zhī yán yuē: tiān mìng zhī wèi xìng. xìng, tiān xià zhī dà běn yě. yáo shùn yǔ tāng wén wáng zhòng ní liù jūn zǐ xiān hòu xiāng zhào, bì yuē xīn ér bù yuē xìng, hé yě? yuē xīn yě zhě, zhī tiān dì, zǎi wàn wù, yǐ chéng xìng zhě yě. liù jūn zǐ, jǐn xīn zhě yě, gù néng lì tiān xià zhī dà běn. rén zhì yú jīn lài yān. bù rán, yì duān bìng zuò, wù cóng qí lèi ér guā fēn, shú néng yī zhī!
知言曰：天命之謂性。性，天下之大本也。堯、舜、禹、湯、文王、仲尼六君子先後相詔，必曰心而不曰性，何也？曰心也者，知天地，宰萬物，以成性者也。六君子，盡心者也，故能立天下之大本。人至於今賴焉。不然，異端並作，物從其類而瓜分，孰能一之！

xī wèi yǐ chéng xìng zhě yě, cǐ jù kě yí, yù zuò ér tǒng xìng qíng yě, rú hé?
熹謂「以成性者也」，此句可疑，欲作「而統性情也」，如何？

shì yuē tǒng zì yì kǒng wèi ān, yù zuò ér zhǔ xìng qíng rú hé?
栻曰「統」字亦恐未安，欲作「而主性情」如何？

xī wèi suǒ gǎi zhǔ zì jí yǒu gōng. rán fán yán shān gǎi zhě, yì qiě shì sī qiè, jiǎng guàn yì lùn, yǐ wèi dāng rú cǐ ěr. wèi kě jù tú qí běn biān yě, rú hé? xī àn mèng zǐ jǐn xīn zhī yì, zhèng wèi sī yì tuō luò, zhòng lǐ guàn tōng, jǐn dé cǐ xīn wú jǐn zhī tǐ, ér zì qí kuò chōng, zé kě yǐ jí shì jí wù, ér wú bù jǐn qí quán tǐ zhī yòng yān ěr. dàn rén suī néng jǐn dé cǐ tǐ, rán cún yǎng bù shú, ér yú shì wù zhī jiān yī yǒu suǒ bì, zé huò yǒu bù dé jǐn qí yòng zhě. gù mèng zǐ jì yán jǐn xīn zhī xìng, yòu yán cún xīn yǎng xìng, gài yù cǐ tǐ cháng cún, ér jí shì jí wù, gè yòng qí jí, wú yǒu bù jǐn. fū yǐ dà xué zhī xù yán zhī, zé jǐn xīn zhī xìng zhě, zhì zhī gé wù zhī shì cún xīn yǎng xìng zhě, chéng yì zhèng xīn zhī shì, ér tiān shòu bù èr xiū shēn yǐ qí zhī zhě, xiū shēn yǐ xià zhī shì yě. cǐ qí cì xù shén míng, jiē xué zhě zhī shì yě. rán chéng zǐ jǐn xīn zhī xìng, bù jiǎ cún yǎng, qí wéi shèng rén hū zhě? gài wéi shèng rén zé hé xià jǐn dé cǐ tǐ, ér yòng chù zì rán wú suǒ bù jǐn, zhōng jiān gèng bù xū xià cún yǎng chōng kuò jié cì gōng fū. rán chéng zǐ zhī yì, yì zhǐ fū shǐ tiáo lǐ zhě ér wèi yán, fēi biàn yǐ jǐn xīn èr zì jiù gōng yòng shàng shuō yě. jīn guān cǐ shū zhī yán jǐn xīn, dà dǐ jiē jiù gōng yòng shàng shuō, yòu biàn yǐ wèi shèng rén zhī shì, qiè yí mò ān. jiù shuō wèi míng, jīn bié gǎi dìng rú cǐ
熹謂所改「主」字極有功。然凡言刪改者，亦且是私竊，講貫議論，以為當如此耳。未可遽塗其本編也，如何？熹按孟子盡心之意，正謂私意脫落，眾理貫通，盡得此心無盡之體，而自其擴充，則可以即事即物，而無不盡其全體之用焉爾。但人雖能盡得此體，然存養不熟，而於事物之間一有所蔽，則或有不得盡其用者。故孟子既言盡心知性，又言存心養性，蓋欲此體常存，而即事即物，各用其極，無有不盡。夫以大學之序言之，則盡心知性者，致知格物之事；存心養性者，誠意正心之事，而天壽不貳、修身以俟之者，修身以下之事也。此其次序甚明，皆學者之事也。然程子盡心知性，不假存養，其唯聖人乎者？蓋惟聖人則合下盡得此體，而用處自然無所不盡，中間更不須下存養充擴節次功夫。然程子之意，亦指夫始條理者而為言，非便以「盡心」二字就功用上說也。今觀此書之言盡心，大抵皆就功用上說，又便以為聖人之事，竊疑末安。〔舊說未明，今別改定如此〕

zǔ qiān yuē chéng xìng gù kě yí, rán jīn suǒ gǎi dìng, nǎi jiān xìng qíng ér yán, zé yǔ běn wén shè wèn bù xiāng yīng. lái yù yǐ jǐn xīn wèi jí dà chéng zhě zhī shǐ tiáo lǐ, zé fēi bù kě yǐ wèi shèng rén shì. dàn hú zi xià zhě yě liǎng zì, què shì duàn dìng ěr, ruò yán liù jūn zǐ yóu jǐn qí xīn, ér néng lì tiān xià zhī dà běn rú cǐ.
祖謙曰「成性」固可疑，然今所改定，乃兼性情而言，則與本文設問不相應。來諭以盡心為集大成者之始條理，則非不可以為聖人事。但鬍子下「者也」兩字，卻似斷定爾，若言六君子由盡其心，而能立天下之大本如此。

