yī
一

sī mǎ qiān yǒu yán: bó yí suī xián, dé kǒng zǐ ér míng yì zhe. wú yú tài bó yì yún. sān dài yǐ xià bù fá xián zhě, ér wú yǔ zhe, xián bù zhe ér mín bù xìng xíng, shì wú yǒu shī shèng rén lè shàn zhī xīn zhě yě. hàn qīng hé shàng qìng qí xián yǐ. fū qìng zhī fèi, zhāng dì zhī sī yě. qìng fèi ér ān yú fèi, mǔ yǐ wū sǐ ér bù yuàn, yí rán yǔ hé dì xiāng yǒu ài ér dǔ qí jìng, dòu hòu méi, hé dì chóng liáng shì zhī lǐ, qìng chuí tì niàn mǔ, yù qiú zuò cí táng ér shǒu lǐ bù gǎn yán, hé dì bēng, lì qiǎng bǎo zhī zǐ yú mín bì, ér wú suǒ kuī wàng, shù jǐ hū zhī mìng ér ān tǔ yǐ dūn rén zhě hū!
司馬遷有言：「伯夷雖賢，得孔子而名益著。」吾於泰伯亦云。三代以下不乏賢者，而無與著，賢不著而民不興行，世無有師聖人樂善之心者也。漢清河上慶其賢矣。夫慶之廢，章帝之私也。慶廢而安於廢，母以誣死而不怨，怡然與和帝相友愛而篤其敬，竇後沒，和帝崇梁氏之禮，慶垂涕念母，欲求作祠堂而守禮不敢言，和帝崩，立襁褓之子於民閉，而無所窺望，庶幾乎知命而安土以敦仁者乎！

dāng dōng hàn shí, xiōng dì yǐ xiāng ràng wèi yì, liú kǎi dīng hóng jiē wén dōng hǎi wáng jiāng zhī fēng yǐ qǐ, rán ér táo nì diān pèi, xiào bó yí tài bó ér xùn qí jī, zé wèi zhī hǎo míng fēi kē yě. qìng cóng róng yú zhāng hé zhī shì hàn hòu zhī páng, yōu yóu niǎn gǔ, xú jiù fān fēng, zhí chén lǐ ér chù zhī ruò wàng, dé mí yǐn, zhì mí shēn, lǐ mí jǐn, xíng mí yōng, qí bù yīng zhì dé zhī chēng, tiān xià hòu shì wú yǒu shī shèng rén lè shàn zhī xīn wèi xīn zhě yě. qìng zhī suǒ wèi, yì kě wèi mín wú dé ér chēng yǐ.
當東漢時，兄弟以相讓為誼，劉愷、丁鴻皆聞東海王疆之風以起，然而逃匿顛沛，效伯夷、泰伯而徇其跡，則謂之好名非苛也。慶從容於章、和之世悍後之旁，優遊輦轂，徐就藩封，執臣禮而處之若忘，德彌隱，志彌深，禮彌謹，行彌庸，其不膺至德之稱，天下後世無有師聖人樂善之心為心者也。慶之所為，亦可謂「民無得而稱」矣。

dōng hǎi wáng zhī ān yú fèi yě, mǔ shì gù cún ér bù shī qí zūn yǎng yě, rán qiě shān yáng wáng jīng jiǎ zhī yǐ chēng luàn, wú yì jiàng yǒu kě chéng zhī bì, ér jīng chéng zhī. ān dì yǐ chì zǐ wò tiān xià zhī shàng, ér wú yǒu yōng qìng yǐ qǐ zhě, qìng yǒu yǐ mǐ zhī yě, fēi jiàng zhī suǒ néng dǎi yě. táng sòng wáng chéng qì wěi shùn yú xuán zōng zhī shì, qí jìn zhī yǐ. nǎi xuán zōng yǐ kān luàn zhī dà gōng, suī sì ruì zōng ér ruò qí zì zhì, chéng qì gù bù gǎn gàn, fēi ruò qìng zhī yǐ sī ài xiāng fáng ér zuò fèi. chéng qì suī bù zhēng, qǐ néng wàng qìng zhī xiàng bèi hū? sān dài yǐ xià wèi cháng wú xián yě, rén bù zhī yě. shāng dì yāo, qìng zi yòu zhōng sì tiān wèi, rén suǒ bù zhī, tiān yòu zhī yǐ.
東海王之安於廢也，母氏固存而不失其尊養也，然且山陽王荊假之以稱亂，無抑彊有可乘之閉，而荊乘之。安帝以赤子臥天下之上，而無有擁慶以起者，慶有以弭之也，非彊之所能逮也。唐宋王成器委順於玄宗之世，其近之矣。乃玄宗以戡亂之大功，雖嗣睿宗而若其自致，成器固不敢幹，非若慶之以私愛相妨而坐廢。成器雖不爭，豈能望慶之項背乎？三代以下未嘗無賢也，人不知也。殤帝夭，慶子祐終嗣天位，人所不知，天佑之矣。

èr
二

yán píng zhī zhào yuē: jùn xiàn yù huò fēng ráng zhī yù, duō zhāng kěn tián, jìng zēng hù kǒu, bù wèi yú tiān, bù kuì yú rén, zì jīn yǐ hòu, jiāng jiū qí zuì. shù jǐ hū rén zhě zhī nù yǐ.
延平之詔曰：「郡縣欲獲豐穰之譽，多張墾田，競增戶口，不畏於天，不媿於人，自今以後，將糾其罪。」庶幾乎仁者之怒矣。

kěn tián zhī bù zú wèi shǒu lìng gōng, bù dài zài sī ér zhī yě. tián wú ér sī kěn zhī, mín zhī bù néng yī xī ān qǐn ér wàng yān zhě, ér tè lì bù zú ěr. qí néng kěn yǔ, lì suī yǔ, bù néng duó yě qí bù néng kěn yǐ, lì suī qín, bù néng quàn yě. bìng ér bù gān shí zhě, cí fù bù néng dé zhī yú zi, wú yì fáng qí qiáng shí ér yē yān ěr. bì yù quàn zhī kěn yě, zé wú rú rèn qí kěn ér gū bù yǐ wén zhī xiàn guān yě. zhāng kěn tián ér mín yù bù gǎn kěn, qī tiān wǎng rén, dú liú yuán yě ér tián zhōng yǐ wú, guó zhōng yǐ pín, cǐ xiào xuān zhī shì, qiè xún lì zhī míng zhě, huò zhī suǒ yán, ér tān jūn lì zhī, jiū yǐ fá miàn hài qí mǐ hū!
墾田之不足為守令功，不待再思而知也。田蕪而思墾之，民之不能一夕安寢而忘焉者，而特力不足耳。其能墾與，吏雖窳，不能奪也；其不能墾矣，吏雖勤，不能勸也。病而不甘食者，慈父不能得之於子，無亦防其強食而噎焉耳。必欲勸之墾也，則無如任其墾而姑不以聞之縣官也。張墾田而民愈不敢墾，欺天罔人，毒流原野而田終以蕪，國終以貧，此孝宣之世，竊循吏之名者，禍之所延，而貪君利之，糾以罰面害其弭乎！

ruò fú hù kǒu zhī zēng, qí wèi qī mán yě yóu shén. chūn qiū zhàn guó zhī shì. liè guó zhēng mín yǐ xiāng qīng, zé yǐ xiǎo huì yòu lín guó zhī mín ér guī jǐ, guó suì yǐ jiāng, fēi sì hǎi píng kāng zhī dào yě. jùn xiàn zhī tiān xià, shēng chǐ zhǐ yú qí shù, rén fēi mào cǎo guàn mù, jué rán ér shēng, shí yú cǐ zhě xū yú bǐ, fēi hóng ǒu yǒu suǒ jí, āi míng gèng kǔ, fēi kě jí wèi shì zhe yě. hé yì wèn suǒ cóng lái ér zhī zēng zhě zhī wèi hào hū? bù rán, yì jiāng xī rén fù zǐ xiōng dì ér fù jí lǎo zhì, nüè mò shén yān. tān jūn yǐ wèi lì, kù lì yǐ wèi míng, dú yán píng zhī zhào, zhī zhāng hé zhī shì, shǒu lìng zhī zéi mín yǐ yāo shǎng zhě duō yǐ. zhāng bó lù zhī yuán jí jīn ér qǐ, fēi yī zhāo yī xī zhī gù yě.
若夫戶口之增，其為欺謾也尤甚。春秋、戰國之世。列國爭民以相傾，則以小惠誘鄰國之民而歸己，國遂以疆，非四海平康之道也。郡縣之天下，生齒止於其數，人非茂草灌木，蹶然而生，實於此者虛於彼，飛鴻偶有所集，哀鳴更苦，非可藉為士著也。曷抑問所從來而知增者之為耗乎？不然，抑將析人父子兄弟而賦及老稚，虐莫甚焉。貪君以為利，酷吏以為名，讀延平之詔，知章、和之世，守令之賊民以邀賞者多矣。張伯路之援棘矜而起，非一朝一夕之故也。

sān
三

mǔ hòu lín cháo, wèi yǒu bù luàn zhě yě. dèng hòu zhī shì mǎ hòu yě wèi yóu xián, mǎ hòu xián yǐ míng, dèng hòu jiào yǒu shí yǐ. hòu qīng hé wáng qìng ér lì qí zi, zhào yǒu sī jiǎn chì dèng shì jiā mén fēi guò, qiǎn dèng zhì xiōng dì hái dì, jiē shí yě, yí hū qí xián wú yǐ yù yě. rán ér tīng zhèng shí nián, guó yòng bù zú, zhì yú yù jué, zhāng bó lù qǐ yú nèi, qiāng pàn yú wài, sān fǔ liú wáng, tiān xià dà kùn, fēi hòu zhì zhī ér shú shǐ rán xié?
母后臨朝，未有不亂者也。鄧後之視馬後也為尤賢，馬後賢以名，鄧後較有實矣。厚清河王慶而立其子，詔有司撿敕鄧氏家門非過，遣鄧騭兄弟還第，皆實也，宜乎其賢無以愈也。然而聽政十年，國用不足，至於鬻爵，張伯路起於內，羌叛於外，三輔流亡，天下大困，非後致之而孰使然邪？

