qǐ xuán yì zhí xú zhēng yuè, jǐn zhāo yáng dà huāng luò sān yuè, fán yī nián yǒu qí.
起玄黓執徐正月,盡昭陽大荒落三月,凡一年有奇。
lǐ zōng jiàn dào bèi dé dà gōng fù xìng liè wén rén wǔ shèng míng ān xiào huáng dì shào dìng wǔ nián jīn tiān xìng yuán nián, méng gǔ tài zōng sì nián
○理宗建道備德大功復興烈文仁武聖明安孝皇帝紹定五年(金天興元年,蒙古太宗四年)
chūn, zhēng yuè, jǐ chǒu, yǐ mèng gǒng wèi jīng xī lù bīng mǎ líng xiá. chū, gǒng fù zōng zhèng zhī zǎo yáng, zhāo táng dèng cài zhōu zhuàng shì èr wàn yú rén, hào zhōng shùn jūn, mìng jiāng hǎi tǒng zhī, zhòng bù fú zhì zhì sī yǐ gǒng dài hǎi, gǒng fēn qí jūn wèi sān, zhòng jiē tiē rán. gǒng yòu chuàng píng yàn yú zǎo yáng, zì chéng zhì jūn xī shí bā lǐ, yóu bā dié hé jīng zhè shuǐ cè, shuǐ kuà jiǔ fù, jiàn tōng tiān cáo bā shí yǒu sān zhàng, gài tián wàn qǐng, lì shí zhuāng sān xiá, shǐ jūn mín fēn tún, biān chǔ fēng niu rèn. yòu mìng zhōng shùn jūn jiā zì chù mǎ, guān gěi chú sù, mǎ yì fān xī.
春,正月,己丑,以孟珙為京西路兵馬鈴轄。初,珙父宗政知棗陽,招唐、鄧、蔡州壯士二萬餘人,號忠順軍,命江海統之,眾不服;制置司以珙代海,珙分其軍為三,眾皆帖然。珙又創平堰於棗陽,自城至軍西十八里,由八疊河經浙水側,水跨九阜,建通天槽八十有三丈,溉田萬頃,立十莊、三轄,使軍民分屯,邊儲豐牜刃。又命忠順軍家自畜馬,官給芻粟,馬益蕃息。
jīn xià zhào qiú yán, fán zhāng zòu, xiān lìng yù shǐ dài fū fèi mó ā gǔ dài shàng shū wán yán nà shēn kàn xiáng, rán hòu jìn yù, zhí yán wú yī dá zhě.
金下詔求言,凡章奏,先令御史大夫費摩阿古岱、尚書完顏納紳看詳,然後進御,直言無一達者。
gēng yín, zhào: lǐ quán zhī pàn, hǎi líng bù wú mì mà zéi ér sǐ, tè zèng cháo fèng láng, guān qí yī zi.
庚寅,詔:「李全之叛,海陵簿吳祕罵賊而死,特贈朝奉郎,官其一子。
rén chén, yǐ shǐ sōng zhī wèi jīng hú ān fǔ zhì zhì shǐ zhī xiāng yáng fǔ.
壬辰,以史嵩之為京湖安撫制置使、知襄陽府。
méng gǔ bīng zì táng zhōu qù biàn, jīn yuán shuài wán yán liǎng luò suǒ zhàn yú xiāng chéng, bài jī, zǒu hái biàn. jīn zhǔ zhào qún chén yì, shàng shū lìng shǐ yáng jū rén qǐng chéng qí yuǎn zhì jī zhī. píng zhāng bài shēn qiǎn mǎng yī sū děng bù mín dīng zhuàng wàn rén, kāi duǎn dī, jué hé shuǐ, yǐ wèi jīng chéng. mìng guā lēi jiā sà hā lēi jiāng bù qí sān wàn xún hé dù, chāo jìn jīng zhū sè jūn jiā shǔ wǔ shí wàn kǒu rù jīng chéng.
蒙古兵自唐州趣汴,金元帥完顏兩洛索戰於襄城,敗績,走還汴。金主詔群臣議,尚書令史楊居仁請乘其遠至擊之。平章拜甡遣莽依蘇等部民丁壯萬人,開短堤,決河水,以衛京城。命瓜勒佳薩哈勒將步騎三萬巡河渡,超近京諸色軍家屬五十萬口入京城。
méng gǔ zhǔ yòng xī xià rén xù kè jì, zì hé zhōng yóu hé qīng xiàn bái pō dù hé, qiǎn rén chí bào tú lěi lǜ shī lái huì. sà hā lēi xíng zhì fēng qiū ér hái, méng gǔ bīng yǎn zhì, mǎng yī sū děng jiē sǐ, dīng zhuàng dé miǎn zhě jǐn sān bǎi rén. jiǎ wǔ, méng gǔ zhǔ rù zhèng zhōu.
蒙古主用西夏人恤克計,自河中由河清縣白坡渡河,遣人馳報圖壘率師來會。薩哈勒行至封邱而還,蒙古兵掩至,莽依蘇等皆死,丁壯得免者僅三百人。甲午,蒙古主入鄭州。
jīn zhǔ zhào qún chén yì suǒ shǒu, yǒu yán zhū hè liè guǒ lēi qí suǒ zhú lǐ chéng jué bù kě shǒu, wài chéng jué bù kě qì, yú shì jué jì shǒu wài chéng, mìng xiū lóu lǔ qì jù. shí jīng chéng zhū jūn bù mǎn sì wàn, ér chéng zhōu bǎi èr shí lǐ, bù néng biàn shǒu, gù yì yǐ qiān bì zhī mín chōng jūn. yòu zhào zài jīng jūn guān yú shàng qīng gōng, píng rì fáng chéng dé gōng zhě, jié zhǎng bǔ duǎn, jiǎ jiè ér yòng, dé bǎi yú rén. yòu jí jīng dōng xī yán hé jiù tún liǎng dū wèi jí wèi zhōu yì jūn fán sì wàn bìng dīng zhuàng èr wàn, fēn zhì sì miàn, měi miàn xuǎn qiān míng fēi hǔ jūn yǐ zhuān jiù yīng, rán yì bù néng jūn yǐ.
金主詔群臣議所守,有言珠赫埒果勒齊所築里城決不可守,外城決不可棄,於是決計守外城,命修樓櫓器具。時京城諸軍不滿四萬,而城周百二十里,不能遍守,故議以遷避之民充軍。又召在京軍官於上清宮,平日防城得功者,截長補短,假借而用,得百餘人。又集京東、西沿河舊屯兩都尉及衛州義軍凡四萬並丁壯二萬,分置四面,每面選千名飛虎軍以專救應,然亦不能軍矣。
jīn yuán shuài wán yán yán shòu, yǐ zhòng bǎo shǎo shì shān tài píng zhài, yuán xī, jī qiú wèi xī. méng gǔ dū zǒng guǎn lǐ shǒu xián, qián qiǎn qīng jié zhě shù shí rén yuán yá yǐ fù yǐ dēng, shā qí shǒu zú, suì zòng bīng rù, pò zhī. xià lìng jìn chāo lüè, xī shōu yú zhòng yǐ guī. lián tiān jiāo yá, lán ruò xiāng lú zhū zhài jù xià.
金元帥完顏延壽,以眾保少室山太平寨,元夕,擊球為嬉。蒙古都總管李守賢,潛遣輕捷者數十人緣崖蟻附以登,殺其守卒,遂縱兵入,破之。下令禁抄掠,悉收餘眾以歸。連天、交牙,蘭若、香爐諸寨俱下。
yǐ wèi, méng gǔ yóu qí zhì biàn jīng, jīn wán yán hā dá yī lǎ bù hā zì dèng zhōu lǜ bù qí shí wǔ wàn fù yuán. méng gǔ tú lěi wèn sū bù tè yǐ fāng lüè, sū bù tè yuē: chéng jū zhī rén, bù nài xīn kǔ, shù tiāo yǐ láo zhī zhàn, nǎi kě yě. suì yǐ qí sān qiān wěi zhī. hā dá děng móu yuē: dí bīng sān qiān ér wǒ bù zhàn, shì ruò yě. jìn zhì jūn zhōu shā hé, méng gǔ bīng bù zhàn ér tuì. jīn jūn fāng pán yíng, méng gǔ bīng fù lái xí. jīn jūn bù dé xiū xī shí yǐn, qiě xíng qiě zhàn, zhì huáng yú diàn, jù jūn zhōu sān shí wǔ lǐ. dīng yǒu, dà xuě sān lì, jīn chǐ jiāng lì, dāo shuò dòng bù néng jǔ. tú lěi yǐ qí zhòng chōng chū, méng gǔ bīng zì běi dù zhě bì jí, qián hòu yǐ dà shù sāi dào. yáng wò yǎn duó lù ér qián, jīn jūn suì cì sān fēng shān, jūn shì yǒu bù shí zhì sān rì zhě. méng gǔ bīng yǔ hé běi bīng hé, sì miàn wéi zhī, chì xīn fán ròu, gēng dié xiū xī, chéng jīn kùn bèi, kāi jūn zhōu lù zòng zhī zǒu, ér yǐ shēng bīng jiā jī zhī. jīn jūn kuì, shēng rú bēng shān, wǔ xiān lǜ sān shí qí rù zhú lín zhōng, zǒu mì xiàn yáng wò yǎn fán zé zhāng huì bù chí dà qiāng, fèn zhàn ér sǐ. hā dá zhī dà shì yǐ qù, yù xià mǎ zhàn, ér bù hā yǐ shī suǒ zài, nǎi yǔ wán yán yí děng yǐ shù bǎi qí zǒu rù jūn zhōu.
乙未,蒙古游騎至汴京,金完顏哈達、伊喇布哈自鄧州率步騎十五萬赴援。蒙古圖壘問蘇布特以方略,蘇布特曰:「城居之人,不耐辛苦,數挑以勞之戰,乃可也。」遂以騎三千尾之。哈達等謀曰:「敵兵三千而我不戰,是弱也。」進至鈞州沙河,蒙古兵不戰而退。金軍方盤營,蒙古兵復來襲。金軍不得休息、食飲,且行且戰,至黃榆店,距鈞州三十五里。丁酉,大雪三立,金尺僵立,刀槊凍不能舉。圖壘以其眾衝出,蒙古兵自北渡者畢集,前後以大樹塞道。楊沃衍奪路而前,金軍遂次三峰山,軍士有不食至三日者。蒙古兵與河北兵合,四面圍之,熾薪燔肉,更迭休息,乘金困憊,開鈞州路縱之走,而以生兵夾擊之。金軍潰,聲如崩山,武仙率三十騎入竹林中,走密縣;楊沃衍、樊澤、張惠步持大槍,奮戰而死。哈達知大事已去,欲下馬戰,而布哈已失所在,乃與完顏彝等以數百騎走入鈞州。
méng gǔ zhǔ zài zhèng zhōu, wén tú lěi yǔ jīn xiàng chí, qiǎn kūn bù hā qí lā gǔn děng fù zhī, zhì zé jīn jūn yǐ kuì. yú shì nǎi hé gōng jūn zhōu, qiàn qí chéng wài. hā dá nì kū shì zhōng, chéng pò, méng gǔ bīng fā ér shā zhī. yīn yáng yán yuē: rǔ jiā suǒ shì, wéi huáng hé yǔ hā dá ěr, jīn hā dá wèi wǒ shā, huáng hé wèi wǒ yǒu, bù jiàng hé dài!
蒙古主在鄭州,聞圖壘與金相持,遣昆布哈、齊拉袞等赴之,至則金軍已潰。於是乃合攻鈞州,塹其城外。哈達匿窟室中,城破,蒙古兵發而殺之。因揚言曰:「汝家所恃,唯黃河與哈達耳,今哈達為我殺,黃河為我有,不降何待!」
wán yán yí qù bì yǐn chù, shā lüè shāo dìng, nǎi chū, zì yán yuē: jīn guó dà jiāng, yù jiàn bái shì. méng gǔ bīng yǐ shù qí jiā zhī yì tú lěi, wèn qí míng xìng, yuē: wǒ zhōng xiào jūn zǒng lǐng wán yán chén hé shàng, dà chāng yuán wèi zhōu dǎo huí gǔ zhī shèng, jiē wǒ yě. wǒ sǐ luàn jūn zhōng, rén jiāng wèi wǒ fù guó jiā. jīn rì míng bái sǐ, tiān xià bì yǒu zhī wǒ zhě. tú lěi yù qí jiàng, bù kěn. nǎi zhuó zú jìng, zhé zhī, huà kǒu wěn zhì ěr, xùn xuè ér hū, zhì sǐ bù qū. méng gǔ jiāng yǒu yì zhī zhě, yǐ mǎ dòng lèi ér zhù yuē: hǎo nán zǐ, tā rì zài shēng, dāng lìng wǒ dé zhī.
完顏彝趣避隱處,殺掠稍定,乃出,自言曰:「金國大將,欲見白事。」蒙古兵以數騎夾之詣圖壘,問其名姓,曰:「我忠孝軍總領完顏陳和尚,大昌原、衛州倒回谷之勝,皆我也。我死亂軍中,人將謂我負國家。今日明白死,天下必有知我者。」圖壘欲其降,不肯。乃斫足脛,折之,劃口吻至耳,噀血而呼,至死不屈。蒙古將有義之者,以馬湩酹而祝曰:「好男子,他日再生,當令我得之。」
bù hā zǒu biàn, méng gǔ bīng zhuī niè, qín zhī, tú lěi mìng zhī jiàng, wǎng fù shù bǎi yán, zhōng bù kěn, dàn yuē: wǒ jīn guó dà jiāng, wéi dāng jīn guó jìng nèi sǐ ěr. suì shā zhī. jīn zhī jiàn jiāng ruì zú jù jǐn, zì shì bù kě fù zhèn yǐ.
布哈走汴,蒙古兵追躡,擒之,圖壘命之降,往複數百言,終不肯,但曰:「我金國大將,惟當金國境內死耳。」遂殺之。金之健將銳卒俱盡,自是不可復振矣。
méng gǔ suì lüè shāng guó sōng rǔ shǎn luò xǔ zhèng chén bó yǐng shòu suī yǒng děng zhōu. shí mín běi xǐ zhě duō è sǐ, dōng píng wàn hù yán shí, mìng zuò mí zhōu zhì dào bàng, quán huó zhě zhòng.
蒙古遂略商、虢、嵩、汝、陝、洛、許、鄭、陳、亳、潁、壽、睢、永等州。時民北徙者多餓死,東平萬戶嚴實,命作糜粥置道傍,全活者眾。
gēng zǐ, jīn zhǔ yù duān mén, sì shè, gǎi yuán kāi xìng. hàn lín xué shì zhào bǐng wén wèi shè wén, xuān bù huǐ wù āi tòng zhī yì, zhǐ shì chén yì, qíng cí jù jǐn, wén zhě mò bù gǎn lì.
