strong wén zhì strong
文質
wáng zhě shǐ lì, zhū hóu jiē jiàn hé? dāng shòu fǎ bǐng zhèng jiào yě. shàng shū: jí wǔ ruì, jìn sì yuè. wèi shùn shǐ jí wèi, jiàn sì fāng zhū hóu, hé fú xìn. shī yún: xuán wáng huán bō, shòu xiǎo guó shì dá, shòu dà guó shì dá. yán tāng wáng tiān xià, dà xiǎo guó zhū hóu jiē lái jiàn, tāng néng tōng dá yǐ lǐ yì yě. zhōu sòng yuē: liè wén pì gōng, xī zī zhǐ fú. yán wǔ wáng fá zhòu dìng tiān xià, zhū hóu lái huì, jù yú jīng shī shòu fǎ dù yě. yuǎn jìn mò bù zhì, shòu mìng zhī jūn tiān zhī suǒ xìng, sì fāng mò gǎn wéi, yí dí xián lǜ fú gù yě.
王者始立,諸侯皆見何?當受法稟正教也。《尚書》:「輯五瑞,覲四岳。」謂舜始即位,見四方諸侯,合符信。《詩》云:「玄王桓撥,受小國是達,受大國是達。」言湯王天下,大小國諸侯皆來見,湯能通達以禮義也。《周頌》曰:「烈文辟公,錫茲祉福。」言武王伐紂定天下,諸侯來會,聚於京師受法度也。遠近莫不至,受命之君天之所興,四方莫敢違,夷狄咸率服故也。
hé wèi wǔ ruì, wèi guī bì cóng huáng zhāng yě. lǐ yuē: tiān zǐ guī chǐ yǒu èr cùn. yòu yuē: bó sān cùn, shàn shàng cùn bàn, hòu bàn cùn. bàn guī wèi zhāng. fāng zhōng yuán wài yuē bì. bàn bì yuē huáng. yuán zhōng yá shēn xuán wài yuē cóng. lǐ jì wáng dù yuē: wáng zhě, yǒu xiàng jūn zhī dé, zào bù qīng, shī bù zhòng, báo bù jiāo, lián bù shāng, cī bù yǎn, shì yǐ rén jūn bǎo zhī. tiān zǐ zhī chún yù chǐ yǒu èr cùn. gōng hóu jiǔ cùn, sì yù yī shí yě. bó zǐ nán jù sān yù èr shí yě.
何謂五瑞,謂珪、璧、琮、璜、璋也。《禮》曰:「天子珪尺有二寸。」又曰:「博三寸,剡上寸半,厚半寸。半珪為璋。方中圓外曰璧。半璧曰璜。圓中牙身玄外曰琮。《禮記王度》曰:「王者,有象君之德,燥不輕,濕不重,薄不澆,廉不傷,疵不掩,是以人君寶之。」天子之純玉尺有二寸。公侯九寸,四玉一石也。伯、子、男俱三玉二石也。
wǔ yù zhě gè hé shī? gài yǐ wèi huáng yǐ zhēng zhào, bì yǐ pìn wèn, zhāng yǐ fā bīng, guī yǐ xìn zhì, cóng yǐ qǐ tǔ gōng zhī shì yě.
五玉者各何施?蓋以為璜以徵召,璧以聘問,璋以發兵,珪以信質,琮以起土功之事也。
guī yǐ wèi xìn zhě hé? guī zhě duì shàng, xiàng wù jiē shēng, jiàn yú shàng yě. xìn mò zhe yú zuò jiàn, gù yǐ guī wèi xìn, ér jiàn wàn wù zhī shǐ, mò bù zì jié. guī zhī wèi yán jié yě, shàng duì yáng yě, xià fāng yīn yě. yáng zūn, gù qí lǐ shùn bèi yě. zài wèi dōng fāng, yáng jiàn yì yú shàng yě.
珪以為信者何?珪者兌上,象物皆生,見於上也。信莫著於作見,故以珪為信,而見萬物之始,莫不自潔。珪之為言潔也,上兌陽也,下方陰也。陽尊,故其禮順備也。在位東方,陽見義於上也。
bì yǐ pìn wèn hé? bì zhě, fāng zhōng yuán wài, xiàng dì, dì dào ān níng ér chū cái wù, gù yǐ bì pìn wèn yě. fāng zhōng, yīn dé fāng yě. yuán wài, yīn xì yú yáng yě. yīn dé shèng yú nèi, gù jiàn xiàng yú nèi, wèi zài zhōng yāng. bì zhī wèi yán jī yě, zhōng yāng, gù yǒu tiān dì zhī xiàng, suǒ yǐ jù yòng yě. nèi fāng xiàng dì, wài yuán xiàng tiān yě.
璧以聘問何?璧者,方中圓外,象地,地道安寧而出財物,故以璧聘問也。方中,陰德方也。圓外,陰繫於陽也。陰德盛於內,故見象於內,位在中央。璧之為言積也,中央,故有天地之象,所以據用也。內方象地,外圓象天也。
huáng suǒ yǐ zhēng zhào hé? huáng zhě, bàn bì, wèi zài běi fāng, běi yīn jí ér yáng shǐ qǐ, gù xiàng bàn yīn. yáng qì shǐ shī, zhēng zhào wàn wù, gù yǐ zhēng zhào yě. bù xiàng yīn hé? yáng shǐ wù wēi, wèi kě jiàn. huáng zhě, héng yě, zhì zūn zhī mìng yě. yáng qì héng yú huáng quán, gù yuē huáng. huáng zhī wèi yán guāng yě, yáng guāng suǒ jí, mò bù dòng yě. xiàng jūn zhī wēi mìng suǒ jiā, mò gǎn bù cóng, yáng zhī suǒ shī, wú bù jié yě.