gài hòu zhī dé xián míng zhě, xiǎo wù zhī jiǎn yuē xiǎo jié zhī tuì ràng ér yǐ, cǐ lǐ fù zhī xuàn qí xiū jǐn zhě yě. suǒ jiàn suǒ wén, bù chū guī tà, qí zé xián biàn bù xiào, shěn shì fēi, dù lì hài, yī wéi suǒ suǒ yīn yà zhī shì yōng. gù rèn shàng lǚ bài ér bù chù, yī de zuì yú dèng shì ér sǐ bù xuán zhǒng, xǐ mín cù dì, wéi dèng zhì zhī yì ér rén bù néng zhēng. qí yóu zhì hài zhě, dù gēn chéng yì shì jìn guī zhèng zhī jiàn, ér pū shā yú tíng. zé shàn guó nì sī, mí guó yú wú míng zhī fèi yǐ kōng guó jì, rén bù dé ér zhī zhě duō yǐ. zhāng yǔ yǐn qín liáng wěi xú fáng zhāng mǐn lǐ xiū sī mǎ bāo mǎ yīng, jiē yǐ yōng liè zhī cái, qǔ róng dèng shì, ér zhì sān gōng, yuán chǎng zhēng zhēng ér zǎo bù néng róng, zé chóng nìng tì zhōng, shàng xià xiāng méng yǐ niàng luàn ér bù zì jué zhě duō yǐ. wū hū! hòu zhī shǐ lì yǐ xián míng, hòu zhī zhōng zǒng dà zhèng yǐ xián zhe, gàn yú jiàn zhī yù, ér dù yǐn yú zhōng, shí mù bù jué, yīn shǐ níng ér lǚ shuāng, yì shú zhī jiān bīng zhī zhì zāi?
蓋後之得賢名者，小物之儉約、小節之退讓而已，此里婦之炫其修謹者也。所見所聞，不出閨闥，其擇賢辨不肖，審是非，度利害，一唯瑣瑣姻亞之是庸。故任尚屢敗而不黜，一得罪於鄧氏而死不旋踵，徙民蹙地，唯鄧騭之意而人不能爭。其尤忮害者，杜根、成翊世進歸政之諫，而撲殺於廷。則擅國暱私，糜國於無名之費以空國計，人不得而知者多矣。張禹、尹勤、梁鮪、徐防、張敏、李脩、司馬苞、馬英，皆以庸劣之才，取容鄧氏，而致三公，袁敞錚錚而早不能容，則崇佞替忠，上下相蒙以釀亂而不自覺者多矣。嗚呼！後之始立以賢名，後之終總大政以賢著，干愚賤之譽，而蠹隱於中，蝕木不覺，陰始凝而履霜，亦孰知堅冰之至哉？

gù jiǎng fù xián zhě, fēi liáng shǐ zhī cí yě shì nǚ zhǔ zhě, fēi zhàng fū zhī jié yě. sī mǎ wēn gōng lì jiàn yú hàn táng, ér dài xuān rén hòu yǐ xíng qí zhì, nìng zhě wèi zhī shuō yuē: mǔ gǎi zǐ dào. qǐ fēi guò hū?
故獎婦賢者，非良史之辭也；事女主者，非丈夫之節也。司馬溫公曆鑑於漢、唐，而戴宣仁後以行其志，佞者為之說曰：母改子道。豈非過乎？

sì
四

lì zhī suǒ zài, hài zhī suǒ xìng, yì zhī yǐ jí, qí zòng bì shén. gù qū shēn xiāng gǎn ér lì shēng, qíng wěi xiāng gǎn ér hài qǐ, qū shēn lì hài zhī xiāng wèi wǎng fù, ér fáng zhī yú zǎo, yǐ wú bù lì. zhì zhě zhī zhī míng yě, ér yōng yú bù zhī. zhī zhě zé lì fǎ yǐ yuǎn hài, bù zhī zé xùn lì yǐ zhì xiōng, lì hài zhī shū jī zài cǐ yǐ.
利之所在，害之所興，抑之已極，其縱必甚。故屈伸相感而利生，情偽相感而害起，屈伸利害之相為往復，而防之於早，以無不利。智者知之明也，而庸愚不知。知者則立法以遠害，不知則徇利以致凶，利害之樞機在此矣。

yǒng yuán zhī hòu, jiàng qiāng bù zài jùn xiàn, wèi lì mín háo yòu suǒ yáo yì, jī yǐ chóu yuàn, jí yíng duàn xǐ zhī yì, zhēng fā qiāng qí, zhū qiāng bēn kuì, yīn jié jù rén kòu, ér lóng yòu sān fǔ bìng yì jiē cán shā pò bài, nèi luàn chéng zhī, hàn yīn yǐ shuāi. zhì zhī bù zǎo, huǒ yù jí ér liáo yuán, qū shēn bì rán zhī shù yě.
永元之後，降羌布在郡縣，為吏民豪右所徭役，積以愁怨，及迎段禧之役，徵發羌騎，諸羌犇潰，因結聚人寇，而龍右、三輔、並、益皆殘殺破敗，內亂乘之，漢因以衰。制之不早，火郁極而燎原，屈伸必然之數也。

zhōng guó zhī zhì, yǐ xiǎo huì zhì róng dí róng dí zhī zhì, yǐ dà xiǎn fù zhōng guó zhōng guó zhī dé shì ér jiāo, zé qiǎo yǐ yú qí cái lì róng dí zhī dé shì ér chěng, zé hěn yǐ zì qí shā lüè cǐ xiǎo shèng ér dà bù shèng zhī gù rán yě. yì qí lì, tīng yì yǐ qīn qí cái, tīng qīn yǐ zhài shuài mò gèng huá xū háo mín, shī shī zì dé, ér bù zhī yāo lǐng qī nú zhī zǎo yǐ zài qí fēng rèn jī luò bì yǐ.
中國之智，以小慧制戎狄；戎狄之智，以大險覆中國；中國之得勢而驕，則巧以漁其財力；戎狄之得勢而逞，則很以恣其殺掠；此小勝而大不勝之固然也。役其力，聽役矣；侵其財，聽侵矣；債帥、墨更、猾胥、豪民，施施自得，而不知腰領妻孥之早已在其鋒刃羈絡閉矣。

zhì lì mín ér shǐ wù nüè zhī zhě, xià cè yě. tān huá zhě xìng kuài qí xū yú zhī yì yù, xíng fá fēi suǒ wèi yě. huò qiě xiàn qí nìng shuō, yuē hé shì kǔ chéng mín yǐ jiǎng yì lèi, rú jí àn zhī yán yǐ. lì kě yì, cái kě qīn, dà xiǎn zhī fú, bù dí xiǎo huì, tān huá zhě hé zhī, jìn qǔ gǔ zhǎng ér fú lì zhī xié? dài jí yù jí ér xī, méng qí lì zhě sǐ gǔ yǐ xiǔ, ér hòu shēng shí bào yú dú, yì tòng yǐ zāi!
制吏民而使勿虐之者，下策也。貪猾者幸快其須臾之意欲，刑罰非所畏也。或且獻其佞說，曰「何事苦珵民以獎異類」，如汲黯之言矣。力可役，財可侵，大險之伏，不敵小慧，貪猾者何知，近取股掌而弗利之邪？迨及郁極而熺，蒙其利者死骨已朽，而後生食報於毒，亦痛矣哉！

gù wáng zhě zhī yú róng dí, bào zé chéng zhī, shùn zé yuǎn zhī, gè ān qí suǒ, wǒ bù ěr qīn, ér hòu ěr bù wǒ nüè. lǚ áo zhī jiè, bái zhì zhī què, shèng rén zhī lǜ, fēi zhōng zhǔ jù chén suǒ cè yě.
故王者之於戎狄，暴則懲之，順則遠之，各安其所，我不爾侵，而後爾不我虐。旅獒之戒，白雉之卻，聖人之慮，非中主具臣所測也。

wǔ
五

shǎng yǐ chūn xià, xíng yǐ qiū dōng. shǎng zhě, fēng guó shòu jué zhī xī mìng yě xíng zhě, wǔ xíng dà pì zhī jí shì yě. tiān yǒu héng jīng, wáng yǒu héng zhèng, shùn tiān yǐ bù wéi qí wēn sù zhī qì, wáng dào zhī jīng wēi yě. ér yí dí dào zéi zhī zhǔ, chěng xǐ nù ér bù wèi zhī jié, zé gàn tiān ér shāng mín. rán qí wèi yì, zhǐ cǐ ér yǐ. jìn zhōng xián zhě, yǐn zhī ruò bù jí shǎng jūn gōng zhě, quàn zhī shǐ fù xiào qiū dōng bù jǔ wàn yī tài xiān zhāo lù, wáng zhě zhī xīn cè yǐ, xián zhě gōng chén zhī xīn yì jǔ yǐ. ruò fú tīng sòng duàn yù, yì gù yuē míng shèn yòng xíng ér bù liú yù. liú yù zhě, fǎ zhī suǒ wèi dà rǎo yě. liú yǐ qí qiū dōng, ér wǎng zhě zhí zhě jiāo kùn yú xīn ér bù néng shì, yuàn qiě yáo shì ér shēn, ér biàn jì zī qǐ yǐ.
賞以春夏，刑以秋冬。賞者，封國受爵之錫命也；刑者，五刑大辟之即市也。天有恆經，王有恆政，順天以不違其溫肅之氣，王道之精微也。而夷狄盜賊之主，逞喜怒而不為之節，則干天而傷民。然其為義，止此而已。進忠賢者，引之若不及；賞軍功者，勸之使復効；秋冬不舉萬一汰先朝露，王者之心惻矣，賢者功臣之心亦沮矣。若夫聽訟斷獄，易固曰「明慎用刑而不留獄」。留獄者，法之所為大擾也。留以俟秋冬，而枉者直者交困於心而不能釋，怨且繇是而深，而變計滋起矣。