庚子,金主御端門,肆赦,改元開興。翰林學士趙秉文為赦文,宣布悔悟哀慟之意,指事陳義,情辭俱盡,聞者莫不感勵。
rén yín, xīn zuò tài miào chéng.
壬寅,新作太廟成。
èr yuè, guǐ chǒu, dì yè tài miào.
二月,癸丑,帝謁太廟。
chū, jīn zhǔ wén méng gǔ rù ráo fēng guān, qiǎn tú kè tǎn wū dēng xíng shěng wén xiāng yǐ bèi tóng guān, tú kè tǎn bó jiā wèi guān shǎn zǒng shuài, pián yí xíng shì. bó jiā chí rù shǎn, bàng xiàn zhèn qiān rù dài chéng, liáng hú zī chóng jù zhī lián zhōu, jìn shān zhě rù shān zhài bì bīng. huì a lǐ hā chuán zhǐ zhào wū dēng yuán biàn, wū dēng suì yǔ tóng guān zǒng shuài nà hā pǔ shě yīn zòu lán zǒng shuài wán yán zhòng xǐ děng, shuài jūn shí yī wàn, qí wǔ qiān, jǐn chè qín lán zhū guān zhī bèi, cóng guó rù shǎn, tóng huá wén xiāng yī dài jūn liáng shù shí wàn hú, bèi guān chuán èr bǎi yú sōu, jiē shùn liú dōng xià. é wén méng gǔ bīng jìn, liáng bù jí zài, chuán xī kōng xià, fù jǐn qǐ zhōu mín yùn líng bǎo xiá shí cāng sù. huì méng gǔ yóu qí zhì, shā lüè bù kě shèng jì. jīn shǒu jiāng lǐ píng yǐ tóng guān jiàng yú méng gǔ, méng gǔ bīng zhǎng qū zhì shǎn.
初,金主聞蒙古入饒風關,遣圖克坦烏登行省閿鄉以備潼關,圖克坦伯嘉為關陝總帥,便宜行事。伯嘉馳入陝,傍縣鎮遷入大城,糧斛、輜重聚之聯州,近山者入山寨避兵。會阿里哈傳旨召烏登援汴,烏登遂與潼關總帥納哈普舍音、奏藍總帥完顏重喜等,帥軍十一萬,騎五千,盡撤秦、藍諸關之備,從虢入陝,同、華、閿鄉一帶軍糧數十萬斛,備關船二百餘艘,皆順流東下。俄聞蒙古兵近,糧不及載,船悉空下,復盡起州民運靈寶、硤石倉粟。會蒙古游騎至,殺掠不可勝計。金守將李平以潼關降於蒙古,蒙古兵長驅至陝。
wū dēng suǒ fā wén xiāng jūn shì, gè yǐ lǎo yòu zì suí, yóu xī nán jìng rù dà shān bīng xuě zhōng, bù jiāng duō pàn qù. méng gǔ wén zhī, zì lú shì yǐ shù bǎi qí zhuī jí, shān lù jī xuě, zhòu rì dòng shì, ní nào jí jìng, suí jūn fù mín, qì zhì lǎo yòu, āi hào yíng lù. xíng zhì tiě lǐng, yù zhàn ér jī bèi bù néng zhèn, yú shì zhòng xǐ xiān fēng, méng gǔ zhǎn zhī yú mǎ qián. jīn bīng suì dà kuì, qín lán zǒng shuài fǔ jīng lì shāng héng sǐ yān. wū dēng nà hā pǔ shě yīn cóng shù shí qí zǒu shān gǔ jiān, zhuī qí qín zhī, jiē bèi shā.
烏登所發閿鄉軍士,各以老幼自隨,由西南徑入大山冰雪中,部將多叛去。蒙古聞之,自盧氏以數百騎追及,山路積雪,晝日凍釋,泥淖及脛,隨軍婦民,棄擲老幼,哀號盈路。行至鐵嶺,欲戰而飢憊不能振,於是重喜先鋒,蒙古斬之於馬前。金兵遂大潰,秦、藍總帥府經歷商衡死焉。烏登、納哈普舍音從數十騎走山谷間,追騎擒之,皆被殺。
jīn qìng shàn nǔ xíng shěng xú zhōu, yǐn bīng rù yuán, zhì yáng yì diàn, mǎ zhì, wèi méng gǔ suǒ qín. jiàn shǐ tiān zé, wèn wèi shuí, tiān zé yán: wǒ zhēn dìng wǔ lù míng wàn hù yě. qìng shàn nǔ yuē: shì tiān zé hū? wú guó yǐ cán pò, gōng qí yǐ shēng líng wèi niàn! jí jiàn tè mù ěr dài qǔ, yòu zhī shǐ zhāo jīng chéng, bù cóng. zuǒ yòu yǐ dāo zhuó qí zú, zú zhé, zhōng bù qū, suì shā zhī.
金慶善努行省徐州,引兵入援,至楊驛店,馬躓,為蒙古所擒。見史天澤,問為誰,天澤言:「我真定五路名萬戶也。」慶善努曰:「是天澤乎?吾國已殘破,公其以生靈為念!」及見特穆爾岱取,誘之使招京城,不從。左右以刀斫其足,足折,終不屈,遂殺之。
méng gǔ jiāng tè mù ěr dài qǔ jīn suī zhōu, suì wéi guī dé fǔ. jīn xíng yuàn shí jiā niǔ lēi huān xié jīng lì jì yǔ xī děng jié lì shǒu yù. chū huàn pào shǎo, fù lǎo yǒu yán běi mén zhī xī cài pǔ zhōng, shí dé gǔ pào, yún shì táng zhāng xún suǒ mái, fā zhī, dé wǔ qiān yǒu qí, chéng zhōng lài zhī. huì qìng shàn nǔ kuì bīng yì zhì, shì shāo zhèn, nǎi qiǎn tí kòng zhāng dìng yè chū zhuó yíng, fā shù pào ér hái.
蒙古將特穆爾岱取金睢州,遂圍歸德府。金行院實嘉紐勒歡偕經歷冀禹錫等竭力守御。初患砲少,父老有言北門之西菜圃中,時得古砲,雲是唐張巡所埋,發之,得五千有奇,城中賴之。會慶善努潰兵亦至,勢稍振,乃遣提控張定夜出斫營,發數砲而還。
nán chéng wài yǒu gāo dì, xiāng chuán wèi yǐn zǐ qí gōng pò suī yáng gù zhǐ, méng gǔ yí yíng qí shàng, zhòu yè gōng chéng, bù néng xià. huò jiàn tè mù ěr dài, xiàn jué hé zhī cè, tè mù ěr dài cóng zhī. hé jì jué, shuǐ cóng xī běi ér xià, zhì chéng xī nán, rù gù suī shuǐ, chéng fǎn yǐ shuǐ wèi gù. tè mù ěr dài shōu xiàn cè zhě yù shā zhī, ér bù zhī suǒ zài, nǎi huǎn gōng.
南城外有高地,相傳為尹子奇攻破睢陽故址,蒙古移營其上,晝夜攻城,不能下。或見特穆爾岱,獻決河之策,特穆爾岱從之。河既決,水從西北而下,至城西南,入故濉水,城反以水為固。特穆爾岱收獻策者欲殺之,而不知所在,乃緩攻。
jīn píng zhāng hóu zhì, pǔ zhí wú yùn jí, cháo shì qīng zhī, jiǔ zhì rén. bīng shì jí, xú zhōu xíng shàng shū shěng què, wú gǎn xíng zhě, fù bài zhì píng zhāng zhèng shì. dōu táng huì yì, zhì yǐ guó shì bù zhī, yīn lùn shù shì, yuē: zhǐ shì gèng wú bāi huà. bài shēn nù yuē: píng zhāng shì chū cǐ yán, guó jiā yǒu wàng yé! yì zài zhì zhī bù cè. gù xiāng sà bù yuē: hóu xiāng yán shén dāng. bài shēn hán fèn ér bà.
金平章侯摯,樸直無蘊藉,朝士輕之,久致仁。兵事急,徐州行尚書省闕,無敢行者,復拜摯平章政事。都堂會議,摯以國勢不支,因論數事,曰:「只是更無擘畫。」拜甡怒曰:「平章世出此言,國家有望耶!」意在置之不測。故相薩布曰:「侯相言甚當。」拜甡含憤而罷。
zhì shì méng gǔ bīng rì pò, cái guì shòu jué, jīn zhǔ dà jù, cháng zì yì, yòu yù duò lóu, jù wèi zuǒ yòu jiù miǎn. bài shēn yǐ wèi shì bì jiǎng hé, hé yì dìng, zé shǒu xiàng dāng wǎng wèi zhì, nǎi lì qǐng jīn zhǔ qǐ sà bù wèi xiāng, qiě kuò biàn jīng mín jūn èr shí wàn fēn lì zhū shuài, rén yuè gěi sù yī shí wǔ dǒu.
至是蒙古兵日迫,財匱授絕,金主大懼,嘗自縊,又欲墮樓,俱為左右救免。拜甡以為勢必講和,和議定,則首相當往為質,乃力請金主起薩布為相,且括汴京民軍二十萬分隸諸帥,人月給粟一石五斗。
sān yuè, méng gǔ lì pào gōng luò yáng. luò yáng chéng zhōng wéi sān fēng kuì zú sān sì qiān jí zhōng xiào jūn bǎi yú, liú shǒu sà hā lián jū fā yú bèi, bù néng jūn, qī tōng jí shì dù chéng bì pò, wèi sà hā lián yuē: gōng shòu guó jiā ēn zuì hòu, jīn dà bīng lín chéng, gōng bù xìng bìng, bù néng yù dí, sǐ yóu kě yǐ bào guó, xìng wú yǐ wǒ wèi lǜ! sà hā lián chū chéng, tōng jí shì shèng fú zì jīng sǐ. sà hā lián cóng wài zhì, wén zhuàng, yuē: fū rén bù rǔ wǒ, wǒ kě rǔ cháo tíng hū! tóu háo ér sǐ. yuán shuài rèn shǒu zhēn yīn xíng fǔ shì.
三月,蒙古立砲攻洛陽。洛陽城中唯三峰潰卒三四千及忠孝軍百餘,留守薩哈連疽發於背,不能軍,妻通吉氏度城必破,謂薩哈連曰:「公受國家恩最厚,今大兵臨城,公不幸病,不能禦敵,死猶可以報國,幸無以我為慮!」薩哈連出城,通吉氏盛服自經死。薩哈連從外至,聞狀,曰:「夫人不辱我,我可辱朝廷乎!」投壕而死。元帥任守真因行府事。
jīn hàn lín zhí xué shì xī mò ài shí, fèn shí xiāng fēi qí rén, yán yú jīn zhǔ yuē: píng zhāng bài shēn, gù quán shì ēn, jī wán wài bǎi wú yī néng. chéng xiàng sà bù, shū mài bù fēn, zòng shǐ fá cái, yì bù zhì cǐ rén wèi xiāng. cān zhèng jiān shū mì fù shǐ tè jiā kā qí kā cū bào, yī mǎ jūn zhī cái zhǐ yǐ, nǎi lìng jiān jiāng xiāng zhī quán. yòu chéng shí jiā shì lǔ, jū xiàng wèi yǐ qī bā nián, lù lù wú bǔ, bèi yuán ér yǐ. huàn nán zhī jì, yǐ zhù cǐ lèi, yù jì zhōng xìng, nán yǐ! yú shì shì lǔ bà xiāng, sà bù qǐ zhì shì, ér bài shēn kā bù kā bù xù yě.
金翰林直學士錫默愛實,憤時相非其人,言於金主曰:「平章拜甡,固權市恩,擊丸外百無一能。丞相薩布,菽麥不分,縱使乏材,亦不至此人為相。參政兼樞密副使特嘉喀齊喀粗暴,一馬軍之材止矣,乃令兼將相之權。右丞實嘉世魯,居相位已七八年,碌碌無補,備員而已。患難之際,倚注此類,欲冀中興,難矣!」於是世魯罷相,薩布乞致仕,而拜甡、喀不喀不恤也。
méng gǔ zhǔ jiāng běi hái, shǐ sū bù tè gōng biàn, fù qiǎn rén yù jīn zhǔ jiàng, qiě suǒ hàn lín xué shì zhào bǐng wén yǎn shèng gōng kǒng yuán cuò děng èr shí qī jiā jí guī shùn rén jiā shǔ yī lǎ bù hā qī zǐ bìng xiù nǚ gōng jiàng yīng rén děng. jīn zhǔ nǎi fēng jīng wáng shǒu chún zi é ěr kè wèi cáo wáng, yì yǐ wèi zhì. mì guó gōng shú qiú jiàn, jīn zhǔ wèn: shú shū fù yù hé yán? shú yuē: wén é ěr kè yù chū yì hé, é ěr kè nián yòu, wèi zēng ān liàn, kǒng bù néng bàn dà shì, chén qǐng fù zhī, huò dài qí xíng. jīn zhǔ wèi zhī yuē: nán dù hòu, guó jiā bǐ chéng píng shí, yǒu hé fèng yǎng! rán shū fù yì wèi cháng zhān gài wú shì zé zhì zhī lěng dì, wú suǒ gù jí, huǎn jí zé zhì yú bù cè. shū fù jǐn zhōng gù kě, tiān xià qí wèi lián hé! shū fù xiū yǐ! yú shì jūn chén xiāng gù qì xià. wèi jǐ, shú yǐ jí hōng.
蒙古主將北還,使蘇布特攻汴,復遣人諭金主降,且索翰林學士趙秉文、衍聖公孔元措等二十七家及歸順人家屬、伊喇布哈妻子並繡女、弓匠、鷹人等。金主乃封荊王守純子額爾克為曹王,議以為質。密國公璹求見,金主問:「璹叔父欲何言?」璹曰:「聞額爾克欲出議和,額爾克年幼,未曾諳練,恐不能辦大事,臣請副之,或代其行。」金主慰之曰:「南渡後,國家比承平時,有何奉養!然叔父亦未嘗沾溉;無事則置之冷地,無所顧藉,緩急則置於不測。叔父盡忠固可,天下其謂聯何!叔父休矣!」於是君臣相顧泣下。未幾,璹以疾薨。
rén yín, mìng shàng shū zuǒ chéng lǐ qī sòng é ěr kè chū zhì, jiàn yì dài fū fèi mó ā gù dài wèi jiǎng hé shǐ. wèi hé, méng gǔ sū bù tè wén zhī, yuē: wǒ shòu mìng gōng chéng, bù zhī qí tā. nǎi lì gōng jù, yán háo liè mù shān, qū hàn fú jí fù nǚ lǎo yòu fù xīn cǎo tián háo, qǐng kè, píng shí yú bù. píng zhāng bài shēn, yǐ yì hé bù gǎn yǔ zhàn, chéng zhōng xuān hòng. jīn zhǔ wén zhī, cóng liù qī qí chū duān mén, zhì zhōu qiáo. shí xīn yǔ nào, chē jià hū chū, dōu rén jīng è shī cuò, dàn guì yú dào páng, yǒu wàng ér bài zhě. jīn zhǔ huī zhī yuē: wù bài, kǒng ní wū rǔ yī. lǎo yòu zhē yōng, zhì yǒu wù chù jīn zhǔ yī zhě. shǎo qǐng, zǎi xiàng cóng guān jiē zhì, jìn lì, bù shòu, yuē: jūn zhōng bào lù, wǒ hé yòng cǐ! xī nán jūn shì wǔ liù shí bèi jìn yuē: běi bīng tián háo guò bàn, píng zhāng chuán lìng wù fàng yī zú, kǒng huái hé shì. qǐ yǒu cǐ jì yé? jīn zhǔ yuē zhèn yǐ shēng líng zhī gù, chēng chén jìn fèng, wú bù shùn cóng. zhǐ yǒu yī zi, yǎng lái zhǎng chéng, jīn wǎng zuò zhì. rǔ děng lüè rěn, děng cáo wáng chū, méng gǔ bù tuì, rǔ děng sǐ zhàn wèi wǎn. shì rì, cáo wáng é ěr kè xíng.
