strong zǒng zài dì wáng tiān huáng shì dì huáng shì rén huáng shì yǒu cháo shì suì rén shì tài hào páo xī shì dì nǚ wā shì yán dì shén nóng shì huáng dì xuān yuán shì shǎo hào jīn tiān shì zhuān xū gāo yáng shì dì kù gāo xīn shì dì yáo táo táng shì dì shùn yǒu yú shì yǔ xià hòu shì strong
总载帝王 天皇氏 地皇氏 人皇氏 有巢氏 燧人氏 太昊庖牺氏 帝女娲氏 炎帝神农氏 黄帝轩辕氏 少昊金天氏 颛顼高阳氏 帝喾高辛氏 帝尧陶唐氏 帝舜有虞氏 禹夏后氏
zǒng zài dì wáng
◇总载帝王
shàng shū xíng dé fàng yuē: dì zhě, tiān hào yě, wáng zhě, rén chēng yě, tiān yǒu wǔ dì yǐ lì míng, rén yǒu sān wáng yǐ zhèng dù, tiān zǐ, jué chēng yě, huáng zhě, huáng huáng yě.
尚书刑德放曰:帝者,天号也,王者,人称也,天有五帝以立名,人有三王以正度,天子,爵称也,皇者,煌煌也。
chūn qiū yǎn kǒng tú yuē: zhèng qì wèi dì, jiān qì wèi chén, xiù qì wéi rén.
《春秋演孔图》曰:正气为帝,间气为臣,秀气为人。
lǐ dòu wēi yí yuē: dì zhě dé qí gēn hé, wáng zhě dé qí yīng huá, bà zhě dé qí fù zhī, gù dì dào bù xíng, bù néng wáng, wáng dào bù xíng, bù néng bà, bà dào bù xíng, bù néng shǒu qí shēn.
《礼斗威仪》曰:帝者得其根核,王者得其英华,霸者得其附枝,故帝道不行,不能王,王道不行,不能霸,霸道不行,不能守其身。
guǎn zǐ yuē: míng yī zhě huáng, chá dào zhě dì, tōng dé zhě wáng, móu dé bīng shèng zhě bà.
《管子》曰:明一者皇,察道者帝,通德者王,谋得兵胜者霸。
lǚ shì chūn qiū yuē: shǐ shēng zhī zhě tiān yě, yǎng chéng zhī zhě rén yě, néng yǎng tiān zhī suǒ shēng ér wèi tiān zǐ.
《吕氏春秋》曰:始生之者天也,养成之者人也,能养天之所生而为天子。
chūn qiū kǎo yào wén yuē: wáng zhě wǎng yě, shén suǒ shū xiàng, rén suǒ lè guī.
春秋考耀文曰:王者往也,神所输向,人所乐归。
chūn qiū fán lù yuē: dé qí tiān dì zhě chēng huáng dì, tiān yòu ér zi zhī, hào chēng tiān zǐ.
《春秋繁露》曰:德俟天地者称皇帝,天祐而子之,号称天子。
dǒng zǐ yuē: gǔ zhī rén zào wén zì zhě, sān huà ér lián qí zhōng wèi zhī wáng, sān huà zhě, tiān dì yú rén yě, lián zhòng zhě, tōng qí dào yě, qǔ tiān dì yú rén zhī cái ér cān zhī, fēi wáng zhě qí shú néng dàng shì, gù wáng zhě bì fǎ tiān, yǐ dà rén fù yù wàn wù, jì huà ér shēng zhī. yòu yǎng ér chéng zhī.
董子曰:古之人造文字者,三画而连其中谓之王,三画者,天地与人也,连中者,通其道也,取天地与人之才而参之,非王者其孰能当是,故王者必法天,以大仁覆育万物,既化而生之。又养而成之。
hán shī wài zhuàn yuē: jūn zhě hé, yuē qún yě, gǎn qún tiān xià wàn wù ér chú qí hài zhě wèi zhī jūn.
《韩诗外传》曰:君者何,曰群也,敢群天下万物而除其害者谓之君。
bái hǔ tōng yuē: dì wáng zhě, hào yě, hào zhě, gōng zhī biǎo yě, suǒ yǐ biǎo gōng míng dé, hào lìng chén xià zhě yě, dé hé tiān dì zhě chēng dì, rén yì hé zhě chēng wáng, bié yōu liè yě.
《白虎通》曰:帝王者,号也,号者,功之表也,所以表功明德,号令臣下者也,德合天地者称帝,仁义合者称王,别优劣也。
yòu yuē: jiē shàng chēng tiān zǐ zhě, míng yǐ jué shì tiān yě, jiē xià chēng dì wáng zhě, míng wèi hào tiān xià zhì zūn zhī chēng.
又曰:接上称天子者,明以爵事天也,接下称帝王者,明位号天下至尊之称。
hàn zá shì yuē: gǔ zhě tiān zǐ chēng huáng, qí cì chēng wáng, qín chéng bǎi wáng zhī mò, wèi hàn qū chú, zì yǐ dé jiān sān huáng wǔ dì, gù bìng wèi hào.
汉杂事曰:古者天子称皇,其次称王,秦承百王之末,为汉驱除,自以德兼三皇五帝,故并为号。
dì wáng shì jì yuē: kǒng zǐ chēng tiān zǐ zhī dé, gǎn tiān dì, dòng bā fāng, shì yǐ huà hé shén zhě chēng huáng, dé hé tiān dì zhě chēng dì, rén yì hé zhě chēng wáng.
《帝王世纪》曰:孔子称天子之德,感天地,洞八方,是以化合神者称皇,德合天地者称帝,仁义合者称王。
cài yōng dú duàn yuē: shàng zhě zūn wèi suǒ zài yě, tài shǐ lìng sī mǎ qiān jì shì, dāng yán dì, zé yī wéi zhī, dàn yán shàng, bù gǎn xiè dú duàn zuò xiè, xià tóng. dú zhě zūn hào, yán zūn zūn zhī yì yě, shèng yú chū yú lǜ wén, yuē gǎn dào shèng yú fú yù wù, wèi tiān zǐ suǒ fú shí zhě yě, tiān zǐ zhì zūn, bù gǎn xiè dú yán zhī, gù tuō yú shèng yú yě, tiān zǐ yǐ tiān xià wéi jiā, bù yǐ jīng shī gōng shì wèi cháng chù, dāng shèng yú yǐ tiān xià, gù wèi zhī chē jià, tiān zǐ zì wèi xíng zài suǒ, jīn suī zài jīng shī, yán zài háng suǒ yě, xún shòu tiān xià, suǒ zòu shì chù jiē wèi gōng, zài cháng ān zé yuē cháng ān gōng, zài tài shān zé yuē tài shān gōng, wéi dāng shí suǒ zài.
蔡邕《独断》曰:上者尊位所在也,太史令司马迁记事,当言帝,则依违之,但言上,不敢泄[独断作渫,下同。]渎者尊号,言尊尊之义也,乘舆出於律文,曰敢盗乘舆服御物,谓天子所服食者也,天子至尊,不敢泄渎言之,故讬於乘舆也,天子以天下为家,不以京师宫室为常处,当乘舆以天下,故谓之车驾,天子自谓行在所,今虽在京师,言在行所也,巡狩天下,所奏事处皆为宫,在长安则曰长安宫,在泰山则曰泰山宫,唯当时所在。
lǐ jì yuē: tiān zǐ zhě, yǔ tiān dì cān, dé pèi tiān dì, jiān lì wàn wù, yǔ rì yuè bìng míng, míng zhào sì hǎi, ér bù yí wēi xiǎo, qí zài cháo tíng, zé dào rén shèng lǐ yì zhī xù, yàn chù zé tīng yǎ sòng zhī yīn, xíng bù zé yǒu huán pèi zhī shēng, shēng chē zé yǒu luán hé zhī yīn, jū chǔ yǒu lǐ, jìn tuì yǒu dù, bǎi guān dé qí yí, wàn shì dé qí xù.
《礼记》曰:天子者,与天地参,德配天地,兼利万物,与日月并明,明照四海,而不遗微小,其在朝廷,则道仁圣礼义之序,燕处则听雅颂之音,行步则有环珮之声,升车则有鸾和之音,居处有礼,进退有度,百官得其宜,万事得其序。
liù tāo yuē: wáng zhě zhī dào, rú lóng zhī shǒu, gāo jū yuǎn wàng, shēn shì ér shěn tīng, shén qí xíng ér sàn qí jīng, ruò tiān gāo ér bù kě jí, ruò chuān shēn ér bù kě cè, gù kě nù ér bù nù, chén nǎi wèi hǔ, kě shā ér bù shā, dà zéi nǎi fā, bīng shì bù xíng, dí guó nǎi qiáng.
《六韬》曰:王者之道,如龙之首,高居远望,深视而审听,神其形而散其精,若天高而不可极,若川深而不可测,故可怒而不怒,臣乃为虎,可杀而不杀,大贼乃发,兵势不行,敌国乃强。
guǎn zǐ yuē: huáng dì lì míng táng zhī yì, shàng guān yú xián yě, yáo yǒu qú shì zhī wèn, xià tīng yú mín yě, shùn yǒu gào shàn zhī jīng, ér zhǔ bù bì yě, yǔ lì jiàn gǔ yú cháo, ér bèi xùn yě, tāng yǒu zǒng jiē zhī tíng, guān mín fēi yě, wǔ wáng yǒu líng tái zhī gōng, xián zhě jìn yě, cǐ gǔ shèng dì míng wáng, suǒ yǐ yǒu ér wù shī, dé ér wù zhǐ yě.
《管子》曰:黄帝立明堂之议,上观於贤也,尧有衢室之问,下听於民也,舜有告善之旌,而主不蔽也,禹立谏鼓於朝,而备讯也,汤有总街之廷,观民非也,武王有灵台之宫,贤者进也,此古圣帝明王,所以有而勿失,得而勿止也。
shī zǐ yuē: kǒng zǐ yuē: shāng rǔ zhī jūn zhī wèi jūn hū, zi xià yuē: yú shī shuǐ zé sǐ, shuǐ shī yú yóu wèi shuǐ yě, kǒng zǐ yuē: shāng zhī zhī yǐ, zhuāng zǐ yuē: hè xū shì zhī shí, mín jū bù zhī suǒ wéi, xíng bù zhī suǒ zhī, hán bǔ ér xī, gǔ fù ér yóu.
《尸子》曰:孔子曰:商汝知君之为君乎,子夏曰:鱼失水则死,水失鱼犹为水也,孔子曰:商知之矣,《庄子》曰:赫胥氏之时,民居不知所为,行不知所之,含哺而熙,鼓腹而游。
yòu yuē: xī róng chéng shì dà tíng shì bǎi huáng shì xuān yuán shì zūn lú shì fú xī shì, dàng shì shí yě, jié shéng ér yòng zhī, gān qí shí, měi qí fú, lè qí sú, ān qí jū, lín guó xiāng wàng, jī gǒu zhī yīn xiāng wén, mín zhì lǎo sǐ, bù xiāng wǎng lái, ruò cǐ shí zé zhì zhì yě.
又曰:昔容成氏大庭氏柏皇氏轩辕氏尊卢氏伏羲氏,当是时也,结绳而用之,甘其食,美其服,乐其俗,安其居,邻国相望,鸡狗之音相闻,民至老死,不相往来,若此时则至治也。
sūn qīng zǐ yuē: rén zhǔ zhě, shǒu zhì yuē ér xiáng, shì zhì xiá xún zǐ wáng bà piān zuò yì ér qiè, wáng bà piān zuò gōng. chuí yī shang, bù xià diàn xí zhī shàng, ér hǎi nèi zhī mín, mò bù yuán dé yǐ wéi dì wáng.
《孙卿子》曰:人主者,守至约而详,事至狭[荀子王霸篇作佚]而切,[王霸篇作功。]垂衣裳,不下簟席之上,而海内之民,莫不原得以为帝王。
lǚ shì chūn qiū yuē: wǔ dì xiān dào ér hòu dé, gù dé mò shèng yān, sān wáng xiān dé ér hòu shì, gù shì mò gōng yān, wǔ bó xiān shì ér hòu bīng, gù bīng mò qiáng yān.
《吕氏春秋》曰:五帝先道而后德,故德莫盛焉,三王先德而后事,故事莫功焉,五伯先事而后兵,故兵莫强焉。
hán zǐ yuē: míng wáng zhì qí chén xià zhě, èr bǐng ér yǐ yǐ, èr zhě, xíng, dé yě, shā lù zhī wèi xíng, qìng shǎng zhī wèi dé.
《韩子》曰:明王制其臣下者,二柄而已矣,二者,刑,德也,杀戮之谓刑,庆赏之谓德。
huái nán zǐ yuē: dì zhě tǐ tài yī, wáng zhě fǎ yīn yáng, bà zhě zé sì shí, jūn zhě yòng liù lǜ, tǐ tài yī zhě, láo lóng tiān dì, tán yā shān chuān, hán tǔ yīn yáng, shēn xiè sì shí, jì gāng bā jí, jīng wěi liù hé, fù lù zhào dǎo, pǔ sì ér wú sī, xuān fēi rú dòng, mò bù yǎng dé ér shēng, fǎ yīn yáng, chéng tiān dì zhī hé, xíng wàn lèi zhī tǐ, hán qì huà wù, yǐ chéng xíng lèi, zé sì shí zhě, chūn shēng, xià zhǎng, qiū shōu, dōng cáng, qǔ yǔ yǒu jié, chū rù yǒu shí, kāi hé zhāng liǎn, bù shī qí xù, xǐ nù gāng róu, bù zá qí lǐ, yòng liù lǜ zhě, shēng zhī yǔ shā yě, shǎng zhī yǔ fá yě, yǔ zhī yǔ duó yě, fēi cǐ wú dào.
《淮南子》曰:帝者体太一,王者法阴阳,霸者则四时,君者用六律,体太一者,牢笼天地,弹压山川,含吐阴阳,申洩四时,纪纲八极,经纬六合,覆露照导,普汜而无私,翾飞蠕动,莫不仰德而生,法阴阳,承天地之和,形万类之体,含气化物,以成形类,则四时者,春生,夏长,秋收,冬藏,取与有节,出入有时,开阖张敛,不失其序,喜怒刚柔,不杂其理,用六律者,生之与杀也,赏之与罚也,予之与夺也,非此无道。
yòu yuē: rén zhǔ zhě, yǐ tiān xià zhī mù shì, yǐ tiān xià zhī ěr tīng, yǐ tiān xià zhī zhì lǜ, yǐ tiān xià zhī lì dòng, shì gù hào lìng néng xià jiū, ér chén qíng dé shàng wén, bǎi guān xiū tōng, qún chén fú còu, xǐ bù yǐ shǎng cì, nù bù yǐ zuì zhū.
又曰:人主者,以天下之目视,以天下之耳听,以天下之智虑,以天下之力动,是故号令能下究,而臣情得上闻,百官脩通,群臣辐凑,喜不以赏赐,怒不以罪诛。
qián fū lùn yuē: tài gǔ zhī shí, zhào lí chū zài, wèi yǒu shàng xià, ér zì shùn xù, tiān wèi shì yān, jūn wèi shè yān, mò hòu jiǎo chù, huò xiāng líng nüè, wèi méng jù hài, yú shì tiān mìng shèng rén, shǐ sī mù zhī, wù lìng shī xìng, sì hǎi méng lì, cǎo mù bèi dé, gōng jiǎn fèng dài, wèi zhī tiān zǐ.
