zhēn guān chū, tài zōng wèi xiāo yǔ yuē:" zhèn shǎo hǎo gōng shǐ, zì wèi néng jǐn qí miào. jìn dé liáng gōng shí shù, yǐ shì gōng gōng. nǎi yuē:' jiē fēi liáng cái yě.' zhèn wèn qí gù, gōng yuē:' mù xīn bù zhèng, zé mài lǐ jiē xié, gōng suī gāng jìng ér qiǎn jiàn bù zhí, fēi liáng gōng yě.' zhèn shǐ wù yān. zhèn yǐ hú shǐ dìng sì fāng, yòng gōng duō yǐ, ér yóu bù dé qí lǐ. kuàng zhèn yǒu tiān xià zhī rì qiǎn, dé wèi lǐ zhī yì, gù wèi jí yú gōng, gōng yóu shī zhī, ér kuàng yú lǐ hū?" zì shì zhào jīng guān wǔ pǐn yǐ shàng, gèng sù zhōng shū nèi xǐng, měi zhào jiàn, jiē cì zuò yǔ yǔ, xún fǎng wài shì, wù zhī bǎi xìng lì hài zhèng jiào dé shī yān.
贞观初,太宗谓萧瑀曰:“朕少好弓矢,自谓能尽其妙。近得良弓十数,以示弓工。乃曰:‘皆非良材也。’朕问其故,工曰:‘木心不正,则脉理皆邪,弓虽刚劲而遣箭不直,非良弓也。’朕始悟焉。朕以弧矢定四方,用弓多矣,而犹不得其理。况朕有天下之日浅,得为理之意,固未及于弓,弓犹失之,而况于理乎?”自是诏京官五品以上,更宿中书内省,每召见,皆赐坐与语,询访外事,务知百姓利害、政教得失焉。
zhēn guān yuán nián, tài zōng wèi huáng mén shì láng wáng guī yuē:" zhōng shū suǒ chū zhào chì, pō yǒu yì jiàn bù tóng, huò jiān cuò shī ér xiāng zhèng yǐ fǒu. yuán zhì zhōng shū mén xià, běn nǐ xiāng fáng guò wù. rén zhī yì jiàn, měi huò bù tóng, yǒu suǒ shì fēi, běn wèi gōng shì. huò yǒu hù jǐ zhī duǎn, jì wén qí shī, yǒu shì yǒu fēi, xián yǐ wéi yuàn. huò yǒu gǒu bì sī xì, xiāng xī yán miàn, zhī fēi zhèng shì, suì jí shī xíng. nán wéi yī guān zhī xiǎo qíng, dùn wèi wàn rén zhī dà bì. cǐ shí wáng guó zhī zhèng, qīng bèi tè xū zài yì fáng yě. suí rì nèi wài shù guān, zhèng yǐ yī wéi, ér zhì huò luàn, rén duō bù néng shēn sī cǐ lǐ. dāng shí jiē wèi huò bù jí shēn, miàn cóng bèi yán, bù yǐ wéi huàn. hòu zhì dà luàn yì qǐ, jiā guó jù sàng, suī yǒu tuō shēn zhī rén, zòng bù zāo xíng lù, jiē xīn kǔ jǐn miǎn, shèn wéi shí lùn suǒ biǎn chù. qīng děng tè xū miè sī xùn gōng, jiān shǒu zhí dào, shù shì xiāng qǐ wò, wù shàng xià léi tóng yě."
