wèi rén jūn zhě, xiū guān shàng zhī dào, ér bù yán qí zhōng wèi rén chén zhě, bǐ guān zhōng zhī shì, ér bù yán qí wài. jūn dào bù míng, zé shòu lìng zhě yí quán dù bù yī, zé xiū yì zhě huò. mín yǒu yí huò èr yù zhī xīn ér shàng bù néng kuāng, zé bǎi xìng zhī yǔ jiān, yóu jiē biǎo ér lìng zhī zhǐ yě. shì gù néng xiàng qí dào yú guó jiā, jiā zhī yú bǎi xìng, ér zú yǐ shì guān huà xià zhě, míng jūn yě. néng shàng jǐn yán yú zhǔ, xià zhì lì yú mín, ér zú yǐ xiū yì cóng lìng zhě, zhōng chén yě. shàng huì qí dào, xià dūn qí yè, shàng xià xiāng xī, ruò wàng cān biǎo, zé xié zhě kě zhī yě.
為人君者,修官上之道,而不言其中;為人臣者,比官中之事,而不言其外。君道不明,則受令者疑;權度不一,則修義者惑。民有疑惑貳豫之心而上不能匡,則百姓之與間,猶揭表而令之止也。是故能象其道於國家,加之於百姓,而足以飾官化下者,明君也。能上盡言於主,下致力於民,而足以修義從令者,忠臣也。上惠其道,下敦其業,上下相希,若望參表,則邪者可知也。
lì sè fū rèn shì, rén sè fū rèn jiào. jiào zài bǎi xìng, lùn zài bù náo, shǎng zài xìn chéng, tǐ zhī yǐ jūn chén, qí chéng yě yǐ shǒu zhàn. rú cǐ, zé rén sè fū zhī shì jiū yǐ. lì sè fū jǐn yǒu zī chéng shì lǜ, lùn fǎ pì héng quán dòu hú wén hé, bù yǐ sī lùn, ér yǐ shì wèi zhèng. rú cǐ, zé lì sè fū zhī shì jiū yǐ. rén sè fū chéng jiào lì sè fū chéng lǜ zhī hòu, zé suī yǒu dūn què zhōng xìn zhě bù dé shàn yě ér xì yù dài ào zhě bù dé bài yě. rú cǐ, zé rén jūn zhī shì jiū yǐ. shì gù wèi rén jūn zhě yīn qí yè, chéng qí shì, ér jī zhī yǐ dù. yǒu shàn zhě, shǎng zhī yǐ liè jué zhī zūn tián dì zhī hòu, ér mín bù mù yě. yǒu guò zhě, fá zhī yǐ fèi wáng zhī rǔ lù sǐ zhī xíng, ér mín bù jí yě. shā shēng bù wéi, ér mín mò yí qí qīn zhě, cǐ wéi shàng yǒu míng fǎ, ér xià yǒu cháng shì yě.
吏嗇夫任事,人嗇夫任教。教在百姓,論在不撓,賞在信誠,體之以君臣,其誠也以守戰。如此,則人嗇夫之事究矣。吏嗇夫盡有訾程事律,論法辟、衡權、斗斛、文劾,不以私論,而以事為正。如此,則吏嗇夫之事究矣。人嗇夫成教、吏嗇夫成律之後,則雖有敦愨忠信者不得善也;而戲豫怠傲者不得敗也。如此,則人君之事究矣。是故為人君者因其業,乘其事,而稽之以度。有善者,賞之以列爵之尊、田地之厚,而民不慕也。有過者,罰之以廢亡之辱、僇死之刑,而民不疾也。殺生不違,而民莫遺其親者,此唯上有明法,而下有常事也。
tiān yǒu cháng xiàng, dì yǒu cháng xíng, rén yǒu cháng lǐ. yī shè ér bù gēng, cǐ wèi sān cháng. jiān ér yī zhī, rén jūn zhī dào yě fēn ér zhí zhī, rén chén zhī shì yě. jūn shī qí dào, wú yǐ yǒu qí guó chén shī qí shì, wú yǐ yǒu qí wèi. rán zé shàng zhī chù xià bù wàng, ér xià zhī shì shàng bù xū yǐ. shàng zhī chù xià bù wàng, zé suǒ chū fǎ zhì dù zhě míng yě xià zhī shì shàng bù xū, zé xún yì cóng lìng zhě shěn yě. shàng míng xià shěn, shàng xià tóng dé, dài xiāng xù yě. jūn bù shī qí wēi, xià bù kuàng qí chǎn, ér mò xiāng dé yě. shì yǐ shàng zhī rén wù dé, ér xià zhī rén shǒu jié. yì lǐ chéng xíng yú shàng, ér shàn xià tōng yú mín, zé bǎi xìng shàng guī qīn yú zhǔ, ér xià jǐn lì yú nóng yǐ. gù yuē: jūn míng xiāng xìn wǔ guān sù shì lián nóng yú shāng gōng yuàn zé shàng xià tǐ ér wài nèi bié yě, mín xìng yīn ér sān zú zhì yě.
