wǔ dé chū, wàn nián xiàn fǎ cáo sūn fú jiā shàng biǎo, yǐ sān shì jiàn. qí yī yuē:" bì xià guì wèi tiān zǐ, fù yǒu tiān xià, fán yuē sōu shòu, xū shùn sì shí. bì xià èr shí rì lóng fēi, èr shí yī rì xiàn yào chú zhě, cǐ nǎi qián cháo zhī bì fēng, shào nián zhī shì wù, hé hū jīn rì xíng zhī yòu wén xiàng guó cān jūn lú móu zi xiàn pí pá, cháng ān xiàn chéng zhāng ān dào xiàn gōng jiàn, pín méng shǎng jī. dàn' pǔ tiān zhī xià, mò fēi wáng tǔ shuài tǔ zhī bīn, mò fēi wáng chén'. bì xià yǒu suǒ yù, hé qiú bù dé. bì xià suǒ shǎo, qǐ cǐ wù hū?" qí èr yuē:" bǎi xì sàn lè, běn fēi zhèng shēng, cǐ wèi yín fēng, bù kě bù gǎi." qí sān yuē:" tài zǐ zhū wáng zuǒ yòu qún liáo, bù kě bù zé. yuàn bì xià nà xuǎn xián cái, yǐ wéi liáo yǒu, zé kè chóng pán shí, yǒng gù wéi chéng yǐ." gāo zǔ lǎn zhī, yuè, cì bó bǎi pǐ, suì bài wèi shì shū yù shǐ.
　　武德初，萬年縣法曹孫伏伽上表，以三事諫。其一曰：「陛下貴為天子，富有天下，凡曰搜狩，須順四時。陛下二十日龍飛，二十一日獻鷂雛者，此乃前朝之弊風，少年之事務，何忽今日行之又聞相國參軍盧牟子獻琵琶，長安縣丞張安道獻弓箭，頻蒙賞齎。但『普天之下，莫非王土；率土之濱，莫非王臣』。陛下有所欲，何求不得。陛下所少，豈此物乎？」其二曰：「百戲、散樂，本非正聲，此謂淫風，不可不改。」其三曰：「太子諸王左右群寮，不可不擇。願陛下納選賢才，以為僚友，則克崇盤石，永固維城矣。」高祖覽之，悅，賜帛百匹，遂拜為侍書御史。

gāo zǔ jí wèi, yǐ wǔ hú ān chì nú wèi sàn qí shì láng. lǐ bù shàng shū lǐ gāng jiàn yuē:" chén àn zhōu lǐ, jūn gōng lè xū, bù dé cān shì wǔ, suī fù cái rú zi yě, miào děng shī xiāng, jiē zhōng shēn jì dài, bù gǎi qí yè. gù wèi wǔ dì yù shǐ mí héng jī gǔ, nǎi jiě cháo yī lù tǐ ér jī zhī. wèn qí gù, duì yuē:' bù gǎn yǐ xiān shēng fǎ fú ér wèi líng rén yī yě.' wéi qí gāo wěi fēng cáo miào dá wèi wáng, shòu ān mǎ gōu wèi kāi fǔ. yǒu guó jiā zhě, jù wèi yīn jiàn. jīn tiān xià xīn dìng, kāi tài píng zhī yùn. qǐ yì gōng chén, xíng shǎng wèi biàn gāo cái shuò xué, yóu zhì cǎo lái. ér xiān lìng wǔ hú, zhì wèi wǔ pǐn míng yù yè zǔ, qū chí láng miào. gù fēi chuàng yè guī mó, yí jué zǐ sūn zhī dào." gāo zǔ jìng bù néng cóng.
　　高祖即位，以舞胡安叱奴為散騎侍郎。禮部尚書李綱諫曰：「臣按《周禮》，均工樂胥，不得參士伍，雖復才如子野，妙等師襄，皆終身繼代，不改其業。故魏武帝欲使禰衡擊鼓，乃解朝衣露體而擊之。問其故，對曰：『不敢以先生法服而為伶人衣也。』惟齊高緯封曹妙達為王，授安馬鈎為開府。有國家者，俱為殷鑑。今天下新定，開太平之運。起義功臣，行賞未遍；高才碩學，猶滯草萊。而先令舞胡，致位五品；鳴玉曳組，趨馳廊廟。固非創業規模，貽厥子孫之道。」高祖竟不能從。

