shèng wáng zhī shèng dé rén mín bù jí, liù chù bù yì, wǔ gǔ bù zāi, zhū hóu wú bīng ér zhèng, xiǎo mín wú xíng ér zhì, mán yí huái fú. gǔ zhě tiān zǐ cháng yǐ jì dōng kǎo dé, yǐ guān zhì luàn dé shī. fán dé shèng zhě zhì yě, dé bù shèng zhě luàn yě dé shèng zhě dé zhī yě, dé bù shèng zhě shī zhī yě. shì gù jūn zǐ kǎo dé, ér tiān xià zhī zhì luàn dé shī, kě zuò miào táng zhī shàng ér zhī yě. dé shèng zé xiū fǎ, dé bù shèng zé shì zhèng, fǎ zhèng ér dé bù shuāi, gù yuē wáng yě. fán rén mín jí liù chù yì wǔ gǔ zāi zhě, shēng yú tiān tiān dào bù shùn, shēng yú míng táng bù shì gù yǒu tiān zāi, jí shì míng táng yě.
聖王之盛德;人民不疾,六畜不疫,五穀不災,諸侯無兵而正,小民無刑而治,蠻夷懷服。古者天子常以季冬考德,以觀治亂得失。凡德盛者治也,德不盛者亂也;德盛者得之也,德不盛者失之也。是故君子考德,而天下之治亂得失,可坐廟堂之上而知也。德盛則修法,德不盛則飾政,法政而德不衰,故曰王也。凡人民疾、六畜疫、五穀災者,生於天;天道不順,生於明堂不飾;故有天災,即飾明堂也。
fán mín zhī wèi jiān xié qiè dào lì fǎ wàng xíng zhě, shēng yú bù zú bù zú, shēng yú wú dù liàng yě wú dù liàng, zé xiǎo zhě tōu duò, dà zhě chǐ mí ér bù zhī zú gù yǒu dù liàng zé mín zú, mín zú zé wú wèi jiān xié qiè dào, lì fǎ wàng xíng zhě. gù yǒu jiān xié qiè dào lì fǎ wàng xíng zhī yù, zé shì dù liàng yě.
凡民之為奸邪、竊盜、曆法、妄行者,生於不足;不足,生於無度量也;無度量,則小者偷墮,大者侈靡而不知足;故有度量則民足,民足則無為奸邪、竊盜,曆法、妄行者。故有奸邪、竊盜、曆法、妄行之獄,則飾度量也。
fán bù xiào shēng yú bù rén ài yě, bù rén ài shēng yú sàng jì zhī lǐ bù míng, sàng jì zhī lǐ suǒ yǐ jiào rén ài yě. zhì ài gù néng zhì sàng jì, chūn qiū jì sì zhī bù jué, zhì sī mù zhī xīn yě. fū jì sì zhì kuì yǎng zhī dào yě, sǐ qiě sī mù kuì yǎng, kuàng yú shēng ér cún hū? gù yuē sàng jì zhī lǐ míng, zé mín xiào yǐ. gù yǒu bù xiào zhī yù, zé shì sàng jì zhī lǐ.
凡不孝生於不仁愛也,不仁愛生於喪祭之禮不明,喪祭之禮所以教仁愛也。致愛故能致喪祭,春秋祭祀之不絕,致思慕之心也。夫祭祀致饋養之道也,死且思慕饋養,況於生而存乎?故曰喪祭之禮明,則民孝矣。故有不孝之獄,則飾喪祭之禮。
fán shì shàng shēng yú yì bù míng, yì zhě suǒ yǐ děng guì jiàn míng zūn bēi guì jiàn yǒu xù, mín zūn shàng jìng zhǎng yǐ. mín zūn shàng jìng zhǎng, ér shì zhě, guǎ yǒu zhī yě. cháo pìn zhī lǐ, suǒ yǐ míng yì yě. gù yǒu shì yù, zé shì cháo pìn zhī lǐ yě.
凡弒上生於義不明,義者所以等貴賤、明尊卑;貴賤有序,民尊上敬長矣。民尊上敬長,而弒者,寡有之也。朝聘之禮,所以明義也。故有弒獄,則飾朝聘之禮也。
fán dòu biàn shēng yú xiāng qīn líng yě, xiāng qīn líng shēng yú zhǎng yòu wú xù, ér jiào yǐ jìng ràng yě gù yǒu dòu biàn zhī yù, zé shì xiāng yǐn jiǔ zhī lǐ yě.
凡斗辨生於相侵陵也,相侵陵生於長幼無序,而教以敬讓也;故有斗辨之獄,則飾鄉飲酒之禮也。
fán yín luàn shēng yú nán nǚ wú bié fū fù wú yì hūn lǐ xiǎng pìn zhě, suǒ yǐ bié nán nǚ míng fū fù zhī yì yě. gù yǒu yín luàn zhī yù, zé shì hūn lǐ xiǎng pìn yě.