潜夫论曰:太古之时,兆黎初载,未有上下,而自顺序,天未事焉,君未设焉,末后矫处,或相凌虐,为萌巨害,於是天命圣人,使司牧之,勿令失性,四海蒙利,草木被德,恭俭奉戴,谓之天子。
zhēn jìn pān ní shèng yú zhēn yuē: huáng jí zhào jiàn, liǎng yí jì fēn, yí lún wèi xù, wàn bāng jiū fēn, guó shì míng zhǔ, jiā fèng yán jūn, gè yǒu yōu zūn, dé yòng bù qín, huáng huáng sì hǎi, ǎi ǎi wàn shèng, fěi xián yān yǐ, fěi zhé yān píng, zuǒ fǔ yòu bì, qián yí hòu chéng, yī rì wàn jī, yè yè jīng jīng, fū chū qí yán shàn, zé qiān lǐ shì yīng, ér mò yú wéi, yì sàng bāng yǒu zhēng, xīn zuò xuán shì, ér xià xìng yáo tái, zāo qiū jiǔ chí, xiàng zhù yù bēi, shū shì dào shuāi, mò sú huà qiǎn, dān lè yì yóu, huāng yín chén miǎn, bù shì gǔ xùn, ér hǎo shì nìng biàn, bù zūn zhèng lù, ér fù chē shì jiàn, miè bài zhī xiào, zài zài qián diǎn, fěi wéi líng yí, jué shì yòng tiǎn, gù yuē: shù jūn rú zhī hé, jiāng mín shì sī mù, shì zhī yóu shāng, zhī qí hán yù, gù néng fǔ zhī sī róu, ér dūn zhī sī mù, wú yuǎn bù huái, mí sī bù fú, fū qǐ yàn zòng yī rén, ér wán qí ěr mù, nèi mí shēng sè, wài huāng chí zhú, bù xiū zhèng shì, ér zhōng yú diān fù.
【箴】晋潘尼乘舆箴曰:皇极肇建,两仪既分,彝伦未序,万邦纠纷,国事明主,家奉严君,各有攸尊,德用不勤,煌煌四海,蔼蔼万乘,匪贤焉倚,匪哲焉凭,左辅右弼,前疑后承,一日万机,业业兢兢,夫出其言善,则千里是应,而莫余违,亦丧邦有徵,辛作璇室,而夏兴瑶台,糟丘酒池,象箸玉杯,叔世道衰,末俗化浅,躭乐逸游,荒淫沉湎,不式古训,而好是佞辩,不遵正路,而覆车是践,灭败之效,载在前典,匪唯凌夷,厥世用殄,故曰:树君如之何,将民是司牧,视之犹伤,知其寒燠,故能抚之斯柔,而敦之斯睦,无远不怀,靡思不服,夫岂厌纵一人,而玩其耳目,内迷声色,外荒驰逐,不修政事,而终於颠覆。
lùn hàn jiǎ yì guò qín lùn yuē: qín xiào gōng jù xiáo hán zhī gù, yōng yōng zhōu zhī dì, jūn chén gù shǒu, yǐ kuī zhōu shì, yǒu juǎn xí tiān xià, bāo jǔ yǔ nèi, náng kuò sì hǎi zhī yì, bìng tūn bā huāng zhī xīn, dàng shì shí yě, shāng jūn zuǒ zhī, nèi lì fǎ dù, wù gēng zhī, xiū shǒu zhàn zhī jù, wài lián héng ér dòu zhū hóu, zhū hóu kǒng jù, huì méng ér móu ruò qín, bù ài zhēn qì zhòng bǎo, féi ráo zhī dì, yǐ zhì tiān xià zhī shì, hé cóng dì jiāo, xiāng yǔ wéi yī, dāng cǐ zhī shí, qí yǒu mèng cháng, zhào yǒu píng yuán, chǔ yǒu chūn shēn, wèi yǒu xìn líng, cǐ sì xián zhě, jiē míng zhì ér zhōng xìn, kuān hòu ér ài rén, zūn xián zhòng shì, yuē cóng lián héng, jiān hán wèi yàn chǔ sòng wèi zhōng shān zhī zhòng, cháng yǐ shén bèi zhī dì, bǎi wàn zhī shī, yǎng guān ér gōng qín, qín rén kāi guān yán dí, jiǔ guó zhī shī, dùn táo ér bù gǎn jìn, qín wú wáng shǐ yí zú zhī fèi, tiān xià zhū hóu yǐ kùn yǐ, jí zhì qín shǐ huáng, fèn liù shì zhī yú liè, zhèn cháng cè ér yù yǔ nèi, tūn èr zhōu ér wáng zhū hóu, lǚ zhì zūn ér zhì liù hé, zhí qiāo pū yǐ biān chī tiān xià, wēi zhèn sì hǎi, nán qǔ bǎi yuè zhī dì, yǐ wéi guì lín xiàng jùn, bǎi yuè zhī jūn, fǔ shǒu xì jǐng, wěi mìng xià lì, nǎi shǐ méng tián, běi zhù cháng chéng ér shǒu fān lí, què xiōng nú qī bǎi yú lǐ, hú rén bù gǎn nán xià ér mù mǎ, shì bù gǎn wān gōng ér bào yuàn, rán hòu jiàn huá wéi chéng, yīn hé wèi chí, jù yì zhàng zhī chéng, lín bù cè zhī xī yǐ wéi gù, liáng jiàng jìn nǔ, shǒu yào hài zhī chù, xìn chén jīng zú, chén lì bīng ér shuí hé, tiān xià yǐ dìng, shǐ huáng zì yǐ wéi guān zhōng zhī gù, jīn chéng qiān lǐ, zǐ sūn dì wáng wàn shì zhī yè yě, shǐ huáng jì méi, yú wēi zhèn yú shū sú, rán ér chén shè wèng yǒu shéng shū zhī zǐ, méng lì zhī rén, ér qiān xǐ zhī tú yě, cái néng bù jí zhōng rén, lǜ bà sàn zhī zú, jiāng shù bǎi zhī zhòng, zhuǎn ér gōng qín, shān dōng háo jùn, fēng qǐ ér wáng qín zú yǐ, qiě fú tiān xià fēi xiǎo ruò yě, yōng zhōu zhī dì, xiáo hán zhī gù, zì ruò yě, chén shè zhī wèi, fēi zūn yú qí chǔ yān zhào wèi sòng wèi zhōng shān zhī jūn yě, chú yōu jí jīn, fēi xiān yú gōu jǐ zhǎng shā yě, zhé shù zhī zhòng, fēi kàng yú jiǔ guó zhī shī yě, shēn móu yuǎn lǜ, xíng jūn yòng bīng zhī dào, fēi jí nǎng shí zhī shì yě, rán ér chéng bài yì biàn, gōng yè xiāng fǎn, shì shǐ shān dōng zhī guó, yǔ chén shè dù zhǎng qì dà, bǐ quán liàng lì, zé bù kě tóng nián ér yǔ yǐ, rán qín yǐ qū qū zhī dì, zhì wàn shèng zhī quán, zhāo bā zhōu ér cháo tóng liè, bǎi yǒu yú nián yǐ, rán hòu yǐ liù hé wéi jiā, xiáo hán wèi gōng, yī fū zuò nán ér qī miào huī, shēn sǐ rén shǒu, wèi tiān xià zhī xiào zhě, hé yě, rén yì bù shī, ér gōng shǒu zhī shì yì yě.
【论】汉贾谊过秦论曰:秦孝公据崤函之固,拥雍州之地,君臣固守,以窥周室,有卷席天下,包举宇内,囊括四海之意,并吞八荒之心,当是时也,商君佐之,内立法度,务耕织,脩守战之具,外连衡而斗诸侯,诸侯恐惧,会盟而谋弱秦,不爱珍器重宝,肥饶之地,以致天下之士,合从缔交,相与为一,当此之时,齐有孟尝,赵有平原,楚有春申,魏有信陵,此四贤者,皆明智而忠信,宽厚而爱人,尊贤重士,约从连横,兼韩魏燕楚宋卫中山之众,尝以什倍之地,百万之师,仰关而攻秦,秦人开关延敌,九国之师,遁逃而不敢进,秦无亡矢遗镞之费,天下诸侯已困矣,及至秦始皇,奋六世之馀烈,振长策而御宇内,吞二周而亡诸侯,履至尊而制六合,执敲扑以鞭笞天下,威振四海,南取百越之地,以为桂林象郡,百越之君,俯首系颈,委命下吏,乃使蒙恬,北筑长城而守藩篱,却匈奴七百馀里,胡人不敢南下而牧马,士不敢弯弓而报怨,然后践华为城,因河为池,据亿丈之城,临不测之谿以为固,良将劲弩,守要害之处,信臣精卒,陈利兵而谁何,天下已定,始皇自以为关中之固,金城千里,子孙帝王万世之业也,始皇既没,馀威振于殊俗,然而陈涉瓮牖绳枢之子,甿隶之人,而迁徙之徒也,材能不及中人,率罢散之卒,将数百之众,转而攻秦,山东豪俊,蜂起而亡秦族矣,且夫天下非小弱也,雍州之地,崤函之固,自若也,陈涉之位,非尊於齐楚燕赵魏宋卫中山之君也,锄耰棘矜,非銛於钩戟长铩也,谪戍之众,非抗於九国之师也,深谋远虑,行军用兵之道,非及曩时之士也,然而成败异变,功业相反,试使山东之国,与陈涉度长契大,比权量力,则不可同年而语矣,然秦以区区之地,致万乘之权,招八州而朝同列,百有馀年矣,然后以六合为家,崤函为宫,一夫作难而七庙隳,身死人手,为天下之笑者,何也,仁义不施,而攻守之势异也。
wèi wáng càn nán zhōng xún tài píng lùn yuē: shèng mò shèng yú yáo, ér hóng shuǐ fāng gē, dān zhū yín nüè, sì zú xiōng nìng yǐ, dì shùn yīn zhī, ér sān miáo pàn lì yǐ, yǔ yòu yīn ér fáng fēng wèi lù yǐ, cǐ sān shèng gǔ zhī suǒ dà chēng yě, jì zhǒng xiāng chéng, qiě èr bǎi nián, ér xíng fá wèi cháng yī shì ér fá yě, rán zé cǐ sān shèng néng píng, míng běn zuò hū, sān shèng shèng xià yí tuō bù zì. néng píng, zé hé shì néng zhì zhī hū, kǒng zǐ chēng yuē: wéi shàng zhì yǔ xià yú bù yí, bù yí zhě dān zhū sì xiōng sān miáo zhī wèi yě, dāng zhòu zhī shì, yīn gāng bù xiǎo dà hǎo cǎo qiè jiān guǐ, zhōu gōng qiān yīn wán mín yú luò yì, qí xià yú zhī rén, bì yǒu zhī yǐ, zhōu gōng zhī yú sān shèng, bù néng yú yě, sān shèng yǒu suǒ bù huà yǐ, yǒu suǒ bù yí yǐ, zhōu gōng zhī bù néng huà yīn zhī wán mín, suǒ kě zhī yě, gǒu bù kě yí, bì huò fàn zuì, zuì ér fú xíng, shì shī suǒ yě, fàn ér xíng zhī, xíng bù kě cuò yǐ, mèng kē yǒu yán, jǐn xìn shū, bù rú wú shū, yǒu dà ér yán zhī zhě, xíng cuò zhī shǔ yě, qǐ yì zhào zhī mín, lì shǔ shí nián, ér wú yī rén fàn zuì, yī wù shī suǒ zāi, wèi zhī wú zhě, jǐn xìn shū zhī wèi yě.
魏王粲难锺荀太平论曰:圣莫盛於尧,而洪水方割,丹朱淫虐,四族凶佞矣,帝舜因之,而三苗畔戾矣,禹又因而防风为戮矣,此三圣古之所大称也,继踵相承,且二百年,而刑罚未尝一世而乏也,然则此三圣能平,[明本作乎,三圣○圣下疑脱不字。]能平,则何世能致之乎,孔子称曰:唯上智与下愚不移,不移者丹朱四凶三苗之谓也,当纣之世,殷冈不小大好草窃奸宄,周公迁殷顽民于洛邑,其下愚之人,必有之矣,周公之於三圣,不能逾也,三圣有所不化矣,有所不移矣,周公之不能化殷之顽民,所可知也,苟不可移,必或犯罪,罪而弗刑,是失所也,犯而刑之,刑不可错矣,孟轲有言,尽信书,不如无书,有大而言之者,刑错之属也,岂亿兆之民,历数十年,而无一人犯罪,一物失所哉,谓之无者,尽信书之谓也。
wèi cáo jiǒng liù dài lùn yuē: xī zhě xià yīn zhōu, lì shì shù shí, ér qín èr shì ér wáng, hé zé, sān dài zhī jūn, yǔ tiān xià gòng qí mín, gù tiān xià tóng qí yōu, qín wáng dú zhì qí mín, gù qīng wēi ér mò jiù, xiān wáng dú zhī wén xuǎn wǔ shí èr zuò zhī dú. zhì zhī bù néng jiǔ yě, gù yú rén gòng zhì zhī, zhī dú shǒu zhī bù néng gù yě, gù yú rén gòng shǒu zhī, jiān qīn shū ér liǎng yòng, cān tóng yì ér bìng lì, shì yǐ qīng zhòng zú yǐ xiāng zhèn, qīn shū zú yǐ xiāng wèi, jiān bìng lù sāi, nì jié bù shēng, jí qí shuāi yě, huán wén lǜ lǐ, bāo máo bù gòng, qí shī fá chǔ, sòng bù chéng zhōu, jìn lù qí zǎi, wáng gāng chí ér fù zhāng, zhū hóu ào ér fù sù, èr bà zhī hòu, jìn yǐ líng chí, wú chǔ píng jiāng, fù gù fāng chéng, suī xīn xī jiǔ dǐng, ér wèi pò zōng jī, jiān qíng sàn yú xiōng huái, nì móu xiāo yú chún wěn, sī qǐ fēi xìn zhòng qīn qī, rèn yòng xián néng, zhī yè shuò mào, běn gēn lài zhī, zhì yú wáng nǎn, jiàng wèi shù rén, yóu zhī gàn xiāng chí, dé jū xū wèi, hǎi nèi wú zhǔ, sì shí yú nián, qín jù shì shèng zhī dì, chěng jué zhà zhī shù, zhēng fá guān dōng, cán shí jiǔ guó, zhì yú shǐ huáng, nǎi dìng tiān wèi, kuàng rì ruò bǐ, yòng lì ruò cǐ, fēi shēn gēn gù dì, bù bá zhī dào hū, hàn zǔ fèn sān chǐ zhī jiàn, chěng wū hé zhī zhòng, wǔ nián zhī zhōng, ér chéng dì yè, zì kāi pì yǐ lái, qí xìng gōng lì xūn, wèi yǒu ruò hàn zhī yì zhě yě, fū fá shēn gēn zhě nán wéi gōng, cuī kū xiǔ zhě yì wéi lì, lǐ shì rán yě, hàn jiàn qín zhī shī, fēng zhí zǐ dì, jí zhū lǚ shàn quán, tú wēi liú shì, ér tiān xià suǒ yǐ bù qīng dòng, bǎi xìng suǒ yǐ bù yì xīn zhě, tú yǐ dōng móu zhū xū, shòu mìng yú nèi, qí dài wú, chǔ, zuò wèi yú wài, xiàng shǐ gāo zǔ zhǒng wáng qín zhī fǎ, hū xiān wáng zhī zhì, zé tiān xià yǐ chuán, fēi liú shì yǒu yě, dà wèi zhī xìng, guān wǔ dài zhī cún wáng, ér bù yòng qí cháng cè, dǔ qián chē zhī qīng fù, ér bù gǎi qí zhé jī, zǐ dì wáng kōng xū zhī dì, jūn chén shǐ mín zhī shī, wén xuǎn wǔ shí èr zuò jūn yǒu bù shǐ zhī mín, wèi zhì èr shí zhù yǐn tóng, běn jù dāng yǒu tuō é, míng běn chén zuò wáng, yì wèi jǐn qià. zōng shì cuàn yú lǘ yán, bù wén bāng guó zhī zhèng, quán jūn pǐ fū, shì qí fán shù, nèi wú shēn gēn bù bá zhī gù, wài wú pán shí zōng méng zhī zhù, fēi suǒ yǐ ān shè jì, wèi wàn shì zhī yè yě.