壬寅,命尚書左丞李蹊送額爾克出質,諫議大夫費摩阿固岱為講和使。未和,蒙古蘇布特聞之,曰:「我受命攻城,不知其他。」乃立攻具,沿壕列木柵,驅漢俘及婦女老幼負薪草填壕,頃刻,平十餘步。平章拜甡,以議和不敢與戰,城中喧鬨。金主聞之,從六七騎出端門,至舟橋。時新雨淖,車駕忽出,都人驚愕失措,但跪於道旁,有望而拜者。金主麾之曰:「勿拜,恐泥污汝衣。」老幼遮擁,至有誤觸金主衣者。少頃,宰相、從官皆至,進笠,不受,曰:「軍中暴露,我何用此!」西南軍士五六十輩進曰:「北兵填壕過半,平章傳令勿放一鏃,恐懷和事。豈有此計耶?」金主曰;「朕以生靈之故,稱臣進奉,無不順從。止有一子,養來長成,今往作質。汝等略忍,等曹王出,蒙古不退,汝等死戰未晚。」是日,曹王額爾克行。
méng gǔ liú cáo wáng yú yíng, qiǎn lǐ qī děng hái, guǐ mǎo, bìng lì jìn gōng. jīn pào shí qǔ gěn yuè tài hú líng bì jiǎ shān wèi zhī, dà xiǎo gè yǒu jīn zhòng, yuán rú dēng qiú. méng gǔ pào pò dà wéi huò lù dài wèi èr sān, jiē yòng zhī zǎn zhú pào, yǒu zhì shí sān shāo zhě. měi chéng yī jiǎo, zhì pào bǎi yú méi, gēng dié shàng xià, zhòu yè bù xī. shù rì, shí jǐ yǔ lǐ chéng píng. ér chéng shàng lóu lǔ, jiē chāi gù gōng jí fāng huá yù xī zhī cái wèi zhī, hé bào zhī mù, suí jī ér suì. yǐ mǎ fèn mài jiē bù qí shàng, wǎng suǒ zhān dǎo gù hù zhī, qí xuán fēng bǎn zhī wài, jiē yǐ niú pí wèi zhàng, méng gǔ bīng yǐ huǒ pào jī zhī, suí jí yán ruò, bù kě pū jiù. chéng nǎi zhōu shì zōng suǒ zhú, qǔ hǔ láo tǔ wèi zhī, jiān mì rú tiě, shòu pào suǒ jī, wéi āo ér yǐ. jīn zhǔ fù chū fǔ jiāng shì, zhí bèi chuàng zhě, qīn bó yǐ yào. shǒu zhuó zhī jiǔ yǐ cì, qiě chū nèi fǔ jīn bó yǐ dài yǒu gōng zhě. méng gǔ bīng háo wài zhú chéng, wéi bǎi wǔ shí lǐ, chéng yǒu rǔ kǒu lóu lǔ, háo shēn zhàng xǔ, kuò yì rú zhī, sān sì shí bù zhì yī pù, pù zhì bǎi xǔ rén shǒu zhī. chū, bài shēn mìng zhú mén wài duǎn qiáng, wěi qū xiá ài, jǐn róng èr sān rén dé guò, yǐ fáng méng gǔ duó mén. jí bèi gōng, qǐng chéng yè zhuó yíng jūn nǎi bù néng cù chū, bǐ chū, yǐ wèi méng gǔ suǒ jué hòu mù sǐ shì qiān rén, xué chéng yóu háo jìng dù, shāo qí pào zuò, chéng shàng xuán hóng zhǐ dēng wèi yīng, yuē dēng qǐ dù háo. yòu fàng zhǐ yuān, zhì wén shū qí shàng, zhì méng gǔ yíng duàn zhī, yǐ yòu bèi fú zhě, jiē wèi méng gǔ suǒ jué. shí yǒu dà pào, míng zhèn tiān léi, yǐ tiě guàn shèng yào, yǐ huǒ diǎn zhī, pào qǐ huǒ fā, qí shēng rú léi, wén bǎi lǐ wài, suǒ ruò wéi bàn mǔ yǐ shàng, huǒ diǎn zhe tiě jiǎ jiē tòu. méng gǔ shí wèi niú pí dòng, zhí zhì chéng xià, jué chéng wèi kān, jiān kě róng rén, chéng shàng mò rú zhī hé. nǎi yǐ tiě shéng xuán zhèn tiān léi, shùn chéng ér xià, zhì jué chù huǒ fā, rén yǔ niú pí jiē suì bèng wú jī. yòu yǒu fēi huǒ qiāng, zhù yào, yǐ huǒ fā zhī, zhé qián shāo shí yú bù. méng gǔ wéi wèi cǐ èr wù. gōng chéng shí liù zhòu yè, nèi wài sǐ zhě yǐ bǎi wàn jì. míng huì huáng hòu líng bèi fā, jīn zhǔ qiǎn zhōng guān qiú dé qí jiù, fù zàng zhī.
蒙古留曹王於營,遣李蹊等還,癸卯,並力進攻。金砲石取艮岳太湖、靈壁假山為之,大小各有斤重,圓如燈球。蒙古砲破大磑或碌瑇為二三,皆用之攢竹砲,有至十三梢者。每城一角,置砲百餘枚,更迭上下,晝夜不息。數日,石几與里城平。而城上樓櫓,皆拆故宮及芳華、玉溪之材為之,合抱之木,隨擊而碎。以馬糞、麥秸布其上,網索旃禱固護之,其懸風板之外,皆以牛皮為障,蒙古兵以火砲擊之,隨即延爇,不可撲救。城乃周世宗所築,取虎牢土為之,堅密如鐵,受砲所擊,唯凹而已。金主復出撫將士,值被創者,親膊以藥。手酌卮酒以賜,且出內府金帛以待有功者。蒙古兵壕外築城,圍百五十里,城有乳口樓櫓,壕深丈許,闊亦如之,三四十步置一鋪,鋪置百許人守之。初,拜甡命築門外短牆,委曲狹隘,僅容二三人得過,以防蒙古奪門。及被攻,請乘夜斫營軍乃不能猝出,比出,已為蒙古所覺後募死士千人,穴城由壕徑渡,燒其砲座,城上懸紅紙燈為應,約燈起渡壕。又放紙鳶,置文書其上,至蒙古營斷之,以誘被俘者,皆為蒙古所覺。時有大砲,名震天雷,以鐵罐盛藥,以火點之,砲起火發,其聲如雷,聞百里外,所爇圍半畝已上,火點著鐵甲皆透。蒙古時為牛皮洞,直至城下,掘城為龕,間可容人,城上莫如之何。乃以鐵繩懸震天雷,順城而下,至掘處火發,人與牛皮皆碎迸無跡。又有飛火槍,注藥,以火發之,輒前燒十餘步。蒙古唯畏此二物。攻城十六晝夜,內外死者以百萬計。明惠皇后陵被發,金主遣中官求得其柩,復葬之。
sū bù tè zhī wèi yì qǔ, nǎi wèi hǎo yǔ yuē: liǎng guó yǐ jiǎng hé, gèng xiāng gōng yé? jīn zhǔ yīn jiù yīng zhī. nǎi qiǎn hù bù shì láng yáng jū rén chū yí qiū mén, yǐ jiǔ zhì kào méng gǔ bīng, qiě yǐ jīn bó zhēn yì lù zhī. sū bù tè nǎi xǔ tuì bīng, sàn tún hé luò zhī jiān.
蘇布特知未易取,乃為好語曰:「兩國已講和,更相攻耶?」金主因就應之。乃遣戶部侍郎楊居仁出宜秋門,以酒炙犒蒙古兵,且以金帛珍異賂之。蘇布特乃許退兵,散屯河、洛之間。
fāng méng gǔ zhī gōng chéng yě, shǐ shí rú yǔ, zhōng yǒu nǚ zǐ hū yú chéng xià yuē: wǒ chàng nǚ zhāng fèng nú yě, xǔ zhōu pò, bèi fú zhì cǐ. bǐ jūn bù rì qù yǐ, zhū jūn nǔ lì wèi guó jiān shǒu, wú wèi suǒ qī suǒ! yán jìng, tóu háo sǐ. jīn zhǔ shǐ chí jì yú xī mén. shí nǚ zhēn rén wú sǐ shì zhě, zhǎng gōng zhǔ yán yú jīn zhǔ yuē: jìn lái lì gōng xiào mìng, duō zhū sè rén. wú shì shí zé zì jiā rén zhēng qiáng, yǒu shì zé tā rén jǐn lì, yān dé bù yuàn? jīn zhǔ mò rán.
方蒙古之攻城也,矢石如雨,中有女子呼於城下曰:「我倡女張鳳奴也,許州破,被俘至此。彼軍不日去矣,諸君努力為國堅守,無為所欺所!」言竟,投壕死。金主使馳祭於西門。時女真人無死事者,長公主言於金主曰:「近來立功效命,多諸色人。無事時則自家人爭強,有事則他人盡力,焉得不怨?」金主默然。
méng gǔ hòu tuì, cān zhī zhèng shì tè jiā kā qí kā yǐ shǒu chéng wèi jǐ gōng, yù lǜ bǎi guān rù hè. nèi zú sè liè, chéng xiàng xiāng zhī zǐ yě, tàn yuē: chéng xià zhī méng, chūn qiū yǐ wèi chǐ, kuàng yǐ bà gōng wèi kě hè yé? kā qí kā nù yuē: shè jì bù wáng, jūn hòu miǎn nán, rǔ děng bù yǐ wèi xǐ yé! nǎi mìng zhào bǐng wén wèi biǎo. bǐng wén yuē: chūn qiū xīn gōng huī, sān rì kū. jīn yuán líng rú cǐ, zhuó zhī yǐ lǐ, dāng wèi bù dāng hè. shì nǎi yǐ.
蒙古後退,參知政事特嘉喀齊喀以守城為己功,欲率百官入賀。內族色埒,丞相襄之子也,嘆曰:「城下之盟,春秋以為恥,況以罷攻為可賀耶?」喀齊喀怒曰:「社稷不亡,君後免難,汝等不以為喜耶!」乃命趙秉文為表。秉文曰:「《春秋》新宮灰,三日哭。今園陵如此,酌之以禮,當慰不當賀。」事乃已。
chū, chéng zhī bèi wéi, yòu sī jiàn chén kě shàng shū qǐng zhàn, qí lüè yuē: jīn rì zhī shì, jiē yóu bì xià bù duàn, jiāng xiāng qiè nuò. ruò yīn xún bù jué, yī dàn wú rú zhī hé, kǒng jūn chén xiāng duì tì qì ér yǐ. qí yán kǎi qiè, shēn zhōng shí bìng. kā qí kā jiàn zhī, dà nù, zhào kě rù shěng, hū qí míng zé zhī yuē: zi wèi chén shān kě yé? guǒ rú zi yán, néng tuì dà dí, wǒ dāng shì shì yǔ ruò wèi pū. wén zhě mò bù qiè xiào, gài bù shí kě zì, fēn wèi liǎng yě.
初,城之被圍,右司諫陳岢上書請戰,其略曰:「今日之事,皆由陛下不斷,將相怯懦。若因循不決,一旦無如之何,恐君臣相對涕泣而已。」其言剴切,深中時病。喀齊喀見之,大怒,召岢入省,呼其名責之曰:「子為陳山可耶?果如子言,能退大敵,我當世世與若為仆。」聞者莫不竊笑,蓋不識岢字,分為兩也。
jiǎ zǐ, jīn zhǔ yù duān mén, sì shè, gǎi yuán tiān xìng. zhào: nèi wài guān mín néng wán fù zhōu jùn zhě, gōng shǎng yǒu chà. chū jīn bó jiǔ zhì kào yù jūn shì, jiǎn yù shàn, bà rǒng yuán, fàng gōng nǚ, shàng shū bù dé chēng shèng, gǎi shèng zhǐ wèi zhì zhì. shì rì, jiě yán. bù bīng shǐ chū fēng qiū mén wài cǎi shū xīn.
甲子,金主御端門,肆赦,改元天興。詔:「內外官民能完復州郡者,功賞有差。」出金帛酒炙犒飫軍士,減御膳,罷冗員,放宮女,上書不得稱聖,改聖旨為制置。是日,解嚴。步兵始出封邱門外采蔬、薪。
jīn bài shēn zhī shǒu chéng yě. lóu lǔ chuí jiù zhé cuī, chuán lìng qǔ zhú wèi hù lián, suǒ sī chí rù chéng dà suǒ, wú suǒ de, bài shēn yù zhǎn zhī. huò gào suǒ sī yuē: jīn duō zé jì yǐ, hú bù jí píng zhāng fǔ qiú zhī? suǒ sī huái jīn sān bǎi lù qí jiā tóng, guǒ dé zhī. jí bīng tuì, jūn shì fèn nù, bài shēn bù zì ān, wèi shàng shū lìng shǐ yuán hǎo wèn yuē: wǒ fáng xián lù jiǔ yǐ, dé tuì wèi xìng, wèi wǒ zhuàn qǐ zhì shì biǎo. qǐng zhī, jīn zhǔ yǐ qiǎn shǐ chí zhào zhì qí dì, lìng zhì shì. jūn shì yù shā zhī, bài shēn jù, yī xī shù qiān, jīn zhǔ yǐ qīn jūn èr bǎi yīn wèi zhī wèi. jūn shì wú yǐ xiè qí fèn, suì xiāng shuài huǐ qí bié shù.
