suí gāo zǔ wén huáng dì xìng yáng shì, huì jiān, xiǎo míng nà luó yán. běn hóng nóng huá yīn rén, hàn tài wèi zhèn zhī shí sì shì sūn yě. zhèn bā shì sūn, yàn běi píng tài shǒu xuàn. xuàn zi yuán shòu, wèi chū wèi wǔ chuān zhèn sī mǎ, yīn jiā yú shén wǔ shù tuí yān. yuán shòu shēng tài yuán tài shǒu huì gǔ, gǔ shēng píng yuán tài shǒu liè, liè shēng níng yuǎn jiāng jūn zhēn, zhēn shēng huáng kǎo zhōng. chū, zhēn shǔ wèi mò sàng luàn, bì dì zhōng shān, jié yì tú yǐ tǎo xiān yú xiū lǐ, suì sǐ zhī. zhōu bǎo dìng zhōng, huáng kǎo zhe xūn, zhuī zèng zhù guó dà jiāng jūn shǎo bǎo xìng chéng jùn gōng.
隋高祖文皇帝姓楊氏,諱堅,小名那羅延。本弘農華陰人,漢太尉震之十四世 孫也。震八世孫,燕北平太守鉉。鉉子元壽,魏初為武川鎮司馬,因家於神武樹頹 焉。元壽生太原太守惠嘏,嘏生平原太守烈,烈生寧遠將軍禎,禎生皇考忠。初, 禎屬魏末喪亂,避地中山,結義徒以討鮮于修禮,遂死之。周保定中,皇考著勛, 追贈柱國大將軍、少保、興城郡公。
huáng kǎo měi xū rán, shēn zhǎng qī chǐ bā cùn, zhuàng mào guī wěi, wǔ yì jué lún shí liàng shēn zhòng, yǒu jiāng lǜ zhī lüè. nián shí bā, kè yóu tài shān, huì liáng bīng xiàn jùn guó, méi jiāng nán. jí běi hǎi wáng yuán hào rù luò, nǎi yǔ jù guī. hào bài, ěr zhū dù lǜ zhào wèi zhàng xià tǒng jūn. hòu cóng dú gū xìn, lǚ yǒu jūn gōng. yòu yǔ xìn cóng wèi xiào wǔ xī qiān. dōng wèi jīng zhōu cì shǐ xīn zuǎn jù ráng chéng, huáng kǎo cóng xìn tǎo zhī, yǔ dū du kāng luò ér yuán zhǎng shēng chéng chéng ér rù. wān gōng dà hū, zhǎn zuǎn yǐ xùn, chéng zhōng shè fú. jū bàn suì, yǐ dōng wèi zhī bī, yǔ xìn jù guī. zhōu wén dì zhào jū zhàng xià. cháng cóng zhōu wén shòu yú lóng mén, huáng kǎo dú dāng yī měng shòu, zuǒ xié qí yāo, yòu bá qí shé, zhōu wén zhuàng zhī. běi tái wèi měng shòu wèi yǎn shàn, yīn yǐ zì zhī. cóng qín dòu tài, pò shā yuàn zhèn, fēng xiāng wǔ xiàn gōng. hé qiáo zhī yì, huáng kǎo yǔ zhuàng shì wǔ rén lì zhàn shǒu qiáo, dí rén bù gǎn jìn. yòu yǔ lǐ yuǎn pò hēi shuǐ jī hú, bìng yǔ yí fēng jiě yù bì wéi, yǐ gōng lì yún luò èr zhōu cì shǐ. máng shān zhī zhàn, xiān dēng xiàn zhèn, chú dà dū dū. jí hóu jǐng dù jiāng, liáng shì sàng bài. zhōu wén jiāng jīng lüè, nǎi shòu huáng kǎo dū du jīng děng shí wǔ zhōu zhū jūn shì, zhèn ráng chéng. liáng yōng zhōu cì shǐ yuè yáng wáng xiāo chá, suī yuē chēng fān, ér shàng huái èr xīn. huáng kǎo zì fán chéng guān bīng hàn bīn, yì qí dì jìn. shí èr qiān qí, chá dēng lóu wàng zhī, yǐ wèi sān wàn, jù ér fú yān. yòu gōng liáng suí jùn, kè zhī, huò qí shǒu huán hé. suǒ guò chéng shù, wàng fēng qǐng fú. jìn wéi ān lù. liáng tóng zhōu cì shǐ liǔ zhòng lǐ kǒng ān lù bù shǒu, chí guī fù yuán. zhū jiāng kǒng zhòng lǐ zhì zé ān lù nán xià, qǐng jí gōng zhī. huáng kǎo yuē: zhòng lǐ yǐ zài jìn lù, wú yǐ qí bīng xí zhī, yī jǔ bì kè, zé ān lù bù gōng zì bá, zhū chéng kě chuán xí ér dìng. yú shì xuǎn qí èr qiān, xián méi yè jìn. yù zhòng lǐ yú zhuàng tóu, qín zhī, xī fú qí zhòng. ān lù jìng líng bìng jiàng. liáng yuán dì dà jù, sòng zi fāng lüè wèi zhì, bìng sòng zài shū, qǐng wèi yǐ shí chéng wèi xiàn, liáng yǐ ān lù wèi jiè. huáng kǎo nǎi xuán shī. jìn jué chén liú jùn gōng, wèi dà jiāng jūn. shí qī nián, liáng yuán dì bī qí xiōng shào líng wáng lún. lún sòng zhì yú qí, yù lái kòu. liáng yuán dì mì bào zhōu wén. qiǎn huáng kǎo tǎo zhī. qín lún, shù qí zuì, shā zhī. chū, huáng kǎo qín liǔ zhòng lǐ, yù zhī shén hòu. zhòng lǐ zhì jīng, fǎn zèn huáng kǎo, yán zài jūn dà qǔ jīn bǎo. zhōu wén yǐ huáng kǎo gōng zhòng, bù wèn. rán huáng kǎo huǐ bù shā zhòng lǐ, gù zhì cǐ shā lún. huáng kǎo jiān suì zài jǔ, jǐn dìng hàn dōng dì, shén dé xīn fù xīn. wèi gōng dì cì xìng pǔ liù rú shì, xíng tóng zhōu shì. jí yú jǐn fá jiāng líng, huáng kǎo wèi qián jūn, tún jiāng jīn, è qí zǒu lù. liáng rén shù rèn yú xiàng bí yǐ zhàn, huáng kǎo shè zhī, èr xiàng fǎn zǒu. jiāng líng píng, zhōu wén lì xiāo chá wèi liáng zhǔ, lìng huáng kǎo zhèn ráng chéng. zhōu xiào mǐn jiàn zuò, rù wèi xiǎo zōng bó. jí sī mǎ xiāo nán qǐng jiàng, huáng kǎo yǔ zhù guó dá xī wǔ yuán zhī. rù qí jìng wǔ bǎi lǐ, qián hòu qiǎn sān shǐ bào xiāo nán, jiē bù fǎn mìng. jí qù běi yù zhōu sān shí lǐ, wǔ yí yǒu biàn, yù hái. huáng kǎo yuē: yǒu jìn sǐ, wú tuì shēng. dú yǐ qiān qí, yè qù chéng xià. hòu mén kāi ér rù, nǎi chí qiǎn zhào wǔ. shí qí zhèn chéng fú jìng yuǎn lēi jiǎ shì sān qiān jù dōng pí, jǔ fēng yán jǐng. wǔ dàn zhī, bù yù bǎo chéng, nǎi duō qǔ cái bǎo, yǐ xiāo nán xiān guī. huáng kǎo yǐ sān qiān qí diàn, dào luò nán, jiē jiě ān ér wò. qí zhòng lái zhuī, zhì yú luò běi. huáng kǎo wèi jiāng shì yuē: dàn bǎo shí, jīn zài sǐ dì, zéi bì bù gǎn dù shuǐ. shí bì, qí bīng yáng ruò dù shuǐ, huáng kǎo chí jiāng jī zhī qí bīng bù gǎn bī, suì xú yǐn ér hái. wǔ tàn yuē: dá xī wǔ zì yán shì tiān xià jiàn ér, jīn rì fú yǐ. jìn wèi zhù guó dà jiāng jūn. wǔ chéng yuán nián, jìn fēng suí guó gōng, yì wàn hù, bié shí jìng líng xiàn yī qiān hù, shōu qí zū fù. bǎo dìng èr nián, wèi dà sī kōng. shí cháo yì yǔ tū jué fá qí. gōng qīng xián yǐ qí bīng qiáng guó fù, hú lǜ míng yuè bù yì kě dāng, bīng fēi shí wàn zhòng bù kě. huáng kǎo dú yuē: wàn qí zú yǐ, míng yuè shù zi, yì hé néng wèi! sān nián, nǎi yǐ huáng kǎo wèi yuán shuài, dà jiāng jūn yáng zuǎn lǐ mù wáng jié ěr zhū mǐn jí kāi fǔ yuán shòu tián hóng mù róng jìn děng jiē lì yān. yòu lìng dá xī wǔ shuài bù qí sān wàn zì nán dào jìn, qī huì jìn yáng. huáng kǎo nǎi liú mǐn jù shén bì, yóu bīng hé shàng. huáng kǎo chū wǔ chuān, guò gù zhái, jì xiān rén, xiǎng jiāng shì, dù juǎn èr shí yú chéng. qí rén shǒu xíng lǐng zhī ài, huáng kǎo zòng qí bīng dà pò zhī, liú yáng zuǎn tún líng qiū wèi hòu jù. tū jué mù gǎn kè hán kòng dì tóu kè hán bù lí kè hán děng, yǐ shí wàn qí lái huì. sì nián zhēng yuè shuò, gōng jìn yáng. shí dà xuě fēng hán, qí rén nǎi xī qí jīng ruì, gǔ zào ér chū. tū jué yǐn shàng xī shān, bù kěn zhàn, zhòng shī sè. huáng kǎo nǎi lǜ qī bǎi rén bù zhàn, sǐ zhě shí sì wǔ. yǐ wǔ hòu qī, nǎi bān shī. qí rén yì bù gǎn bī. tū jué nǎi zòng bīng dà lüè. zì jìn yáng zhì píng chéng, qī bǎi yú lǐ, rén chù wú yí. zhōu wǔ dì bài huáng kǎo wèi tài fù, jìn gōng hù yǐ qí bù fù jǐ, yǐ wèi jīng zhōu zǒng guǎn. shì suì, dà jūn yòu dōng fá, jìn gōng hù chū luò yáng, lìng huáng kǎo chū wò yě, yǐ yīng jiē tū jué. shí jūn liáng shǎo, zhū jiāng yōu zhī. huáng kǎo yuē: dāng huò yǐ jì shì ěr. nǎi zhāo yòu jī hú shǒu lǐng, xián lìng zài zuò, shǐ wáng jié shèng jūn róng míng gǔ ér chū. huáng kǎo yáng guài wèn zhī. jié yuē: dà zhǒng zǎi yǐ zhì luò yáng, tiān zǐ wén yín xià jiān hú rǎo dòng, gù shǐ jié jiù gōng chú zhī. yòu lìng tū jué shǐ zhě chí gào yuē: kè hán gèng rù bīng zhōu, liú bīng mǎ shí wàn zài zhǎng chéng xià, gù lìng wèn gōng, ruò yǒu jī hú bù fú, yù lái gòng pò zhī. zuò zhě jiē jù. huáng kǎo wèi yù qiǎn zhī, yú shì guī mìng, kuì shū tián jī. shǔ jìn gōng hù xiān tuì, huáng kǎo yì bà bīng ér hái zhèn. yòu yǐ zhèng jī chēng, zhào cì qián sān shí wàn, bù wǔ bǎi pǐ, gǔ èr qiān hú. yǐ jí hái jīng, zhōu wǔ jí jìn gōng hù lǚ lín shì yān. hōng, zèng tài bǎo dū du tóng shuò děng shí sān zhōu jūn shì tóng zhōu cì shǐ, běn guān rú gù. shì yuē huán gōng. kāi huáng yuán nián, zhuī zūn wèi wǔ yuán huáng dì, miào hào tài zǔ.
皇考美須髯,身長七尺八寸,狀貌瑰偉,武藝絕倫;識量深重,有將率之略。 年十八,客游泰山,會梁兵陷郡國,沒江南。及北海王元顥入洛,乃與俱歸。顥敗, 爾硃度律召為帳下統軍。後從獨孤信,屢有軍功。又與信從魏孝武西遷。東魏荊州 刺史辛纂據穰城,皇考從信討之,與都督康洛兒、元長生乘城而入。彎弓大呼,斬 纂以徇,城中懾服。居半歲,以東魏之逼,與信俱歸。周文帝召居帳下。嘗從周文 狩於龍門,皇考獨當一猛獸,左挾其腰,右拔其舌,周文壯之。北台謂猛獸為掩贍, 因以字之。從禽竇泰,破沙苑陣,封襄武縣公。河橋之役,皇考與壯士五人力戰守 橋,敵人不敢進。又與李遠破黑水稽胡,並與怡峰解玉壁圍,以功歷雲、洛二州刺 史。芒山之戰,先登陷陣,除大都督。及侯景度江,梁氏喪敗。周文將經略,乃授 皇考都督荊等十五州諸軍事,鎮穰城。梁雍州刺史、岳陽王蕭察,雖曰稱籓,而尚 懷貳心。皇考自樊城觀兵漢濱,易旗遞進。實二千騎,察登樓望之,以為三萬,懼 而服焉。又攻梁隨郡,克之,獲其守桓和。所過城戍,望風請服。進圍安陸。梁同 州刺史柳仲禮恐安陸不守,馳歸赴援。諸將恐仲禮至則安陸難下,請急攻之。皇考 曰:「仲禮已在近路,吾以奇兵襲之,一舉必克,則安陸不攻自拔,諸城可傳檄而 定。」於是選騎二千,銜枚夜進。遇仲禮於漴頭,禽之,悉俘其眾。安陸、竟陵並 降。梁元帝大懼,送子方略為質,並送載書,請魏以石城為限,梁以安陸為界。皇 考乃旋師。進爵陳留郡公,位大將軍。十七年,梁元帝逼其兄邵陵王綸。綸送質於 齊,欲來寇。梁元帝密報周文。遣皇考討之。禽綸,數其罪,殺之。初,皇考禽柳 仲禮,遇之甚厚。仲禮至京,反譖皇考,言在軍大取金寶。周文以皇考功重,不問。 然皇考悔不殺仲禮,故至此殺綸。皇考間歲再舉,盡定漢東地,甚得新附心。魏恭 帝賜姓普六茹氏,行同州事。及于謹伐江陵,皇考為前軍,屯江津,遏其走路。梁 人束刃於象鼻以戰,皇考射之,二象反走。江陵平,周文立蕭察為梁主,令皇考鎮 穰城。周孝閔踐阼,入為小宗伯。及司馬消難請降,皇考與柱國達奚武援之。入齊 境五百里,前後遣三使報消難,皆不反命。及去北豫州三十里,武疑有變,欲還。 皇考曰:「有進死,無退生。」獨以千騎,夜趣城下。候門開而入,乃馳遣召武。 時齊鎮城伏敬遠勒甲士三千據東陴,舉烽嚴警。武憚之,不欲保城,乃多取財寶, 以消難先歸。皇考以三千騎殿,到洛南,皆解鞍而臥。齊眾來追,至於洛北。皇考 謂將士曰:「但飽食,今在死地,賊必不敢度水。」食畢,齊兵陽若度水,皇考馳 將擊之;齊兵不敢逼,遂徐引而還。武嘆曰:「達奚武自言是天下健兒,今日服矣。」 進位柱國大將軍。武成元年,進封隋國公,邑萬戶,別食竟陵縣一千戶,收其租賦。 保定二年,為大司空。時朝議與突厥伐齊。公卿咸以齊兵強國富,斛律明月不易可 當,兵非十萬眾不可。皇考獨曰:「萬騎足矣,明月豎子,亦何能為!」三年,乃 以皇考為元帥,大將軍楊纂、李穆、王傑、爾硃敏及開府元壽、田弘、慕容近等皆 隸焉。又令達奚武帥步騎三萬自南道進,期會晉陽。皇考乃留敏據什賁,游兵河上。 皇考出武川,過故宅,祭先人,饗將士,度卷二十餘城。齊人守陘嶺之隘,皇考縱 奇兵大破之,留楊纂屯靈丘為後拒。突厥木杆可汗控地頭可汗、步離可汗等,以十 萬騎來會。四年正月朔,攻晉陽。時大雪風寒,齊人乃悉其精銳,鼓譟而出。突厥 引上西山,不肯戰,眾失色。皇考乃率七百人步戰,死者十四五。以武后期,乃班 師。齊人亦不敢逼。突厥乃縱兵大掠。自晉陽至平城,七百餘里,人畜無遺。周武 帝拜皇考為太傅,晉公護以其不附己,以為涇州總管。是歲,大軍又東伐,晉公護 出洛陽,令皇考出沃野,以應接突厥。時軍糧少,諸將憂之。皇考曰:「當獲以濟 事耳。」乃招誘稽胡首領,咸令在坐,使王傑盛軍容鳴鼓而出。皇考陽怪問之。傑 曰:「大冢宰已至洛陽,天子聞銀、夏間胡擾動,故使傑就攻除之。」又令突厥使 者馳告曰:「可汗更入并州,留兵馬十萬在長城下,故令問公,若有稽胡不服,欲 來共破之。」坐者皆懼。皇考慰喻遣之,於是歸命,饋輸填積。屬晉公護先退,皇 考亦罷兵而還鎮。又以政績稱,詔賜錢三十萬,布五百匹,谷二千斛。以疾還京, 周武及晉公護屢臨視焉。薨,贈太保、都督同朔等十三州軍事、同州刺史,本官如 故。諡曰桓公。開皇元年,追尊為武元皇帝,廟號太祖。
dì, wǔ yuán huáng dì zhī zhǎng zi yě. huáng bǐ yuē lǚ shì. yǐ zhōu dà tǒng qī nián liù yuè guǐ chǒu yè, shēng dì yú féng yì bō ruò sì. yǒu zǐ qì chōng tíng. shí yǒu ní lái zì hé dōng, wèi huáng bǐ yuē: cǐ ér suǒ cóng lái shén yì, bù kě yú sú jiān chù zhī. nǎi jiāng dì shě yú bié guǎn, gōng zì fǔ yǎng. huáng bǐ bào dì, hū jiàn tóu shàng chū jiǎo, biàn tǐ qǐ lín, zhuì dì yú dì. ní zì wài jiàn, yuē: yǐ jīng wǒ ér, zhì lìng wǎn dé tiān xià. dì lóng hàn, é shàng yǒu wǔ zhù rù dǐng, mù guāng wài shè yǒu wén zài shǒu yuē wáng zì, zhǎng shàng duǎn xià, shěn shēn yán zhòng. chū rù tài xué, suī zhì qīn nì, bù gǎn xiá yě. nián shí sì, jīng zhào yǐn xuē shàn pì wèi gōng cáo. shí wǔ, yǐ huáng kǎo xūn, shòu sàn qí cháng shì chē qí dà jiāng jūn yí tóng sān sī, fēng chéng jì xiàn gōng. shí liù, qiān biāo qí dà jiāng jūn, jiā kāi fǔ. zhōu wén dì jiàn ér tàn yuē: cǐ ér fēng gǔ, fēi shì jiān rén. míng dì jí wèi, shòu yòu xiǎo zōng bó, jìn fēng dà xìng jùn gōng. míng dì cháng qiǎn shàn xiāng zhě lái hé shì dì. hé guǐ duì yuē: bù guò zhù guó. jì ér sī wèi dì yuē: gōng dāng wèi tiān xià jūn, bì dà zhū shā ér hòu dìng.