xī wèi lùn xīn bì jiān xìng qíng, rán hòu yǔ yì wán bèi. ruò yí yǔ suǒ shè wèn bù xiāng yīng, ér zhě yě èr zì yì yǒu wèi ān. zé xī yù bié xià yǔ yún xìng gù tiān xià zhī dà běn, ér qíng yì tiān xià zhī dá dào yě, èr zhě bù néng xiāng wú. ér xīn yě zhě, zhī tiān dì, zǎi wàn wù, ér zhǔ xìng qíng zhě yě. liù jūn zǐ wéi jǐn qí xīn, gù néng lì tiān xià zhī dà běn, xíng tiān xià zhī dá dào. rén zhì yú jīn lài yān. yún yún bù zhī gèng yǒu bìng fǒu. ruò suǒ wèi yóu jǐn qí xīn zhě, zé hē kǒng tài xiá, bù jiàn chéng zǐ suǒ wèi bù jiǎ cún yǎng zhī yì.
熹謂論心必兼性情，然後語意完備。若疑與所設問不相應，而「者也」二字亦有未安。則熹欲別下語云「性固天下之大本，而情亦天下之達道也，二者不能相無。而心也者，知天地，宰萬物，而主性情者也。六君子惟盡其心，故能立天下之大本，行天下之達道。人至於今賴焉。」〔云云〕不知更有病否。若所謂「由盡其心」者，則訶恐太狹，不見程子所謂不假存養之意。

zhī yán yuē: tiān lǐ rén yù tóng tǐ ér yì yòng, tóng háng ér yì qíng. jìn xiū jūn zǐ yí shēn bié yān.
知言曰：天理人慾同體而異用，同行而異情。進修君子宜深別焉。

xī àn cǐ zhāng yì xìng wú shàn è zhī yì, yǔ hǎo è, xìng yě yī zhāng xiāng lèi, shì kǒng mò ān. gài tiān lǐ, mò zhī qí suǒ shǐ, qí zài rén, zé shēng ér yǒu zhī yǐ, rén yù zhě, gù yú xíng, zá yú qì, niǔ yú xí, luàn yú qíng, ér hòu yǒu zhě yě. rán jì yǒu ér rén mò zhī biàn yě, yú shì hū yǒu tóng shì ér yì xíng zhě yān, yǒu tóng háng ér yì qíng zhě yān. jūn zǐ bù kě yǐ bù chá yě. rán fēi yǒu yǐ lì hū qí běn, zé èr zhě zhī jǐ wēi ài wàn biàn, fū shú néng bié zhī? jīn yǐ tiān lǐ rén yù hùn wèi yī qū, kǒng lái yǔn dāng.
熹按此章亦性無善惡之意，與「好惡，性也」一章相類，似恐末安。蓋天理，莫知其所始，其在人，則生而有之矣，人慾者，梏於形，雜於氣，狃於習，亂於情，而後有者也。然既有而人莫之辨也，於是乎有同事而異行者焉，有同行而異情者焉。君子不可以不察也。然非有以立乎其本，則二者之幾微曖萬變，夫孰能別之？今以天理人慾混為一區，恐來允當。

zǔ qiān yuē tiān lǐ rén yù tóng tǐ ér yì yòng zhě, què shì wèi shī. gài jiàng zhōng bǐng yí, gù chún hū tiān lǐ, jí wèi wù suǒ yòu, rén yù zī chì, tiān lǐ mǐn miè, ér shí wèi cháng xiāng lí yě. tóng tǐ yì yòng, xiàng xíng yì qíng, zài rén shí zhī ěr.
祖謙曰「天理人慾同體而異用者，卻似未失。蓋降衷秉彝，固純乎天理，及為物所誘，人慾滋熾，天理泯滅，而實未嘗相離也。同體異用，向行異情，在人識之耳。

xī zài xiáng cǐ lùn, hú zi zhī yán gài yù rén yú tiān lǐ zhōng jiǎn bié dé rén yù, yòu yú rén yù zhōng biàn jiàn dé tiān lǐ. qí yì shén qiè, rán bù miǎn yǒu bìng zhě, gài jì wèi zhī tóng tǐ, zé shàng miàn biàn zhe rén yù liǎng zì bù dé. cǐ shì yì lǐ běn yuán jí jīng wēi chù, bù kě shǎo chà. shì gèng zi xì wán suǒ, dāng jiàn běn tǐ shí rán zhǐ yì tiān lǐ, gèng wú rén yù. gù shèng rén zhǐ shuō kè jǐ fù lǐ, jiào rén shí xià gōng fū, qù què rén yù, biàn shì tiān lǐ, wèi cháng jiào rén qiú shí tiān lǐ yú rén yù gǔ méi zhī zhōng yě. ruò bù néng shí xià gōng fū, qù què rén yù, zé suī jiù cǐ shí dé, wèi cháng lí zhī tiān lǐ, yì ān tīng yòng hū?
熹再詳此論，鬍子之言蓋欲人於天理中揀別得人慾，又於人慾中便見得天理。其意甚切，然不免有病者，蓋既謂之同體，則上面便着人慾兩字不得。此是義理本原極精微處，不可少差。試更子細玩索，當見本體實然只一天理，更無人慾。故聖人只說克己復禮，教人實下工夫，去卻人慾，便是天理，未嘗教人求識天理於人慾汩沒之中也。若不能實下工夫，去卻人慾，則雖就此識得，未嘗離之天理，亦安聽用乎？