金拜甡之守城也。樓櫓垂就輒摧,傳令取竹為護簾,所司馳入城大索,無所得,拜甡欲斬之。或告所司曰:「金多則濟矣,胡不即平章府求之?」所司懷金三百賂其家僮,果得之。及兵退,軍士憤怒,拜甡不自安,謂尚書令史元好問曰:「我妨賢路久矣,得退為幸,為我撰乞致仕表。」頃之,金主已遣使持詔至其第,令致仕。軍士欲殺之,拜甡懼,一夕數遷,金主以親軍二百陰為之衛。軍士無以泄其憤,遂相率毀其別墅。
jīn wèi shào wáng hào lì wáng jiā shǔ, jìn gù suì jiǔ, xī mò ài shí shàng yán yuē: èr zú shuāi wēi, wú yì pǐ shù, jiǎ yù wèi bù shàn, shú yǔ tóng è! nán nǚ hūn jià, rén zhī dà yù, qǐ yǒu yōu qiú zhōng shì yǒng wú kàng lì zhī wàng? zài tā rén shàng qiě bù rěn, kuàng gǔ ròu hū? jīn zhǔ gǎn qí yán, shǐ tīng zì biàn.
金衛紹王、鎬厲王家屬,禁錮歲久,錫默愛實上言曰:「二族衰微,無異匹庶,假欲為不善,孰與同惡!男女婚嫁,人之大欲,豈有幽囚終世、永無伉儷之望?在他人尚且不忍,況骨肉乎?」金主感其言,始聽自便。
xià, sì yuè, dīng mǎo, qǐ wèi le wēng wèi jí yīng diàn xiū zhuàn zhī suì níng fǔ, cí bù bài.
夏,四月,丁卯,起魏了翁為集英殿修撰、知遂寧府,辭不拜。
wù chén, yǐ jiǔ yǔ, jué xì qiú.
戊辰,以久雨,決繫囚。
shì yuè, méng gǔ zhǔ chū jū yōng, bì shǔ guān shān.
是月,蒙古主出居庸,避暑官山。
gāo lì shā méng gǔ suǒ zhì guān lì, xǐ jū jiāng huá dǎo.
高麗殺蒙古所置官吏,徙居江華島。
wǔ yuè, xīn mǎo, chén liáo yán: jī yīn lín yín, bì yǒu zhì jiù zhī zhēng. bǐ wén qí zhōu jìn shì féng jié, běn rú jiā, dōu dà kēng zhì sī yì wèi lú hù, zhū qiú rì zēng. jié qī yǐ yōu sǐ, qí nǚ jì zhī, dì dà shēng yīn fù sù sǐ yú dào lù jié zhī bù miǎn, jǔ huǒ zì jīng sǐ. mín yuān zhì cǐ, qǐ bù shàng gàn yīn yáng zhī hé? zhào bà dōu dà kēng zhì zhí.
五月,辛卯,臣僚言:「積陰霖霪,必有致咎之徵。比聞蘄州進士馮傑,本儒家,都大坑治司抑為爐戶,誅求日增。傑妻以憂死,其女繼之,弟大聲因赴訴死於道路;傑知不免,舉火自經死。民冤至此,豈不上干陰陽之和?」詔罷都大坑治職。
jīn biàn jīng dà hán rú dōng, yīn dà yì, fán wǔ shí rì, zhū mén chū jiù jiǔ shí yú wàn, pín bù néng zàng zhě bù zài cǐ shù. xún yǐ yì hòu yuán hù sēng dào yī shī yù guān zhě shàn hòu lì, mìng yǒu sī bèi zhēng zhī yǐ zhù guó yòng.
金汴京大寒如冬,因大疫,凡五十日,諸門出柩九十餘萬,貧不能葬者不在此數。尋以疫後園戶、僧道、醫師、鬻棺者擅厚利,命有司倍征之以助國用。
guǐ sì, tài bái jīng tiān, zhòu jiàn.
癸巳,太白經天,晝見。
liù yuè, jǐ sì, jīn zèng wán yán yí zhèn nán jūn jié dù shǐ, lì bāo zhōng miào bēi.
六月,己巳,金贈完顏彝鎮南軍節度使,立褒忠廟碑。
jīn xú zhōu sào bīng zǒng lǐng wáng yòu zhāng xìng dōu tǒng fēng xiān děng, yè shāo cǎo chǎng zuò luàn, zhú xíng shěng tú kè tǎn yī dōu. méng gǔ guó ān yòng lǜ bīng rù xú zhōu, zhí wáng yòu děng, zhǎn zhī, yǐ fēng xiān wèi yuán shuài, zhǔ xú zhōu shì.
金徐州埽兵總領王佑、張興、都統封仙等,夜燒草場作亂,逐行省圖克坦伊都。蒙古國安用率兵入徐州,執王佑等,斬之,以封仙為元帥,主徐州事。
tú kè tǎn yī dōu bēn sù zhōu, jié dù shǐ hè shě lī ā tú bù nà, nǎi yǔ zhū jiāng zhù chéng nán. shí sù zhī zhèn fáng yǒu táo hái zhě, ā tú yǐ wèi pàn guī, yì bù nà. chéng zhōng zhèn fáng qiān hù gāo là gé, móu jiù xú zhōu jiāng shì, nèi wài xiāng yīng yǐ qǔ sù, yīn guī yáng miào zhēn, zhàn yè kāi mén, nà xú zhōu zǒng lǐng wáng dé quán děng, fù ā tú fù zǐ, shā zhī, qǐng yī dōu zhǔ zhōu shì. yī dōu bù cóng, lǜ qí jiāng lì xī zǒu, zhì gǔ shú, yù méng gǔ jūn, bù qū ér sǐ.
圖克坦伊都奔宿州,節度使赫舍哩阿圖不納,乃與諸將駐城南。時宿之鎮防有逃還者,阿圖以為叛歸,亦不納。城中鎮防千戶高臘格,謀就徐州將士,內外相應以取宿,因歸楊妙真,占夜開門,納徐州總領王德全等,縛阿圖父子,殺之,請伊都主州事。伊都不從,率其將吏西走,至穀孰,遇蒙古軍,不屈而死。
qiū, qī yuè, dīng yǒu, yǐ lǐ bù shàng shū chén guì yì tóng qiān shū shū mì yuàn shì.
秋,七月,丁酉,以禮部尚書陳貴誼同簽書樞密院事。
méng gǔ qiǎn táng qìng shǐ jīn, chuán yù yuē: yù hé hǎo chéng, jīn zhǔ dāng lái zì yì. jīn zhǔ tuō jí, wò tà shàng jiàn zhī. qìng diào bì shàng diàn, yǒu bù xùn yǔ, wén zhě jiē nù. jì guī guǎn, shì xī, jīn fēi hǔ zú shēn fú děng fèn qí wú lǐ, shā qìng děng sān shí yú rén yú guǎn. jīn zhǔ bù wèn, hé yì suì jué.
蒙古遣唐慶使金,傳諭曰:「欲和好成,金主當來自議。」金主託疾,臥榻上見之。慶掉臂上殿,有不遜語,聞者皆怒。既歸館,是夕,金飛虎卒申福等憤其無禮,殺慶等三十餘人於館。金主不問,和議遂絕。
méng gǔ guó ān yòng jì dé xú zhōu, jīn sù zhōu dōng miàn zǒng shuài liú ān guó pī zhōu dù zhèng jiē yǐ zhōu guī zhī, ān yòng suì jù sān zhōu. méng gǔ shuài é sū lún wén zhī, nù yuē: cǐ sān zhōu wú dāng qǔ, ān yòng hé rén, zhé shòu qí jiàng! qiǎn jiāng zhāng jìn lǜ bīng rù xú, yù tú ān yòng, duó qí zhōu. ān yòng jù, nǎi yǔ wáng dé quán jié shā zhāng jìn jí hǎi zhōu yuán shuài tián fú děng shù bǎi rén, yǔ yáng miào zhēn jué, hái pī zhōu, huì shān dōng zhū zhōu jí xú pī sù sān zhōu zhǔ shuài, xíng bái mǎ jié méng, shì guī jīn. jì méng, zhū jiāng jiē sàn qù. ān yòng wú suǒ guī, suì tóng dé quán ān guó yīn sù zhōu cóng yí zhòng sēng nǔ zì tōng yú jīn. zhòng sēng nǔ yǐ wén, wèi bào. ér ān yòng lǜ bīng wàn rén gōng hǎi zhōu, wèi zhì, zhòng shāo sàn qù. ān yòng zì zhī shī jì, yú shì fù jīn yì guān. yáng miào zhēn nù ān yòng pàn jǐ, yòu jù wèi suǒ tú, nǎi xī tú ān yòng jiā shǔ, zǒu hái yì dōu. ān yòng suì xuǎn bīng fēn jiāng, qī bì děi miào zhēn.
蒙古國安用既得徐州,金宿州東面總帥劉安國、邳州杜政皆以州歸之,安用遂據三州。蒙古帥額蘇倫聞之,怒曰:「此三州吾當取,安用何人,輒受其降!」遣將張進率兵入徐,欲圖安用,奪其州。安用懼,乃與王德全劫殺張進及海州元帥田福等數百人,與楊妙真絕,還邳州,會山東諸州及徐、邳、宿三州主帥,刑白馬結盟,誓歸金。既盟,諸將皆散去。安用無所歸,遂同德全、安國因宿州從宜重僧努自通於金。重僧努以聞,未報。而安用率兵萬人攻海州,未至,眾稍散去。安用自知失計,於是復金衣冠。楊妙真怒安用叛己,又懼為所圖,乃悉屠安用家屬,走還益都。安用遂選兵分將,期必得妙真。
jīn zhǔ qiǎn jìn shì zhí zhǎng yīn shì yīng děng chí shǒu zhào zhì pī, fēng ān yòng wèi gǔn wáng, cì xìng wán yán, gǎi míng yòng ān, qiě shòu yǐ kōng tóu hé shuò shān dōng shè wén, shǐ de pián yí cóng shì. ān yòng shǐ wén shǐ zhì, yóu yù wèi jué, qiǎn yíng shǐ zhě, jiān yú zhōu xiè, wèn suǒ yǐ lái, shǐ zhě duì yǐ fēng jiàn shì. ān yòng yì pō shùn, míng rì, chū jiàn shǐ zhě, guì yī rú děng yí. huì dìng, yǔ shì yīng yuē: yǔ xiàng suí méng gǔ bīng gōng biàn, cháng yú kāi yáng mén xià yǔ hóu zhì yì nèi wài jiā jī, cǐ shí méng gǔ bìng zhě zhòng, shí qī tóu xiàng jiē zài jīng chéng, ruò cóng wú yán chū jūn, zhōng xìng jiǔ yǐ, cháo tíng wú yī gǎn jué zhě, jīn rì huǐ jiāng hé jí! yán jìng ér qǐ. yīn shǐ rén qǔ jīn suǒ cì wù biàn guān zhī, xǐ jiàn yán sè, nǎi shè yàn, bài shòu rú yí, lìng zhǔ shì cháng jǐn suí shì yīng fèng biǎo rù xiè.
金主遣近侍直長因世英等持手詔至邳,封安用為袞王,賜姓完顏,改名用安,且授以空頭河朔、山東赦文,使得便宜從事。安用始聞使至,猶豫未決,遣迎使者,監於州廨,問所以來,使者對以封建事。安用意頗順,明日,出見使者,跪揖如等夷。會定,語世英曰:「予向隨蒙古兵攻汴,嘗於開陽門下與侯摯議內外夾擊,此時蒙古病者眾,十七頭項皆在京城,若從吾言出軍,中興久矣,朝廷無一敢決者,今日悔將何及!」言竟而起。因使人取金所賜物遍觀之,喜見顏色,乃設宴,拜受如儀,令主事常謹隨世英奉表入謝。
jīn zhǔ fù qiǎn shì yīng cì yǐ tiě quàn hǔ fú lóng wén yī yù yú dài jí jùn wáng xuān shì xí qiān hù xuān gè shí, tīng cì tóng méng. shì yīng guò xú, dé quán ān guó shuō zhī yuē: cháo tíng ēn mìng, qǐ yí chū zì ān yòng? jùn wáng xuān, wú èr rén zuì dāng dé zhě, qǐng jiù liú zhī. shì yīng nǎi liú jùn wáng xuān shì xí qiān hù xuān gè èr, yóu shì yǔ ān yòng yǒu xì.
金主復遣世英賜以鐵券、虎符、龍文衣、玉魚帶及郡王宣、世襲千戶宣各十,聽賜同盟。世英過徐,德全、安國說之曰:「朝廷恩命,豈宜出自安用?郡王宣,吾二人最當得者,請就留之。」世英乃留郡王宣、世襲千戶宣各二,由是與安用有隙。
méng gǔ yǐ lǐ quán zi dǎn wèi yì dōu xíng shěng.
蒙古以李全子亶為益都行省。
jīn héng shān gōng wǔ xiān děng huì bīng jiù biàn. chū, sān fēng zhī bài, xiān zǒu nán yáng, shōu kuì jūn, dé shí wàn rén, tún liú shān. biàn jīng bèi wéi, jīn zhǔ zhào xiān yǔ dèng zhōu xíng shěng wán yán sè liè gǒng chāng zǒng shuài wán yán zhòng dé hé bīng rù yuán. xiān zhì mì xiàn dōng, yù méng gǔ jiāng guō dé hǎi, jí àn jūn méi shān diàn, bào sè liè yuē: zǔ jiàn jié yíng, dài xiān zhì jù jìn. sè liè jí yù zhì biàn, bù tīng. jīn zhǔ yòu mìng shū mì shǐ tè jiā kā qí kā shuài bīng yīng xiān sè liè děng, zhì jīng shuǐ, dé hǎi chéng zhī, bù zhàn ér kuì xiān yì bài zǒu, hái liú shān. dé hǎi, bǎo yù zhī zǐ yě. kā qí kā tún zhōng mù, wén sè liè jūn kuì, jí yè qì zī zhòng chí hái.
金恆山公武仙等會兵救汴。初,三峰之敗,仙走南陽,收潰軍,得十萬人,屯留山。汴京被圍,金主詔仙與鄧州行省完顏色埒、鞏昌總帥完顏仲德合兵入援。仙至密縣東,遇蒙古將郭德海,即按軍眉山店,報色埒曰:「阻澗結營,待仙至俱進。」色埒急欲至汴,不聽。金主又命樞密使特嘉喀齊喀帥兵應仙、色埒等,至京水,德海乘之,不戰而潰;仙亦敗走,還留山。德海,寶玉之子也。喀齊喀屯中牟,聞色埒軍潰,即夜棄輜重馳還。
xiān shì yǒu tóu nì míng shū yú yù lù zhě yún: fù shū kā qí kā, zǒng shuài sà hā lēi, cān zhèng ēn chǔ, jiē guó zéi, cháo tíng bù shā, zhòng jūn yì xū shā zhī, wèi guó chú hài. wèi shì yǐ wén, shuò hā lēi yǐn yào sǐ, ēn chǔ chēng jí bù chū, wéi kā qí kā tǎn rán ruò wú shì zhě, jīn zhǔ yì wú suǒ wèn. jí shì yán zhě wèi: kā qí kā shǐ zé kàng mìng bù chū, zhōng zé dòu liú bù jìn, zhōng zé qì jūn xiān dùn, bù zhǎn zhī, wú yǐ xiè tiān xià. jīn zhǔ dài qí sǐ, miǎn wèi shù rén, jí jiā zī yǐ cì jūn shì.