帝,武元皇帝之長子也。皇妣曰呂氏。以周大統七年六月癸丑夜,生帝於馮翊 波若寺。有紫氣充庭。時有尼來自河東,謂皇妣曰:「此兒所從來甚異,不可於俗 間處之。」乃將帝舍於別館,躬自撫養。皇妣抱帝,忽見頭上出角,遍體起鱗,墜 帝於地。尼自外見,曰:「已驚我兒,致令晚得天下。」帝龍頷,額上有五柱入頂, 目光外射;有文在手曰「王」字,長上短下,沈深嚴重。初入太學,雖至親昵,不 敢狎也。年十四,京兆尹薛善闢為功曹。十五,以皇考勛,授散騎常侍、車騎大將 軍、儀同三司,封成紀縣公。十六,遷驃騎大將軍,加開府。周文帝見而嘆曰: 「此兒風骨,非世間人。」明帝即位,授右小宗伯,進封大興郡公。明帝嘗遣善相 者來和視帝。和詭對曰:「不過柱國。」既而私謂帝曰:「公當為天下君,必大誅 殺而後定。」
zhōu wǔ dì jí wèi, qiān zuǒ xiǎo gōng bó, chū wèi suí zhōu cì shǐ, jìn wèi dà jiāng jūn. hòu zhēng hái, yù huáng bǐ qǐn jí sān nián, zhòu yè bù lí zuǒ yòu, yǐ chún xiào chēng. yǔ wén hù zhí zhèng, yóu jì dì, lǚ jiāng hài yān. lài dà jiāng jūn hóu fú hóu shòu děng jiù hù yǐ miǎn. hòu xí jué suí guó gōng. zhōu wǔ jì wèi huáng tài zǐ pīng dì zhǎng nǚ wèi fēi, yì jiā lǐ zhòng. qí wáng xiàn yán yú zhōu wǔ yuē: pǔ liù rú jiān xiàng mào, chén měi jiàn zhī, bù jué zì shī. kǒng fēi rén xià, qǐng zǎo chú zhī. zhōu wǔ yuē: cǐ zhǐ kě wèi jiāng ěr. nèi shǐ wáng guǐ zhòu jiàn yuē: huáng tài zǐ fēi shè jì zhǔ, pǔ liù rú jiān yǒu fǎn xiāng. zhōu wǔ bù yuè yuē: bì tiān mìng, jiāng ruò zhī hé? dì shén jù, shēn zì huì nì. hòu cóng zhōu wǔ píng qí, jìn zhù guó. yòu yǔ qí wáng xiàn pò qí rèn chéng wáng jiē yú jì zhōu, chú dìng zhōu zǒng guǎn. xiān shì zhōu chéng mén jiǔ bì bù xíng, qí rén bái: wén xuān shí, huò qǐng kāi zhī, wén xuān bù xǔ, yuē: dāng yǒu shèng rén qǐ zhī. jí dì zhì ér kāi zhī, mò bù jīng yì. qiān bó zhōu zǒng guǎn.
周武帝即位,遷左小宮伯,出為隨州刺史,進位大將軍。後征還,遇皇妣寢疾 三年,晝夜不離左右,以純孝稱。宇文護執政,尤忌帝,屢將害焉。賴大將軍侯伏 侯壽等救護以免。後襲爵隋國公。周武既為皇太子娉帝長女為妃,益加禮重。齊王 憲言於周武曰:「普六茹堅相貌,臣每見之,不覺自失。恐非人下,請早除之。」 周武曰:「此止可為將耳。」內史王軌驟諫曰:「皇太子非社稷主,普六茹堅有反 相。」周武不悅曰:「必天命,將若之何?」帝甚懼,深自晦匿。後從周武平齊, 進柱國。又與齊王憲破齊任城王湝於冀州,除定州總管。先是州城門久閉不行,齊 人白:「文宣時,或請開之,文宣不許,曰:『當有聖人啟之。』」及帝至而開之, 莫不驚異。遷亳州總管。
zhōu xuān dì jí wèi, yǐ hòu fù, zhēng bài shàng zhù guó dà sī mǎ. dà xiàng chū, qiān tài hòu chéng yòu sī wǔ, é zhuǎn dà qián yí. zhōu xuān měi xún xìng, héng wěi yǐ jū shǒu. shí zhōu xuān wèi xíng jīng shèng zhì, qí fǎ shēn kè, dì yǐ fǎ lìng zī zhāng, fēi xìng huà zhī dào, qiè jiàn, bù nà. dì wèi wàng yì lóng, zhōu xuān pō yǐ wèi jì. shí zhōu xuān sì xìng nǚ bìng wèi huáng hòu, zhēng chǒng xiāng huǐ. zhōu xuān měi wèi hòu yuē: bì zú miè ěr jiā. yīn zhào dì, mìng zuǒ yòu yuē: ruò sè dòng, jí shā zhī. dì róng sè zì ruò, suì miǎn.
周宣帝即位,以後父,征拜上柱國、大司馬。大象初,遷太后丞、右司武,俄 轉大前疑。周宣每巡幸,恆委以居守。時周宣為《刑經聖制》,其法深刻,帝以法 令滋章,非興化之道,切諫,不納。帝位望益隆,周宣頗以為忌。時周宣四幸女並 為皇后,爭寵相毀。周宣每謂後曰:「必族滅爾家。」因召帝,命左右曰:「若色 動,即殺之。」帝容色自若,遂免。
dà xiàng èr nián wǔ yuè, yǐ dì wèi yáng zhōu zǒng guǎn, jiāng fā, bào zú jí ér zhǐ. yǐ wèi, zhōu xuān bù yù. shí jìng dì yòu chōng, qián nèi shǐ shàng dài fū zhèng yì yù zhèng dài fū liú fǎng yǐ dì huáng hòu zhī fù, zhòng wàng suǒ jí, suì jiǎo zhào yǐn dì rù shì jí. yīn shòu yí fǔ zhèng, dū du nèi wài zhū jūn shì. dì kǒng zhōu shì zhū wáng zài fān shēng biàn, chēng zhào wáng zhāo jiāng jià nǚ yú tū jué wèi cí yǐ zhēng zhī. jǐ yǒu, zhōu xuān bēng. gēng xū, jìng dì zhào jiǎ huáng yuè zuǒ dà chéng xiàng, bǎi guān zǒng jǐ ér tīng yān. yǐ zhèng yáng gōng wèi chéng xiàng fǔ, yǐ zhèng yì wèi zhǎng shǐ, liú yù fǎng wèi sī mǎ, jù zhì liáo zuǒ. zhōu xuān shí xíng zhèng jùn kù zhě, xī gèng yǐ kuān dà zhī zhì, tiān xià guī xīn yǐ. liù yuè, zhào wáng zhāo chén wáng chún zhào wáng shèng dài wáng dá téng wáng qiāo bìng zhì zhǎng ān. xiāng zhōu zǒng guǎn wèi chí jiǒng zì yǐ sù jiāng, zhì shì bù néng píng, suì jǔ bīng. zhào wèi zhī shì xiǎng yīng, xún rì jiān, zhòng zhì shí yú wàn. yǔ wén zhòu yǐ xíng zhōu, shí yù yǐ jiàn zhōu, xí pí yǐ pèi jùn, pí dì chā luó yǐ yǎn zhōu, jiē yīng. jiǒng qiǎn zi zhì yú chén, yǐ qiú yuán. dì mìng shàng zhù guó yún gōng wéi xiào kuān tǎo zhī. yōng zhōu mù bì wáng xián jí zhào chén děng wǔ wáng móu zuò luàn, dì zhí xián zhǎn zhī, ér yǎn zhào wáng děng zuì. yīn zhào wǔ wáng jiàn lǚ shàng diàn. rù cháo bù qū, yǐ ān zhī. shí wǔ wáng yīn móu zī shén, dì yǐ jiǔ yáo zào zhào wáng, guān qí zhǐ. zhào wáng fú jiǎ yú wò nèi, dì lài yuán zhòu yǐ miǎn, yú shì zhū zhào yuè èr wáng. bā yuè gēng wǔ, wéi xiào kuān pò wèi chí jiǒng, zhǎn zhī, chuán shǒu què xià, yú dǎng xī píng. chū, jiǒng zhī luàn, yún zhōu zǒng guǎn sī mǎ xiāo nán jù zhōu yīng jiǒng, huái nán zhōu xiàn duō cóng zhī. xiāng zhōu zǒng guǎn wáng yì tǎo zhī, xiāo nán bēn chén. jīng yǐng qún mán chéng xìn ér qǐ, mìng bó zhōu zǒng guǎn hè ruò yì tǎo píng zhī. xiān shì, shàng zhù guó wáng qiān wèi yì zhōu zǒng guǎn, yì yōng zhòng yì shǔ, yǐ kuāng fù wèi cí. dì yǐ dōng xià shān nán wèi shì, wèi huáng zhì tǎo, qiān suì tún jiàn kǒu, xiàn shǐ zhōu. zhì shì, nǎi mìng shàng zhù guó liáng ruì tǎo píng zhī, chuán shǒu què xià. huī jiàn gé zhī xiǎn, yǐ jué hǎo luàn zhī méng yān. jiǔ yuè rén zǐ, zhōu dì jìn dì dà chéng xiàng. shí yuè, zhōu dì zhào zhuī zèng huáng zēng zǔ liè wèi zhù guó tài bǎo dū du shí zhōu zhū jūn shì xú zhōu cì shǐ suí guó gōng, shì yuē kāng. huáng zǔ zhēn wèi zhù guó dū du shí sān zhōu zhū jūn shì tóng zhōu cì shǐ suí guó gōng, shì yuē xiàn. huáng kǎo zhōng wèi shàng zhù guó tài shī dà zhǒng zǎi dū du shí sān zhōu zhū jūn shì yōng zhōu mù. rén xū, zhū chén wáng chún. zhōu dì jìn dì dà zhǒng zǎi, wǔ fǔ zǒng yú tiān guān. shí yī yuè xīn wèi, zhū dài wáng dá téng wáng qiāo. shí èr yuè jiǎ zǐ, zhōu dì shòu dì xiāng guó, zǒng bǎi kuí, qù dū du nèi wài zhū jūn shì dà zhǒng zǎi zhī hào, jìn jué wèi wáng. yǐ suí zhōu zhī chóng yè, yún zhōu zhī ān lù chéng yáng, wēn zhōu zhī yí rén, yīng zhōu zhī píng jìng shàng míng, shùn zhōu zhī huái nán, shì zhōu zhī yǒng chuān, chāng zhōu zhī guǎng chāng ān chāng, shēn zhōu zhī yì yáng huái ān, xī zhōu zhī xīn cài jiàn ān, yù zhōu zhī rǔ nán lín yǐng guǎng níng chū ān, cài zhōu zhī cài yáng, yǐng zhōu zhī hàn dōng èr shí jùn wèi suí guó. jiàn lǚ shàng diàn, rù cháo bù qū, zàn bài bù míng, bèi jiǔ xī zhī lǐ. jiā xǐ fú yuǎn yóu guān, xiāng guó yìn lǜ lì shòu, wèi zài zhū hóu wáng shàng. suí guó zhì chéng xiàng yǐ xià, yī yī jiù shì. dì zài ràng, nǎi shòu wáng jué, shí jùn ér yǐ. zhōu dì zhào jìn huáng zǔ huáng kǎo jué bìng wèi wáng, fū rén wèi wáng fēi.
大象二年五月,以帝為揚州總管,將發,暴足疾而止。乙未,周宣不悆。時靜 帝幼沖,前內史上大夫鄭譯、御正大夫劉昉以帝皇后之父,眾望所集,遂矯詔引帝 入侍疾。因受遺輔政,都督內外諸軍事。帝恐周氏諸王在籓生變,稱趙王招將嫁女 於突厥為詞以征之。己酉,周宣崩。庚戌,靜帝詔假黃鉞、左大丞相,百官總己而 聽焉。以正陽宮為丞相府,以鄭譯為長史,劉悆昉為司馬,具置僚佐。周宣時刑政 峻酷者,悉更以寬大之制,天下歸心矣。六月,趙王招、陳王純、趙王盛、代王達、 滕王悄並至長安。相州總管尉遲迥自以宿將,至是不能平,遂舉兵。趙、魏之士響 應,旬日間,眾至十餘萬。宇文胄以滎州,石悆以建州,席毗以沛郡,毗弟叉羅以 兗州,皆應。迥遣子質於陳,以求援。帝命上柱國、鄖公韋孝寬討之。雍州牧、畢 王賢及趙、陳等五王謀作亂,帝執賢斬之,而掩趙王等罪。因詔五王劍履上殿。入 朝不趨,以安之。時五王陰謀滋甚,帝以酒肴造趙王,觀其指。趙王伏甲於臥內, 帝賴元胄以免,於是誅趙、越二王。八月庚午,韋孝寬破尉遲迥,斬之,傳首闕下, 餘黨悉平。初,迥之亂,鄖州總管司馬消難據州應迥,淮南州縣多從之。襄州總管 王誼討之,消難奔陳。荊、郢群蠻乘釁而起,命亳州總管賀若誼討平之。先是,上 柱國王謙為益州總管,亦擁眾邑、蜀,以匡復為辭。帝以東夏、山南為事,未遑致 討,謙遂屯劍口,陷始州。至是,乃命上柱國梁睿討平之,傳首闕下。隳劍閣之險, 以絕好亂之萌焉。九月壬子,周帝進帝大丞相。十月,周帝詔追贈皇曾祖烈為柱國、 太保、都督十州諸軍事、徐州刺史、隋國公,諡曰康。皇祖禎為柱國、都督十三州 諸軍事、同州刺史、隋國公,諡曰獻。皇考忠為上柱國、太師、大冢宰、都督十三 州諸軍事、雍州牧。壬戌,誅陳王純。周帝進帝大冢宰,五府總於天官。十一月辛 未,誅代王達、滕王悄。十二月甲子,周帝授帝相國,總百揆,去都督內外諸軍事、 大冢宰之號,進爵為王。以隋州之崇業,鄖州之安陸、城陽,溫州之宜人,應州之 平靖、上明,順州之淮南,士州之永川,昌州之廣昌、安昌,申州之義陽、淮安, 息州之新蔡、建安,豫州之汝南、臨潁、廣寧、初安,蔡州之蔡陽,郢州之漢東二 十郡為隋國。劍履上殿,入朝不趨,贊拜不名,備九錫之禮。加璽紱、遠遊冠,相 國印綠綟綬,位在諸侯王上。隋國置丞相以下,一依舊式。帝再讓,乃受王爵,十 郡而已。周帝詔進皇祖、皇考爵並為王,夫人為王妃。
dà dìng yuán nián èr yuè rén zǐ, xià lìng yuē: yǐ qián cì xìng, jiē fù qí jiù. jiǎ yín, dì shòu jiǔ xī zhī lǐ. bǐng chén, zhōu dì yòu zhào dì miǎn shí yǒu èr liú, jiàn tiān zǐ jīng qí chū jǐng rù bì, chéng jīn gēn chē, jià liù mǎ, bèi wǔ shí fù chē, zhì máo tóu yún hǎn lè wǔ bā yì, shè zhōng zhūn gōng xiàn wáng fēi wèi wáng hòu, shì zǐ wèi tài zǐ. qián hòu sān ràng, nǎi shòu. é ér xià zhào, yī táng yú hàn wèi gù shì. dì sān ràng, bù xǔ. nǎi qiǎn tài fù shàng zhù guó sì guó gōng chūn fèng cè yuē:
大定元年二月壬子,下令曰:「以前賜姓,皆復其舊。」甲寅,帝受九錫之禮。 丙辰,周帝又詔帝冕十有二旒,建天子旌旗;出警入蹕,乘金根車,駕六馬,備五 時副車,置旄頭雲罕;樂舞八佾,設鍾諄宮縣;王妃為王后,世子為太子。前後三 讓,乃受。俄而下詔,依唐虞、漢魏故事。帝三讓,不許。乃遣太傅、上柱國、 巳國公椿奉冊曰:
zī ěr xiāng guó suí wáng, yuè ruò shàng gǔ zhī chū. yuán qǐ qīng zhuó, jiàng fú shòu shèng, wèi tiān xià jūn shì shàng dì ér lǐ zhào shù, hé bǎi líng ér lì wàn wù fēi yǐ qū yǔ zhī fù, wèi yǐ chén jí wèi zūn. dà tíng xuān yuán yǐ qián, lí lián hè xū zhī rì, xián yǐ wú wèi wú yù, bù jiāng bù yíng. xiá zāi, qí xiáng bù kě wén yǐ. jué yǒu zài jí, yí wén kě guān, shèng mò yú yú yáo, měi wèi guò yú shùn. yáo dé tài wèi, yǐ zuò yùn héng zhī piān shùn yù sī kōng, biàn xù jīng huá zhī jié. qiān shang tuō xǐ, èr gōng shè xiǎng, bǎi guān guī yǔ, ruò dì zhī chū. sī gài shàng zé tiān shí, bù gǎn bù shòu xià zhī tiān mìng, bù gǎn bù shòu. tāng dài yú xià, wǔ gé yú yīn, gān gē yī ràng, suī fù yì kuí, yīng tiān shùn rén, qí dào mí yì. zì hàn qì jìn, yǒu wèi zhì zhōu, tiān lì zhú yù sòng zhī guī, shén dǐng suí ōu gē zhī qù. dào gāo zhě chēng dì, lù jǐn zhě bù wáng yǔ fū wén zǔ shén zōng, wú yǐ bié yě. zhōu dé jiāng jǐn, huò nán pín xìng. zōng qī jiān huí, xián jiāng qiè fā, gù zhān gōng què, jiāng tú zōng shè. fān wéi lián lǜ, nì luàn xiāng xún, yáo dàng sān fāng, bù hé rú lì. shé xíng niǎo jué, tóu zú wú suǒ. wáng shòu tiān míng mìng, ruì dé zài gōng. jiù tuí yùn zhī jiān, kuāng zhuì dì zhī yè yuán dà chuān zhī nì, jiù liáo yuán zhī huǒ chú qún xiōng yú chéng shè, kuò yāo qì yú yuǎn fú. zhì dé hé yú zào huà, shén yòng qià yú tiān rǎng bā jí jiǔ yě, wàn fāng sì yì, yuán shǒu fāng zú, mò bù lè tuī. wǎng suì zhǎng xīng yè sǎo, jīng tiān zhòu jiàn. bā fēng bǐ xià hòu zhī zuò, wǔ wěi tóng hàn dì zhī jù, chú jiù zhī zhēng, zhāo rán zài shàng. jìn zhě chì què jiàng zhǐ, xuán guī xiào líng, zhōng shí biàn yīn, jiāo yú chū xué, yǒu xīn zhī kuàng, huàn yān zài xià. jiǔ qū guī wǎng, bǎi líng xié zàn, rén shén shǔ wàng, wǒ bù dú zhī. yǎng zhī huáng líng, fǔ shùn rén yuàn, jìng yǐ dì wèi, chán yú ěr gōng. tiān zuò gào qióng, tiān lù yǒng zhōng. yú xì! wáng qí yǔn zhí jué hé, yí xíng diǎn xùn shēng yuán qiū ér jìng cāng hào, yù huáng jí ér fǔ qián lí, fù lǜ tǔ zhī xīn, huī wú jiāng zhī zuò, kě bù shèng yú!