zhī yán yuē: hǎo è, xìng yě. xiǎo rén hǎo è yǐ jǐ, jūn zǐ hǎo è yǐ dào. chá hū cǐ, zé tiān lǐ rén yù kě zhī.
知言曰：好惡，性也。小人好惡以己，君子好惡以道。察乎此，則天理人慾可知。

xī àn cǐ zhāng jí xìng wú shàn è zhī yì. ruò guǒ rú cǐ, zé xìng dàn yǒu hǎo è, ér wú shàn è zhī zé yǐ. jūn zǐ hǎo è yǐ dào, shì xìng wài yǒu dào yě. chá hū cǐ, zé tiān lǐ rén yù kě zhī, shì tiān lǐ rén yù tóng shí bìng yǒu, wú xiān hòu bīn zhǔ zhī bié yě. rán zé suǒ wèi tiān shēng zhēng mín, yǒu wù yǒu zé, mín zhī bǐng yí, hǎo shì yì dé zhě, guǒ hé wèi hū? guī shān yáng zǐ yuē: tiān mìng zhī wèi xìng, rén yù fēi xìng yě. què shì cǐ yǔ zhí jié. ér hú zi fēi zhī, wù yǐ.
熹按此章即性無善惡之意。若果如此，則性但有好惡，而無善惡之則矣。「君子好惡以道」，是性外有道也。「察乎此，則天理人慾可知」，是天理人慾同時並有，無先後賓主之別也。然則所謂「天生蒸民，有物有則，民之秉彝，好是懿德」者，果何謂乎？龜山楊子曰：天命之謂性，人慾非性也。卻是此語直截。而鬍子非之，誤矣。

shì yuē hǎo è, xìng yě, cǐ yī yǔ wú hài, dàn zhe xià shù yǔ zé wèi bìng yǐ. jīn yù zuò: hǎo è, xìng yě, tiān lǐ zhī gōng yě. jūn zǐ zhě, xún qí xìng zhě yě. xiǎo rén zé yǐ rén yù luàn zhī, ér shī qí zé yǐ.
栻曰「好惡，性也」，此一語無害，但着下數語則為病矣。今欲作：好惡，性也，天理之公也。君子者，循其性者也。小人則以人慾亂之，而失其則矣。

xī wèi hǎo è gù xìng zhī suǒ yǒu, rán zhí wèi zhī xìng zé bù kě. gài hǎo è, wù yě, hǎo shàn ér è è, wù zhī zé yě. yǒu wù bì yǒu zé, shì suǒ wèi xíng sè tiān xìng yě. jīn yù yǔ xìng, nǎi jǔ wù ér yí zé, kǒng wèi dé wèi wú hài yě.
熹謂好惡固性之所有，然直謂之性則不可。蓋好惡，物也，好善而惡惡，物之則也。有物必有則，是所謂形色天性也。今欲語性，乃舉物而遺則，恐未得為無害也。

zhī yán yuē: xīn wú bù zài, běn tiān dào biàn huà, wèi shì sú chóu zuò, cān tiān dì, bèi wàn wù. rén zhī wèi dào, zhì dà yě, zhì shàn yě. fàng ér bù zhī qiú, ěr mù wén jiàn wèi jǐ bì, fù zǐ fū fù wèi jǐ lèi, yī qiú yǐn shí wèi jǐ yù, jì shī qí běn yǐ, yóu jiē yuē wǒ yǒu zhī, lùn shì zhī shì fēi, fāng rén zhī duǎn zhǎng, zhōng bù zhī qí xiàn nì zhě, bēi fū. gù mèng zǐ yuē: xué wèn zhī dào wú tā, qiú qí fàng xīn ér yǐ yǐ.
知言曰：心無不在，本天道變化，為世俗酬酢，參天地，備萬物。人之為道，至大也，至善也。放而不知求，耳目聞見為己蔽，父子夫婦為己累，衣裘飲食為己欲，既失其本矣，猶皆曰我有知，論事之是非，方人之短長，終不知其陷溺者，悲夫。故孟子曰：學問之道無他，求其放心而已矣。

xī àn rén zhī wèi dào, zhì shàn yě, zhì dà yě, cǐ shuō shén shàn. ruò xìng guǒ wú shàn è, zé hé yǐ néng ruò shì xié?
熹按「人之為道，至善也，至大也」，此說甚善。若性果無善惡，則何以能若是邪？

