wù yě. jí zú, sī mǎ guāng yú bìng zhōng wén zhī, jí jiǎn lǚ gōng zhe yuē: jiè fǔ wén zhāng jié yì, pō duō guò rén, dàn xìng bù xiǎo shì, ér xǐ suì fēi, jīn fāng jiǎo qí shī, gé qí bì. bù xìng jiè fǔ xiè shì, fǎn fù zhī tú, bì dǐ huǐ bǎi duān. guāng yǐ wèi cháo tíng tè yí yōu jiā hòu lǐ, yǐ zhèn qǐ fú báo zhī fēng. qí bù xiū yuàn rú cǐ.
安石性強忮,自信所見,執意不回。至議變法,在廷交執不可,安石傅經義,出己意,辨論輒數百言,眾不能詘。甚者謂天變不足畏,祖宗不足法,人言不足恤。罷黜中外老成人幾盡,多用門下儇慧少年。久之,以旱引去。洎復相,歲餘罷,終神宗世不復召。安石著《日錄》七十卷,如韓琦、富弼、文彥博、司馬光、呂公著、范鎮、呂誨、蘇軾及一時之賢者,皆重為詆毀,晚居金陵,於鐘山書室多寫「福建子」三字,蓋恨為呂惠卿所誤也。及卒,司馬光於病中聞之,亟簡呂公著曰:「介甫文章節義,頗多過人,但性不曉事,而喜遂非,今方矯其失,革其弊。不幸介甫謝世,反覆之徒,必詆毀百端。光以為朝廷特宜優加厚禮,以振起浮薄之風。」其不修怨如此。
wù xū, liáo zhǔ běi xìng, qiǎn shǐ jiā tǒng jūn shǐ jí jìng huà jūn jié dù shǐ jué zhì, réng cì jī zhū jūn shì.
戊戌,遼主北幸,遣使加統軍使及靜化軍節度使爵秩,仍賜齎諸軍士。
xīn chǒu, zhào: zhí zhèng dà chén gè jǔ kě chōng guǎn gé zhě sān rén.
辛丑,詔:「執政大臣各舉可充館閣者三人。」
rén yín, zhào: wén yàn bó tè shòu tài shī píng zhāng jūn guó zhòng shì. yǐ mén xià shì láng lǚ gōng zhe wèi shàng shū yòu pú shè jiān zhōng shū shì láng. tài huáng tài hòu yù yòng yàn bó wèi yòu xiāng, liú zhì wáng dí bìng yán yàn bó chūn qiū gāo, bù kě wèi sān xǐng zhǎng guān. zhū guāng tíng yì sān shàng zhāng, yǐ wèi: yàn bó shī chén, bù yí fán yǐ lì shì. ruò yòu xiāng, zé lǚ gōng zhe hán wéi fàn chún rén jiē kě wèi zhī. dì wèn sī mǎ guāng, guāng duì yuē: ruò lìng yàn bó yǐ tài shī píng zhāng jūn guó zhòng shì, yì zú zūn lǎo chéng yǐ. yòu yán yí wèi yòu xiāng zhě mò rú lǚ gōng zhe, dì jiē tīng zhī. yòu zhào: yàn bó yī yuè liǎng fù jīng yán, liù rì yī rù cháo, yīn zhì dōu táng yǔ fǔ chén yì shì rú yù yǒu jūn guó jī yào, jí bù xiàn shí rì, bìng lìng rù yù cān jué.
壬寅,詔:「文彥博特授太師、平章軍國重事。以門下侍郎呂公著為尚書右僕射兼中書侍郎。」太皇太后欲用彥博為右相,劉摯、王覿並言彥博春秋高,不可為三省長官。硃光庭亦三上章,以為:「彥博師臣,不宜煩以吏事。若右相,則呂公著、韓維、范純仁皆可為之。」帝問司馬光,光對曰:「若令彥博以太師平章軍國重事,亦足尊老成矣。」又言宜為右相者莫如呂公著,帝皆聽之。又詔:「彥博一月兩赴經筵,六日一入朝,因至都堂與輔臣議事;如遇有軍國機要,即不限時日,並令入預參決。」
xiān shì zhí zhèng guān měi sān wǔ rì yī jù dōu táng, lì mù bào wén shū lì zhū tīng bái zhī, gù wèi zhǎng zhě dé yǐ zhuān jué, tóng liè nán jǐn zhēng yě. guāng cháng kěn cài què, yù shù huì yì, shù gè jǐn suǒ jiàn, ér què zhōng bù xǔ. gōng zhe jì bǐng zhèng, nǎi rì jù dōu táng, zhǎng èr bìng dé yì shì, suì wèi dìng zhì.
先是執政官每三五日一聚都堂,吏目抱文書歷諸廳白之,故為長者得以專決,同列難盡爭也。光嘗懇蔡確,欲數會議,庶各盡所見,而確終不許。公著既秉政,乃日聚都堂,長貳並得議事,遂為定製。
yǐ sì, zhào hù bù cái rǒng fèi, zhe wèi lìng.
乙巳,詔戶部裁冗費,著為令。
chù nèi shì lǐ xiàn děng yú wài.