qiě qí liú ér dài shí yě, jiāng jū jìn zhī yǔ? huī mò cóng jí zhī kǔ, jù yú chī zhàng, dǎi lián zhèng zuǒ, jìn yǐ huì ér yóu yí qí chū xīn. ruò zòng zhī yǔ? zì zhī bù miǎn, jǐ hé ér bù bū yě! gù fū zǐ qǔ zǐ lù zhī wú sù nuò, nuò bù sù, yù bù liú yǐ. wéi dà pì dǐ zuì yǐ dìng, qiú zhī yǐ dài qiū dōng, huǎn sǐ ér bù fú tiān zhī hé qì ròu xíng wèi chú, yì yuè gōng mò, yǒu shì dāo jù, bù kě lì wēn hé zhī huà wáng zhě zhī shèn, shèn yǐ cǐ ěr. fū qǐ liú xíng shǐ jí sān jū, pū xíng xuán shī jiào jiè, zòng zhèng zuǒ yú nán mǔ, shěng bù shū yú yuàn shǐ zhī wèi zāi?
且其留而待時也，將拘禁之與？徽纆叢棘之苦，劇於笞杖，逮連證佐，浸以賄而游移其初心。若縱之與？自知不免，幾何而不逋也！故夫子取子路之無宿諾，諾不宿，獄不留矣。唯大辟抵罪已定，囚之以待秋冬，緩死而不拂天之和氣；肉刑未除，劓、刖、宮、墨，有事刀鋸，不可戾溫和之化；王者之慎，慎以此爾。夫豈流刑使即三居，撲刑旋施教誡，縱證佐於南畝，省簿書於掾史之謂哉？

yuè lìng fēi sān dài zhī shū, rán qí yuē mèng xià duàn báo xíng. mèng xià, zhèng yáng zhī yuè yě, kě yǐ duàn xíng, zé chūn xià zhī yú yuè kě zhī yǐ. lǔ gōng zhī yán, yǒu de yǒu shī, yán zhì lǐ zhě bù kě bù biàn. ruò xǔ xǔ zhī rén, huǎn zhī nǎi yǐ zéi zhī, yǐ shì wèi shùn tiān ér ài mín, qǐ lǐ yě zāi? āi jīn qīng wèn, zé sì shí jiē chūn, bù tú yǐ qí wén yě.
月令非三代之書，然其曰「孟夏斷薄刑」。孟夏，正陽之月也，可以斷刑，則春夏之餘月可知矣。魯恭之言，有得有失，言治理者不可不辨。若呴呴之仁，緩之乃以賊之，以是為順天而愛民，豈理也哉？哀矜清問，則四時皆春，不徒以其文也。

liù
六

hé ān zhī shì, hàn suǒ rèn jiāng zhě, rèn shàng yě, jūn ān dé bù fù, luàn ān dé bù jí yě! shàng yán jí ér bù zhī bīng, jiàn yú bān chāo zhī shuō. ér yóu bù jǐn cǐ. zhāng dì yǐ lái, lì sān shì ér guó shì lǚ biàn, dòu xiàn shèng, shàng zé wèi xiàn zhī zhǎo yá dèng zhì xìng, shàng zé wèi zhì zhī xīn lǚ xiàn bài, bīn kè jiē zuò, ér shàng zì ruò xī yù pàn luàn, běi biān sàng shī, hàn fǎ yán yǐ, ér shàng zì ruò shàng zhě. yī hòu shì zhī zhài shuài yě. píng xiāng zhī bài, sǐ zhě bā qiān yú rén, qiāng suì dà shèng ér bù kě zhì shàng áo xiáng hàn yáng zhě sān zài, zuò shì qiāng rén zhī bào, fá zhé fú jí, fù yǐ shì yù shǐ jiāng bīng yú shàng dǎng, qiān zhōng láng jiāng, tún yú sān fǔ, bǎo lù wèi hù bīng quán ér bù jù. shàng hé yǐ dé cǐ zāi? qí niǎn jīn bó yǐ qū mèi gōng wéi qī lǐ zhě kě zhī yǐ. rán zé qí yán jí yě, nǎi yǐ yú liè lì shì ér wèi jié nà zhī zī yě. sān fǔ cán, guó tǎng kōng, bìng liáng yì shì sǐ bù shōu, xǐ bù fù, qiāng rén lì jǐn ér wǎ jiě, shàng nǎi qǐ ér yǔ dèng zūn zhēng gōng yǐ sǐ, tiān jí zhī yě. shàng zhī zhū yě, qiú zāng qiān wàn yǐ shàng. xiàn yǔ zhì suǒ wèi yì shàng yǐ rěn qí è zhě zài cǐ yǐ. zhài shuài zhī xìng, qí shǐ yú dōng hàn hū! ér dèng zhì zhī wèi hàn máo zéi kě zhī yǐ. mǔ hòu tīng zhèng ér nèi wài jiāo kòu, qí suǒ yáo lái yì kě zhī yǐ.
和、安之世，漢所任將者，任尚也，軍安得不覆，亂安得不極也！尚嚴急而不知兵，見於班超之說。而猶不僅此。章帝以來，歷三世而國事屢變，竇憲盛，尚則為憲之爪牙；鄧騭興，尚則為騭之心膂；憲敗，賓客皆坐，而尚自若；西域叛亂，北邊喪師，漢法嚴矣，而尚自若；尚者。一後世之債帥也。平襄之敗，死者八千餘人，羌遂大盛而不可制；尚翱翔漢陽者三載，坐視羌人之暴，罰謫弗及，復以侍御史將兵於上黨，遷中郎將，屯於三輔，保祿位、怙兵權而不懼。尚何以得此哉？其輦金帛以曲媚宮闈戚里者可知矣。然則其嚴急也，乃以漁獵吏士而為結納之資也。三輔殘，國帑空，並、涼、益士死不收，徙不復，羌人力盡而瓦解，尚乃起而與鄧遵爭功以死，天殛之也。尚之誅也，賕髒千萬以上。憲與騭所為議尚以稔其惡者在此矣。債帥之興，其始於東漢乎！而鄧騭之為漢蟊賊可知矣。母后聽政而內外交寇，其所繇來亦可知矣。

qī
七

dào zéi zhī xìng, shǐ yú wáng mǎng zhī shì. mǎng cuàn, tiān xià xiāng shī yǐ kòu rǎng, ér yì liú chóng dí yì yǐ cǎo zé qǐ yì xiān zhī, wèi zú kāi dào zéi kuī tiān zhī jìng yě. zhāng bó lù yì qǐ ér bīn hǎi jiǔ jùn xiàn méi, sūn ēn dòu jiàn dé huáng cháo fāng là lǐ zì chéng zhǒng xìng, ér sì hǎi gǔ dòng, zhāng bó lù shí wèi zhī hāo shǐ yān.
盜賊之興，始於王莽之世。莽篡，天下相師以寇攘，而抑劉崇、翟義以草澤起義先之，未足開盜賊窺天之徑也。張伯路一起而濱海九郡陷沒，孫恩、竇建德、黃巢、方臘、李自成踵興，而四海鼓動，張伯路實為之嚆矢焉。

sān dài zhī shèng, dà quán zài tiān zǐ yě. yǐ ér zài zhū hóu yǐ, yǐ ér zài dài fū yǐ, yǐ ér zài péi chén yǐ, jìn yǐ xià yí ér zài shù rén yǐ. jùn xiàn zhī tiān xià, zhū hóu wú tǔ, dài fū bù shì, tiān zǐ yǔ shù rén mì ěr zì zǎi zhí yǐ zhì shǒu lìng, suǒ wèi zūn zhě, róng fù ér yǐ, qí tā wèi yǒu zūn yě. shàng xìng bǎi jiā xiāng xióng zhǎng ér mò néng zhì, fēng xiōng bù néng bì zhī yú tiān, tān lián bù néng bì zhī yú lì, fēng huì yí zhī, yuàn dú chéng zhī, chuā rán kuáng qǐ, yì jiāng hé fǎ yǐ mǐ zhī zāi!
三代之盛，大權在天子也。已而在諸侯矣，已而在大夫矣，已而在陪臣矣，浸以下移而在庶人矣。郡縣之天下，諸侯無土，大夫不世，天子與庶人密邇；自宰執以至守令，所為尊者，榮富而已，其他未有尊也。上姓百家相雄長而莫能制，豐凶不能必之於天，貪廉不能必之於吏，風會移之，怨毒乘之，歘然狂起，抑將何法以弭之哉！

yì yuē: tiān xiǎn bù kě shēng yě. wèi shàng xià zhī fēn xiàng jué, ér wú néng líng yě. yì guó ér jùn xiàn, yì hóu ér shǒu lìng yǐ ān shǒu lìng yě yǒu tǐ, yán shǒu lìng yě yǒu dào. shǒu lìng zhī rén bào, tiān zǐ zhī suǒ cāo yě qí cì, tíng chén zhī suǒ héng yě qí cì, xǐng fāng zhī shǐ suǒ jiū yě fēi bǎi xìng zhī suǒ kě yǔ chí yě. qiú lì xìng, shàng xià bì, tiān zǐ dà chén fú néng lián chá, jī mín zhī zhòng yuàn, ér jiǎ mín yǐ gào jié zhī quán, zhì shǒu lìng zhī chù zhì zhū shǎng, shì jìn wǔ rén ér fēn tiān zǐ zhī kuí bǐng. bù xiào zhī lì, ruò zhě tōu hé yú mín, jiàng zhě xiāng chóu ér jìng, háo mín shì shǒu lìng rú jī tún, kě huàn yě kě quān yě kě jié yě sī kě shā yě, ér hé fú kě chēng bīng yǐ xié tiān zǐ yě? dào zhī suǒ yǐ sǐ cǐ ér yòu xìng bǐ yě.
易曰：「天險不可升也。」謂上下之分相絕，而無能陵也。易國而郡縣，易侯而守令矣；安守令也有體，嚴守令也有道。守令之仁暴，天子之所操也；其次，廷臣之所衡也；其次，省方之使所糾也；非百姓之所可與持也。賕吏興，上下蔽，天子大臣弗能廉察，激民之重怨，而假民以告訐之權，制守令之黜陟誅賞，是進廡人而分天子之魁柄。不肖之吏，弱者偷合於民，彊者相仇而競，豪民視守令如雞豚，可豢也、可圈也、可訐也、斯可殺也，而何弗可稱兵以脅天子也？盜之所以死此而又興彼也。