凡淫亂生於男女無別、夫婦無義;昏禮享聘者,所以別男女、明夫婦之義也。故有淫亂之獄,則飾昏禮享聘也。
gù yuē: xíng fá zhī suǒ cóng shēng yǒu yuán, bù wù sāi qí yuán ér wù xíng shā zhī, shì wèi mín shè xiàn yǐ zéi zhī yě. xíng fá zhī yuán, shēng yú shì yù hǎo è bù jié. gù míng táng, tiān fǎ yě lǐ dù, dé fǎ yě suǒ yǐ yù mín zhī shì yù hǎo è, yǐ shèn tiān fǎ, yǐ chéng dé fǎ yě. xíng fǎ zhě, suǒ yǐ wēi bù xíng dé fǎ zhě yě.
故曰:刑罰之所從生有源,不務塞其源而務刑殺之,是為民設陷以賊之也。刑罰之源,生於嗜欲好惡不節。故明堂,天法也;禮度,德法也;所以御民之嗜欲好惡,以慎天法,以成德法也。刑法者,所以威不行德法者也。
gù jì dōng tīng yù lùn xíng zhě, suǒ yǐ zhèng fǎ yě, fǎ zhèng lùn lì gōng xíng zhī. shì gù gǔ zhě tiān zǐ mèng chūn lùn lì dé xíng néng lǐ gōng: néng dé fǎ zhě wèi yǒu dé, néng xíng dé fǎ zhě wèi yǒu xíng, néng lǐ dé fǎ zhě wèi yǒu néng, néng chéng dé fǎ zhě wèi yǒu gōng. gù lùn lì ér fǎ xíng, shì zhì ér chéng gōng jì dōng zhèng fǎ, mèng chūn lùn lì, zhì guó zhī yào yě.
故季冬聽獄論刑者,所以正法也,法正論吏公行之。是故古者天子孟春論吏德、行、能(理)、功:能德法者為有德,能行德法者為有行,能理德法者為有能,能成德法者為有功。故論吏而法行,事治而成功;季冬正法,孟春論吏,治國之要也。
dé fǎ zhě yù mín zhī xián yě, shǐ zhě pèi yě, xíng zhě cè yě tiān zǐ yù zhě, nèi shǐ tài shǐ zuǒ yòu shǒu yě. gǔ zhě yǐ fǎ wèi xián lēi, yǐ guān wèi pèi, yǐ xíng wèi cè, yǐ rén wèi shǒu, gù yù tiān xià shù bǎi nián ér bù xiè duò. shàn yù mǎ zhě, zhèng xián lēi, qí pèi cè, jūn mǎ lì, hé mǎ xīn, gù kǒu wú shēng, shǒu bù yáo, cè bù yòng, ér mǎ wèi xíng yě. shàn yù mín zhě: zhèng qí dé fǎ chì qí guān ér jūn mín lì, hé mín xīn, jìng tīng yán bù chū yú kǒu, xíng bù yòng ér mín zhì, shì yǐ mín dé měi zhī.
德法者御民之銜也,史者轡也,刑者筴也;天子御者,內史、太史左右手也。古者以法為銜勒,以官為轡,以刑為筴,以人為手,故御天下數百年而不懈墮。善御馬者,正銜勒,齊轡筴,均馬力,和馬心,故口無聲,手不搖,筴不用,而馬為行也。善御民者:正其德法、飭其官、而均民力,和民心,敬聽言不出於口,刑不用而民治,是以民德美之。
fū mín shàn qí dé, bì chēng qí rén gù jīn zhī rén chēng wǔ dì sān wáng zhě, yī rán ruò yóu cún zhě, qí fǎ chéng dé, qí dé chéng hòu. fū mín sī qí dé, xīn chēng qí rén, zhāo xī zhù zhī, shēng wén yú huáng tiān, shàng dì xīn yān, gù yǒng qí shì ér fēng qí nián. bù néng yù mín zhě, qì qí dé fǎ. pì yóu yù mǎ, qì xián lēi, ér zhuān yǐ cè yù mǎ, mǎ bì shāng, chē bì bài wú dé fǎ ér zhuān yǐ xíng fǎ yù mín, mín xīn zǒu, guó bì wáng. wáng dé fǎ, mín xīn wú suǒ fǎ xún, mí huò shī dào, shàng bì yǐ wèi luàn wú dào gǒu yǐ wèi luàn wú dào, xíng fá bì bù kè, chéng qí wú dào, shàng xià jù wú dào. gù jīn zhī chēng è zhě, bì bǐ zhī yú xià jié yīn zhòu, hé yě? yuē fǎ chéng bù dé, qí dé chéng báo. fū mín è zhī, bì zhāo xī zhù zhī, shēng wén yú huáng tiān, shàng dì bù xīn yān gù shuǐ hàn bìng xìng, zāi hài shēng yān. gù yuē: dé fǎ zhě, yù mín zhī běn yě.