sū zhǎng. wǔ dé sì nián wáng shì chōng píng hòu, qí xíng tái pú yè sū zhǎng yǐ hàn nán guī shùn. gāo zǔ zé qí hòu fú, zhǎng qǐ shǒu yuē:" zì gǔ dì wáng shòu mìng, wèi zhú lù zhī yù. yī rén dé zhī, wàn fū liǎn shǒu. qǐ yǒu huò lù zhī hòu, fèn tóng liè zhī tú, wèn zhēng ròu zhī zuì yě?" gāo zǔ yǔ zhī yǒu jiù, suì xiào ér shì zhī. hòu cóng liè yú gāo líng, shì rì dà huò, chén qín yú jīng mén. gāo zǔ gù wèi qún chén yuē:" jīn rì tián lè hū?" zhǎng duì yuē:" bì xià tián liè, báo fèi wàn jī, bù mǎn shí xún, wèi yǒu dà lè." gāo zǔ sè biàn, jì ér xiào yuē:" kuáng tài fā yé?" duì yuē:" wèi chén sī jì zé kuáng, wèi bì xià guó jì zé zhōng yǐ." cháng shì yàn pī xiāng diàn, jiǔ hān, zòu yuē:" cǐ diàn suí yáng dì zhī suǒ zuò yé? hé diāo lì zhī ruò shì yě?" gāo zǔ yuē:" qīng hǎo jiàn shì zhí, qí xīn shí zhà. qǐ bù zhī cǐ diàn shì wú suǒ zào, hé xū guǐ yí shì yáng dì hū?" duì yuē:" chén shí bù zhī. dàn jiàn qīng gōng lù tái liú lí zhī wǎ, bìng fēi shòu mìng dì wáng jié yòng zhī suǒ wéi yě. ruò shì bì xià suǒ zào, chéng fēi suǒ yí. chén xī zài wǔ gōng, xìng dāng péi shì, jiàn bì xià zhái yǔ cái bì fēng shuāng, dāng cǐ shí yì yǐ wéi zú. jīn yīn suí zhī chǐ, rén bù kān mìng, shù guī yǒu dào, ér bì xià de zhī. shí wèi chéng qí shē yín, bù wàng jiǎn yuē. jīn yú suí gōng zhī nèi, yòu jiā diāo shì, yù bō qí luàn, nìng kě dé hū?" gāo zǔ měi yōu róng zhī. qián hòu kuāng jiàn fěng cì, duō suǒ hóng yì.
　　蘇長。武德四年王世充平後，其行台僕射蘇長以漢南歸順。高祖責其後服，長稽首曰：「自古帝王受命，為逐鹿之喻。一人得之，萬夫斂手。豈有獲鹿之後，忿同獵之徒，問爭肉之罪也？」高祖與之有舊，遂笑而釋之。後從獵於高陵，是日大獲，陳禽於旌門。高祖顧謂群臣曰：「今日畋樂乎？」長對曰：「陛下畋獵，薄廢萬機，不滿十旬，未有大樂。」高祖色變，既而笑曰：「狂態發耶？」對曰：「為臣私計則狂，為陛下國計則忠矣。」嘗侍宴披香殿，酒酣，奏曰：「此殿隋煬帝之所作耶？何雕麗之若是也？」高祖曰：「卿好諫似直，其心實詐。豈不知此殿是吾所造，何須詭疑是煬帝乎？」對曰：「臣實不知。但見傾宮、鹿台琉璃之瓦，並非受命帝王節用之所為也。若是陛下所造，誠非所宜。臣昔在武功，幸當陪侍，見陛下宅宇才蔽風霜，當此時亦以為足。今因隋之侈，人不堪命，數歸有道，而陛下得之。實謂懲其奢淫，不忘儉約。今於隋宮之內，又加雕飾，欲撥其亂，寧可得乎？」高祖每優容之。前後匡諫諷刺，多所弘益。

zhāng xuán sù wèi jǐ shì zhōng, zhēn guān chū xiū luò yáng gōng, yǐ bèi xún xìng, shàng shū jí jiàn, qí lüè yuē:" chén wén ē páng chéng, qín rén sàn zhāng huá jiù, chǔ zhòng lí jí gàn yáng bì gōng, suí rén jiě tǐ. qiě bì xià jīn shí gōng lì, hé yì xī rì, yì chuāng yí zhī rén, xí wáng suí zhī bì. yǐ cǐ yán zhī, kǒng shèn yú yáng dì, shēn yuàn bì xià sī zhī. wú wéi yóu yú suǒ xiào, zé tiān xià xìng shèn." tài zōng yuē:" qīng wèi wǒ bù rú yáng dì, hé rú jié zhòu?" xuán sù duì yuē:" ruò cǐ diàn zú xìng, suǒ wèi tóng guī yú luàn. qiě bì xià chū píng dōng dōu, tài shàng huáng chì, gāo mén dà diàn, bìng yí fén huǐ. bì xià yǐ wǎ mù kě yòng, bù yí fén zhuó, qǐng cì yǔ pín rén. shì suī bù xíng, tiān xià chēng wéi zhì dé. jīn ruò bù zūn jiù zhì, jí shì suí yì fù xīng. wǔ liù nián jiān, qǔ shě dùn yì, hé yǐ zhāo shì wàn xìng, guāng fū sì hǎi?" tài zōng yuē:" shàn." cì cǎi sān bǎi pǐ. wèi zhēng tàn yuē:" zhāng gōng lùn shì, suì yǒu huí tiān zhī lì, kě wèi rén rén zhī yán, qí lì pǔ zāi!"
　　張玄素為給事中，貞觀初修洛陽宮，以備巡幸，上書極諫，其略曰：「臣聞阿房成，秦人散；章華就，楚眾離；及干陽畢功，隋人解體。且陛下今時功力，何異昔日，役瘡痍之人，襲亡隋之弊。以此言之，恐甚於煬帝，深願陛下思之。無為由余所笑，則天下幸甚。」太宗曰：「卿謂我不如煬帝，何如桀紂？」玄素對曰：「若此殿卒興，所謂同歸於亂。且陛下初平東都，太上皇敕，高門大殿，並宜焚毀。陛下以瓦木可用，不宜焚灼，請賜與貧人。事雖不行，天下稱為至德。今若不遵舊制，即是隋役復興。五六年間，取捨頓異，何以昭示萬姓，光敷四海？」太宗曰：「善。」賜彩三百匹。魏徵嘆曰：「張公論事，遂有回天之力，可謂仁人之言，其利溥哉！」

mǎ zhōu, tài zōng jiāng xìng jiǔ chéng gōng, shàng shū jiàn yuē:" fú jiàn míng chì, yǐ èr yuè èr rì xìng jiǔ chéng gōng. chén qiè wéi tài shàng huáng chūn qiū yǐ gāo, bì xià yí zhāo xī shì shàn, chén hūn qǐ jū. jīn suǒ xìng gōng, qù jīng èr bǎi yú lǐ, luán yú dòng rèn, é jīng xún rì, fēi kě cháo xíng mù zhì yě. tuō shàng huáng qíng huò sī gǎn, yù jiàn bì xià zhě, jiāng hé yǐ fù zhī qiě chē jià jīn xíng, běn yì zhǐ wèi bì shǔ, zé shàng huáng shàng liú rè chù, ér bì xià zì zhú liáng chù, wēn qīng zhī dào, chén qiè bù ān." wén duō bù zài. tài zōng chēng shàn.
　　馬周，太宗將幸九成宮，上疏諫曰：「伏見明敕，以二月二日幸九成宮。臣竊惟太上皇春秋已高，陛下宜朝夕侍膳，晨昏起居。今所幸宮，去京二百餘里，鑾輿動軔，俄經旬日，非可朝行暮至也。脫上皇情或思感，欲見陛下者，將何以赴之且車駕今行，本意只為避暑，則上皇尚留熱處，而陛下自逐涼處，溫清之道，臣切不安。」文多不載。太宗稱善。