璜所以徵召何?璜者,半璧,位在北方,北陰極而陽始起,故象半陰。陽氣始施,徵召萬物,故以徵召也。不象陰何?陽始物微,未可見。璜者,橫也,質尊之命也。陽氣橫於黃泉,故曰璜。璜之為言光也,陽光所及,莫不動也。象君之威命所加,莫敢不從,陽之所施,無不節也。
zhāng yǐ fā bīng hé? zhāng bàn guī, wèi zài nán fāng, nán fāng yáng jí ér yīn shǐ qǐ, bīng yì yīn yě, gù yǐ fā bīng yě. bù xiàng qí yīn hé? yīn shǐ qǐ wù shàng níng, wèi kě xiàng yě. zhāng zhī wèi yán míng yě, shǎng fá zhī dào, shǐ chén zhī lǐ, dāng zhāng míng yě. nán fāng zhī shí, wàn wù mò bù zhāng, gù wèi zhī zhāng.
璋以發兵何?璋半珪,位在南方,南方陽極而陰始起,兵亦陰也,故以發兵也。不象其陰何?陰始起物尚凝,未可象也。璋之為言明也,賞罰之道,使臣之禮,當章明也。南方之時,萬物莫不章,故謂之璋。
cóng yǐ qǐ tǔ gōng fā jù zhòng hé? cóng zhī wèi yán shèng yě, xiàng wàn wù zhī zōng jù shèng yě, gōng zhī suǒ chéng, gù yǐ qǐ tǔ gōng fā zhòng yě. wèi xī fāng, xī fāng yáng shōu gōng yú nèi, yīn chū chéng yú wài, nèi yuán xiàng yáng, wài zhí wèi yīn, wài yá ér nèi còu, xiàng jù huì yě, gù wèi zhī cóng. hòu fū rén zhī cái yě.
琮以起土功發聚眾何?琮之為言聖也,象萬物之宗聚聖也,功之所成,故以起土功發眾也。位西方,西方陽收功於內,陰出城於外,內圓象陽,外直為陰,外牙而內湊,象聚會也,故謂之琮。後夫人之財也。
wǔ yù suǒ shī fēi yī, bù kě shèng tiáo, lüè jǔ dà zhě yě.
五玉所施非一,不可勝條,略舉大者也。
hé fú xìn zhě, wèi tiān zǐ zhí mào yǐ cháo zhū hóu, zhū hóu zhí guī yǐ jìn tiān zǐ. mào zhī wèi yán mào yě, shàng yǒu suǒ fù, xià yǒu suǒ mào. gù jìn lǐ yuē: hòu shì zhí guī shēng táng. shàng shū dà chuán: tiān zǐ zhí mào yǐ cháo zhū hóu. yòu yuē: zhū hóu zhí suǒ shòu guī yǔ bì cháo yú tiān zǐ, wú guò zhě fù dé qí guī yǐ guī qí bài, yǒu guò zhě liú qí guī, néng zhèng xíng zhě fù hái qí guī. sān nián guī bù fù, shǎo chù yǐ jué. guī suǒ yǐ hái hé? yǐ wèi cóng xìn ruì yě. bì suǒ yǐ liú zhě, yǐ cái bì jǐn zhé gèng zào. hé yǐ yán zhī? lǐ yuē: guī zào chǐ bā cùn. yǒu zào guī, mén dé zào bì yě. gōng guī jiǔ cùn, sì yù yī shí. hé yǐ zhī bù yǐ yù wèi sì, qì shí chí wèi yě? yǐ shàng shū hé yán wǔ yù yě.
合符信者,謂天子執瑁以朝諸侯,諸侯執圭以覲天子。瑁之為言冒也,上有所覆,下有所冒。故《覲禮》曰:「侯氏執圭升堂。」《尚書大傳》:「天子執瑁以朝諸侯。」又曰:「諸侯執所受圭與璧朝於天子,無過者復得其珪以歸其拜,有過者留其圭,能正行者復還其珪。三年珪不復,少絀以爵。圭所以還何?以為琮信瑞也。璧所以留者,以財幣盡輒更造。何以言之?《禮》曰:「圭造尺八寸。」有造圭,門得造璧也。公圭九寸,四玉一石。何以知不以玉為四,器石持為也?以《尚書》合言五玉也。
chén jiàn jūn suǒ yǐ yǒu zhì hé? zhì zhě, zhì yě, zhì jǐ zhī chéng, zhì jǐ zhī kǔn fú yě. wáng zhě yuán chén zǐ xīn yǐ wèi zhī zhì, chà qí zūn bēi, yǐ fù qí yì yě. gōng hóu yǐ yù wèi zhì zhě, yù qǔ qí zào bù qīng, shī bù zhòng, gōng zhī dé quán, qīng yǐ gāo zhě, qǔ qí qún bù dǎng. qīng zhí zài jǐn zhōng lǜ xià, bù ā dǎng yě. dài fū yǐ yàn wèi zhì zhě, qǔ qí fēi chéng háng, liè. dài fū zhí zài yǐ fèng mìng zhī shì sì fāng, dòng zuò dāng néng zì zhèng yǐ shì jūn yě. shì yǐ zhì wèi zhì zhě, qǔ qí bù kě yòu zhī yǐ shí, shè zhī yǐ wēi, bì sǐ bù kě shēng chù. shì xíng wēi shǒu jié sǐ yì, bù dāng yí zhuǎn yě. qū lǐ yuē: qīng gāo dài fū yǐ yàn shì yǐ zhì wèi zhì, shù rén zhī zhì pǐ, tóng zǐ wěi zhì ér tuì. yě wài jūn zhōng wú zhì, yǐ yīng shí shǐ kě yě. yán bì yǒu zhì yě. pǐ wèi wù yě.