黜內侍李憲等於外。
liú zhì yán: huàn zhě lǐ xiàn, tān gōng shēng shì, yú liǎn shēng mín gāo xuè, xìng líng xià zhī yì, shǒu wéi shī qī, nǎi dùn bīng lán zhōu, yí huàn jīn rì. wáng zhōng zhèng jiāng bīng èr shí wàn chū hé dōng, dòu liú wéi zhào, jīng zú jìn qí, sǐ wáng dài jǐn. sòng yòng chén dǒng dà gōng yì, qīn líng guān sī, zhū qiú xiǎo mín, duó qí yī shí zhī lù. shí dé yī lǐng huáng chéng sī, zòng qiǎn cì zhě, fēi shū cháo shàng zé mù rù bì àn, cháo shì dōu rén xiāng gù yǐ mù zhě dài shí nián. cǐ sì rén zhě, quán shì fēng yàn, zhāng zhuó zhōng wài, xìng ér xiān dì shén wǔ, zú yǐ zhèn yàn, bù rán, qí wèi huò qǐ jiǎn hàn táng huàn zhě zāi! shì yù shǐ lín dàn yì yǐ wèi yán. zhào bìng jiàng guān, xiàn zhōng zhèng dé yī tí jǔ gōng guān, yòng chén jiān tài píng zhōu shuì wù.
劉摯言:「宦者李憲,貪功生事,漁斂生民膏血,興靈、夏之役,首違師期,乃頓兵蘭州,遺患今日。王中正將兵二十萬出河東,逗留違詔,精卒勁騎,死亡殆盡。宋用臣董大工役,侵陵官司,誅求小民,奪其衣食之路。石得一領皇城司,縱遣伺者,飛書朝上則墓入狴犴,朝士都人相顧以目者殆十年。此四人者,權勢烽焰,張灼中外,幸而先帝神武,足以鎮厭,不然,其為禍豈減漢、唐宦者哉!」侍御史林旦亦以為言。詔並降官,憲、中正、得一提舉宮觀,用臣監太平州稅務。
xīn hài, wén yàn bó rù duì, mìng qí zi yí qìng fú yè shàng diàn, cì yí qìng jīn zǐ zhāng fú.
辛亥,文彥博入對,命其子貽慶扶掖上殿,賜貽慶金紫章服。
yáng wáng hào jīng wáng yūn bìng tè shòu tài wèi.
揚王顥、荊王頵並特授太尉。
sī mǎ guāng qǐng lì jīng míng xíng xiū kē, suì wěi shēng cháo wén wǔ gè jǔ suǒ zhī, yǐ miǎn lì tiān xià, shǐ dūn shì xíng, yǐ shì bù zhuān qǔ wén xué zhī yì. ruò suǒ jǔ rén wéi fàn míng shù, bì zuò jǔ zhǔ wú shè. yú shì zhào: zì jīn fán yù kē jǔ, lìng shēng cháo guān gè jǔ jīng míng xíng xiū zhī shì yī rén, qí dēng dì rì, yǔ shēng jiǎ. bà yè jìn zhī zhì.
司馬光請立經明行修科,歲委升朝文武各舉所知,以勉厲天下,使敦士行,以示不專取文學之意。若所舉人違犯名數,必坐舉主毋赦。於是詔:「自今凡遇科舉,令升朝官各舉經明行修之士一人,俟登第日,與升甲。罷謁禁之制。」
zhī chéng zhōu zhōu shì lóng fǔ nà xī dòng mín yī qiān sān bǎi yú hù, cì shì lóng yín bó.
知誠州周士隆撫納谿峒民一千三百餘戶,賜士隆銀帛。
guǐ chǒu, sān xǐng yán: shàng shū liù cáo, zhí shì xián jù bù děng, jīn yù jiǎn dìng, yǐ zhǔ kè jiān shàn bù, zhí fāng jiān kù bù, dōu guān jiān sī mén, tún tián jiān yú bù, dìng wèi sān shí wǔ yuán. yòu yán: cháng píng zòu chūn qiū liǎn sàn, yǐ chén yì xīn, jí suì jī zhèn dài, zhǔ sī bìng yī fǎ tuī xíng. jiàng dài cháng píng qián gǔ, sī mài fēng shú, suí xià shuì xiān nà suǒ shū zhī bàn, yuàn bìng nà zhě, zhǐ chū xī yī fēn. bìng cóng zhī.
癸丑,三省言:「尚書六曹,職事閒劇不等,今欲減定,以主客兼膳部,職方兼庫部,都官兼司門,屯田兼虞部,定為三十五員。」又言:「常平奏春秋斂散,以陳易新,及歲飢賑貸,主司並依法推行。降貸常平錢穀,絲麥豐熟,隨夏稅先納所輸之半,願並納者,止出息一分。」並從之。
wǔ yuè, dīng sì shuò, yǐ zī zhèng diàn dà xué shì jiān shì dú hán wéi wèi mén xià shì láng.
五月,丁巳朔,以資政殿大學士兼侍讀韓維為門下侍郎。
bà zhū lù zhòng lù, fù xī níng qián jiù zhì.
