zhēn guān chū, yǒu shàng shū qǐng qù nìng chén zhě, tài zōng wèi yuē:" zhèn zhī suǒ rèn, jiē yǐ wéi xián, qīng zhī nìng zhě shuí yé?" duì yuē:" chén jū cǎo zé, bù de zhī nìng zhě, qǐng bì xià yáng nù yǐ shì qún chén, ruò néng bù wèi léi tíng, zhí yán jìn jiàn, zé shì zhèng rén, shùn qíng ā zhǐ, zé shì nìng rén." tài zōng wèi fēng dé yí yuē:" liú shuǐ qīng zhuó, zài qí yuán yě. jūn zhě zhèng yuán, rén shù yóu shuǐ, jūn zì wèi zhà, yù chén xià xíng zhí, shì yóu yuán zhuó ér wàng shuǐ qīng, lǐ bù kě dé. zhèn cháng yǐ wèi wǔ dì duō guǐ zhà, shēn bǐ qí wéi rén, rú cǐ, qǐ kě kān wèi jiào lìng?" wèi shàng shū rén yuē:" zhèn yù shǐ dà xìn xíng yú tiān xià, bù yù yǐ zhà dào xùn sú, qīng yán suī shàn, zhèn suǒ bù qǔ yě."
贞观初,有上书请去佞臣者,太宗谓曰:“朕之所任,皆以为贤,卿知佞者谁耶?”对曰:“臣居草泽,不的知佞者,请陛下佯怒以试群臣,若能不畏雷霆,直言进谏,则是正人,顺情阿旨,则是佞人。”太宗谓封德彝曰:“流水清浊,在其源也。君者政源,人庶犹水,君自为诈,欲臣下行直,是犹源浊而望水清,理不可得。 朕常以魏武帝多诡诈, 深鄙其为人,如此,岂可堪为教令?”谓上书人曰:“朕欲使大信行于天下,不欲以诈道训俗,卿言虽善,朕所不取也。”
zhēn guān shí nián, wèi zhēng shàng shū yuē:
贞观十年,魏征上疏曰:
chén wén wèi guó zhī jī, bì zī yú dé lǐ, jūn zhī suǒ bǎo, wéi zài yú chéng xìn. chéng xìn lì zé xià wú èr xīn, dé lǐ xíng zé yuǎn rén sī gé. rán zé dé lǐ chéng xìn, guó zhī dà gāng, zài yú jūn chén fù zǐ, bù kě sī xū ér fèi yě. gù kǒng zǐ yuē:" jūn shǐ chén yǐ lǐ, chén shì jūn yǐ zhōng." yòu yuē:" zì gǔ jiē yǒu sǐ, mín wú xìn bù lì." wén zǐ yuē:" tóng yán ér xìn, xìn zài yán qián tóng lìng ér xíng, chéng zài lìng wài." rán ér yán ér bù xìn, yán wú xìn yě lìng ér bù cóng, lìng wú chéng yě. bù xìn zhī yán, wú chéng zhī lìng, wèi shàng zé bài dé, wéi xià zé wēi shēn, suī zài diān pèi zhī zhōng, jūn zǐ zhī suǒ bù wéi yě.