臣見君所以有贄何?贄者,質也,質己之誠,致己之悃幅也。王者緣臣子心以為之制,差其尊卑,以副其意也。公、侯以玉為贄者,玉取其燥不輕,濕不重,公之德全,輕以羔者,取其群不黨。卿職在盡忠率下,不阿黨也。大夫以雁為贄者,取其飛成行,列。大夫職在以奉命之適四方,動作當能自正以事君也。士以雉為贄者,取其不可誘之以食,懾之以威,必死不可生畜。士行威守節死義,不當移轉也。《曲禮》曰:「卿羔、大夫以雁、士以雉為贄,庶人之贄匹,童子委贄而退。野外軍中無贄,以纓、拾、矢可也。」言必有贄也。匹謂鶩也。
qīng dài fū zhì, gǔ yǐ ní lù jīn yǐ gāo yàn hé? yǐ wèi gǔ zhě zhì, qǔ qí nèi, wèi dé měi cǎo míng xiāng hū jīn wén qǔ qí wài, wèi gāo guì rǔ yàn yǒu háng liè yě. lǐ xiāng jiàn jīng yuē: shàng dài fū xiāng jiàn, yǐ gāo zuǒ gù yòu zhì zhí ní. míng gǔ yǐ ní lù, jīn yǐ gāo yě. qīng dài fū zhì biàn, jūn yǔ shì zhì bù biàn hé? rén jūn zhì zūn, jí měi zhī wù yǐ wèi zhì shì jiàn fú jié sǐ yì, yī jiè zhī dào yě, gù bù biàn. sī xiāng jiàn yì yǒu zhì hé? suǒ yǐ xiāng zūn jìng, zhǎng hé mù yě. péng yǒu zhī jì, wǔ cháng zhī dào, yǒu tōng cái zhī yì, zhèn qióng jiù jí zhī yì, zhōng xīn hǎo zhī, yù yǐn shí zhī, gù cái bì zhě suǒ yǐ fù zhì yì yě. lǐ shì xiāng jiàn jīng yuē: shàng dài fū xiāng jiàn yǐ yàn. shì dōng yǐ zhì, xià yǐ pú yě.
卿、大夫贄,古以麑鹿今以羔、雁何?以為古者質,取其內,謂得美草鳴相呼;今文取其外,謂羔跪乳、雁有行列也。《禮 相見經》曰:「上大夫相見,以羔左顧右贄執麑。明古以麑鹿,今以羔也。卿、大夫贄變,君與士贄不變何?人君至尊,極美之物以為贄;士賤伏節死義,一介之道也,故不變。私相見亦有贄何?所以相尊敬,長和睦也。朋友之際,五常之道,有通財之義,振窮救急之意,中心好之,欲飲食之,故財幣者所以副至意也。《禮 士相見經》曰:「上大夫相見以雁。士冬以雉,夏以脯也。」
fù rén zhī zhì yǐ zǎo lì xiá xiū zhě, fù rén wú zhuān zhì zhī yì, yù zhòng zhī rèn, jiāo jiē cí ràng zhī lǐ, zhí zài gōng yǎng kuì shí zhī jiān, qí yì yī yě. gù hòu fū rén yǐ zǎo lì xiá xiū zhě, fán nèi xiū yīn yě. yòu qǔ qí cháo zǎo qǐ, lì zhàn lì zì zhèng yě. xiá xiū zhě, pú yě. gù chūn qiū chuán yuē: zōng fù dí yòng bì, fēi lǐ yě. rán zé zǎo lì yún hū? xiá xiū yún hū?
婦人之制以棗栗暇修者,婦人無專制之義,御眾之任,交接辭讓之禮,職在供養饋食之間,其義一也。故後夫人以棗栗暇修者,凡內修陰也。又取其朝早起,栗戰慄自正也。暇修者,脯也。故《春秋傳》曰:「宗婦覿用幣,非禮也。然則棗栗云乎?暇修云乎?」
zi jiàn fù wú zhì hé? zhì qīn yě, jiàn wú shí, gù wú zhì. chén zhī shì jūn yǐ yì hé yě, dé qīn gōng yǎng, gù zhì jǐ zhī chéng, fù yǐ zhī yì, gù yǒu zhì yě.