罷諸路重祿,復熙寧前舊制。
liáo zì mǎ qún tài bǎo xiāo tuō huī kuò qún mù shí shù yǐ dìng jí, jué hòu jiǎn cè guó suì gòng qiān pǐ, nǚ zhēn zhū guó jí tiě lí zhū bù suì gòng liáng mǎ, réng jìn shuò zhōu lù yù yáng mǎ yú nán cháo, tǔ hún dǎng xiàng yù mǎ yú xī xià, yǐ gù mù mǎ fān xī, duō zhì bǎi yǒu yú wàn. liáo zhǔ shǎng qún mù guān, yǐ cì jìn jiē.
遼自馬群太保蕭托輝括群牧實數以定籍,厥後柬冊國歲貢千匹,女真諸國及鐵驪諸部歲貢良馬,仍禁朔州路鬻羊馬於南朝,吐渾、党項鬻馬於西夏,以故牧馬蕃息,多至百有餘萬。遼主賞群牧官,以次進階。
gēng shēn, xià guó qiǎn shǐ lái hè jí wèi.
庚申,夏國遣使來賀即位。
rén xū, zhào shì cóng tái guān jiān sī gè jǔ xiàn lìng yī rén.
壬戌,詔侍從、台官、監司各舉縣令一人。
dīng mǎo, liú zhì shàng shū yuē: xué xiào wèi yù cái shǒu shàn zhī dì, jiào huà suǒ cóng chū, fēi xíng fǎ zhī suǒ. suī qún jū zhòng jù, shuài ér qí zhī, bù kě wú fǎ, yì yǒu lǐ yì cún yān. xiān dì yǎng shì zhī shèng, bǐ lóng sān dài. rán tài xué lǚ qǐ yù sòng, yǒu sī yuán cǐ zào wèi fǎ jìn, fán kē shén yú zhì yù, tiáo mù duō yú fáng dào, shàng xià yí èr, yǐ qiú gǒu miǎn. yóu kě guài zhě, bó shì zhū shēng jìn bù xiāng jiàn, jiào yù wú suǒ shī, zhì wèn wú suǒ cóng, yuè xún suǒ lì zhī zhāi ér yǐ. zhāi shě jì bù yī, suí jīng fēn lì, zé yòu yì bó shì jiān xún lǐ zhāi, shī bó shì jiān xún shū zhāi, suǒ zhì bèi lǐ qǐng wèn, xiāng yǔ yī nuò, yì huò bù jiāo yī yán ér tuì, yǐ fáng sī qǐng, yǐ dù huì lù. xué xiào rú cǐ, qǐ xiān dì suǒ yǐ zào shì zhī yì zāi! yuàn bà qí zhì. wù chén, zhào sūn jué gù lín chéng yí tóng guó zi jiān zhǎng èr xiū lì tài xué tiáo zhì.
丁卯,劉摯上疏曰:「學校為育材首善之地,教化所從出,非行法之所。雖群居眾聚,帥而齊之,不可無法,亦有禮義存焉。先帝養士之盛,比隆三代。然太學屢起獄訟,有司緣此造為法禁,煩苛甚於治獄,條目多於防盜,上下疑貳,以求苟免。尤可怪者,博士、諸生禁不相見,教諭無所施,質問無所從,月巡所隸之齋而已。齋舍既不一,隨經分隸,則又《易》博士兼巡《禮》齋,《詩》博士兼巡《書》齋,所至備禮請問,相與揖諾,亦或不交一言而退,以防私請,以杜賄賂。學校如此,豈先帝所以造士之意哉!願罷其制。」戊辰,詔孫覺、顧臨、程頤同國子監長貳修立太學條制。
jǐ sì, xìng yáng wáng jīng wáng dì, guān qí zi jiǔ rén.