huáng fǔ dé cān shàng shū yuē:" bì xià xiū luò yáng gōng, shì láo rén yě shōu dì zū, shì hòu liǎn yě sú shàng gāo jì, shì gōng zhōng suǒ huà yě." tài zōng nù yuē:" cǐ rén yù shǐ guó jiā bù shōu yī zū, bù yì yī rén, gōng rén wú fā, nǎi chēng qí yì!" wèi zhēng jìn yuē:" jiǎ yì dāng hàn wén zhī shí, shàng shū yún' kě wèi tòng kū zhě sān, kě wèi cháng tàn zhě wǔ'. zì gǔ shàng shū, lǜ duō jī qiè. ruò fēi jī qiè, zé bù néng fú rén zhǔ zhī xīn. jī qiè jí shì shàn bàng, suǒ wèi' kuáng fū zhī yán, shèng rén zé yān'. wéi zài bì xià cái chá, bù kě zé zhī. fǒu zé yú hòu shuí gǎn yán zhě?" nǎi cì juàn èr shí pǐ, mìng guī.
　　皇甫德參上書曰：「陛下修洛陽宮，是勞人也；收地租，是厚斂也；俗尚高髻，是宮中所化也。」太宗怒曰：「此人慾使國家不收一租，不役一人，宮人無發，乃稱其意！」魏徵進曰：「賈誼當漢文之時，上書雲『可為痛哭者三，可為長嘆者五』。自古上書，率多激切。若非激切，則不能服人主之心。激切即似訕謗，所謂『狂夫之言，聖人擇焉』。惟在陛下裁察，不可責之。否則於後誰敢言者？」乃賜絹二十匹，命歸。

xú chōng róng, tài zōng zào yù huá gōng yú yí jūn xiàn, jiàn yuē:" qiè wén wéi zhèng zhī běn, guì zài wú wéi. qiè jiàn tǔ mù zhī gōng, bù kě jiān suì. běi quē chū jiàn, suǒ yíng cuì wēi, céng wèi yú shí, yù huá chuàng zhì. suī fù yīn shān jí shuǐ, fēi jià zhù zhī láo sǔn zhī yòu sǔn, pō yǒu wú gōng zhī fèi. zhōng yǐ máo cí shì yuē, yóu xìng mù shí zhī pí jiǎ shǐ hé gù qǔ rén, qǐ wú fán rǎo zhī bì. shì yǐ bēi gōng fěi shí, shèng zhǔ zhī suǒ ān jīn wū yáo tái, jiāo zhǔ zhī zuò lì. gù yǒu dào zhī jūn, yǐ yì yì rén wú dào zhī jūn, yǐ lè lè shēn. yuàn bì xià shǐ zhī yǐ shí, zé lì bù jié bù yòng ér xī zhī, zé rén xū yuè yǐ." cí duō bù jìn zài. chōng róng míng huì, xiào dé zhī nǚ, jiān zhī gū yě. wén cǎi qǐ lì, yǒu ruò shēng zhī. tài zōng bēng, āi mù ér zú, shí rén shāng yì zhī.
　　徐充容，太宗造玉華宮於宜君縣，諫曰：「妾聞為政之本，貴在無為。切見土木之功，不可兼遂。北闕初建，所營翠微，曾未逾時，玉華創製。雖復因山藉水，非架築之勞；損之又損，頗有無功之費。終以茅茨示約，猶興木石之疲；假使和雇取人，豈無煩擾之弊。是以卑宮菲食，聖主之所安；金屋瑤台，驕主之作麗。故有道之君，以逸逸人；無道之君，以樂樂身。願陛下使之以時，則力不竭；不用而息之，則人胥悅矣。」詞多不盡載。充容名惠，孝德之女，堅之姑也。文采綺麗，有若生知。太宗崩，哀慕而卒，時人傷異之。

fáng xuán líng yǔ gāo shì lián xié xíng, yù shào fǔ shǎo jiān dòu dé sù, wèn zhī yuē:" běi mén jìn lái yǒu hé yíng zào?" dé sù yǐ wén tài zōng. tài zōng wèi xuán líng shì lián yuē:" qīng dàn zhī nán yá shì, wǒ běi mén xiǎo xiǎo yíng zào, hé fáng qīng shì?" xuán líng děng bài xiè. wèi zhēng jìn yuē:" chén bù jiě bì xià zé, yì bù jiě xuán líng děng xiè. jì rèn dà chén, jí bì xià gǔ gōng ěr mù, yǒu suǒ yíng zào, hé róng bù zhī. zé qí fǎng wèn guān sī, chén suǒ bù jiě. bì xià suǒ wéi ruò shì, dāng zhù bì xià chéng zhī suǒ wéi ruò fēi, dāng zòu bà zhī. cǐ nǎi shì jūn zhī dào. xuán líng děng wèn jì wú zuì, ér bì xià zé zhī, xuán líng děng bù shí suǒ shǒu, chén shí bù yù." tài zōng shēn nà zhī.
　　房玄齡與高士廉偕行，遇少府少監竇德素，問之曰：「北門近來有何營造？」德素以聞太宗。太宗謂玄齡、士廉曰：「卿但知南衙事，我北門小小營造，何妨卿事？」玄齡等拜謝。魏徵進曰：「臣不解陛下責，亦不解玄齡等謝。既任大臣，即陛下股肱耳目，有所營造，何容不知。責其訪問官司，臣所不解。陛下所為若是，當助陛下成之；所為若非，當奏罷之。此乃事君之道。玄齡等問既無罪，而陛下責之，玄齡等不識所守，臣實不喻。」太宗深納之。