子見父無贄何?至親也,見無時,故無贄。臣之事君以義合也,得親供養,故質己之誠,副已之意,故有贄也。
strong sān zhèng strong
三正
wáng zhě shòu mìng bì gǎi shuò hé? míng yì xìng, shì bù xiāng xí yě. míng shòu zhī yú tiān, bù shòu zhī yú rén, suǒ yǐ biàn yì mín xīn, gé qí ěr mù, yǐ zhù huà yě. gù sàng fú dà chuán yuē: wáng shǐ qǐ, gǎi zhēng shuò yì fú sè shū huī hào yì qì xiè bié yī fú yě. shì yǐ yǔ shùn suī jì tài píng, yóu yí gǎi yǐ yīng tiān. wáng zhě gǎi zuò lè, bì děi tiān yīng ér hòu zuò hé? zhòng gǎi zhì yě. chūn qiū ruì yīng chuán yuē: jìng shòu ruì yīng ér wáng, gǎi zhēng shuò, yì fú sè. yì yuē: tāng wǔ gé mìng, shùn hū tiān ér yīng hū mín yě.
王者受命必改朔何?明易姓,示不相襲也。明受之於天,不受之於人,所以變易民心,革其耳目,以助化也。故《喪服大傳》曰:「王始起,改正朔、易服色、殊徽號、異器械、別衣服也。」是以禹舜雖繼太平,猶宜改以應天。王者改作樂,必得天應而後作何?重改制也。《春秋瑞應傳》曰:「敬受瑞應而王,改正朔,易服色。」《易》曰:「湯武革命,順乎天而應乎民」也。
wén jiā xiān gǎi zhèng zhì jiā xiān gǎi zhèng, zhì jiā xiān fá hé? gǎi zhèng zhě wén, fá zhě zhì. wén jiā xiān qí wén, zhì zhě xiān qí zhì. lùn yǔ yuē: yǔ xiǎo zi lǚ, gǎn yòng xuán mǔ, gǎn zhāo gào yú huáng wáng hòu dì. cǐ tāng fá jié gào tiān yǐ xià zhī shēng yě. shī yún: mìng cǐ wén wáng, yú zhōu yú jīng. cǐ yán wén wáng gǎi hào wèi zhōu, yì yì wèi jīng yě. yòu yuē: qīng jiǔ jì zài, xīng mǔ jì bèi. yán wén wáng zhī shēng zhōu xīng. zhōu shàng chì yě.
文家先改正、質家先改正,質家先伐何?改正者文,伐者質。文家先其文,質者先其質。《論語》曰:「予小子履,敢用玄牡,敢昭告於皇王后帝。」此湯伐桀告天以夏之牲也。《詩》云:「命此文王,於周於京。」此言文王改號為周,易邑為京也。又曰:「清酒既載,騂牡既備。」言文王之牲周騂。周尚赤也。
zhēng shuò yǒu sān hé? běn tiān yǒu sān tǒng, wèi sān wēi zhī yuè yě. míng wáng zhě dāng fèng shùn ér chéng zhī, gù shòu mìng gè tǒng yī zhèng yě, jìng shǐ zhòng běn yě. shuò zhě, sū yě, gé yě, yán wàn wù gé gèng yú shì, gù tǒng yān. lǐ sān zhèng jì yuē: zhēng shuò sān ér gǎi, wén zhì zài ér fù yě.
正朔有三何?本天有三統,謂三微之月也。明王者當奉順而成之,故受命各統一正也,敬始重本也。朔者,蘇也,革也,言萬物革更於是,故統焉。《禮三正記》曰:「正朔三而改,文質再而復也。」
sān wēi zhě, hé wèi yě? yáng qì shǐ shī, huáng quán, wàn wù dòng wēi ér wèi zhe yě. shí yī yuè zhī shí, yáng qì shǐ yǎng gēn zhū, huáng quán zhī xià, wàn wù jiē chì. chì zhě, shèng yáng zhī qì yě, gù zhōu wèi tiān zhèng, sè shàng chì yě. shí èr yuè zhī shí, wàn wù shǐ yá ér bái. bái zhě yīn qì, gù yīn wèi dì zhèng, sè shàng bái yě. shí sān yuè zhī shí, wàn wù shǐ dá, fú yóu ér chū, jiē hēi, rén dé jiā gōng, gù xià wèi rén zhèng, sè shàng hēi. shàng shū dà chuán yuē: xià yǐ mèng chūn yuè wèi zhèng, yīn yǐ jì dōng yuè wèi zhèng, zhōu yǐ zhòng dōng yuè wèi zhèng. xià yǐ shí sān yuè wèi zhèng, sè shàng hēi, yǐ píng dàn wèi shuò. yīn yǐ shí èr yuè wèi zhèng, sè shàng bái, yǐ jī míng wèi shuò. zhōu yǐ shí yī yuè wèi zhèng, sè shàng chì, yǐ yè bàn wèi shuò. bù yǐ èr yuè hòu wèi zhèng zhě, wàn wù bù qí, mò shì suǒ tǒng, gù bì yǐ sān wēi zhī yuè yě. sān zhèng zhī xiāng chéng, ruò shùn lián huán yě. kǒng zǐ chéng zhōu zhī bì, xíng xià zhī lù, zhī jì shí yī yuè zhèng zhě dāng yòng shí sān yuè yě.