己巳,幸揚王、荊王第,官其子九人。
yǐ hài, sū zhé yán: qián cān zhī zhèng shì lǚ huì qīng, guǐ biàn duō duān, jiàn lì wàng yì. wáng ān shí chū rèn zhí zhèng, yǐ wèi xīn fù, qīng miáo zhù yì, yì chū qí shǒu. hán qí shǐ yán qīng miáo zhī hài, xiān dì fān rán gǎn wù, yù tuì ān shí ér xíng qí yán. dāng shí zhí zhèng jiē wén dé yīn, ān shí yì lèi biǎo qǐ tuì, tiān xià xīn rán yǒu xī jiān zhī wàng yǐ. huì qīng fāng wèi xiǎo guān, zì zhī shī shì, shàng zhāng qǐ duì, lì jìn xié shuō, yíng huò shèng tīng, qiǎo huí tiān yì. shēn wèi guǎn diàn, shè xíng nèi shì zhī zhí, qīn wǎng chuán xuān, yǐ qǐ ān shí, sì qí wěi biàn, pò nán qí shuō, réng wèi ān shí huà jié chí shàng xià zhī cè. zì shì zhèng chén tūn shēng, yǒu zhí sàng qì, ér tiān xià mí rán yǐ. zhì yú pái jī zhōng liáng, yǐn yòng xié dǎng, huì qīng zhī lì, shí jū bā jiǔ. qí hòu yòu jiàn shǒu shí bù fǎ, chǐ chuán cùn tǔ, jiǎn kuò wú yí, jī tún gǒu zhì, chāo dá dāo dài biàn, xiǎo mín yuàn kǔ, shén yú miáo yì. yòu yīn bǎo jiǎ zhèng zhǎng, gěi sàn qīng miáo, jié jiǎ fù guān, bù yí yī hù, shàng xià sāo dòng, bù ān qí shēng, suì zhì hé běi rén hù liú yí. xuán yòu xìng qǐ dà yù yǐ kǒng xié shì rén, rú zhèng xiá wáng ān guó zhī tú, jǐn bǎo shǒu lǐng ér qù. qí xīn běn yù zhū lián màn yǐn, tú wū gōng qīng, dú lài xiān dì rén shèng, měi shì cái yì, gù bù dé qióng jí qí è. jì ér huì qīng zì yǐ zāng zuì bèi chù, yú shì lì chén biān shì, yǐ zhōng shàng xīn. qí zài yán ān, shǐ biàn jūn zhì, zá yòng fān hàn, wéi bèi wù qíng, huài luàn biān zhèng. xī róng wú biàn, wàng zòu jǐng jí, shàn lǐng dà zhòng, shè rù róng jìng, jìng bù jiàn dí, qiān yán ér guī, zì xíng qī wǎng, lì shí jì gōng. zì shì róng rén yuàn pàn, biān bǐ sāo rǎo, hé lǒng kùn jié, hǎi nèi pí láo. yǒng lè zhī bài, dà jiāng xú xǐ, běn huì qīng zì bù yī bǎo jiàn zhuó rèn, shǐ zhōng xié yì, suì fù biān zhèng bài shēng shǐ wén, zhèn dòng chén jí, xún zhì bù yù. ān shí zhī yú huì qīng, yǒu luǎn yì zhī ēn, yǒu fù shī zhī yì, fāng qí qiú jìn, zé jiāo gù wèi yī, gèng xiāng jí yǐn, yǐ qī cháo tíng. jí qí quán wèi jì jūn, fǎn yǎn xiāng shì. shǐ, ān shí bà xiāng, yǐ zhí zhèng jiàn huì qīng, jì yǐ de wèi, kǒng ān shí fù yòng, suì qǐ wáng ān guó lǐ shì níng zhī yù yǐ nǐ qí guī. ān shí jué zhī, bèi zhào jí qǐ, dié xiāng gōng jī, qī zhì sǐ dì. ān shí zhī dǎng, yán huì qīng shǐ huá tíng zhī xiàn zhāng ruò jì jiè háo mín qián zhì tián chǎn děng shì, cháo tíng qiǎn jiǎn zhōu fǔ tuī jū, yù jiāng jù ér ān shí bà qù, gù shì bù fù jiū, àn zài yù shǐ, kě lǚ shì yě. huì qīng fā ān shí sī shū, qí yī yuē wú shǐ qí nián zhī, qí nián zhě, féng jīng yě, xiān dì yóu báo qí zuì huì qīng fù fā qí yī yuē wú shǐ shàng zhī, ān shí yóu shì de zuì. fū huì qīng yǔ ān shí, chū fèi gān, tuō qī zǐ, píng jū xiāng jié, wéi kǒng bù shēn, gù suī qī jūn zhī yán jiàn yú chǐ dú, bù fù yí jiān. huì qīng fāng qí wú shì, yǐ yī yī shōu lù yǐ bèi huǎn jí zhī yòng, yī dàn zhēng lì, suí xiāng jué tī, bù yí yú lì. cǐ quǎn zhì zhī suǒ bù wèi, ér huì qīng wèi zhī! huì qīng yòng shì yú cháo tíng, shǒu wěi shí yú nián, cāo zhí wēi bǐng, xiōng yàn suǒ jí, shén yú ān shí. qǐ bì xià duàn zì shèng yì, lüè zhèng diǎn xíng, zhuī xuē guān zhí, tóu bì sì yì.