先是有投匿名書於御路者云:「副樞喀齊喀,總帥薩哈勒,參政恩楚,皆國賊,朝廷不殺,眾軍亦須殺之,為國除害。」衛士以聞,蒴哈勒飲藥死,恩楚稱疾不出,唯喀齊喀坦然若無事者,金主亦無所問。及是言者謂:「喀齊喀始則抗命不出,中則逗遛不進,終則棄軍先遁,不斬之,無以謝天下。」金主貸其死,免為庶人,籍家資以賜軍士。
bā yuè, yǐ mǎo, qǐ zhēn dé xiù wèi huī yóu gé dài zhì, zhī quán zhōu.
八月,乙卯,起真德秀為徽猷閣待制,知泉州。
jǐ wèi, wèi le wēng yǐ bǎo zhāng gé dài zhì zhī lú zhōu. lú dà fān, kòng zhì biān miàn èr qiān lǐ, ér wǔ bèi bù xiū, chéng guō bù zhì. le wēng nǎi qì qí chéng lóu lǔ zhì dié, zēng zhì qì xiè, jiào xí pái shǒu, shēn yán jūn lǜ, xìng xué xiào, juān sù fù, fù shè cāng, chuàng yì zhǒng, jiàn yǎng jì yuàn jū shù yuè, bǎi fèi jù jǔ.
己未,魏了翁以寶章閣待制知瀘州。瀘大籓,控制邊面二千里,而武備不修,城郭不治。了翁乃葺其城樓櫓雉堞,增置器械,教習牌手,申嚴軍律,興學校,蠲宿負,復社倉,創義冢,建養濟院;居數月,百廢俱舉。
yǐ chǒu, cì jìn shì xú yuán jié yǐ xià sì bǎi jiǔ shí sān rén jí dì chū shēn.
乙丑,賜進士徐元傑以下四百九十三人及第、出身。
jiǎ xū, yù dié diàn chéng, fèng ān lèi cháo yù dié.
甲戌,玉牒殿成,奉安累朝《玉牒》。
méng gǔ sà lǐ tǎ fá gāo lì, zhōng shǐ, zú.
蒙古薩里塔伐高麗,中矢,卒。
jīn zhōng jīng yuán shuài rèn shǒu zhēn, yǐ rù yuán biàn jīng bài sǐ, zhōng jīng rén tuī jǐng xún shǐ qí kè shēn wèi fǔ qiān shì. qí kè shēn, běn hé zhōng shè liáng jūn zǐ dì yě, mào qǐn ér lǚ lì guò rén. shí suǒ lǐng jūn shì jǐn èr qiān wǔ bǎi rén, fǔ sān rì, méng gǔ bīng wéi zhī. qí kè shēn kuò yī bó wèi zhì, lì zhī chéng shàng, lǜ shì zú chì shēn ér zhàn, yǐ zhuàng shì shù bǎi wǎng lái jiù yīng, dà hū, yǐ hān zǐ jūn wèi hào, qí shēng shì yǔ wàn zhòng yuán yì. bīng qì yǐ jǐn, yǐ qián wèi zú, dé méng gǔ yī jiàn, jié ér wèi sì, yǐ tǒng biān fā zhī. yòu chuàng è dí pào, yòng bù guò shù rén, néng fā dà shí yú bǎi bù wài, suǒ jī wú bù zhōng. qí kè shēn bēn zǒu sì yīng, suǒ zhì bì jié. dé èr tuó, shā yǐ kào shì, rén bù guò yī dàn, rú huò bǎi jīn zhī cì. méng gǔ gōng sān yuè, bù néng xià, nǎi tuì.
金中京元帥任守真,以入援汴京敗死,中京人推警巡使齊克紳為府簽事。齊克紳,本河中射糧軍子弟也,貌寢而膂力過人。時所領軍士僅二千五百人,甫三日,蒙古兵圍之。齊克紳括衣帛為幟,立之城上,率士卒赤身而戰,以壯士數百往來救應,大呼,以憨子軍為號,其聲勢與萬眾元異。兵器已盡,以錢為鏃,得蒙古一箭,截而為四,以筒鞭發之。又創遏敵砲,用不過數人,能發大石於百步外,所擊無不中。齊克紳奔走四應,所至必捷。得二駝,殺以犒士,人不過一啖,如獲百金之賜。蒙古攻三月,不能下,乃退。
jiǔ yuè, xīn chǒu yè, biàn jīng dà léi, jīn gōng bù shàng shū fàn nà sù zhèn sǐ.
九月,辛丑夜,汴京大雷,金工部尚書范納速震死。
yǐ sì, yǔ báo, léi.
乙巳,雨雹,雷。
rùn yuè, gēng xū, huì chū yú jiǎo. dì bì diàn, jiǎn shàn, chè lè. zhào: zhōng wài chén liáo, zhǐ chén què shī, wú yǒu yǐn huì. zhū lù jiān sī, chá shǒu lìng zhī lǐng lián rén bào jí mín jiān lì biàn jí kǔ yǐ wén.
閏月,庚戌,彗出於角。帝避殿,減膳,徹樂。詔:「中外臣僚,指陳闕失,無有隱諱。諸路監司,察守令之領廉仁暴及民間利便疾苦以聞。
wù chén, shǐ mí yuǎn qǐ guī tián lǐ bù xǔ.
戊辰,史彌遠乞歸田裡;不許。
jīn zhǔ yǐ hé yì jì jué, jù bīng zài zhì, nǎi fù qiān mín bīng wèi shǒu yù bèi, suì kuò biàn jīng sù, yǐ wán yán zhū hè děng zhǔ zhī. zhū hè yù mín yuē: rǔ děng dāng cóng shí tuī jǔ, guǒ rú yī dàn liáng jǐn, lìng rǔ qī zǐ zuò jūn shí, fù néng lìn fǒu? jí ér bà kuò sù, fù yǐ jìn fèng qǔ zhī, qiě mài guān jí lìng mín mǎi jìn shì dì. qián yù shǐ dài fū nèi zú hā zhāo fù jì jìn yòng, jiàn yán jīng chéng kuò sù shàng kě dé bǎi wàn shí, jīn zhǔ nǎi mìng hā zhāo wèi cān zhī zhèng shì, yǔ zuǒ chéng lǐ qī fù kuò zhī. hā zhāo xiān lìng gè jiā zì shí, zhuàng zhě cún shí yǒu sān dòu, yòu zhě bàn zhī, réng shū qí shù mén shǒu, gǎn yǒu nì zhě, yǐ shēng dǒu lùn zuì. jīng chéng sān shí liù fāng, gè xuǎn shēn kè zhě zhǔ zhī. wán yán jiǔ zhū yóu kù bào, yǒu guǎ fù èr rén, shí dòu liù dòu, yú yǒu péng zi yuē sān shēng, jiǔ zhū xiào yuē: wú dé zhī yǐ! zhí fù yǐ lìng yú zhòng. fù qì sù yuē: qiè fū sǐ yú bīng, gū lǎo bù néng wèi yǎng, gù zá péng bǐ yǐ zì shí, fēi gǎn yǐ wèi jūn chǔ. qiě sān shēng, liù dòu yú yě. jiǔ zhū bù tīng, jìng zhàng sǐ. wén zhě gǔ sù, jǐn qì qí yú fèn hùn zhōng. huò bái yú lǐ qī, qī pín cù yuē: bái zhī cān zhèng. jí bái hā zhāo, hā zhāo yuē: rén yún: huā yòu bù sǔn, mì yòu dé chéng. huā bù sǔn hé yóu chéng mì? qiě jīng chéng wēi jí, jīn yù cún shè jì yé? cún bǎi xìng yé? zhòng mò gǎn yán. suǒ kuò bù néng sān wàn hú, mǎn chéng xiāo rán, sǐ zhě xiāng zhěn, pín fù shù shǒu dài bì, suì zhì rén xiāng shí. jīn zhǔ wén zhī, mìng chū tài cāng mǐ zuò zhōu yǐ shí è zhě. xī mò ài shí tàn yuē: yǔ qí shí zhī, hé rú wù duó? wèi fèng yù bó nuò suǒ gào. jīn zhǔ nù, sòng ài shí yǒu sī, lài jìn shì lǐ dà jié jiù miǎn.
金主以和議既絕,懼兵再至,乃復簽民兵為守御備,遂括汴京粟,以完顏珠赫等主之。珠赫諭民曰:「汝等當從實推舉,果如一旦糧盡,令汝妻子作軍食,復能吝否?」即而罷括粟,復以進奉取之,且賣官及令民買進士第。前御史大夫內族哈昭復覬進用,建言京城括粟尚可得百萬石,金主乃命哈昭為參知政事,與左丞李蹊復括之。哈昭先令各家自實,壯者存石有三斗,幼者半之,仍書其數門首,敢有匿者,以升斗論罪。京城三十六坊,各選深刻者主之。完顏玖珠尤酷暴,有寡婦二人,實豆六斗,餘有蓬子約三升,玖珠笑曰:「吾得之矣!」執婦以令於眾。婦泣訴曰:「妾夫死於兵,姑老不能為養,故雜蓬秕以自食,非敢以為軍儲。且三升,六斗餘也。」玖珠不聽,竟杖死。聞者股粟,盡棄其餘糞溷中。或白於李蹊,蹊顰蹙曰:「白之參政。」及白哈昭,哈昭曰:「人云:花又不損,蜜又得成。花不損何由成蜜?且京城危急,今欲存社稷耶?存百姓耶?」眾莫敢言。所括不能三萬斛,滿城蕭然,死者相枕,貧富束手待斃,遂至人相食。金主聞之,命出太倉米作粥以食餓者。錫默愛實嘆曰:「與其食之,何如勿奪?」為奉御博諾所告。金主怒,送愛實有司,賴近侍李大節救免。
méng gǔ huáng tài dì tú lěi zú yú shī. méng gǔ zhǔ hái lóng tíng.
蒙古皇太弟圖壘卒於師。蒙古主還龍庭。
dōng, shí yuè, wù zǐ, yǐ xīng biàn, dà shè.
冬,十月,戊子,以星變,大赦。
sì zhōu lù fēn liú hǔ děng, fén duàn fú qiáo yǐ è jīn bīng, yīn qiǎn jiāng gōng xū yí jūn, wèi xià, jīn sì zhōu zǒng tǒng wán yán shí gé pàn. fáng yù shǐ tú kè tǎn tǎ lǎ wén biàn, cháo fú, wàng què bài kū, tóu shuǐ ér sǐ, shí gé suì yǐ zhōu fù yáng miào zhēn. zǒng shuài nà hā tǎ mài zhū yì yǐ xū yí lái guī, zhào gǎi wèi zhāo xìn jūn.
泗州路分劉虎等,焚斷浮橋以遏金兵,因遣將攻盱眙軍,未下,金泗州總統完顏實格叛。防禦使圖克坦塔喇聞變,朝服,望闕拜哭,投水而死,實格遂以州附楊妙真。總帥納哈塔邁珠亦以盱眙來歸,詔改為招信軍。
jīn yǐ wāng shì xiǎn wèi gǒng chāng pián yí zǒng shuài.
金以汪世顯為鞏昌便宜總帥。
chū, shì xiǎn yǐ zhàn gōng wèi zhēng xíng cóng yí, fēn zhì shǎn xī xī lù. shí diào dù jiǒng pò, shì xiǎn fā jiā zī, lǜ háo yòu zhù biān, lín jùn xiào zhī, jūn xiǎng suì zú. jīn zhǔ yǐ wán yán zhòng dé wèi gǒng chāng zǒng shuài, shì xiǎn tóng zhī fǔ shì, èr rén jǐn zhōng gù shǒu yǐ kàng méng gǔ. jí zhòng dé qín wáng dōng xià, nǎi yǐ shì xiǎn dài zhī. shì xiǎn lì zhì zì fèn, liáng xiè jīng shàn.
初,世顯以戰功為征行從宜,分治陝西西路。時調度窘迫,世顯發家資,率豪右助邊,鄰郡效之,軍餉遂足。金主以完顏仲德為鞏昌總帥,世顯同知府事,二人盡忠固守以抗蒙古。及仲德勤王東下,乃以世顯代之。世顯勵志自奮,糧械精贍。
shí yī yuè, qiáo xíng jiǎn lèi shū qǐ guī tián, bù yǔn.
十一月,喬行簡累疏乞歸田,不允。
jīn wán yán yòng ān yù tú shān dōng, lèi zhēng bīng yú xú sù, wáng dé quán liú ān guó bù yīng. huì jīn zhǔ yǐ mì zhào zhēng bīng dōng fāng, yòng ān yīn shēng yán rù yuán, zhù shī xú zhōu chéng xià yǐ zhāo dé quán, dé quán bù chū, shā fēng xiān, qiǎn dù zhèng chū chéng. huì ān guó yǔ sù shuài zhòng sēng nǔ yǐn bīng rù yuán, zhì lín huàn, yòng ān qiǎn rén shā ān guó, yīn gōng xú zhōu. sān yuè bù néng xià, tuì guī lián shuǐ, yǐ jūn shí bù gěi, lái qǐ liáng, cháo tíng xǔ zhī, yòng ān jí rì gǎi cóng sòng yì guān, ér yīn tōng yú jīn. liáng fá, zú duō liú wáng, nǎi yǐ yán xíng jìn wáng zhě, xuè liú mǎn dào.
金完顏用安欲圖山東,累徵兵於徐、宿,王德全、劉安國不應。會金主以密詔徵兵東方,用安因聲言入援,駐師徐州城下以招德全,德全不出,殺封仙,遣杜政出城。會安國與宿帥重僧努引兵入援,至臨渙,用安遣人殺安國,因攻徐州。三月不能下,退歸漣水,以軍食不給,來乞糧,朝廷許之,用安即日改從宋衣冠,而陰通於金。糧乏,卒多流亡,乃以嚴刑禁亡者,血流滿道。
shí èr yuè, bǐng zǐ shuò, jìn fēng cái rén jiǎ shì wèi guì fēi.
十二月,丙子朔,進封才人賈氏為貴妃。
xīn sì, yǐ huáng tài hòu jí, dà shè. rén wǔ, huáng tài hòu yáng shì bēng. xīn mǎo, dì yì cí míng diàn xíng diàn lèi lǐ. zūn yí zhào, wài cháo yǐ rì yì yuè, gōng zhōng xíng sān nián sàng.