贞观元年,太宗谓黄门侍郎王珪曰:“中书所出诏敕,颇有意见不同,或兼错失而相正以否。元置中书、门下,本拟相防过误。人之意见,每或不同,有所是非,本为公事。或有护己之短,忌闻其失,有是有非,衔以为怨。或有苟避私隙,相惜颜面,知非政事,遂即施行。难违一官之小情,顿为万人之大弊。此实亡国之政,卿辈特须在意防也。隋日内外庶官,政以依违,而致祸乱,人多不能深思此理。当时皆谓祸不及身,面从背言,不以为患。后至大乱一起,家国俱丧,虽有脱身之人,纵不遭刑戮,皆辛苦仅免,甚为时论所贬黜。卿等特须灭私徇公,坚守直道,庶事相启沃,勿上下雷同也。”
zhēn guān èr nián, tài zōng wèn huáng mén shì láng wáng guī yuē:" jìn dài jūn chén zhì guó, duō liè yú qián gǔ, hé yě?" duì yuē:" gǔ zhī dì wáng wéi zhèng, jiē zhì shàng qīng jìng, yǐ bǎi xìng zhī xīn wèi xīn. jìn dài zé wéi sǔn bǎi xìng yǐ shì qí yù, suǒ rèn yòng dà chén, fù fēi jīng shù zhī shì. hàn jiā zǎi xiàng, wú bù jīng tōng yī jīng, cháo tíng ruò yǒu yí shì, jiē yǐn jīng jué dìng, yóu shì rén shí lǐ jiào, zhì zhì tài píng. jìn dài zhòng wǔ qīng rú, huò cān yǐ fǎ lǜ, rú xíng jì kuī, chún fēng dà huài." tài zōng shēn rán qí yán. zì cǐ bǎi guān zhōng yǒu xué yè yōu zhǎng, jiān shí zhèng tǐ zhě, duō jìn qí jiē pǐn, lěi jiā qiān zhuó yān.
贞观二年,太宗问黄门侍郎王珪曰:“近代君臣治国,多劣于前古,何也?”对曰:“古之帝王为政,皆志尚清静,以百姓之心为心。近代则唯损百姓以适其欲,所任用大臣,复非经术之士。汉家宰相,无不精通一经,朝廷若有疑事,皆引经决定,由是人识礼教,治致太平。近代重武轻儒,或参以法律,儒行既亏,淳风大坏。”太宗深然其言。自此百官中有学业优长,兼识政体者,多进其阶品,累加迁擢焉。
zhēn guān sān nián, tài zōng wèi shì chén yuē:" zhōng shū mén xià, jī yào zhī sī, zhuó cái ér jū, wěi rèn shí zhòng. zhào chì rú yǒu bù wěn biàn, jiē xū zhí lùn. bǐ lái wéi jué ā zhǐ shùn qíng, wěi wěi gǒu guò, suì wú yī yán jiàn zhēng zhě, qǐ shì dào lǐ? ruò wéi shǔ zhào chì xíng wén shū ér yǐ, rén shuí bù kān? hé fán jiǎn zé, yǐ xiāng wěi fù? zì jīn zhào chì yí yǒu bù wěn biàn, bì xū zhí yán, wú de wàng yǒu wèi jù, zhī ér qǐn mò."
贞观三年,太宗谓侍臣曰:“中书、门下,机要之司,擢才而居,委任实重。诏敕如有不稳便,皆须执论。比来惟觉阿旨顺情,唯唯苟过,遂无一言谏诤者,岂是道理?若惟署诏敕、行文书而已,人谁不堪?何烦简择,以相委付?自今诏敕疑有不稳便,必须执言,无得妄有畏惧,知而寝默。”
zhēn guān sì nián, tài zōng wèn xiāo yǔ yuē:" suí wén dì hé rú zhǔ yě?" duì yuē:" kè jǐ fù lǐ, qín láo sī zhèng, měi yī zuò cháo, huò zhì rì zè, wǔ pǐn yǐ shàng, yǐn zuò lùn shì, sù wèi zhī shì, chuán sūn ér shí, suī xìng fēi rén míng, yì shì lì jīng zhī zhǔ." tài zōng yuē:" gōng zhī qí yī, wèi zhī qí èr. cǐ rén xìng zhì chá ér xīn bù míng. fū xīn àn zé zhào yǒu bù tōng, zhì chá zé duō yí yú wù. yòu qī gū ér guǎ fù yǐ dé tiān xià, héng kǒng qún chén nèi huái bù fú, bù kěn xìn rèn bǎi sī, měi shì jiē zì jué duàn, suī zé láo shén kǔ xíng, wèi néng jǐn hé yú lǐ. cháo chén jì zhī qí yì, yì bù gǎn zhí yán, zǎi xiàng yǐ xià, wéi jí chéng shùn ér yǐ. zhèn yì zé bù rán, yǐ tiān xià zhī guǎng, sì hǎi zhī zhòng, qiān duān wàn xù, xū hé biàn tōng, jiē wěi bǎi sī shāng liáng, zǎi xiàng chóu huà, yú shì wěn biàn, fāng kě zòu xíng. qǐ dé yǐ yī rì wàn jī, dú duàn yī rén zhī lǜ yě. qiě rì duàn shí shì, wǔ tiáo bù zhōng, zhōng zhě xìn shàn, qí rú bù zhōng zhě hé? yǐ rì jì yuè, nǎi zhì lěi nián, guāi miù jì duō, bù wáng hé dài? qǐ rú guǎng rèn xián liáng, gāo jū shēn shì, fǎ lìng yán sù, shuí gǎn wéi fēi?" yīn lìng zhū sī, ruò zhào chì bān xià yǒu wèi wěn biàn zhě, bì xū zhí zòu, bù dé shùn zhǐ biàn jí shī xíng, wù jǐn chén xià zhī yì.