乙亥,蘇轍言:「前參知政事呂惠卿,詭變多端,見利忘義。王安石初任執政,以為心腹,青苗、助役,議出其手。韓琦始言青苗之害,先帝翻然感悟,欲退安石而行琦言。當時執政皆聞德音,安石亦累表乞退,天下欣然有息肩之望矣。惠卿方為小官,自知失勢,上章乞對,力進邪說,熒惑聖聽,巧回天意。身為館殿,攝行內侍之職,親往傳宣,以起安石,肆其偽辨,破難琦說,仍為安石畫劫持上下之策。自是諍臣吞聲,有職喪氣,而天下靡然矣。至於排擊忠良,引用邪黨,惠卿之力,十居八九。其後又建手實簿法,尺椽寸土,檢括無遺,雞豚狗彘,抄答刂殆遍,小民怨苦,甚於苗役。又因保甲正長,給散青苗,結甲赴官,不遺一戶,上下騷動,不安其生,遂至河北人戶流移。旋又興起大獄以恐脅士人,如鄭俠、王安國之徒,僅保首領而去。其心本欲株連蔓引,塗污公卿,獨賴先帝仁聖,每事裁抑,故不得窮極其惡。既而惠卿自以贓罪被黜,於是力陳邊事,以中上心。其在延安,始變軍制,雜用蕃、漢,違背物情,壞亂邊政。西戎無變,妄奏警急,擅領大眾,涉入戎境,竟不見敵,遷延而歸,恣行欺罔,立石紀功。自是戎人怨叛,邊鄙騷擾,河、隴困竭,海內疲勞。永樂之敗,大將徐禧,本惠卿自布衣保薦擢任,始終協議,遂付邊政;敗聲始聞,震動宸極,馴致不豫。安石之於惠卿,有卵翼之恩,有父師之義,方其求進,則膠固為一,更相汲引,以欺朝廷。及其權位既均,反眼相噬。始,安石罷相,以執政薦惠卿,既已得位,恐安石復用,遂起王安國、李士寧之獄以抳其歸。安石覺之,被召即起,迭相攻擊,期至死地。安石之黨,言惠卿使華亭知縣張若濟借豪民錢置田產等事,朝廷遣蹇周輔推鞫,獄將具而安石罷去,故事不復究,案在御史,可履視也。惠卿發安石私書,其一曰「無使齊年知」,齊年者,馮京也,先帝猶薄其罪;惠卿復發其一曰「無使上知」,安石由是得罪。夫惠卿與安石,出肺肝,托妻子,平居相結,唯恐不深,故雖欺君之言見於尺牘,不復疑間。惠卿方其無事,已一一收錄以備緩急之用,一旦爭利,隨相抉擿,不遺餘力。此犬彘之所不為,而惠卿為之!惠卿用事於朝廷,首尾十餘年,操執威柄,凶焰所及,甚於安石。乞陛下斷自聖意,略正典刑,追削官職,投畀四裔。」
zhào tè zèng lǚ huì tōng yì dài fū, zi yóu gēng yǔ táng chú hé rù chāi qiǎn, yǐ liú zhì lǚ dà fáng fàn chún rén yán qí chù wǔ shí zǎi, qiǎn sǐ wài fān gù yě.
詔特贈呂誨通議大夫,子由庚與堂除合入差遣,以劉摯、呂大防、范純仁言其觸忤時宰,譴死外籓故也。
liáo zhǔ zhù nà gé luò.
遼主駐納葛濼。
wù yín, liáo zǎi xiàng liáng yǐng chū zhī xìng píng fǔ shì.
戊寅,遼宰相梁穎出知興平府事。
rén wǔ, zhào: wén yàn bó yǐ jiàng zhǐ lìng dú bān qǐ jū, zì jīn fù jīng yán dōu táng, fán tóng sān xǐng shū mì yuàn zòu shì, bìng xù guān wèi zài zǎi xiàng shàng.
壬午,詔:「文彥博已降旨令獨班起居,自今赴經筵都堂,凡同三省、樞密院奏事,並序官位在宰相上。」
yǐ yǒu, jiān chá yù shǐ shàng guān jūn yán: jīn zhī yì zhě, bì yǐ wèi wǎng shí zhī sàn qīng miáo, chū yú yì pèi, gù yǒu qián rì zhī bì jīn zé mù mín zhī yuàn qǔ zhě rán hòu yǔ zhī, ér yǒu sī yòu bù yǐ duō sàn wèi gōng, zài mín bì yǐ wèi biàn. chén yǐ wèi bù rán. jīn tiān xià mín, shí shì zhī zhōng, zī yòng guì fá zhě liù qī, yòu yǐ qīng miáo zhī lì, wú zhī zhī mín, bù xiá yuǎn jì, bì lì yī shí zhī dé, fēn rán qū fù. suī yuē bù qiáng yì pèi, rán ér sàn liǎn zhuī hū dū cù zhī fán, dào tú wǎng lái zhī fèi, qīng yòng wàng fèi, jiàn shòu gǔ bó zhī huàn, wèi miǎn rú qián rì yě. gù chén yuàn xíng rùn èr yuè bā rì zhào shū, bà qù qīng miáo fǎ, fù cháng píng xī nián píng tiào zhī fǎ, zī wàn shì zhī tōng lì yě.
乙酉,監察御史上官均言:「今之議者,必以為往時之散青苗,出於抑配,故有前日之弊;今則募民之願取者然後與之,而有司又不以多散為功,在民必以為便。臣以為不然。今天下民,十室之中,資用匱乏者六七,誘以青苗之利,無知之民,不暇遠計,必利一時之得,紛然趨赴。雖曰不強抑配,然而散斂追呼督促之煩,道塗往來之費,輕用妄費,賤售谷帛之患,未免如前日也。故臣願行閏二月八日詔書,罷去青苗法,復常平昔年平糶之法,茲萬世之通利也。」
shì yuè, liáo fàng jìn shì zhāng gǔ děng èr shí liù rén.
是月,遼放進士張轂等二十六人。
liù yuè, dīng hài shuò, liáo yǐ zuǒ yī lēi xī bā yē lǜ tǎn wèi tè lǐ gǔn, zhī shū mì yuàn shì yē lǜ é tè lè jiān zhī yī lēi xī bā shì.