辛巳,以皇太后疾,大赦。壬午,皇太后楊氏崩。辛卯,帝詣慈明殿行奠酹禮。遵遺詔,外朝以日易月,宮中行三年喪。
qiáo xíng jiǎn shàng shū yuē: xiàng zhě bì xià nèi tíng jǔ dòng, jiē yǒu bǐng chéng, xiǎo rén zòng yǒu gǔ huò gàn qiú zhī xīn, yóu yǒu jì dàn ér bù gǎn fā. jīn zhě ān néng bǎo xiǎo rén zhī bù méng shì xīn, bì xià yòu ān néng bǎo shèng xīn zhī bù wú shǎo sì? bì xià wèi tiān xià jūn, dāng mào jiàn huáng jí, yī xún dà gōng bù yīng sī xùn xiǎo rén, wèi qí suǒ wù. fán wèi cǐ zhě, jiē qī wǎn fèi fǔ zhī qīn, jìn xí guì xìng zhī chén, bēn zǒu shǐ lìng zhī bèi, wài qǔ huò cái, nèi huài gāng jì shàng yǐ wǎng rén jūn zhī cōng míng, lái tiān xià zhī yuàn bàng, xià yǐ náo guān fǔ zhī gōng dào, luàn mín jiān zhī qū zhí. zòng ér bù yǐ, qí shì bì zhì yú jiǎ cǎi tīng zhī yán ér dòng shāng shàn lèi, shè zhòng rén zhī yù ér jìn bá xiān rén, jiè nà zhōng xiào qín zhī yì ér shòu qí yīn xiǎn qiǎo nìng zhī jiān, rì jī yuè lèi, qì shì yì zhāng, rén zhǔ zhī wēi quán, jiāng wèi suǒ qiào nòng ér bù zì zhī yǐ. bì xià shuāi zǒng zài shēn, yù dāng jǐng jiè, gōng tíng zhī jiān, jì wú suǒ yán dàn, pín yù zhī rén, yòu shì xī jiā duō. yǐ chūn qiū fāng fù zhī nián, jū shēng sè yì zòng zhī dì, wàn yī bù néng zì zhì, bì yú shèng dé dà yǒu kuī sǔn. yuàn bì xià cháng jiā jǐng shěng.
喬行簡上疏曰:「向者陛下內庭舉動,皆有稟承,小人縱有蠱惑干求之心,猶有忌憚而不敢發。今者安能保小人之不萌是心,陛下又安能保聖心之不無少肆?陛下為天下君,當懋建皇極,一循大公;不應私徇小人,為其所誤。凡為此者,皆戚畹肺腑之親,近習貴幸之臣,奔走使令之輩,外取貨財,內壞綱紀;上以罔人君之聰明,來天下之怨謗,下以撓官府之公道,亂民間之曲直。縱而不已,其勢必至於假采聽之言而動傷善類,設眾人之譽而進拔憸人,借納忠效勤之意而售其陰險巧佞之奸,日積月累,氣勢益張,人主之威權,將為所竅弄而不自知矣。陛下衰捴在身,愈當警戒,宮庭之間,既無所嚴憚,嬪御之人,又視昔加多。以春秋方富之年,居聲色易縱之地,萬一不能自制,必於盛德大有虧損。願陛下常加警省。」
méng gǔ qiǎn wáng jí lái yì jiā gōng jīn rén, jīng hú ān fǔ zhì zhì shǐ shǐ sōng zhī yǐ wén, dì mìng sōng zhī bào shǐ. sōng zhī nǎi qiǎn zōu shēn zhī wǎng bào méng gǔ, xǔ qí chéng gōng, yǐ hé nán dì lái guī.
蒙古遣王檝來議夾攻金人,京湖安撫制置使史嵩之以聞,帝命嵩之報使。嵩之乃遣鄒伸之往報蒙古,許俟成功,以河南地來歸。
jīn zhǔ yǐ liáng jǐn yuán jué, shì yì wēi jí, qiǎn jìn shì jiù bái huá wèn jì. huá fù zòu yán: chē jià dāng chū jiù wài bīng, liú jīng wáng jiān guó, rèn qí cái chù. bì xià jì chū, qiǎn shǐ gào yǔ běi cháo: wǒ chū, fēi tā chù shōu zhěng bīng mǎ, zhǐ yǐ jūn zú shàn shā táng qìng, hé yì cóng cǐ duàn jué jīng shī jīn fù zhī jīng wáng, qǐ wǒ yī èr zhōu yǐ lǎo ěr. rú cǐ, zé tài hòu huáng zú kě cún. zhèng rú chūn qiū jì jì rù qí wèi fù yōng zhī shì, bì xià yì dé shǎo ān yǐ. suì qǐ huá wèi yòu sī láng zhōng. zhào zhū chén yì qīn chū, huò yán guī dé sì miàn jiē shuǐ, kě yǐ zì bǎo, huò yán yí yán xī shān rù dèng, huò yán shè yù rù dèng, méng gǔ sū bù tè zài rǔ zhōu, bù rú qǔ chén cài lù zhuǎn wǎng dèng xià. jīn zhǔ wèi jué, fù yǐ wèn huá, huá yuē: guī dé chéng suī jiān, jiǔ ér shí jǐn, zuò yǐ dài bì, jué bù kě wǎng. jì rǔ zhōu yǒu sū bù tè, zé dèng xià yì bù kě wǎng. yǐ jīn rì shì shì, zhǐ yǒu bèi chéng zhī zhàn, rú bó tú suǒ wèi gū zhù zhě, biàn dāng zhí fù rǔ zhōu, yǔ zhī yī jué. rán rǔ zhōu zhàn bù rú bàn tú zhàn, bàn tú zhàn bù rú chū chéng zhàn, gài wǒ jūn mǎ zhī shí lì yóu zài yě. ruò chū jīng yì yuǎn, jūn shí rì jiǎn, mǎ shí yě cǎo, shì yù nán yǐ. ruò wǒ jūn biàn dé zhàn, cún wáng jué cǐ yī jǔ, wài zé kě yǐ jī sān jūn zhī qì, nèi zé kě yǐ wèi dōu rén zhī xīn. huò zhǐ wèi bì qiān jì, rén xīn gù liàn jiā yè, wèi bì yì rán cóng xíng. kě xiáng shěn zhī.
金主以糧盡援絕,勢益危急,遣近侍就白華問計。華附奏言:「車駕當出就外兵,留荊王監國,任其裁處。陛下既出,遣使告語北朝:『我出,非他處收整兵馬,止以軍卒擅殺唐慶,和議從此斷絕;京師今付之荊王,乞我一二州以老耳。』如此,則太后、皇族可存。正如《春秋》紀季入齊為附庸之事,陛下亦得少安矣。」遂起華為右司郎中。召諸臣議親出,或言歸德四面皆水,可以自保,或言宜沿西山入鄧,或言設欲入鄧,蒙古蘇布特在汝州,不如取陳、蔡路轉往鄧下。金主未決,復以問華,華曰:「歸德城雖堅,久而食盡,坐以待斃,決不可往。既汝州有蘇布特,則鄧下亦不可往。以今日事勢,止有背城之戰,如博徒所謂孤注者,便當直赴汝州,與之一決。然汝州戰不如半塗戰,半塗戰不如出城戰,蓋我軍馬之食力猶在也。若出京益遠,軍食日減,馬食野草,事愈難矣。若我軍便得戰,存亡決此一舉,外則可以激三軍之氣,內則可以慰都人之心。或止為避遷計,人心顧戀家業,未必毅然從行。可詳審之。」
lǐ bù shàng shū shū mù lǔ shì jī, lǜ cháo guān liú sù tián zhī děng èr shí rén, yì rén ān diàn yán yú jīn zhǔ yuē: chén děng wén bì xià yù qīn chū, qiè wèi cǐ xíng bù biàn. jīn zhǔ yuē: wǒ bù chū, jūn fēn wèi èr: yī jūn shǒu, yī jūn chū zhàn wǒ chū zé hé wèi yī. shì jī yuē: bì xià chū zé jūn fēn wèi sān: yī shǒu, yī zhàn, yī zhōng jūn hù cóng, bù ruò bù chū zhī wèi yù yě. jīn zhǔ yuē: qīng děng bù zhī, wǒ ruò dé wán yán zhòng dé wǔ xiān, fù zhī bīng shì, hé láo wǒ chū! jīn rì jiāng bīng zhě, guān nǔ tǒng mǎ bīng sān bǎi zhǐ yǐ, liú yì jiāng bù bīng wǔ qiān zhǐ yǐ, yù bù zì jiāng, dé hū? yòu zhǐ yù tà yuē: wǒ cǐ xíng qǐ fù yǒu hái qī? dàn hèn wǒ wú zuì wáng guó ěr! wǒ wèi cháng shē chǐ, wèi cháng xìn rèn xiǎo rén. shì jī yīng shēng yuē: bì xià yòng xiǎo rén zé yì yǒu zhī. jīn zhǔ yuē: xiǎo rén wèi shuí? shì jī lì shù yuē: dōu chá xùn wán yán zhǎng lè děng, jiē xiǎo rén yě. bì xià bù zhī wèi xiǎo rén, suǒ yǐ yòng zhī. sù yǔ shì jī fù duō suǒ yán, liáng jiǔ, jūn chén tì qì ér bà.
禮部尚書舒穆嚕世勣,率朝官劉肅、田芝等二十人,詣仁安殿言於金主曰:「臣等聞陛下欲親出,竊謂此行不便。」金主曰:「我不出,軍分為二:一軍守,一軍出戰;我出則合為一。」世勣曰:「陛下出則軍分為三:一守,一戰,一中軍護從,不若不出之為愈也。」金主曰:「卿等不知,我若得完顏仲德、武仙,付之兵事,何勞我出!今日將兵者,官努統馬兵三百止矣,劉益將步兵五千止矣,欲不自將,得乎?」又指御榻曰:「我此行豈復有還期?但恨我無罪亡國耳!我未嘗奢侈,未嘗信任小人。」世勣應聲曰:「陛下用小人則亦有之。」金主曰:「小人謂誰?」世勣歷數曰:「都察遜、完顏長樂等,皆小人也。陛下不知為小人,所以用之。」肅與世勣復多所言,良久,君臣涕泣而罷。
yǐ yǒu, jīn zhǔ jí jūn shì yú dà qìng diàn, yù yǐ jīng chéng shí jǐn, jīn nǐ qīn chū. zhū jiāng zuǒ hé cí yán yuē: bì xià bù kě qīn chū, zhǐ kě mìng jiāng. jīn zhǔ yù yǐ fù chá guān nǔ wèi mǎ jūn shuài, gāo xiǎn wèi bù jūn shuài, liú yì fù zhī. sān rén yù fèng mìng, quán cān zhī zhèng shì nèi zú ēn chǔ dà mà yuē: rǔ bèi bǎ chú bù zhī gāo xià, guó jiā dà shì, gǎn yì chéng yé! zhòng mò rán, wéi guān nǔ yuē: ruò jiāng xiāng kě le, hé zhì shǐ wǒ bèi! shì yì zhōng zhǐ.
乙酉,金主集軍士於大慶殿,諭以京城食盡,今擬親出。諸將佐合辭言曰:「陛下不可親出,止可命將。」金主欲以富察官努為馬軍帥,高顯為步軍帥,劉益副之。三人慾奉命,權參知政事內族恩楚大罵曰:「汝輩把鋤不知高下,國家大事,敢易承耶!」眾默然,唯官努曰:「若將相可了,何至使我輩!」事亦中止。
suì yǐ yòu chéng xiàng sà bù píng zhāng bài shēn yòu fù yuán shuài ēn chǔ zuǒ chéng lǐ qī yuán shuài zuǒ jiān jūn tú kè tǎn bó jiā děng shuài zhū jūn hù cóng, cān zhèng wán yán nà shēn shū fù jiān zhī kāi fēng fǔ sà ní yǎ bù děng liú shǒu. nǎi fā fǔ kù jí nèi fǔ qì mǐn gōng rén yī wù cì jiāng shì. mín jiān hōng chuán chē jià wǎng guī dé, jūn shì jiā shǔ liú biàn, shí jǐn, chéng zhōng jù è sǐ yǐ. zòng néng zhì guī dé, jūn mǎ suǒ fèi, zhī wú fù dé jǐ xǔ rì! jīn zhǔ shǐ sà bù xuān yán yuē: qián rì xún shòu zhī yì, zhǐ wèi bái huá. jīn gǎi wǎng rǔ zhōu suǒ zhàn yǐ.
遂以右丞相薩布、平章拜甡、右副元帥恩楚、左丞李蹊、元帥左監軍圖克坦伯嘉等帥諸軍扈從,參政完顏納紳、樞副兼知開封府薩尼雅布等留守。乃發府庫及內府器皿、宮人衣物賜將士。民間哄傳「車駕往歸德,軍士家屬留汴,食盡,城中俱餓死矣。縱能至歸德,軍馬所費,支吾復得幾許日!」金主使薩布宣言曰:「前日巡狩之議,止為白華。今改往汝州索戰矣。」
jīn zhǔ fā biàn jīng, yǔ tài hòu huáng hòu fēi zhǔ bié, dà tòng. zhì kāi yáng mén, zhào yù liú shǒu bīng shì yuē: shè jì zōng miào zài cǐ, rǔ děng zhuàng shì, wú yǐ bù yù jìn fā zhī shù, biàn wèi wú gōng. ruò shǒu bǎo wú yú, jiāng lái gōng shǎng, qǐ zài zhàn shì xià! wén zhě jiē sǎ qì.
金主發汴京,與太后、皇后、妃、主別,大慟。至開陽門,詔諭留守兵士曰:「社稷、宗廟在此,汝等壯士,毋以不預進發之數,便謂無功。若守保無虞,將來功賞,豈在戰士下!」聞者皆灑泣。
shì rì, gǒng chāng yuán shuài wán yán zhòng dé yuán bīng zhì. chū, jīn zhǔ zhēng zhū dào bīng rù yuán, wǎng wǎng guān wàng bù jìn, huò zhōng dào yù bīng ér kuì, wéi zhòng dé tí gū jūn qiān rén, lì qín lán shāng dèng, xié guǒ cài wèi shí, jiān guān bǎi sǐ zhì biàn, wèi jīn zhǔ móu yuē: yì xī sān bǎi lǐ zhī jiān wú jǐng zào, bù kě wǎng, bù rú xìng qín gǒng.