shì yuē lùn xìng ér yuē shàn bù zú yǐ míng zhī, chéng wèi wèi dāng, rú yuán huì zhī lùn yě. fū qí jīng wēi chún cuì, zhèng dāng yǐ zhì shàn míng zhī. guī shān wèi rén yù fēi xìng yě, yì shì jiàn dé fēn míng, gù lì yán zhí jié ěr. yí shū zhōng suǒ wèi shàn gù xìng yě, è yì bù kě bù wèi zhī xìng yě, zé rú zhī hé? pì zhī shuǐ chéng qīng zhě, qí běn rán zhě yě. qí huò hún rán, zé yǐ fū ní zǐ zhī zá yě. fāng qí hún yě, yì bù kě bù wèi zhī shuǐ yě. fū zhuān shàn ér wú è zhě, xìng yě, ér qí dòng zé wèi qíng. qíng zhī fā, yǒu zhèng yǒu bù zhèng yān. qí zhèng zhě, xìng zhī cháng yě, ér qí bù zhèng zhě, wù yù luàn zhī yě. yú shì ér yǒu è yān. shì qǐ xìng zhī běn zāi! qí yuē è yì bù kě bù wèi zhī xìng zhě, gài yán qí liú rú cǐ, ér xìng zhī běn rán zhě, yì wèi cháng bù zài yě. gù shàn xué zhě huà qí zǐ yǐ chéng qí chū ér yǐ.
栻曰論性而曰善不足以名之，誠為未當，如元晦之論也。夫其精微純粹，正當以至善名之。龜山謂「人慾非性也」，亦是見得分明，故立言直截耳。遺書中所謂善固性也，惡亦不可不謂之性也，則如之何？譬之水澄清者，其本然者也。其或渾然，則以夫泥滓之雜也。方其渾也，亦不可不謂之水也。夫專善而無惡者，性也，而其動則為情。情之發，有正有不正焉。其正者，性之常也，而其不正者，物慾亂之也。於是而有惡焉。是豈性之本哉！其曰「惡亦不可不謂之性」者，蓋言其流如此，而性之本然者，亦未嘗不在也。故善學者化其滓以澄其初而已。

xī xiáng cǐ lùn xìng shén shàn, dàn míng dào suǒ wèi è yì bù kě bù wèi zhī xìng, shì shuō qì bǐng zhī xìng, guān shàng xià wén kě jiàn.
熹詳此論性甚善，但明道所謂「惡亦不可不謂之性」，是說氣稟之性，觀上下文可見。

xī yòu kàn cǐ zhāng yún běn tiān dào biàn huà, wèi shì sú chóu zuò, yí shì sú zì yǒu bìng, yóu shì zi zhī wèi fù mǔ jiā wèi sú jiā yě, gǎi zuò rì yòng zì rú hé?
熹又看此章雲「本天道變化，為世俗酬酢」，疑「世俗」字有病，猶釋子之謂父母家為俗家也，改作「日用」字如何？

xī yòu xì kàn, suī gǎi cǐ zì, yì wèi wèi ān, gài cǐ liǎng jù dà yì zì yǒu bìng. shèng rén xià xué ér shàng dá, jǐn rì yòng chóu zuò zhī lǐ, ér tiān dào biàn huà xíng hū qí zhōng ěr. ruò yǒu xīn yào běn tiān dào yǐ yīng rén shì, zé xiōng cì xiān héng le yī wù, lín shì zhī jì, zhuó yì jiāng lái bǎ chí zuō nòng, ér tiān rén zhī jì zhōng bù hé yǐ. dà dǐ zì xiè zi yǐ lái, suī shuō yǐ sǎ sǎo yīng duì wèi xué, rán shí yǒu bù xiè bēi jìn zhī yì, gù cái shuō sǎ sǎo yīng duì, biàn xū jí zuò jīng yì rù shén yì sī, xiǎng xiàng zhǔ zhāng, wéi kǒng qí zhì yú xiǎo yě. rú wèi zhū zǐ fā shuō lùn yǔ, nǎi yún shèng mén xué zhě gǎn yǐ tiān zì chù, jiē shì cǐ gè yì sī. kǒng bù miǎn yǒu bìng yě. yòu yún yǐ qí dà zhě yí yú xiǎo wù, zuò rì yòng gōng fū, zhèng shì dǎ chéng liǎng jié yě.
熹又細看，雖改此字，亦為未安，蓋此兩句大意自有病。聖人下學而上達，盡日用酬酢之理，而天道變化行乎其中耳。若有心要本天道以應人事，則胸次先橫了一物，臨事之際，着意將來把持作弄，而天人之際終不合矣。大抵自謝子以來，雖說以灑掃應對為學，然實有不屑卑近之意，故才說灑掃應對，便須急作精義入神意思，想像主張，惟恐其滯於小也。如為朱子發說論語，乃雲聖門學者敢以天自處，皆是此個意思。恐不免有病也。又雲以其大者移於小物，作日用工夫，正是打成兩截也。