臣闻为国之基,必资于德礼,君之所保,惟在于诚信。诚信立则下无二心,德礼形则远人斯格。然则德礼诚信,国之大纲,在于君臣父子,不可斯须而废也。故孔子曰:“君使臣以礼,臣事君以忠。”又曰:“自古皆有死,民无信不立。”文子曰:“同言而信,信在言前;同令而行,诚在令外。”然而言而不信,言无信也;令而不从,令无诚也。不信之言,无诚之令,为上则败德,为下则危身,虽在颠沛之中,君子之所不为也。
zì wáng dào xiū míng, shí yǒu yú zài, wēi jiā hǎi wài, wàn guó lái tíng, cāng lǐn rì jī, tǔ dì rì guǎng, rán ér dào dé wèi yì hòu, rén yì wèi yì bó zhě, hé zāi? yóu hū dài xià zhī qíng wèi jǐn yú chéng xìn, suī yǒu shàn shǐ zhī qín, wèi dǔ kè zhōng zhī měi gù yě. xī zhēn guān zhī shǐ, nǎi wén shàn jīng tàn, jì bā jiǔ nián jiān, yóu yuè yǐ cóng jiàn. zì zī jué hòu, jiàn è zhí yán, suī huò miǎn qiǎng yǒu suǒ róng, fēi fù nǎng shí zhī huō rú. jiǎn è zhī bèi, shāo bì lóng lín biàn nìng zhī tú, sì qí qiǎo biàn. wèi tóng xīn zhě wèi shàn quán, wèi zhōng dǎng zhě wèi fěi bàng. wèi zhī wèi péng dǎng, suī zhōng xìn ér kě yí wèi zhī wèi zhì gōng, suī jiǎo wěi ér wú jiù. qiáng zhí zhě wèi shàn quán zhī yì, zhōng dǎng zhě lǜ fěi bàng zhī yóu. zhèng chén bù dé jǐn qí yán, dà chén mò néng yǔ zhī zhēng. yíng huò shì tīng, yù yú dà dào, fáng zhèng sǔn dé, qí zài cǐ hū? gù kǒng zǐ yuē" è lì kǒu zhī fù bāng jiā zhě", gài wèi cǐ yě.
自王道休明,十有余载,威加海外,万国来庭,仓廪日积,土地日广,然而道德未益厚,仁义未益博者,何哉?由乎待下之情未尽于诚信,虽有善始之勤,未睹克终之美故也。昔贞观之始,乃闻善惊叹,暨八九年间,犹悦以从谏。自兹厥后,渐恶直言,虽或勉强有所容,非复曩时之豁如。謇谔之辈,稍避龙鳞;便佞之徒,肆其巧辩。谓同心者为擅权,谓忠谠者为诽谤。谓之为朋党,虽忠信而可疑;谓之为至公,虽矫伪而无咎。强直者畏擅权之议,忠谠者虑诽谤之尤。正臣不得尽其言,大臣莫能与之争。荧惑视听,郁于大道,妨政损德,其在此乎?故孔子曰“恶利口之覆邦家者”,盖为此也。
qiě jūn zǐ xiǎo rén, mào tóng xīn yì. jūn zǐ yǎn rén zhī è, yáng rén zhī shàn, lín nàn wú gǒu miǎn, shā shēn yǐ chéng rén. xiǎo rén bù chǐ bù rén, bù wèi bú yì, wéi lì zhī suǒ zài, wēi rén zì ān. fū gǒu zài wēi rén, zé hé suǒ bù zhì? jīn yù jiāng qiú zhì zhì, bì wěi zhī yú jūn zǐ shì yǒu de shī, huò fǎng zhī yú xiǎo rén. qí dài jūn zǐ yě zé jìng ér shū, yù xiǎo rén yě bì qīng ér xiá. xiá zé yán wú bù jìn, shū zé qíng bù shàng tōng. shì zé huǐ yù zài yú xiǎo rén, xíng fá jiā yú jūn zǐ, shí xìng sàng zhī suǒ zài, kě bù shèn zāi! cǐ nǎi sūn qīng suǒ wèi" shǐ zhì zhě móu zhī, yǔ yú zhě lùn zhī, shǐ xiū jié zhī shì xíng zhī, yǔ wū bǐ zhī rén yí zhī, yù qí chéng gōng, kě dé hū zāi?" fū zhōng zhì zhī rén, qǐ wú xiǎo huì? rán cái fēi jīng guó, lǜ bù jí yuǎn, suī jié lì jìn chéng, yóu wèi miǎn yú qīng bài kuàng nèi huái jiān lì, chéng yán shùn zhǐ, qí wèi huò huàn, bù yì shēn hū? fū lì zhí mù ér yí yǐng zhī bù zhí, suī jié jīng shén, láo sī lǜ, qí bù dé yì yǐ míng yǐ.