魏曹冏六代论曰:昔者夏殷周,历世数十,而秦二世而亡,何则,三代之君,与天下共其民,故天下同其忧,秦王独制其民,故倾危而莫救,先王独知[《文选》五十二作知独。]治之不能久也,故与人共治之,知独守之不能固也,故与人共守之,兼亲疏而两用,参同异而并立,是以轻重足以相镇,亲疏足以相卫,兼并路塞,逆节不生,及其衰也,桓文率礼,包茅不贡,齐师伐楚,宋不城周,晋戮其宰,王纲弛而复张,诸侯傲而复肃,二霸之后,浸以陵迟,吴楚凭江,负固方城,虽心希九鼎,而畏迫宗姬,奸情散於胸怀,逆谋消於唇吻,斯岂非信重亲戚,任用贤能,枝叶硕茂,本根赖之,至於王赧,降为庶人,犹枝幹相持,得居虚位,海内无主,四十馀年,秦据势胜之地,骋谲诈之术,征伐关东,蚕食九国,至於始皇,乃定天位,旷日若彼,用力若此,非深根固蒂,不拔之道乎,汉祖奋三尺之剑,骋乌合之众,五年之中,而成帝业,自开辟已来,其兴功立勋,未有若汉之易者也,夫伐深根者难为功,摧枯朽者易为力,理势然也,汉鉴秦之失,封植子弟,及诸吕擅权,图危刘氏,而天下所以不倾动,百姓所以不易心者,徒以东牟朱虚,受命於内,齐代吴,楚,作卫於外,向使高祖踵亡秦之法,忽先王之制,则天下以传,非刘氏有也,大魏之兴,观五代之存亡,而不用其长策,睹前车之倾覆,而不改其辙迹,子弟王空虚之地,君臣使民之失,[《文选》五十二作君有不使之民,魏志二十注引同,本句当有脱讹,明本臣作亡,亦未尽恰。]宗室窜於闾阎,不闻邦国之政,权均疋夫,势齐凡庶,内无深根不拔之固,外无盘石宗盟之助,非所以安社稷,为万世之业也。
jìn lù jī biàn wáng lùn yuē: xī hàn shì shī yù, jiān chén qiè mìng, huò jī jīng jī, dú biàn yǔ nèi, huáng gāng chí wěn. wáng shì suì bēi, yú shì qún xióng fēng hài, yì bīng sì hé, wú wǔ liè huáng dì, kāng kǎi xià guó, diàn fà jīng nán, quán lüè fēn yún, zhōng yǒng bó shì, wēi léng zé yí yì zhèn dàng, bīng jiāo zé chǒu lǔ shòu guó, suì sǎo qīng zōng bēng, zhēng yīn huáng zǔ, yú shí yún xìng zhī jiāng dài zhōu, biāo qǐ zhī shī kuà yì, suī bīng yǐ yì hé, tóng méng lù lì, rán jiē bāo cáng huò xīn, zǔ bīng hù luàn, huò shī wú móu lǜ, sàng wēi rěn kòu, zhōng guī wǔ jié, wèi yǒu rú cǐ qí zhù zhě yě, wǔ liè jì méi, cháng shā huán wáng, yì cái mìng shì, ruò guàn xiù fā, zhāo rǎo féng xiào běn tóng, míng běn jí wén xuǎn wǔ shí sān zuò lǎn. yí lǎo, yǔ zhī shù yè, shén bīng dōng qū, fèn guǎ fàn zhòng, gōng wú jiān chéng zhī jiāng, zhàn wú jiāo fēng zhī lǔ, zhū pàn róu fú, ér jiāng wài dǐ dìng, chì fǎ xiū shī, zé wēi dé xī hè, jiāng běi fá zhū huá, zhū chú gàn jì, xuán huáng yú yú yí gēng, fǎn dì zuò yú zǐ tà, xié tiān zǐ yǐ lìng zhū hóu, qīng tiān bù ér guī jiù wù, róng chē jì cì, qún xiōng cè mù, dà yè wèi jiù, zhōng shì ér yǔn, yòng jí wǒ dà huáng dì, yǐ qí zōng xí yú yì guǐ, ruì xīn yīn hū lìng tú, cóng zhèng zī yú gù shí, bō xiàn jī hū yí fēng, ér jiā zhī yǐ dǔ gù, shēn zhī yǐ jié jiǎn, chóu zī jùn mào, hào móu shàn duàn, shù bó lǚ yú qiū yuán, jīng mìng jiāo hū tú xiàng, gù háo yàn xún shēng ér xiǎng còu, zhì shì xī guāng ér jǐng wù, yì rén fú còu, měng shì rú lín, móu wú yí xū, jǔ bù shī cè, gù suì gē jù shān chuān, kuà zhì jīng wú, ér yǔ tiān xià zhēng héng yǐ, gù wèi rén qǐng hǎo, hàn shì qǐ méng, suì jī tiān hào, dǐng zhì ér lì, yú shì jiǎng bā dài zhī lǐ, sōu sān wáng zhī lè, gào lèi shàng dì, gǒng yī qún hòu, hǔ chén yì zú, xún jiāng ér shǒu, zhǎng jí jìn shā, wàng biāo ér fèn, shù yǐn jǐn guī yú shàng, sì mín zhǎn yè yú xià, huà xié shū yì, fēng yǎn xiá qí, nǎi bǐ yī jiè xíng rén, fǔ xún wài yù, jù xiàng yì jùn, rǎo yú wài xián, míng zhū wěi bǎo, yào yú nèi fǔ, zhēn guī zhòng jī ér zhì, qí wán yīng xiǎng ér fù, yóu xuān chěng yú nán huāng, chōng péng xī yú shuò yě, qí mín miǎn gān gē zhī huàn, róng mǎ wú chén fú zhī yú, ér dì yè gù yǐ, yuán jí mò yè, qún gōng jì sàng, rán hòu qián shǒu yǒu wǎ jiě zhī zhì, huáng jiā yǒu tǔ bēng zhī xìn, lì mìng yìng huà ér wēi, wáng shī niè yùn ér fā, zú sàn yú zhèn, mín bēn yú yì, chéng chí wú fān lí zhī gù, shān chuān wú gōu fù zhī shì, jūn wèi jiā chén, ér shè jì yí yǐ, suī zhōng chén fā fèn, liè shì sǐ jié, jiāng xī jiù zāi, fū cáo liú zhī jiāng, fēi yī shì suǒ xuǎn, xiàng shí rén rén zì wén xuǎn wú. zhī shī, wú nǎng rì zhī zhòng, zhàn shǒu zhī dào, yì yǒu qián fú, xiǎn zǔ zhī lì, é rán wèi gǎi, ér chéng bài mào lǐ, gǔ jīn guǐ qù, hé zāi, bǐ cǐ zhī huà shū, shòu rèn zhī cái yì yě.
晋陆机辨亡论曰:昔汉氏失御,奸臣窃命,祸基京畿,毒遍宇内,皇纲弛紊。王室遂卑,於是群雄蜂骇,义兵四合,吴武烈皇帝,慷慨下国,电发荆南,权略纷纭,忠勇伯世,威棱则夷羿震荡,兵交则丑虏授馘,遂扫清宗祊,蒸禋皇祖,于时云兴之将带州,飚起之师跨邑,虽兵以义合,同盟戮力,然皆包藏祸心,阻兵怙乱,或师无谋律,丧威稔寇,忠规武节,未有如此其著者也,武烈既没,长沙桓王,逸才命世,弱冠秀发,招扰[冯校本同,明本及文选五十三作揽。]遗老,与之述业,神兵东驱,奋寡犯众,攻无坚城之将,战无交锋之虏,诛叛柔服,而江外底定,饬法脩师,则威德翕赫,将北伐诸华,诛鉏干纪,旋皇舆於夷庚,反帝座于紫闼,挟天子以令诸侯,清天步而归旧物,戎车既次,群凶侧目,大业未就,中世而殒,用集我大皇帝,以奇踪袭於逸轨,叡心因乎令图,从政咨於故实,播宪稽乎遗风,而加之以笃固,申之以节俭,畴咨俊茂,好谋善断,束帛旅於丘园,旌命交乎涂巷,故豪彦寻声而响凑,志士希光而景鹜,异人辐凑,猛士如林,谋无遗谞,举不失策,故遂割据山川,跨制荆吴,而与天下争衡矣,故魏人请好,汉氏乞盟,遂跻天号,鼎峙而立,於是讲八代之礼,蒐三王之乐,告类上帝,拱揖群后,虎臣毅卒,循江而守,长棘劲铩,望飚而奋,庶尹尽规於上,四民展业于下,化协殊裔,风衍遐圻,乃俾一介行人,抚巡外域,巨象逸骏,扰於外闲,明珠玮宝,曜於内府,珍瑰重迹而至,奇玩应响而赴,輶轩骋於南荒,冲輣息於朔野,齐民免干戈之患,戎马无晨服之虞,而帝业固矣,爰及末叶,群公既丧,然后黔首有瓦解之志,皇家有土崩之衅,历命应化而微,王师蹑运而发,卒散於阵,民奔于邑,城池无蕃篱之固,山川无沟阜之势,军未浃辰,而社稷夷矣,虽忠臣发愤,烈士死节,将奚救哉,夫曹刘之将,非一世所选,向时人[人字文选无。]之师,无曩日之众,战守之道,抑有前符,险阻之利,俄然未改,而成败贸理,古今诡趣,何哉,彼此之化殊,授任之才异也。
yòu biàn wáng lùn xià yuē: xī sān fāng zhī wáng, wèi rén jù zhōng xià, hàn shì yǒu mín yì, wú zhì jīng yáng ér yǎn jiāo guǎng, cáo shì suī gōng jì zhū huá, nüè yì shēn yǐ, qí mín yuàn, liú wēng yīn xiǎn shì zhì, gōng yǐ báo yǐ, qí sú lòu, fū wú huán wáng jī zhī yǐ wǔ, tài zǔ chéng zhī yǐ dé, cōng míng ruì dá, yì dù shēn yuǎn yǐ, qí qiú xián rú fú jí, xù mín rú zhì zǐ, jiē shì jǐn shèng dé zhī róng, qīn rén qìng dān fǔ zhī ài, bá lǚ méng yú róng háng, zhuó pān jùn yú xì lǔ, tuī chéng xìn shì, bù xù rén zhī wǒ qī, liàng néng shòu qì, bù huàn quán zhī wǒ bī, dì fāng jǐ wàn lǐ, dài jiǎ jiāng bǎi wàn, qí yě wò, qí mín liàn, qí qì lì, qí cái fēng, dōng fù cāng hǎi, xī zǔ xiǎn sāi, cháng jiāng zhì qí qū yǔ, jùn shān dài qí fēng yù, guó jiā zhī lì, wèi jù yǒu hóng yú zī zhě yǐ, jiè shǐ zhōng cái shǒu zhī yǐ dào, shàn rén yù zhī yǒu shù, dūn lǜ yí diǎn, qín mín jǐn zhèng, xiū dìng cè, shǒu cháng xiǎn, zé kě yǐ zhǎng shì yǒng nián, wèi yǒu wēi wáng zhī huàn, yì yuē: tāng wǔ gé mìng shùn hū tiān, xuán yuē: luàn bù jí zé zhì bù xíng, yán dì wáng zhī yīn tiān shí yě, gǔ rén yǒu yán yuē: tiān shí bù rú dì lì, yì yuē: wáng hóu shè xiǎn, yǐ shǒu qí guó, yán wèi guó zhī shì xiǎn yě.
又辨亡论下曰:昔三方之王,魏人据中夏,汉氏有岷益,吴制荆杨而掩交广,曹氏虽功济诸华,虐亦深矣,其民怨,刘翁因险饰智,功已薄矣,其俗陋,夫吴桓王基之以武,太祖成之以德,聪明睿达,懿度深远矣,其求贤如弗及,恤民如稚子,接士尽盛德之容,亲仁罄丹府之爱,拔吕蒙於戎行,擢潘濬於系虏,推诚信士,不恤人之我欺,量能授器,不患权之我逼,地方几万里,带甲将百万,其野沃,其民练,其器利,其财丰,东负沧海,西阻险塞,长江制其区宇,峻山带其封域,国家之利,未巨有弘於兹者矣,借使中才守之以道,善人御之有术,敦率遗典,勤民谨政,脩定策,守常险,则可以长世永年,未有危亡之患,易曰:汤武革命顺乎天,玄曰:乱不极则治不形,言帝王之因天时也,古人有言曰:天时不如地利,易曰:王侯设险,以守其国,言为国之恃险也。
yòu yuē: dì lì bù rú rén hé, zài dé bù zài xiǎn, yán shǒu xiǎn zhī yóu rén yě, wú zhī xìng yě, cān ér yóu yān, sūn qīng suǒ wèi hé qí cān zhě yě, jí qí wáng yě, shì xiǎn ér yǐ. yòu sūn qīng suǒ wèi shě qí cān zhě yě, fū sì zhōu zhī méng, fēi wú zhòng yě, dà jiāng zhī nán, fēi fá jùn yě, shān chuān zhī xiǎn, yì shǒu yě, jìn lì zhī qì, yì yòng yě, xiān zhèng zhī cè, yì xún yě, gōng bù xīng ér huò gòu, hé zāi, suǒ yǐ yòng zhī zhě shī yě, gù xiān wáng dá jīng guó zhī zhǎng guī, shěn cún wáng zhī zhì shù, qiān jǐ yǐ ān bǎi xìng, dūn huì yǐ zhì rén hé, kuān chōng yǐ yòu jùn rén zhī móu, cí hé yǐ jié shì mín zhī ài, shì yǐ qí ān yě, zé lí yuán yǔ zhī tóng qìng, jí qí wēi yě, zé zhào shù yǔ zhī tóng huàn, ān yǔ zhòng tóng qìng, zé wēi bù kě de yě, wēi yǔ xià gòng huàn, zé qí nán bù zú xù yě, fū rán gù néng bǎo qí shè jì, ér gù qí tǔ yǔ, mài xiù wú bēi yīn zhī sī, shǔ lí wú mǐn zhōu zhī gǎn yǐ.