hú zi kuì rán tàn yuē: zhì zāi, wú guān tiān dì zhī shén dào, qí shí wú qiān, fù xíng wàn wù, wú dà wú xì, gè zú qí fēn, tài hé bǎo hé, biàn huà wú qióng yě. fán rén zhī shēng, cuì rán tiān dì zhī xīn, dào yì wán jù, wú shì wú mò, bù kě yǐ shàn è biàn, bù kě yǐ shì fēi fèn, wú guò yě, wú bù jí yě. cǐ zhōng zhī suǒ yǐ míng yě. fū xīn zǎi wàn wù, shùn zhī zé xǐ, nì zhī zé nù, gǎn yú sǐ zé āi, dòng yú shēng zé lè. yù zhī suǒ qǐ, qíng yì suí zhī, xīn yì fàng yān. gù yǒu sī yú shēn, bì yú ài, dòng yú qì, ér shī zhī háo lí, móu yǐ qiān lǐ zhě yǐ. zhòng rén hūn hūn, bù zì zhī jué, fāng qiě wèi shàn è luàn, fāng qiě wèi shì fēi huò. wéi shèng rén chāo bá rén qún zhī shàng, chù jiàn ér zhī yǐn, yóu xiǎn ér zhī wēi, jìng yǔ tiān tóng dé, dòng yǔ tiān tóng dào, hé shùn yú wàn wù, hún róng yú tiān xià, ér wú suǒ bù tōng. cǐ zhōng hé zhī dào suǒ yǐ shèng rén dú dé, mín xiān néng jiǔ zhě yǐ. wèi jūn zǐ zhě nài hé? jiè jǐn yú yǐn wēi, gōng jìng hū diān pèi, wù wàng yě, wù zhù zhǎng yě, zé zhōng hé zì zhì, tiān gāo dì xià ér wèi dìng, wàn wù zhèng qí xìng mìng ér bìng yù, chéng wèi hū qí zhōng, yǔ tiān dì cān yǐ.
鬍子喟然嘆曰：至哉，吾觀天地之神道，其時無愆，賦形萬物，無大無細，各足其分，太和保合，變化無窮也。凡人之生，粹然天地之心，道義完具，無適無莫，不可以善惡辨，不可以是非分，無過也，無不及也。此中之所以名也。夫心宰萬物，順之則喜，逆之則怒，感於死則哀，動於生則樂。欲之所起，情亦隨之，心亦放焉。故有私於身，蔽於愛，動於氣，而失之毫釐，繆以千里者矣。眾人昏昏，不自知覺，方且為善惡亂，方且為是非惑。惟聖人超拔人群之上，處見而知隱，由顯而知微，靜與天同德，動與天同道，和順於萬物，渾融於天下，而無所不通。此中和之道所以聖人獨得，民鮮能久者矣。為君子者奈何？戒謹於隱微，恭敬乎顛沛，勿忘也，勿助長也，則中和自致，天高地下而位定，萬物正其性命而並育，成位乎其中，與天地參矣。

huò wèn xìng. yuē: xìng yě zhě, tiān dì zhī suǒ yǐ lì yě. yuē: rán zé mèng kē shì xún qīng shì yáng xióng shì zhī yǐ shàn è yán xìng yě, fēi yú? yuē: xìng yě zhě, tiān dì guǐ shén zhī ào yě, shàn bù zú yǐ yán zhī, kuàng è hū? huò zhě wèn yuē: hé wèi yě? yuē: hóng wén zhī xiān jūn zǐ yuē, mèng zǐ suǒ yǐ dú chū zhū rú zhī biǎo zhě, yǐ qí zhī xìng yě. hóng wèi yuē: hé wèi yě? xiān jūn zǐ yuē: mèng zǐ dào xìng shàn yún zhě, tàn měi zhī cí yě, bù yǔ è duì.
或問性。曰：性也者，天地之所以立也。曰：然則孟軻氏、荀卿氏、揚雄氏之以善惡言性也，非歟？曰：性也者，天地鬼神之奧也，善不足以言之，況惡乎？或者問曰：何謂也？曰：宏聞之先君子曰，孟子所以獨出諸儒之表者，以其知性也。宏謂曰：何謂也？先君子曰：孟子道性善雲者，嘆美之辭也，不與惡對。

huò wèn: xīn yǒu sǐ shēng hū? yuē: wú sǐ shēng. yuē: rán zé rén sǐ, qí xīn ān zài? yuē: zi jì zhī qí sǐ yǐ, ér wèn ān zài xié! huò yuē: hé wèi yě? yuē: fū wéi bù sǐ, shì yǐ zhī zhī, yòu hé wèn yān. huò zhě wèi dá, hú zi xiào yuē: shén zāi, zi zhī bì yě. zi wú yǐ xíng guān xīn, ér yǐ xīn guān xīn, zé zhī zhī yǐ.
或問：心有死生乎？曰：無死生。曰：然則人死，其心安在？曰：子既知其死矣，而問安在邪！或曰：何謂也？曰：夫惟不死，是以知之，又何問焉。或者未達，鬍子笑曰：甚哉，子之蔽也。子無以形觀心，而以心觀心，則知之矣。

xī àn xìng wú shàn è xīn wú sǐ shēng liǎng zhāng shì jiē yǒu bìng. xìng wú shàn è, qián cǐ lùn zhī yǐ xiáng. xīn wú sǐ shēng, zé jǐ yú shì shì lún huí zhī shuō yǐ. tiān dì shēng wù, rén dé qí xiù ér zuì líng. suǒ wèi xīn zhě, nǎi fū xū líng zhī jué zhī xìng, yóu ěr mù zhī yǒu jiàn wén ěr. zài tiān dì, zé tōng gǔ jīn ér wú chéng huài, zài rén wù, zé suí xíng qì ér yǒu shǐ zhōng. zhī qí lǐ yī ér fēn shū, zé yì hé bì wèi shì xīn wú sǐ shēng zhī shuō, yǐ hài xué zhě zhī tīng hū?
熹按「性無善惡」、「心無死生」兩章似皆有病。「性無善惡」，前此論之已詳。「心無死生」，則幾於釋氏輪迴之說矣。天地生物，人得其秀而最靈。所謂心者，乃夫虛靈知覺之性，猶耳目之有見聞耳。在天地，則通古今而無成壞，在人物，則隨形氣而有始終。知其理一而分殊，則亦何必為是心無死生之說，以駭學者之聽乎？