三微者,何謂也?陽氣始施,黃泉,萬物動微而未著也。十一月之時,陽氣始養根株,黃泉之下,萬物皆赤。赤者,盛陽之氣也,故周為天正,色尚赤也。十二月之時,萬物始牙而白。白者陰氣,故殷為地正,色尚白也。十三月之時,萬物始達,孚由而出,皆黑,人得加功,故夏為人正,色尚黑。《尚書大傳》曰:「夏以孟春月為正,殷以季冬月為正,周以仲冬月為正。夏以十三月為正,色尚黑,以平旦為朔。殷以十二月為正,色尚白,以雞鳴為朔。周以十一月為正,色尚赤,以夜半為朔。」不以二月後為正者,萬物不齊,莫適所統,故必以三微之月也。三正之相承,若順連環也。孔子承周之弊,行夏之陸,知繼十一月正者當用十三月也。
tiān dào zuǒ xuán, gǎi zhèng zhě yòu xíng hé yě? gǎi zhèng zhě, fēi gǎi tiān dào yě, dàn gǎi rì yuè ěr. rì yuè yòu xíng, gù gǎi zhèng yì yòu xíng yě.
天道左旋,改正者右行何也?改正者,非改天道也,但改日月耳。日月右行,故改正亦右行也。
rì zūn yú yuè, bù yán zhèng rì yán zhēng yuè hé yě? jī rì chéng yuè, wù suí yuè ér biàn, gù jù wù wèi zhèng yě.
日尊於月,不言正日言正月何也?積日成月,物隨月而變,故據物為正也。
tiān zhì dì wén, zhì zhě jù zhì, wén zhě jù wén, zhōu fǎn tǒng tiān zhèng hé yě? zhì wén zài ér fù, zhēng shuò sān ér gǎi, sān wēi zhì wén shù bù xiāng pèi, gù zhèng bù suí zhì wén yě.
天質地文,質者據質,文者據文,周反統天正何也?質文再而復,正朔三而改,三微、質文數不相配,故正不隨質文也。
wáng zhě shòu mìng ér qǐ, huò yǒu suǒ bù gǎi zhě hé yě? wáng zhě yǒu gǎi dào zhī wén, wú gǎi dào zhī zhì. rú jūn nán miàn, chén běi miàn, pí biàn sù jī, shēng wèi bù kě biàn, āi qī bù kě gǎi, bǎi wáng bù yì zhī dào yě.
王者受命而起,或有所不改者何也?王者有改道之文,無改道之質。如君南面,臣北面,皮弁素積,聲味不可變,哀戚不可改,百王不易之道也。
wáng zhě suǒ yǐ cún èr wáng zhī hòu hé yě? suǒ yǐ zūn xiān wáng, tōng tiān xià zhī sān tǒng yě. míng tiān xià fēi yī jiā zhī yǒu, jǐn jìng qiān ràng zhī zhì yě. gù fēng zhī bǎi lǐ, shǐ de fú qí zhèng sè, yòng qí lǐ lè, yǒng shì xiān zǔ. lùn yǔ yuē: xià lǐ wú néng yán zhī, qǐ bù zú zhēng yě yīn lǐ wú néng yán zhī, sòng bù zú zhēng yě. chūn qiū chuán yuē: wáng zhě cún èr wáng zhī hòu, shǐ fú qí zhèng sè, xíng qí lǐ lè. shī yuē: jué zuò guàn jiāng, cháng fú fǔ hàn. yán wēi zǐ fú yīn zhī guān, zhù jì yú zhōu yě. zhōu sòng yuē: yǒu kè yǒu kè, yì bái qí mǎ. cǐ wēi zǐ cháo zhōu yě. èr wáng zhī hòu ruò yǒu shèng dé shòu mìng ér wáng, dāng yīn qí gǎi zhī yé? tiān xià zhī suǒ ān dé shòu mìng yé, fēi qí yùn cì zhě.
王者所以存二王之後何也?所以尊先王,通天下之三統也。明天下非一家之有,謹敬謙讓之至也。故封之百里,使得服其正色,用其禮樂,永事先祖。《論語》曰:「夏禮吾能言之,杞不足征也;殷禮吾能言之,宋不足征也。」《春秋傳》曰:「王者存二王之後,使服其正色,行其禮樂。」《詩》曰:「厥作祼將,常服黼哻。」言微子服殷之冠,助祭於周也。《周頌》曰:「有客有客,亦白其馬。」此微子朝周也。二王之後若有聖德受命而王,當因其改之耶?天下之所安得受命耶,非其運次者。
wáng zhě, bì yī zhì yī wén hé? yǐ chéng tiān dì, shùn yīn yáng. yáng zhī dào jí zé yīn dào shòu, yīn zhī dào jí zé yáng dào shòu, míng èr yīn èr yáng bù néng xiāng jì yě. zhì fǎ tiān wén fǎ dì ér yǐ, gù tiān wèi zhì, dì shòu ér huà zhī, yǎng ér chéng zhī, gù wèi wén. shàng shū dà chuán yuē: wáng zhě yī zhì yī wén, jù tiān dì zhī dào. lǐ sān zhèng jì yuē: zhì fǎ tiān, wén fǎ dì yě. dì wáng shǐ qǐ, xiān zhì hòu wén zhě, shùn tiān xià zhī dào běn mò zhī yì xiān hòu zhī xù yě. shì mò bù xiān yǒu zhì xìng, nǎi hòu yǒu wén zhāng yě.