贞观四年,太宗问萧瑀曰:“隋文帝何如主也?”对曰:“克己复礼,勤劳思政,每一坐朝,或至日昃,五品已上,引坐论事,宿卫之士,传飧而食,虽性非仁明,亦是励精之主。”太宗曰:“公知其一,未知其二。此人性至察而心不明。夫心暗则照有不通,至察则多疑于物。又欺孤儿寡妇以得天下,恒恐群臣内怀不服,不肯信任百司,每事皆自决断,虽则劳神苦形,未能尽合于理。朝臣既知其意,亦不敢直言,宰相以下,惟即承顺而已。朕意则不然,以天下之广,四海之众,千端万绪,须合变通,皆委百司商量,宰相筹画,于事稳便,方可奏行。岂得以一日万机,独断一人之虑也。且日断十事,五条不中,中者信善,其如不中者何?以日继月,乃至累年,乖谬既多,不亡何待?岂如广任贤良,高居深视,法令严肃,谁敢为非?”因令诸司,若诏敕颁下有未稳便者,必须执奏,不得顺旨便即施行,务尽臣下之意。
zhēn guān wǔ nián, tài zōng wèi shì chén yuē:" zhì guó yǔ yǎng bìng wú yì yě. bìng rén jué yù, mí xū jiāng hù, ruò yǒu chù fàn, bì zhì yǔn mìng. zhì guó yì rán, tiān xià shāo ān, yóu xū jīng shèn, ruò biàn jiāo yì, bì zhì sàng bài. jīn tiān xià ān wēi, xì zhī yú zhèn, gù rì shèn yī rì, suī xiū wù xiū. rán ěr mù gǔ gōng, jì yú qīng bèi, jì yì jūn yī tǐ. yí xié lì tóng xīn, shì yǒu bù ān, kě jí yán wú yǐn. tǎng jūn chén xiāng yí, bù néng bèi jǐn gān gé, shí wèi guó zhī dà hài yě."
贞观五年,太宗谓侍臣曰:“治国与养病无异也。病人觉愈,弥须将护,若有触犯,必至殒命。治国亦然,天下稍安,尤须兢慎,若便骄逸,必至丧败。今天下安危,系之于朕,故日慎一日,虽休勿休。然耳目股肱,寄于卿辈,既义均一体。宜协力同心,事有不安,可极言无隐。傥君臣相疑,不能备尽肝膈,实为国之大害也。”
zhēn guān liù nián, tài zōng wèi shì chén yuē:" kàn gǔ zhī dì wáng, yǒu xìng yǒu shuāi, yóu cháo zhī yǒu mù, jiē wèi bì qí ěr mù, bù zhī shí zhèng dé shī, zhōng zhèng zhě bù yán, xié chǎn zhě rì jìn, jì bú jiàn guò, suǒ yǐ zhì yú miè wáng. zhèn jì zài jiǔ zhòng, bù néng jǐn jiàn tiān xià shì, gù bù zhī qīng děng, yǐ wéi zhèn zhī ěr mù. mò yǐ tiān xià wú shì, sì hǎi ān níng, biàn bù cún yì. kě ài fēi jūn, kě wèi fēi mín. tiān zǐ zhě, yǒu dào zé rén tuī ér wéi zhǔ, wú dào zé rén qì ér bù yòng, chéng kě wèi yě." wèi zhēng duì yuē:" zì gǔ shī guó zhī zhǔ, jiē wèi jū ān wàng wēi, chǔ zhì wàng luàn, suǒ yǐ bù néng cháng jiǔ. jīn bì xià fù yǒu sì hǎi, nèi wài qīng yàn, néng liú xīn zhì dào, cháng lín shēn lǚ bó, guó jiā lì shǔ, zì rán líng zhǎng. chén yòu wén gǔ yǔ yún:' jūn, zhōu yě rén, shuǐ yě. shuǐ néng zài zhōu, yì néng fù zhōu.' bì xià yǐ wéi kě wèi, chéng rú shèng zhǐ."