六月,丁亥朔,遼以左伊勒希巴耶律坦為特里袞,知樞密院事耶律額特勒兼知伊勒希巴事。
wù xū, zhào: zì jīn kē chǎng chéng shì, wú dé yǐn yòng zì shuō. cóng lín dàn yán yě.
戊戌,詔:「自今科場程試,毋得引用《字說》。」從林旦言也。
guǐ mǎo, liáo qiǎn shǐ àn zhū dào yù. shí jǐng zhōu cì shǐ yē lǜ yǎn rù wèi yù shǐ zhōng chéng, àn shàng jīng zhì yù, duō suǒ píng fǎn, zhuó tóng zhī xuān huī yuàn shì tí diǎn dà lǐ sì.
癸卯,遼遣使案諸道獄。時景州刺史耶律儼入為御史中丞,案上京滯獄,多所平反,擢同知宣徽院事、提點大理寺。
jiǎ chén, zhì chūn qiū bó shì.
甲辰,置《春秋》博士。
zī zhèng diàn dà xué shì zhèng yì dài fū tí jǔ sōng shān chóng fú gōng lǚ huì qīng luò zhí, jiàng wèi zhōng sàn dài fū guāng lù qīng fēn sī nán jīng, sū zhōu jū zhù. sū zhé liú zhì wáng yán sǒu xiāng jì lùn huì qīng zuì è, gù yǒu shì mìng.
資政殿大學士、正議大夫、提舉嵩山崇福宮呂惠卿落職,降為中散大夫、光祿卿、分司南京,蘇州居住。蘇轍、劉摯、王岩叟相繼論惠卿罪惡,故有是命。
jiān chá yù shǐ hán chuān yán: shì yì zhī shè, suī yuē píng jūn wù zhí, ér qí shí bù miǎn huò jiāo yǐ qǔ lì, yòu suǒ shōu bù bǔ suǒ fèi. qǐng jié jué jiàn zài wù huò, huà rì gèng bù shōu mǎi. cóng zhī.
監察御史韓川言:「市易之設,雖曰平均物直,而其實不免貨交以取利,又所收不補所費。請結絕見在物貨,畫日更不收買。」從之。
yòu zhèng yán wáng dí yán: xiān dì lìng cháng píng qián hú cún liú yī bàn, yù gǔ guì jiǎn shì jià chū tiào, chéng shú shí zēng shì jià shōu dí, wù zài píng gǔ jià ér yǐ. jùn xiàn zhī lì, wàng yì cháo tíng zhī fǎ, wéi jí yú wèi lì, gù yú qīng miáo xīn lìng zé jìng wù lì xíng, yú tiào dí jiù tiáo zé jǐn tóng xū shè. fú wàng cháo tíng bà sàn qīng miáo qián, xíng jiù cháng píng cāng fǎ, yǐ chéng xiān dì zhī sù zhì.
右正言王覿言:「先帝令常平錢斛存留一半,遇谷貴減市價出糶,成熟時增市價收糴,務在平谷價而已。郡縣之吏,妄意朝廷之法,惟急於為利,故於青苗新令則競務力行,於糶糴舊條則僅同虛設。伏望朝廷罷散青苗錢,行舊常平倉法,以成先帝之素志。」
liáo yǐ tóng zhī nán jīng liú shǒu shì yē lǜ nuò yīn zhī yòu yī lēi xī bā shì.
遼以同知南京留守事耶律諾音知右伊勒希巴事。
yǐ sì, zhǔn bù bù zhǎng cháo yú liáo, liáo zhǔ mìng yàn guó wáng yán xǐ xiāng jié wèi yǒu.
乙巳,准布部長朝於遼,遼主命燕國王延禧相結為友。
bǐng wǔ, wáng yán sǒu zhū guāng tíng sū zhé wáng dí yán: lǚ huì qīng zé shòu fēn sī nán jīng, bù zú yǐ bì qí zuì. chén děng qǐ bù zhī jiàng sì guān luò yī zhí wèi fēn sī, zài cháng rén bù wèi qīng diǎn hū? gài yǐ yáo zhī sì xiōng, lǔ zhī shǎo zhèng mǎo, jì fēi cháng rén, bù dāng fù yòng cháng fǎ zhì yě.
丙午,王岩叟、硃光庭、蘇轍、王覿言:「呂惠卿責授分司南京,不足以蔽其罪。臣等豈不知降四官、落一職為分司,在常人不為輕典乎?蓋以堯之四凶,魯之少正卯,既非常人,不當復用常法制也。」
wù shēn, lì bù shàng shū sūn yǒng děng qǐng yǐ fù bì pèi shén zōng miào tíng, zhào cóng zhī. chū yì huò yù yǐ wáng ān shí, huò yù yǐ wú chōng, tài cháng shǎo qīng xiān yú shēn yuē: xūn dé dì yī, wéi fù bì ěr.
戊申,吏部尚書孫永等請以富弼配神宗廟庭,詔從之。初議或欲以王安石,或欲以吳充,太常少卿鮮于侁曰:「勛德第一,唯富弼耳。」
liáo yǐ qì dān xíng gōng dōu bù shǔ yē lǜ ā sū jiān zhī běi yuàn dài wáng shì.