又曰:地利不如人和,在德不在险,言守险之由人也,吴之兴也,参而由焉,孙卿所谓合其参者也,及其亡也,恃险而已。又孙卿所谓舍其参者也,夫四州之萌,非无众也,大江之南,非乏俊也,山川之险,易守也,劲利之器,易用也,先政之策,易循也,功不兴而祸遘,何哉,所以用之者失也,故先王达经国之长规,审存亡之至数,谦己以安百姓,敦惠以致人和,宽冲以诱俊人之谋,慈和以结士民之爱,是以其安也,则黎元与之同庆,及其危也,则兆庶与之同患,安与众同庆,则危不可得也,危与下共患,则其难不足恤也,夫然故能保其社稷,而固其土宇,麦秀无悲殷之思,黍离无愍周之感矣。
jìn gàn bǎo jìn jì zǒng lùn yuē: xī gāo zǔ xuān huáng dì, yǐ xióng cái shuò liàng, yìng yùn ér shì, zhì yú bǎi xìng yǔ néng, dà xiàng shǐ gòu yǐ, shì zōng chéng jī, tài zǔ jì yè, shǐ dāng fēi cháng zhī lǐ, zhōng shòu bèi wù zhī xī, zhì yú shì zǔ, suì xiǎng huáng jí, zhèng wèi jū tǐ, yù xiū zǔ zōng zhī zhì, sī jí zhàn guó zhī kǔ, fù xīn bù tóng, gōng qīng yì yì, ér dú nà yáng hù zhī cè, zhì yú xián níng zhī mò, suì pái qún yì ér zhàng wáng dù zhī jué, fàn zhōu sān xiá, jiè mǎ guì yáng, yì bù èr shí, jiāng hú lái tóng, yǎn táng yú zhī jiù yù, bān zhēng shuò yú bā huāng, tài kāng zhī zhōng, tiān xià shū tóng wén, chē tóng guǐ, niú mǎ bèi yě, yú liáng qī mǔ, xíng lǚ cǎo shè, wài lǘ bù bì, suī dà píng wèi qià, yì bǎi dài yī shí yǐ, èr shí yú nián, ér hé luò wèi xū, róng jié chēng zhì, èr dì shī zūn, shān líng wú suǒ, hé zāi, shù lì shī quán, tuō fù fēi cái, sì wéi bù zhāng, ér gǒu qiě zhī zhèng duō yě, fū tiān xià zhī dà qì yě, qì dà zhě bù kě yǐ xiǎo dào lǐ, shì zhòng zhě bù kě yǐ zhēng jìng rǎo, gǔ xiān zhé wáng, zhī qí rán yě, shì yǐ gǎn qí dà huàn, ér bù yǒu qí gōng, yù qí dà zāi, ér bù shī qí lì, shì yǐ gǎn ér yīng zhī, yuè ér guī zhī, rú chén fēng zhī yù běi lín, yú lóng zhī qū yuān zé yě, rán hòu shè lǐ wén yǐ lǐ zhī, duàn xíng fá yǐ wēi zhī, gù zhòng yuè qí jiào, ér ān qí sú, jūn zǐ qín lǐ, xiǎo rén jìn lì, lián chǐ dǔ yú jiā lǘ, xié pì xiāo yú xiōng huái. yòu kuàng kě fèn bì dà hū, jù zhī yǐ gàn jì zuò luàn zhī shì hū, jiā zhī cháo guǎ chún dé zhī shì, xiāng fá bù èr zhī lǎo, fēng sú yín pì, qù xiàng shī suǒ, xué zhě yǐ zhuāng lǎo wèi zōng, ér chù liù jīng, tán zhě yǐ xū báo wèi biàn, ér jiàn míng jiǎn, dāng guān zhě yǐ wàng kōng wèi gāo, ér xiào qín kè, liú sòng lǚ yán zhì dào, fù xián měi jiū xié zhèng, jiē wèi zhī sú lì, ruò fú wén wáng rì zè bù xiá shí, zhòng shān fǔ sù yè fěi xiè zhě, gài gòng chī chù, yǐ wéi huī chén, ér xiāng gòu bìng yǐ, yóu shì huǐ yù luàn yú shàn è zhī shí, qíng tè bēn yú huò yù zhī tú, xuǎn zhě wéi rén zé guān, guān zhě wèi shēn zé lì, qí fù nǚ zhuāng zhì zhī rèn, jiē qǔ chéng yú bì pú, wèi cháng zhī nǚ gōng sī xǐ zhī yè, zhōng kuì jiǔ shí zhī shì yě, gù jiē bù chǐ yín yì zhī guò, bù jū dù jì zhī è, yǒu shā lù qiè yìng, yǒu dú luàn shàng xià, fù xiōng bù zhī zuì, tiān xià mò zhī fēi. yòu kuàng zé zhī chǎn sì jiào yú gǔ, xiū zhēn shùn yú jīn, yǐ fǔ zuǒ jūn zǐ zhě zāi, lǐ fǎ xíng zhèng, yú cǐ dà huài, rú shì zhī sī gòu, ér qù qí záo qì, rú shuǐ sī jī, ér jué qí dī fáng, rú huǒ sī chù, ér lí qí xīn liáo yě, guó jiāng wáng, běn bì xiān diān, qí cǐ zhī wèi hū.
晋干宝晋纪总论曰:昔高祖宣皇帝,以雄才硕量,应运而仕,至於百姓与能,大象始构矣,世宗承基,太祖继业,始当非常之礼,终受备物之锡,至于世祖,遂享皇极,正位居体,聿脩祖宗之志,思辑战国之苦,腹心不同,公卿异议,而独纳羊祜之策,至于咸宁之末,遂排群议而杖王杜之决,汎舟三峡,介马桂阳,役不二时,江湖来同,掩唐虞之旧域,班正朔於八荒,太康之中,天下书同文,车同轨,牛马被野,馀粮栖亩,行旅草舍,外闾不闭,虽大平未洽,亦百代一时矣,二十馀年,而河洛为墟,戎羯称制,二帝失尊,山陵无所,何哉,树立失权,讬付非才,四维不张,而苟且之政多也,夫天下之大器也,器大者不可以小道理,势重者不可以争竞扰,古先哲王,知其然也,是以扞其大患,而不有其功,御其大灾,而不尸其利,是以感而应之,悦而归之,如晨风之郁北林,鱼龙之趋渊泽也,然后设礼文以理之,断刑罚以威之,故众悦其教,而安其俗,君子勤礼,小人尽力,廉耻笃於家闾,邪僻消於胸怀。又况可奋臂大呼,聚之以干纪作乱之事乎,加之朝寡醇德之士,乡乏不二之老,风俗淫僻,趣向失所,学者以庄老为宗,而黜六经,谈者以虚薄为辨,而贱名检,当官者以望空为高,而笑勤恪,刘颂屡言治道,傅咸每纠邪正,皆谓之俗吏,若夫文王日昃不暇食,仲山甫夙夜匪懈者,盖共嗤黜,以为灰尘,而相诟病矣,由是毁誉乱於善恶之实,情慝奔於货欲之涂,选者为人择官,官者为身择利,其妇女庄栉织纴,皆取成於婢仆,未尝知女功丝枲之业,中馈酒食之事也,故皆不耻淫佚之过,不拘妒忌之恶,有杀戮妾媵,有黩乱上下,父兄不之罪,天下莫之非。又况责之阐四教於古,脩贞顺於今,以辅佐君子者哉,礼法刑政,於此大坏,如室之斯构,而去其凿契,如水斯积,而决其隄防,如火斯畜,而离其薪燎也,国将亡,本必先颠,其此之谓乎。
tiān huáng shì
◇天皇氏
xiàng jùn shǐ xué piān yuē: tiān dì lì, yǒu tiān huáng shí sān tóu, hào yuē tiān líng, zhì wàn bā qiān suì.
项峻《始学篇》曰:天地立,有天皇十三头,号曰天灵,治万八千岁。
dòng míng jì yuē: yī xìng shí sān rén yě.
《洞冥记》曰:一姓十三人也。
xú zhěng sān wǔ lì jì yún, suì qǐ shè tí, yuán qì zhào, yǒu shén líng yī rén, yǒu shí sān tóu, hào tiān huáng.
徐整《三五历纪》云,岁起摄提,元气肇,有神灵一人,有十三头,号天皇。
chūn qiū wěi yuē: tiān huáng dì huáng rén huáng, xiōng dì jiǔ rén, fēn jiǔ zhōu, cháng tiān xià yě.
《春秋纬》曰:天皇地皇人皇,兄弟九人,分九州,长天下也。
dùn jiǎ kāi shān tú yuē: tiān huáng bèi jī, zài zhù zhōu kūn lún shān xià.
《遁甲开山图》曰:天皇被迹,在柱州昆仑山下。
dì huáng shì
◇地皇氏
xiàng jùn shǐ xué piān yuē: dì huáng shí yī tóu, zhì bā qiān suì.
项峻《始学篇》曰:地皇十一头,治八千岁。
dì xì pǔ yuē: dì huáng zhì yī wàn bā qiān suì, yǐ huǒ dé wáng.
《帝系谱》曰:地皇治一万八千岁,以火德王。
dùn jiǎ kāi shān tú yuē: dì huáng xìng yú xióng ěr lóng mén shān.
《遁甲开山图》曰:地皇兴於熊耳龙门山。
rén huáng shì
◇人皇氏
xiàng jùn shǐ xué piān yuē: rén huáng jiǔ tóu, xiōng dì gè sān bǎi suì, yī shān chuān tǔ dì zhī shì cái, dù wèi jiǔ zhōu, gè jū qí yī fāng, yīn shì ér qū bié, róng shì yuē: rén huáng xiōng dì jiǔ rén, shēng yú xíng mǎ shān, shēn jiǔ sè.
项峻《始学篇》曰:人皇九头,兄弟各三百岁,依山川土地之势财,度为九州,各居其一方,因是而区别,荣氏曰:人皇兄弟九人,生於刑马山,身九色。
yǒu cháo shì
◇有巢氏
xiàng jùn shǐ xué piān yuē: shàng gǔ jiē xué chù, yǒu shèng rén jiào zhī cháo jū, hào dà cháo shì, huáng fǔ mì yǐ wéi yǒu cháo zài nǚ wā zhī hòu.
项峻《始学篇》曰:上古皆穴处,有圣人教之巢居,号大巢氏,皇甫谧以为有巢在女娲之后。
dùn jiǎ kāi shān tú yuē: shí lóu shān zài láng yá, xī yǒu cháo shì zhì cǐ shān nán.
《遁甲开山图》曰:石楼山在琅琊,昔有巢氏治此山南。
suì rén shì
◇燧人氏
shàng shū dà chuán yuē: suì rén wéi suì huáng, yǐ huǒ jì guān.
《尚书大传》曰:燧人为燧皇,以火纪官。
lǐ hán wén jiā yuē: suì rén shǐ zuàn mù qǔ huǒ, pào shēng wèi shú, lìng rén wú fù jí, suì tiān zhī yì, gù wèi suì rén.
《礼含文嘉》曰:燧人始钻木取火,炮生为熟,令人无腹疾,遂天之意,故为燧人。
tài hào páo xī shì
◇太昊庖牺氏
yì yuē: gǔ zhě páo xī shì zhī wáng tiān xià yě, yǎng zé guān xiàng yú tiān, fǔ zé guān fǎ yú dì, guān niǎo shòu zhī wén, yǔ dì zhī yí, jìn qǔ zhū shēn, yuǎn qǔ zhū wù, yú shì shǐ zuò bā guà, yǐ tōng shén míng zhī dé, yǐ lèi wàn wù zhī qíng, jié shéng ér wèi wǎng gǔ, yǐ tián yǐ yú, gài qǔ zhū lí.
《易》曰:古者庖牺氏之王天下也,仰则观象於天,俯则观法於地,观鸟兽之文,与地之宜,近取诸身,远取诸物,於是始作八卦,以通神明之德,以类万物之情,结绳而为网罟,以畋以渔,盖取诸离。
lǐ hán wén jiā yuē: fú xī dé qià shàng xià, tiān yìng yǐ niǎo shòu wén zhāng, dì yīng yǐ guī shū, fú xī nǎi zé xiàng zuò yì.
《礼含文嘉》曰:伏羲德洽上下,天应以鸟兽文章,地应以龟书,伏羲乃则象作易。
dì wáng shì jì yuē: tài hào dì páo xī shì, fēng xìng yě, shé shēn rén shǒu, yǒu shèng dé, dōu chén, zuò sè sān shí liù xián.
《帝王世纪》曰:太昊帝庖羲氏,风姓也,蛇身人首,有圣德,都陈,作瑟三十六弦。
zàn wèi chén wáng cáo zhí páo xī zàn yuē: mù dé fēng xìng, bā guà chuàng yān, lóng ruì míng guān, fǎ dì xiàng tiān, páo chú jì sì, gǔ wǎng yú tián, sè yǐ xiàng shí, shén dé tōng xuán.
【赞】魏陈王曹植庖羲赞曰:木德风姓,八卦创焉,龙瑞名官,法地象天,庖厨祭祀,罟网鱼畋,瑟以像时,神德通玄。
dì nǚ wā shì
◇帝女娲氏
huái nán zǐ yuē: wǎng gǔ zhī shí, sì jí fèi, jiǔ zhōu liè, tiān bù jiān fù, dì bù zhōu zài, měng shòu shí jīng mín. jīng, shàn yě. zhì niǎo jué lǎo ruò, yú shì nǚ wā liàn wǔ sè shí, yǐ bǔ cāng tiān, duàn áo zú, yǐ lì sì fāng jí, áo, dà guī yě. cāng tiān shén, sì jí zhèng, yín shuǐ hé, jì zhōu píng, jiǎo chóng sǐ, jīng mín shēng, bèi fāng zhōu, bào yuán tiān.
《淮南子》曰:往古之时,四极废,九州裂,天不兼覆,地不周载,猛兽食精民。[精,善也。]鸷鸟攫老弱,於是女娲炼五色石,以补苍天,断鼇足,以立四方极,鼇,[大龟也。]苍天神,四极正,淫水涸,冀州平,狡虫死,精民生,背方州,抱圆天。
dì wáng shì jì yuē: dì nǚ wā shì, yì fēng xìng yě, zuò shēng huáng, yì shé shēn rén shǒu, yī yuē nǚ xī, shì wèi nǚ huáng, qí mò zhū hóu gòng gōng shì, rèn zhī xíng yǐ qiáng, bó ér bù wáng.
《帝王世纪》曰:帝女娲氏,亦风姓也,作笙簧,亦蛇身人首,一曰女希,是为女皇,其末诸侯共工氏,任知刑以强,伯而不王。
zàn wèi chén wáng cáo zhí nǚ wā zàn yuē: gǔ zhī guó jūn, zào huáng zuò shēng, lǐ wù wèi jiù, xuān yuán zuǎn chéng, huò yún èr huáng, rén shǒu shé xíng, shén huà qī shí, hé dé zhī líng.
【赞】魏陈王曹植女娲赞曰:古之国君,造簧作笙,礼物未就,轩辕纂成,或云二皇,人首蛇形,神化七十,何德之灵。
shén nóng shì
◇神农氏
yì yuē: shén nóng shì zuò, zhuó mù wèi sì, rǒu mù wèi lěi, lěi nòu zhī lì, yǐ jiào tiān xià, gài qǔ zhū yì, rì zhōng wéi shì, zhì tiān xià zhī huò, jiāo yì ér tuì, gè dé qí suǒ, gài qǔ zhū shì kē.
《易》曰:神农氏作,斫木为耜,楺木为耒,耒耨之利,以教天下,盖取诸益,日中为市,致天下之货,交易而退,各得其所,盖取诸噬嗑。
zhōu shū yuē: shén nóng zhī shí, tiān yù sù, shén nóng gēng ér zhǒng zhī, zuò táo yě jīn fǔ, wèi sì chú nòu, yǐ kěn cǎo mǎng, rán hòu wǔ gǔ xìng, yǐ zhù guǒ luǒ shí.
《周书》曰:神农之时,天雨粟,神农耕而种之,作陶冶斤斧,为耜鉏耨,以垦草莽,然后五穀兴,以助果蓏实。
chūn qiū mìng lì xù yuē: yǒu shén rén, míng shí nián, cāng sè dà méi, dài yù lǐ, yù lǐ, yóu yù yīng, shén nóng yě.
春秋《命历序》曰:有神人,名石年,苍色大眉,戴玉理,[玉理,犹玉英,神农也。]
lǚ shì chūn qiū yuē: shén nóng jiào yuē: shì yǒu dāng nián bù gēng zhě, zé tiān xià huò shòu qí jī yǐ, nǚ yǒu dāng nián bù jī zhě, zé tiān xià huò shòu qí hán yǐ, gù fū qīn gēng, qī qīn jī.
《吕氏春秋》曰:神农教曰:士有当年不耕者,则天下或受其饥矣,女有当年不绩者,则天下或受其寒矣,故夫亲耕,妻亲绩。
jiǎ yì shū yuē: shén nóng yǐ wéi zǒu qín nán yǐ jiǔ yǎng mín, nǎi qiú kě shí zhī wù, cháng bǎi cǎo, chá shí xián kǔ zhī wèi, jiào mín shí gǔ.
《贾谊书》曰:神农以为走禽难以久养民,乃求可食之物,尝百草,察实醎苦之味,教民食穀。
dì wáng shì jì yuē: yán dì shén nóng shì, jiāng xìng yě, rén shēn niú shǒu, zhǎng yú jiāng shuǐ, yǒu shèng dé, dōu chén, zuò wǔ xián zhī qín, shǐ jiào tiān xià zhǒng gǔ, gù hào shén nóng shì, zhū hóu sù shā shì, pàn bù yòng mìng, jī wén jiàn ér shā zhī, yán dì tuì ér xiū dé, sù shā zhī mín, zì gōng qí jūn, ér guī yán dì.