咨爾相國隋王,粵若上古之初。爰啟清濁,降符授聖,為天下君;事上帝而理 兆庶,和百靈而利萬物;非以區宇之富,未以宸極為尊。大庭、軒轅以前,驪連、 赫胥之日,咸以無為無欲,不將不迎。遐哉,其詳不可聞已。厥有載籍,遺文可觀, 聖莫逾於堯,美未過於舜。堯得太尉,已作運衡之篇;舜遇司空,便敘菁華之竭。 褰裳脫屣,二宮設饗,百官歸禹,若帝之初。斯蓋上則天時,不敢不授;下祗天命, 不敢不受。湯代於夏,武革於殷,干戈揖讓,雖復異揆,應天順人,其道靡異。自 漢迄晉,有魏至周,天曆逐獄訟之歸,神鼎隨謳歌之去。道高者稱帝,祿盡者不王; 與夫文祖神宗,無以別也。周德將盡,禍難頻興。宗戚奸回,咸將竊發,顧瞻宮闕, 將圖宗社。籓維連率,逆亂相尋,搖盪三方,不合如礪。蛇行鳥攫,投足無所。王 受天明命,睿德在躬。救頹運之艱,匡墜地之業;援大川之溺,救燎原之火;除群 凶於城社,廓妖氣於遠服。至德合於造化,神用洽於天壤;八極九野,萬方四裔, 圓首方足,莫不樂推。往歲長星夜掃,經天晝見。八風比夏後之作,五緯同漢帝之 聚,除舊之徵,昭然在上。近者赤雀降祉,玄龜效靈,鍾石變音,蛟魚出穴,有新 之貺,煥焉在下。九區歸往,百靈協贊,人神屬望,我不獨知。仰祗皇靈,俯順人 願,敬以帝位,禪於爾躬。天祚告窮,天祿永終。於戲!王其允執厥和,儀刑典訓; 升圓丘而敬蒼昊,御皇極而撫黔黎,副率土之心,恢無疆之祚,可不盛歟!
qiǎn dà zōng bó dà jiāng jūn jīn chéng gōng zhào xiè fèng huáng dì xǐ fú, bǎi guān quàn jìn, dì nǎi shòu yān. kāi huáng yuán nián chūn èr yuè jiǎ zǐ, zì xiāng fǔ cháng fú rù gōng, bèi lǐ jí huáng dì wèi yú lín guāng diàn. shè tán yú nán jiāo, qiǎn jiān tài fù shàng zhù guó dèng gōng dòu chì chái liáo gào tiān. shì rì, gào miào. dà shè, gǎi yuán. jīng shī qìng yún jiàn. gǎi zhōu guān, yī hàn wèi zhī jiù. zhì: yǐ xiāng guó sī mǎ gāo zhān wèi shàng shū zuǒ pú shè jiān nà yán, xiāng guó sī lù yú qìng zé wèi nèi shǐ jiān jiān shǐ bù shàng shū, xiāng guó nèi láng lǐ dé lín wèi nèi shǐ lìng, shàng kāi fǔ wéi shì kāng wèi lǐ bù shàng shū, shàng kāi fǔ yuán huī wèi dōu guān shàng shū, kāi fǔ hù bù shàng shū yuán yán wèi bīng bù shàng shū, shàng yí tóng sī zōng zhǎng sūn pí wèi gōng bù shàng shū, shàng yí tóng sī huì yáng shàng xī wèi dù zhī shàng shū, yōng zhōu mù yáng huì wèi zuǒ wèi dà jiāng jūn. yǐ chǒu, zhuī zūn huáng kǎo wèi wǔ yuán huáng dì, miào hào tài zǔ huáng bǐ lǚ shì wèi yuán míng huáng hòu. gǎi zhōu shì zuǒ shè yòu miào zhì wèi yòu shè zuǒ miào. qiǎn bā shǐ xún shěng fēng sú. bǐng yín, xiū miào shè. lì wáng hòu dú gū shì wèi huáng hòu, wáng tài zǐ yǒng wèi huáng tài zǐ. dīng mǎo, yǐ dà jiāng jūn zhào xiè wèi shàng shū yòu pú shè, yǐ shàng kāi fǔ yī lóu yàn gōng wèi yòu wǔ hòu dà jiāng jūn. jǐ sì, yǐ wǔ qiān hù fēng zhōu dì jiè guó gōng wèi suí shì bīn jīng qí chē fú lǐ lè, yī rú qí jiù shàng shū bù wèi biǎo, dá biǎo bù chēng zhào. zhōu shì zhū wáng, jǐn jiàng wèi gōng. xīn wèi, yǐ huáng dì tóng ān jùn gōng shuǎng wèi yōng zhōu mù. yǐ hài, fēng huáng dì shào guó gōng huì wèi téng wáng, tóng ān gōng shuǎng wèi wèi wáng, huáng zǐ yàn mén gōng guǎng wèi jìn wáng, jùn wèi qín wáng, xiù wèi yuè wáng, liàng wèi hàn wáng. bīng zhōu zǒng guǎn lǐ mù wèi tài shī, shàng zhù guó dòu chì wèi tài fù, yōu zhōu zǒng guǎn yú yì wèi tài wèi, guān guó gōng tián rén gōng wèi tài zǐ tài shī, wǔ dé jùn gōng liǔ mǐn wèi tài zǐ tài bǎo. dīng chǒu, yǐ jìn wáng guǎng wèi bīng zhōu zǒng guǎn, fēng chén liú jùn gōng zhì jī wèi cài wáng, xìng chéng jùn gōng jìng wèi dào wáng. wù yín, gǎi dōng jīng fǔ wèi shàng shū shěng, fā guān niú wǔ qiān tóu, fēn cì pín rén. sān yuè, xuān rén mén huái shù lián lǐ, zhòng zhī nèi fù. rén wǔ, bái láng guó xiàn fāng wù. dīng hài, zhào quǎn mǎ qì wán kǒu wèi, bù dé xiàn shàng. wù zǐ, chí shān zé jìn. jǐ chǒu, yí zhōu fēi lián lǐ shù zhí yú gōng tíng. wù xū, yǐ tài zǐ shǎo bǎo sū wēi jiān nà yán lì bù shàng shū. gēng zǐ, zhào qián dài pǐn jué, xī yī jiù dìng. dīng wèi, liáng xiāo kuī shǐ qí tài zǎi xiāo yán lái hè. xià sì yuè xīn sì, dà shè. wù xū, tài cháng sàn lè bìng miǎn wèi biān hù. jìn zá lè bǎi xì. xīn chǒu, chén rén lái pìn yú zhōu, zhì ér shàng yǐ shòu chán, zhì zhī jiè guó. shì yuè, fā jī hú xiū kǒng zhǎng chéng, èr xún ér bà. wǔ yuè wù wǔ, fēng hán guó gōng yáng xióng wèi guǎng píng wáng, yǒng kāng jùn gōng yáng hóng wèi hé jiān wáng. xīn wèi, jiè gōng hōng, shàng jǔ āi yú cháo táng, shì yuē zhōu jìng dì. liù yuè guǐ wèi, zhào yǐ chū shòu mìng, chì què jiàng xiáng, tuī wǔ dé xiāng shēng, wèi huǒ sè. qí jiāo jí shè miào, yī fú miǎn zhī yí ér cháo huì zhī fú qí zhì xī shēng jǐn shàng chì, róng fú shàng huáng. qiū qī yuè yǐ mǎo, shàng shǐ fú huáng, bǎi liáo bì hè. bā yuè rén wǔ, fèi dōng jīng guān. jiǎ wǔ, qiǎn lè ān gōng yuán xié jī tǔ gǔ hún yú qīng hǎi, pò ér jiàng zhī. jiǔ yuè wù shēn, qiǎn shǐ zhèn gěi zhàn wáng zhě jiā. gēng wǔ, chén jiāng zhōu luó gōng xiàn hú shù, xiāo mó hē kòu jiāng běi. xīn wèi, yǐ yuè wáng xiù wèi yì zhōu zǒng guǎn, gǎi fēng shǔ wáng. rén shēn, yǐ xuē gōng zhǎng sūn lǎn sòng ān gōng yuán jǐng shān bìng wèi xíng jūn yuán shuài. fá chén, réng lìng shàng shū zuǒ pú shè gāo zhān jié dù zhū jūn. shì yuè, xíng wǔ zhū qián. dōng shí yuè yǐ yǒu, bǎi jì wáng fú yú chāng qiǎn shǐ lái hè. shòu chāng shàng kāi fǔ yí tóng sān sī dài fāng jùn gōng. wù zǐ, xíng xīn lǜ. rén chén, xíng xìng qí zhōu. shí yī yuè yǐ mǎo, yǐ yǒng fù jùn gōng dòu róng dìng wèi yòu wǔ hòu dà jiāng jūn. qiǎn jiān sàn qí shì láng zhèng zǒng shǐ yú chén. jǐ sì, yǒu liú xīng rú zhuì qiáng, guāng zhào yú dì. shí èr yuè jiǎ shēn, yǐ lǐ bù shàng shū wéi shì kāng wèi lì bù shàng shū. gēng zǐ, zhì zì qí zhōu. rén yín, gāo lì wáng gāo yáng qiǎn shǐ cháo gòng, shòu yáng dà jiāng jūn liáo dōng jùn gōng. tài zǐ tài bǎo liǔ mǐn zú. shì suì, mò hé tū jué ā bō kè hán shā bō lüè kè hán bìng qiǎn shǐ cháo gòng.
遣大宗伯、大將軍、金城公趙蟹奉皇帝璽紱,百官勸進,帝乃受焉。開皇元年 春二月甲子,自相府常服入宮,備禮即皇帝位於臨光殿。設壇於南郊,遣兼太傅、 上柱國、鄧公竇熾柴燎告天。是日,告廟。大赦,改元。京師慶雲見。改周官,依 漢、魏之舊。制:以相國司馬高譫為尚書左僕射兼納言,相國司錄虞慶則為內史監 兼史部尚書,相國內郎李德林為內史令,上開府韋世康為禮部尚書,上開府元暉為 都官尚書,開府、戶部尚書元岩為兵部尚書,上儀同、司宗長孫毗為工部尚書,上 儀同、司會楊尚希為度支尚書,雍州牧楊惠為左衛大將軍。乙丑,追尊皇考為武元 皇帝,廟號太祖;皇妣呂氏為元明皇后。改周氏左社右廟制為右社左廟。遣八使巡 省風俗。丙寅,修廟社。立王后獨孤氏為皇后,王太子勇為皇太子。丁卯,以大將 軍趙蟹為尚書右僕射,以上開府伊婁彥恭為右武候大將軍。己巳,以五千戶封周帝 介國公為隋室賓;旌旗車服禮樂,一如其舊;上書不為表,答表不稱詔。周氏諸王, 盡降為公。辛未,以皇弟同安郡公爽為雍州牧。乙亥,封皇弟邵國公慧為滕王,同 安公爽為衛王,皇子雁門公廣為晉王,俊為秦王,秀為越王,諒為漢王。并州總管 李穆為太師,上柱國竇熾為太傅,幽州總管於翼為太尉,觀國公田仁恭為太子太師, 武德郡公柳敏為太子太保。丁丑,以晉王廣為并州總管,封陳留郡公智積為蔡王, 興城郡公靜為道王。戊寅,改東京府為尚書省,發官牛五千頭,分賜貧人。三月, 宣仁門槐樹連理,眾枝內附。壬午,白狼國獻方物。丁亥,詔犬馬器玩口味,不得 獻上。戊子,弛山澤禁。己丑,移盩啡連理樹植於宮庭。戊戌,以太子少保蘇威兼 納言、吏部尚書。庚子,詔前代品爵,悉依舊定。丁未,梁蕭巋使其太宰蕭岩來賀。 夏四月辛巳,大赦。戊戌,太常散樂並免為編戶。禁雜樂百戲。辛丑,陳人來聘於 周,至而上已受禪,致之介國。是月,發稽胡修恐長城,二旬而罷。五月戊午,封 邗國公楊雄為廣平王,永康郡公楊弘為河間王。辛未,介公薨,上舉哀於朝堂,諡 曰周靜帝。六月癸未,詔以初受命,赤雀降祥,推五德相生,為火色。其郊及社、 廟,依服冕之儀;而朝會之服、旗幟、犧牲盡尚赤,戎服尚黃。秋七月乙卯,上始 服黃,百僚畢賀。八月壬午,廢東京官。甲午,遣樂安公元諧擊吐谷渾於青海,破 而降之。九月戊申,遣使振給戰亡者家。庚午,陳將周羅攻陷胡墅,蕭摩訶寇江 北。辛未,以越王秀為益州總管,改封蜀王。壬申,以薛公長孫覽、宋安公元景山 並為行軍元帥。伐陳,仍令尚書左僕射高譫節度諸軍。是月,行五銖錢。冬十月乙 酉,百濟王扶餘昌遣使來賀。授昌上開府儀同三司、帶方郡公。戊子,行新律。壬 辰,行幸岐州。十一月乙卯,以永富郡公竇榮定為右武候大將軍。遣兼散騎侍郎鄭 捴使於陳。己巳,有流星如墜牆,光照於地。十二月甲申,以禮部尚書韋世康為吏 部尚書。庚子,至自岐州。壬寅,高麗王高陽遣使朝貢,授陽大將軍、遼東郡公。 太子太保柳敏卒。是歲,靺鞨、突厥阿波可汗、沙缽略可汗並遣使朝貢。
èr nián chūn zhēng yuè gēng shēn, chén xuān dì cú. xīn yǒu, zhì hé běi dào héng tái shàng shū shěng yú bīng zhōu, yǐ jìn wáng guǎng wèi shàng shū lìng. zhì hé nán dào héng tái shàng shū shěng yú luò zhōu, yǐ qín wáng jùn wèi shàng shū lìng. zhì xī nán dào héng tái shàng shū shěng yú yì zhōu, yǐ shǔ wáng xiù wèi shàng shū lìng. wù chén, chén rén qiǎn shǐ qǐng hé, qiú guī hú shù. jiǎ xū, zhào jǔ xián liáng. èr yuè jǐ chǒu, zhào yǐ chén yǒu sàng, mìng gāo jiǒng děng bān shī. gēng yín, jiā jìn wáng guǎng zuǒ wǔ wèi dà jiāng jūn, qín wáng jùn yòu wǔ wèi dà jiāng jūn. gēng zǐ, jīng shī yǔ tǔ. sān yuè, chū mìng rù gōng diàn mén tōng jí. wù shēn, kāi qú yǐn zhù yáng shuǐ yú sān zhì yuán. xià sì yuè dīng chǒu, yǐ níng zhōu cì shǐ dòu róng dìng wèi zuǒ wǔ hòu dà jiāng jūn. gēng yín, dà jiāng jūn hán sēng shòu pò tū jué yú jī tóu shān, shàng zhù guó lǐ chōng pò tū jué yú hé běi shān. wǔ yuè wù shēn, yǐ shàng kāi fǔ zhǎng sūn píng wèi dù zhī shàng shū. jǐ yǒu, yǐ hàn gù, shàng qīn shěng qiú tú, qí rì dà yǔ. jǐ wèi, gāo bǎo níng kòu píng zhōu, tū jué rù zhǎng chéng. gēng shēn, yǐ yù zhōu cì shǐ huáng fǔ jī wèi dōu guān shàng shū. jiǎ zǐ, gǎi chuán guó xǐ yuē shòu mìng xǐ. dīng mǎo, zhì rén nián liù shí yǐ shàng miǎn kè. liù yuè rén wǔ, yǐ tài fǔ qīng sū xiào cí wèi bīng bù shàng shū. jiǎ shēn, shǐ shǐ diào yú chén. yǐ yǒu, shàng zhù guó lǐ chōng pò tū jué yú mǎ yì. bǐng shēn zhào yuē:
二年春正月庚申,陳宣帝殂。辛酉,置河北道行台尚書省於并州,以晉王廣為 尚書令。置河南道行台尚書省於洛州,以秦王俊為尚書令。置西南道行台尚書省於 益州,以蜀王秀為尚書令。戊辰,陳人遣使請和,求歸胡墅。甲戌,詔舉賢良。二 月己丑,詔以陳有喪,命高熲等班師。庚寅,加晉王廣左武衛大將軍,秦王俊右武 衛大將軍。庚子,京師雨土。三月,初命入宮殿門通籍。戊申,開渠引柱陽水於三 畤原。夏四月丁丑,以寧州刺史竇榮定為左武候大將軍。庚寅,大將軍韓僧壽破突 厥於雞頭山,上柱國李充破突厥於河北山。五月戊申,以上開府長孫平為度支尚書。 己酉,以旱故,上親省囚徒,其日大雨。己未,高寶寧寇平州,突厥入長城。庚申, 以豫州刺史皇甫績為都官尚書。甲子,改傳國璽曰受命璽。丁卯,制人年六十以上 免課。六月壬午,以太府卿蘇孝慈為兵部尚書。甲申,使使吊於陳。乙酉,上柱國 李充破突厥於馬邑。丙申詔曰:
zhèn zhī fèng shàng xuán, qún lín wàn guó. shǔ shēng líng zhī bì, chù qián dài zhī gōng, yǐ wèi zuò zhī zhě láo, jū zhī zhě yì. gǎi chuàng zhī shì, xīn wèi huáng yě. ér wáng gōng dà chén, chén móu xiàn cè, xián yún: xī nóng yǐ jiàng, zhì yú jī liú, yǒu dāng shì ér lǚ qiān, wú gé mìng ér bù xǐ. cáo mǎ zhī hòu, shí jiàn yīn xún, nǎi mò shì zhī yàn ān, fēi wǎng shèng zhī hóng yì. cǐ chéng cóng hàn, diāo cán rì jiǔ, lǚ wèi zhàn chǎng, jiù jīng sàng luàn. jīn zhī gōng shì, jìn dài quán yí, yòu fēi móu shì cóng guī, zhān xīng kuí rì bù zú jiàn huáng wáng zhī yì, hé dà zhòng suǒ jù. lùn biàn tōng zhī shù, jù yōu xiǎn zhī qíng. tóng xīn gù qǐng, cí qíng shēn qiè. rán zé jīng shī bǎi guān zhī fǔ, sì hǎi guī xiàng, fēi zhèn yī rén zhī suǒ dú yǒu. gǒu lì yú wù, qí kě wéi hū. qiě yīn zhī wǔ qiān, kǒng rén jǐn yuàn. shì zé yǐ jí xiōng zhī tǔ, zhì zhǎng duǎn zhī mìng, móu xīn qù gù, rú nóng wàng qiū: suī zé qú láo, qí jiū ān zhái. jīn qū yǔ níng yī, yīn yáng shùn xù, ān ān yǐ qiān, wù huái xū yuàn. lóng shǒu shān chuān yuán xiù lì, huì wù zī fù, bo shí xiāng tǔ, yí jiàn dū yì. dìng dǐng zhī jī yǒng gù, wú qióng zhī yè zài sī. gōng sī fǔ zhái, guī mó yuǎn jìn, yíng gòu zī xū, suí shì xiū rōng.