yì yuē: shàng tiān xià zé, lǚ, jūn zǐ yǐ biàn shàng xià dìng mín zhì yòu yuē: xiǎo rén ér chéng jūn zǐ zhī qì, dào sī duó zhī yǐ. shàng xià bù biàn, mín zhì bù dìng, chéng jūn zǐ zhī qì zhě, wú dà bié yú xiǎo rén. hóu wáng qǐ yǒu zhǒng zāi? rén kě ào àn yǐ zhì shǒu lìng zhī róng rǔ shēng sǐ, zé rén kě hóu wáng, ér yì kě tiān zǐ yǐ. chá lì bù yán yú shàng, ér tīng mín zhī sòng shàng, yáo dòng rén xīn ér yóu wèi néng dá shù rén zhī qíng, fēi shěn yú tiān gāng rén jì zhě, mò zhī qí bì yě. líng yí tiān xiǎn ér shòu zhī shēng, lì guó zhě shàng zhī suǒ chéng hū!
易曰：「上天下澤，履，君子以辨上下、定民志」又曰：「小人而乘君子之器，盜思奪之矣。」上下不辨，民志不定，乘君子之器者，無大別於小人。侯王豈有種哉？人可奡岸以制守令之榮辱生死，則人可侯王，而抑可天子矣。察吏不嚴於上，而聽民之訟上，搖動人心而猶謂能達庶人之情，非審於天綱人紀者，莫知其弊也。陵夷天險而授之升，立國者尚知所懲乎！

bā
八

guó tǎng lǚ kōng, jūn xìng bù zú, bù huò yǐ ér jiā fù yú mín, bìng mín yǐ, ér yóu wèi shén yě yǐ guān yù qián gǔ ér jiǎn qí fèng, mín bìng nǎi dǔ. dèng hòu fù rén mǐ yán zhū sāng zhī jì yě, hòu rén shī zhī, shì wèi liǎng lì zhī shù, kuáng yú bù kě chōu yǐ.
國帑屢空，軍興不足，不獲已而加賦於民，病民矣，而猶未甚也；以官鬻錢穀而減其俸，民病乃篤。鄧後婦人米鹽銖桑之計也，後人師之，視為兩利之術，狂愚不可瘳矣。

wàn bù huò yǐ ér jiā fù yě, yì bì yǒu zé. lì fāng kǔ qí bù yì wēi, wèi yǒu néng yīn ér yì zhě yě. tǎ bù jī, bù kě shǐ bǔ yīng bù jī, bù kě shǐ zhú yòu qǔ qí qián gǔ yú qián, ér tīng qí qǔ cháng yú mín, lìn yǔ zhī yǐ shēng jì, ér wěi zhī yǐ rì lüè, suī yù chéng tān, cí xiān nè sè yǐ. bù néng shǐ tú bù bù yī cǎo lǚ lì shí dòng lǎo něi yòu yǐ wèi guó xiào gōng yě, zé wū néng jìn jī yīng tǎ zhī jué ér wú yàn zāi! nǎi rén zhǔ qiě yuē: wú wèi cháng jiā fù yǐ yú mín, mín rú zhī hé ér bù jí gōng. shàng xià jiāo yuàn ér guó bì wáng yǐ.
萬不獲已而加賦也，抑必有則。吏方苦其不易微，未有能因而溢者也。獺不飢，不可使捕；鷹不飢，不可使逐；誘取其錢穀於前，而聽其取償於民，吝予之以生計，而委之以日掠，雖欲懲貪，詞先訥澀矣。不能使徒步布衣草屢糲食凍老餒幼以為國效功也，則烏能禁飢鷹獺之攫而無厭哉！乃人主且曰：吾未嘗加賦以於民，民如之何而不急公。上下交怨而國必亡矣。

sān dài zhī shì, fāng bǎi lǐ zhī guó, jūn qīng dài fū shì shì shí qí lù, xià dǎi yú xū shǐ zhě shù bǎi rén. yōng tiè piē bó chē chéng diào chē chéng chú liáng bēn zǒu yú sì fāng ér yǒu yú. yī jùn zhī dà, huò jiān shù qí, lù yú cháo zhě jǐ hé rén? guān yú qí dì zhě jǐ hé rén? guān sī yú jié xiū gōng sī jiāo jì suǒ zī yú mín zhě jǐ hé shì? jīn zhī tiān xià, qí báo qǔ yě, shì gǔ ér shén zhī èr sān ěr. ér gǔ zhī mín zú, jīn zhī mín pín gǔ zhī guó yǒu yú, jīn zhī guó bù zú. xià bù zài mín, shàng bù zài jūn, jū qí bì zhě wèi tǎ wèi yīng, yòu shǐ jī ér jiào zhī jué jīn sǐ yú yī mén, ér sù jiàn yú sì hǎi, zé zhōng suì suì gēng yún, xìng wú shuǐ hàn, ér dào jìn xiāng wàng bì yǐ.
三代之世，方百里之國，君卿大夫士世食其祿，下逮於胥史者數百人。饔餮瞥帛車乘吊車乘芻糧奔走於四方而有餘。一郡之大，或兼數圻，祿於朝者幾何人？官於其地者幾何人？官司於結修公私交際所資於民者幾何事？今之天下，其薄取也，視古而什之二三耳。而古之民足，今之民貧；古之國有餘，今之國不足。下不在民，上不在君，居其閉者為獺為鷹，又使飢而教之攫；金死於一門，而粟賤於四海，則終歲歲耕耘，幸無水旱，而道殣相望必矣。

wú yě rén mò yǎng jūn zǐ. yī shàng jié xuān yě rén zhī yú yǐ yǎng xián, ér shǐ guān rén duǒ yí, yǐ wéi jué qǔ zhī qiǎo zhuō wèi pín fù zāi! yù guān jué yǐ jiàn zhī, jiǎn fèng yǐ pín zhī, lì jì jiàn ér zhōng bù kěn pín, lián chǐ suí, pín jù xiāng pò, bì jiā fù zhī míng, dǎo juān xuē zhī shí, yú zhě zhī nüè, nüè yú bào jūn, céng bù zì zhī qí yāng mín, mín yì bù zhī yě. yuàn bù zhī suǒ zì qǐ ér yì jí yǐ.
「無野人莫養君子。一上節宣野人之餘以養賢，而使觀人朵頤，以惟攫取之巧拙為貧富哉！鬻官爵以賤之，減俸以貧之，吏既賤而終不肯貧，廉恥隨，貧寠相迫，避加賦之名，蹈朘削之實，愚者之虐，虐於暴君，曾不自知其殃民，民亦不知也。怨不知所自起而益亟矣。

jiǔ
九

hàn zhī jiàng yě, běi què xiōng nú, xī shōu sān shí liù guó. wèi shù shí nián, qiāng rén yī gěng yú hé huáng, qí zhì zhǐ yú lüè duó, wèi yǒu kuī yú hàn dǐng zhī xīn yě. ér zhuǎn xǐ wǔ jùn, liú lí qí mín, jiāng pū zài dào, rú gū tún zhī bì měng hǔ. bēi zāi! shuí wèi móu guó zhě, ér jiàng ruò xiāng mào zhì cǐ jí yě! rèn shàng zhài shuài yě, zhì é wán kuā yě, dèng hòu fù rén yě fù rén shī yú shàng, wán kù shàn yú tíng, zhài shuài lǎo yú biān, sān zhě hé ér wáng guó zhī dào bèi yān. xìng ér bù wáng, mín zhī sǐ yě, shuí xù zhī zāi? tiān xià wèi yǒu fù rén zhì mìng, ér wán kuā zhài shuài bù xìng zhě yě. wèi yǒu yīn qì níng yú shàng, ér gān gē zhī cǎn bù liú yú tiān xià zhě yě. gù yuē: hè wū yú jiǔ gāo, shēng wén yú yě. qì xiāng zhào, huò xiāng yīng, ér páng cān zhī xié shuō shǐ chéng zhī, yǐ nuò suō xiāo shēng rén zhī qì, kě bù jiè zāi!
漢之彊也，北卻匈奴，西收三十六國。未數十年，羌人一梗於河湟，其志止於掠奪，未有窺覦漢鼎之心也。而轉徙五郡，流離其民，僵仆載道，如孤豚之避猛虎。悲哉！誰為謀國者，而彊弱相貿至此極也！任尚債帥也，郅隲紈夸也，鄧後婦人也；婦人屍於上，紈袴擅於廷，債帥老於邊，三者合而亡國之道備焉。幸而不亡，民之死也，誰恤之哉？天下未有婦人制命，而紈夸債帥不興者也。未有陰氣凝於上，而干戈之慘不流於天下者也。故曰：「鶴嗚於九皋，聲聞於野。」氣相召，禍相應，而龐參之邪說始乘之，以愞縮消生人之氣，可不戒哉！