遼以契丹行宮都部署耶律阿蘇兼知北院大王事。
gēng xū, tài bái zhòu jiàn.
庚戌,太白晝見。
xīn hài, lǚ huì qīng zé shòu jiàn níng jūn jié dù fù shǐ, běn zhōu ān zhì, bù dé qiān shū gōng shì cóng wáng yán sǒu děng sì rén suǒ zòu yě. sū shì cǎo zhì cí, yǒu yuē: xiān dì shǐ yǐ dì yáo zhī rén, gū shì bó gǔn, zhōng yǐ kǒng zǐ zhī shèng, bù xìn zǎi yǔ. yòu yuē: shàng kuān liǎng guān zhī zhū, báo shì sān miáo zhī cuàn. tiān xià chuán sòng chēng kuài yān.
辛亥,呂惠卿責授建寧軍節度副使,本州安置,不得簽書公事;從王岩叟等四人所奏也。蘇軾草制詞,有曰:「先帝始以帝堯之仁,姑試伯鯀,終以孔子之聖,不信宰予。」又曰:「尚寬兩觀之誅,薄示三苗之竄。」天下傳誦稱快焉。
jiǎ yín, zhào yuē: xiān dì jiǎng qiú fǎ dù, ài wù rén mín, ér jìn shēn zhī jiān, bù néng tuī yuán běn yì, huò wàng shēng biān shì, huò lián qǐ àn yù, jiǔ nǎi zhī bì. cǐ qún yán suǒ yǐ wèi xī, cháo tíng suǒ yǐ chéng gé, zhěng chì fēng sú, xiū zhèn jì gāng, gài bù dé yǐ. kuàng zuì xiǎn zhě yǐ zhèng, è jù zhě yǐ chì, zé yí dàng dí yǐn cī, kuò lüè xì gù. yīng jīn rì yǐ qián yǒu shè cǐ shì zhuàng zhě, yī qiè bù wèn, yán zhě wù fù dàn hé.
甲寅,詔曰:「先帝講求法度,愛物仁民,而搢紳之間,不能推原本意,或妄生邊事,或連起犴獄,久乃知弊。此群言所以未息,朝廷所以懲革,整飭風俗,修振紀綱,蓋不得已。況罪顯者已正,惡鉅者已斥,則宜蕩滌隱疵,闊略細故。應今日以前有涉此事狀者,一切不問,言者勿復彈劾。」
shǐ, dèng wǎn zhé chú zhōu, yán zhě wèi yǐ. tài huáng tài hòu yīn yù xià zhào wèi cún fǎn cè, lǚ gōng zhe yǐ wèi yí rán, suì cóng zhī. huò wèi gōng zhe yuē: jīn chú è bù jǐn, jiāng yí huàn tā rì. gōng zhe yuē: zhì dào qù tài shèn ěr. wén jǐng zhī shì, wǎng lòu tūn zhōu. qiě rén cái shí nán, yí shǐ zì xīn, qǐ yí shǐ zì qì xié!
始,鄧綰謫滁州,言者未已。太皇太后因欲下詔慰存反側,呂公著以為宜然,遂從之。或謂公著曰:「今除惡不盡,將遺患它日。」公著曰:「治道去太甚耳。文、景之世,網漏吞舟。且人才實難,宜使自新,豈宜使自棄邪!」
fù zhì tōng lì jūn.
復置通利軍。
yǐ mǎo, chéng yí shàng shū yuē: jīn jiǎng dú guān gòng wǔ rén, sì rén jiē jiān yào zhí, dú chén bù lǐng bié guān, jìn chà xiū guó zi jiān tiáo lì, shì yì jiān yě, nǎi wú yī rén zhuān zhí fǔ dǎo zhě. zhí zhèng zhī yì, gài xī rén cái, bù yù shǐ zhī xián ěr, yòu yǐ wèi suī jiān tā zhí, bù fáng jiǎng dú, cǐ yóu bù sī zhī shén yě. gǔ rén zhāi jiè ér gào jūn, chén qián hòu liǎng dé jìn jiǎng, wèi cháng gǎn bù sù zhāi jiè, qián sī cún chéng, jì gǎn dòng yú shàng xīn. ruò shǐ yíng yú zhí shì, fēn qí sī lǜ, dài zhì shàng qián, rán hòu shàn qí cí shuō, tú yǐ jiá shé gǎn rén, bù yì qiǎn hū? jīn zhū chén suǒ jiān jiē yào guān, ruò wèi néng jù bà, qiě qǐ miǎn chén xiū guó zi jiān tiáo lì, bǐ chén sù yè jīng sī jié chéng, zhuān zài fǔ dǎo. yí yī rì jiǎng yán zi bù gǎi qí lè, jì bì wén yì, nǎi fù yán yuē: lòu xiàng zhī shì, rén yì zài gōng. rén zhǔ chóng gāo, fèng yǎng bèi jí, gǒu bù zhī xué, ān néng bù wèi fù guì suǒ yí! qiě yán zi, wáng zuǒ cái yě, ér dān shí piáo yǐn jì shì, lǔ guó dù yě, ér fù yú zhōu gōng. lǔ jūn yòng shě rú cǐ, fēi hòu shì zhī jiàn hū? wén yàn bó lǚ gōng zhe děng rù shì, wén qí jiǎng shuō, zhé xiāng yǔ tàn yuē: zhēn shì jiǎng yě!