朕祗奉上玄,群臨萬國。屬生靈之弊,處前代之宮,以為作之者勞,居之者逸。 改創之事,心未遑也。而王公大臣,陳謀獻策,咸云:羲、農以降,至於姬、劉, 有當世而屢遷,無革命而不徙。曹、馬之後,時見因循,乃末世之宴安,非往聖之 宏義。此城從漢,雕殘日久,屢為戰場,舊經喪亂。今之宮室,近代權宜,又非謀 筮從龜,瞻星揆日;不足建皇王之邑,合大眾所聚。論變通之數,具幽顯之情。同 心固請,詞情深切。然則京師百官之府,四海歸向,非朕一人之所獨有。苟利於物, 其可違乎。且殷之五遷,恐人盡怨。是則以吉凶之土,制長短之命,謀新去故,如 農望秋:雖則劬勞,其究安宅。今區宇寧一,陰陽順序,安安以遷,勿懷胥怨。龍 首山川原秀麗,卉物滋阜,卜食相土,宜建都邑。定鼎之基永固,無窮之業在斯。 公私府宅,規模遠近,營構資須,隨事修茸。
réng zhào zuǒ pú shè gāo jiǒng jiāng zuò dà jiàng liú lóng jù lù jùn gōng hè lóu zi gàn tài fǔ shǎo qīng gāo lóng chā děng chuàng zào xīn dū. qiū qī yuè guǐ sì, zhào xīn zhì dōu chù fén mù, lìng xī qiān zàng shè jì, réng gěi rén gōng wú zhǔ zhě, mìng guān wèi bìn zàng. jiǎ wǔ, xíng xīn lìng. dōng shí yuè, yǐ chè huǐ gù, xǐ jū dōng gōng. gěi nèi wài guān rén lù. guǐ yǒu, huáng tài zi yǒng tún bīng xián yáng, yǐ bèi hú lǔ. gēng yín, shàng jí yù, xiǎng bǎi liáo yú guān dé diàn, cì qián bó, jiē rèn zì qǔ, jǐn lì yǐ chū. xīn mǎo, yǐ yíng xīn dū fù jiān hè lóu zi gàn wèi gōng bù shàng shū. shí yī yuè bǐng wǔ, chū mìng wèi fāng zhèn zhàn fǎ, jí zhì jūn yíng tú yàng, xià zhū jūn fǔ, yǐ nǐ zhēng tū jué. shí èr yuè xīn wèi, shàng jiǎng wǔ yú hòu yuán. jiǎ xū, shàng zhù guó dòu yì zú. bǐng zǐ, míng xīn dū yuē dà xìng chéng. yǐ yǒu, qiǎn péng chéng gōng yú qìng zé tún hóng huà yǐ bèi hú. tū jué kòu zhōu pán, xíng jūn zǒng guǎn dá xī zhǎng rú wèi lǔ suǒ bài. bǐng xū, cì guó zi shēng jīng míng zhě shù bó. dīng hài, qīn lù qiú tú. shì suì, gāo lì bǎi jì bìng qiǎn shǐ cháo gòng.
仍詔左僕射高熲、將作大匠劉龍、鉅鹿郡公賀婁子干、太府少卿高龍叉等創造 新都。秋七月癸巳,詔新置都處墳墓,令悉遷葬設祭,仍給人功;無主者,命官為 殯葬。甲午,行新令。冬十月,以撤毀故,徙居東宮。給內外官人祿。癸酉,皇太 子勇屯兵咸陽,以備胡虜。庚寅,上疾愈,享百僚於觀德殿,賜錢帛,皆任自取, 盡力以出。辛卯,以營新都副監賀婁子干為工部尚書。十一月丙午,初命為方陣戰 法,及制軍營圖樣,下諸軍府,以擬征突厥。十二月辛未,上講武於後園。甲戌, 上柱國竇毅卒。丙子,名新都曰大興城。乙酉,遣彭城公虞慶則屯弘化以備胡。突 厥寇周盤,行軍總管達奚長儒為虜所敗。丙戌,賜國子生經明者束帛。丁亥,親錄 囚徒。是歲,高麗、百濟並遣使朝貢。
sān nián chūn zhēng yuè gēng zǐ, jiāng qiān xīn dū, dà shè. jìn dà dāo zhǎng. shǐ lìng rén yǐ èr shí yī chéng dīng, suì yì gōng bù guò èr shí rì, bù yì zhě shōu yōng. fèi yuǎn jìn jiǔ fāng, bà yán jǐng jìn. èr yuè jǐ sì shuò, rì yǒu shí zhī. guǐ yǒu, chén rén lái pìn. tū jué fàn biān. guǐ wèi, yǐ zuǒ wǔ wèi dà jiāng jūn lǐ lǐ chéng wèi yòu wǔ wèi dà jiāng jūn. sān yuè dīng wèi, shàng zhù guó xiān yú xiàn gōng xiè qìng ēn zú. bǐng chén, yǐ yǔ gù, cháng fú rù xīn dū. jīng shī chéng míng lǐ lǐ quán chū. dīng sì, zhào gòu yí shū yú tiān xià. guǐ hài, chéng yú guān. xià sì yuè jǐ sì, wèi wáng shuǎng dà pò tū jué yú bái dào shān, tíng zhú yuán yáng yún nèi zǐ hé děng zhèn ér hái. shàng zhù guó jiàn píng jùn gōng yú yì zú. gēng wǔ, tǔ gǔ hún kòu lín táo, táo zhōu cì shǐ pí zi xìn sǐ zhī. rén shēn, yǐ shàng shū yòu pú shè zhào jiǒng jiān nèi shǐ lìng. dīng chǒu, yǐ téng wáng zàn wèi yōng zhōu mù. gēng chén, xíng jūn zǒng guǎn yīn shòu dà pò gāo bǎo níng yú huáng lóng. jiǎ shēn, yǐ hàn gù, shàng qīn sì yǔ shī. bǐng xū, zhào tiān xià quàn xué xíng lǐ. jǐ chǒu, chén yǐng zhōu chéng zhǔ zhāng zi jī qiǎn shǐ qǐng jiàng, shàng yǐ hé hǎo bù nà. xīn mǎo, qiǎn jiān sàn qí cháng shì xuē shū pìn yú chén. guǐ sì, shàng qīn yú. wǔ yuè guǐ mǎo, tài wèi rèn chéng gōng yú yì hōng. xíng jūn zǒng guǎn lǐ huǎng pò tū jué yú mó nà dù kǒu. yǐ sì, liáng tài zǐ xiāo cóng lái hè qiān dōu. xīn yǒu, qīn sì fāng zé. rén xū, xíng jūn yuán shuài dòu róng dìng pò tū jué jí tǔ gǔ hún yú liáng zhōu. shè huáng lóng sǐ zuì yǐ xià. liù yuè gēng wǔ, fēng wèi wáng shuǎng zǐ jí wèi suì ān jùn wáng. wù yín, tū jué qiǎn shǐ qiú hé. gēng chén, xíng jūn zǒng guǎn liáng yuǎn pò tǔ gǔ hún yú ěr hàn shān, zhǎn qí míng wáng. qiū qī yuè rén xū, zhào yuē: wǎng zhě shān dōng hé biǎo, jīng cǐ yāo luàn, gū chéng yuǎn shǒu, duō bù zì quán. jì yīn tài shǒu dù yóu shēn xiàn zéi tú, mìng xuán guān shǒu jùn shěng shì fàn tái méi qīng chǎn yíng hù, miǎn qí lù rǔ. juàn yán chéng jié, shí yǒu kě jiā. yí chāo héng shǎng, yòng míng jǔ quàn. tái méi kě dà dū dū, jiǎ xiāng zhōu cì shǐ. dīng mǎo, rì yǒu shí zhī. bā yuè rén wǔ, qiǎn shàng shū yòu pú shè gāo jiǒng chū níng zhōu dào, lì bù shàng shū yú qìng zé chū yuán zhōu dào, bìng wèi xíng jūn yuán shuài yǐ jī hú. wù zǐ, qīn sì tài shè. jiǔ yuè rén zǐ, xìng chéng dōng guān gǔ jià. guǐ chǒu, dà shè. dōng shí yuè jiǎ xū, fèi hé nán dào héng tái shěng. shí yī yuè, fā shǐ xún shěng fēng sú. gēng chén, chén rén lái pìn. chén zhǔ zhī dì mào yì shì rén, shǐ fù shǐ yuán yàn tú xiàng ér qù. jiǎ wǔ, bà tiān xià zhū jùn. shí èr yuè yǐ mǎo, qiǎn jiān sàn qí cháng shì táng lìng zé shǐ yú chén. wù wǔ, yǐ xíng bù shàng shū sū wēi wèi hù bù shàng shū. shì suì, gāo lì tū jué mò hé bìng qiǎn shǐ cháo gòng.
三年春正月庚子,將遷新都,大赦。禁大刀長。始令人以二十一成丁,歲役 功不過二十日,不役者收庸。廢遠近酒坊,罷鹽井禁。二月己巳朔,日有蝕之。癸 酉,陳人來聘。突厥犯邊。癸未,以左武衛大將軍李禮成為右武衛大將軍。三月丁 未,上柱國、鮮虞縣公謝慶恩卒。丙辰,以雨故,常服入新都。京師承明里醴泉出。 丁巳,詔購遺書於天下。癸亥,城榆關。夏四月己巳,衛王爽大破突厥於白道山, 停築原陽、雲內、紫河等鎮而還。上柱國、建平郡公於義卒。庚午,吐谷渾寇臨洮, 洮州刺史皮子信死之。壬申,以尚書右僕射趙煚兼內史令。丁丑,以滕王瓚為雍州 牧。庚辰,行軍總管陰壽大破高寶寧於黃龍。甲申,以旱故,上親祀雨師。丙戌, 詔天下勸學行禮。己丑,陳郢州城主張子譏遣使請降,上以和好不納。辛卯,遣兼 散騎常侍薛舒聘於陳。癸巳,上親雩。五月癸卯,太尉、任城公於翼薨。行軍總管 李晃破突厥於摩那渡口。乙巳,梁太子蕭琮來賀遷都。辛酉,親祀方澤。壬戌,行 軍元帥竇榮定破突厥及吐谷渾於涼州。赦黃龍死罪以下。六月庚午,封衛王爽子集 為遂安郡王。戊寅,突厥遣使求和。庚辰,行軍總管梁遠破吐谷渾於爾汗山,斬其 名王。秋七月壬戌,詔曰:「往者山東河表,經此妖亂,孤城遠守,多不自全。濟 陰太守杜猷身陷賊徒,命懸冠手;郡省事范台玫傾產營護,免其戮辱。眷言誠節, 實有可嘉。宜超恆賞,用明沮勸。台玫可大都督,假湘州刺史。」丁卯,日有蝕之。 八月壬午,遣尚書右僕射高熲出寧州道,吏部尚書虞慶則出原州道,並為行軍元帥 以擊胡。戊子,親祀太社。九月壬子,幸城東觀谷稼。癸丑,大赦。冬十月甲戌, 廢河南道行台省。十一月,發使巡省風俗。庚辰,陳人來聘。陳主知帝貌異世人, 使副使袁彥圖像而去。甲午,罷天下諸郡。十二月乙卯,遣兼散騎常侍唐令則使於 陳。戊午,以刑部尚書蘇威為戶部尚書。是歲,高麗、突厥、靺鞨並遣使朝貢。
sì nián zhēng yuè jiǎ zǐ shuò, rì yǒu shí zhī. sì tài miào. xīn wèi, sì nán jiāo. rén shēn, liáng zhǔ xiāo kuī lái cháo. jiǎ xū, dà shè yú běi yuàn, shí rì ér bà. rén wǔ, qí zhōu shuǐ. xīn mǎo, yú zhōu huò shòu, shì mí, yī jiǎo tóng tí. rén chén, bān xīn lì. èr yuè yǐ yǐ, shàng jiàn liáng zhǔ yú bà shàng. gēng xū, xíng xìng lǒng zhōu. tū jué kè hán ā shǐ nà diàn jué lǜ qí shǔ lái jiàng. xià sì yuè jǐ hài, chì zǒng guǎn cì shǐ, fù mǔ jí zi nián shí wǔ yǐ shàng, bù dé jiāng zhī guān. gēng zǐ, yǐ lì bù shàng shū yú qìng zé wèi shàng shū yòu pú shè, yíng zhōu cì shǐ yáng shàng xī wèi bīng bù shàng shū, máo zhōu cì shǐ liú rén ēn wèi xíng bù shàng shū. wǔ yuè guǐ yǒu, qì dān zhǔ mò hè fú qiǎn shǐ qǐng jiàng, bài dà jiāng jūn. liù yuè gēng zǐ, jiàng qiú tú. rén zǐ, kāi tōng jì qú, zì wèi dá hé, yǐ tōng yùn cáo. jiǎ yín, zhì guān rén fēi zhàn gōng bù shòu shàng zhù guó yǐ xià róng guān. yǐ yōng tóng huá qí yí wǔ zhōu hàn, mìng wú chū jīn nián zū diào. wù wǔ, qín wáng jùn lái cháo. qiū qī yuè bǐng yín, chén rén lái pìn. bā yuè jiǎ wǔ, qiǎn shí shǐ xún shěng tiān xià. wù xū, wèi wáng shuǎng lái cháo. rén yín, shàng zhù guó tài fù dèng gōng dòu chì hōng. yǐ mǎo, chén jiāng xià hóu miáo qǐng jiàng, shàng yǐ tōng hé bù nà. jiǔ yuè jǐ sì, shàng qīn lù qiú tú. gēng wǔ, qì dān nèi fù. jiǎ xū, yǐ guān zhōng jī, xíng xìng luò yáng. dōng shí yī yuè rén xū, qiǎn jiān sàn qí cháng shì xuē dào héng shǐ yú chén. jiǎ xū, gǎi zhōu shí èr yuè wèi là là. shì suì mò hé jí nǚ guó bìng qiǎn shǐ cháo gòng.
四年正月甲子朔,日有蝕之。祀太廟。辛未,祀南郊。壬申,梁主蕭巋來朝。 甲戌,大射於北苑,十日而罷。壬午,齊州水。辛卯,渝州獲獸,似麋,一角同蹄。 壬辰,班新曆。二月乙已,上餞梁主於霸上。庚戌,行幸隴州。突厥可汗阿史那玷 厥率其屬來降。夏四月己亥,敕總管、刺史,父母及子年十五以上,不得將之官。 庚子,以吏部尚書虞慶則為尚書右僕射,瀛州刺史楊尚希為兵部尚書,毛州刺史劉 仁恩為刑部尚書。五月癸酉,契丹主莫賀弗遣使請降,拜大將軍。六月庚子,降囚 徒。壬子,開通濟渠,自渭達河,以通運漕。甲寅,制官人非戰功不授上柱國以下 戎官。以雍、同、華、岐、宜五州旱,命無出今年租調。戊午,秦王俊來朝。秋七 月丙寅,陳人來聘。八月甲午,遣十使巡省天下。戊戌,衛王爽來朝。壬寅,上柱 國、太傅、鄧公竇熾薨。乙卯,陳將夏侯苗請降,上以通和不納。九月己巳,上親 錄囚徒。庚午,契丹內附。甲戌,以關中飢,行幸洛陽。冬十一月壬戌,遣兼散騎 常侍薛道衡使於陳。甲戌,改周十二月為臘蠟。是歲靺鞨及女國並遣使朝貢。
wǔ nián chūn zhēng yuè wù chén, zhào xíng xīn lǐ. rén shēn, zhào bà jiāng líng zǒng guǎn. qí hòu, liáng zhǔ qǐng yī jiù, xǔ zhī. sān yuè wù wǔ, yǐ shàng shū zuǒ pú shè gāo jiǒng wèi zuǒ lǐng jūn dà jiāng jūn, yǐ shàng zhù guó yǔ wén xīn wèi yòu lǐng jūn dà jiāng jūn. xià sì yuè jiǎ wǔ, qì dān qiǎn shǐ cháo gòng. rén yín, shàng zhù guó wáng yì móu fǎn, zhū. yǐ sì, zhào zhēng shān dōng dà rú mǎ róng bó děng. wù shēn, chē jià zhì zì luò yáng. wǔ yuè jiǎ shēn, chū zhì yì cāng. liáng zhǔ xiāo kuī cú. qiǎn shàng dà jiāng jūn yuán qì shǐ yú tū jué ā bō kè hán. qiū qī yuè gēng shēn, chén rén lái pìn. rén wǔ, tū jué shā bō lüè kè hán shàng biǎo chēng chén. bā yuè jiǎ chén, hé nán zhū zhōu shuǐ, qiǎn hù bù shàng shū sū wēi zhèn gěi zhī. wù shēn, yǒu liú xīng shù bǎi, sì sàn ér xià. jiǔ yuè yǐ chǒu, gǎi bào bēi yuē dù bēi, bà shuǐ yuē zī shuǐ. bǐng zǐ, qiǎn jiān sàn qí cháng shì lǐ ruò shǐ yú chén. dōng shí yī yuè dīng mǎo, jìn wáng guǎng lái cháo. shí èr yuè dīng wèi, jiàng qiú tú.
五年春正月戊辰,詔行新禮。壬申,詔罷江陵總管。其後,梁主請依舊,許之。 三月戊午,以尚書左僕射高熲為左領軍大將軍,以上柱國宇文忻為右領軍大將軍。 夏四月甲午,契丹遣使朝貢。壬寅,上柱國王誼謀反,誅。乙巳,詔征山東大儒馬 榮伯等。戊申,車駕至自洛陽。五月甲申,初置義倉。梁主蕭巋殂。遣上大將軍元 契使於突厥阿波可汗。秋七月庚申,陳人來聘。壬午,突厥沙缽略可汗上表稱臣。 八月甲辰,河南諸州水,遣戶部尚書蘇威振給之。戊申,有流星數百,四散而下。 九月乙丑,改鮑陂曰杜陂,霸水曰滋水。丙子,遣兼散騎常侍李若使於陳。冬十一 月丁卯,晉王廣來朝。十二月丁未,降囚徒。
liù nián chūn zhēng yuè jiǎ zǐ, dǎng xiàng qiāng nèi fù. gēng wǔ, bān lì yú tū jué. rén shēn, shǐ hù bù shàng shū sū wēi xún shěng shān dōng. èr yuè yǐ yǒu, shān nán jīng zhè qī zhōu shuǐ, qiǎn qián gōng bù shàng shū zhǎng sūn pí zhèn xù zhī. bǐng xū, zhì cì shǐ shàng zuǒ, měi suì mù, gèng rù cháo shàng kǎo kè. dīng hài, fā dīng nán shí yī wàn xiū zhú zhǎng chéng, èr xún ér bà. gēng zǐ, dà shè. sān yuè jǐ wèi, luò yáng nán zǐ gāo dé shàng shū, qǐng dì wèi tài shàng huáng, chuán wèi huáng tài zǐ. dì yuē: zhèn chéng tiān mìng, fǔ yù cāng shēng, rì gàn zī zī, yóu kǒng bù dǎi. qǐ xué jìn dài dì wáng, shì bù shī gǔ, chuán wèi yú zi, zì qiú yì lè zāi. guǐ hài, tū jué shā bō lüè kè hán qiǎn shǐ cháo gòng. xià sì yuè jǐ hài, chén rén lái pìn. qiū qī yuè xīn hài, hé nán zhū zhōu shuǐ. yǐ chǒu, jīng shī yǔ máo rú mǎ wěi, zhǎng zhě èr chǐ yú, duǎn zhě yǒu liù qī cùn. bā yuè xīn mǎo guān nèi qī zhōu hàn, juān qí fù shuì. qiǎn sàn qí cháng shì péi shì háo shǐ yú chén. wù shēn, shàng zhù guó tài shī shēn gōng lǐ mù hōng. rùn yuè dīng mǎo, huáng tài zǐ zhèn luò yáng. xīn wèi, jìn wáng guǎng qín wáng jùn bìng lái cháo. bǐng zǐ, shàng zhù guó chéng gōng liáng shì yàn shàng zhù guó sì gōng yǔ wén xīn zhù guó shū gōng liú fǎng móu fǎn, fú zhū. shàng zhù guó xǔ gōng yǔ wén shàn yǒu zuì, chú míng. jiǔ yuè xīn sì, dì sù fú yù shè diàn, zhào bǎi liáo shè liáng shì yàn sān jiā zī wù. bǐng xū, shàng zhù guó sòng ān gōng yuán jǐng shān zú. xīn chǒu, zhào zhèn xù dà xiàng yǐ lái sǐ shì zhī jiā. dōng shí yuè jǐ yǒu, yǐ hé běi dào héng tái shàng shū lìng bīng zhōu zǒng guǎn jìn wáng guǎng wèi yōng zhōu mù, yú guān rú gù. yǐ bīng bù shàng shū yáng shàng xī wèi lǐ bù shàng shū. guǐ chǒu, zhì shān nán dào héng tái shàng shū shěng yú xiāng zhōu, yǐ qín wáng jùn wèi shàng shū lìng.