贞观六年,太宗谓侍臣曰:“看古之帝王,有兴有衰,犹朝之有暮,皆为敝其耳目,不知时政得失,忠正者不言,邪谄者日进,既不见过,所以至于灭亡。朕既在九重,不能尽见天下事,故布之卿等,以为朕之耳目。莫以天下无事,四海安宁,便不存意。可爱非君,可畏非民。天子者,有道则人推而为主,无道则人弃而不用,诚可畏也。”魏征对曰:“自古失国之主,皆为居安忘危,处治忘乱,所以不能长久。今陛下富有四海,内外清晏,能留心治道,常临深履薄,国家历数,自然灵长。臣又闻古语云:‘君,舟也;人,水也。水能载舟,亦能覆舟。’陛下以为可畏,诚如圣旨。”
zhēn guān liù nián, tài zōng wèi shì chén yuē:" gǔ rén yún:' wēi ér bù chí, diān ér bù fú, yān yòng bǐ xiāng?' jūn chén zhī yì, dé bù jìn zhōng kuāng jiù hū? zhèn cháng dú shū, jiàn jié shā guān lóng páng, hàn zhū cháo cuò, wèi cháng bù fèi shū tàn xī. gōng děng dàn néng zhèng cí zhí jiàn, bì yì zhèng jiào, zhōng bù yǐ fàn yán wǔ zhǐ, wàng yǒu zhū zé. zhèn bǐ lái lín cháo duàn jué, yì yǒu guāi yú lǜ lìng zhě. gōng děng yǐ wéi xiǎo shì, suì bù zhí yán. fán dà shì jiē qǐ yú xiǎo shì, xiǎo shì bù lùn, dà shì yòu jiāng bù kě jiù, shè jì qīng wēi, mò bù yóu cǐ. suí zhǔ cán bào, shēn sǐ pǐ fū zhī shǒu, lǜ tǔ cāng shēng, hǎn wén jiē tòng. gōng děng wéi zhèn sī suí shì miè wáng zhī shì, zhèn wèi gōng děng sī lóng páng cháo cuò zhī zhū, jūn chén bǎo quán, qǐ bù měi zāi!"
贞观六年,太宗谓侍臣曰:“古人云:‘危而不持,颠而不扶,焉用彼相?’君臣之义,得不尽忠匡救乎?朕尝读书,见桀杀关龙逄,汉诛晁错,未尝不废书叹息。公等但能正词直谏,裨益政教,终不以犯颜忤旨,妄有诛责。朕比来临朝断决,亦有乖于律令者。公等以为小事,遂不执言。凡大事皆起于小事,小事不论,大事又将不可救,社稷倾危,莫不由此。隋主残暴,身死匹夫之手,率土苍生,罕闻嗟痛。公等为朕思隋氏灭亡之事,朕为公等思龙逄、晁错之诛,君臣保全,岂不美哉!”