《帝王世纪》曰:炎帝神农氏,姜姓也,人身牛首,长於姜水,有圣德,都陈,作五弦之琴,始教天下种穀,故号神农氏,诸侯夙沙氏,叛不用命,箕文谏而杀之,炎帝退而脩德,夙沙之民,自攻其君,而归炎帝。
zàn wèi chén wáng cáo zhí shén nóng zàn yuē: shǎo diǎn zhī yìn, huǒ dé chéng mù, zào wèi lěi sì, dǎo mín bō gǔ, zhèng wèi yǎ qín, yǐ chàng fēng sú.
【赞】魏陈王曹植神农赞曰:少典之胤,火德承木,造为耒耜,导民播穀,正为雅琴,以畅风俗。
huáng dì xuān yuán shì
◇黄帝轩辕氏
yì yuē: huáng dì chuí yī shang ér tiān xià zhì, gài qǔ qián kūn yě.
《易》曰:黄帝垂衣裳而天下治,盖取乾坤也。
zuǒ zhuàn yuē: shàn zǐ yuē: huáng dì yǐ yún jì guān, gù wèi yún shī ér yún míng.
《左传》曰:剡子曰:黄帝以云纪官,故为云师而云名。
hé tú tǐng zuǒ fǔ yuē: huáng dì xiū dé lì yì, tiān xià dà zhì, nǎi zhào tiān lǎo ér wèn yān, yú mèng jiàn liǎng lóng, tǐng bái tú, yǐ shòu yú yú hé zhī dōu, tiān lǎo yuē: hé chū lóng tú, luò chū guī shū, jì dì lù, liè shèng rén zhī xìng hào, xìng móu zhì tài píng, rán hòu fèng huáng chù zhī, jīn fèng huáng yǐ xià sān bǎi liù shí rì yǐ, tiān qí shòu dì tú hū, huáng dì nǎi fú zhāi qī rì, zhì yú cuì guī zhī chuān, dà lú yú zhé liū ér zhì, nǎi yǔ tiān lǎo yíng zhī, wǔ sè bì jù, yú fàn bái tú, lán yè zhū wén, yǐ shòu huáng dì, míng yuē lù tú.
河图挺佐辅曰:黄帝脩德立义,天下大治,乃召天老而问焉,余梦见两龙,挺白图,以授余於河之都,天老曰:河出龙图,雒出龟书,纪帝录,列圣人之姓号,兴谋治太平,然后凤皇处之,今凤凰以下三百六十日矣,天其受帝图乎,黄帝乃祓斋七日,至於翠妫之川,大鲈鱼折溜而至,乃与天老迎之,五色毕具,鱼汎白图,兰叶朱文,以授黄帝,名曰录图。
lóng yú hé tú yuē: huáng dì shí, yǒu chī yóu, xiōng dì bā shí yī rén, bìng shòu shēn rén yǔ, tóng tóu tiě é, shí shā shí zǐ, zào lì bīng zhàng, dāo jǐ dà nǔ, wēi zhèn tiān xià, zhū shā wú dào, bù rén cí, wàn mín yù lìng huáng dì xíng tiān xià shì, huáng dì rén yì, bù néng jìn chī yóu, huáng dì yǎng tiān ér tàn, tiān qiǎn xuán nǚ xià, shòu huáng dì bīng xìn shén fú, zhì fú chī yóu, dì yīn shǐ zhī zhǔ bīng, yǐ zhì bā fāng, chī yóu méi hòu, tiān xià fù rǎo luàn, huáng dì suì huà chī yóu xíng xiàng, yǐ wēi tiān xià, tiān xià xián wèi chī yóu bù sǐ, bā fāng wàn bāng, jiē wèi mǐ fú.
《龙鱼河图》曰:黄帝时,有蚩尤,兄弟八十一人,并兽身人语,铜头铁额,食沙石子,造立兵杖,刀戟大弩,威振天下,诛杀无道,不仁慈,万民欲令黄帝行天下事,黄帝仁义,不能禁蚩尤,黄帝仰天而叹,天遣玄女下,授黄帝兵信神符,制伏蚩尤,帝因使之主兵,以制八方,蚩尤没后,天下复扰乱,黄帝遂画蚩尤形像,以威天下,天下咸谓蚩尤不死,八方万邦,皆为弭伏。
chūn qiū nèi shì yuē: xuān yuán shì yǐ tǔ dé wáng tiān xià, shǐ yǒu táng wǔ, gāo dòng shēn yǔ, yǐ bì fēng yǔ.
《春秋内事》曰:轩辕氏以土德王天下,始有堂庑,高栋深宇,以避风雨。
liè zǐ yuē: huáng dì xǐ tiān xià zhī dài jǐ yě, yǎng zhèng mìng, yú ěr mù, nǎi kuì rán tàn yuē: yǎng yī jǐ, zhì wàn wù, qí huàn rú cǐ, yú shì fàng wàn jī, shě gōng qǐn, tuì ér jiān jū dà tíng zhī guǎn, zhāi xīn fú xíng, sān yuè bù qīn zhèng shì, zhòu qǐn ér mèng yóu yú huá xū, huá xū shì guó, bù zhī jù qí guó jǐ qiān lǐ, qí, zhōng guó. gài fēi zhōu chē zú lì zhī suǒ jí, shén yóu ér yǐ, qí guó rù shuǐ bù nì, rù huǒ bù rè, chéng kōng rú lǚ shí, qǐn xū ruò chù chuáng, huáng dì jì mián wù, yí rán zì dé. yòu èr shí bā nián, tiān xià dà zhì, jǐ ruò huá xū guó yǐ.
《列子》曰:黄帝喜天下之戴己也,养正命,娱耳目,乃喟然叹曰:养一己,治万物,其患如此,於是放万机,舍宫寝,退而间居大庭之馆,斋心服形,三月不亲政事,昼寝而梦游於华胥,华胥氏国,不知距齐国几千里,[齐,中国。]盖非舟车足力之所及,神游而已,其国入水不溺,入火不热,乘空如履实,寝虚若处床,黄帝既{宀悟},怡然自得。又二十八年,天下大治,几若华胥国矣。
huái nán zǐ yuē: huáng dì zhì tiān xià, ér lì mù tài shān jī fǔ zhī, shǐ qiáng bù dé yǎn ruò, zhòng bù dé bào guǎ, rén mín bǎo mìng ér bù yāo, suì shí shú ér bù xiōng, bǎi guān zhèng ér wú sī, fǔ bì gōng ér bù ā, dào bù shí yí, shì bù yù jiǎ, chéng guō bù bì, yì wú dào zéi, rén xiāng ràng yǐ cái, gǒu zhì tǔ shū sù yú dào lù, ér wú fèn zhēng zhī xīn, yú shì rì yuè jīng míng, xīng chén bù shī qí xíng, fēng yǔ shí jié, wǔ gǔ dēng shú, hǔ bào bù wàng shì, zhì niǎo bù wàng bó, fèng huáng xiáng yú tíng, qí lín yóu yú jiāo, qīng lóng jìn jià, fēi huáng fú zào, fēi huáng chū xī fāng, qí zhuàng rú hú, bèi shàng yǒu jiǎo, chéng zhī shòu qiān suì, zào, lì yě. zhū běi dān ěr zhī guó, mò bù xiàn qí gòng zhí, jiē běi jí zhī yí guó.
《淮南子》曰:黄帝治天下,而力牧太山稽辅之,使强不得掩弱,众不得暴寡,人民保命而不夭,岁时熟而不凶,百官正而无私,辅弼公而不阿,道不拾遗,市不预贾,城郭不闭,邑无盗贼,人相让以财,狗彘吐菽粟於道路,而无忿争之心,於是日月精明,星辰不失其行,风雨时节,五穀登熟,虎豹不妄噬,鸷鸟不妄搏,凤皇翔於庭,麒麟游於郊,青龙进驾,飞煌伏皂,[飞黄出西方,其状如狐,背上有角,乘之寿千岁,皂,历也。]诸北儋耳之国,莫不献其贡职,[皆北极之夷国。]
shǐ jì fēng shàn shū yuē: huáng dì dé xiān shàng tiān, qún chén zàng qí yì guān, dì wáng shì jì yuē: huáng dì yǒu xióng shì, shǎo diǎn zhī zǐ, jī xìng yě, shēng shòu qiū, cháng yú jī shuǐ, lóng yán, yǒu shèng dé, shòu guó yú yǒu xióng, jū xuān yuán zhī qiū, gù yīn yǐ wéi hào, zhì wǔ qì, shè wǔ liàng, jí shén nóng shì shuāi, huáng dì xiū dé fǔ mín, zhū hóu xián qù shén nóng ér guī zhī, huáng dì yú shì nǎi rǎo xún měng shòu, yǔ shén nóng shì zhàn yú bǎn quán zhī yě, sān zhàn ér kè zhī. yòu zhēng zhū hóu, shǐ lì mù shén huáng zhí tǎo chī yóu shì, qín zhī yú zhuō lù zhī yě, shǐ yìng lóng shā zhī yú xiōng lí zhī qiū, fán wǔ shí èr zhàn, ér tiān xià dà fú, yǒu fēi, tài píng yù lǎn qī shí jiǔ fēi shàng yǒu sì zì. shēng èr shí wǔ zǐ, huáng dì zài wèi bǎi nián ér bēng, nián bǎi yī shí suì yǐ, huò chuán yǐ wéi xiān, huò yán shòu sān bǎi suì, zàng yú shàng jùn yáng zhōu zhī qiáo shān.
《史记·封禅书》曰:黄帝得仙上天,群臣葬其衣冠,《帝王世纪》曰:黄帝有熊氏,少典之子,姬姓也,生寿丘,长于姬水,龙颜,有圣德,受国於有熊,居轩辕之丘,故因以为号,治五气,设五量,及神农氏衰,黄帝脩德抚民,诸侯咸去神农而归之,黄帝於是乃扰驯猛兽,与神农氏战于版泉之野,三战而克之。又徵诸侯,使力牧神皇直讨蚩尤氏,擒之于涿鹿之野,使应龙杀之于凶黎之丘,凡五十二战,而天下大服,有妃,[《太平御览》七十九妃上有四字。]生二十五子,黄帝在位百年而崩,年百一十岁矣,或传以为仙,或言寿三百岁,葬于上郡阳周之桥山。
bào piáo zǐ yuē: huáng dì shēng ér néng yán, yì shǐ bǎi líng, kě wèi tiān shòu zì rán tǐ zhī zhě, yóu fù bù gǎn duān zuò ér dé dào, gù zhì wáng wū ér shòu dān jīng, dào dǐng hú ér fēi liú zhū, dēng kōng tóng ér wèn guǎng chéng, zhī jù cí ér shì dà kuí, shì dōng dài ér fèng zhōng huáng, rù jīn gǔ ér zī zi xīn, lùn dǎo yǎng ér zhì xuán sù èr nǚ, jīng tuī bù zé fǎng shān jī lì mù, jiǎng zhàn hòu zé xún fēng hòu, zhe tǐ zhěn zé shòu léi qí, shěn gōng zhàn zé nà wǔ yīn zhī cè, qióng shén jiān zé jì bào piáo zi jí yán piān jì xià yǒu bái zì. zé zhī cí, xiāng dì lǐ zé shū qīng wū zhī shuō, jiù shāng cán zé zhuì jīn yě zhī shù, gù néng bì jì mì yào, qióng jìn dào zhēn, suì lēi shēng lóng yǐ gāo jì, yǔ tiān dì hū gāng jí.
《抱朴子》曰:黄帝生而能言,役使百灵,可谓天授自然体之者,犹复不敢端坐而得道,故陟王屋而受丹经,到鼎湖而飞流珠,登崆峒而问广成,之具茨而事大隗,適东岱而奉中黄,入金谷而谘子心,论导养而质玄素二女,精推步则访山稽力牧,讲占候则询风后,著体诊则受雷岐,审攻战则纳五音之策,穷神奸则记[抱朴子极言篇记下有白字。]泽之辞,相地理则书青乌之说,救伤残则缀金冶之术,故能毕记秘要,穷尽道真,遂勒升龙以高济,与天地乎冈极。
sòng jìn qiān xiù huáng dì sòng yuē: miǎo yǐ huáng xuān, yìng tiān zài líng, tōng yōu yuǎn lǎn, guān xiàng shè xíng, dàn fū jué xùn, yí lún yōu jīng, dé cóng fēng liú, huà yǔ yún zhēng, huáng yóu yǔn sāi, dì píng tiān chéng, yuán dēng fāng yuè, fēng shàn lēi chéng, fēn rán fèng jǔ, lóng téng dà qīng, wéi zī jiǔ tǔ, zhì bǐ gāo míng, mín sī yōu mù, tì sì zhān yīng, xiá ér bù zhuì, shì sòng dé shēng.
【颂】晋牵秀黄帝颂曰:邈矣黄轩,应天载灵,通幽远览,观象设形,诞敷厥训,彝伦攸经,德从风流,化与云征,皇猷允塞,地平天成,爰登方岳,封禅勒成,纷然凤举,龙腾大清,违兹九土,陟彼高冥,民斯攸慕,涕泗沾缨,遐而不坠,式颂德声。
zàn wèi chén wáng cáo zhí huáng dì zàn yuē: shǎo diǎn zhī sūn, shén míng shèng zhé, tǔ dé chéng huǒ, chì dì shì miè, fú niú chéng mǎ, yī shang shì zhì, shì yún míng guān, gōng guān wǔ liè.
【赞】魏陈王曹植黄帝赞曰:少典之孙,神明圣哲,土德承火,赤帝是灭,服牛乘马,衣裳是制,氏云名官,功冠五列。
yòu huáng dì sān dǐng zàn yuē: dǐng zhì wén jīng, gǔ zhī shén qì, huáng dì shì zhù, yǐ xiàng tài yī, néng qīng néng zhòng, zhī xiōng shí jí, shì shuāi zé yǐn, shì hé zé chū.
又黄帝三鼎赞曰:鼎质文精,古之神器,黄帝是铸,以像太一,能轻能重,知凶识吉,世衰则隐,世和则出。
jìn cáo pí huáng dì zàn yuē: xuān yuán yīng xuán qī, yòu néng zǒng bǎi shén, tǐ liàn wǔ líng miào, qì hán yún lù jīn, càn shí céng chéng xiù, zhù dǐng jīng shān bīn, huō yān tiān fēi pì, piāo rán kuà téng lín, yí pèi sǎ cháng fēng, qiān shang niè zǐ chén.
晋曹毗黄帝赞曰:轩辕应玄期,幼能总百神,体炼五灵妙,气含云露津,掺石曾城岫,铸鼎荆山滨,豁焉天扉辟,飘然跨腾鳞,仪辔洒长风,褰裳蹑紫宸。
zhōu yǔ xìn huáng dì jiàn guǎng chéng huà zàn yuē: zhì shēn zǐ fǔ, wèn zhèng qīng qiū, lóng hú dǐng méi, dān zào zhū liú, shū yún jí yǔ, luò mù xiān qiū, zhì dào xū jí, cháng shēng kě qiú.
周庾信黄帝见广成画赞曰:治身紫府,问政青丘,龙湖鼎没,丹灶珠流,疏云即雨,落木先秋,至道须极,长生可求。
shǎo hào jīn tiān shì
◇少昊金天氏
zuǒ zhuàn yuē: tán zǐ yuē: wǒ gāo zǔ shǎo hào zhì zhī lì yě, fèng niǎo shì zhì, gù jì yú niǎo, wèi niǎo shī ér niǎo míng yān.
《左传》曰:郯子曰:我高祖少昊挚之立也,凤鸟適至,故纪於鸟,为鸟师而鸟名焉。
dì wáng shì jì yuē: shǎo hào dì míng zhì, zì qīng yáng, jī xìng yě, jiàng jū jiāng shuǐ, yǒu shèng dé, yì yú qióng sāng, yǐ dēng dì wèi, dōu qū fù, gù huò wèi zhī qióng sāng, jí tú chèn suǒ wèi bái dì zhū xuān zhě yě, gù chēng shǎo hào, hào jīn tiān shì, zài wèi bǎi nián ér bēng.