天有常象,地有常形,人有常禮。一設而不更,此謂三常。兼而一之,人君之道也;分而職之,人臣之事也。君失其道,無以有其國;臣失其事,無以有其位。然則上之畜下不妄,而下之事上不虛矣。上之畜下不妄,則所出法制度者明也;下之事上不虛,則循義從令者審也。上明下審,上下同德,代相序也。君不失其威,下不曠其產,而莫相德也。是以上之人務德,而下之人守節。義禮成形於上,而善下通於民,則百姓上歸親於主,而下盡力於農矣。故曰:君明、相信、五官肅、士廉、農愚、商工願、則上下體而外內別也,民性因而三族制也。
fū wèi rén jūn zhě, yīn dé yú rén zhě yě wèi rén chén zhě, yǎng shēng yú shàng zhě yě. wèi rén shàng zhě, liàng gōng ér shí zhī yǐ zú wèi rén chén zhě, shòu rèn ér chù zhī yǐ jiào. bù zhèng yǒu jūn, mín zú yú chǎn, zé guó jiā fēng yǐ. yǐ láo shòu lù, zé mín bù xìng shēng xíng fá bù pō, zé xià wú yuàn xīn míng zhèng fēn míng, zé mín bù huò yú dào. dào yě zhě, shàng zhī suǒ yǐ dǎo mín yě. shì gù dào dé chū yú jūn, zhì lìng chuán yú xiāng, shì yè chéng yú guān, bǎi xìng zhī lì yě, xū lìng ér dòng zhě yě. shì gù jūn rén yě zhě, wú guì rú qí yán rén chén yě zhě, wú ài rú qí lì. yán xià lì shàng, ér chén zhǔ zhī dào bì yǐ. shì gù zhǔ huà zhī, xiāng shǒu zhī xiāng huà zhī, guān shǒu zhī guān huà zhī, mín yì zhī zé yòu yǒu fú jié yìn xǐ diǎn fǎ cè jí yǐ xiāng kuí yě. cǐ míng gōng dào ér miè jiān wěi zhī shù yě.
夫為人君者,蔭德於人者也;為人臣者,仰生於上者也。為人上者,量功而食之以足;為人臣者,受任而處之以教。布政有均,民足於產,則國家豐矣。以勞受祿,則民不幸生;刑罰不頗,則下無怨心;名正分明,則民不惑於道。道也者,上之所以導民也。是故道德出於君,制令傳於相,事業程於官,百姓之力也,胥令而動者也。是故君人也者,無貴如其言;人臣也者,無愛如其力。言下力上,而臣主之道畢矣。是故主畫之,相守之;相畫之,官守之;官畫之,民役之;則又有符節、印璽、典法、策籍以相揆也。此明公道而滅奸偽之術也。
lùn cái liàng néng, móu dé ér jǔ zhī, shàng zhī dào yě zhuān yì yī xīn, shǒu zhí ér bù láo, xià zhī shì yě. wèi rén jūn zhě, xià jí guān zhōng zhī shì, zé yǒu sī bù rèn wèi rén chén zhě, shàng gòng zhuān yú shàng, zé rén zhǔ shī wēi. shì gù yǒu dào zhī jūn, zhèng qí dé yǐ lì mín, ér bù yán zhì néng cōng míng. zhì néng cōng míng zhě, xià zhī zhí yě suǒ yǐ yòng zhì néng cōng míng zhě, shàng zhī dào yě. shàng zhī rén míng qí dào, xià zhī rén shǒu qí zhí, shàng xià zhī fēn bù tóng rèn, ér fù hé wèi yī tǐ.