zhēn guān qī nián, tài zōng yǔ mì shū jiān wèi zhēng cóng róng lùn zì gǔ lǐ zhèng dé shī, yīn yuē:" dāng jīn dà luàn zhī hòu, zào cì bù kě zhì huà." zhēng yuē:" bù rán, fán rén zài wēi kùn, zé yōu sǐ wáng yōu sǐ wáng, zé sī huà sī huà, zé yì jiào. rán zé luàn hòu yì jiào, yóu jī rén yì shí yě." tài zōng yuē:" shàn rén wéi bāng bǎi nián, rán hòu shèng cán qù shā. dà luàn zhī hòu, jiāng qiú zhì huà, nìng kě zào cì ér wàng hū?" zhēng yuē:" cǐ jù cháng rén, bù zài shèng zhé. ruò shèng zhé shī huà, shàng xià tóng xīn, rén yīng rú xiǎng, bù jí ér sù, qī yuè ér kě, xìn bù wéi nán, sān nián chéng gōng, yóu wèi qí wǎn." tài zōng yǐ wéi rán. fēng dé yí děng duì yuē:" sān dài yǐ hòu, rén jiàn jiāo é, gù qín rèn fǎ lǜ, hàn zá bà dào, jiē yù huà ér bù néng, qǐ néng huà ér bù yù? ruò xìn wèi zhēng suǒ shuō, kǒng bài luàn guó jiā." zhēng yuē:" wǔ dì sān wáng, bù yì rén ér huà. xíng dì dào zé dì, xíng wáng dào zé wáng, zài yú dāng shí suǒ lǐ, huà zhī ér yǐ. kǎo zhī zǎi jí, kě dé ér zhī. xī huáng dì yǔ chī yóu qī shí yú zhàn, qí luàn shén yǐ, jì shèng zhī hòu, biàn zhì tài píng. jiǔ lí luàn dé, zhuān xū zhēng zhī, jì kè zhī hòu, bù shī qí huà. jié wèi luàn nüè, ér tāng fàng zhī, zài tāng zhī dài, jì zhì tài píng. zhòu wèi wú dào, wǔ wáng fá zhī, chéng wáng zhī dài, yì zhì tài píng. ruò yán rén jiàn jiāo é, bù jí chún piáo, zhì jīn yīng xī wèi guǐ mèi, nìng kě fù dé ér jiào huà yé?" dé yí děng wú yǐ nán zhī, rán xián yǐ wéi bù kě. tài zōng měi lì xíng bù juàn, shù nián jiān, hǎi nèi kāng níng, tū quē pò miè, yīn wèi qún chén yuē:" zhēn guān chū, rén jiē yì lùn, yún dāng jīn bì bù kě xíng dì dào wáng dào, wéi wèi zhēng quàn wǒ. jì cóng qí yán, bù guò shù zài, suì dé huá xià ān níng, yuǎn róng bīn fú. tū jué zì gǔ yǐ lái cháng wèi zhōng guó qíng dí, jīn qiú zhǎng bìng dài dāo sù wèi, bù luò jiē xí yì guān. shǐ wǒ suì zhì yú cǐ, jiē wèi zhēng zhī lì yě." gù wèi zhēng yuē:" yù suī yǒu měi zhì, zài yú shí jiān, bù zhí liáng gōng zuó mo, yǔ wǎ lì bù bié. ruò yù liáng gōng, jí wéi wàn dài zhī bǎo. zhèn suī wú měi zhì, wèi gōng suǒ qiē cuō, láo gōng yuē zhèn yǐ rén yì, hóng zhèn yǐ dào dé, shǐ zhèn gōng yè zhì cǐ, gōng yì zú wèi liáng gōng ěr."
贞观七年,太宗与秘书监魏征从容论自古理政得失,因曰:“当今大乱之后,造次不可致化。”征曰:“不然,凡人在危困,则忧死亡;忧死亡,则思化;思化,则易教。然则乱后易教,犹饥人易食也。”太宗曰:“善人为邦百年,然后胜残去杀。大乱之后,将求致化,宁可造次而望乎?”征曰:“此据常人,不在圣哲。若圣哲施化,上下同心,人应如响,不疾而速,期月而可,信不为难,三年成功,犹谓其晚。”太宗以为然。封德彝等对曰:“三代以后,人渐浇讹,故秦任法律,汉杂霸道, 皆欲化而不能, 岂能化而不欲?若信魏征所说,恐败乱国家。”征曰:“五帝、三王,不易人而化。行帝道则帝,行王道则王,在于当时所理,化之而已。考之载籍,可得而知。昔黄帝与蚩尤七十余战,其乱甚矣,既胜之后,便致太平。九黎乱德,颛顼征之,既克之后,不失其化。桀为乱虐,而汤放之,在汤之代,既致太平。纣为无道,武王伐之,成王之代,亦致太平。若言人渐浇讹,不及纯朴,至今应悉为鬼魅,宁可复得而教化耶?”德彝等无以难之,然咸以为不可。太宗每力行不倦,数年间,海内康宁,突阙破灭,因谓群臣曰:“贞观初,人皆异论,云当今必不可行帝道、王道,惟魏征劝我。既从其言,不过数载,遂得华夏安宁,远戎宾服。突厥自古以来常为中国勍敌,今酋长并带刀宿卫,部落皆袭衣冠。使我遂至于此,皆魏征之力也。”顾谓征曰:“玉虽有美质,在于石间,不值良工琢磨,与瓦砾不别。若遇良工,即为万代之宝。朕虽无美质,为公所切磋,劳公约朕以仁义,弘朕以道德,使朕功业至此,公亦足为良工尔。”