六年春正月甲子,党項羌內附。庚午,班歷於突厥。壬申,使戶部尚書蘇威巡 省山東。二月乙酉,山南荊浙七州水,遣前工部尚書長孫毗振恤之。丙戌,制刺史 上佐,每歲暮,更入朝上考課。丁亥,發丁男十一萬修築長城,二旬而罷。庚子, 大赦。三月己未,洛陽男子高德上書,請帝為太上皇,傳位皇太子。帝曰:「朕承 天命,撫育蒼生,日旰孜孜,猶恐不逮。豈學近代帝王,事不師古,傳位於子,自 求逸樂哉。」癸亥,突厥沙缽略可汗遣使朝貢。夏四月己亥,陳人來聘。秋七月辛 亥,河南諸州水。乙丑,京師雨毛如馬尾,長者二尺余,短者有六七寸。八月辛卯 關內七州旱,蠲其賦稅。遣散騎常侍裴世豪使於陳。戊申,上柱國、太師、申公李 穆薨。閏月丁卯,皇太子鎮洛陽。辛未,晉王廣、秦王俊並來朝。丙子,上柱國郕 公梁士彥、上柱國巳公宇文忻、柱國舒公劉昉謀反,伏誅。上柱國、許公宇文善 有罪,除名。九月辛巳,帝素服御射殿,詔百寮射梁士彥三家資物。丙戌,上柱國、 宋安公元景山卒。辛丑,詔振恤大象以來死事之家。冬十月己酉,以河北道行台尚 書令、并州總管、晉王廣為雍州牧,余官如故。以兵部尚書楊尚希為禮部尚書。癸 丑,置山南道行台尚書省於襄州,以秦王俊為尚書令。
qī nián chūn zhēng yuè guǐ sì, sì tài miào. yǐ wèi, zhì zhū zhōu suì gòng sān rén. èr yuè dīng sì, sì cháo rì yú dōng jiāo. jǐ sì, chén rén lái pìn. rén shēn, xìng lǐ quán gōng. shì yuè, fā dīng nán shí wàn xiū zhú zhǎng chéng, èr xún ér bà. xià sì yuè gēng xū, yú yáng zhōu kāi shān yáng dú, yǐ tōng yùn cáo. tū jué shā bō lüè kè hán zú. guǐ hài, bān qīng lóng fú yú dōng fāng zǒng guǎn cì shǐ xī fāng yǐ bái wǔ nán fāng yǐ zhū què běi fāng yǐ xuán wǔ. jiǎ xū, qiǎn jiān sàn qí cháng shì yáng zhōu shǐ yú chén. yǐ hù bù shàng shū sū wēi wèi lì bù shàng shū. wǔ yuè yǐ hài shuò, rì yǒu shí zhī. jǐ mǎo, yǔn shí yú wǔ ān fǔ yáng jiān, shí yú lǐ. qiū qī yuè jǐ chǒu, wèi wáng shuǎng hōng. bā yuè gēng shēn, liáng zhǔ xiāo cóng lái cháo. jiǔ yuè yǐ yǒu, liáng ān píng wáng xiāo yán lüè yú qí guó yǐ bēn chén. xīn mǎo, fèi liáng guó, qū shè jiāng líng. yǐ liáng zhǔ xiāo cóng wèi zhù guó, fēng jǔ guó gōng. dōng shí yuè gēng shēn, xíng xìng tóng zhōu. yǐ xiān dì suǒ jū gù, qū jiàng qiú tú. guǐ hài, xìng pú zhōu. bǐng yín, yàn fù lǎo, shàng jí huān, yuē: cǐ jiān rén wù, yī fú xiān lì, róng zhǐ xián yǎ. liáng yóu shì huàn zhī xiāng, táo rǎn chéng sú yě. shí yī yuè jiǎ wǔ, xìng féng yì, jì gù shè. fù lǎo duì zhào shī zhǐ, shàng dà nù, miǎn qí xiàn guān ér qù. wù xū, chē jià zhì zì féng yì.
七年春正月癸巳,祀太廟。乙未,制諸州歲貢三人。二月丁巳,祀朝日於東郊。 己巳,陳人來聘。壬申,幸醴泉宮。是月,發丁男十萬修築長城,二旬而罷。夏四 月庚戌,於揚州開山陽瀆,以通運漕。突厥沙缽略可汗卒。癸亥,頒青龍符於東方 總管、刺史;西方以白武;南方以硃雀;北方以玄武。甲戌,遣兼散騎常侍楊周使 於陳。以戶部尚書蘇威為吏部尚書。五月乙亥朔,日有蝕之。己卯,隕石於武安、 滏陽間,十餘里。秋七月己丑,衛王爽薨。八月庚申,梁主蕭琮來朝。九月乙酉, 梁安平王蕭岩掠於其國以奔陳。辛卯,廢梁國,曲赦江陵。以梁主蕭琮為柱國,封 莒國公。冬十月庚申,行幸同州。以先帝所居故,曲降囚徒。癸亥,幸蒲州。丙寅, 宴父老,上極歡,曰:「此間人物,衣服鮮麗,容止閒雅。良由仕宦之鄉,陶染成 俗也。」十一月甲午,幸馮翊,祭故社。父老對詔失旨,上大怒,免其縣官而去。 戊戌,車駕至自馮翊。
bā nián chūn zhēng yuè yǐ hài, chén rén lái pìn. èr yuè xīn yǒu, chén rén kòu xiá zhōu. sān yuè xīn wèi, shàng zhù guó lǒng xī gōng lǐ xún zú. jiǎ xū, qiǎn jiān sàn qí cháng shì chéng shàng xián shǐ yú chén. wù yín, zhào dà jǔ fá chén. qiū bā yuè dīng wèi, hé běi zhū zhōu jī, qiǎn lì bù shàng shū sū wēi zhèn xù zhī. jiǔ yuè guǐ sì, jiā zhōu yán lóng jiàn. dōng shí yuè jǐ wèi, zhì huái nán xíng tái shěng yú shòu chūn, yǐ jìn wáng guǎng wèi shàng shū lìng. xīn yǒu, chén rén lái pìn, jū liú bù qiǎn. jiǎ zǐ, yǒu xīng bèi yú qiān niú. xiǎng tài miào, shòu lǜ, lìng jìn wáng guǎng qín wáng jùn qīng hé gōng yáng sù bìng wèi xíng jūn yuán shuài yǐ fá chén. yú shì jìn wáng chū liù hé, qín wáng chū xiāng yáng, qīng hé gōng yáng sù chū xìn zhōu, jīng zhōu cì shǐ liú rén ēn chū jiāng líng, yí yáng gōng wáng shì jī chū qí chūn, xīn yì gōng hán qín chū lú jiāng, xiāng yì gōng hè ruò bì chū wú zhōu, luò cóng gōng yàn róng chū dōng hǎi, hé zǒng guǎn jiǔ shí. bīng wǔ shí yī wàn bā qiān, jiē shòu jìn wáng jié dù. dōng jiē cāng hǎi, xī jù bā shǔ, jīng zhān zhōu jí, héng gèn shù qiān lǐ. réng qū shè chén guó. shí yī yuè dīng mǎo, chē jià jiàn shī. zhào gòu chén shū bǎo, wèi shàng zhù guó wàn hù gōng. yǐ hài, xíng xìng dìng chéng, chén shī shì zhòng. bǐng zǐ, xìng hé dōng. shí èr yuè, chē jià zhì zì hé dōng.
八年春正月乙亥,陳人來聘。二月辛酉,陳人寇硤州。三月辛未,上柱國、隴 西公李詢卒。甲戌,遣兼散騎常侍程尚賢使於陳。戊寅,詔大舉伐陳。秋八月丁未, 河北諸州飢,遣吏部尚書蘇威振恤之。九月癸巳,嘉州言龍見。冬十月己未,置淮 南行台省於壽春,以晉王廣為尚書令。辛酉,陳人來聘,拘留不遣。甲子,有星孛 於牽牛。享太廟,授律,令晉王廣、秦王俊、清河公楊素並為行軍元帥以伐陳。於 是晉王出六合,秦王出襄陽,清河公楊素出信州,荊州刺史劉仁恩出江陵,宜陽公 王世積出蘄春,新義公韓擒出廬江,襄邑公賀若弼出吳州,落叢公燕榮出東海,合 總管九十。兵五十一萬八千,皆受晉王節度。東接滄海,西拒巴蜀,旌旃舟楫,橫 亘數千里。仍曲赦陳國。十一月丁卯,車駕餞師。詔購陳叔寶,位上柱國、萬戶公。 乙亥,行幸定城,陳師誓眾。丙子,幸河東。十二月,車駕至自河東。
jiǔ nián chūn zhēng yuè guǐ yǒu, yǐ shàng shū zuǒ pú shè yú qìng zé wèi yòu wèi dà jiāng jūn. bǐng zǐ, hè ruò bì bài chén shī yú jiǎng shān, huò qí jiāng xiāo mó hē hán qín jìn shī rù jiàn yè, huò chén zhǔ shū bǎo, chén guó píng. hé zhōu sì shí, jùn yī bǎi, xiàn sì bǎi, hù wǔ shí wàn, kǒu èr bǎi wàn. guǐ sì, qiǎn shǐ chí jié xún fǔ zhī. èr yuè yǐ wèi, fèi huái nán shàng shū shěng. bǐng shēn, zhì wǔ bǎi jiā wèi xiāng, zhèng yī rén bǎi jiā wèi lǐ, zhǎng yī rén. xià sì yuè jǐ hài, xìng lí shān, qīn láo xuán shī. yǐ sì, sān jūn kǎi rù, xiàn fú yú tài miào. yǐ jìn wáng guǎng wèi tài wèi. gēng xū, dì yù guǎng yáng mén, yàn jiāng shì, bān cì gè yǒu chà. xīn hài, dà shè. yǐ chén dōu guān shàng shū kǒng fàn sàn qí cháng shì wáng chà wáng yí yù shǐ zhōng chéng shěn guān děng xié nìng yú qí zhǔ, yǐ zhì wáng miè, jiē tóu zhī biān yì. chén rén pǔ gěi fù shí nián. jūn rén bì shì miǎn yáo yì. zhuó chén zhī wén wǔ zhòng cái ér yòng zhī. gōng nú shù qiān, kě guī zhě guī zhī, qí yú jǐn yǐ fēn cì jiāng shì jí wáng gōng guì chén. qí zī wù, jiē yú wǔ duǒ cì wáng gōng yǐ xià dà shè. huǐ suǒ de qín hàn sān dà zhōng, yuè èr dà gǔ. yòu shè wáng chén nǚ lè, wèi gōng qīng děng yuē: cǐ shēng shì tí, zhèn wén zhī shén bù xǐ, gù yǔ gōng děng yī tīng wáng guó zhī yīn, jù wèi yǒng jiàn yān. xīn yǒu, yǐ lì bù shì láng yǔ wén bì wèi xíng bù shàng shū, zōng zhèng qīng yáng yì wèi gōng bù shàng shū. rén xū, zhào yuē: jīn lǜ tǔ dà tóng, hán shēng suì xìng. bīng kě lì wēi, bù kě bù jí xíng kě zhù huà, bù kě zhuān xíng. jìn wèi jiǔ zhòng zhī yú, zhèn shǒu sì fāng zhī wài róng lǚ jūn qì, jiē yí tíng bà. wǔ lì zhī zǐ, jù kě xué wén. rén jiān jiǎ zhàng, xī jiē chú huǐ. rùn yuè dīng chǒu, bān mù yú fú yú zǒng guǎn cì shǐ, cí yī xióng sān. jǐ mǎo, yǐ lì bù shàng shū sū wēi wèi shàng shū yòu pū shè. liù yuè yǐ chǒu, yǐ jīng zhōu zǒng guǎn yáng sù wèi nà yán. dīng mǎo, yǐ lì bù shì láng lú kǎi wèi lǐ bù shàng shū. shí qún chén xián qǐng fēng chán, zhào bù xǔ, yuē: qǐ kě mìng yī jiāng jūn chú yī xiǎo guó, yǐ báo dé ér fēng míng shān, yòng xū yán ér gàn shàng dì xié. bā yuè rén xū, yǐ guǎng píng wáng xióng wèi sī kōng. dōng shí yī yuè rén chén, kǎo shǐ dìng zhōu cì shǐ dòu lú tōng děng shàng biǎo qǐng fēng chán, shàng bù xǔ. gēng zǐ, yǐ yòu wèi dà jiāng jūn yú qìng zé wèi yòu wǔ hòu dà jiāng jūn, yòu lǐng jūn jiāng jūn lǐ ān wèi yòu lǐng jūn dà jiāng jūn. jiǎ yín, jiàng qiú tú. shí èr yuè jiǎ zǐ, zhào tài cháng qīng niú hóng tōng zhí sàn qí cháng shì xǔ shàn xīn mì shū chéng yáo chá tōng zhí láng yú shì jī děng yì dìng lè.
九年春正月癸酉,以尚書左僕射虞慶則為右衛大將軍。丙子,賀若弼敗陳師於 蔣山,獲其將蕭摩訶;韓擒進師入建鄴,獲陳主叔寶,陳國平。合州四十,郡一百, 縣四百,戶五十萬,口二百萬。癸巳,遣使持節巡撫之。二月乙未,廢淮南尚書省。 丙申,制五百家為鄉,正一人;百家為里,長一人。夏四月己亥,幸驪山,親勞旋 師。乙巳,三軍凱入,獻俘於太廟。以晉王廣為太尉。庚戌,帝御廣陽門,宴將士, 頒賜各有差。辛亥,大赦。以陳都官尚書孔范、散騎常侍王差、王儀、御史中丞 沈觀等邪佞於其主,以致亡滅,皆投之邊裔。陳人普給復十年。軍人畢世免徭役。 擢陳之文武眾才而用之。宮奴數千,可歸者歸之,其餘盡以分賜將士及王公貴臣。 其資物,皆於五垛賜王公以下大射。毀所得秦漢三大鐘,越二大鼓。又設亡陳女樂, 謂公卿等曰:「此聲似啼,朕聞之甚不喜,故與公等一聽亡國之音,俱為永鑒焉。」 辛酉,以吏部侍郎宇文弼為刑部尚書,宗正卿楊異為工部尚書。壬戌,詔曰:「今 率土大同,含生遂性。兵可立威,不可不戢;刑可助化,不可專行。禁衛九重之餘, 鎮守四方之外;戎旅軍器,皆宜停罷。武力之子,俱可學文。人間甲仗,悉皆除毀。」 閏月丁丑,頒木魚符於總管、刺史,雌一雄三。己卯,以吏部尚書蘇威為尚書右仆 射。六月乙丑,以荊州總管楊素為納言。丁卯,以吏部侍郎盧愷為禮部尚書。時群 臣咸請封禪,詔不許,曰:「豈可命一將軍除一小國,以薄德而封名山,用虛言而 幹上帝邪。」八月壬戌,以廣平王雄為司空。冬十一月壬辰,考使定州刺史豆盧通 等上表請封禪,上不許。庚子,以右衛大將軍虞慶則為右武候大將軍,右領軍將軍 李安為右領軍大將軍。甲寅,降囚徒。十二月甲子,詔太常卿牛弘、通直散騎常侍 許善心、秘書丞姚察、通直郎虞世基等議定樂。
shí nián chūn zhēng yuè yǐ wèi, yǐ huáng sūn zhāo wèi hé nán wáng, kǎi wèi huá yáng wáng. èr yuè gēng shēn, xíng xìng bīng zhōu. xià wǔ yuè yǐ wèi, zhào yuē: wèi wèi sàng luàn, yǔ xiàn guā fēn, yì jūn suì dòng, wèi huáng xiū xī. bīng shì jūn rén, quán zhì fāng fǔ, nán zhēng běi fá, jū chù wú dìng jiā wú wán dǔ, dì hǎn bāo sāng héng wèi liú yù zhī rén, jìng wú xiāng lǐ zhī hào, zhèn shén mǐn zhī. fán shì jūn rén, kě xī shǔ zhōu xiàn, kěn tián jí zhàng, yī tóng biān hù. jūn fǔ tǒng lǐng, yí yī jiù shì. bà shān dōng hé nán jí běi fāng yuán biān zhī dì xīn zhì jūn fǔ. liù yuè xīn yǒu, zhì rén nián wǔ shí, miǎn yì zhé yōng. qiū qī yuè guǐ mǎo, yǐ nà yán yáng sù wèi nèi shǐ lìng. gēng xū, shàng qīn lù qiú tú. xīn hài, gāo lì liáo dōng jùn gōng gāo yáng zú. bā yuè rén shēn, qiǎn zhù guó wéi guāng shàng kāi fǔ wáng jǐng bìng chí jié xún fǔ lǐng nán, bǎi yuè jiē fú. jiǔ yuè dīng yǒu, zhì zì bīng zhōu. dōng shí yuè jiǎ zǐ, bān mù yú fú yú jīng guān wǔ pǐn yǐ shàng. shí yī yuè xīn mǎo, xìng guó xué, bān cì gè yǒu chà. xīn chǒu, sì nán jiāo. shì yuè, wù zhōu rén wāng wén jìn huì jī rén gāo zhì huì sū zhōu rén shěn xuán wèi jiē jǔ bīng fǎn, zì chēng tiān zǐ. lè ān cài dào rén ráo zhōu wú shì huá yǒng jiā shěn xiào chè quán zhōu wáng guó qìng yú háng yáng bǎo yīng jiāo chǐ lǐ chūn děng, jiē zì chēng dà dū dū. zhào nèi shǐ lìng yáng sù tǎo píng zhī. shì suì, tǔ gǔ hún qì dān bìng qiǎn shǐ cháo gòng.