乙卯,程頤上疏曰:「今講讀官共五人,四人皆兼要職,獨臣不領別官,近差修國子監條例,是亦兼也,乃無一人專職輔導者。執政之意,蓋惜人材,不欲使之閒爾,又以為雖兼它職,不妨講讀,此尤不思之甚也。古人齋戒而告君,臣前後兩得進講,未嘗敢不宿齋戒,潛思存誠,覬感動於上心。若使營於職事,紛其思慮,待至上前,然後善其辭說,徒以頰舌感人,不亦淺乎?今諸臣所兼皆要官,若未能遽罷,且乞免臣修國子監條例,俾臣夙夜精思竭誠,專在輔導。」頤一日講「顏子不改其樂」,既畢文義,乃復言曰:「陋巷之士,仁義在躬。人主崇高,奉養備極,苟不知學,安能不為富貴所移!且顏子,王佐才也,而簞食瓢飲;季氏,魯國蠹也,而富於周公。魯君用舍如此,非後世之鑑乎?」文彥博、呂公著等入侍,聞其講說,輒相與嘆曰:「真侍講也!」
yàn bó duì dì gōng shén, huò wèi yí yuē: jūn zhī jù, shì lù gōng rú hé? yí yuē: lù gōng sān cháo dà chén, shì yòu zhǔ bù dé bù gōng. yí yǐ bù yī wèi shàng shī fù, qí gǎn bù zì zhòng! cǐ yí yǔ lù gōng suǒ yǐ bù tóng yě.
彥博對帝恭甚,或謂頤曰:「君之倨,視潞公如何?」頤曰:「潞公三朝大臣,事幼主不得不恭。頤以布衣為上師傅,其敢不自重!此頤與潞公所以不同也。」
shì yuè, xià zhǔ qiǎn shǐ lái qiú lán zhōu mǐ zhī děng wǔ zhài, sī mǎ guāng yán: cǐ nǎi biān bǐ ān wēi zhī jī, bù kě bù chá. líng xià zhī yì, běn yóu wǒ qǐ, xīn kāi shù zhài, jiē shì bǐ tián. jīn jì xǔ qí nèi fù, ruò jìn ér bù yǔ, bǐ bì yuē: xīn tiān zǐ jí wèi, wǒ bēi cí hòu lǐ yǐ shì zhōng guó, shù jǐ guī wǒ qīn jiāng, jīn yóu bù xǔ, zé shì gōng shùn wú yì, bù ruò yǐ wǔ lì qǔ zhī. xiǎo zé shàng shū bèi màn, dà zé gōng xiàn xīn chéng. dāng cǐ zhī shí, bù dé yǐ ér yǔ zhī, qí wèi guó jiā chǐ, wú nǎi shén yú jīn rì hū! qún chén yóu yǒu jiàn xiǎo wàng dà shǒu jìn yí yuǎn xī cǐ wú yòng zhī dì zhě, yuàn jué shèng xīn, wèi zhào mín jì. shí yì yì zhě zhòng, wéi wén yàn bó yǔ guāng hé, tài huáng tài hòu jiāng xǔ zhī. guāng yù bìng qì xī hé, ān dào gù zhēng zhī yuē: zì líng wǔ ér dōng, jiē zhōng guó gù dì. xiān dì yǒu cǐ wǔ gōng, jīn wú gù qì zhī, qǐ bù qǔ qīng yú wài yí xié? guāng nǎi zhào lǐ bù yuán wài láng qián tōng pàn hé zhōu sūn lù wèn zhī, lù xié yú dì tú shì guāng yuē: zì tōng yuǎn zhì xī zhōu cái tōng yī jìng, xī zhī běi yǐ jiē xià jìng. jīn zì běi guān bīn dà hé, chéng lán zhōu, rán hòu kě yǐ hàn bì ruò juān yǐ yǔ dí, yī dào wēi yǐ. guāng nǎi zhǐ.
是月,夏主遣使來求蘭州、米脂等五砦,司馬光言:「此乃邊鄙安危之機,不可不察。靈、夏之役,本由我起,新開數砦,皆是彼田。今既許其內附,若靳而不與,彼必曰:新天子即位,我卑辭厚禮以事中國,庶幾歸我侵疆,今猶不許,則是恭順無益,不若以武力取之。小則上書悖慢,大則攻陷新城。當此之時,不得已而與之,其為國家恥,無乃甚於今日乎!群臣猶有見小忘大、守近遺遠、惜此無用之地者,願決聖心,為兆民計。」時異議者眾,唯文彥博與光合,太皇太后將許之。光欲並棄熙河,安燾固爭之曰:「自靈武而東,皆中國故地。先帝有此武功,今無故棄之,豈不取輕於外夷邪?」光乃召禮部員外郎、前通判河州孫路問之,路挾輿地圖示光曰:「自通遠至熙州才通一徑,熙之北已接夏境。今自北關瀕大河,城蘭州,然後可以捍蔽;若捐以予敵,一道危矣。」光乃止。