zǒng zhāng zhōng, gāo zōng jiāng xìng liáng zhōu. shí lǒng yòu xū hào, yì zhě yǐ wéi fēi biàn. gāo zōng wén zhī, zhào wǔ pǐn yǐ shàng, wèi yuē:" dì wǔ zài yī xún shòu, qún hòu sì cháo, cǐ gài cháng lǐ. zhèn yù zàn xìng liáng zhōu, rú wén zhōng wài, xián wèi fēi yí." zǎi chén yǐ xià, mò yǒu duì zhě. xiáng xíng dài fū lái gōng mǐn jìn yuē:" bì xià xún xìng liáng zhōu, xuān wáng lüè, qiú zhī gù shí, wèi kuī lìng diǎn. dàn suí shí dù shì, chén xià qiè yǒu suǒ yí, jì jiàn míng chì shī xíng, suǒ yǐ bù gǎn chén dú. fèng chì gù wèn, gǎn bù jìn yán. fú yǐ gāo lí suī píng, fú yú shàng gěng, xī dào jīng lüè, bīng yóu wèi tíng. qiě lǒng yòu zhū zhōu, rén hù guǎ shǎo, gōng dài chē jià, bèi tǐng shāo nán. chén wén zhōng wài, shí yǒu qiè yì." gāo zōng yuē:" jì yǒu cǐ yán, wǒ zhǐ dù lǒng, cún wèn gù lǎo, sōu shòu jí hái." suì xià zhào, tíng xī xìng, zhuó gōng mǐn wèi huáng mén shì láng.
　　總章中，高宗將幸涼州。時隴右虛耗，議者以為非便。高宗聞之，召五品以上，謂曰：「帝五載一巡狩，群後肆朝，此蓋常禮。朕欲暫幸涼州，如聞中外，咸謂非宜。」宰臣以下，莫有對者。詳刑大夫來公敏進曰：「陛下巡幸涼州，宣王略，求之故實，未虧令典。但隨時度事，臣下竊有所疑，既見明敕施行，所以不敢陳黷。奉敕顧問，敢不盡言。伏以高黎雖平，扶餘尚梗，西道經略，兵猶未停。且隴右諸州，人戶寡少，供待車駕，備挺稍難。臣聞中外，實有竊議。」高宗曰：「既有此言，我止度隴，存問故老，搜狩即還。」遂下詔，停西幸，擢公敏為黃門侍郎。

yuán lì zhēn wèi tài cháng bó shì, gāo zōng jiāng huì bǎi guān jí mìng fù yú xuān zhèng diàn, bìng shè jiǔ bù lè. lì zhēn jiàn yuē:" chén yǐ qián diàn zhèng qǐn, fēi mìng fù yàn huì zhī dì xiàng quē lù mén, fēi chàng yōu jìn yù zhī suǒ. wàng qǐng mìng fù huì yú bié diàn, jiǔ bù lè cóng dōng mén rù sàn lè yī sè, fú wàng tíng shěng. ruò yú sān diàn bié suǒ, zì kě bèi jí ēn sī." gāo zōng jí lìng yí yú lín dé diàn. zhì huì rì, shǐ zhōng shū shì láng xuē yuán chāo wèi lì zhēn yuē:" qīng mén chuán zhōng gěng, néng xiàn zhí yán, bù jiā hòu cì, hé yǐ jiǎng quàn." cì sī bǎi pǐ, qiān cí bù yuán wài.
　　袁利貞為太常博士，高宗將會百官及命婦於宣政殿，並設九部樂。利貞諫曰：「臣以前殿正寢，非命婦宴會之地；象闕路門，非倡優進御之所。望請命婦會於別殿，九部樂從東門入；散樂一色，伏望停省。若於三殿別所，自可備極恩私。」高宗即令移於麟德殿。至會日，使中書侍郎薛元超謂利貞曰：「卿門傳忠鯁，能獻直言，不加厚賜，何以獎勸。」賜絲百匹，遷祠部員外。

lǐ jūn qiú, gāo zōng jiāng fá gāo lí, shàng shū jiàn yuē:" xīn zhī tòng zhě, bù néng huǎn shēng shì zhī jí zhě, bù néng ān yán xìng zhī zhōng zhě, bù néng yǐn qíng. qiě shí jūn zhī lù zhě, sǐ jūn zhī shì. jīn chén shí bì xià zhī lù, qí gǎn ài shēn hū chén wén sī mǎ fǎ yuē:' guó suī dà, hào zhàn bì wáng tiān xià suī píng, wàng zhàn bì wēi.' bīng zhě, xiōng qì zhàn zhě, wēi shì. gù shèng zhǔ chóng xíng zhī yě. wèi rén lì zhī jǐn, kǒng fǔ kù zhī dān, jù shè jì zhī wēi, shēng zhōng guó zhī huàn. qiě gāo lí xiǎo chǒu, qián cáng shān hǎi, dé qí rén bù zú yǐ zhāng shèng huà, qì qí dì bù zú yǐ sǔn tiān wēi." wén duō bù zài, shū zòu bù bào.
　　李君球，高宗將伐高黎，上疏諫曰：「心之痛者，不能緩聲；事之急者，不能安言；性之忠者，不能隱情。且食君之祿者，死君之事。今臣食陛下之祿，其敢愛身乎臣聞《司馬法》曰：『國雖大，好戰必亡；天下雖平，忘戰必危。』兵者，兇器；戰者，危事。故聖主重行之也。畏人力之盡，恐府庫之殫，懼社稷之危，生中國之患。且高黎小丑，潛藏山海，得其人不足以彰聖化，棄其地不足以損天威。」文多不載，疏奏不報。