是日,鞏昌元帥完顏仲德援兵至。初,金主征諸道兵入援,往往觀望不進,或中道遇兵而潰,唯仲德提孤軍千人,歷秦、藍、商、鄧,擷果菜為食,間關百死至汴,為金主謀曰:「亦西三百里之間無井灶,不可往,不如幸秦、鞏。」
jīn zhǔ nǎi jué yì dōng xíng. jiǎ chén, jìn cì huáng líng gǎng. shí bài shēn jī méng gǔ, jiàng qí liǎng zhài, dé hé shuò jiàng jiāng, jīn zhǔ shè zhī, shòu yǐ yìn fú. jùn chén suì gù qīng yǐ hé shuò zhū jiāng wèi dǎo, gǔ xíng rù kāi zhōu, qǔ dà míng dōng píng, háo jié dāng yǒu xiǎng yīng zhě. dōu chá xùn yuē: tài hòu zhōng gōng jiē zài nán jīng, běi xíng wàn yī bù rú yì, shèng zhǔ gū shēn yù hé suǒ wèi? bù rú xiān qǔ wèi zhōu, hái jīng wèi biàn. bài shēn yuē: shèng tǐ bù biàn ān mǎ, jīn kě zhù guī dé, chén děng lǜ jiàng jiāng wǎng dōng píng, yīn suì jīng lüè hé shuò. guān nǔ yuē: wèi zhōu yǒu liáng kě qǔ. bài shēn yuē: jīng shī qiě bù néng shǒu, jiù dé wèi zhōu, yù hé wèi yé? jīn zhǔ huò zhī, suì yī yì xiàng hé shuò. méng gǔ sū bù tè wén jīn zhǔ qì biàn, fù jìn bīng wéi zhī.
金主乃決意東行。甲辰,進次黃陵崗。時拜甡擊蒙古,降其兩砦,得河朔降將,金主赦之,授以印符。郡臣遂固清以河朔諸將為導,鼓行入開州,取大名、東平,豪傑當有響應者。都察遜曰:「太后、中宮皆在南京,北行萬一不如意,聖主孤身欲何所為?不如先取衛州,還京為便。」拜甡曰:「聖體不便鞍馬,今可駐歸德,臣等率降將往東平,因遂經略河朔。」官努曰:「衛州有糧可取。」拜甡曰:「京師且不能守,就得衛州,欲何為耶?」金主惑之,遂一意向河朔。蒙古蘇布特聞金主棄汴,復進兵圍之。
yǐ sì, dì yì cí míng diàn, xíng dà xiáng jì diàn lǐ.
乙巳,帝詣慈明殿,行大祥祭奠禮。
lǐ zōng jiàn dào bèi dé dà gōng fù xìng liè wén rén wǔ shèng míng ān xiào huáng dì shào dìng liù nián jīn tiān xìng èr nián, méng gǔ tài zōng wǔ nián
○理宗建道備德大功復興烈文仁武聖明安孝皇帝紹定六年(金天興二年,蒙古太宗五年)
chūn, zhēng yuè, bǐng wǔ shuò, dì bù shì cháo.
春,正月,丙午朔,帝不視朝。
jīn zhǔ chéng zhōu jì hé, dà fēng, hòu jūn bù kè jì. dīng wèi, méng gǔ jiāng hé ěr gǔ nè zhuī jī yú nán àn, jīn yuán shuài hè dé xī lì zhàn sǐ, bīng nì zhě qiān rén, yuán shuài zhū ěr dū wèi hè shě lī è léng děng sǐ zhī. jīn zhǔ zài běi àn, wàng zhī zhèn jù. gēng xū, cì ōu má gāng, qiǎn bài shēn shuài shī gōng wèi zhōu, zhì chéng xià, yǐ yù qí zhāo zhī, chéng zhōng bù yīng. méng gǔ wén zhī, zì hé nán dù hé. bài shēn suì tuì shī, méng gǔ shǐ tiān zé yǐ qí bīng zhǒng qí hòu, dīng sì, zhàn yú bái gōng miào, jīn shī bài jī, bài shēn qì jūn dōng dùn, yuán shuài liú yì shàng dǎng gōng zhāng kāi jiē wèi mín jiā suǒ shā. jīn zhǔ jìn cì pú chéng, fù hái wèi lóu cūn, yóu yù qí méng gǔ bīng zhì jué zhàn. shǎo qǐng, bài shēn zhì, cāng huáng yán: jūn yǐ kuì, běi bīng jìn zài dī wài, qǐng xìng guī dé. jīn zhǔ suì yǔ fù yuán shuài hé ěr hé děng liù qī rén, yè dēng zhōu, qián dù hé zǒu guī dé. yì rì, zhū jūn shǐ wén jīn zhǔ qì shī, suì dà kuì.
金主乘舟濟河,大風,後軍不克濟。丁未,蒙古將和爾古訥追擊於南岸,金元帥賀德希力戰死,兵溺者千人,元帥珠爾、都尉赫舍哩諤楞等死之。金主在北岸,望之震懼。庚戌,次漚麻岡,遣拜甡帥師攻衛州,至城下,以御旗招之,城中不應。蒙古聞之,自河南渡河。拜甡遂退師,蒙古史天澤以騎兵踵其後,丁巳,戰於白公廟,金師敗績,拜甡棄軍東遁,元帥劉益、上黨公張開皆為民家所殺。金主進次蒲城,復還魏樓村,猶欲俟蒙古兵至決戰。少頃,拜甡至,倉皇言:「軍已潰,北兵近在堤外,請幸歸德。」金主遂與副元帥和爾和等六七人,夜登舟,潛渡河走歸德。翌日,諸軍始聞金主棄師,遂大潰。
jīn zhǔ rù guī dé, qiǎn fèng yù zhū jiā tǎ kè shí bù wǎng biàn jīng, fèng yíng tài hòu jí hòu fēi, zhū jūn yuàn fèn. bài shēn zì pú chéng hái, bù gǎn rù, jīn zhǔ zhào bài shēn zhì, shù qí zuì, xià yù sǐ, réng jí qí jiā cái yǐ cì jiāng shì, yuē: rǔ bèi yí jié zhōng lì, wú rú sī rén wù guó!
金主入歸德,遣奉御珠嘉塔克實布往汴京,奉迎太后及后妃,諸軍怨憤。拜甡自蒲城還,不敢入,金主召拜甡至,數其罪,下獄死,仍籍其家財以賜將士,曰:「汝輩宜竭忠力,毋如斯人誤國!」
chū, bīn hé jū mín wén jīn zhǔ běi dù, zhú yuán sāi hù, qián fú dòng xué. jí jiàn fù chá guān nǔ yī jūn hào lìng míng sù, suǒ guò wú sī háo fàn, lǎo yòu fù nǚ wú fù wèi bì. jí bài shēn wǎng wèi zhōu, zòng jūn sì lüè, kū shēng mǎn yě, suǒ guò qiū xū, yī fàn zhī fèi zhì shù shí jīn, gōng sī huáng huáng, mín shǐ sī pàn. gù wèi zhōu jiān shǒu, ér méng gǔ zhī zhuī, wú lái yuán zhě, yǐ zhì yú bài.
初,瀕河居民聞金主北渡,築垣塞戶,潛伏洞穴。及見富察官努一軍號令明肅,所過無絲毫犯,老幼婦女無復畏避。及拜甡往衛州,縱軍四掠,哭聲滿野,所過丘墟,一飯之費至數十金,公私皇皇,民始思叛。故衛州堅守,而蒙古之追,無來援者,以至於敗。
méng gǔ yǐ tián xióng zhèn fǔ shǎn xī, zǒng guǎn jīng zhào děng lù shì. shí guān zhōng jùn xiàn xiāo rán, xióng pī jīng zhēn, lì guān fǔ, kāi chén huò fú, zhāo lái sì shān bǎo zhài zhī wèi jiàng zhě, huò qí rén, jiē wèi qiǎn zhī, yóu shì guī fù rì zhòng. xióng nǎi jiào mín lì tián, jīng zhào dà zhì.
蒙古以田雄鎮撫陝西,總管京兆等路事。時關中郡縣蕭然,雄披荊榛,立官府,開陳禍福,招徠四山堡寨之未降者,獲其人,皆慰遣之,由是歸附日眾。雄乃教民力田,京兆大治。
chū, biàn rén yǐ jīn zhǔ qīn chū shī, rì tīng jié bào. jí wén jūn bài wèi zhōu, cāng huáng zǒu guī dé, shǐ dà jù. shí sū bù tè gōng chéng rì jí, nèi wài bù tōng, mǐ shēng zhì yín èr liǎng, piǎo sǐ xiāng wàng, jìn shēn shì nǚ, duō xíng qǐ yú shì, zhì yǒu zì shí qī zǐ zhě, zhū pí qì wù jiē zhǔ shí zhī, guì jiā dì zhái shì lóu sì pù jiē chè yǐ cuàn. jí jīn zhǔ qiǎn shǐ zhì biàn fèng yíng liǎng gōng, rén qíng yì bù ān. xī miàn yuán shuài cuī lì, xìng yín jiǎo, yīn mín xiōng xiōng, yǔ qí dǎng hán duó yào ān guó děng qián móu zuò luàn.
初,汴人以金主親出師,日聽捷報。及聞軍敗衛州,倉皇走歸德,始大懼。時蘇布特攻城日急,內外不通,米升至銀二兩,殍死相望,縉紳士女,多行乞於市,至有自食妻子者,諸皮器物皆煮食之,貴家第宅、市樓、肆鋪皆撤以爨。及金主遣使至汴奉迎兩宮,人情益不安。西面元帥崔立,性淫狡,因民洶洶,與其黨韓鐸、藥安國等潛謀作亂。
zuǒ sī dōu shì yuán hǎo wèn wèi sà ní yǎ bù yuē: zì chē jià chū jīng, jīn èr shí rì xǔ, yòu qiǎn shǐ yíng liǎng gōng, mín jiān jiē wèi guó jiā yù qì jīng chéng, xiàng gōng hé yǐ chù zhī? sà ní yǎ bù yuē: wú èr rén wéi yǒu yī sǐ ěr. hǎo wèn yuē: sǐ bù nán. chéng néng ān shè jì, jiù shēng líng, sǐ kě yě. rú qí bù rán, tú yù yǐ yī shēn bǎo wǔ shí hóng nà jūn, yì wèi zhī sǐ yé? sà ní yǎ bù bù dá.
左司都事元好問謂薩尼雅布曰:「自車駕出京,今二十日許,又遣使迎兩宮,民間皆謂國家欲棄京城,相公何以處之?」薩尼雅布曰:「吾二人惟有一死爾。」好問曰:「死不難。誠能安社稷,救生靈,死可也。如其不然,徒欲以一身飽五十紅衲軍,亦謂之死耶?」薩尼雅布不答。
dīng mǎo, jīn tài hòu huáng hòu fā, xíng zhì chén liú, jiàn chéng wài èr sān chù huǒ qǐ, yí yǒu bīng, fù chí hái biàn jīng.
丁卯,金太后、皇后發,行至陳留,見城外二三處火起,疑有兵,復馳還汴京。
wù chén, cuī lì lǜ jiǎ shì èr bǎi, héng rèn rù shěng zhōng, bá jiàn zhǐ wán yán nà shēn jí sà ní yǎ bù yuē: jīng chéng wēi kùn yǐ jí, èr gōng zuò shì, hé yě? èr xiāng yuē: yǒu shì dāng hǎo yì zhī, hé jù rú shì! lì huī qí dǎng xiān shā sà ní yǎ bù, cì shā nà shēn jí zuǒ sī láng zhōng nà hā tǎ dé huī děng shí yú rén. jí yù bǎi xìng yuē: wú wèi èr xiāng bì mén wú móu, jīn shā zhī, wèi rǔ yī chéng shēng líng qǐng mìng. zhòng jiē chēng kuài.
戊辰,崔立率甲士二百,橫刃入省中,拔劍指完顏納紳及薩尼雅布曰:「京城危困已極,二公坐視,何也?」二相曰:「有事當好議之,何遽如是!」立麾其黨先殺薩尼雅布,次殺納紳及左司郎中納哈塔德輝等十餘人。即諭百姓曰:「吾為二相閉門無謀,今殺之,為汝一城生靈請命。」眾皆稱快。
jīn zì nán qiān hòu, wèi zǎi zhí zhě wǎng wǎng wú huī fù zhī móu, wú shì xiāng xí dī yán huǎn yǔ, hù xiāng tuī ràng, yǐ wèi yǎng xiāng tǐ. měi yǒu sì fāng zāi yì, mín jiān jí kǔ, jiāng yǐ zòu, bì xiāng wèi yuē: kǒng shèng zhǔ xīn kùn. shì zhì wēi chù zhé bà sàn, yuē: qí zài yì. yǐ ér fù rán. huò yǒu yán dāng gǎi gé zhě, zhé yǐ shēng shì yì zhī, gù suǒ yòng bì zé xin ruǎn shú wú fēng máng zhě yòng zhī. měi méng gǔ bīng yā jìng, zé jūn chén xiāng duì qì xià, huò diàn shàng fà zhǎng xū ér yǐ. bīng tuì, zé zhāng dà qí shì, huì yǐn huáng gé zhōng yǐ.
金自南遷後,為宰執者往往無恢復之謀,無事相習低言緩語,互相推讓,以為養相體。每有四方災異,民間疾苦,將以奏,必相謂曰:「恐聖主心困。」事至危處輒罷散,曰:「俟再議。」已而復然。或有言當改革者,輒以生事抑之,故所用必擇忄耎熟無鋒鋩者用之。每蒙古兵壓境,則君臣相對泣下,或殿上髮長吁而已。兵退,則張大其事,會飲黃閣中矣。
cuī lì lè bīng rù gōng, jí bǎi guān yì suǒ lì. lì yuē: wèi shào wáng tài zǐ cóng kè, qí mèi gōng zhǔ zài běi bīng zhōng, kě lì zhī. nǎi qiǎn hán duó yǐ tài hòu mìng wǎng zhào cóng kè zhì, yǐ tài hòu gào mìng wèi liáng wáng, jiān guó, bǎi guān bài wǔ, suì sòng kuǎn yì sū bù tè jūn. lì zì wèi tài shī dōu yuán shuài shàng shū lìng zhèng wáng, dì yǐ wèi píng zhāng zhèng shì, kǎn wèi diàn qián dōu diǎn jiǎn, qí dǎng jiē bài guān. kāi fēng pàn guān lǐ yǔ yì qì guān qù, hù bù zhǔ shì zhèng zhe zhào bù qǐ. yòu fù diǎn jiǎn dōu chá é lǜ zuǒ yòu sī yuán wài láng niè tiān jì yù shǐ dài fū fèi mó ā gù dài jiàn yì dài fū zuǒ yòu sī láng zhōng wū gǔ xùn nà shēn zuǒ fù diǎn jiǎn wán yán ā sà hù bù shàng shū wán yán zhū hè jiǎng yì fù chá qí fèng yù wán yán mǎ gé jiē sǐ yān. mǎ gé jiāng sǐ, yǔ qí qī wēn tè hè shì jué, wēn tè hè shì yuē: jūn néng wèi guó jiā sǐ, wǒ bù néng wèi jūn sǐ hū! fū fù yǐ yī shéng tóng yì, qí bì cóng zhī.