十年春正月乙未,以皇孫昭為河南王,楷為華陽王。二月庚申,行幸并州。夏 五月乙未,詔曰:「魏未喪亂,宇縣瓜分,役軍歲動,未遑休息。兵士軍人,權置 坊府,南征北伐,居處無定;家無完堵,地罕苞桑;恆為流寓之人,竟無鄉里之號, 朕甚愍之。凡是軍人,可悉屬州縣,墾田籍帳,一同編戶。軍府統領,宜依舊式。」 罷山東、河南及北方緣邊之地新置軍府。六月辛酉,制人年五十,免役折庸。秋七 月癸卯,以納言楊素為內史令。庚戌,上親錄囚徒。辛亥,高麗遼東郡公高陽卒。 八月壬申,遣柱國韋洸、上開府王景並持節巡撫嶺南,百越皆服。九月丁酉,至自 并州。冬十月甲子,頒木魚符於京官五品以上。十一月辛卯,幸國學,頒賜各有差。 辛丑,祀南郊。是月,婺州人汪文進、會稽人高智慧、蘇州人沈玄懀皆舉兵反,自 稱天子。樂安蔡道人、饒州吳世華、永嘉沈孝徹、泉州王國慶、餘杭楊寶英、交恥 李春等,皆自稱大都督。詔內史令楊素討平之。是歲,吐谷渾、契丹並遣使朝貢。
shí yī nián chūn zhēng yuè dīng yǒu, yǐ píng chén suǒ de gǔ qì, duō wèi yāo biàn, xī mìng huǐ zhī. bǐng wǔ, huáng tài zǐ fēi yuán shì hōng, shàng jǔ āi yú dōng gōng wén sī diàn. èr yuè wù wǔ, yǐ dà jiāng jūn sū xiào cí wèi gōng bù shàng shū. bǐng zǐ, yǐ lín yǐng lìng liú kuàng zhèng jī yóu yì, zhuó wèi jǔ zhōu cì shǐ. xīn sì huì, rì yǒu shí zhī. xià wǔ yuè yǐ sì, yǐ yòu wèi jiāng jūn yuán mín wèi zuǒ wèi dà jiāng jūn. qiū bā yuè rén shēn, téng wáng zàn hōng. yǐ hài, shàng zhù guó pèi guó gōng zhèng yì zú. shì suì, gāo lì mò hé bìng qiǎn shǐ cháo gòng. tū jué xiàn qī bǎo wǎn.
十一年春正月丁酉,以平陳所得古器,多為妖變,悉命毀之。丙午,皇太子妃 元氏薨,上舉哀於東宮文思殿。二月戊午,以大將軍蘇孝慈為工部尚書。丙子,以 臨潁令劉曠政績尤異,擢為莒州刺史。辛巳晦,日有蝕之。夏五月乙巳,以右衛將 軍元旻為左衛大將軍。秋八月壬申,滕王瓚薨。乙亥,上柱國沛國公鄭譯卒。是歲, 高麗、靺鞨並遣使朝貢。突厥獻七寶碗。
shí èr nián chūn èr yuè jǐ sì, yǐ shǔ wáng xiù wèi nèi shǐ lìng, jiān yòu lǐng jūn dà jiāng jūn yǐ hàn wáng liàng wèi yōng zhōu mù yòu wèi dà jiāng jūn. qiū qī yuè yǐ sì, shàng shū yòu pú shè pī gōng sū wēi lǐ bù shàng shū róng chéng hóu lú kǎi bìng zuò shì chú míng. rén shēn huì, rì yǒu shí zhī. bā yuè jiǎ xū, zhì tiān xià sǐ zuì, zhū zhōu bù dé biàn jué, jiē lìng dà lǐ fù zhī. guǐ sì, zhì sù wèi zhě bù dé zhé lí suǒ shǒu. dīng yǒu, shàng zhù guó chǔ gōng dòu lú jī zú. wù xū, shàng qīn lù qiú tú. dōng shí yuè dīng chǒu, yǐ suì ān wáng jí wèi wèi wáng. rén wǔ, sì tài miào. zhì tài zǔ shén zhǔ qián, dì liú tì míng yàn, bù zì shèng. shí yī yuè xīn hài, sì nán jiāo. jǐ wèi, shàng zhù guó xīn yì gōng hán qín zú. jiǎ zǐ, bǎi liáo dà shè yú wǔ dé diàn. shí èr yuè yǐ yǒu, yǐ nèi shǐ lìng yáng sù wèi shàng shū yòu pú shè. shì suì, tū jué tǔ gǔ hún mò hé bìng qiǎn shǐ cháo gòng.
十二年春二月己巳,以蜀王秀為內史令,兼右領軍大將軍;以漢王諒為雍州牧、 右衛大將軍。秋七月乙巳,尚書右僕射邳公蘇威、禮部尚書容城侯盧愷並坐事除名。 壬申晦,日有蝕之。八月甲戌,制天下死罪,諸州不得便決,皆令大理覆之。癸巳, 制宿衛者不得輙離所守。丁酉,上柱國、楚公豆盧績卒。戊戌,上親錄囚徒。冬十 月丁丑,以遂安王集為衛王。壬午,祀太廟。至太祖神主前,帝流涕鳴咽,不自勝。 十一月辛亥,祀南郊。己未,上柱國、新義公韓擒卒。甲子,百僚大射於武德殿。 十二月乙酉,以內史令楊素為尚書右僕射。是歲,突厥、吐谷渾、靺鞨並遣使朝貢。
shí sān nián chūn zhēng yuè yǐ sì, shàng zhù guó huán gōng hán jiàn yè zú. rén zǐ, sì gǎn dì. jǐ wèi, yǐ xìn zhōu zǒng guǎn wéi shì kāng wèi lì bù shàng shū. rén xū, xíng xìng qí zhōu. èr yuè bǐng zǐ, zhào yíng rén shòu gōng. dīng hài, zhì zì qí zhōu. jǐ mǎo, lì huáng sūn jiǎn wèi yù zhāng wáng. wù zǐ, jìn zhōu cì shǐ nán yáng jùn gōng jiǎ xī dá xí zhōu zǒng guǎn fǔ níng jùn gōng hán yán děng yǐ huì fú zhū. jǐ chǒu, zhì zuò shì qù guān zhě, pèi fáng yī nián. dīng yǒu, zhì sī jiā bù dé xiàn cáng wěi hòu tú chèn. xià wǔ yuè guǐ hài, zhào jìn rén jiān zhuàn jí guó shǐ, zāng pǐ rén wù. qiū qī yuè wù chén huì, rì yǒu shí zhī. jiǔ yuè bǐng chén, jiàng qiú tú. gēng shēn, fēng shào gōng yáng lún wèi téng wáng. dōng shí yī yuè yǐ mǎo, shàng zhù guó huá yáng gōng liáng yàn guāng zú. shì suì, qì dān suì shì wéi mò hé bìng qiǎn shǐ cháo gòng.
十三年春正月乙巳,上柱國、郇公韓建業卒。壬子,祀感帝。己未,以信州總 管韋世康為吏部尚書。壬戌,行幸岐州。二月丙子,詔營仁壽宮。丁亥,至自岐州。 己卯,立皇孫暕為豫章王。戊子,晉州刺史南陽郡公賈悉達、隰州總管撫寧郡公韓 延等以賄伏誅。己丑,制坐事去官者,配防一年。丁酉,制私家不得陷藏緯候圖讖。 夏五月癸亥,詔禁人間撰集國史,臧否人物。秋七月戊辰晦,日有蝕之。九月丙辰, 降囚徒。庚申,封邵公楊綸為滕王。冬十一月乙卯,上柱國、華陽公梁彥光卒。是 歲,契丹、燧、室韋、靺鞨並遣使朝貢。
shí sì nián xià sì yuè yǐ chǒu, zhào yuē: bǐ mìng yǒu sī, zǒng lìng yán jiū, zhèng lè yǎ shēng, xiáng dìng yǐ qì, yí jí shī yòng, jiàn xíng zhě tíng. rén jiān yīn lè, liú pì rì jiǔ qì qí jiù tǐ, jìng zào fán shēng liú dàng bù guī, suì yǐ chéng sú. yí jiā jìn yuē, wù cún qí běn. wǔ yuè xīn yǒu, jīng shī dì zhèn. guān nèi zhū zhōu hàn. liù yuè dīng mǎo, zhào shěng fǔ zhōu xiàn jiē gěi xiè tián, bù dé xìng shēng, yǔ rén zhēng lì. qiū qī yuè yǐ wèi, yǐ pī gōng sū wēi wèi nà yán. bā yuè xīn wèi, guān zhōng dà hàn, rén jī. xíng xìng luò yáng, bìng mìng bǎi xìng shān dōng jiù shí. dōng rùn shí yuè jiǎ yín, zhào yuē: liáng qí chén wǎng jiē chuàng yè yī fāng, mián lì nián dài. jì zōng sì fèi jué, jì diàn wú zhǔ xìng yán jīn niàn, liáng yǐ chuàng rán. jǔ guó gōng xiāo cóng jí gāo rén yīng chén shū bǎo děng, yí lìng yǐ shí shì xiū jì sì, suǒ xū qì wù, yǒu sī gěi zhī. yǐ mǎo, zhì wài guān jiǔ pǐn yǐ shàng, fù mǔ jí zi nián shí wǔ bù dé cóng zhī guān. shí yī yuè rén xū, zhì zhōu xiàn zuǒ shǐ, sān nián yī dài, bù dé zhòng rèn. guǐ wèi, yǒu xīng bèi yú jiǎo kàng. shí èr yuè yǐ wèi, dōng xún shòu.
十四年夏四月乙丑,詔曰:「比命有司,總令研究,正樂雅聲,詳定已訖,宜 即施用,見行者停。人間音樂,流僻日久;棄其舊體,競造繁聲;流宕不歸,遂以 成俗。宜加禁約,務存其本。」五月辛酉,京師地震。關內諸州旱。六月丁卯,詔 省、府、州、縣皆給廨田,不得興生,與人爭利。秋七月乙未,以邳公蘇威為納言。 八月辛未,關中大旱,人飢。行幸洛陽,並命百姓山東就食。冬閏十月甲寅,詔曰: 「梁、齊、陳往皆創業一方,綿歷年代。既宗祀廢絕,祭奠無主;興言矜念,良以 愴然。莒國公蕭琮及高仁英、陳叔寶等,宜令以時世修祭祀,所須器物,有司給之。 乙卯,制外官九品以上,父母及子年十五不得從之官。十一月壬戌,制州縣佐史, 三年一代,不得重任。癸未,有星孛於角、亢。十二月乙未,東巡狩。
shí wǔ nián chūn zhēng yuè rén xū, chē jià cì qí zhōu, qīn wèn jí kǔ. bǐng yín, lǚ wáng fú shān. gēng wǔ, yǐ suì hàn, sì tài shān yǐ xiè qiān jiù, dà shè. èr yuè bǐng chén, jìn sī jiā chù bīng qì, guān zhōng yuán biān bù zài qí lì. jìn hé yǐ dōng wú dé chéng mǎ. dīng sì, shàng zhù guó jiǎng gōng liáng ruì zú. sān yuè jǐ wèi, chē jià zhì zì dōng xún. wàng jì wǔ yuè hǎi dú. dīng hài, xìng rén shòu gōng. xià sì yuè jǐ chǒu shuò, dà shè. jiǎ chén, yǐ zhào zhōu cì shǐ yáng dá wèi gōng bù shàng shū. wǔ yuè dīng hài, zhì jīng guān wǔ pǐn yǐ shàng pèi tóng yú fú. liù yuè wù zǐ, zhào záo dǐ zhù. gēng yín, xiāng zhōu cì shǐ dòu lú tōng gòng líng wén bù, mìng fén zhī yú cháo táng. xīn chǒu, zhào míng shān wèi zài sì diǎn zhě, xī mìng sì zhī. qiū qī yuè jiǎ xū, qiǎn pī gōng sū wēi xún shěng jiāng nán. wù yín, zhì zì rén shòu gōng. xīn sì, zhì jiǔ pǐn yǐ shàng guān, yǐ lǐ qù guān zhě, bìng tīng zhí hù. dōng shí èr yuè wù zǐ, chì dào biān liáng yī shēng yǐ shàng, jiē zhǎn, jí méi qí jiā. jǐ chǒu, zhào wén wǔ guān yǐ sì kǎo gēng dài. shì suì, tǔ gǔ hún lín yì děng guó bìng qiǎn shǐ cháo gòng.
十五年春正月壬戌,車駕次齊州,親問疾苦。丙寅,旅王符山。庚午,以歲旱, 祀太山以謝愆咎,大赦。二月丙辰,禁私家畜兵器,關中、緣邊不在其例。禁河以 東無得乘馬。丁巳,上柱國、蔣公梁睿卒。三月己未,車駕至自東巡。望祭五嶽海 瀆。丁亥,幸仁壽宮。夏四月己丑朔,大赦。甲辰,以趙州刺史楊達為工部尚書。 五月丁亥,制京官五品以上佩銅魚符。六月戊子,詔鑿砥柱。庚寅,相州刺史豆盧 通貢綾文布,命焚之於朝堂。辛丑,詔名山未在祀典者,悉命祀之。秋七月甲戌, 遣邳公蘇威巡省江南。戊寅,至自仁壽宮。辛巳,制九品以上官,以理去官者,並 聽執笏。冬十二月戊子,敕盜邊糧一升以上,皆斬,籍沒其家。己丑,詔文武官以 四考更代。是歲,吐谷渾、林邑等國並遣使朝貢。
shí liù nián chūn èr yuè dīng hài, fēng huáng sūn yù wèi píng yuán wáng, yún wèi ān chéng wáng, yí wèi ān píng wáng, kè wèi xiāng chéng wáng, gāi wèi gāo yáng wáng, sháo wèi jiàn ān wáng, xiè wèi yǐng chuān wáng. xià liù yuè jiǎ wǔ, zhì gōng shāng bù dé jìn shì. bīng zhōu dà huáng. xīn chǒu, zhào jiǔ pǐn yǐ shàng qī wǔ pǐn yǐ shàng qiè, fū wáng bù dé gǎi jià. qiū bā yuè gēng xū, zhào jué sǐ zuì zhě, sān zòu ér hòu xíng xíng. dōng shí yuè jǐ chǒu, xìng zhǎng chūn gōng. shí yī yuè rén zǐ, zhì zì zhǎng chūn gōng.
十六年春二月丁亥,封皇孫裕為平原王,筠為安成王,嶷為安平王,恪為襄城 王,該為高陽王,韶為建安王,蟹為潁川王。夏六月甲午,制工商不得進仕。并州 大蝗。辛丑,詔九品以上妻、五品以上妾,夫亡不得改嫁。秋八月庚戌,詔決死罪 者,三奏而後行刑。冬十月己丑,幸長春宮。十一月壬子,至自長春宮。
shí qī nián chūn èr yuè guǐ wèi, tài píng gōng shǐ wàn suì fá xī níng, kè zhī. gēng yín, xíng xìng rén shòu gōng. gēng zǐ, shàng zhù guó wáng shì jī tǎo guì zhōu zéi lǐ guāng shì, píng zhī. sān yuè bǐng chén, zhào zhū sī shǔ guān yǒu fàn, tīng yú lǜ lìng wài zhēn zhuó jué zhàng. xīn yǒu, shàng qīn lù qiú tú. guǐ hài, shàng zhù guó péng chéng gōng liú chǎng yǐ zuì zhuàng zhū. gēng wǔ, qiǎn yù shǐ liǔ yù huáng fǔ dàn xún shěng hé nán běi. xià sì yuè wù yín, bān xīn lì. wǔ yuè gēng shēn, yàn bǎi liáo yú yù nǚ quán, bān cì gè yǒu chà. jǐ sì, shǔ wáng xiù lái cháo. rùn yuè jǐ mǎo, qún lù rù diàn mén. xún rǎo shì wèi zhī nèi. qiū qī yuè dīng chǒu, guì zhōu rén lǐ shì xián fǎn, qiǎn yòu wǔ hòu dà jiāng jūn yú qìng zé tǎo píng zhī. dīng hài, bīng zhōu zǒng guǎn qín wáng jùn zuò shì miǎn, yǐ wáng jiù dì. jiǔ yuè jiǎ shēn, chē jià zhì zì rén shòu gōng. gēng yín, shàng wèi shì chén yuē: miào tíng shè lè, běn yǐ yíng shén. zhāi jì zhī rì, chù mù duō gǎn, dāng cǐ zhī jì, hé kě wèi xīn? zài lù zòu lè, lǐ wèi wèi yǔn. gōng qīng yí gèng xiáng zhī. dōng shí yuè dīng wèi, bān tóng wǔ fú yú biāo qí chē qí fǔ. wù shēn, dào wáng jìng hōng. gēng wǔ, zhào yuē: wǔ dì yì lè, sān wáng shū lǐ, jiē suí shì ér yǒu sǔn yì, yīn qíng ér lì jié wén. yǎng wéi jì xiǎng zōng miào, zhān jìng rú zài, wǎng jí zhī gǎn, qíng shēn zī rì. ér lǐ bì shēng lù, gǔ chuī fā yīn, hái rù gōng mén, jīn shí zhèn xiǎng sī zé āi lè tóng rì, xīn shì xiāng wéi, qíng suǒ bù ān, lǐ shí wèi yǔn. yí gǎi zī wǎng shì, yòng hóng lǐ jiào. zì jīn xiǎng miào rì, bù xū bèi gǔ chuī, diàn tíng wù shè lè xiàn. xīn wèi, jīng xià dà suǒ. shí èr yuè rén zǐ, shàng zhù guó yòu wǔ hòu dà jiāng jūn lǔ gōng yú qìng zé yǐ zuì fú zhū. shì suì, gāo lì tū jué bìng qiǎn shǐ cháo gòng.
十七年春二月癸未,太平公史萬歲伐西寧,克之。庚寅,行幸仁壽宮。庚子, 上柱國王世積討桂州賊李光仕,平之。三月丙辰,詔諸司屬官有犯,聽於律令外斟 酌決杖。辛酉,上親錄囚徒。癸亥,上柱國、彭城公劉昶以罪狀誅。庚午,遣御史 柳彧、皇甫誕巡省河南北。夏四月戊寅,頒新曆。五月庚申,宴百僚於玉女泉,班 賜各有差。己巳,蜀王秀來朝。閏月己卯,群鹿入殿門。馴擾侍衛之內。秋七月丁 丑,桂州人李世賢反,遣右武候大將軍虞慶則討平之。丁亥,并州總管、秦王俊坐 事免,以王就第。九月甲申,車駕至自仁壽宮。庚寅,上謂侍臣曰:「廟庭設樂, 本以迎神。齋祭之日,觸目多感,當此之際,何可為心?在路奏樂,禮為未允。公 卿宜更詳之。」冬十月丁未,頒銅武符於驃騎、車騎府。戊申,道王靜薨。庚午, 詔曰:「五帝異樂,三王殊禮,皆隨事而有損益,因情而立節文。仰惟祭享宗廟, 瞻敬如在,罔極之感,情深茲日。而禮畢升路,鼓吹發音,還入宮門,金石振響; 斯則哀樂同日,心事相違,情所不安,理實未允。宜改茲往式,用弘禮教。自今享 廟日,不須備鼓吹,殿庭勿設樂縣。」辛未,京下大索。十二月壬子,上柱國、右 武候大將軍、魯公虞慶則以罪伏誅。是歲,高麗、突厥並遣使朝貢。
shí bā nián chūn zhēng yuè xīn chǒu, zhào yuē: wú yuè zhī rén, wǎng chéng bì sú suǒ zài zhī chù, sī zào dà chuán, yīn xiāng jù jié, zhì yǒu qīn hài. jiāng nán zhū zhōu, rén jiān yǒu chuán zhǎng sān zhàng yǐ shàng, xī kuò rù guān. èr yuè jiǎ chén, xìng rén shòu gōng. yǐ sì, yǐ hàn wáng liàng wèi xíng jūn yuán shuài, shuǐ lù sān shí wàn, fá gāo lì. xià wǔ yuè xīn hài, zhào chù māo guǐ gǔ dú yàn mèi yě dào zhī jiā, tóu yú sì yì. liù yuè bǐng yín, zhào chù gāo lì wáng gāo yuán guān jué. qiū bā yuè bǐng zǐ, zhào jīng guān wǔ pǐn yǐ shàng zǒng guǎn cì shǐ jǔ zhì xíng xiū jǐn qīng píng gàn jì zhī shì. jiǔ yuè jǐ chǒu, hàn wáng liàng shī yù jí yì ér xuán, sǐ zhě shí èr sān. gēng yín, chì shě kè wú gōng yàn zhě, zuò jí cì shǐ xiàn lìng. xīn mǎo, chē jià zhì zì rén shòu gōng. dōng shí yī yuè jiǎ xū, dì qīn lù qiú tú. guǐ wèi, sì nán jiāo. shí èr yuè gēng zǐ, shàng zhù guó xià zhōu zǒng guǎn dōng lái gōng wáng jǐng yǐ zuì fú zhū. shì suì, zì jīng shī zhì rén shòu gōng, zhì xíng gōng shí suǒ. sì sòng chén bó cáo dài yǐng děng zhōu shuǐ, zhào bìng miǎn yōng diào.