yī
一○

dèng hòu wèi dèng shì jìn qīn kāi dǐ dì jiào xué, ér gōng zì shì zhī, shǐ chēng zhī yǐ wèi měi tán. hàn wǔ kāi bó wàng yuàn, ér tài zǐ nòng bīng táng gāo kāi tiān cè fǔ xuǎn wén shì, ér gōng mén dié xuè tiān zǐ zhī zǐ qiě yǐ zhào nán, kuàng hòu zú hū? yàn yǒu zhī yuē: fù rén shí zì zé huì yín, sú zǐ tōng wén zé jiàn sòng. shī shū zhě, jūn zǐ suǒ yǐ diào xìng qíng ér zhōng xiào, xiǎo rén suǒ yǐ qǐ xiǎo huì ér bèi nì zhě yě. gù yuē: mín kě shǐ yáo zhī, bù kě shǐ zhī zhī. bù rán, sān dài wáng zhě qǐ yǐ rén yì lǐ lè lìn yǔ sī rén ér nèi bù jí yú gōng wéi, wài bù sī yú yīn dǎng, hé wèi yě zāi?
鄧後為鄧氏近親開邸第教學，而躬自試之，史稱之以為美談。漢武開博望苑，而太子弄兵；唐高開天策府選文士，而宮門蹀血；天子之子且以召難，況後族乎？諺有之曰：「婦人識字則誨淫，俗子通文則健訟。」詩書者，君子所以調性情而忠孝，小人所以啟小慧而悖逆者也。故曰：「民可使繇之，不可使知之。」不然，三代王者豈以仁義禮樂吝予斯人；而內不及於宮闈，外不私於姻黨，何為也哉？

dèng hòu zhī yuē chì zǐ dì yě lǚ yǐ, qí cí ruò zú guān zhě. nǎi yù zhāng táng tán gào qí tài shǒu yuē: fāng jīn wài qī háo shèng, jūn dào wēi ruò. zé hòu zhī chǒng sī qīn yǐ wěn cháo gāng kě zhī yǐ. jiǎ zhī bīng quán, fù jiǎ zhī yǐ wén jiào, xiān wáng jīng wěi tiān xià zhī dà yòng, yī shòu zhī fěi rén, guó shàng shú yǔ lì yě! yán zhì zhě, zhī bīng quán zhī bù kě páng luò, ér bù zhī wén jiào zhī bù kě xià yí, wèi zhī zhì dào zhī gāng yě. yī dào dé, tóng fēng sú, jiào chū yú shàng zhī wèi yě.
鄧後之約飭子弟也屢矣，其辭若足觀者。乃豫章唐檀告其太守曰：「方今外戚豪盛，君道微弱」。則後之寵私親以紊朝綱可知矣。假之兵權，復假之以文教，先王經緯天下之大用，一授之匪人，國尚孰與立也！言治者，知兵權之不可旁落，而不知文教之不可下移，未知治道之綱也。一道德，同風俗，教出於上之謂也。

yī yī
一一

yǒu qí shǐ zhī, zé yǐ zhī yě nán, shì yǐ jūn zǐ shèn hū qí shǐ zhī yě. xī yù tōng sāi, chū wú dāng yú zhōng guó yǔ xiōng nú zhī jiàng ruò. nǎi zì zhāng kāi shǐ zhī, bān chāo jì zhī, zhōng guó zhèn ér jīn zhī yuē: wú yǐ duàn xiōng nú zhī yòu bì. yú shì xiōng nú yì yīn ér yuē: shì kě yǐ wèi wú yòu bì yě. dài ān dì zhī shì, qiāng kòu qǐ, lǒng xī gé jué, liáng zhōu jǐ qì, xiōng nú yú shì yīn chē shī gōng shā hòu bù sī mǎ, yòu shā dūn huáng zhǎng shǐ suǒ bān, gài zhì shì ér xī chéng bù kě qì yǐ. gōng qīng nǎi shǐ yù bì yù mén jué xī yù, zhì hé xī lǒng yòu bō chuáng jí fū zhī huò yú bù xù, bān yǒng lì zhēng qí bù kě, yǒng zhī cè xián yú qí fù chāo yǐ. fēi yǒng zhī guǒ xián yě, shí yì ér shì bù róng yǐ yě. nǎi chāo zhī chū, wú náo zhī zhě, ér zhòng náo yǒng. yǒng cè bù yòng, hàn shī bù chū, xiōng nú kòu chāo bù xī, shěn dī yīn zhī ér luàn. hài jí yú dèng zhì zhī yōng nuò, ér huò shǐ yú zhāng qiān zhī tiāo yǐn. gù yuē yǒu qí shǐ zhī, zé yǐ zhī yě xún yě.
有其始之，則已之也難，是以君子慎乎其始之也。西域通塞，初無當於中國與匈奴之彊弱。乃自張開始之，班超繼之，中國震而矜之曰：吾以斷匈奴之右臂。於是匈奴亦因而曰：是可以為吾右臂也。迨安帝之世，羌寇起，隴西隔絕，涼州幾棄，匈奴於是因車師攻殺後部司馬，又殺墩煌長史索班，蓋至是而西城不可棄矣。公卿乃始欲閉玉門、絕西域，置河西、隴右剝床及膚之禍於不恤，班勇力爭其不可，勇之策賢於其父超矣。非勇之果賢也，時異而勢不容已也。乃超之出，無撓之者，而重撓勇。勇策不用，漢師不出，匈奴寇抄不息，沈氐因之而亂。害極於鄧騭之庸愞，而禍始於張騫之挑引。故曰有其始之，則已之也尋也。

zhèng yú tái chǔ, fēi guǒ xì zhòng qīng. ér chǔ zhēng zhī jìn yīn zhēng zhī jìn zhēng zhī, chǔ yì zhēng zhī pí tiān xià zhī bīng lì bǎi yú nián, ér liǎng jiē wú jù. gāo huān yǔ wén tài zhī yù bì, zhū yǒu zhēn lǐ cún xù zhī yáng liú, yī dàn ér yǐ cún wáng xì zhī fēi qí cún wáng zhī guǒ xì yě, lì jǐn yú cǐ, ér yú dì jiē xū, tú shǐ qí tǔ zhī mín rén róu lìn ér dài wú yí zhǒng, jiē shǐ zhī zhě yí zhī, shú yǒu néng bāo jǔ xìng wáng shèng bài zhī dà ér yóu xīn yú yú dì zhě hū? yì yuē: fēi suǒ jù ér jù yān, shēn bì wēi. fán jiàn kě jù zhě, jiē fēi jù yě, yóu shì xuàn qí móu, wǔ rén zhāng qí gōng, hòu yù yǐ zhī ér bù néng, gù jūn zǐ bì shèn hū qí shǐ zhī yě.
鄭於台、楚，非果系重輕。而楚爭之晉因爭之；晉爭之，楚益爭之；疲天下之兵力百餘年，而兩皆無據。高歡、宇文泰之玉璧，朱友貞、李存勗之楊劉，一旦而以存亡系之；非其存亡之果系也，力盡於此，而餘地皆虛，徒使其土之民人蹂躪而殆無遺種，皆始之者貽之，孰有能包舉興亡勝敗之大而游心於餘地者乎？易曰：「非所據而據焉，身必危。」凡見可據者，皆非據也，游士炫其謀，武人張其功，後欲已之而不能，故君子必慎乎其始之也。

yī èr
一二

yǐng chuān dù gēn shàng shū dèng hòu guī zhèng ān dì, hòu nù, pū shā zhī, dé sū, táo yí chéng shān zhōng wèi jiǔ jiā bǎo, jī shí wǔ nián, hòu sǐ nǎi chū. huò wèn yǐ hé bù tóu zhī gù ér zì kǔ, gēn yán: fā lù, huò jí qīn gù. zhì zāi gēn hū! hé yě? qīn gù zhī néng tuō shēng sǐ zhě bù yì de yě. fēi wèi fū pàn ér zhí zhī yě, wèi gēn zhī zhī jiāo zhě yīng bù zhì cǐ yě. hǎo yì zhī xīn gǒu bù dí qí sī lì zhī qíng, zé qí qì xiān něi hǎo yì zhī xīn yǔ sī lì zhī qíng xiāng bàn, jí bù xiāng bàn ér bù néng wàng, qí shén bì luàn qì něi shén luàn, ěr mù bù néng zì zhǔ, zhōu xuán què gù, shì rén yǐ kě yí, zé yù mì ér yù shū, gù yì lì jiāo zhàn yú xiōng zhě, bì jiāo shòu qí huò. jīn yǒu rén yú cǐ, ér rén huò tóu zhī, lín lǐ xiāng dǎng bù wèn yān zhě, yǐ shì rán tīng zhī yě. wéi dà yǒng zhě, wèi néng yǐ shì rán chù biàn bù rán, zé rú jiǔ jiā zhī běn bù jué ér gù shì rán zhě yě. fēi cǐ ér bì bù néng yǐ.
潁川杜根上書鄧後歸政安帝，後怒，撲殺之，得蘇，逃宜城山中為酒家保，積十五年，後死乃出。或問以何不投知故而自苦，根言：「發露，禍及親故。」智哉根乎！何也？親故之能托生死者不易得也。非謂夫叛而執之也，為根之知交者應不至此也。好義之心苟不敵其私利之情，則其氣先餒；好義之心與私利之情相半，即不相半而不能忘，其神必亂；氣餒神亂，耳目不能自主，周旋卻顧，示人以可疑，則愈密而愈疏，故義利交戰於胸者，必交受其禍。今有人於此，而人或投之，鄰里鄉黨不問焉者，以適然聽之也。唯大勇者，為能以適然處變；不然，則如酒家之本不覺而固適然者也。非此而必不能矣。

wū hū! shì bù xìng ér chù luàn shì, bù qū yú xié, ér yì wèi kě yǐ sǐ, huǎn jí gù shí yǒu yǐ, ér kě bù shèn suǒ yī hū! hǎo kē lǐ ér bù jiǎn zhě, xù xiǎo lì ér xíng yú sè zhě, duō yí ér hǎo móu zhě, mào yuàn jǐn ér qín xiǎo wù zhě, diào sǐ wèn jí ér duō wèi róng zhě, jiē bù kě yī zhě yě, kě fú shèn xié?
嗚呼！士不幸而處亂世，不屈於邪，而抑未可以死，緩急固時有矣，而可不慎所依乎！好苛禮而不簡者，恤小利而形於色者，多疑而好謀者，貌願謹而勤小物者，吊死問疾而多為容者，皆不可依者也，可弗慎邪？