《帝王世纪》曰:少昊帝名挚,字青阳,姬姓也,降居江水,有圣德,邑于穷桑,以登帝位,都曲阜,故或谓之穷桑,即图谶所谓白帝朱宣者也,故称少昊,号金天氏,在位百年而崩。
zàn chén sī wáng cáo zhí shǎo hào zàn yuē: zǔ zì xuān yuán, qīng yáng zhī yì, jīn dé chéng tǔ, yí fèng dì shì, guān niǎo hào míng, shū zhí bié xì, nóng zhèng hù shì, gè yǒu pǐn zhì.
【赞】陈思王曹植少昊赞曰:祖自轩辕,青阳之裔,金德承土,仪凤帝世,官鸟号名,殊职别系,农正扈氏,各有品制。
zhuān xū gāo yáng shì
◇颛顼高阳氏
shǐ jì yuē: dì zhuān xū gāo yáng zhě, jìng shēn yǒu móu, shū tōng zhī shì, běi zhì yōu líng, nán zhì jiāo zhǐ, xī jì liú shā, dōng zhì pán mù, dòng jìng zhī wù, dà xiǎo zhī shén, rì yuè suǒ zhào, mò bù dǐ shǔ.
《史记》曰:帝颛顼高阳者,静深有谋,疏通知事,北至幽陵,南至交趾,西济流沙,东至蟠木,动静之物,大小之神,日月所照,莫不砥属。
dì wáng shì jì yuē: dì zhuān xū, gāo yáng shì, huáng dì zhī sūn, chāng yì zhī zǐ, jī xìng yě, mǔ yuē jǐng pū, shǔ shān shì nǚ, wèi chāng yì zhèng fēi, wèi zhī nǚ shū, jīn tiān shì zhī mò, nǚ shū shēng zhuān xū yú ruò shuǐ, shǒu dài gān gē, yǒu shèng dé, fù chāng yì suī huáng dì zhī dí, yǐ dé liè, jiàng jū ruò shuǐ, wèi zhū hóu, jí zhuān xū, shēng shí nián ér zuǒ shǎo hào, èr shí ér dēng dì wèi, píng jiǔ lí zhī luàn, yǐ shuǐ shì jì guān, nán zhèng zhòng sī tiān, yǐ shǔ shén, huǒ míng běn zuò běi, zhèng lí sī dì, yǐ shǔ mín, yú shì mín shén bù zá, wàn wù yǒu xù, shǐ dōu qióng sāng, xǐ shāng qiū, mìng fēi lóng xiào bā fēng zhī yīn, zuò yuè wǔ yīng, yǐ jì shàng dì, shì yǒu cái zi bā rén, hào bā kǎi, zhuān xū zài wèi qī shí bā nián, nián jiǔ shí yī suì, suì zài chún huǒ ér bēng, zàng dōng jùn dùn qiū guǎng yáng lǐ.
《帝王世纪》曰:帝颛顼,高阳氏,黄帝之孙,昌意之子,姬姓也,母曰景仆,蜀山氏女,为昌意正妃,谓之女枢,金天氏之末,女枢生颛顼於若水,首戴干戈,有圣德,父昌意虽黄帝之嫡,以德劣,降居若水,为诸侯,及颛顼,生十年而佐少昊,二十而登帝位,平九黎之乱,以水事纪官,南正重司天,以属神,火[明本作北,正黎司地,以属民,於是民神不杂,万物有序,始都穷桑,徙商丘,命飞龙效八风之音,作乐五英,以祭上帝,世有材子八人,号八凯,颛顼在位七十八年,年九十一岁,岁在鹑火而崩,葬东郡顿丘广阳里。]
zàn wèi cáo zhí dì zhuān xū zàn yuē: chāng yì zhī zǐ, zǔ zì xuān yuán, shǐ zhū jiǔ lí, shuǐ dé tǒng tiān, yǐ guó wèi hào, fēng huà shén xuān, wēi chàng bā jí, mí bù zhī qián.
【赞】魏曹植帝颛顼赞曰:昌意之子,祖自轩辕,始诛九黎,水德统天,以国为号,风化神宣,威畅八极,靡不祗虔。
dì kù gāo xīn shì
◇帝喾高辛氏
shǐ jì yuē: dì kù gāo xīn shì zhě, huáng dì zhī zēng sūn yě, fù yuē jiǎo jí, jiǎo jí fù yuē xuán xiāo, xuán xiāo fù yuē huáng dì, zì xuán xiāo yǔ jiǎo jí, bù dé zài wèi, dì kù shēng ér shén líng, zì yán qí míng, rì yuè suǒ zhào, fēng yǔ suǒ zhì, mò bù cóng zhù.
《史记》曰:帝喾高辛氏者,黄帝之曾孙也,父曰蟜极,蟜极父曰玄嚣,玄嚣父曰黄帝,自玄嚣与蟜极,不得在位,帝喾生而神灵,自言其名,日月所照,风雨所至,莫不从助。
dì wáng shì jì yuē: dì kù gāo xīn shì, jī xìng yě, yǒu shèng dé, nián shí wǔ ér zuǒ zhuān xū, sì shí dēng wèi, dōu bó, yǐ rén shì jì guān, gù yǐ gōu máng wèi mù zhèng, zhù róng wèi huǒ zhèng, rù shōu wèi jīn zhèng, xuán míng wèi shuǐ zhèng, hòu tǔ wèi tǔ zhèng, shì wǔ xíng zhī guān, fēn zhí ér zhì zhū hóu, yú shì huà bèi tiān xià, suì zuò yuè liù jīng, yǐ kāng dì wèi, shì yǒu cái zi bā rén, hào yuē bā yuán, yì nà sì fēi, bo qí zi, jiē yǒu tiān xià, yuán fēi yǒu tái shì nǚ, yuē jiāng yuán, shēng hòu jì, cì yǒu sōng shì nǚ, yuē jiǎn dí, shēng, cì chén fēng shì nǚ, yuē qìng dōu, shēng fàng xūn, cì jū zī shì nǚ, yuē cháng yí, shēng dì zhì, kù zài wèi qī shí nián, nián bǎi wǔ suì ér bēng, zàng dōng jùn dùn qiū guǎng yáng lǐ.
《帝王世纪》曰:帝喾高辛氏,姬姓也,有圣德,年十五而佐颛顼,四十登位,都亳,以人事纪官,故以勾芒为木正,祝融为火正,蓐收为金正,玄冥为水正,后土为土正,是五行之官,分职而治诸侯,於是化被天下,遂作乐六茎,以康帝位,世有材子八人,号曰八元,亦纳四妃,卜其子,皆有天下,元妃有台氏女,曰姜嫄,生后稷,次有娀氏女,曰简翟,生,次陈丰氏女,曰庆都,生放勋,次娵訾氏女,曰常仪,生帝挚,喾在位七十年,年百五岁而崩,葬东郡顿丘广阳里。
zàn wèi chén wáng cáo zhí dì kù zàn yuē: zǔ zì xuān yuán, xuán xiāo zhī yì, shēng yán qí míng, mù dé dì shì, wú níng tiān dì, shén shèng líng chá, jiào mǐ sì hǎi, míng bìng rì yuè.
【赞】魏陈王曹植帝喾赞曰:祖自轩辕,玄嚣之裔,生言其名,木德帝世,无宁天地,神圣灵察,教弭四海,明并日月。
dì yáo táo táng shì
◇帝尧陶唐氏
shàng shū yáo diǎn yuē: ruò jī gǔ dì yáo, yuē fàng xūn, qīn míng wén sī ān ān, yǔn gōng kè ràng, guāng bèi sì biǎo, gé yú shàng xià, kè míng jùn dé, yǐ qīn jiǔ zú, jiǔ zú jì mù, píng zhāng bǎi xìng, bǎi xìng zhāo míng, xié hé wàn bāng, lí mín yú biàn shí yōng.
尚书尧典曰:若稽古帝尧,曰放勋,钦明文思安安,允恭克让,光被四表,格于上下,克明俊德,以亲九族,九族既睦,平章百姓,百姓昭明,协和万邦,黎民於变时邕。
lún yǔ yuē: dà zāi yáo zhī wèi jūn yě, wēi wēi hū, wéi tiān wèi dà, wéi yáo zé zhī, dàng dàng hū mín wú néng míng yān, wēi wēi hū qí yǒu chéng gōng yě, huàn hū qí yǒu wén zhāng.
《论语》曰:大哉尧之为君也,巍巍乎,唯天为大,唯尧则之,荡荡乎民无能名焉,巍巍乎其有成功也,焕乎其有文章。
chūn qiū yuán mìng bāo yuē: yáo méi bā cǎi, shì wèi tōng míng, lì xiàng rì yuè xuán jī yù héng.
《春秋元命苞》曰:尧眉八采,是谓通明,历象日月璇玑玉衡。
shàng shū zhōng hòu yuē: dì yáo jí zhèng, róng guāng chū hé, xiū qì sì sāi, lóng mǎ xián jiǎ, chì wén lǜ sè, lóng xíng xiàng mǎ, jiǎ suǒ yǐ cáng tú yě, qí wén chì ér lǜ, jiǎ shì guī bèi, wǔ sè, yǒu liè xīng zhī fēn, dòu zhèng zhī dù, dì wáng lù jì, xīng wáng zhī shù.
《尚书·中候》曰:帝尧即政,荣光出河,休气四塞,龙马衔甲,赤文绿色,[龙形像马,甲所以藏图也,其文赤而绿,]甲似龟背,五色,有列星之分,斗政之度,帝王录纪,兴亡之数。
dà dài lǐ yuē: zǎi wǒ yuē: qǐng wèn dì yáo, kǒng zǐ yuē: qí rén rú tiān, qí zhì rú shén, jiù zhī rú rì, wàng zhī rú yún, fù ér bù jiāo, guì ér bù yù.
《大戴礼》曰:宰我曰:请问帝尧,孔子曰:其仁如天,其智如神,就之如日,望之如云,富而不骄,贵而不豫。
huái nán zǐ yuē: rén zhī suǒ yǐ lè wèi tiān zǐ zhě, yǐ qí qióng ěr mù zhī yù, ér shì gōng tǐ zhī biàn yě, jīn gāo tái céng xiè, rén zhī suǒ lì yě, ér yáo cǎi zhuó bù zhuó, chì tí bù jī, yán liáng zhù xiāng chì jù, bù zháo jī lú. zhēn guài qí wèi, rén zhī suǒ měi yě, ér yáo lì liáng zhī fàn, lí huò zhī gēng, wén jǐn hú bái, rén zhī suǒ hǎo yě, ér yáo bù yī yǎn xíng, lù qiú yù hán, yǎng shēng zhī jù hòu bù jiā, tài píng yù lǎn bā shí zuò bù jiā hòu. yǐ yù lǎn zuò ér. zēng zhī yǐ dà rèn, zhòng zhī yù lǎn zhī xià yǒu yǐ zì. yōu, gù jǔ tiān xià ér chuán zhī shùn, ruò shì fù rán.
《淮南子》曰:人之所以乐为天子者,以其穷耳目之欲,而適躬体之便也,今高台曾榭,人之所丽也,而尧采椓不斫,斥题不枅,[言梁柱相斥距,不着枅栌。]珍怪奇味,人之所美也,而尧粝梁之饭,藜藿之羹,文锦狐白,人之所好也,而尧布衣掩形,鹿裘御寒,养生之具厚不加,[《太平御览》八十作不加厚。]以[御览作而。]增之以大任,重之[御览之下有以字。]忧,故举天下而传之舜,若释负然。
dì wáng shì jì yuē: dì yáo táo táng shì, qí xìng yě, mǔ qìng dōu, yùn shí sì yuè ér shēng yáo yú dān líng, míng yuē fàng xūn, niǎo tíng hé shèng, huò cóng mǔ xìng yī shì, nián shí wǔ ér zuǒ dì zhì, shòu fēng yú táng, wèi zhū hóu, shēn cháng shí chǐ, cháng mèng tiān ér shàng zhī, gù èr shí ér dēng dì wèi, dōu píng yáng, zhì gǎn jiàn zhī gǔ, mìng xī hé sì zǐ, xī zhòng xī shū hé zhòng hé shū, fēn zhǎng sì shí fāng yuè zhī zhí, gù míng yuē sì yuè yě, zhū hóu yǒu miáo shì, chù nán mán ér bù fú, yáo zhēng ér kè zhī yú dān shuǐ zhī pǔ, nǎi yǐ yǐn shòu xǔ yóu wèi shī, kuí fàng shān chuān xī gǔ zhī yīn, zuò yuè dà zhāng, tiān xià dà hé, bǎi xìng wú shì, yǒu wǔ shí lǎo rén, jī rǎng yú dào, guān zhě tàn yuē: dà zāi, dì zhī dé yě, lǎo rén yuē: wú rì chū ér zuò, rì rù ér xī, záo jǐng ér yǐn, gēng tián ér shí, dì hé lì yú wǒ zāi, yú shì jǐng xīng yào yú tiān, gān lù jiàng yú dì, zhū cǎo shēng yú jiāo, fèng huáng zhǐ yú tíng, jiā hé zī yú mǔ, lǐ quán yǒng yú shān, jiāo jiǎo mín lái gòng méi yǔ, chú zhōng zì shēng ròu fǔ, qí báo rú shà xíng, yáo gǔ zì shēng fēng, shǐ shí wù hán ér bù jiān, míng yuē shà pú. yòu yǒu cǎo jiā jiē ér shēng, suí yuè shēng sǐ, wáng zhě yǐ shì zhàn rì yuè zhī shù, wéi shèng dé zhī jūn, yìng hè ér shēng, gù yáo yǒu zhī, míng yuē míng jiá, shǐ fēng jì qì jiù yáo, bāo jìn bó yǔ, nà shùn yú dà lù, hòu nián èr yuè. yòu lǜ qún chén, kè bì wèi shū, dōng chén luò shuǐ, yán tiān mìng dāng chuán shùn zhī yì, jīn zhōng hòu yùn héng zhī piān shì yě, fán yáo jí wèi jiǔ shí bā nián, nián bǎi yī shí bā suì nǎi cú, bǎi xìng rú sàng kǎo bǐ, sān zài, sì hǎi è mì bā yīn, zàng yú jì yīn zhī chéng yáng xī běi, shì wèi gǔ lín, yáo qǔ fù yí shì nǚ, yuē nǚ huáng, shēng dān zhū. yòu yǒu shù zǐ jiǔ rén, jiē bù xiào, gù yǐ tiān xià mìng shùn, yuē: zī ěr shùn, tiān zhī lì shǔ zài ěr gōng, yǔn zhí qí zhōng, sì hǎi kùn qióng, tiān lù yǒng zhōng, jí yáo sān nián sàng bì, shùn jiàn tiān zǐ wèi.
《帝王世纪》曰:帝尧陶唐氏,祁姓也,母庆都,孕十四月而生尧於丹陵,名曰放勋,鸟庭河胜,或从母姓伊氏,年十五而佐帝挚,受封於唐,为诸侯,身长十尺,尝梦天而上之,故二十而登帝位,都平阳,置敢谏之鼓,命羲和四子,羲仲羲叔和仲和叔,分掌四时方岳之职,故名曰四岳也,诸侯有苗氏,处南蛮而不服,尧征而克之于丹水之浦,乃以尹寿许由为师,夔放山川谿谷之音,作乐大章,天下大和,百姓无事,有五十老人,击壤於道,观者叹曰:大哉,帝之德也,老人曰:吾日出而作,日入而息,凿井而饮,耕田而食,帝何力於我哉,於是景星曜於天,甘露降于地,朱草生於郊,凤皇止於庭,嘉禾孳於亩,澧泉涌於山,焦侥民来贡没羽,厨中自生肉脯,其薄如翣形,摇鼓自生风,使食物寒而不篯,名曰翣脯。又有草夹阶而生,随月生死,王者以是占日月之数,惟盛德之君,应和而生,故尧有之,名曰蓂荚,始封稷契咎繇,襃进伯禹,纳舜于大麓,后年二月。又率群臣,刻璧为书,东沉洛水,言天命当传舜之意,今中候运衡之篇是也,凡尧即位九十八年,年百一十八岁乃殂,百姓如丧考妣,三载,四海遏密八音,葬于济阴之成阳西北,是为穀林,尧取富宜氏女,曰女皇,生丹朱。又有庶子九人,皆不肖,故以天下命舜,曰:咨尔舜,天之历数在尔躬,允执其中,四海困穷,天禄永终,及尧三年丧毕,舜践天子位。
fú zǐ yuē: yáo yuē: yú zuò huá diàn zhī shàng, sēn rán ér sōng shēng yú dòng, yú lì líng fēi zhī nèi, fēi yān ér yún shēng yú yǒu, suī miàn shuāng quē, wú yì hū cuī wēi zhī guān péng lái, suī bèi yōng guǒ, wú yì hū huí luán zhī yíng kūn lún, yú ān zhī qí suǒ yǐ ān.