shì yuē xīn wú sǐ shēng zhāng yì dāng shān qù.
栻曰「心無死生」章亦當刪去。

zhī yán yuē: fán tiān mìng suǒ yǒu ér zhòng rén yǒu zhī zhě, shèng rén jiē yǒu zhī. rén yǐ qíng wèi yǒu lèi yě, shèng rén bù qù qíng rén yǐ cái wèi yǒu hài yě, shèng rén bù bìng cái rén yǐ yù wèi bù shàn yě, shèng rén bù jué yù rén yǐ shù wèi shāng dé yě, shèng rén bù qì shù rén yǐ yōu wèi fēi dá yě, shèng rén bù wàng yōu rén yǐ yuàn wèi fēi hóng yě, shèng rén bù shì yuàn. rán zé hé yǐ bié yú zhòng rén hū? shèng rén fā ér zhōng jié, ér zhòng rén bù zhōng jié yě. zhōng jié zhě wèi shì, bù zhōng jié zhě wèi fēi. xié shì ér xíng zé wèi zhèng, xié fēi ér xíng zé wèi xié. zhèng zhě wèi shàn, xié zhě wèi è. ér shì rú nǎi yǐ shàn è yán xìng, miǎo hū liáo zāi!
知言曰：凡天命所有而眾人有之者，聖人皆有之。人以情為有累也，聖人不去情；人以才為有害也，聖人不病才；人以欲為不善也，聖人不絕欲；人以術為傷德也，聖人不棄術；人以憂為非達也，聖人不忘憂；人以怨為非宏也，聖人不釋怨。然則何以別於眾人乎？聖人發而中節，而眾人不中節也。中節者為是，不中節者為非。挾是而行則為正，挾非而行則為邪。正者為善，邪者為惡。而世儒乃以善惡言性，邈乎遼哉！

xī àn shèng rén fā ér zhōng jié, gù wèi shàn, zhòng rén fā bù zhōng jié, gù wèi è. shì rú nǎi yǐ shàn è yán xìng, miǎo hū liáo zāi, cǐ yì xìng wú shàn è zhī yì. rán bù zhī suǒ zhōng zhī jié, shèng rén suǒ zì wèi xié? jiāng xìng yǒu zhī xié? wèi shèng rén suǒ zì wèi, zé bì wú shì lǐ. wèi xìng suǒ gù yǒu, zé xìng zhī běn shàn yě míng yǐ.
熹按「聖人發而中節」，故為善，「眾人發不中節」，故為惡。「世儒乃以善惡言性，邈乎遼哉」，此亦性無善惡之意。然不知所中之節，聖人所自為邪？將性有之邪？謂聖人所自為，則必無是理。謂性所固有，則性之本善也明矣。

shì yuē suǒ wèi shì rú dài zhǐ xún yáng, xún yáng gài wèi zhī mèng zǐ suǒ wèi shàn yě. cǐ yī duàn dà dǐ yì piān ér cí zá, dāng xī shān qù.
栻曰所謂「世儒」殆指荀、揚，荀、揚蓋未知孟子所謂善也。此一段大抵意偏而詞雜，當悉刪去。

xī xiáng cǐ duàn bù kě jǐn shān, dàn zì shèng rén fā ér zhōng jié yǐ xià shān qù. ér yǐ yī yán duàn zhī yún: yì yuē wú lǐ rén yù zhī bù tóng ěr.
熹詳此段不可盡刪，但自「聖人發而中節」以下刪去。而以一言斷之云：「亦曰無理人慾之不同爾。」

shì yuē suǒ wèi qīng dǐ shì rú zhī guò ér bù zì zhī qí fēi, kǒng qì wèi hé ér yǔ shāng yì. xī lǐ dāng jí jīng wēi, háo lí bù kě fàng guò zhì yú zūn ràng qián bèi zhī yì, yì bù kě bù cún yě.
栻曰所謂輕詆世儒之過而不自知其非，恐氣未和而語傷易。析理當極精微，毫釐不可放過至於尊讓前輩之意，亦不可不存也。