zhēn guān bā nián, tài zōng wèi shì chén yuē:" suí shí bǎi xìng zòng yǒu cái wù, qǐ dé bǎo cǐ? zì zhèn yǒu tiān xià yǐ lái, cún xīn fǔ yǎng, wú yǒu suǒ kē chà, rén rén jiē dé yíng shēng, shǒu qí zī cái, jí zhèn suǒ cì. xiàng shǐ zhèn kē huàn bù yǐ, suī shù zī shǎng cì, yì bù rú bù dé." wèi zhēng duì yuē:" yáo shùn zài shàng, bǎi xìng yì yún' gēng tián ér shí, záo jǐng ér yǐn', hán bǔ gǔ fù, ér yún' dì hé lì' yú qí jiān yǐ. jīn bì xià rú cǐ hán yǎng, bǎi xìng kě wèi rì yòng ér bù zhī." yòu zòu chēng:" jìn wén gōng chū tián, zhú shòu yú dàng, rù dà zé, mí bù zhī suǒ chū. qí zhōng yǒu yú zhě, wén gōng wèi yuē:' wǒ, ruò jūn yě, dào jiāng ān chū? wǒ qiě hòu cì ruò.' yú zhě yuē:' chén yuàn yǒu xiàn.' wén gōng yuē:' chū zé ér shòu zhī.' yú shì sòng chū zé. wén gōng yuē:' jīn zi zhī suǒ yù jiào guǎ rén zhě, hé yě? yuàn shòu zhī.' yú zhě yuē:' hóng hú bǎo hé hǎi, yàn ér xǐ zhī xiǎo zé, zé yǒu zēng wán zhī yōu. yuán tuó bǎo shēn yuān, yàn ér chū zhī qiǎn zhǔ, bì yǒu diào shè zhī yōu. jīn jūn chū shòu dàng, rù zhì cǐ, hé xíng zhī tài yuǎn yě?' wén gōng yuē:' shàn zāi!' wèi cóng zhě jì yú zhě míng. yú zhě yuē:' jūn hé yǐ míng? jūn zūn tiān shì dì, jìng shè jì, bǎo sì guó, cí ài wàn mín, báo fù liǎn, qīng zū shuì, chén yì yǔ yān. jūn bù zūn tiān, bù shì dì, bù jìng shè jì, bù gù sì hǎi, wài shī lǐ yú zhū hóu, nèi nì mín xīn, yī guó liú wáng, yú zhě suī yǒu hòu cì, bù dé bǎo yě.' suì cí bù shòu." tài zōng yuē:" qīng yán shì yě."
贞观八年,太宗谓侍臣曰:“隋时百姓纵有财物,岂得保此?自朕有天下已来,存心抚养,无有所科差,人人皆得营生,守其资财,即朕所赐。向使朕科唤不已,虽数资赏赐,亦不如不得。”魏征对曰:“尧、舜在上,百姓亦云‘耕田而食,凿井而饮’,含哺鼓腹,而云‘帝何力’于其间矣。今陛下如此含养,百姓可谓日用而不知。”又奏称:“晋文公出田,逐兽于砀,入大泽,迷不知所出。其中有渔者,文公谓曰:‘我,若君也,道将安出?我且厚赐若。’渔者曰:‘臣愿有献。’文公曰:‘出泽而受之。’于是送出泽。文公曰:‘今子之所欲教寡人者,何也?愿受之。’渔者曰:‘鸿鹄保河海,厌而徙之小泽,则有矰丸之忧。鼋鼍保深渊,厌而出之浅渚, 必有钓射之忧。 今君出兽砀,入至此,何行之太远也?’文公曰:‘善哉!’谓从者记渔者名。渔者曰:‘君何以名?君尊天事地,敬社稷,保四国,慈爱万民,薄赋敛,轻租税,臣亦与焉。君不尊天,不事地,不敬社稷,不固四海,外失礼于诸侯,内逆民心,一国流亡,渔者虽有厚赐,不得保也。’遂辞不受。”太宗曰:“卿言是也。”
zhēn guān jiǔ nián, tài zōng wèi shì chén yuē:" wǎng xī chū píng jīng shī, gōng zhōng měi nǚ zhēn wán wú yuàn bù mǎn. yáng dì yì yóu bù zú, zhēng qiú wú yǐ, jiān dōng xī zhēng tǎo, qióng bīng dú wǔ, bǎi xìng bù kān, suì zhì wáng miè. cǐ jiē zhèn suǒ mù jiàn, gù sù yè zī zī, wéi yù qīng jìng, shǐ tiān xià wú shì. suì dé yáo yì bù xīng, nián gǔ fēng rěn, bǎi xìng ān lè. fū zhì guó yóu rú zāi shù, běn gēn bù yáo, zé zhī yè mào róng. jūn néng qīng jìng, bǎi xìng hé dé bù ān lè hū?"