zhōng shū lìng hǎo chù jùn, gāo zōng jiāng xià zhào xùn wèi yú zé tiān shè zhī guó zhèng, zhào zǎi chén yì zhī, chù jùn duì yuē:" lǐ jīng yún:' tiān zǐ lǐ yáng dào, hòu lǐ yīn dé.' rán zé dì zhī yǔ hòu, yóu rì zhī yǔ yuè, yīn zhī yǔ yáng, gè yǒu suǒ zhǔ, bù xiāng duó yě. ruò shī qí xù, shàng zé zhé jiàn yú tiān, xià zé huò chéng yú rén. xī wèi wén dì zhe lìng, bēng hòu shàng bù xǔ huáng hòu lín cháo, nài hé suì yù zì shàn wèi yú tiān hòu. kuàng tiān xià zhě, gāo zǔ tài zōng zhī tiān xià, fēi bì xià zhī tiān xià. zhèng hé jǐn shǒu zōng miào, chuán zhī zǐ sūn, bù kě chí guó yú rén, yǒu sī yú hòu. wéi bì xià xiáng shěn." zhōng shū shì láng lǐ yì yǎn jìn yuē:" chù jùn suǒ yǐn jīng diǎn, qí yán zhì zhōng, wéi shèng lǜ wú yí, zé cāng shēng xìng shèn." gāo zōng nǎi zhǐ. jí tiān hòu shòu mìng, chù jùn yǐ mò, sūn xiàng jìng bèi zú zhū. shǐ, zé tiān yǐ quán biàn duō zhì, gāo zōng jiāng pái qún yì ér lì zhī. jí dé zhì, wēi fú bìng zuò, gāo zōng jǔ dòng, bì wèi chè zhǒu. gāo zōng bù shèng qí fèn. shí yǒu dào shì guō xíng zhēn chū rù gōng yè, wèi zé tiān xíng yàn shèng zhī shù. nèi shì wáng fú shèng zòu zhī. gāo zōng dà nù, mì zhào shàng guān yí fèi zhī, yīn zòu:" tiān hòu zhuān zì, hǎi nèi shī wàng, qǐng fèi chù yǐ shùn tiān xīn." gāo zōng jí lìng yí cǎo zhào, zuǒ yòu chí gào zé tiān, jù sù, zhào cǎo yóu zài. gāo zōng kǒng qí yuàn duì, dài zhī rú chū, qiě gào zhī yuē:" cǐ bìng shàng guān yí jiào wǒ." zé tiān suì zhū yí jí fú shèng děng, bìng cì tài zǐ zhōng sǐ. zì shì, zhèng guī wǔ hòu, tiān zǐ gǒng shǒu ér yǐ, jìng yí guī dǐng yān.
　　中書令郝處俊，高宗將下詔遜位於則天攝知國政，召宰臣議之，處俊對曰：「《禮經》云：『天子理陽道，後理陰德。』然則帝之與後，猶日之與月，陰之與陽，各有所主，不相奪也。若失其序，上則謫見於天，下則禍成於人。昔魏文帝着令，崩後尚不許皇后臨朝，奈何遂欲自禪位於天后。況天下者，高祖、太宗之天下，非陛下之天下。正合謹守宗廟，傳之子孫，不可持國與人，有私於後。惟陛下詳審。」中書侍郎李義琰進曰：「處俊所引經典，其言至忠，惟聖慮無疑，則蒼生幸甚。」高宗乃止。及天后受命，處俊已歿，孫象竟被族誅。始，則天以權變多智，高宗將排群議而立之。及得志，威福並作，高宗舉動，必為掣肘。高宗不勝其忿。時有道士郭行真出入宮掖，為則天行厭勝之術。內侍王伏勝奏之。高宗大怒，密召上官儀廢之，因奏：「天后專恣，海內失望，請廢黜以順天心。」高宗即令儀草詔，左右馳告則天，遽訴，詔草猶在。高宗恐其怨懟，待之如初，且告之曰：「此並上官儀教我。」則天遂誅儀及伏勝等，並賜太子忠死。自是，政歸武后，天子拱手而已，竟移龜鼎焉。

zhōu xìng lái jùn chén luó zhī yì guān, cháo yě jù shè, yù shǐ dài fū lǐ sì zhēn shàng shū jiàn yuē:" chén wén chén píng shì hàn zǔ, móu shū chǔ zhī jūn chén, nǎi yòng huáng jīn qī shí jīn, xíng fǎn jiàn zhī shù. xiàng yǔ guǒ yí chén xià, chén píng zhī jì suì xíng. jīn gào shì fēn yún, xū duō shí shǎo. rú dāng yǒu xiōng tè, yān zhī bù xiān móu shū bì xià jūn chén, hòu chú guó jiā liáng shàn. chén kǒng yǒu shè jì zhī huò. fú qǐ bì xià huí sī qiān lǜ, chá chén kuáng gǔ, rán hòu tuì jiù dǐng huò, shí wú suǒ hèn. chén dé mò wèi zhōng guǐ, shú yǔ cún wèi chǎn rén. rú luó zhī zhī tú, jí shì shū jiān zhī jiàn, chén píng fǎn jiàn, qí yuǎn hū huò?" suì wèi jùn chén suǒ gòu, fàng yú lǐng biǎo. jùn chén sǐ, zhēng hái, tú cì guì yáng ér zhōng, zèng jì zhōu cì shǐ. zhōng zōng cháo, zhuī fù běn guān.
　　周興、來俊臣羅織衣冠，朝野懼懾，御史大夫李嗣真上疏諫曰：「臣聞陳平事漢祖，謀疏楚之君臣，乃用黃金七十斤，行反間之術。項羽果疑臣下，陳平之計遂行。今告事紛紜，虛多實少。如當有凶慝，焉知不先謀疏陛下君臣，後除國家良善。臣恐有社稷之禍。伏乞陛下回思遷慮，察臣狂瞽，然後退就鼎鑊，實無所恨。臣得歿為忠鬼，孰與存為諂人。如羅織之徒，即是疏間之漸，陳平反間，其遠乎或？」遂為俊臣所構，放於嶺表。俊臣死，征還，途次桂陽而終，贈濟州刺史。中宗朝，追複本官。