xī guān cǐ lùn qiè zhòng qiǎn lòu zhī bìng, jǐn yǐ shān qù qì.
熹觀此論切中淺陋之病，謹已刪去訖。

zhī yán yuē: biāo jū zhèng wèn: xīn wú qióng zhě yě, mèng zǐ hé yǐ yán jǐn qí xīn. yuē: wéi rén zhě néng jǐn qí xīn. jū zhèng wèn wèi rén. yuē: yù wèi rén, bì xiān shí rén zhī tǐ. yuē: qí tǐ rú hé? yuē: rén zhī dào hóng dà ér qīn qiè, zhī zhě kě yǐ yī yán jǐn, bù zhī zhě suī shè qiān wàn yán yì bù zhī yě. néng zhě kě yǐ yī shì jǔ, bù néng zhě suī zhǐ qiān wàn shì yì bù néng yě. yuē: wàn wù yǔ wǒ wèi yī, kě yǐ wèi rén zhī tǐ hū? yuē: zi yǐ liù chǐ zhī qū, ruò hé ér néng yǔ wàn wù wèi yī. yuē: shēn bù néng yǔ wàn wù wèi yī, xīn zé néng yǐ. yuē: rén xīn yǒu bǎi bìng yī sǐ, tiān xià zhī wù yǒu yī biàn wàn shēng, zi ruò hé ér néng yǔ zhī wèi yī? jū zhèng sǒng rán ér qù. tā rì mǒu wèn yuē: rén zhī suǒ yǐ bù rén zhě, yǐ fàng qí liáng xīn yě. yǐ fàng xīn qiú xīn kě hū? yuē: qí wáng jiàn niú ér bù rěn shā, cǐ liáng xīn zhī miáo yì, yīn lì yù zhī jiān ér jiàn zhě yě. yī yǒu jiàn yān, cāo ér cún zhī, cún ér yǎng zhī, yǎng ér chōng zhī, yǐ zhì yú dà, dà ér bù yǐ, yǔ tiān dì tóng yǐ. cǐ xīn zài rén, qí fā jiàn zhī duān bù tóng, yào zài shí zhī ér yǐ.
知言曰：彪居正問：心無窮者也，孟子何以言盡其心。曰：惟仁者能盡其心。居正問為仁。曰：欲為仁，必先識仁之體。曰：其體如何？曰：仁之道弘大而親切，知者可以一言盡，不知者雖設千萬言亦不知也。能者可以一事舉，不能者雖指千萬事亦不能也。曰：萬物與我為一，可以為仁之體乎？曰：子以六尺之軀，若何而能與萬物為一。曰：身不能與萬物為一，心則能矣。曰：人心有百病一死，天下之物有一變萬生，子若何而能與之為一？居正竦然而去。他日某問曰：人之所以不仁者，以放其良心也。以放心求心可乎？曰：齊王見牛而不忍殺，此良心之苗裔，因利慾之間而見者也。一有見焉，操而存之，存而養之，養而充之，以至於大，大而不已，與天地同矣。此心在人，其發見之端不同，要在識之而已。

xī àn yù wèi rén, bì xiān shí rén zhī tǐ, cǐ yǔ dà kě yí. guān kǒng zǐ dá mén rén wèn wèi rén zhě duō yǐ, bù guò yǐ qiú rén zhī fāng gào zhī, shǐ zhī cóng shì yú cǐ ér zì dé yān ěr, chū bù bì shǐ xiān shí rén tǐ yě. yòu yǐ fàng xīn qiú xīn zhī wèn shén qiè, ér suǒ dá zhě fǎn ruò zhī lí. fū xīn cāo cún shě wáng, jiān bù róng xī, zhī qí fàng ér qiú zhī, zé xīn zài shì yǐ. jīn yú yǐ fàng zhī xīn bù kě cāo, ér fù cún zhě zhì bù fù wèn, nǎi qí yì shí jiàn qí fā yú tā chù, ér hòu cóng ér cāo zhī. zé fū wèi jiàn zhī jiān, cǐ xīn suì chéng jiān duàn, wú fù yǒu yòng gōng chù. jí qí jiàn ér cāo zhī, zé suǒ cāo zhě yì fā yòng zhī yī duān ěr, yú qí běn yuán quán tǐ wèi cháng yǒu yī rì hán yǎng zhī gōng, biàn yù hào ér chōng zhī yǔ tiān tóng dà, yú qiè kǒng qí wú shì lǐ yě.
熹按「欲為仁，必先識仁之體」，此語大可疑。觀孔子答門人問為仁者多矣，不過以求仁之方告之，使之從事於此而自得焉爾，初不必使先識仁體也。又以放心求心之問甚切，而所答者反若支離。夫心操存舍亡，間不容息，知其放而求之，則心在是矣。今於已放之心不可操，而復存者置不復問，乃俟異時見其發於他處，而後從而操之。則夫未見之間，此心遂成間斷，無復有用功處。及其見而操之，則所操者亦發用之一端耳，於其本源全體未嘗有一日涵養之功，便欲號而充之與天同大，愚竊恐其無是理也。

shì yuē bì dài shí rén zhī tǐ ér hòu kě yǐ wèi rén, bù zhī rú hé ér kě yǐ shí yě. xué zhě zhì wèi rén zhī gōng, zé rén zhī tǐ kě dé ér jiàn, shí qí tǐ yǐ, zé qí wèi yì yǒu suǒ shī ér wáng qióng yǐ. rán zé dá wèi rén zhī wèn, yí mò ruò jìng ér yǐ yǐ.
栻曰必待識仁之體而後可以為仁，不知如何而可以識也。學者致為仁之功，則仁之體可得而見，識其體矣，則其為益有所施而亡窮矣。然則答為仁之問，宜莫若敬而已矣。

zǔ qiān yuē rén tǐ jiè bù kě jù yǔ, zhì yú dá fàng xīn qiú xīn zhī wèn, què zì shì yī shuō, gài suǒ wèi xīn huàn cún shě wáng, jiān bù róng dài, rú qí fàng ér qiú zhī, zé xīn zài shì yǐ zhě, píng xī chí yǎng zhī gōng yě, suǒ wèi liáng xīn zhī miáo yì, yīn lì yù ér jiàn yī yǒu jiàn yān, cāo ér cún zhī zhě, suí shì tǐ chá zhī gōng yě, èr zhě yào bù kě piān fèi. gǒu yǐ bǐ zhāng qiàn shuō hán yǎng yī duàn, wèi jiàn zhī jiān, cǐ xīn suì chéng jiān duàn, wú fù yòng gōng chù shì yǐ. ruò yuē yú yǐ fàng zhī xīn, zhì bù fù wèn, nǎi qí qí fā jiàn yú tā chù, ér hòu cóng ér cāo zhī, yǔ què shì tài guò. gài jiàn niú ér bù rěn shā, nǎi cǐ xīn zhī fā jiàn, fēi fā jiàn yú tā chù yě. yòu suǒ wèi cāo zhě, yì fā yòng zhī yī duān, hú zi gù yuē cǐ liáng xīn zhī miáo yì. gù yù rén yīn miáo yì ér shí běn gēn, fēi tú rèn cǐ fā yòng zhī yī duān ér yǐ.
祖謙曰仁體誡不可遽語，至於答放心求心之問，卻自是一說，蓋所謂「心換存舍亡，間不容怠，如其放而求之，則心在是矣」者，平昔持養之功也，所謂「良心之苗裔，因利慾而見」、「一有見焉，操而存之者，隨事體察之功也」，二者要不可偏廢。苟以比章欠說涵養一段，「未見之間，此心遂成間斷，無復用功處」是矣。若曰「於已放之心，置不復問，乃俟其發見於他處，而後從而操之」，語卻似太過。蓋「見牛而不忍殺」，乃此心之發見，非發見於他處也。又所謂操者，亦發用之一端，鬍子固曰「此良心之苗裔」。固欲人因苗裔而識本根，非徒認此發用之一端而已。