王者,必一質一文何?以承天地,順陰陽。陽之道極則陰道受,陰之道極則陽道受,明二陰二陽不能相繼也。質法天、文法地而已,故天為質,地受而化之,養而成之,故為文。《尚書大傳》曰:「王者一質一文,據天地之道。」《禮三正記》曰:「質法天,文法地也。」帝王始起,先質後文者,順天下之道、本末之義、先後之序也。事莫不先有質性,乃後有文章也。
strong sān jiào strong
三教
wáng zhě shè sān jiào hé? chéng shuāi jiù bì, yù mín fǎn zhèng dào yě. sān wáng zhī yǒu shī, gù lì sān jiào, yǐ xiāng zhǐ shòu. xià rén zhī wáng jiào yǐ zhōng, qí shī yě, jiù yě zhī shī mò rú jìng. yīn rén zhī wáng jiào yǐ jìng, qí shī guǐ, jiù guǐ zhī shī mò rú wén. zhōu rén zhī wáng jiào yǐ wén, qí shī báo, jiù báo zhī shī mò rú zhōng. jì zhōu shàng hēi, zhì yǔ xià tóng. sān zhě rú shùn lián huán, zhōu ér fù shǐ, qióng zé fǎn běn.
王者設三教何?承衰救弊,欲民反正道也。三王之有失,故立三教,以相指受。夏人之王教以忠,其失野,救野之失莫如敬。殷人之王教以敬,其失鬼,救鬼之失莫如文。周人之王教以文,其失薄,救薄之失莫如忠。繼周尚黑,制與夏同。三者如順連環,周而復始,窮則反本。
lè jī yào jiā yuē: yán huí xiàng sān jiào biàn, yú xià hé rú? yuē: jiào zhě, suǒ yǐ zhuī bǔ bài zhèng, mí bì hùn zhuó, wèi zhī zhì yě. shùn zhī chéng yáo, wú wèi yì yě. huò yuē: sān jiào gǎi yì, xià hòu shì shǐ. gāo zōng yì chéng bì, suǒ yǐ bù gǎi jiào hé? míng zǐ wú gǎi fù zhī dào yě. hé yǐ zhī gāo zōng bù gǎi zhī? yǐ zhōu zhī jiào chéng yǐ wén yě. sān jiào suǒ yǐ xiān zhōng zhě, xíng zhī běn yě. sān jiào yī tǐ ér fēn, bù kě dān xíng, gù wáng zhě xíng zhī yǒu xiān hòu. hé yǐ yán sān jiào bìng shī bù kě dān xíng yě? yǐ zhōng jìng wén wú kě qù zhě yě.
《樂稽耀嘉》曰:「顏回向三教變,虞夏何如?」曰:教者,所以追補敗政,靡弊溷濁,謂之治也。舜之承堯,無為易也。」或曰:三教改易,夏后氏始。高宗亦承弊,所以不改教何?明子無改父之道也。何以知高宗不改之?以周之教承以文也。三教所以先忠者,行之本也。三教一體而分,不可單行,故王者行之有先後。何以言三教並施、不可單行也?以忠、敬、文無可去者也。
jiào suǒ yǐ sān hé? fǎ tiān dì rén, nèi zhōng wài jìng, wén shì zhī, gù sān ér bèi yě. jí fǎ tiān dì rén, gè hé shī? zhōng fǎ rén, jìng fǎ dì, wén fǎ tiān. rén dào zhǔ zhōng, rén yǐ zhì dào jiào rén, zhōng zhī zhì yě rén yǐ zhōng jiào, gù zhōng wèi rén jiào yě. dì dào qiān bēi, tiān zhī suǒ shēng, dì jìng yǎng zhī, yǐ jìng wèi dì jiào yě.
教所以三何?法天、地、人,內忠外敬,文飾之,故三而備也。即法天、地、人,各何施?忠法人,敬法地,文法天。人道主忠,人以至道教人,忠之至也;人以忠教,故忠為人教也。地道謙卑,天之所生,地敬養之,以敬為地教也。
jiào zhě, hé wèi yě? jiào zhě, xiào yě. shàng wèi zhī, xià xiào zhī, mín yǒu zhì pǔ, bù jiào ér chéng. gù xiào jīng yuē: xiān wáng jiàn jiào zhī kě yǐ huà mín. lùn yǔ yuē: bù jiào mín zhàn, shì wèi qì zhī. shàng shū yuē: yǐ jiào zhī dé. shī yún: ěr zhī jiào yǐ, yù mín sī xiào.
教者,何謂也?教者,效也。上為之,下效之,民有質樸,不教而成。故《孝經》曰:「先王見教之可以化民。」《論語》曰:「不教民戰,是謂棄之。」《尚書》曰:「以教祗德。」《詩》云:「爾之教矣,欲民斯效。」
zhōng xíng yú kǔn chéng, gù shī yě jìng xíng yú jì sì, gù shī guǐ wén xíng yú shì ér, gù shī báo.
忠形於悃誠,故失野;敬形於祭祀,故失鬼;文形於飾兒,故失薄。
xià hòu shì yòng míng qì, yīn rén yòng jì qì, zhōu rén jiān yòng zhī hé? wèi yuē: xià hòu shì jiào yǐ zhōng, gù xiān míng qì, yǐ duó xiào zǐ zhī xīn yě. yīn jiào yǐ jìng, gù xiān jì qì, jìng zhī zhì yě. zhōu rén jiào yǐ wén, gù jiān yòng zhī, zhōu rén yì zhì wén yě. kǒng zǐ yuē: zhī sǐ ér zhì sǐ zhī, bù rén ér bù kě wèi yě zhī sǐ ér zhì shēng zhī, bù zhī ér bù kě wèi yě. gù yǒu sǐ dào yān, yǐ duó xiào zǐ zhī xīn yě yǒu shēng dào yān, shǐ rén wù bèi yě. gù zhú qì bù chéng yòng, mù qì bù chéng zhuó, wǎ qì bù chéng mò, qín sè zhāng ér bù píng, yú shēng bèi ér bù hé, yǒu zhōng qìng ér wú sǔn jù xiàn, shì bèi wù ér bù kě yòng yě. kǒng zǐ yuē: wèi míng qì zhě shàn, wèi yǒng zhě bù rén. tú chē xiū líng, zì gǔ yǒu zhī. yán jīn gǔ jiē rán yě.