贞观九年,太宗谓侍臣曰:“往昔初平京师,宫中美女珍玩无院不满。炀帝意犹不足,征求无已,兼东西征讨,穷兵黩武,百姓不堪,遂致亡灭。此皆朕所目见,故夙夜孜孜,惟欲清净,使天下无事。遂得徭役不兴,年谷丰稔,百姓安乐。夫治国犹如栽树,本根不摇,则枝叶茂荣。君能清净,百姓何得不安乐乎?”
zhēn guān shí liù nián, tài zōng wèi shì chén yuē:" huò jūn luàn yú shàng, chén zhì yú xià huò chén luàn yú xià, jūn zhì yú shàng. èr zhě gǒu féng, hé zhě wéi shèn?" tè jìn wèi zhēng duì yuē:" jūn xīn zhì, zé zhào jiàn xià fēi. zhū yī quàn bǎi, shuí gǎn bù wèi wēi jìn lì? ruò hūn bào yú shàng, zhōng jiàn bù cóng, suī bǎi lǐ xī wǔ zǐ xū zhī zài yú wú, bù jiù qí huò, bài wáng yì jì." tài zōng yuē:" bì rú cǐ, qí wén xuān hūn bào, yáng zūn yàn yǐ zhèng dào fú zhī dé zhì, hé yě?" zhēng yuē:" zūn yàn mí féng bào zhǔ, jiù zhì cāng shēng, cái dé miǎn luàn, yì shén wēi kǔ. yú rén zhǔ yán míng, chén xià wèi fǎ, zhí yán zhèng jiàn, jiē jiàn xìn yòng, bù kě tóng nián ér yǔ yě."
贞观十六年,太宗谓侍臣曰:“或君乱于上,臣治于下;或臣乱于下,君治于上。二者苟逢,何者为甚?”特进魏征对曰:“君心治,则照见下非。诛一劝百,谁敢不畏威尽力?若昏暴于上,忠谏不从,虽百里奚、伍子胥之在虞、吴,不救其祸,败亡亦继。”太宗曰:“必如此,齐文宣昏暴,杨遵彦以正道扶之得治,何也?”征曰:“遵彦弥缝暴主,救治苍生,才得免乱,亦甚危苦。与人主严明,臣下畏法,直言正谏,皆见信用,不可同年而语也。”
zhēn guān shí jiǔ nián, tài zōng wèi shì chén yuē:" zhèn guān gǔ lái dì wáng, jiāo jīn ér qǔ bài zhě, bù kě shèng shǔ. bù néng yuǎn shù gǔ xī, zhì rú jìn wǔ píng wú suí wén fá chén yǐ hòu, xīn yú jiāo shē, zì jīn zhū jǐ, chén xià bù fù gǎn yán, zhèng dào yīn zī chí wěn. zhèn zì píng dìng tū jué pò gāo lí yǐ hòu, jiān bìng tiě lè, xí juǎn shā mò, yǐ wéi zhōu xiàn, yí dí yuǎn fú, shēng jiào yì guǎng. zhèn kǒng huái jiāo jīn, héng zì yì zhé, rì gàn ér shí, zuò yǐ dài chén. měi sī chén xià yǒu dǎng yán zhí jiàn, kě yǐ shī yú zhèng jiào zhě, dāng shì mù yǐ shī yǒu dài zhī. rú cǐ, shù jī yú shí kāng dào tài ěr."