夫民善其德,必稱其人;故今之人稱五帝三王者,依然若猶存者,其法誠德,其德誠厚。夫民思其德,心稱其人,朝夕祝之,升聞於皇天,上帝歆焉,故永其世而豐其年。不能御民者,棄其德法。譬猶御馬,棄銜勒,而專以筴御馬,馬必傷,車必敗;無德法而專以刑法御民,民心走,國必亡。亡德法,民心無所法循,迷惑失道,上必以為亂無道;苟以為亂無道,刑罰必不克,成其無道,上下俱無道。故今之稱惡者,必比之於夏桀殷紂,何也?曰法誠不德,其德誠薄。夫民惡之,必朝夕祝之,升聞於皇天,上帝不歆焉;故水旱並興,災害生焉。故曰:德法者,御民之本也。
gǔ zhī yù zhèng yǐ zhì tiān xià zhě, zhǒng zǎi zhī guān yǐ chéng dào, sī tú zhī guān yǐ chéng dé, zōng bó zhī guān yǐ chéng rén, sī mǎ zhī guān yǐ chéng shèng, sī kòu zhī guān yǐ chéng yì, sī kōng zhī guān yǐ chéng lǐ. gù liù guān yǐ wèi pèi, sī huì jūn rù yǐ wèi nà, gù yù sì mǎ, zhí liù pèi, yù tiān dì yǔ rén yǔ shì zhě, yì yǒu liù zhèng. shì gù shàn yù zhě, zhèng shēn tóng pèi, jūn mǎ lì, qí mǎ xīn, wéi qí suǒ yǐn ér zhī, yǐ qǔ zhǎng dào yuǎn xíng kě yǐ zhī, jí jí kě yǐ yù. tiān dì yǔ rén shì, cǐ sì zhě shèng rén zhī suǒ chéng yě. shì gù tiān zǐ yù zhě, tài shǐ nèi shǐ zuǒ yòu shǒu yě, liù guān yì liù pèi yě tiān zǐ sān gōng hé yǐ zhí liù guān, jūn wǔ zhèng, qí wǔ fǎ, yǐ yù sì zhě, gù yì wéi qí suǒ yǐn ér zhī, yǐ zhī dào zé guó zhì, yǐ zhī dé zé guó ān, yǐ zhī rén zé guó hé, yǐ zhī shèng zé guó píng, yǐ zhī yì zé guó chéng, yǐ zhī lǐ zé guó dìng, cǐ yù zhèng zhī tǐ yě.
古之御政以治天下者,冢宰之官以成道,司徒之官以成德,宗伯之官以成仁,司馬之官以成聖,司寇之官以成義,司空之官以成禮。故六官以為轡,司會均入以為軜,故御四馬,執六轡,御天地與人與事者,亦有六政。是故善御者,正身同轡,均馬力,齊馬心,惟其所引而之,以取長道;遠行可以之,急疾可以御。天、地與人、事,此四者聖人之所乘也。是故天子御者,太史、內史左右手也,六官亦六轡也;天子三公合以執六官,均五政,齊五法,以御四者,故亦惟其所引而之,以之道則國治,以之德則國安,以之仁則國和,以之聖則國平,以之義則國成,以之禮則國定,此御政之體也。
guò, shī yě. rén qíng mò bù yǒu guò, guò ér gǎi zhī, shì bù guò yě. shì gù guān shǔ bù lǐ, fēn zhí bù míng, fǎ zhèng bù yī, bǎi shì shī jì, yuē luàn yě luàn zé chì zhǒng zǎi. dì yí bù zhí, cái wù bù fān, wàn mín jī hán jiào xùn shī dào, fēng sú yín pì, bǎi xìng liú wáng, rén mín sàn bài, yuē wēi yě wēi zé chì sī tú. fù zǐ bù qīn, zhǎng yòu wú xù, jūn chén shàng xià xiāng chéng, yuē bù hé yě bù hé zé chì zōng bó. xián néng shī guān jué, gōng láo shī shǎng lù, jué lù shī zé shì zú jí yuàn, bīng ruò bù yòng, yuē bù píng yě bù píng zé chì sī mǎ. xíng fá bù zhōng, bào luàn jiān xié bù shèng, yuē bù chéng yě bù chéng zé chì sī kòu. bǎi dù bù shěn, lì shì shī lǐ, cái wù shī liàng yuē pín yě pín zé chì sī kōng. gù yuē: yù zhě tóng shì chē mǎ, huò yǐ qǔ qiān lǐ, huò shù bǎi lǐ zhě, suǒ jìn tuì huǎn jí yì yě zhì zhě tóng shì fǎ, huò yǐ zhì huò yǐ luàn zhě, yì suǒ jìn tuì huǎn jí yì yě.
過,失也。人情莫不有過,過而改之,是不過也。是故官屬不理,分職不明,法政不一,百事失紀,曰「亂」也;亂則飭冢宰。地宜不殖,財物不蕃,萬民饑寒;教訓失道,風俗淫僻,百姓流亡,人民散敗,曰「危」也;危則飭司徒。父子不親,長幼無序,君臣上下相乘,曰「不和」也;不和則飭宗伯。賢能失官爵,功勞失賞祿,爵祿失則士卒疾怨,兵弱不用,曰「不平」也;不平則飭司馬。刑罰不中,暴亂奸邪不勝,曰「不成」也;不成則飭司寇。百度不審,立事失禮,財務失量曰「貧」也;貧則飭司空。故曰:御者同是車馬,或以取千里,或數百里者,所進退緩急異也;治者同是法,或以治、或以亂者,亦所進退緩急異也。