夏后氏用明器,殷人用祭器,周人兼用之何?謂曰:夏后氏教以忠,故先明器,以奪孝子之心也。殷教以敬,故先祭器,敬之至也。周人教以文,故兼用之,周人意至文也。孔子曰:「之死而致死之,不仁而不可為也;之死而致生之,不知而不可為也。」故有死道焉,以奪孝子之心也;有生道焉,使人勿倍也。故竹器不成用,木器不成斫,瓦器不成沫,琴瑟張而不平,竽笙備而不和,有鐘磬而無簨虡縣,示備物而不可用也。孔子曰:「為明器者善,為俑者不仁。塗車羞靈,自古有之。言今古皆然也。」
strong sān gāng liù jì strong
三綱六紀
sān gāng zhě hé wèi yě? wèi jūn chén fù zǐ fū fù yě. liù jì zhě, wèi zhū fù xiōng dì zú rén zhū jiù shī zhǎng péng yǒu yě. gù jūn wèi chén gāng, fū wèi qī gāng. yòu yuē: jìng zhū fù xiōng, liù jì dào héng, zhū jiù yǒu yì, zú rén yǒu xù, kūn dì yǒu qīn, shī zhǎng yǒu zūn, péng yǒu yǒu jiù. hé wèi gāng jì? gāng zhě, zhāng yě jì zhě, lǐ yě. dà zhě wèi gāng, xiǎo zhě wèi jì, suǒ yǐ zhāng lǐ shàng xià, zhěng qí rén dào yě. rén jiē huái wǔ cháng zhī xìng, yǒu qīn ài zhī xīn, shì yǐ gāng jì wèi huà, ruò luó gāng zhī yǒu jì gāng ér wàn mù zhāng yě. shī yún: wěi wěi wǒ wáng, gāng jì sì fāng.
三綱者何謂也?謂君臣、父子、夫婦也。六紀者,謂諸父、兄弟、族人、諸舅、師長、朋友也。故君為臣綱,夫為妻綱。又曰:「敬諸父兄,六紀道行,諸舅有義,族人有序,昆弟有親,師長有尊,朋友有舊。」何謂綱紀?綱者,張也;紀者,理也。大者為綱,小者為紀,所以張理上下,整齊人道也。人皆懷五常之性,有親愛之心,是以綱紀為化,若羅綱之有紀綱而萬目張也。《詩》云:「亹亹我王,綱紀四方。」
jūn chén, fù zǐ, fū fù, liù rén yě, suǒ yǐ chēng sān gāng hé? yī yīn yī yáng wèi zhī dào. yáng dé yīn ér chéng, yīn dé yáng ér xù, gāng róu xiāng pèi, gù liù rén wèi sān gāng.
君臣,父子,夫婦,六人也,所以稱三綱何?一陰一陽謂之道。陽得陰而成,陰得陽而序,剛柔相配,故六人為三綱。
sān gāng fǎ tiān dì rén, liù jì fǎ liù hé. jūn chén fǎ tiān, qǔ xiàng rì yuè qū xìn guī gōng tiān yě. fù zǐ fǎ dì, qǔ xiàng wǔ xíng zhuǎn xiāng shēng yě. fū fù fǎ rén, qǔ xiàng rén hé yīn yáng yǒu shī huà duān yě. liù jì zhě wèi sān gāng zhī jì zhě yě. shī zhǎng jūn chén zhī jì yě, yǐ qí jiē chéng jǐ yě zhū fù xiōng dì fù zǐ zhī jì yě, yǐ qí yǒu qīn ēn lián yě zhū jiù péng yǒu fū fù zhī jì yě, yǐ qí jiē yǒu tóng zhì wèi jì zhù yě.
三綱法天、地、人,六紀法六合。君臣法天,取象日月屈信歸功天也。父子法地,取象五行轉相生也。夫婦法人,取象人合陰陽有施化端也。六紀者為三綱之紀者也。師長君臣之紀也,以其皆成己也;諸父兄弟父子之紀也,以其有親恩連也;諸舅朋友夫婦之紀也,以其皆有同志為紀助也。
jūn chén zhě, hé wèi yě? jūn, qún yě, xià zhī suǒ guī xīn chén zhě, dàn jiān yě, shǔ zhì zì jiān gù. chūn qiū chuán yuē: jūn chù cǐ, chén qǐng guī yě.