十八年春正月辛丑,詔曰:「吳、越之人,往承弊俗;所在之處,私造大船, 因相聚結,致有侵害。江南諸州,人間有船長三丈以上,悉括入官。」二月甲辰, 幸仁壽宮。乙巳,以漢王諒為行軍元帥,水陸三十萬,伐高麗。夏五月辛亥,詔畜 貓鬼蠱毒厭魅野道之家,投於四裔。六月丙寅,詔黜高麗王高元官爵。秋八月丙子, 詔京官五品以上、總管、刺史舉志行修謹、清平幹濟之士。九月己丑,漢王諒師遇 疾疫而旋,死者十二三。庚寅,敕舍客無公驗者,坐及刺史、縣令。辛卯,車駕至 自仁壽宮。冬十一月甲戌,帝親錄囚徒。癸未,祀南郊。十二月庚子,上柱國、夏 州總管、東萊公王景以罪伏誅。是歲,自京師至仁壽宮,置行宮十所。巳、宋、 陳、亳、曹、戴、潁等州水,詔並免庸調。
shí jiǔ nián chūn zhēng yuè guǐ yǒu, dà shè. wù yín, dà shè yú wǔ dé diàn. èr yuè jǐ hài, jìn wáng guǎng lái cháo. jiǎ yín, xìng rén shòu gōng. xià sì yuè dīng yǒu, tū jué lì kè hán nèi fù. dá tóu kè hán fàn sāi, xíng jūn zǒng guǎn shǐ wàn suì jī pò zhī. liù yuè dīng yǒu, yǐ yù zhāng wáng jiǎn wèi nèi shǐ lìng. qiū bā yuè guǐ mǎo, shàng zhù guó shàng shū zuǒ pú shè qí gōng gāo jiǒng zuò shì miǎn. xīn hài, shàng zhù guó wǎn chéng gōng zhāng wēi zú. jiǎ yín, shàng zhù guó chéng yáng gōng lǐ chè zú. jiǔ yuè yǐ chǒu, yǐ tài cháng qīng niú hóng wèi lì bù shàng shū. dōng shí yuè jiǎ wǔ, yǐ tū jué lì kè hán wèi qǐ rén kè hán, zhú dà lì chéng, chù qí bù luò. shí yī yuè, yǒu sī yán yuán nián yǐ lái, rì jiàn zhǎng. shí èr yuè yǐ wèi, tū jué dōu lán kè hán wèi bù xià suǒ shā, guó dà luàn. xīng yǔn yú bó hǎi. èr shí nián chūn zhēng yuè xīn yǒu shuò, tū jué gāo lì qì dān bìng qiǎn shǐ cháo gòng. èr yuè dīng chǒu, wú yún ér léi. sān yuè xīn mǎo, xī zhōu rén lǐ yīng lín fǎn, qiǎn xíng jūn zǒng guǎn zhāng héng tǎo zhī. xià sì yuè rén xū, tū jué fàn sāi, yǐ jìn wáng guǎng wèi xíng jūn yuán shuài, jī pò zhī. yǐ hài, tiān yǒu shēng rú xiě shuǐ, zì nán ér běi. liù yuè dīng chǒu, qín wáng jùn hōng. qiū jiǔ yuè dīng wèi, chē jià zhì zì rén shòu gōng. dōng shí yuè yǐ chǒu, fèi huáng tài zǐ yǒng jí qí zhū zi. bìng wèi shù rén. shā zhù guó tài píng gōng shǐ wàn suì. jǐ sì, shā zuǒ wèi dà jiāng jūn wǔ yuán gōng yuán mín. shí yī yuè wù zǐ, yǐ jìn wáng guǎng wèi huáng tài zǐ. tiān xià dì zhèn. jīng chéng dà fēng xuě. shí èr yuè wù wǔ, zhào dōng gōng guān shǔ yú huáng tài zǐ bù dé chēng chén. xīn sì, zhào huǐ huài tōu dào fú jí tiān zūn xiàng yuè zhèn hǎi dú shén xíng zhě, yǐ bù dào lùn. shā mén huài fó xiàng, dào shì huài tiān zūn xiàng, yǐ è nì lùn.
十九年春正月癸酉,大赦。戊寅,大射於武德殿。二月己亥,晉王廣來朝。甲 寅,幸仁壽宮。夏四月丁酉,突厥利可汗內附。達頭可汗犯塞,行軍總管史萬歲擊 破之。六月丁酉,以豫章王暕為內史令。秋八月癸卯,上柱國、尚書左僕射、齊公 高熲坐事免。辛亥,上柱國、皖城公張威卒。甲寅,上柱國、城陽公李徹卒。九月 乙丑,以太常卿牛弘為吏部尚書。冬十月甲午,以突厥利可汗為啟人可汗,築大利 城,處其部落。十一月,有司言元年已來,日漸長。十二月乙未,突厥都藍可汗為 部下所殺,國大亂。星隕於勃海。二十年春正月辛酉朔,突厥、高麗、契丹並遣使 朝貢。二月丁丑,無雲而雷。三月辛卯,熙州人李英林反,遣行軍總管張衡討之。 夏四月壬戌,突厥犯塞,以晉王廣為行軍元帥,擊破之。乙亥,天有聲如寫水,自 南而北。六月丁丑,秦王俊薨。秋九月丁未,車駕至自仁壽宮。冬十月乙丑,廢皇 太子勇及其諸子。並為庶人。殺柱國、太平公史萬歲。己巳,殺左衛大將軍、五原 公元旻。十一月戊子,以晉王廣為皇太子。天下地震。京城大風雪。十二月戊午, 詔東宮官屬於皇太子不得稱臣。辛巳,詔毀壞偷盜佛及天尊像、岳鎮海瀆神形者, 以不道論。沙門壞佛像,道士壞天尊像,以惡逆論。
rén shòu yuán nián chūn zhēng yuè yǐ yǒu shuò, dà shè, gǎi yuán. yǐ shàng shū yòu pú shè yáng sù wèi zuǒ pú shè, yǐ nà yán sū wēi wèi yòu pú shè. dīng yǒu, xǐ hé nán wáng zhāo wèi jìn wáng. tū jué kòu héng ān, qiǎn zhù guó hán hóng jī zhī, bài yān. yǐ jìn wáng zhāo wèi nèi shǐ lìng. xīn chǒu, zhào yuē: tóu shēng xùn jié, zì gǔ chēng nán, yǔn shēn wáng shì, lǐ jiā èr děng. ér shì sú zhī tú, bù dá dà yì, zhì mìng róng lǚ, bù rù zhào yù. xìng yán niàn cǐ, měi shēn mǐn tàn. qiě rù miào jì sì, bìng bù fèi què, hé zhǐ fén yíng, dú zài qí wài? zì jīn zhàn wáng zhī tú, yí rù mù yù. èr yuè yǐ mǎo shuò, rì yǒu shí zhī. xià wǔ yuè jǐ chǒu, tū jué nán nǚ jiǔ wàn yú kǒu lái jiàng. rén chén, zhòu yǔ zhèn léi, dà fēng bá mù, yí jūn jiǎo shuǐ, yí yú shǐ píng. liù yuè yǐ mǎo, qiǎn shí liù shǐ xún shěng fēng sú. yǐ chǒu, fèi tài xué jí zhōu xiàn xué, wéi liú guó zi yī xué, qǔ zhèng sān pǐn yǐ shàng zi qī shí èr rén chōng shēng. bān shè lì yú zhū zhōu qiū qī yuè wù xū, gǎi guó zi wèi tài xué. shí yī yuè jǐ chǒu, sì nán jiāo. shí èr yuè, yáng sù jī tū jué, dà pò zhī.
仁壽元年春正月乙酉朔,大赦,改元。以尚書右僕射楊素為左僕射,以納言蘇 威為右僕射。丁酉,徙河南王昭為晉王。突厥寇恆安,遣柱國韓洪擊之,敗焉。以 晉王昭為內史令。辛丑,詔曰:「投生殉節,自古稱難,殞身王事,禮加二等。而 世俗之徒,不達大義,致命戎旅,不入兆域。興言念此,每深愍嘆。且入廟祭祀, 並不廢闕,何止墳塋,獨在其外?自今戰亡之徒,宜入墓域。」二月乙卯朔,日有 蝕之。夏五月己丑,突厥男女九萬餘口來降。壬辰,驟雨震雷,大風拔木,宜君湫 水,移於始平。六月乙卯,遣十六使巡省風俗。乙丑,廢太學及州縣學,唯留國子 一學,取正三品以上子七十二人充生。頒舍利於諸州秋七月戊戌,改國子為太學。 十一月己丑,祀南郊。十二月,楊素擊突厥,大破之。
èr nián chūn sān yuè jǐ hài, xìng rén shòu gōng. xià sì yuè gēng xū, qí yōng èr zhōu dì zhèn. qiū qī yuè bǐng xū, zhào nèi wài guān gè jǔ suǒ zhī. bā yuè jǐ sì, huáng hòu dú gū shì bēng. jiǔ yuè bǐng xū, chē jià zhì zì rén shòu gōng. rén chén, hé nán běi zhū zhōu dà shuǐ, qiǎn gōng bù shàng shū yáng dá zhèn xù zhī. yǐ wèi, shàng zhù guó yuán zhōu zǒng guǎn jīn shuǐ gōng zhōu yáo zú. lǒng xī dì zhèn. dōng shí yuè rén zǐ, diǎn shè yì zhōu guǎn nèi. guǐ chǒu, yǐ gōng bù shàng shū yáng dá wèi nà yán. rùn yuè jiǎ shēn, zhào shàng shū zuǒ pú shè yáng sù yǔ zhū shù zhě kān dìng yīn yáng chuǎn miù. jǐ chǒu, zhào yáng sù yòu pú shè sū wēi lì bù shàng shū niú hóng nèi shǐ shì láng xuē dào héng mì shū chéng xǔ shàn xīn nèi shǐ shè rén yú shì jī zhù zuò láng wáng shào děng xiū dìng wǔ lǐ. rén yín, zàng xiàn huáng hòu yú tài líng. shí èr yuè guǐ sì, yì zhōu zǒng guǎn shǔ wáng xiù yǒu zuì, fèi wèi shù rén. jiāo zhōu rén lǐ fó zǐ jǔ bīng fǎn, qiǎn xíng jūn zǒng guǎn liú fāng tǎo píng zhī.
二年春三月己亥,幸仁壽宮。夏四月庚戌,岐、雍二州地震。秋七月丙戌,詔 內外官各舉所知。八月己巳,皇后獨孤氏崩。九月丙戌,車駕至自仁壽宮。壬辰, 河南北諸州大水,遣工部尚書楊達振恤之。乙未,上柱國、袁州總管、金水公周搖 卒。隴西地震。冬十月壬子,典赦益州管內。癸丑,以工部尚書楊達為納言。閏月 甲申,詔尚書左僕射楊素與諸術者刊定陰陽舛謬。己丑,詔楊素、右僕射蘇威、吏 部尚書牛弘、內史侍郎薛道衡、秘書丞許善心、內史舍人虞世基、著作郎王劭等修 定五禮。壬寅,葬獻皇后於太陵。十二月癸巳,益州總管、蜀王秀有罪,廢為庶人。 交州人李佛子舉兵反,遣行軍總管劉方討平之。
sān nián chūn èr yuè wù zǐ, yǐ dà jiāng jūn cài yáng jùn gōng yáo biàn wèi zuǒ wǔ hòu dà jiāng jūn. xià wǔ yuè guǐ mǎo, zhào yuē: liù yuè shí sān rì shì zhèn shēng rì, qí rì lìng hǎi nèi wèi wǔ yuán huáng dì yuán míng huáng hòu duàn tú. liù yuè jiǎ wǔ, zhào yuē:
三年春二月戊子,以大將軍、蔡陽郡公姚辯為左武候大將軍。夏五月癸卯,詔 曰:「六月十三日是朕生日,其日令海內為武元皇帝、元明皇后斷屠。」六月甲午, 詔曰:
lǐ yún: qīn yǐ qī duàn. gài yǐ sì shí zhī biàn yì, wàn wù zhī gēng shǐ, gù shèng rén xiàng zhī. qí yǒu sān nián, jiā lóng ěr yě. dàn jiā wú èr zūn, mǔ wèi yàn jiàng, shì yǐ fù zài sàng mǔ, hái fú yú qī zhě, fú zhī zhèng yě. qǐ róng qī nèi ér gèng xiǎo xiáng! rán sān nián zhī sàng ér yǒu xiǎo xiáng zhě, lǐ yún: qī jì, lǐ yě qī ér chú sàng, dào yě. yǐ shì zhī gù, suī wèi zài qī, ér tiān dì yī biàn, bù kě bù jì, bù kě bù chú. gù yǒu liàn yān, yǐ cún sàng jì zhī běn. rán qī sàng yǒu liàn, yú lǐ wèi ān. suī yún shí yī yuè ér liàn, nǎi wú suǒ fǎ xiàng, fēi qī fēi shí, qǐ kě chú jì? ér rú zhě tú nǐ sān nián zhī sàng, lì liàn dàn zhī jié, kě wèi gǒu cún qí biàn, ér shī qí běn yù jiàn yú duó, nǎi báo yú sàng. zhì shǐ zi zé guān liàn qù dié, huáng lǐ quán yuán dié zé bù gé zài gōng, cū fú wèi gǎi. qǐ fēi dié āi shàng cún, zi qíng yǐ duó qīn shū shī lún, qīng zhòng diān dào. nǎi bù shùn rén qíng, qǐ shèng rén zhī yì yě? gù fēi xiān shèng zhī lǐ, fèi yú rén xié! sān nián zhī sàng, shàng yǒu bù xíng zhī zhě zhì yú xiáng liàn zhī jié, ān néng bù zhuì zhě hū!
《禮》云:親以期斷。蓋以四時之變易,萬物之更始,故聖人象之。其有三年, 加隆爾也。但家無二尊,母為厭降,是以父在喪母,還服於期者,服之正也。豈容 期內而更小祥!然三年之喪而有小祥者,《禮》云:「期祭,禮也;期而除喪,道 也。」以是之故,雖未再期,而天地一變,不可不祭,不可不除。故有練焉,以存 喪祭之本。然期喪有練,於理未安。雖雲十一月而練,乃無所法象,非期非時,豈 可除祭?而儒者徒擬三年之喪,立練禫之節,可謂苟存其變,而失其本;欲漸於奪, 乃薄於喪。致使子則冠練去絰,黃里縓緣;絰則布葛在躬,粗服未改。豈非絰哀尚 存,子情已奪;親疏失倫,輕重顛倒。乃不順人情,豈聖人之意也?故非先聖之禮, 廢於人邪!三年之喪,尚有不行之者;至於祥練之節,安能不墜者乎!
lǐ yún: fù mǔ zhī sàng, wú guì jiàn yī yě. ér dài fū shì zhī sàng fù mǔ, nǎi guì jiàn yì fú. rán zé lǐ huài lè bēng, yóu lái jiàn yǐ. suǒ yǐ yàn píng zhòng zhī zhǎn cū cuī, qí lǎo wèi zhī fēi lǐ, téng wén gōng zhī fú sān 2 nián, qí chén xián suǒ bù yù. gài yóu wáng dào jì shuāi, zhū hóu yì zhèng, jiāng yú yuè yú fǎ dù, è lǐ zhì zhī hài jǐ. nǎi miè qù piān jí, zì zhì qí yí. suì zhì gǔ ròu zhī ēn, qīng zhòng cóng sú, wú yì zhī dào, jiàng shā rèn qíng. fū lǐ bù cóng tiān jiàng, bù cóng dì chū, nǎi rén xīn ér yǐ zhě, wèi qíng yuán yú ēn yě. gù ēn hòu zhě qí lǐ lóng, qíng qīng zhě qí lǐ shā. shèng rén yǐ shì chēng qíng lì wén, bié qīn shū guì jiàn zhī jié. zì chén zǐ dào xiāo, shàng xià shī xù, mò dà zhī ēn, zhú qíng ér báo mò zhòng zhī huà, yǔ shí ér shā. cǐ nǎi fú bù chēng sàng, róng bù chēng fú, fēi suǒ wèi shèng rén yuán ēn biǎo qíng zhì lǐ zhī yì yě. rán sàng yǔ qí yì yě, níng zài yú qī, zé lǐ zhī běn yě. lǐ yǒu qí yú, wèi ruò yú āi, zé qíng zhī shí yě. jīn shí yī yuè ér liàn zhě, fēi lǐ zhī běn, fēi qíng zhī shí. yóu shì yán zhī, fù zài sàng mǔ, bù yí yǒu liàn. dàn yī lǐ shí sān yuè ér xiáng, zhōng yuè ér dàn, shù yǐ hé shèng rén zhī yì, dá rén zǐ zhī xīn.
《禮》云:父母之喪,無貴賤一也。而大夫士之喪父母,乃貴賤異服。然則禮 壞樂崩,由來漸矣。所以晏平仲之斬粗縗,其老謂之非禮,滕文公之服三2年,其臣 咸所不欲。蓋由王道既衰,諸侯異政,將逾越於法度,惡禮制之害己。乃滅去篇籍, 自製其宜。遂至骨肉之恩,輕重從俗,無易之道,降殺任情。夫禮不從天降,不從 地出,乃人心而已者,謂情緣於恩也。故恩厚者其禮隆,情輕者其禮殺。聖人以是 稱情立文,別親疏貴賤之節。自臣子道消,上下失序,莫大之恩,逐情而薄;莫重 之化,與時而殺。此乃服不稱喪,容不稱服,非所謂聖人緣恩表情制禮之義也。然 喪與其易也,寧在於戚,則禮之本也。禮有其餘,未若於哀,則情之實也。今十一 月而練者,非禮之本,非情之實。由是言之,父在喪母,不宜有練。但依《禮》十 三月而祥,中月而禫,庶以合聖人之意,達人子之心。
qiū qī yuè dīng mǎo, zhào zhōu xiàn sōu yáng xián zhé, jiē qǔ míng zhī gǔ jīn, tōng shí ān wēi, jiū zhèng jiào zhī běn, dá lǐ lè zhī yuán. bù xiàn duō shǎo, bù dé bù jǔ. zhēng zhào jiāng sòng, bì xū yǐ lǐ. bā yuè rén shēn, shàng zhù guó jiǎn xiào yōu zhōu zǒng guǎn luò cóng gōng yàn róng yǐ zuì fú zhū. jiǔ yuè rén xū, zhì cháng píng guān. jiǎ zǐ, yǐ yíng zhōu zǒng guǎn wéi chōng wèi hù bù shàng shū. shí èr yuè guǐ yǒu, hé nán zhū zhōu shuǐ, qiǎn nà yán yáng dá zhèn xù zhī.