且君子小人,貌同心异。君子掩人之恶,扬人之善,临难无苟免,杀身以成仁。小人不耻不仁,不畏不义,惟利之所在,危人自安。夫苟在危人,则何所不至?今欲将求致治,必委之于君子;事有得失,或访之于小人。其待君子也则敬而疏,遇小人也必轻而狎。狎则言无不尽,疏则情不上通。是则毁誉在于小人,刑罚加于君子,实兴丧之所在,可不慎哉!此乃孙卿所谓“使智者谋之,与愚者论之,使修洁之士行之,与污鄙之人疑之,欲其成功,可得乎哉?”夫中智之人,岂无小惠?然才非经国,虑不及远,虽竭力尽诚,犹未免于倾败;况内怀奸利,承颜顺旨,其为祸患,不亦深乎?夫立直木而疑影之不直,虽竭精神,劳思虑,其不得亦已明矣。
fū jūn néng jǐn lǐ, chén dé jié zhōng, bì zài yú nèi wài wú sī, shàng xià xiāng xìn. shàng bù xìn, zé wú yǐ shǐ xià, xià bù xìn, zé wú yǐ shì shàng, xìn zhī wèi dào dà yǐ. xī qí huán gōng wèn yú guǎn zhòng yuē:" wú yù shǐ jiǔ fǔ yú jué, ròu fǔ yú zǔ, dé wú hài bà hū?" guǎn zhòng yuē:" cǐ jí fēi qí shàn zhě, rán yì wú hài yú bà yě." huán gōng yuē:" rú hé ér hài bà hū?" guǎn zhòng yuē:" bù néng zhī rén, hài bà yě zhī ér bù néng rèn, hài bà yě rèn ér bù néng xìn, hài bà yě jì xìn ér yòu shǐ xiǎo rén shēn zhī, hài bà yě." jìn zhōng xíng mù bó gōng gǔ, jīng nián ér fú néng xià, kuì jiān lún yuē:" gǔ zhī sè fū, jiān lún zhī zhī. qǐng wú pí shì dài fū, ér gǔ kě dé." mù bó bù yīng, zuǒ yòu yuē:" bù zhé yī jǐ, bù shāng yī zú, ér gǔ kě dé, jūn xī wèi bù qǔ?" mù bó yuē:" jiān lún zhī wéi rén yě, nìng ér bù rén, ruò shǐ jiān lún xià zhī, wú kě yǐ bù shǎng zhī hū? ruò shǎng zhī, shì shǎng nìng rén yě. nìng rén dé zhì, shì shǐ jìn guó zhī shì shě rén ér wèi nìng. suī dé gǔ, jiāng hé yòng zhī?" fū mù bó, liè guó zhī dài fū, guǎn zhòng, bà zhě zhī liáng zuǒ, yóu néng shèn yú xìn rèn yuǎn bì nìng rén yě rú cǐ, kuàng hū wèi sì hǎi zhī dà jūn, yīng qiān líng zhī shàng shèng, ér kě shǐ wēi wēi zhì dé zhī shèng, jiāng yǒu suǒ jiān hū?
夫君能尽礼,臣得竭忠,必在于内外无私,上下相信。上不信,则无以使下,下不信,则无以事上,信之为道大矣。昔齐桓公问于管仲曰:“吾欲使酒腐于爵,肉腐于俎,得无害霸乎?”管仲曰:“此极非其善者,然亦无害于霸也。”桓公曰:“如何而害霸乎?”管仲曰:“不能知人,害霸也;知而不能任,害霸也;任而不能信,害霸也;既信而又使小人参之,害霸也。”晋中行穆伯攻鼓,经年而弗能下,馈间伦曰:“鼓之啬夫,间伦知之。请无疲士大夫,而鼓可得。”穆伯不应,左右曰:“不折一戟,不伤一卒,而鼓可得,君奚为不取?”穆伯曰:“间伦之为人也,佞而不仁,若使间伦下之,吾可以不赏之乎?若赏之,是赏佞人也。佞人得志,是使晋国之士舍仁而为佞。虽得鼓,将何用之?”夫穆伯,列国之大夫,管仲,霸者之良佐,犹能慎于信任、远避佞人也如此,况乎为四海之大君,应千龄之上圣,而可使巍巍至德之盛,将有所间乎?