崔立勒兵入宮,集百官議所立。立曰:「衛紹王太子從恪,其妹公主在北兵中,可立之。」乃遣韓鐸以太后命往召從恪至,以太后誥命為梁王,監國,百官拜舞,遂送款詣蘇布特軍。立自為太師、都元帥、尚書令、鄭王,弟倚為平章政事,侃為殿前都點檢,其黨皆拜官。開封判官李羽翼棄官去,戶部主事鄭著召不起。右副點檢都察額寽、左右司員外郎聶天驥、御史大夫費摩阿固貸、諫議大夫、左右司郎中烏古遜納紳、左副點檢完顏阿薩、戶部尚書完顏珠赫、講議富察琦、奉御完顏瑪格皆死焉。瑪格將死,與其妻溫特赫氏訣,溫特赫氏曰:「君能為國家死,我不能為君死乎!」夫婦以一繩同縊,其婢從之。
rén shēn, sū bù tè zhì qīng chéng, cuī lì fú yù yī yí wèi wǎng jiàn zhī. sū bù tè xǐ, yǐn zhī jiǔ, lì yǐ fù shì zhī. hái chéng, xī shāo lóu lǔ, sū bù tè yì xǐ.
壬申,蘇布特至青城,崔立服御衣儀衛往見之。蘇布特喜,飲之酒,立以父事之。還城,悉燒樓櫓,蘇布特益喜。
lì tuō yǐ jūn qián suǒ suí jià guān lì jiā shǔ jūn mín zǐ nǚ, jù zhī shěng zhōng qīn yuè zhī, rì luàn shù rén yóu yǐ wèi bù zú, nǎi jìn mín jiān jià qǔ, yǒu yǐ yī nǚ zhī gù zhì shù rén sǐ zhě. zǒng lǐng wán yán zhǎng lè qī fù chá shì lín táo zǒng guǎn tú men hū tú kè men qī wū kù lī shì jìn shì zhāng bó háo qī niè shùn yīng jí cān zhèng wán yán sù lán qī, yì bù wèi suǒ wū, jiē zì jǐn. wèi jǐ, lì qiān liáng wáng jí zōng zú jìn shǔ yú gōng zhōng, yǐ fù xīn shǒu zhī, xiàn qí chū rù. yǐ shàng jīng wáng fǔ wèi sī dì, qǔ nèi fǔ zhēn wán chōng shí zhī. qún xiǎo fù hè, qǐng jiàn gōng dé bēi, dí yì yǐ shū shěng mìng hàn lín zhí xué shì gǎo chéng wáng ruò xū wèi wén. ruò xū sī wèi zuǒ yòu sī yuán wài láng yuán hǎo wèn yuē: jīn zhào wǒ zuò bēi, bù cóng zé sǐ zuò zhī zé míng jié sǎo dì, bù ruò sǐ zhī wèi yù. rán wǒ gū yǐ lǐ yù zhī. nǎi wèi yì yuē: chéng xiàng gōng dé bēi, dāng zhǐ hé shì wèi yán? yì nù yuē: chéng xiàng yǐ jīng chéng jiàng, huó shēng líng bǎi wàn, fēi gōng dé hū? ruò xū yuē: xué shì dài wáng yán, gōng dé bēi wèi zhī dài wáng yán, kě hū? qiě chéng xiàng jì yǐ chéng jiàng, zé cháo guān jiē chū qí mén, zì gǔ qǐ yǒu mén xià rén wèi zhǔ shuài sòng gōng dé, ér kě xìn yú hòu shì zāi? yì bù néng qiáng. nǎi zhào tài xué shēng liú qí má gé fù shěng, hǎo wèn děng yù yǐ lì bēi shì, yuē: zhòng yì tuī èr jūn, qiě yǐ bái zhèng wáng yǐ. èr jūn qí wú ràng. qí děng gù cí ér bié. shù rì, cù pò bù yǐ, qí jí wèi cǎo dìng, yǐ fù hǎo wèn. rú wèn yì wèi qiè, nǎi zì wèi zhī. jì chéng, yǐ shì ruò xū, nǎi gòng shān dìng shù zì, rán zhǐ zhí xù qí shì ér yǐ. jì yǐ bīng shì, bēi bù guǒ lì.
立托以軍前索隨駕官吏家屬、軍民子女,聚之省中親閱之,日亂數人;猶以為不足,乃禁民間嫁娶,有以一女之故致數人死者。總領完顏長樂妻富察氏、臨洮總管圖們呼圖克們妻烏庫哩氏、進士張伯豪妻聶舜英及參政完顏素蘭妻,義不為所污,皆自盡。未幾,立遷梁王及宗族近屬於宮中,以腹心守之,限其出入。以尚荊王府為私第,取內府珍玩充實之。群小附和,請建功德碑,翟奕以書省命翰林直學士藁城王若虛為文。若虛私謂左右司員外郎元好問曰:「今召我作碑,不從則死;作之則名節掃地,不若死之為愈。然我姑以理喻之。」乃謂奕曰:「丞相功德碑,當指何事為言?」奕怒曰:「丞相以京城降,活生靈百萬,非功德乎?」若虛曰:「學士代王言,功德碑謂之代王言,可乎?且丞相既以城降,則朝官皆出其門,自古豈有門下人為主帥誦功德,而可信於後世哉?」奕不能強。乃召太學生劉祁、麻革赴省,好問等喻以立碑事,曰:「眾議推二君,且已白鄭王矣。二君其無讓。」祁等固辭而別。數日,促迫不已,祁即為草定,以付好問。如問意未愜,乃自為之。既成,以示若虛,乃共刪定數字,然止直敘其事而已。既以兵事,碑不果立。
èr yuè, dīng chǒu, yǐ yú tiān xī wèi lǐ bù shì láng jiān shì dú.
二月,丁丑,以余天錫為禮部侍郎兼侍讀。
tún tián láng guān wáng dìng yán yán zhōu suì qiàn, yòu yán yì cāng wèi guān lì dù hào. dì yuē: cǐ shì mín hù jì liú yú guān, zhuān wèi shuǐ hàn zhī bèi zhě, nài hé hào zhī? dìng yuē: dāng zé yì guān jí xiāng lǐ zhī xián zhě fēn rèn qí shì.
屯田郎官王定言嚴州歲歉,又言義倉為官吏蠹耗。帝曰:「此是民戶寄留於官,專為水旱之備者,奈何耗之?」定曰:「當擇邑官及鄉里之賢者分任其事。」
wù xū, shàng huáng tài hòu shì yuē gōng shèng rén liè huáng hòu.
戊戌,上皇太后諡曰恭聖仁烈皇后。
méng gǔ qiǎn huáng zǐ kù yù kè jiāng zuǒ yì jūn tǎo fù xiān wàn nǔ yú liáo dōng.
蒙古遣皇子庫裕克將左翼軍討富鮮萬努於遼東。
sān yuè, bǐng chén, dà yǔ báo.
三月,丙辰,大雨雹。
jīn zhǔ zài guī dé, suí jià qīn jūn jí kuì jūn jiàn jí, shí jiā niǔ lēi huān jù bù néng gěi, bái yú jīn zhǔ, qǐng qiǎn chū chéng, jiù liáng yú xú sù chén sān zhōu. jīn zhǔ bù dé yǐ cóng zhī, zhǐ liú fù chá guān nǔ zhōng xiào jūn mǎ sì bǎi wǔ shí rén, mǎ yòng jūn qī bǎi rén. zhū jūn jì chū chéng, jīn zhǔ zhào guān nǔ yuē: niǔ lēi huān jǐn sàn wèi bīng, qīng dāng xiǎo xīn.
金主在歸德,隨駕親軍及潰軍漸集,實嘉紐勒歡懼不能給,白於金主,請遣出城,就糧於徐、宿、陳三州。金主不得已從之,止留富察官努忠孝軍馬四百五十人,馬用軍七百人。諸軍既出城,金主召官努曰:「紐勒歡盡散衛兵,卿當小心。」
guān nǔ yǐ mǎ yòng běn guī dé xiǎo xiào, yī dàn bá qǐ, xīn cháng qīng zhī, yòu yǐ jīn zhǔ shí dú zhào yòng jì shì, yīn móu tú yòng. shí méng gǔ tè mù ěr dài wéi bó zhōu, rì qiǎn bīng báo guī dé, mín xīn yáo yáo. guān nǔ qǐng běi dù hé, zài tú huī fù, niǔ lēi huān jǔ zhī. guān nǔ bù yuè, nǎi sī yǔ wán yán yòng ān móu yāo jīn zhǔ xìng hǎi zhōu, jīn zhǔ bù cóng. guān nǔ jī fèn, yì zhì yì dìng. lǐ qī yǐ wén, jīn zhǔ shēn yōu zhī, nǎi yù mǎ jūn zǒng lǐng hè shě lī a lǐ hā nèi zú xí xiǎn yīn chá qí dòng jìng, a lǐ hā fǎn yǐ jīn zhǔ yì gào guān nǔ. jīn zhǔ fù jù guān nǔ jí yòng xiāng tú, yīn yǐ wèi luàn, mìng zǎi zhí zhì jiǔ hé jiě zhī, yòng jí chè bèi. wù chén, guān nǔ chéng xì lǜ zhòng gōng yòng, shā zhī, suì yǐ zú wǔ shí rén shǒu xíng gōng, jié cháo guān, jù yú dōu shuǐ mó hé nà zhái, yǐ bīng jiān zhī. qū niǔ lēi huān zhì qí jiā, xī chū suǒ yǒu jīn bèi, rán hòu shā zhī. nǎi qiǎn dū wèi mǎ shí bèi jiǎ chí rèn, jié zhí zhǎng bā nà shēn yú jīn zhǔ qián. jīn zhǔ zhì suǒ wò jiàn yú dì, wèi shí yuē: wèi wǒ yán yú yuán shuài, wǒ zuǒ yòu zhǐ yǒu cǐ rén, qiě liú dài wǒ. shí nǎi tuì. guān nǔ yīn dà shā cháo guān lǐ qī yǐ xià fán sān bǎi rén, jūn shì sǐ zhě sān shí rén. bó mù, guān nǔ tí bīng rù jiàn, yán: niǔ lēi huān fǎn, chén shā zhī yǐ! jīn zhǔ bù dé yǐ bào niǔ lēi huān zuì, ér yǐ guān nǔ quán cān zhī zhèng shì jiān zuǒ fù yuán shuài.
官努以馬用本歸德小校,一旦拔起,心常輕之,又以金主時獨召用計事,因謀圖用。時蒙古特穆爾岱圍亳州,日遣兵薄歸德,民心搖搖。官努請北渡河,再圖恢復,紐勒歡沮之。官努不悅,乃私與完顏用安謀邀金主幸海州,金主不從。官努積忿,異志益定。李蹊以聞,金主深憂之,乃諭馬軍總領赫舍哩阿里哈、內族習顯陰察其動靜,阿里哈反以金主意告官努。金主復懼官努及用相圖,因以為亂,命宰執置酒合解之,用即撤備。戊辰,官努乘隙率眾攻用,殺之,遂以卒五十人守行宮,劫朝官,聚於都水摩和納宅,以兵監之。驅紐勒歡至其家,悉出所有金貝,然後殺之。乃遣都尉馬實被甲持刃,劫直長巴納紳於金主前。金主擲所握劍於地,謂實曰:「為我言於元帥,我左右止有此人,且留待我。」實乃退。官努因大殺朝官李蹊以下凡三百人,軍士死者三十人。薄暮,官努提兵入見,言:「紐勒歡反,臣殺之矣!」金主不得已暴紐勒歡罪,而以官努權參知政事兼左副元帥。
guān nǔ jiǎo zhào zhào xú zhōu xíng shěng wán yán zhòng dé fù xíng zài, xú zhōu guān shǔ jù wèi guān nǔ suǒ dài, quàn zhòng dé wù wǎng. zhòng dé yuē: jūn fù zhī mìng, qǐ biàn zhēn wěi yé? sǐ yì dāng wǎng! xún shǐ zhě zhì, guǒ guān nǔ zhī zhà, nǎi zhǐ.
官努矯詔召徐州行省完顏仲德赴行在,徐州官屬懼為官努所紿,勸仲德勿往。仲德曰:「君父之命,豈辨真偽耶?死亦當往!」尋使者至,果官努之詐,乃止。
jiāng huái zhì zhì shǐ yuè shàn xiāng rù jiàn, dì yuē: zhōng yuán jī huì, qīng yì yǐ wèi hé rú? shàn xiāng duì yuē: zhōng yuán nǎi yǐ huài zhī shì, kǒng wèi yì wèi lì. biān dì lián nián gān gē, bīng mín láo yì, dāng xiū yǎng qì zhì, shǐ zì shǒu yǒu yú, rán hòu jīng lǐ jìng wài. jīn suī yǒu jī huì, wèi jiàn kě tú. dì yuē: zì shǒu chéng shì yě.
江淮制置使越善湘入見,帝曰:「中原機會,卿意以為何如?」善湘對曰:「中原乃已壞之勢,恐未易為力。邊地連年干戈,兵民勞役,當休養葺治,使自守有餘,然後經理境外。今雖有機會,未見可圖。」帝曰:「自守誠是也。」
zhào zhì dào yán: bì xià gōng nán miàn zūn shì zhī jìng, dá dōng cháo yōng yòu zhī ēn, yǎng zhì qí lè, jí zhì qí yōu, sàng zhì qí āi, qí wèi xiào wú yǐ jiā yǐ. jì zī yǐ wǎng, tiān mìng bì wèi, zǔ zōng bì fǎ, jūn zǐ bì qīn, xiǎo rén bì yuǎn, nǚ yè bì jìn, xiǎo mín bì sī huái bǎo, zhèng shì bì wù xiū chì, sī zú jǐn shǐ zhōng zhī xiào. dì rán zhī.
趙至道言:「陛下躬南面尊事之敬,答東朝擁佑之恩,養致其樂,疾致其憂,喪致其哀,其為孝無以加矣。繼茲以往,天命必畏,祖宗必法,君子必親,小人必遠,女謁必禁,小民必思懷保,政事必務修飭,斯足盡始終之孝。」帝然之。
jīn yòu chéng tè jiā wèi biàn, zhì shì jū biàn, wén méng gǔ bīng jiāng rù chéng, zhào jiā rén fù yǐ hòu shì, wàng suī yáng tòng kū, zì yì sǐ. tè jiā kā qí kā jì fèi, cháng yàng yàng, sū bù tè qiǎn rén zhāo zhī, jí zhì zhuāng yù xíng, yì shěng bié cuī lì, fāng duì yǔ, shì yī rén zì guī dé chí wén shū zhì, fā shì zhī, nǎi jīn zhǔ yù kā qí kā fǎn zhèng zhě yě, lì nù, chì zuǒ yòu zhǎn zhī.
金右丞特嘉尉忭,致仕居汴,聞蒙古兵將入城,召家人付以後事,望睢陽慟哭,自縊死。特嘉喀齊喀既廢,常怏怏,蘇布特遣人招之,即治裝欲行,詣省別崔立,方對語,適一人自歸德持文書至,發視之,乃金主諭喀齊喀反正者也,立怒,叱左右斬之。