yī sān
一三

chù shì zhī zhēng ér bù shòu mìng zhě duō yǐ: huò zhì guò kàng ér bù zhī shí zhě yě huò míng gāo ér cáng qí zhuō zhě yě huò jì gōng gū shī bǎo zhī zūn ér liè jí yǐ bù xiè xiǎo guān zhě yě wú yú xuē bāo dú yǒu qǔ yān. bāo yǐ zhì xíng wén, jǐn xiào yǒu chì mén nèi zhī xiū ér yǐ zì jǐn yǐ qiú rén, ér wú jiǎo bì jīng rén zhī jié, chū wèi cháng guī huà tiān rén, wèi jǐ yǒu yǐ lì tiān xià yě. hàn zhēng zhī ér bài shì zhōng, fēi qí shì yě, gù fēi qí zhì yě. bāo yuē: wú yǐ jǐn wú mén nèi zhī xiū, tiān zǐ zhī wǒ zhēng wǒ yǐ fēng shì tiān xià, ér dé bù gū yǐ wú wèi cháng yǒu kuāng jì zhī xīn, ér hé yòng shì wèi!
處士之徵而不受命者多矣：或志過亢而不知時者也；或名高而藏其拙者也；或覬公孤師保之尊而躐級以不屑小官者也；吾於薛包獨有取焉。包以至行聞，盡孝友、飭門內之修而已；自盡以求仁，而無矯畢驚人之節，初未嘗規畫天人，謂己有以利天下也。漢征之而拜侍中，非其事也，固非其志也。包曰：吾以盡吾門內之修，天子知我征我以風示天下，而德不孤矣；吾未嘗有匡濟之心，而何用仕為！

xī yǐ zhī qí rán yě? yǐ bāo zhī suǒ wèi, jiē xún xún hū fù zǐ xiōng dì zhī bì, fēi xiāng kǎi láng kǎi fán yīng kuī cè tiān rén, shě jǐ ér qiú zhū rén zhě bǐ yě. ér hàn zhī shòu yǐ shì zhōng, yì fēi qí dào. shì zhōng zhě, chū rù fěng yì zhī chén yě. dāng ān dì zhī shì, wài qiāng róng, nèi dào zéi, wài qī ā mǔ huàn sì, jiāo xiāng shān gòu, cǐ dà rén bó wán wò yùn jiàn gōng zhī dì, ér bāo zhī zhì lüè gù bù jí cǐ. fēi tiān xià yǒu bù kě wèi zhī shí, ér fēi bāo dūn dǔ xiū néng suǒ kān zhī rèn yě, zé hàn rèn zhī gù bù yǐ qí dào yǐ. shàn chù bāo zhě, shǐ fēn sī tú zhī jiào zhí, ér rèn zhī yǎng xù, zé dé yǐ. bù zé shǐ zhì yī jùn, yǐ xìng jiào huà fǔ pín ruò, fū qí jié jǐ ài wù zhī dé, zhì jī mào yān. rú zhī hé yǐ shì zhōng rèn zhī xié! bāo zhī yǐ sǐ qǐ miǎn, dù jǐ liàng shí zhī dào yǔn xié yǐ qǐ zhì kàng míng gāo báo xiǎo wèi ér jì gōng gū zhě lèi zāi?
奚以知其然也？以包之所為，皆循循乎父子兄弟之閉，非襄楷、郎凱、樊英窺測天人，舍己而求諸人者比也。而漢之授以侍中，抑非其道。侍中者，出入諷議之臣也。當安帝之世，外羌戎，內盜賊，外戚、阿母、宦寺，交相煽搆，此大人搏捖斡運見功之地，而包之志略固不及此。非天下有不可為之時，而非包敦篤修能所堪之任也，則漢任之固不以其道矣。善處包者，使分司徒之教職，而任之癢序，則得矣。不則使治一郡，以興教化、撫貧弱，敷其潔己愛物之德，治績懋焉。如之何以侍中任之邪！包之以死乞免，度己量時之道允協矣；豈志亢名高薄小位而覬公孤者類哉？

lóng yǒu qián yě, yǒu jiàn yě, yǒu kàng yě. kǒng zǐ zhī bù kě ér wèi, shèng rén zhī kàng yě yī lǚ zhī xìng, dà rén zhī jiàn yě bāo zhī zhōng yǐn, jūn zǐ zhī qián yě. qián zhě, fēi bì tā rì zhī jiàn yě, dào zài qián, zhōng shēn qián yān kě yǐ.
龍有潛也，有見也，有亢也。孔子知不可而為，聖人之亢也；伊呂之興，大人之見也；包之終隱，君子之潛也。潛者，非必他日之見也，道在潛，終身潛焉可矣。

yī sì
一四

ān dì zhī bù dé, qǐ zhì rú chāng yì wáng hè zhī huāng bèi zāi! lì shí wǔ nián yǐ, dèng hòu chǒng píng yuán wáng yì, yù fèi dì ér lì zhī dù gēn qǐng dì qīn zhèng, ér pū shā zhī shì tiān wèi rú zhì qí, rèn qí xǐ nù, hòu zhī è liè yú lǚ wǔ yǐ. yī yǐn zhī fàng tài jiǎ, wèi cháng tā yǒu yuán lì, shì bì fǎn zhī yě. chāng yì wáng zhī bù kě yī rì wèi jūn, huò guāng zhī bù xìng, ér yòu xìng de xuān dì zhī xián yě. qiě chāng yì jì fèi, shǐ qiú xuān dì yú mín bì, wèi cháng yù bān xuān dì ér hòu fèi chāng yì yě. dèng hòu yǐ fù rén ér fǔ yǐ lù lù zhī dèng zhì, yǔ duó zài shǒu, wéi yì suǒ shòu, dú dà lún, wán shén qì, jūn zǐ suǒ bì zhū wù shè yě. dèng hòu sǐ, wáng shèng lǐ rùn chéng quán ér luàn zhèng, yáo ān dì zhī bù jūn, kě wèi hòu zhī xiān shí ér zhì ān shè jì hū?
安帝之不德，豈至如昌邑王賀之荒悖哉！立十五年矣，鄧後寵平原王翼，欲廢帝而立之；杜根請帝親政，而撲殺之；視天位如置棊，任其喜怒，後之惡烈於呂、武矣。伊尹之放太甲，未嘗他有援立，示必反之也。昌邑王之不可一日為君，霍光之不幸，而又幸得宣帝之賢也。且昌邑既廢，始求宣帝於民閉，未嘗豫扳宣帝而後廢昌邑也。鄧後以婦人而輔以碌碌之鄧騭，予奪在手，唯意所授，瀆大倫，玩神器，君子所必誅勿赦也。鄧後死，王聖、李閏乘權而亂政，繇安帝之不君，可謂後之先識而志安社稷乎？

nǎi yì jī shèng rùn zhī dé yǐ gǔ dì ér chěng zhě, shuí shǐ rán yě? shí wǔ zài jiàn jiāo jiàn miào zhī tiān zǐ, bù néng zì bǎo, dà chén fú néng jiù yě, xiǎo chén yuè wèi gū míng ér zhì zhī sǐ yě, shě bǎo mǔ huàn sì ér shuí yī xié? yì wèi zhī lù rǔ, yǔ sǐ jiē zhǒng, zì fēi shàng zhé fǎn jǐ zì jiàng yǐ qián xiāo nèi xìn, zé miǎn jǐ yú sǐ ér gù qí wèi, xī xiá zé ā mǔ huàn sì zhī fēi, ér bù yǐ wèi ēn zāi! huàn sì zhī zhōng wáng hàn, lǐ rùn jiāng jīng shǐ zhī yě, ér shí dèng hòu zhī fǎn jī yǐ yán jìn zhī yě.
乃抑稽聖、閏之得以蠱帝而逞者，誰使然也？十五載見郊見廟之天子，不能自保，大臣弗能救也，小臣越位孤鳴而置之死也，舍保母宦寺而誰依邪？易位之僇辱，與死接踵，自非上哲反己自彊以潛消內釁，則免己於死而固其位，奚暇擇阿母宦寺之非，而不以為恩哉！宦寺之終亡漢，李閏、江京始之也，而實鄧後之反激以延進之也。

yī wǔ
一五

jiàn yuán zhōng, shǒu xiāng zuò zāng, jìn gù èr shì. liú kǎi yǐ wèi è è zhǐ qí shēn, chūn qiū zhī yì, qǐng chú qí jìn, chí píng zhī lùn yě. yì shū yuē: xíng luàn guó yòng zhòng diǎn. cóng zhòng yǐ wǎn jí zhòng zhī shì, shī zhī luàn guó, yì jù bù kě zāi?
建元中，守相坐髒，禁錮二世。劉愷以謂「惡惡止其身，春秋之義，請除其禁」，持平之論也。抑書曰：「刑亂國、用重典。」從重以挽極重之勢，施之亂國，亦詎不可哉？