君臣者,何謂也?君,群也,下之所歸心;臣者,繵堅也,屬志自堅固。《春秋傳》曰:「君處此,臣請歸也。」
fù zǐ zhě, hé wèi yě? fù zhě, jǔ yě, yǐ fǎ dù jiào zǐ zi zhě, zī zī wú yǐ yě. gù xiào jīng yuē: fù yǒu zhēng zi, zé shēn bù xiàn yú bù yì. fū fù zhě, hé wèi yě? fū zhě, fú yě, yǐ dào fú jiē yě fù zhě, fú yě, yǐ lǐ qū fú. hūn lǐ yuē: fū qīn tuō fù zhī yīng. chuán yuē: fū fù pàn hé yě. péng yǒu zhě, hé wèi yě? péng zhě, dǎng yě yǒu zhě, yǒu yě. lǐ jì yuē: tóng mén yuē péng, tóng zhì yuē yǒu. péng yǒu zhī jiāo, jìn zé bàng qí yán, yuǎn zé bù xiāng shàn. yī rén yǒu shàn, qí xīn hǎo zhī yī rén yǒu è, qí xīn tòng zhī. huò zé tōng ér bù jì, gòng yōu huàn ér xiāng jiù. shēng bù shǔ, sǐ bù tuō. gù lùn yǔ yuē: zǐ lù yún: yuàn chē mǎ yī qīng qiú, yǔ péng yǒu gòng bì zhī. yòu yuē: péng yǒu wú suǒ guī, shēng yú wǒ hū, sǐ yú wǒ hū bìn. péng yǒu zhī dào, qīn cún bù de xíng zhě èr: bù dé xǔ yǒu yǐ qí shēn, bù dé zhuān tōng cái zhī ēn. yǒu jī zé bái zhī yú fù xiōng, fù xiōng xǔ zhī, nǎi chēng fù xiōng yǔ zhī, bù tīng zé zhǐ. gù yuē: yǒu jī wèi zhī jiǎn cān, dà hán wèi zhī bù zhòng qiú. gù lùn yǔ yuē: yǒu fù xiōng zài, rú zhī hé qí wén sī xíng zhī yě!
父子者,何謂也?父者,矩也,以法度教子;子者,孳孳無已也。故《孝經》曰:「父有爭子,則身不陷於不義。」夫婦者,何謂也?夫者,扶也,以道扶接也;婦者,服也,以禮屈服。《昏禮》曰:「夫親脫婦之纓。」《傳》曰:「夫婦判合也。」朋友者,何謂也?朋者,黨也;友者,有也。《禮記》曰:「同門曰朋,同志曰友。」朋友之交,近則謗其言,遠則不相訕。一人有善,其心好之;一人有惡,其心痛之。貨則通而不計,共憂患而相救。生不屬,死不託。故《論語》曰:「子路云:『願車馬衣輕裘,與朋友共敝之。』」又曰:「朋友無所歸,生於我乎,死於我乎殯。」朋友之道,親存不得行者二:不得許友以其身,不得專通財之恩。友飢則白之於父兄,父兄許之,乃稱父兄與之,不聽則止。故曰:友飢為之減餐,大寒為之不重裘。故《論語》曰:「有父兄在,如之何其聞斯行之也!」
nán chēng xiōng dì, nǚ chēng zǐ mèi hé? nán nǚ yì xìng, gù bié qí chēng yě. hé yǐ yán zhī? lǐ qīn shǔ jì yuē: nán zǐ xiān shēng chēng xiōng, hòu shēng chēng dì nǚ zǐ xiān shēng wèi zǐ, hòu shēng wèi mèi. fù zhī kūn dì bù jù wèi zhī shì shū, fù zhī nǚ kūn dì jù wèi zhī gū, hé yě? yǐ wèi zhū fù yuē nèi, qīn yě, gù bié chēng zhī yě gū dāng wài shì rén, shū, gù zǒng yán zhī yě. zhì zǐ mèi yì dāng wài shì rén, suǒ yǐ bié zhū zǐ mèi hé? yǐ wèi shì zhū gū lǐ děng, kě yǐ wài chū yòu tóng, gù chēng lüè yě zhì zǐ mèi suī yù yǒu lüè zhī, zǐ zūn mèi bēi, qí lǐ yì yě. shī yún: wèn wǒ zhū gū, suì jí bó zǐ. wèi zhī jiù gū zhě hé? jiù zhě, jiù yě gū zhě, gù yě. jiù gù zhī zhě, lǎo rén zhī chēng yě. wèi zhī zǐ mèi hé? zǐ zhě, zī yě mèi zhě, mò yě. wèi zhī xiōng dì hé? xiōng zhě, kuàng yě kuàng fù fǎ yě dì zhě, tì yě, xīn shùn xíng dǔ yě. chēng fū zhī fù mǔ wèi zhī jiù gū hé? zūn rú fù ér fēi fù zhě, jiù yě qīn rú mǔ ér fēi mǔ zhě, gū yě. gù chēng fū zhī fù mǔ wèi jiù gū yě.
男稱兄弟,女稱姊妹何?男女異姓,故別其稱也。何以言之?《禮親屬記》曰:「男子先生稱兄,後生稱弟;女子先生為姊,後生為妹。」父之昆弟不俱謂之世叔,父之女昆弟俱謂之姑,何也?以為諸父曰內,親也,故別稱之也;姑當外適人,疏,故總言之也。至姊妹亦當外適人,所以別諸姊妹何?以為事諸姑禮等,可以外出又同,故稱略也;至姊妹雖欲有略之,姊尊妹卑,其禮異也。《詩》云:「問我諸姑,遂及伯姊。」謂之舅姑者何?舅者,舊也;姑者,故也。舊、故之者,老人之稱也。謂之姊妹何?姊者,咨也;妹者,末也。謂之兄弟何?兄者,況也;況父法也;弟者,悌也,心順行篤也。稱夫之父母謂之舅姑何?尊如父而非父者,舅也;親如母而非母者,姑也。故稱夫之父母為舅姑也。