《符子》曰:尧曰:余坐华殿之上,森然而松生於栋,余立棂扉之内,霏焉而云生於牖,虽面双阙,无异乎崔巍之冠蓬莱,虽背墉椁,无异乎回峦之萦昆仑,余安知其所以安。
zàn wèi chén wáng cáo zhí dì yáo huà zàn yuē: huǒ dé tǒng wèi, fù zé gāo xīn, kè píng gòng gōng, wàn guó tóng chén, diào shì yīn yáng, qí huì rú chūn, wēi wēi chéng gōng, pèi tiān zé shén.
【赞】魏陈王曹植帝尧画赞曰:火德统位,父则高辛,克平共工,万国同尘,调適阴阳,其惠如春,巍巍成功,配天则神。
dì shùn yǒu yú shì
◇帝舜有虞氏
shàng shū shùn diǎn yuē: shèn huī wǔ diǎn, wǔ diǎn kè cóng, nà yú bǎi kuí, bǎi kuí shí xù, bīn yú sì mén, sì mén mù mù, nà yú dà lù, liè fēng léi yǔ fú mí, dì yuē: zī ěr shùn, xún shì kǎo yán, nǎi yán dǐ kě jī, sān zài, rǔ zhì dì wèi.
尚书舜典曰:慎徽五典,五典克从,纳于百揆,百揆时叙,宾于四门,四门穆穆,纳于大麓,烈风雷雨弗迷,帝曰:咨尔舜,询事考言,乃言底可绩,三载,汝陟帝位。
lǐ jì yuē: zǐ yuē: shùn qí dà zhì yě yǔ, hǎo chá ěr yán, yǐn è ér yáng shàn, zhí qí liǎng duān, yòng qí zhōng yú mín, qí sī yǐ wéi shùn hū.
《礼记》曰:子曰:舜其大智也与,好察迩言,隐恶而扬善,执其两端,用其中於民,其斯以为舜乎。
yòu yuē: xī shùn zuò wǔ xián zhī qín, yǐ gē nán fēng, shì jù lè bù.
又曰:昔舜作五弦之琴,以歌南风,[事具乐部。]
lún yǔ yuē: wú wéi ér zhì zhě, qí shùn yě yǔ, fū hé wéi zāi, gōng jǐ zhèng nán miàn ér yǐ yǐ.
《论语》曰:无为而治者,其舜也与,夫何为哉,恭己正南面而已矣。
xiào jīng yuán shén qì yuē: shùn lóng yán zhòng tóng dà kǒu, shǒu wò bāo, zhòng tóng, xiàng diàn duō jīng guāng yě, dà kǒu, xiàng dòu xīng kǒu yě, wò bāo, shǒu zhōng yǒu bāo zì, yù cóng láo kǔ qǐ, shòu bāo shì, zhì dà wèi yě.
《孝经援神契》曰:舜龙颜重瞳大口,[手握襃,重童,象电多精光也,大口,象斗星口也,握襃,手中有襃字,喻从劳苦起,受襃饰,致大位也。]
luò shū líng zhǔn tīng yuē: yǒu rén fāng miàn, rì héng zhòng huá, rì héng, héng yǒu gǔ biǎo rú rì zhě yě. wò shí tuī, huái shén zhū, tuī dú yuē chuí, chuí, píng qīng zhòng zhě yě, wò shí chuí, wèi zhī xuán jī yù héng zhī dào yě, huái shén zhū, yù yǒu shèng zhì yě. shùn shòu zhōng, fèng huáng yí, huáng lóng gǎn, zhū cǎo shēng, míng jiá zī, xī wáng mǔ shòu yì dì tú, xī wáng mǔ dé yì dì zhī tú lái xiàn.
雒书灵准听曰:有人方面,日衡重华,[日衡,衡有骨表如日者也。]握石推,怀神珠,[推读曰锤,锤,平轻重者也,握石锤,谓知璇玑玉衡之道也,怀神珠,喻有圣智也。]舜受终,凤皇仪,黄龙感,朱草生,蓂荚孳,西王母授益地图,[西王母得益地之图来献。]
mèng zǐ yuē: jī chū míng ér qǐ, zī zī wéi shàn zhě, shùn zhī tú yě, jī chū míng ér qǐ, zī zī wèi lì zhě, zhí zhī tú yě, zhí, dào zhí.
《孟子》曰:鸡初鸣而起,孳孳为善者,舜之徒也,鸡初鸣而起,孳孳为利者,蹠之徒也,[蹠,盗蹠。]
yòu yuē: yáo zhī yú shùn, shǐ qí zi jiǔ nán shì zhī, qī yǐ èr nǚ yān, bǎi nián mèng zǐ wàn zhāng zuò guān. niú yáng cāng lǐn bèi, yǐ yǎng shùn yú quǎn mǔ zhī zhōng, ér hòu jǔ jiā zhū shàng wèi.
又曰:尧之於舜,使其子九男事之,妻以二女焉,百年[孟子万章作官。]牛羊仓廪备,以养舜於畎亩之中,而后举加诸上位。
yòu yuē: shùn wén yī shàn yán, jiàn yī shàn xíng, ruò jué jiāng hé, pèi rán mò zhī néng yù yě.
又曰:舜闻一善言,见一善行,若决江河,霈然莫之能御也。
shī zǐ yuē: shùn yī xǐ chéng yì, zài xǐ chéng dū, sān xǐ chéng guó, yáo wén qí xián, zhēng zhī cǎo máo zhī zhōng, yǔ zhī yǔ lǐ yuè ér bù nì, yǔ zhī yǔ zhèng zhì jiǎn ér xíng, yǔ zhī yǔ dào guǎng dà ér bù qióng, yú shì qī zhī yǐ huáng, yìng zhī yǐ é, jiǔ zǐ shì zhī, ér tuō tiān xià yān.
《尸子》曰:舜一徙成邑,再徙成都,三徙成国,尧闻其贤,徵之草茅之中,与之语礼乐而不逆,与之语政至简而行,与之语道广大而不穷,於是妻之以媓,媵之以娥,九子事之,而讬天下焉。
hán zǐ yuē: lì shān nóng zhě qīn pàn, shùn wǎng gēng, qī nián ér gēng zhě ràng pàn, hé bīn yú zhě zhēng dǐ, shùn wǎng yú, qī nián ér yú zhě ràng zhǎng, dōng yí zhī táo zhě kǔ yǔ, shùn wǎng táo, qī nián ér qì yǐ láo.
《韩子》曰:历山农者侵畔,舜往耕,期年而耕者让畔,河滨渔者争坘,舜往渔,期年而渔者让长,东夷之陶者苦窳,舜往陶,期年而器以牢。
lǚ shì chūn qiū yuē: shùn yǒu zi jiǔ rén, bù yǔ qí zi ér shòu yǔ, zhì gōng yě.
《吕氏春秋》曰:舜有子九人,不予其子而授禹,至公也。
dì wáng shì jì yuē: dì yǒu yú shì, yáo xìng yě, mù zhòng tóng, gù míng zhòng huá, zì dōu jūn, yǒu shèng dé, shǐ qiān yú fù xià, fàn yú dùn qiū, zhài yú chuán xū, jiā běn jì zhōu, měi xǐ zé bǎi xìng guī zhī, yáo yú shì jiàn shùn yú èr gōng, shè xiǎng lǐ, dié wèi bīn zhǔ, nán miàn ér wèn zhèng, yáo nǎi shì yǐ wǔ diǎn, suì jǔ bā kǎi, shǐ zuǒ hòu tǔ, yǐ kuí bǎi shì, jǔ bā yuán, shǐ bù wǔ jiào yú sì fāng, shùn yú shì yǒu dà gōng èr shí, gù mèng méi zhǎng yǔ fā děng, yáo nǎi cì shùn yǐ zhāo huá zhī yù, lǎo ér mìng shùn dài jǐ shè zhèng, shùn dōng xún shòu, dēng nán shān, guān hé zhǔ, shòu tú shū, bāo cì qún chén, zūn rèn bó yǔ jì qì gāo yáo, jiē yì dì, yǒu miáo shì fù gù bù fú, yǔ qǐng zhēng zhī, shùn yuē: wǒ dé bù hòu ér xíng wǔ, fēi dào yě, wú qián jiào yóu wèi yě, nǎi xiū jiào sān nián, zhí gàn qī ér wǔ zhī, yǒu miáo qǐng fú, lì fěi bàng zhī mù, shēn mìng jiǔ guān shí èr mù, sān zài yī kǎo jī, sān zài chù zhì yōu míng, yǔ wèi sī kōng, gōng bèi tiān xià, qì wèi hòu jì, bō shí bǎi gǔ, qì wèi sī tú, jìng fū wǔ jiào, gāo yáo wèi shì, diǎn xíng wéi míng, chuí wèi gòng gōng, mò bù zhì lì, yì wèi zhèn yú, shù wù fán zhí, bó yí wèi zhì zōng, sān lǐ bù quē, kuí wéi lè zhèng, shén rén yǐ hé, lóng wèi nà yán, chū nèi wéi yǔn, yú shì jùn yì zài guān, qún hòu dé ràng, bǎi liáo shī shī, yǐ wǔ cǎi zhāng shī yú wǔ sè wèi fú, yǐ liù lǜ wǔ shēng bā yīn xié zhì, zhì yòng zhī hé, zhēng mín nǎi lì, wàn bāng zuò yì, shù jī xián xī, nǎi zuò dà sháo zhī lè, xiāo sháo jiǔ chéng, fèng huáng lái yí, jī shí fǔ shí, bǎi shòu shuài wǔ, gù kǒng zǐ chēng sháo jìn měi yǐ. yòu jǐn shàn yě, jǐng xīng yào yú fáng, qún ruì bì zhì, dì chū chéng huáng, shùn yú shì dé bèi tiān xià, jiàn yú tiān, shǐ yǔ shè zhèng, yǒu miáo shì pàn, nán zhēng, bēng yú míng tiáo, bìn yǐ wǎ guān, zàng yú cāng wú jiǔ yí shān zhī yáng, shì wèi líng líng, wèi zhī jì shì, zài jīn yíng dào, xià yǒu qún xiàng wèi zhī gēng.
《帝王世纪》曰:帝有虞氏,姚姓也,目重瞳,故名重华,字都君,有圣德,始迁於负夏,贩於顿丘,债於传虚,家本冀州,每徙则百姓归之,尧於是见舜於贰宫,设飨礼,迭为宾主,南面而问政,尧乃试以五典,遂举八凯,使佐后土,以揆百事,举八元,使布五教于四方,舜於是有大功二十,故梦眉长与发等,尧乃赐舜以昭华之玉,老而命舜代己摄政,舜东巡狩,登南山,观河渚,受图书,襃赐群臣,尊任伯禹稷契皋繇,皆益地,有苗氏负固不服,禹请征之,舜曰:我德不厚而行武,非道也,吾前教由未也,乃脩教三年,执干戚而舞之,有苗请服,立诽谤之木,申命九官十二牧,三载一考绩,三载黜陟幽明,禹为司空,功被天下,弃为后稷,播时百穀,契为司徒,敬敷五教,皋繇为士,典刑惟明,倕为共工,莫不致力,益为朕虞,庶物繁植,伯夷为祑宗,三礼不阙,夔为乐正,神人以和,龙为纳言,出内惟允,於是俊乂在官,群后德让,百僚师师,以五采章施于五色为服,以六律五声八音协治,治用之和,蒸民乃粒,万邦作乂,庶绩咸熙,乃作大韶之乐,箫韶九成,凤皇来仪,击石拊石,百兽率舞,故孔子称韶尽美矣。又尽善也,景星曜於房,群瑞毕致,地出乘黄,舜於是德被天下,荐於天,使禹摄政,有苗氏叛,南征,崩于鸣条,殡以瓦棺,葬於苍梧九疑山之阳,是为零陵,谓之纪市,在今营道,下有群象为之耕。
zàn wèi chén wáng cáo zhí dì shùn zàn yuē: zhuān xū shì zú, zhòng tóng shén shèng, kè xié wán gǔ, yīng táng lì zhèng, chú xiōng jǔ jùn, yǐ qí qī zhèng, yīng lì shòu shàn, xiǎn tiān zhī mìng.
【赞】魏陈王曹植帝舜赞曰:颛顼氏族,重瞳神圣,克协顽瞽,应唐涖政,除凶举俊,以齐七政,应历受禅,显天之命。
jìn xià hóu zhàn yú shùn zàn yuē: yǒu yú yīn yīn, yī ràng gǔ qín, chuí gǒng lín mín, yǒng bǐ nán yīn, shì chéng dào xuán, tiān xià hùn xīn, sī wǒ wáng dù, rú yù rú jīn.
晋夏侯湛虞舜赞曰:有虞愔愔,揖让鼓琴,垂拱临民,咏彼南音,世澄道玄,天下混心,思我王度,如玉如金。
jìn yǔ chǎn yú shùn xiàng zàn bìng xù yuē: fū zhì dào xuán miào, fēi qì xiàng suǒ zài, líng huà qián róng, fēi guǐ jī suǒ chuán, gù dào zī chōng pǔ, zé wèi zhī sān huáng, dé bèi qún shēng, zé hào chēng shùn yǔ, shì yǐ xiān wáng yīn qí huì tōng, zhì wéi zhǔn jí, gōng gé yú tiān, zé pèi yú shàng dì, fǎ shī yú mín, zé zài zài sì diǎn, rán hòu míng jiào zhāng yú zhì zhì, wáng dào huàn hū wú qióng, gù zī táng zhī gòu yě, yǒu zì lái yǐ, rán shù qǐn suǒ yǐ qī shén, ér qǐn fēi shén zhī suǒ qī, lì xiàng suǒ yǐ biǎo dé, ér xiàng fēi dé zhī suǒ cún, ruò nǎi fèi qí guǐ jǐng, dòng qí xuán zhēn, suī míng zhào zhī jiàn dú lǎng, tiān xià è hū zhù qí ěr mù zāi, suì nǎi xiǎn tú líng xiàng, kuò qí miào tán, bǐ tiān guāng kūn yú yǔ zhòu, nán fēng sàn hū wǔ xián, qǐ wèi shén dào zhī miào, kě jì zhī yú yǒu yá zāi, gài yì chàng yōu yōu zhě zhī xīn yě, qí cí yuē: xuán xiàng kūn yào, wàn wù hán líng, fēi lóng zài tiān, yáng dé wén míng, shén dào suī jì, wù yóu jī shēng, yōng qín gāo yǒng, jì hé wǔ shēng, xuán fēng jì chàng, miào jǐn wú míng, mín jiàn qí lǎng, shú cè yǎo míng.