zōng chǔ kè xiōng qín kè, qián quàn zé tiān gé mìng, lèi qiān nèi shǐ. hòu yǐ zāng zuì nà, liú yú lǐng nán ér sǐ. chǔ kè wú tā cái néng, fù huì wǔ sān sī. shén lóng zhōng, wèi zhōng shū shè rén. shí xī tū jué ā shǐ nà zhōng jié bù hé, ān xī dū hù guō yuán zhèn zòu qǐng xǐ zhōng jié yú nèi dì, chǔ kè yǔ dì jìn qīng jí jì chù nè děng nà zhōng jié hòu lù, qǐng fā bīng yǐ tǎo xī tū jué, bù nà yuán zhèn zhī zòu. tū jué dà nù, jǔ bīng rù kòu, shèn wéi biān huàn. jiān chá yù shǐ cuī wǎn, hé zòu chǔ kè děng, yuē:" wén sì mǔ xiàng lǐng, liáng yù bù chéng èr xīn shì jūn, míng fá wú shě. jǐn àn zōng chǔ kè jì chù nè děng, xìng wéi xiǎn bì, zhì yuè xī hè. xìng yǐ zāo yù shèng zhǔ, lèi tiǎn shū róng, chéng kǎi tì zhī ēn, jū bì xié zhī dì, bù néng kè yì dǐ cāo, yōu guó rú jiā, wēi xiào juān chén, yǐ bì chuān yuè. suì nǎi zhuān zuò wēi fú, gǎn shù péng dǎng. yǒu wú jūn zhī xīn, quē dà chén zhī jié. qián tōng xiǎn yǔn, nà huì yì zī gōng yǐn wán xiōng, shòu lù wú xiàn. chǒu wén chōng chì, huì jī zhāo zhāng. qiě jìng wài jiāo tōng, qíng zhuàng nán cè. jīn suō gé fǎn pàn, biān bǐ bù níng, yóu cǐ zāng sī, qǔ yuàn wài guó. lùn zhī zhě qǔ huò yǐ jié shé, yǔ zhī zhě bì zuì ér qián kǒu. jìn qīng xī jū róng zhí, sù quē zhōng chéng, lǚ yǐ yán xíng, jiē yóu dú huò. jīn yòu dāo tiǎn, pín mù shū ēn, hòu lù zhòng quán, dāng cháo mò bǐ. céng wú quān gǎi, nǎi xùn zāng sī. cǐ ér róng zhī, shú yún qí kě! chén miù tiǎn gōng zhí, yì zài chù xié, qǐng chú jù dù, yǐ dá tiān zào." zhōng zōng bù cóng, jù lìng yǔ wǎn hé jiě. é ér wéi shì bài, chǔ kè děng xián zhū.
　　宗楚客兄秦客，潛勸則天革命，累遷內史。後以贓罪那，流於嶺南而死。楚客無他材能，附會武三思。神龍中，為中書舍人。時西突厥阿史那、忠節不和，安西都護郭元振奏請徙忠節於內地，楚客與弟晉卿及紀處訥等納忠節厚賂，請發兵以討西突厥，不納元振之奏。突厥大怒，舉兵入寇，甚為邊患。監察御史崔琬，劾奏楚客等，曰：「聞四牡項領，良御不乘；二心事君，明罰無舍。謹按宗楚客、紀處訥等，性唯險詖，志越溪壑。幸以遭遇聖主，累忝殊榮，承愷悌之恩，居弼諧之地，不能刻意砥操，憂國如家，微效涓塵，以裨川岳。遂乃專作威福，敢樹朋黨。有無君之心，闕大臣之節。潛通玁狁，納賄易貲；公引頑凶，受賂無限。醜聞充斥，穢跡昭彰。且境外交通，情狀難測。今娑葛反叛，邊鄙不寧，由此贓私，取怨外國。論之者取禍以結舌，語之者避罪而鉗口。晉卿昔居榮職，素闕忠誠，屢以嚴刑，皆由黷貨。今又叨忝，頻沐殊恩，厚祿重權，當朝莫比。曾無悛改，乃徇贓私。此而容之，孰雲其可！臣謬忝公直，義在觸邪，請除巨蠹，以答天造。」中宗不從，遽令與琬和解。俄而韋氏敗，楚客等咸誅。

sū ān héng bó xué, yóu míng zhōu lǐ zuǒ shì. cháng ān èr nián, shàng shū jiàn qǐng fù zǐ míng pì, qí cí yuē:" chén wén: zhōng chén bù shùn shí ér qǔ chǒng, liè shì bù xī sǐ ér tōu shēng. gù jūn dào bù míng, zhōng chén zhī guò chén dào bù guǐ, liè shì zhī zuì. jīn tài zǐ nián dé jù shèng, bì xià tān qí bǎo wèi ér wàng mǔ zǐ zhī ēn, bì tài zǐ zhī yuán liáng, jù tài zǐ zhī shén qì. hé yǐ jiào tiān xià mǔ cí zǐ xiào, yān néng shǐ tiān xià yí fēng yì sú wéi bì xià sī zhī: jiāng hé shèng yán yǐ jiàn táng jiā zōng miào, jiāng hé gào mìng yǐ yè dà dì fén líng?" shū zòu bù nà. wèi yuán zhōng wèi zhāng yì zhī suǒ gòu, ān héng yòu zhōng lǐ zhī. yì zhī dà nù, jiāng shā zhī, lài zhū jìng zé huán fàn děng bǎo hù huò miǎn. hòu zuò jié mǐn tài zǐ shì, xià yù sǐ. ruì zōng jí wèi, xià zhào yuē:" sū ān héng wén xué lì shēn, gěng zhí chéng cāo, wǎng nián chén shū, zhōng dǎng kě jiā. shǔ huí xié shàn quán, yǎn cóng fēi mìng, yǔ yán zhěn dào, yòng cè yú huái. kě zèng jiàn yì dài fū."
　　蘇安恆博學，尤明《周禮》、《左氏》。長安二年，上疏諫請復子明辟，其詞曰：「臣聞：忠臣不順時而取寵，烈士不惜死而偷生。故君道不明，忠臣之過；臣道不軌，烈士之罪。今太子年德俱盛，陛下貪其寶位而忘母子之恩，蔽太子之元良，據太子之神器。何以教天下母慈子孝，焉能使天下移風易俗惟陛下思之：將何聖顏以見唐家宗廟，將何誥命以謁大帝墳陵？」疏奏不納。魏元忠為張易之所構，安恆又中理之。易之大怒，將殺之，賴朱敬則、桓范等保護獲免。後坐節憫太子事，下獄死。睿宗即位，下詔曰：「蘇安恆文學立身，鯁直成操，往年陳疏，忠讜可嘉。屬回邪擅權，奄從非命，與言軫悼，用惻於懷。可贈諫議大夫。」