秋七月丁卯,詔州縣搜揚賢哲,皆取明知古今,通識安危,究政教之本,達禮 樂之源。不限多少,不得不舉。徵召將送,必須以禮。八月壬申,上柱國、檢校幽 州總管、落叢公燕榮以罪伏誅。九月壬戌,置常平官。甲子,以營州總管韋沖為戶 部尚書。十二月癸酉,河南諸州水,遣納言楊達振恤之。
sì nián chūn zhēng yuè bǐng chén, dà shè. jiǎ zǐ, xìng rén shòu gōng. xià sì yuè yǐ mǎo, shàng bù yù. liù yuè gēng wǔ, dà shè. yǒu xīng rù yuè zhōng, shù rì ér tuì, zhǎng rén jiàn yú yàn mén. qiū qī yuè yǐ wèi, rì qīng wú guāng, bā rì nǎi fù. jiǎ chén, dì jí shén, wò yú rén shòu gōng, yǔ bǎi liáo cí jué, shàng wò shǒu xū xī. dīng wèi, bēng yú dà bǎo diàn, shí nián liù shí sì. zhào yuē:
四年春正月丙辰,大赦。甲子,幸仁壽宮。夏四月乙卯,上不豫。六月庚午, 大赦。有星入月中,數日而退,長人見於雁門。秋七月乙未,日青無光,八日乃復。 甲辰,帝疾甚,臥於仁壽宮,與百僚辭訣,上握手歔欷。丁未,崩于大寶殿,時年 六十四。詔曰:
jiē hū! zì xī jìn shì bō qiān, tiān xià sàng luàn, sì hǎi bù yī. yǐ zhì zhōu qí, zhàn zhēng xiāng xún, nián jiāng sān bǎi. gù gē jiāng tǔ zhě fēi yī suǒ, chēng dì wáng zhě fēi yī rén. shū guǐ bù tóng, shēng líng tú tàn. shàng tiān jiàng jiān, shòu mìng yú zhèn, yòng dēng dà wèi, qǐ guān rén lì? gù dé bō luàn fǎn zhèng, yǎn wǔ xiū wén tiān xià dà tóng, shēng jiào yuǎn bèi, cǐ yòu shì tiān yì yù níng qū xià. suǒ yǐ mèi dàn lín cháo, bù gǎn yì yù yī rì wàn jī, liú xīn qīn lǎn huì míng hán shǔ, bù dàn qú láo fěi yuē zhèn gōng, gài wèi bǎi xìng gù yě. wáng gōng qīng shì, měi rì què tíng, cì shǐ yǐ xià, suì shí cháo jí. hé cháng bù qìng jié xīn fǔ, jiè chì yīn qín. yì nǎi jūn chén, qíng jiān fù zǐ, shù jí bǎi liáo zhī zhì, wàn guó huān xīn. yù lìng lǜ tǔ zhī rén, yǒng dé ān lè. bù wèi gòu jí mí liú, zhì yú dà jiàn. cǐ nǎi rén shēng cháng fēn, hé zú yán jí. dàn sì hǎi bǎi xìng, yī shí bù fēng jiào huà zhèng xíng, yóu wèi jǐn qià. xìng yán niàn cǐ, wéi yǐ liú hèn. zhèn jīn yú liù shí, bù fù chēng yāo dàn jīn lì jīng shén, yī shí láo jié. rú cǐ zhī shì, běn fēi wèi shēn, zhǐ yù ān yǎng bǎi xìng, suǒ yǐ zhì cǐ. rén shēng zǐ sūn, shuí bù niàn ài? jì wèi tiān xià, shì xū gē qíng. yǒng jí xiù děng, bìng huái bèi è jì wú chén zǐ zhī xīn, suǒ yǐ chù fèi. gǔ rén yǒu yún: zhī chén mò ruò jūn, zhī zi mò ruò fù. lìng yǒng xiù dé zhì, gòng lǐ jiā guó, yì dāng lù rǔ biàn yú gōng qīng, kù dú liú yú rén shù. jīn è zi sūn yǐ wèi bǎi xìng chù píng, hǎo zi sūn zú kān fù hé dà yè. cǐ suī zhèn jiā shì, lǐ bù róng yǐn, qián duì wén wǔ shì wèi, jù yǐ lùn shù. huáng tài zǐ guǎng, dì jū shàng sì, rén xiào zhe wén. yǐ qí xíng yè, kān chéng zhèn zhì. dàn niàn nèi wài qún guān, tóng xīn lù lì, yǐ cǐ gòng ān tiān xià. zhèn suī míng mù, hé suǒ fù hèn? guó jiā dà shì, bù kě xiàn yǐ cháng lǐ jì zàng gōng chú, xíng zhī zì xī, jīn yí zūn yòng, bù láo gǎi dìng. xiōng lǐ suǒ xū, cái lìng zhōu shì, wù cóng jié jiǎn, bù dé láo rén. zhū zhōu zǒng guǎn cì shǐ yǐ xià, yí lǜ qí zhí, bù xū bēn fù. zì gǔ zhé wáng, yīn rén zuò fǎ, qián dì hòu dì, yán gé suí shí. lǜ lìng gé shì yǒu bù biàn yú shì zhě, yí yī qián xiū gǎi, wù dāng zhèng yào. wū hū! jìng zhī zāi, wú zhuì zhèn mìng.
嗟乎!自昔晉室播遷,天下喪亂,四海不一。以至周、齊,戰爭相尋,年將三 百。故割疆土者非一所,稱帝王者非一人。書軌不同,生靈塗炭。上天降監,受命 於朕,用登大位,豈關人力?故得撥亂反正,偃武修文;天下大同,聲教遠被,此 又是天意欲寧區夏。所以昧旦臨朝,不敢逸豫;;一日萬機,留心親覽;晦明寒暑, 不憚劬勞;匪曰朕躬,蓋為百姓故也。王公卿士,每日闕庭,刺史以下,歲時朝集。 何嘗不罄竭心府,誡敕殷勤。義乃君臣,情兼父子,庶藉百寮之智,萬國歡心。欲 令率土之人,永得安樂。不謂遘疾彌留,至於大漸。此乃人生常分,何足言及。但 四海百姓,衣食不豐;教化政刑,猶未盡洽。興言念此,唯以留恨。朕今逾六十, 不復稱夭;但筋力精神,一時勞竭。如此之事,本非為身,止欲安養百姓,所以致 此。人生子孫,誰不念愛?既為天下,事須割情。勇及秀等,並懷悖惡;既無臣子 之心,所以黜廢。古人有云:「知臣莫若君,知子莫若父。」令勇、秀得志,共理 家國,亦當戮辱遍於公卿,酷毒流於人庶。今惡子孫已為百姓黜屏,好子孫足堪負 荷大業。此雖朕家事,理不容隱,前對文武侍衛,具已論述。皇太子廣,地居上嗣, 仁孝著聞。以其行業,堪成朕志。但念內外群官,同心戮力,以此共安天下。朕雖 瞑目,何所復恨?國家大事,不可限以常禮;既葬公除,行之自昔,今宜遵用,不 勞改定。凶禮所須,才令周事,務從節儉,不得勞人。諸州總管、刺史以下,宜率 其職,不須奔赴。自古哲王,因人作法,前帝後帝,沿革隨時。律令格式有不便於 事者,宜依前修改,務當政要。嗚呼!敬之哉,無墜朕命。
yǐ mǎo, fā sàng. hé jiān yáng liǔ sì zhū, wú gù huáng luò, jì ér huā yè fù shēng. bā yuè dīng mǎo, zǐ gōng zhì zì rén shòu gōng. bǐng zǐ, bìn yú dà xìng qián diàn. shí yuè yǐ mǎo, zàng yú tài líng, tóng fén ér yì xué. shì shù fù zàng zhě, jiē tīng rù shì líng nèi. dì xìng yán zhòng yǒu wēi róng, wài zhì mù ér nèi míng mǐn, yǒu dà lüè. chū dé zhèng zhī shǐ, qún qíng bù fù. zhū zi yòu ruò, nèi yǒu liù wáng zhī móu, wài zhì sān fāng zhī luàn, wò qiáng bīng jū zhòng zhèn zhě, jiē zhōu zhī jiù chén. shàng tuī yǐ chì xīn, gè jǐn qí yòng. bù yú qī yuè, kè dìng sān biān wèi jí shí nián, píng yī sì hǎi. báo fù liǎn, qīng xíng fá nèi xiū zhì dù, wài fǔ róng yí. měi dàn tīng cháo, rì zè wàng juàn. jū chù fú wán, wù cún jié jiǎn, lìng xíng jìn zhǐ, shàng xià huà zhī. kāi huáng rén shòu zhī jiān, zhàng fū bù yī líng qǐ ér wú jīn yù zhī shì. cháng fú lǜ duō bù bó, zhuāng dài bù guò yǐ tóng tiě gǔ jiǎo ér yǐ. suī sè yú cái, zhì yú shǎng cì yǒu gōng, yì wú suǒ ài xī. měi chéng yú sì chū, lù féng shàng biǎo zhě, zhù mǎ qīn zì lín wèn. huò qián qiǎn xíng rén, cǎi tīng fēng sú lì zhèng dé shī, rén jiān jí kǔ, wú bù liú yì. cháng yù guān zhōng jī, qiǎn zuǒ yòu shì bǎi xìng suǒ shí. yǒu de dòu xiè zá kāng ér zòu zhī zhě, shàng liú tì yǐ shì qún chén shēn zì jiù zé, wèi zhī sǔn shàn ér bù yù jiǔ ròu zhě, dài jiāng yī qī. jí dōng bài tài shān, guān zhōng hù kǒu jiù shí luò yáng zhě, dào lù xiāng shǔ. dì chì chì hòu, bù dé zhé yǒu qū bī, nán nǚ cān cè yú zhàng wèi zhī jiān. yù féng fú lǎo xié yòu zhě, zhé yǐn mǎ bì zhī, wèi miǎn ér qù. zhì jiān xiǎn zhī chù, jiàn fù dān zhě, jù lìng zuǒ yòu fú zhù zhī. qí yǒu jiāng shì zhàn mò, bì jiā yōu shǎng, réng lìng shǐ zhě, jiù jiā láo wèn. zì qiáng bù xī, zhāo xī zī zī. rén shù yīn fán, tǎng zàng chōng shí. suī wèi néng zhēn yú zhì dào, yì zú chēng jìn dài zhī liáng zhǔ. rán yǎ xìng shěn cāi, sù wú xué shù, hǎo wèi xiǎo shù. yán shén zhú shèng zhàng, kān néng liáo bìng. yòu xìn wáng shào jiě shí wén yǐ wèi jǐ ruì yān. bù dá dà tǐ rú shì. gù zhōng chén yì shì, mò de jǐn xīn jié cí. qí cǎo chuàng yuán xūn, jí yǒu gōng zhū jiāng, zhū yí huò zuì, hǎn yǒu cún zhě. yòu bù yuè shī shū, yáng sù yóu zhī xī zhǐ, suì zòu chú xué xiào. wéi fù yán shì yòng, fèi chù zhū zi. dǎi yú mù nián, chí fǎ yóu jùn, xǐ nù shī cháng, guǒ yú shā lù. cháng lìng zuǒ yòu sòng xī yù cháo gòng shǐ chū guān, qí rén suǒ jīng zhī chù, shòu mù zǎi xiǎo wù, kuì yīng wǔ jīng pí mǎ biān zhī shǔ, wén ér dà nù. yòu yì wǔ kù, jiàn shǔ zhōng wú huì bù lǐ, yú shì zhí wǔ kù lìng jí zhū shòu yí zhě, chū kāi yuǎn mén wài, qīn zì lín jué, sǐ zhě shù shí rén. yòu wǎng wǎng qián lìng lù yí lìng shǐ, fǔ shǐ shòu zhě bì sǐ, wú suǒ kuān dài, yì zhě yǐ cǐ shǎo zhī.
乙卯,發喪。河間楊柳四株,無故黃落,既而花葉復生。八月丁卯,梓宮至自 仁壽宮。丙子,殯於大興前殿。十月乙卯,葬於太陵,同墳而異穴。士庶赴葬者, 皆聽入視陵內。帝性嚴重有威容,外質木而內明敏,有大略。初得政之始,群情不 附。諸子幼弱,內有六王之謀,外致三方之亂,握強兵、居重鎮者,皆周之舊臣。 上推以赤心,各盡其用。不逾期月,克定三邊;未及十年,平一四海。薄賦斂,輕 刑罰;內修制度,外撫戎夷。每旦聽朝,日仄忘倦。居處服玩,務存節儉,令行禁 止,上下化之。開皇、仁壽之間,丈夫不衣綾綺而無金玉之飾。常服率多布帛,裝 帶不過以銅鐵骨角而已。雖嗇於財,至於賞賜有功,亦無所愛惜。每乘輿四出,路 逢上表者,駐馬親自臨問。或潛遣行人,采聽風俗;吏政得失,人間疾苦,無不留 意。嘗遇關中飢,遣左右視百姓所食。有得豆屑雜糠而奏之者,上流涕以示群臣; 深自咎責,為之損膳而不御酒肉者,殆將一期。及東拜太山,關中戶口就食洛陽者, 道路相屬。帝敕斥候,不得輒有驅逼,男女參廁於仗衛之間。遇逢扶老攜幼者,輒 引馬避之,慰勉而去。至艱險之處,見負擔者,遽令左右扶助之。其有將士戰歿, 必加優賞,仍令使者,就家勞問。自強不息,朝夕孜孜。人庶殷繁,帑藏充實。雖 未能臻於至道,亦足稱近代之良主。然雅性沈猜,素無學術,好為小數。言神燭聖 杖,堪能療病。又信王劭解石文以為己瑞焉。不達大體如是。故忠臣義士,莫得盡 心竭辭。其草創元勛,及有功諸將,誅夷獲罪,罕有存者。又不悅詩書,楊素由之 希旨,遂奏除學校。唯婦言是用,廢黜諸子。逮於暮年,持法尤峻,喜怒失常,果 於殺戮。嘗令左右送西域朝貢使出關,其人所經之處,受牧宰小物,饋鸚鵡、麖皮、 馬鞭之屬,聞而大怒。又詣武庫,見署中蕪穢不理,於是執武庫令及諸受遺者,出 開遠門外,親自臨決,死者數十人。又往往潛令賂遺令史,府史受者必死,無所寬 貸,議者以此少之。
lùn yuē: suí wén dì shù jī lì běn, jī dé lèi rén. tú yǐ wài qī zhī zūn, shòu tuō gū zhī rèn, yǔ néng zhī yì, wèi wèi suǒ xǔ. shì yǐ zhōu shì jiù chén, xián huái fèn wǎn. jì ér wáng qiān gù sān shǔ zhī zǔ, bù yú qī yuè wèi chí jiǒng jǔ quán qí zhī zhòng, yī zhàn ér wáng. sī nǎi fēi zhǐ rén móu, yì yì tiān zhī suǒ zàn. chéng zī jī yùn, suì qiān zhōu dǐng. yú shí mán yí huá xià, jīng yáng wèi yī, qú láo rì zè, jīng yíng sì fāng. lóu chuán nán mài, zé jīn líng shī xiǎn biāo qí běi zhǐ, zé dān yú kuǎn sāi. zhí fāng suǒ zài, bìng rù jiāng lǐ yǔ gòng suǒ tú, xián shòu zhēng shuò. suī jìn wǔ zhī kè píng wú huì, hàn xuān zhī tuī wáng gù cún, bǐ yì lùn gōng, bù néng shàng yě. qī dé jì fū, jiǔ gē yǐ qià, wèi hòu wú jǐng, xiá ěr sù qīng. yú shì gōng jié jiǎn, píng yáo fù, cāng lǐn shí, fǎ lìng xíng. jūn zǐ xián lè qí shēng, xiǎo rén gè ān qí yè, qiáng bù líng ruò, zhòng bù bào guǎ rén wù yīn fù, cháo yě huān yú. zì kāi huáng èr shí nián jiān, tiān xià wú shì qū yǔ zhī nèi, yàn rú yě. kǎo zhī qián wáng, zú yǐ cān zōng shèng liè. ér sù wú shù yè, bù néng jǐn xià. wú kuān rén zhī dù, yǒu kè bó zhī zī. jì hū mù nián, cǐ fēng yù shàn. yòu yǎ hǎo ruì fú, àn yú dà dào. jiàn bǐ wéi chéng, quán móu jīng shì, jiē tóng dì zhì, mí suǒ shì cóng. tīng gū guī zhī yán, huò xié chén zhī shuō, nì chǒng fèi dí, tuō fù shī suǒ. miè fù zǐ zhī dào, kāi kūn dì zhī xì zòng qí xún fǔ, jiǎn fá běn gēn. fén tǔ wèi gān, zi sūn jì zhǒng wèi lù sōng jiǎ cái liè, tiān xià yǐ fēi suí yǒu. xī zāi! jī qí shuāi dài zhī yuán, jī qí luàn wáng zhī zhào, qǐ zì wén huáng, chéng yú yáng dì suǒ yóu lái yuǎn yǐ, fēi yī zhāo yī xī, qí bù sì hū zhū, wèi wèi bù xìng yě.
論曰:隋文帝樹基立本,積德累仁。徒以外戚之尊,受託孤之任,與能之議, 未為所許。是以周室舊臣,咸懷憤惋。既而王謙固三蜀之阻,不逾期月;尉遲迥舉 全齊之眾,一戰而亡。斯乃非止人謀,抑亦天之所贊。乘茲機運,遂遷周鼎。於時 蠻夷猾夏,荊、揚未一,劬勞日仄,經營四方。樓船南邁,則金陵失險;驃騎北指, 則單于款塞。《職方》所載,併入疆理;《禹貢》所圖,咸受正朔。雖晉武之克平 吳會,漢宣之推亡固存,比義論功,不能尚也。七德既敷,九歌已洽,尉候無警, 遐邇肅清。於是躬節儉,平徭賦,倉廩實,法令行。君子咸樂其生,小人各安其業, 強不陵弱,眾不暴寡;人物殷阜,朝野歡娛。自開皇二十年間,天下無事;區宇之 內,晏如也。考之前王,足以參蹤盛烈。而素無術業,不能盡下。無寬仁之度,有 刻薄之資。暨乎暮年,此風愈扇。又雅好瑞符,暗於大道。建彼維城,權侔京室, 皆同帝制,靡所適從。聽姑歸之言,惑邪臣之說,溺寵廢嫡,託付失所。滅父子之 道,開昆弟之隙;縱其尋斧,翦伐本根。墳土未乾,子孫繼踵為戮;松檟才列,天 下已非隋有。惜哉!跡其衰怠之源,稽其亂亡之兆,起自文皇,成於煬帝;所由來 遠矣,非一朝一夕,其不祀忽諸,未為不幸也。