rén zhī tān mò wú yàn zuì gǔ bù xù zhě, qǐ qí xìng rán? yì qí xí zhī jìn yín zhě bù néng zì bá yě. shēn wèi wáng chén, yǐ lí jī hán zhī kǔ, ér yú liè bù yǐ, yú zhī bù chōu, hé zhì yú shì! chì tián lú, cáng zhū yù, shì dì zhái, chǐ hūn jià, rùn jí zi sūn, yīn yà zú dǎng chēng fú jué, zé xiāng shàng yǐ mí, suī shēn shòu ōu dāo ér wàng zhī yǐ. qī qiè zǐ nǚ huán xiàng yǐ xiāng suǒ, shǐ yú xiàn xiào, zhōng yú chuí qì, zhōng zé yuàn zhé jiāo jiā ér wú rì dé ān yú qí shì zé zì fēi zhuō rán zì lì zhě, qiě qiú huī mò cóng jí zhī bù jiā yú shēn, wù níng tā rì zhī xì xiàng fú zhì yǐ tōu miǎn yú qiě xī yě. yī xíng wèi lì, shēn wèi zi sūn zhī pū lì, qū shǐ sǐ rǔ ér mò néng táo, nǎi fú fǎ yǐ hái, bǐ qiě wò jué xián xiàn, shī shī zì dé, bù fù yì zǔ fù zhī cǎn shāng. wū hū! càn róu zhě nèi bī yú yín wēi, shén yú guó xiàn, yì dà kě jīn yě yǐ!
人之貪墨無厭、罪罟不恤者，豈其性然？抑其習之浸淫者不能自拔也。身為王臣，已離饑寒之苦，而漁獵不已，愚之不瘳，何至於是！斥田廬，藏珠玉，飾第宅，侈婚嫁，潤及子孫，姻亞族黨稱弗絕，則相尚以迷，雖身受歐刀而忘之矣。妻妾子女環向以相索，始於獻笑，中於垂泣，終則怨謫交加而無日得安於其室；則自非卓然自立者，且求徽纆叢棘之不加於身，勿寧他日之系項伏鑕以偷免於且夕也。一行為吏，身為子孫之仆隸，驅使死辱而莫能逃，乃伏法以還，彼且握爵銜憲，施施自得，不復憶祖父之慘傷。嗚呼！孱柔者內偪於淫威，甚於國憲，亦大可矜也已！

gù tān mò zhě, qí rén yě suǒ yǐ tān mò zhě, qí zi sūn yě bá běn xiàn yuán, shī yǐ jìn gù zhī fá, bǐ dé xiè rù shì zhī biàn zhé, yì jù bù kě zāi? wèi zi sūn zhě, suī yōng féi ào lì, ér shì lèi fú chǐ jí shén bù xiào, wàng qíng shì jìn, rán shì zhòu chǐ yǔ wèi hūn yīn, rén shì xiū yǔ wèi péng lǚ, shǒu lìng kě chí fǎ yǐ xiāng àn zhì, chóu yuàn kě kàng yán yǐ xiāng bào fù. zé zi sūn xiān chù, qī qiè nèi yōu, yōng jǐn zhī fū, yì kě jí shǒu yǐ guǎ yuàn yú bǎi xìng. zé fēi dàn mǐ shēng mín zhī máo zéi, qiě yǐ jīng zé shàn lèi, qū quán zhōng cái, ér fēng sú yì yáo zhī yì yǐ.
故貪墨者，其人也；所以貪墨者，其子孫也；拔本憲源，施以禁錮之罰，俾得謝入室之遍謫，亦詎不可哉？為子孫者，雖擁肥奡立，而士類弗齒；即甚不肖，忘情仕進，然世胄恥與為婚姻，人士羞與為朋侶，守令可持法以相按治，仇怨可抗顏以相報復。則子孫先怵，妻妾內憂，庸謹之夫，亦可藉手以寡怨於百姓。則非但弭生民之蟊賊，且以旌則善類，曲全中材，而風俗亦繇之易矣。

è è zhǐ qí shēn, fēi cǐ zhī wèi yě. sān dài shì lù, shì bù yōu pín, suī tān ér wú wèi zi sūn jì zhě, xiān shì zhī zé, bù kě zì yī rén ér zhǎn yě.
惡惡止其身，非此之謂也。三代世祿，士不憂貧，雖貪而無為子孫計者，先世之澤，不可自一人而斬也。

yī liù
一六

zhì tiān xià zhī gāng jì, fēi tú yǐ qí míng yě. qí shí zài, qí míng suī yì, gāng jì cún yān. qí shí wáng, qí míng cún, dú zhēng qí míng, xī yì zāi!
治天下之綱紀，非徒以其名也。其實在，其名雖易，綱紀存焉。其實亡，其名存，獨爭其名，奚益哉！

zǎi xiàng zhī rèn, táng yú zhī bǎi kuí hé yú yī, zhōu zhī sān gōng fēn yú sān qí zhì zhì zhě, fēi fèn hé zhī wèi zhī, jūn zhèng yú shàng, ér rèn dé qí rén yě. qí hé yě, wèi cì yú tiān zǐ qí fēn yě, zhí bié yú zhuān sī. rán ér suī fēn, bì yǒu tǒng zhī zhě yǐ hé qí fēn. yào yīn hū shàng suǒ zhòng, ér tiān xià zhī quán guī zhī. tiān zǐ fú yǐ yī xīn, ér gōng qīn zhòng rèn, wéi dài zàn xiāng zé yī yě. zì hàn yǐ hòu, míng shù yì ér quán shù yí, yí zhī yǒu de yǒu shī, lùn zhě jǔ ér guī gōng guò yú míng, tiān qǐ qí míng zāi? cāo zhī zhě zhī shī qí shí, zé mò yáo yǐ zhì yě.
宰相之任，唐、虞之百揆合於一，周之三公分於三；其致治者，非分合之為之，君正於上，而任得其人也。其合也，位次於天子；其分也，職別於專司。然而雖分，必有統之者以合其分。要因乎上所重，而天下之權歸之。天子孚以一心，而躬親重任，唯待贊襄則一也。自漢以後，名數易而權數移，移之有得有失，論者舉而歸功過於名；，天豈其名哉？操之者之失其實，則末繇以治也。

xī hàn zhì chéng hé ér wú shí, quán yí yú dà jiāng jūn gù chāng yì zhī fèi, yáng chǎng wěi suí, ér shēng sǐ mò néng zì bì. dōng hàn lì sān gōng ér wú shí, quán yí yú shàng shū gù chén zhōng yīn zāi bì cè miǎn sān gōng, shàng shū lì zhēng, yán xuǎn jǔ zhū shǎng bù dāng yī yáo shàng shū. liǎng hàn zhī bì, chéng xiàng hé ér sān gōng fēn, rán qí quán zhī shàng yí yú jiāng jūn xià yí yú shàng shū tóng yě. jìn zhī zhōng shū jiān, yóu shàng shū yě. táng zhī sān xǐng, yóu sān gōng yě. sòng yǐ cān zhī fēn zǎi xiàng zhī quán, nán sòng lì zuǒ yòu xiāng, ér yí quán yú píng zhāng. yǒng lè yǐ jiàng, míng wèi fēn rèn jiǔ qīng, ér quán guī nèi gé. huò fēn huò hé, huò zhì huò bà, hù xiāng wèi jiān, ér hù xiāng wèi yīn.
西漢置丞和而無實，權移於大將軍；故昌邑之廢，楊敞委隨，而生死莫能自必。東漢立三公而無實，權移於尚書；故陳忠因災畢策免三公，上書力爭，言選舉誅賞不當一繇尚書。兩漢之畢，丞相合而三公分，然其權之上移於將軍、下移於尚書同也。晉之中書監，猶尚書也。唐之三省，猶三公也。宋以參知分宰相之權，南宋立左右相，而移權於平章。永樂以降，名為分任九卿，而權歸內閣。或分或合，或置或罷，互相為監，而互相為因。

ruò qí suǒ yǐ huò zhì huò luàn zhě, fēi cǐ yě rén bù zé zé wàng qīng, xīn bù fú zé shì ài, tiān zǐ bù gōng qīn, ér páng náo zhī zhě, fēi wài qī zé huàn sì yě. shǐ dà jiāng jūn ér yǐ dé xuǎn, zé rèn dà jiāng jūn kě yǐ. shǐ shàng shū zhōng shū ér yǐ dé jìn, zé rèn liǎng shěng kě yǐ. chéng xiàng sān gōng qí míng yě, táng yú yīn zhōu bù xiāng shī yě. chéng quán jiān ér fēn rèn yú cān zhī, xià yí yú nèi gé, è zài cān zhī nèi gé zhī bù zú yǐ shàn quán ér huái jiān yě? shàng yí yú dà jiāng jūn, ér jǐn yǐ chǒng wài qī xià yí yú nèi gé, ér shí yǐ shòu huàn sì qǐ qí míng zhī qù zhī zāi? shí qù zhī ěr. tiān zǐ bù gōng qīn, ér rì yǔ jū zhě, bì qiè zhī yǔ yǎn fǔ bù cǐ zhī fáng, tú yǐ xū míng zhēng chóng bēi fēn hé zhī dé shī, yì mò yǐ.
若其所以或治或亂者，非此也；人不擇則望輕，心不孚則事礙，天子不躬親，而旁撓之者，非外戚則宦寺也。使大將軍而以德選，則任大將軍可矣。使尚書中書而以德進，則任兩省可矣。丞相三公其名也，唐、虞、殷、周不相師也。懲權奸而分任於參知，下移於內閣，惡在參知內閣之不足以擅權而懷奸也？上移於大將軍，而僅以寵外戚；下移於內閣，而實以授宦寺；豈其名之去之哉？實去之耳。天子不躬親，而日與居者，婢妾之與奄腐；不此之防，徒以虛名爭崇卑分合之得失，亦末矣。

wèi gōng fǔ zhēng míng bù rú zhēng shí qí zhēng shí yě, zhēng quán bù rú zhēng dào: fēi lì jīng qīn zhèng ér shèn xuǎn yǒu dé, jiē mò yě. yíng huò shǒu xīn ér dí fāng jìn cì sǐ, dì zhèn ér chén bāo cè miǎn, qí shí dú wú tiān zǐ hū?
為公輔爭名不如爭實；其爭實也，爭權不如爭道：非勵精親政而慎選有德，皆末也。熒惑守心而翟方進賜死，地震而陳褒策免，其時獨無天子乎？