贞观十九年,太宗谓侍臣曰:“朕观古来帝王,骄矜而取败者,不可胜数。不能远述古昔,至如晋武平吴、隋文伐陈已后,心逾骄奢,自矜诸己,臣下不复敢言,政道因兹弛紊。朕自平定突厥、破高丽已后,兼并铁勒,席卷沙漠,以为州县,夷狄远服,声教益广。朕恐怀骄矜,恒自抑折,日旰而食,坐以待晨。每思臣下有谠言直谏,可以施于政教者,当拭目以师友待之。如此,庶几于时康道泰尔。”
tài zōng zì jí wèi zhī shǐ, shuāng hàn wèi zāi, mǐ gǔ yǒng guì, tū jué qīn rǎo, zhōu xiàn sāo rán. dì zhì zài yōu rén, ruì jīng wéi zhèng, chóng shàng jié jiǎn, dà bù ēn dé. shì shí, zì jīng shī jí hé dōng hé nán lǒng yòu, jī jǐn yóu shén, yī pǐ juàn cái dé yī dòu mǐ. bǎi xìng suī dōng xī zhú shí, wèi cháng jiē yuàn, mò bù zì ān. zhì zhēn guān sān nián, guān zhōng fēng shú, xián zì guī xiāng, jìng wú yī rén táo sàn. qí dé rén xīn rú cǐ. jiā yǐ cóng jiàn rú liú, yǎ hǎo rú shù, zī zī qiú shì, wù zài zé guān, gǎi gé jiù bì, xīng fù zhì dù, měi yīn yī shì, chù lèi wéi shàn. chū, xī yǐn hǎi líng zhī dǎng, tóng móu hài tài zōng zhě shù bǎi qiān rén, shì níng, fù yǐn jū zuǒ yòu jìn shì, xīn shù huò rán, bù yǒu yí zǔ. shí lùn yǐ wéi néng duàn jué dà shì, dé dì wáng zhī tǐ. shēn è guān lì tān zhuó, yǒu wǎng fǎ shòu cái zhě, bì wú shè miǎn. zài jīng liú wài yǒu fàn zāng zhě, jiē qiǎn zhí zòu, suí qí suǒ fàn, zhì yǐ zhòng fǎ. yóu shì guān lì duō zì qīng jǐn. zhì yù wáng gōng fēi zhǔ zhī jiā, dà xìng háo huá zhī wǔ, jiē wèi wēi píng jī, wú gǎn qīn qī xì rén. shāng lǚ yě cì, wú fù dào zéi, líng yǔ cháng kōng, mǎ niú bù yě, wài hù bù bì. yòu pín zhì fēng rěn, mǐ dòu sān sì qián, xíng lǚ zì jīng shī zhì yú lǐng biǎo, zì shān dōng zhì yú cāng hǎi, jiē bù jī liáng, qǔ gěi yú lù. rù shān dōng cūn luò, xíng kè jīng guò zhě, bì hòu jiā gōng dài, huò fā shí yǒu zèng yí. cǐ jiē gǔ xī wèi yǒu yě.
太宗自即位之始,霜旱为灾,米谷踊贵,突厥侵扰,州县骚然。帝志在忧人,锐精为政,崇尚节俭,大布恩德。是时,自京师及河东、河南、陇右,饥馑尤甚,一匹绢才得一斗米。百姓虽东西逐食,未尝嗟怨,莫不自安。至贞观三年,关中丰熟,咸自归乡,竟无一人逃散。其得人心如此。加以从谏如流,雅好儒术,孜孜求士,务在择官,改革旧弊,兴复制度,每因一事,触类为善。初,息隐、海陵之党,同谋害太宗者数百千人,事宁,复引居左右近侍,心术豁然,不有疑阻。时论以为能断决大事,得帝王之体。深恶官吏贪浊,有枉法受财者,必无赦免。在京流外有犯赃者,皆遣执奏,随其所犯,置以重法。由是官吏多自清谨。制驭王公、妃主之家,大姓豪猾之伍,皆畏威屏迹,无敢侵欺细人。商旅野次,无复盗贼,囹圄常空,马牛布野,外户不闭。又频致丰稔,米斗三四钱,行旅自京师至于岭表,自山东至于沧海,皆不赍粮,取给于路。入山东村落,行客经过者,必厚加供待,或发时有赠遗。此皆古昔未有也。