晋庾阐虞舜像赞并序曰:夫至道玄妙,非器象所载,灵化潜融,非轨迹所传,故道资冲朴,则谓之三皇,德被群生,则号称舜禹,是以先王因其会通,制为准极,功格於天,则配于上帝,法施於民,则载在祀典,然后名教彰於至治,王道焕乎无穷,故兹堂之构也,有自来矣,然树寝所以栖神,而寝非神之所期,立像所以表德,而像非德之所存,若乃废其轨景,洞其玄真,虽冥照之鉴独朗,天下恶乎注其耳目哉,遂乃显图灵像,廓其庙坛,俾天光焜於宇宙,南风散乎五弦,岂谓神道之妙,可寄之於有涯哉,盖亦畅悠悠者之心也,其辞曰:玄像焜燿,万物含灵,飞龙在天,阳德文明,神道虽寂,务由机生,拥琴高咏,寄和五声,玄风既畅,妙尽无名,民鉴其朗,孰测窈冥。
zhōu yǔ xìn shùn gàn qī huà zàn yuē: píng fēng biàn lǜ, jī shí lái yí, xiān qí qī zhèng, gèng fú sān wēi, zhū gān dú wǔ, yù qī kōng huī, nán fēng yī qǔ, gōng jǐ wú wéi.
周庾信舜干戚画赞曰:平风变律,击石来仪,先齐七政,更服三危,朱干独舞,玉戚空麾,南风一曲,恭己无为。
bēi hòu wèi wēn zi shēng shùn miào bēi yuē: huái shān bù yǐ, lóng mén wèi pì, dà dào yù shì, tiān xià wéi gōng, gǎn mèng zhǎng rén, míng yì pū zè lòu, lí jiàng èr nǚ, jié yǒu jiǔ nán, zhí sì lì shān, gēng fū suǒ yǐ xiè pàn, shī gǔ léi zé, yú fù yú shì ràng chuān, yì jì dēng yōng, yǐ zhī nà lù, jiǔ guān xián shì, bǎi kuí shí xù, yǒu dà gōng yú dāng shì, jí lì shǔ ér zài gōng, shòu wén zǔ zhī mìng, zhì zhāo huá zhī yù, bān wǔ ruì yú qún hòu, yīn liù zōng yú shàng xuán, wǔ gàn qī ér yuǎn yí bīn, qì jīn bì ér yōu líng yìng, qīng yún fú luò, róng guāng sāi hé, fú ruì bì zhēn, xiū xiáng xián cuì, yǐ jūn rén zhī dà dé, wèi dì wáng zhī chēng shǒu, zhì fāng zhī jià suì wǎng, cāng wú zhī biǎn bù guī, yuán zì xiān mín, shí cún jiù miào, jì jī yào fáng, suì zhèn yáo xí, lóng jià dì fú, gài yī xī yú mù shùn, jiāo gǔ gèn sè, shí fǎng fú yú wén sháo, qí cí yuē: hóng qì jiàng líng, yáo xū dàn shèng, shù yīn wèi xǐ, dì tú yǐ dìng, nǎi bīn sì mén, yǐ qí qī zhèng, tiān juàn gōng gāo, mín guī dé shèng, zhì jì dàng dàng, huà yì wēi wēi, nán fēng zài yǒng, xī huán yǒu guī, yí shān yǒng shì, xiāng shuǐ zhǎng wéi, líng gōng sù sù, shén guǎn wēi wēi.
【碑】后魏温子昇舜庙碑曰:怀山不已,龙门未辟,大道御世,天下为公,感梦长人,明易攵仄陋,釐降二女,结友九男,执耜历山,耕夫所以谢畔,施罟雷泽,渔父於是让川,亦既登庸,以之纳录,九官咸事,百揆时叙,有大功於当世,集历数而在躬,受文祖之命,致昭华之玉,班五瑞於群后,禋六宗於上玄,舞干戚而远夷宾,弃金璧而幽灵应,青云浮洛,荣光塞河,符瑞必臻,休祥咸萃,以君人之大德,为帝王之称首,陟方之驾遂往,苍梧之窆不归,爰自先民,实存旧庙,既缉药房,遂镇瑶席,龙驾帝服,盖依俙於慕舜,交鼓亘瑟,实仿佛於闻韶,其辞曰:虹气降灵,姚墟诞圣,树阴未徙,帝图已定,乃宾四门,以齐七政,天眷功高,民归德盛,治既荡荡,化亦巍巍,南风在咏,西环有归,疑山永逝,湘水长违,灵宫肃肃,神馆微微。
wén sòng yán yán zhī wèi zhāng xiāng zhōu jì yú dì wén yuē: wéi zhé huà shén, jì tiān zuò shèng, cáng qì yú táo, zhì shēn ài jìng, shì yǐ èr fēi pín dé, jiǔ zǐ guān mìng, zài lù bù mí, yù héng yǐ zhèng, táng lì jì zhōng, yú dào nǎi guāng, zī yáo shòu yǔ, sù zǔ cǎi táng, bǎi líng yàn shì, wàn lǐ zhì fāng, jìng xún gù lǎo, qīn zī shèng jūn, zhí fèng xī xiāng, qián shǔ nán yún, shén zhī tīng zhī, fěi jiǔ yī hūn.
【文】宋颜延之为张湘州祭虞帝文曰:惟哲化神,继天作圣,藏器渔陶,致身爱敬,是以二妃嫔德,九子观命,在麓不迷,御衡以正,唐历既终,虞道乃光,咨尧授禹,素俎采堂,百龄厌世,万里陟方,敬询故老,钦咨圣君,职奉西湘,虔属南云,神之听之,匪酒伊荤。
◇
shàng shū dà yǔ mó yuē: shòu mìng yú shén zōng, lǜ bǎi guān, ruò dì zhī chū, cóng shùn chū shòu dì zhèng shì fèng xíng zhī.
《尚书·大禹谟》曰:受命于神宗,率百官,若帝之初,[从舜初授帝政事奉行之。]
lún yǔ yuē: zǐ yuē: yǔ wú wú jiàn rán yǐ, kǒng zǐ tuī yǔ gōng dé zhī dà, yán bù néng fù jiān cè qí jiān. fēi yǐn shí ér zhì xiào hū guǐ shén, è yī fú ér zhì měi hū fú miǎn.
《论语》曰:子曰:禹吾无间然矣,[孔子推禹功德之大,言不能复间厕其间。]菲饮食而致孝乎鬼神,恶衣服而致美乎黻冕。
lǐ hán wén jiā yuē: yǔ bēi gōng shì, chuí yì yú gōu xù, bǎi gǔ yòng chéng, shén lóng zhì, líng guī fú, yù nǚ jìng yǎng tiān cì.
《礼含文嘉》曰:禹卑宫室,垂意於沟洫,百穀用成,神龙至,灵龟服,玉女敬养天赐。
chūn qiū yuán mìng bāo yuē: yǔ zhī shí, mín dà lè, qí pián sān shèng xiāng jì, gù xià zhě dà yě.
《春秋元命苞》曰:禹之时,民大乐,其骈三圣相继,故夏者大也。
zuǒ zhuàn yuē: yǔ huì zhū hóu yú tú shān, zhí yù bó zhě wàn guó.
《左传》曰:禹会诸侯於涂山,执玉帛者万国。
shàng shū zhōng hòu yuē: bó yǔ yuē: chén guān hé bó, miàn zhǎng rén shǒu yú shēn, chū shuǐ yuē: wú hé jīng yě, shòu chén hé tú.
《尚书·中候》曰:伯禹曰:臣观河伯,面长人首鱼身,出水曰:吾河精也,授臣河图。
shàng shū xuán jī qián yuē: yǔ kāi lóng mén, dǎo jī shí, xuán guī chū, kè yuē yán xǐ yù, shòu dé tiān cì pèi, yǔ gōng jì chéng, tiān chū xuán guī yǐ cì zhī, gǔ zhě yǐ dé pèi, yǔ yǒu zhì shuǐ gōng, gù tiān pèi yǐ xuán guī.
《尚书璇玑钤》曰:禹开龙门,导积石,玄圭出,刻曰延喜玉,受德天赐佩,[禹功既成,天出玄圭以赐之,古者以德佩,禹有治水功,故天佩以玄圭。]
lǚ shì chūn qiū yuē: yǔ nán jì hū jiāng, huáng lóng fù zhōu, shì jù xiáng ruì bù.
吕氏春秋曰:禹南济乎江,黄龙负舟,[事具祥瑞部。]
huái nán zǐ yuē: yǔ mù yín yǔ, zhì jí fēng, jué jiāng shū hé, záo lóng mén, pì yī quē, chéng sì zài, suí shān kān mù, píng zhì shuǐ tǔ, dìng qī bǎi guó.
《淮南子》曰:禹沐淫雨,栉疾风,决江疏河,凿龙门,辟伊阙,乘四载,随山刊木,平治水土,定七百国。
yòu yuē: yǔ wèi shuǐ, yǐ shēn jiě yú yáng gàn huái nán xiū wù piān zuò xū, zhù tóng. zhī hé, jiě, dǎo yě, yáng gàn hé zài qín.
又曰:禹为水,以身解於阳旰[淮南脩务篇作盱,注同。]之河,[解,祷也,阳旰河在秦。]
wú yuè chūn qiū yuē: yǔ àn huáng dì zhōng jīng, jiàn shèng rén suǒ jì yuē: zài jiǔ yí shān dōng nán tiān zhù, hào yuē wǎn wěi, chéng yǐ wén yù, fù yǐ pán shí, qí shū jīn jiǎn, qīng yù wèi zì, biān yǐ bái yín, jiē zhuàn qí wén, yǔ nǎi dōng xún, dēng héng shān qiú zhī, chì xiù wén yī nán zǐ, zì chēng xuán yí cāng shuǐ shǐ zhě, lái hòu yǔ, lìng zhāi sān yuè, gèng qiú zhī, yǔ nǎi sān rì zhāi, dēng wǎn wěi shān, qǔ de shū, dé tōng shuǐ zhī lǐ, suì zhōu xíng tiān xià, shǐ yì shū jì zhī, míng shān hǎi jīng yě.
《吴越春秋》曰:禹案黄帝中经,见圣人所记曰:在九疑山东南天柱,号曰宛委,承以文玉,覆以盘石,其书金简,青玉为字,编以白银,皆瑑其文,禹乃东巡,登衡山求之,赤绣文衣男子,自称玄夷仓水使者,来候禹,令斋三月,更求之,禹乃三日斋,登宛委山,取得书,得通水之理,遂周行天下,使益疏记之,名山海经也。
yù zǐ yuē: yǔ tóu tài píng yù lǎn bā shí èr zuò jù. yī kuì ér qī qǐ, yuē: wú bù kǒng sì hǎi zhī shì liú yú dào lù yě, kǒng qí liú wú mén yě, shì yǐ sì hǎi zhī shì jiē zhì, yǔ dāng cháo tíng, mén kě yǐ luó què.
鬻子曰:禹投[《太平御览》八十二作据。]一馈而七起,曰:吾不恐四海之士留於道路也,恐其留吾门也,是以四海之士皆至,禹当朝廷,门可以罗雀。
dì wáng shì jì yuē: bó yǔ xià hòu shì, sì xìng yě, shēng yú shí ào, hǔ bí dà kǒu, liǎng ěr cān lòu, shǒu dài gōu qián, xiōng yǒu yù dòu, zú wén lǚ sì, gù míng wén mìng, zì gāo mì, shēn cháng jiǔ chǐ èr cùn, zhǎng yú xī qiāng, xī qiāng yí rén yě, qí fù jì fàng, jiàng zài pǐ shù, yǒu shèng dé, mèng mù tài píng yù lǎn bā shí èr zuò zì. xǐ yú hé xī, sì yuè shī jǔ zhī, shùn jìn zhī yáo, yáo mìng yǐ wéi sī kōng, jì bù zhì shuǐ, nǎi láo shēn shè qín, bù zhòng jìng chǐ zhī bì, ér ài rì zhī cùn yīn, shǒu zú pián zhī, gù shì chuán yǔ bìng piān kū, zú bù xiāng guò, zhì jīn wū chēng yǔ bù shì yě. yòu nà lǐ xián rén, yī mù sān wò fā, yī shí sān qǐ, yáo měi qí jī, nǎi cì xìng sì shì, fēng wèi xià bó, gù wèi zhī bó yǔ, tiān xià zōng zhī, wèi zhī dà yǔ, nián bǎi suì, bēng yú kuài jī, yīn zàng kuài jī shān yīn xiàn zhī nán, jīn shān shàng yǒu yǔ zhǒng bìng cí, xià yǒu qún niǎo yún tián.
《帝王世纪》曰:伯禹夏后氏,姒姓也,生於石坳,虎鼻大口,两耳参漏,首戴钩钤,胸有玉斗,足文履巳,故名文命,字高密,身长九尺二寸,长於西羌,西羌夷人也,其父既放,降在疋庶,有圣德,梦目[《太平御览》八十二作自。]洗於河西,四岳师举之,舜进之尧,尧命以为司空,继篰治水,乃劳身涉勤,不重径尺之璧,而爱日之寸阴,手足胼胝,故世传禹病偏枯,足不相过,至今巫称禹步是也。又纳礼贤人,一沐三握发,一食三起,尧美其绩,乃赐姓姒氏,封为夏伯,故谓之伯禹,天下宗之,谓之大禹,年百岁,崩于会稽,因葬会稽山阴县之南,今山上有禹冢并祠,下有群鸟芸田。
yòu yuē: yǔ zàng, yī qīn sān lǐng, tóng guān sān cùn, gé yǐ běng zhī, xià bù jí quán, shàng bù tōng jiān, jì zàng, shōu yú rǎng wèi lǒng, ruò cān gēng zhī mǔ.
又曰:禹葬,衣衾三领,桐棺三寸,葛以繃之,下不及泉,上不通篯,既葬,收馀壤为垅,若参耕之亩。
fú zǐ yuē: yǔ ràng tiān xià yú qí zi, qí zǐ yuē: jūn yán zuǒ shùn láo yǐ, záo shān chuān, tōng hé hàn, shǒu wú fā, gǔ wú máo, gù shùn yě yǐ láo bào zǐ, wǒ shēng ér yì, bù néng wéi jūn zhī láo yǐ.
《符子》曰:禹让天下於奇子,奇子曰:君言佐舜劳矣,凿山川,通河汉,首无发,股无毛,故舜也以劳报子,我生而逸,不能为君之劳矣。
zàn wèi chén wáng cáo zhí xià yǔ zàn yuē: yú jiē fū zǐ, zhěng shì jì mín, kè bēi gōng shì, zhì xiào guǐ shén, shū shí báo fú, fú miǎn nǎi xīn, jué dé bù huí, qí chéng kě qīn, wěi wěi qí dé, wēn wēn qí rén, ní chēng wú jiàn, hé dé zhī chún.
【赞】魏陈王曹植夏禹赞曰:于嗟夫子,拯世济民,克卑宫室,致孝鬼神,蔬食薄服,紼冕乃新,厥德不回,其诚可亲,亹亹其德,温温其仁,尼称无间,何德之纯。
yòu yuē: yǔ zhì shuǐ zàn yuē: jiē fū xià yǔ, shí láo shuǐ gōng, xī záo lóng mén, shū hé dào jiāng, liáng qí jì pì, jiǔ zhōu yǐ tóng, tiān cì xuán guī, yǎn yǒu wàn bāng.
又曰:禹治水赞曰:嗟夫夏禹,寔劳水功,西凿龙门,疏河道江,梁歧既辟,九州以同,天赐玄圭,奄有万邦。
yòu yǔ dù hé zàn yuē: yǔ jì yú hé, huáng lóng fù chuán, zhōu rén bìng jù, yǔ tàn yǎng tiān, yǔ shòu dà yùn, qín gōng xù mín, sǐ wáng mìng yě, lóng nǎi mǐ shēn.
又禹渡河赞曰:禹济于河,黄龙负船,舟人并惧,禹叹仰天,予受大运,勤功恤民,死亡命也,龙乃弭身。
zhōu yǔ xìn dù jiāng zàn yuē: sān jiāng chū záo, jiǔ gǔ xīn chéng, fēng fēi yì yǒng, shuǐ qǐ lóng jīng, lè tiān zhī mìng, wú dài yōu shēng, wēi zhōu suì jìng, luàn jí hái píng.
周庾信渡江赞曰:三江初凿,九谷新成,风飞鹢涌,水起龙惊,乐天知命,无待忧生,危舟遂静,乱楫还平。