yī qī
一七

zhōu zhī jìn shì yě, suī yún xiāng jǔ lǐ xuǎn, ér bì gòng zì zhū hóu yǔ qīng dài fū fēi zhū hóu yǔ qīng dài fū, wèi yǒu néng dá yú tiān zǐ zhě yě. yǐ ér dài fū zhí zhèng, shì zhī shì yě, bì yú dài fū fēi dài fū, wèi yǒu néng dá yú zhū hóu zhě yě. hàn zhī pì zhào zì zhōu jùn, fēi zhōu jùn, wèi yǒu néng dá yú sān gōng zhě yě fēi sān gōng, wèi yǒu néng dá yú tiān zǐ zhě yě. wèi jìn zhī xuǎn jǔ, zhōng zhèng sī jiǔ pǐn zhī shēng jiàng fēi zhōng zhèng, wèi yǒu néng dá yú lì bù zhě yě. suí shè jìn shì kē, ér táng yǐ xià yīn zhī, yì yǐ míng jīng xué jiū tóng zǐ zhū kē, yǔ tài xué shàng shě zhī xuǎn, xué xiào suì gòng zhī shì dǎi jí rèn zǐ yuàn lì, jiē tè dá ér dēng shì jí shì wú bù kě zì dá yú tiān zǐ. ér yóu yǒu yī fù quán mén shī shēn fěi lèi duò qí zhào jié zhě, cǐ shàng hé suǒ wěi jiù zāi!
周之進士也，雖雲鄉舉里選，而必貢自諸侯與卿大夫；非諸侯與卿大夫，未有能達於天子者也。已而大夫執政，士之仕也，必於大夫；非大夫，未有能達於諸侯者也。漢之辟召自州郡，非州郡，未有能達於三公者也；非三公，未有能達於天子者也。魏、晉之選舉，中正司九品之升降；非中正，未有能達於吏部者也。隋設進士科，而唐以下因之，益以明經、學究、童子諸科，與太學上舍之選，學校歲貢之士；逮及任子掾吏，皆特達而登仕籍；士無不可自達於天子。而猶有依附權門、失身匪類、墮其召節者，此尚何所委咎哉！

zhōu mò zhī zhèng zài dài fū yě, shèng mén zhī xián, kàng zhì lòu xiàng, yán mǐn ér yǐ rǎn yǒu zhī shī shēn jì shì, zǐ lù zhī shī shēn kǒng kuī, fū qǐ yǒu kāng qú zhī kě yáo ér qū xié jìng zāi! shì zhī shì yě, yóu nóng fū zhī gēng yě wú yún yún zhī xí, zé bǎn tián suī què, ér bù néng yǐ yú jiàn gǔn. gù zì suí yǐ shàng, qīng zhí duān jié zhī shì, xiàn yǐ dì, pò yǐ shí, shī shēn yú jiàn pì zhī fěi rén, ér bù miǎn yú gōng lùn zhī dàn shè, shì zhī bù xìng yě, gǔ zhī bù jīn ruò yě.
周末之政在大夫也，聖門之賢，亢志陋巷，顏、閔而已；冉有之失身季氏，子路之失身孔悝，夫豈有康衢之可繇而趨邪徑哉！士之仕也，猶農夫之耕也；無畇畇之隰，則阪田雖確，而不能已於薦蓘。故自隋以上，清直端潔之士，限以地，迫以時，失身於薦辟之匪人，而不免於公論之彈射，士之不幸也，古之不今若也。

yáng bó qǐ zhī gāng fāng, ér zèn zhī zhě yǐ dèng shì gù lì wèi qí zuì dèng zhì pì zhèn, ér zhèn bù néng cí, shí shǐ rán yě. cuī yuàn zhī chí zhèng, yù shuō yán xiǎn lì jì yīn wáng, bù néng jiàn xiǎn, yīn chén chán yǐ jìn shuō, chán bù dài dá, yóu yǐ xiǎn lèi, zhōng shēn bèi chì yuàn shòu xiǎn zhī pì zhào, ér bù néng cí, shí shǐ rán yě. fū èr zi jiē yǒu qiú lù bù kě duó zhī jié, ér fú yún zhī yì, bái rì jiǎn huī. zì fēi zhé lóng qū huò, xué yán mǐn ér zhōng qián dé, zāo shì mò liú, yì jiāng rú zhī hé zāi!
楊伯起之剛方，而譖之者以鄧氏故吏為其罪；鄧騭辟震，而震不能辭，時使然也。崔瑗之持正，欲說閻顯立濟陰王，不能見顯，因陳禪以進說，禪不代達，猶以顯累，終身被斥；瑗受顯之辟召，而不能辭，時使然也。夫二子皆有求、路不可奪之節，而浮雲之翳，白日減輝。自非蟄龍屈蠖，學顏、閔而終潛德，遭世末流，亦將如之何哉！

hòu shì gòng jǔ fǎ xíng, jǔ zhǔ mén shēng suī yǒu bù xiāng wàng zhī yǎ, ér yī fēng zhī yú nán yáng, niàn ān zhī yú jiāng líng, kàng shū hé zhī, ér bù yǐ wèi xián. rán qiě yǒu bié tuō qī jìng yǐ chéng shēn xié dǎng zhě shǐ dāng jìn hàn yǐ shàng, qí bù wèi xī lǜ jiǎ chōng zhī gōng rèn shì nì zhě jǐ hé yě? lǎn bó qǐ zǐ yù zhī shǐ zhōng, wèi zhī shēn dào, ér shì kě yǐ bù xù qí shēn gù?
後世貢舉法行，舉主門生雖有不相忘之雅，而一峰之於南陽，念菴之於江陵，抗疏劾之，而不以為嫌。然且有別托蹊徑以呈身邪黨者；使當晉、漢以上，其不為郗慮、賈充之躬任弒逆者幾何也？覽伯起、子玉之始終，為之深悼，而士可以不恤其身故？

yī bā
一八

rén zhī zhì bù rén ér yù lài yǐ wèi chǒng, rén zhī zhì bù xiáng ér yù fù yǐ wèi yuán, tiān xià zhī zhì yú, chéng tiān xià zhī dà è, zhōng xiàn tiān xià zhī dà xíng, qí néng miǎn hū?
人之至不仁而欲賴以為寵，人之至不祥而欲附以為援，天下之至愚，成天下之大惡，終陷天下之大刑，其能免乎？

rén zhǔ jí zhì yú qiě rěn, wèi yǒu bù yù qí zi wèi tiān zǐ zhě yě. qí huò yǒu suǒ fèi zhě, bì yǒu suǒ lì, lèi jiē sī bì qiè chǒng shù niè, ér yào yì shòu yú qí zi. ān dì jǐn yī zi ěr, páng wú bì shù, nián fǔ shí suì, xìng yóu wǎn shùn, ér huò yú huàn sì, rěn qì zhī zhōng xià, ér bù xù jǐ zhī wú miáo yì, cǐ chéng gǔ jīn zhī zhì bù rén zhě yǐ. yǎn rén zhī chóng è yě, dú shì shàn lèi, gōng bì jǐ yǐ xíng sī ěr. jí zhì shāng jí yuán liáng, rú yī lì zhào gāo zhī wèi, yì yīn yǒu pān fù, réng bù shě qí jūn zhī zǐ, ér dàn chěng yú yī shí. wáng shèng jiāng jīng fán fēng zhī suǒ suǒ huái fèn yú wáng nán bǐng jí, ér yuàn jí guó běn, wú jūn jǐn yǒu yī zi, ér gǎn cuī shé yǐ bīn yú sǐ wáng, cǐ chéng tiān xià zhī zhì bù xiáng zhě yǐ. ér gěng bǎo wú zhī, sàng xīn shī zhì, xùn zhì bù xiáng zhī rén, xíng zhì bù rén zhī shì, huò gǔ jīn zhì yú zhì rěn zhī ān dì, lài qí chǒng lù, ér fù xiǎn dú zhī yǎn qiè yǐ wèi yuán dì sǐ wèi hán, bǎo xiān sǐ yú yán xiǎn zhī shǒu, yǔ shèng fēng ér jù lú. wū hū! bù kě yǔ wèi fù zǐ zhě: bì bù kě yǔ wèi jūn chén. bù kě yǔ wèi jūn chén zhě, bì bù kě yǔ wèi péng yǒu. bǎo yě xiǎn yě jīng yě fēng yě, qí shǒu zhī shé, hái zì xiāng shì, ér yán hòu yì yīn yǐ bì. àn shùn dì suī nà zhōu jǔ zhī jiàn, fù cháo yán hòu, ér shù rì hòu yán hòu zhé bēng, qí sǐ yú jiàn pò kě zhī, shǐ huì yán zhī ěr. bù rén zhī yóu, bù xiáng zhī shén, wèi yǒu néng zhōng rì zhě yě. liú shòu liú xī féng shí zhī wèi sān gōng, jiān mò bù yán, rǔ rén jiàn xíng, shēn yì zhí yuè, ér chǐ xīn dàng rán yǐ.
人主即至愚且忍，未有不欲其子為天子者也。其或有所廢者，必有所立，類皆私嬖妾、寵庶孽，而要亦授於其子。安帝僅一子爾，旁無嬖庶，年甫十歲，性猶婉順，而惑於宦寺，忍棄之鐘下，而不恤己之無苗裔，此誠古今之至不仁者矣。奄人之崇惡也，毒螫善類，攻畢己以行私爾。即至傷及元良，如伊戾、趙高之為，亦陰有攀附，仍不舍其君之子，而但逞於一時。王聖、江京、樊豐之瑣瑣懷忿於王男、邴吉，而怨及國本，吾君僅有一子，而敢摧折以瀕於死亡，此誠天下之至不祥者矣。而耿寶無知，喪心失志，徇至不祥之人，行至不仁之事，惑古今至愚至忍之安帝，賴其寵祿，而附險毒之奄妾以為援；帝死未寒，寶先死於閻顯之手，與聖、豐而俱爐。嗚呼！不可與為父子者：必不可與為君臣。不可與為君臣者，必不可與為朋友。寶也、顯也、京也、豐也，歧首之蛇，還自相噬，而閻後亦因以斃。按順帝雖納周舉之諫，復朝閻後，而數日後閻後輒崩，其死於見迫可知，史諱言之耳。不仁之尤，不祥之甚，未有能終日者也。劉授、劉熹、馮石之為三公，緘默不言，辱人賤行，身逸鉄鉞，而恥心蕩然矣。