zhāng jiǎn zhī jì qiān zé tiān yú shàng yáng gōng, zhōng gōng yóu yǐ huáng tài zǐ jiān guó, gào wǔ shì zhī miào. shí lèi rì yīn yì, shì yù shǐ cuī hún zòu yuē:" fāng jīn guó mìng chū fù, zhèng dāng huī hào chēng táng, shùn wàn xìng zhī xīn. nài hé gào wǔ shì miào miào yí huǐ zhī, fù táng hóng yè, tiān xià xìng shèn!" zhōng zōng shēn nà zhī. zhì mìng jì xíng, yīn yún sì chú, wàn lǐ chéng kuò, xián yǐ wéi tiān rén zhī yīng.
　　張柬之既遷則天於上陽宮，中宮猶以皇太子監國，告武氏之廟。時累日陰翳，侍御史崔渾奏曰：「方今國命初復，正當徽號稱唐，順萬姓之心。奈何告武氏廟廟宜毀之，復唐鴻業，天下幸甚！」中宗深納之。制命既行，陰雲四除，萬里澄廓，咸以為天人之應。

wǔ sān sī de xìng yú zhōng zōng. jīng zhào rén wéi yuè jiāng děng bù kān fèn jī, shàng shū gào qí shì. zhōng zōng huò zhī, mìng zhǎn yuè jiāng. huáng mén shì láng sòng jǐng zhí zòu, qǐng àn ér hòu xíng. zhōng zōng yù nù, bù jí zhěng yī lǚ, àn jīn chū cè mén, yíng wèi jǐng yuē:" zhèn yǐ wéi yǐ zhǎn yǐ, hé yǐ huǎn?" mìng cù zhǎn. jǐng yuē:" rén yán gōng zhōng sī yú sān sī, bì xià jìng bù wèn ér zhǎn, chén kǒng yǒu qiè yì. gù qǐng àn ér hòu xíng." zhōng zōng dà nù, jǐng yuē:" qǐng xiān zhǎn chén, bù rán, zhōng bù fèng zhào." nǎi liú yuè jiāng yú lǐng nán, xún shǐ rén shā zhī.
　　武三思得幸於中宗。京兆人韋月將等不堪憤激，上書告其事。中宗惑之，命斬月將。黃門侍郎宋璟執奏，請按而後刑。中宗愈怒，不及整衣履，岸巾出側門，迎謂璟曰：「朕以為已斬矣，何以緩？」命促斬。璟曰：「人言宮中私於三思，陛下竟不問而斬，臣恐有竊議。故請按而後刑。」中宗大怒，璟曰：「請先斬臣，不然，終不奉詔。」乃流月將於嶺南，尋使人殺之。

liǔ zé, ruì zōng cháo tài píng gōng zhǔ yòng shì, zòu xié fēng guān fù jiù zhí, shàng shū jiàn yuē:" yào bù dú bù kě yǐ chù jí, cí bù qiè bù kě yǐ bì guò. shì yǐ xí gān zhǐ zhě, fēi shè yǎng zhī fāng ěr yú nìng zhě, jī wēi dài zhī běn. bì xià jí wèi zhī chū, nà yáo sòng zhī jì, xián chù xié fēng. jìn rì yòu mìng xié fēng, shì xié fēng zhī rén bù rěn qì yě, xiān dì zhī yì bù kě wéi yě ruò xié fēng zhī rén bù rěn qì, shì wéi yuè jiāng yàn qīn róng zhī liú bù kě bāo zèng lǐ duō zuò zhèng kè yì zhī tú bù kě qīng xuě. bì xià hé bù néng rěn yú cǐ, ér dú rěn yú bǐ shǐ shàn è bù dìng, fǎn fù xiāng gōng, zhì lìng jūn zǐ dào xiāo, xiǎo rén dào cháng wèi zhèng zhě xián yuān, fù wěi zhě dé zhì. jiāng hé yǐ zhǐ jiān xié, jiāng hé yǐ chéng fēng sú yé?" ruì zōng suì cóng zhī, yīn ér zhuó zé, bài jiān chá yù shǐ.
　　柳澤，睿宗朝太平公主用事，奏斜封官復舊職，上疏諫曰：「藥不毒不可以觸疾，詞不切不可以裨過。是以習甘旨者，非攝養之方；邇諛佞者，積危殆之本。陛下即位之初，納姚、宋之計，咸黜斜封。近日又命斜封，是斜封之人不忍棄也，先帝之意不可違也若斜封之人不忍棄，是韋月將、燕欽融之流不可褒贈；李多祚、鄭克義之徒不可清雪。陛下何不能忍於此，而獨忍於彼使善惡不定，反覆相攻，致令君子道消，小人道長；為正者銜冤，附偽者得志。將何以止奸邪，將何以懲風俗耶？」睿宗遂從之，因而擢澤，拜監察御史。