ruò yù lìng jūn zǐ xiǎo rén shì fēi bù zá, bì huái zhī yǐ dé, dài zhī yǐ xìn, lì zhī yǐ yì, jié zhī yǐ lǐ, rán hòu shàn shàn ér è è, shěn fá ér míng shǎng. zé xiǎo rén jué qí sī nìng, jūn zǐ zì qiáng bù xī, wú wéi zhī zhì, hé yuǎn zhī yǒu? shàn shàn ér bù néng jìn, è è ér bù néng qù, fá bù jí yú yǒu zuì, shǎng bù jiā yú yǒu gōng, zé wēi wáng zhī qī, huò wèi kě bǎo, yǒng xī zuò yìn, jiāng hé wàng zāi!
若欲令君子小人是非不杂,必怀之以德,待之以信,厉之以义,节之以礼,然后善善而恶恶,审罚而明赏。则小人绝其私佞,君子自强不息,无为之治,何远之有?善善而不能进,恶恶而不能去,罚不及于有罪,赏不加于有功,则危亡之期,或未可保,永锡祚胤,将何望哉!
tài zōng lǎn shū tàn yuē:" ruò bù yù gōng, hé yóu de wén cǐ yǔ!"
太宗览疏叹曰:“若不遇公,何由得闻此语!”
tài zōng cháng wèi zhǎng sūn wú jì děng yuē:" zhèn jí wèi zhī chū, yǒu shàng shū zhě fēi yī, huò yán rén zhǔ bì xū wēi quán dú rèn, bù dé wěi rèn qún xià huò yù yào bīng zhèn wǔ, shè fú sì yí. wéi yǒu wèi zhēng quàn zhèn' yǎn gé xīng wén, bù dé shī huì, zhōng guó jì ān, yuǎn rén zì fú'. zhèn cóng cǐ yǔ, tiān xià dà níng, jué yù jūn zhǎng, jiē lái zhāo gòng, jiǔ yí chóng yì, xiāng wàng yú dào. fán cǐ děng shì, jiē wèi zhēng zhī lì yě. zhèn rèn yòng qǐ bù dé rén?" zhēng bài xiè yuē:" bì xià shèng dé zì tiān, liú xīn zhèng shù. shí yǐ yōng duǎn, chéng shòu bù xiá, qǐ yǒu yì yú shèng míng?"
太宗尝谓长孙无忌等曰:“朕即位之初,有上书者非一,或言人主必须威权独任,不得委任群下;或欲耀兵振武,慑服四夷。惟有魏征劝朕‘偃革兴文,布德施惠,中国既安,远人自服’。朕从此语,天下大宁,绝域君长,皆来朝贡,九夷重译,相望于道。凡此等事,皆魏征之力也。朕任用岂不得人?”征拜谢曰:“陛下圣德自天,留心政术。实以庸短,承受不暇,岂有益于圣明?”
zhēn guān shí qī nián, tài zōng wèi shì chén yuē:" chuán chēng' qù shí cún xìn', kǒng zǐ yuē:' mín wú xìn bù lì.' xī xiàng yǔ jì rù xián yáng, yǐ zhì tiān xià, xiàng néng lì xíng rén xìn, shuí duó yé?" fáng xuán líng duì yuē:" rén yì lǐ zhì xìn, wèi zhī wǔ cháng, fèi yī bù kě. néng qín xíng zhī, shén yǒu bì yì. yīn zhòu xiá wǔ wǔ cháng, wǔ wáng duó zhī xiàng shì yǐ wú xìn wèi hàn gāo zǔ suǒ duó, chéng rú shèng zhǐ."
贞观十七年,太宗谓侍臣曰:“《传》称‘去食存信’,孔子曰:‘民无信不立。’昔项羽既入咸阳,已制天下,向能力行仁信,谁夺耶?”房玄龄对曰:“仁、义、礼、智、信,谓之五常,废一不可。能勤行之,甚有裨益。殷纣狎侮五常,武王夺之;项氏以无信为汉高祖所夺,诚如圣旨。”