xī wèi èr zhě chéng bù kě piān fèi, rán shèng mén zhī jiào xiáng yú chí yǎng ér lüè yú tǐ chá, yǔ cǐ zhāng zhī yì zhèng xiāng fǎn. xué zhě shěn zhī, zé qí dé shī kě jiàn yǐ. mèng zǐ zhǐ qí wáng ài niú zhī xīn, nǎi shì yīn qí suǒ míng ér dǎo zhī, fēi yǐ wèi bì rú cǐ, rán hòu kě yǐ qiú rén yě. fū bì yù yīn miáo yì ér shí běn gēn, shú ruò péi qí běn gēn, ér tīng qí zhī yè zhī zì mào yé.
熹謂二者誠不可偏廢，然聖門之教詳於持養而略於體察，與此章之意正相反。學者審之，則其得失可見矣。孟子指齊王愛牛之心，乃是因其所明而導之，非以為必如此，然後可以求仁也。夫必欲因苗裔而識本根，孰若培其本根，而聽其枝葉之自茂耶。

zhī yán yuē: tiān dì, shèng rén zhī fù mǔ, shèng rén, tiān dì zhī zǐ yě. yǒu fù mǔ zé yǒu zi yǐ, yǒu zi zé yǒu fù mǔ yǐ, cǐ wàn wù zhī suǒ yǐ zhe jiàn dào zhī suǒ yǐ míng yě. fēi shèng rén néng míng dào yě, yǒu shì dào zé yǒu shì míng yě. shèng rén zhǐ míng qí tǐ yuē xìng, zhǐ míng qí yòng yuē xīn. xìng bù néng bù dòng, dòng zé xīn yǐ. shèng rén chuán xīn, jiào rén xià yǐ rén yě. zhōng guó gǔ jí quán lù
知言曰：天地，聖人之父母，聖人，天地之子也。有父母則有子矣，有子則有父母矣，此萬物之所以着見、道之所以名也。非聖人能名道也，有是道則有是名也。聖人指明其體曰性，指明其用曰心。性不能不動，動則心矣。聖人傳心，教人下以仁也。中國古籍全錄

xī àn xīn xìng tǐ yòng zhī yún, kǒng zì shàng cài xiè zi shī zhī. cǐ yún xìng bù néng bù dòng, dòng zé xīn yǐ, yǔ yóu wèi ān. fán cǐ xīn zì, jiē yù yòng qíng zì, rú hé?
熹按心性體用之雲，恐自上蔡謝子失之。此雲「性不能不動，動則心矣」，語尤未安。凡此心字，皆欲用「情」字，如何？

shì yuē: xīn xìng fēn tǐ yòng, chéng wèi yǒu bìng. cǐ ruò gǎi zuò xìng bù néng bù dòng, dòng zé qíng yǐ yī yǔ, yì wèi ān, bù ruò yī chuān yún zì xìng zhī yǒu xíng zhě wèi zhī xīn, zì xìng zhī yǒu dòng zhě wèi zhī qíng, yǔ yì jīng mì yě. cǐ yī duàn shì yì bù bì cún.
栻曰：心性分體用，誠為有病。此若改作「性不能不動，動則情矣」一語，亦未安，不若伊川雲「自性之有形者謂之心，自性之有動者謂之情」，語意精密也。此一段似亦不必存。

xī xiáng cǐ duàn chéng bù bì cún, rán xìng bù néng bù dòng, cǐ yǔ què ān, dàn xià jù què yǒu wèi dāng ěr. jīn yù cún cǐ yǐ xià, ér pō gǎi qí yǔ yún: xìng bù néng bù dòng, dòng zé qíng yǐ. xīn zhǔ xìng qíng, gù shèng rén jiào rén yǐ rén, suǒ yǐ chuán shì xīn ér miào xìng qíng zhī dé. yòu àn yī chuān yǒu shù yǔ shuō xīn zì jiē fēn míng, cǐ yī duàn què nán xiǎo. bù zhī yǒu xíng èr zì hé rú hé shuō.
熹詳此段誠不必存，然「性不能不動」，此語卻安，但下句卻有未當爾。今欲存此以下，而頗改其語云：「性不能不動，動則情矣。心主性情，故聖人教人以仁，所以傳是心而妙性情之德。」又按伊川有數語說「心」字皆分明，此一段卻難曉。不知「有形」二字合如何說。