ní ruò shuǐ wèi biàn zhōu cì shǐ, xuán zōng cháng qiǎn zhōng guān wǎng huái nán cǎi bǔ jiāo jīng jí zhū shuǐ qín, shàng shū jiàn yuē:" fāng jīn jiǔ hù shí máng, sān nóng bìng zuò, tián fū yōng lěi, cán fù chí sāng. ér yǐ cǐ shí cǎi bǔ qí qín yì niǎo, gōng yuán chí zhī wán, yuǎn zì jiāng lǐng, dá yú jīng shī, lì juàn dān fù, shí zhī yǐ yú ròu, jiān zhī yǐ dào liáng. dào lù guān zhě, mò bù yán bì xià jiàn rén ér guì niǎo. bì xià dāng yǐ fèng huáng wèi fán niǎo, qí lín wèi fán shòu, zé jiāo jīng zhī lèi, hé zú guì yě! bì xià xī lóng qián fān dǐ, bèi lì jiān wēi, jīn fēn qīn kuò qīng, gāo jū jiǔ wǔ, yù bó zǐ nǚ, chōng yú hòu tíng zhí gòng zhēn qí, yíng yú nèi fǔ. guò cǐ zhī wài, yòu hé qiú zāi!" shǒu zhào dá yuē:" zhèn xiān shǐ rén qǔ shǎo zá niǎo, qí shǐ bù shí zhèn yì, jiāng niǎo shāo duō. qīng jiàn zòu zhī, cí chéng zhōng kěn, shēn chēng zhèn yì. qīng dá shí zhōu cái, yì fāng jìng zhí, gù chuò gāng xiá zhī zhòng, yǐ chǔ fāng miàn zhī quán. guǒ néng xián xié cún chéng, shǒu jié mí gù, gǔ gěng zhōng liè, yù shì wú yǐn, yán niàn zhōng dǎng, shēn yòng xǐ wèi. jīn cì qīng wù sì shí duàn, yòng dá zhì yán."
　　倪若水為汴州刺史，玄宗嘗遣中官往淮南采捕鵁鶄及諸水禽，上疏諫曰：「方今九鳸時忙，三農並作，田夫擁耒，蠶婦持桑。而以此時采捕奇禽異鳥，供園池之玩，遠自江嶺，達於京師，力倦擔負，食之以魚肉，間之以稻糧。道路觀者，莫不言陛下賤人而貴鳥。陛下當以鳳凰為凡鳥，麒麟為凡獸，則鵁鶄之類，曷足貴也！陛下昔龍潛藩邸，備歷艱危，今氛侵廓清，高居九五，玉帛子女，充於後庭；職貢珍奇，盈於內府。過此之外，又何求哉！」手詔答曰：「朕先使人取少雜鳥，其使不識朕意，將鳥稍多。卿見奏之，詞誠忠懇，深稱朕意。卿達識周材，義方敬直，故輟綱轄之重，以處方面之權。果能閑邪存誠，守節彌固，骨鯁忠烈，遇事無隱，言念忠讜，深用喜慰。今賜卿物四十段，用答至言。」

ān lù shān, tiān bǎo mò qǐng yǐ fān jiāng sān shí rén dài hàn jiāng. xuán zōng xuān fù zhōng shū lìng jí rì jìn chéng, wéi jiàn sù wèi yáng guó zhōng yuē:" ān lù shān yǒu bù chén zhī xīn, bào yú tiān xià. jīn yòu yǐ fān jiāng dài hàn, qí fǎn míng yǐ." jù qǐng duì. xuán zōng yuē:" qīng yǒu yí lù shān zhī yì yé!" jiàn sù qū xià diàn, tì sì qiě chén lù shān fǎn zhuàng. zhào lìng fù wèi, yīn yǐ lù shān biǎo liú shàng qián ér chū. é yòu xuān zhào yuē:" cǐ zhī yī zòu, gū róng zhī, zhèn xú wèi tú yǐ." jiàn sù zì cǐ hòu, měi duì jiàn, měi yán qí shì, yuē:" chén yǒu yī cè, kě xiāo qí nán, qǐng yǐ píng zhāng shì zhuī zhī." xuán zōng xǔ wèi cǎo zhào, qì, zhōng liú zhī, qiǎn zhōng shǐ fǔ qiú lín sòng gān zǐ, qiě guān qí biàn. qiú lín shòu lù ér hái, yīn yán wú fǎn zhuàng. xuán zōng wèi zǎi chén yuē:" bì wú èr xīn, zhào běn zhèn yǐ fén yǐ." hòu qiú lín nà lù shì xiè, yīn jì lóng táng, tuō shì pū shā zhī. shí sì nián, qiǎn zhōng shǐ mǎ chéng wēi jī xǐ shū zhào lù shān yuē:" zhèn yǔ qīng xiū dé yī tāng, gù zhào qīng. zhì shí yuè, zhèn dài qīng yú huá qīng gōng." chéng wēi fù mìng, qì yuē:" chén jǐ bù dé shēng huán. lù shān jiàn chén xuān jìn zhǐ, jù chuáng bù qǐ. dàn yún:' shèng tǐ ān wěn fǒu' jù lìng sòng chén yú bié guǎn. shù rì, rán hòu miǎn nán." zhì shí yuè jiǔ rì, fǎn yú fàn yáng, yǐ zhū guó zhōng wéi míng, dàng fù èr jīng, qiè nòng shén qì, qì jīn wǔ shí yú nián ér bīng wèi jí. yì yuē:" lǚ shuāng jiān bīng, suǒ yóu zhě jiàn." xiàng shǐ shī yǐn jié gǔ gōng zhī lì, wǔ fū xiào fù xīn zhī chéng, zé zhū tū xī yǒng, yì hé néng zhì shī yú zhōng cè, níng zài rén móu, tòng zāi!
　　安祿山，天寶末請以蕃將三十人代漢將。玄宗宣付中書令即日進呈，韋見素謂楊國忠曰：「安祿山有不臣之心，暴於天下。今又以蕃將代漢，其反明矣。」遽請對。玄宗曰：「卿有疑祿山之意耶！」見素趨下殿，涕泗且陳祿山反狀。詔令復位，因以祿山表留上前而出。俄又宣詔曰：「此之一奏，姑容之，朕徐為圖矣。」見素自此後，每對見，每言其事，曰：「臣有一策，可銷其難，請以平章事追之。」玄宗許為草詔，訖，中留之，遣中使輔璆琳送甘子，且觀其變。璆琳受賂而還，因言無反狀。玄宗謂宰臣曰：「必無二心，詔本朕已焚矣。」後璆琳納賂事泄，因祭龍堂，託事撲殺之。十四年，遣中使馬承威齎璽書召祿山曰：「朕與卿修得一湯，故召卿。至十月，朕待卿於華清宮。」承威復命，泣曰：「臣幾不得生還。祿山見臣宣進旨，踞床不起。但云：『聖體安穩否』遽令送臣於別館。數日，然後免難。」至十月九日，反於范陽，以誅國忠為名，盪覆二京，竊弄神器，迄今五十餘年而兵未戢。《易》曰：「履霜堅冰，所由者漸。」向使師尹竭股肱之力，武夫效腹心之誠，則豬突豨勇，亦何能至失於中策，寧在人謀，痛哉！