論材量能,謀德而舉之,上之道也;專意一心,守職而不勞,下之事也。為人君者,下及官中之事,則有司不任;為人臣者,上共專於上,則人主失威。是故有道之君,正其德以蒞民,而不言智能聰明。智能聰明者,下之職也;所以用智能聰明者,上之道也。上之人明其道,下之人守其職,上下之分不同任,而複合為一體。
shì gù zhī shàn, rén jūn yě shēn shàn, rén yì yě. jūn shēn shàn, zé bù gōng yǐ. rén jūn bù gōng, cháng huì yú shǎng, ér bù rěn yú xíng, shì guó wú fǎ yě. zhì guó wú fǎ, zé mín péng dǎng ér xià bǐ, shì qiǎo yǐ chéng qí sī. fǎ zhì yǒu cháng, zé mín bù sàn ér shàng hé, jié qíng yǐ nà qí zhōng. shì yǐ bù yán zhì néng, ér shùn shì zhì guó huàn jiě, dà chén zhī rèn yě. bù yán yú cōng míng, ér shàn rén jǔ, jiān wěi zhū shì tīng zhě zhòng yě.
是故知善,人君也;身善,人役也。君身善,則不公矣。人君不公,常惠於賞,而不忍於刑,是國無法也。治國無法,則民朋黨而下比,飾巧以成其私。法制有常,則民不散而上合,竭情以納其忠。是以不言智能,而順事治、國患解,大臣之任也。不言於聰明,而善人舉,奸偽誅、視聽者眾也。
shì yǐ wèi rén jūn zhě, zuò wàn wù zhī yuán, ér guān zhū shēng zhī zhí zhě yě. xuǎn xián lùn cái, ér dài zhī yǐ fǎ. jǔ ér dé qí rén, zuò ér shōu qí fú, bù kě shèng shōu yě. guān bù shèng rèn, bēn zǒu ér fèng qí bài shì, bù kě shèng jiù yě. ér guó wèi cháng fá yú shèng rèn zhī shì, shàng zhī míng shì bù zú yǐ zhī zhī. shì yǐ míng jūn shěn zhī shèng rèn zhī chén zhě yě. gù yuē: zhǔ dào dé, xián cái suì, bǎi xìng zhì. zhì luàn zài zhǔ ér yǐ yǐ.
是以為人君者,坐萬物之原,而官諸生之職者也。選賢論材,而待之以法。舉而得其人,坐而收其福,不可勝收也。官不勝任,奔走而奉其敗事,不可勝救也。而國未嘗乏於勝任之士,上之明適不足以知之。是以明君審知勝任之臣者也。故曰:主道得,賢材遂,百姓治。治亂在主而已矣。
gù yuē: zhǔ shēn zhě, zhèng dé zhī běn yě guān zhì zhě, ěr mù zhī zhì yě. shēn lì ér mín huà, dé zhèng ér guān zhì. zhì guān huà mín, qí yào zài shàng. shì gù jūn zǐ bù qiú yú mín. shì yǐ shàng jí xià zhī shì wèi zhī jiǎo, xià jí shàng zhī shì wèi zhī shèng. wèi shàng ér jiǎo, bèi yě wèi xià ér shèng, nì yě. guó jiā yǒu bèi nì fǎn wù zhī xíng, yǒu tǔ zhǔ mín zhě shī qí jì yě. shì gù bié jiāo zhèng fēn zhī wèi lǐ, shùn lǐ ér bù shī zhī wèi dào, dào dé dìng ér mín yǒu guǐ yǐ. yǒu dào zhī jūn zhě, shàn míng shè fǎ, ér bù yǐ sī fáng zhě yě. ér wú dào zhī jūn, jì yǐ shè fǎ, zé shě fǎ ér xíng sī zhě yě. wèi rén shàng zhě shì fǎ ér xíng sī, zé wèi rén chén zhě yuán sī yǐ wèi gōng. gōng dào bù wéi, zé shì sī dào bù wéi zhě yě. xíng gōng dào ér tuō qí sī yān, jìn jiǔ ér bù zhī, jiān xīn dé wú jī hū? jiān xīn zhī jī yě, qí dà zhě yǒu qīn bī shā shàng zhī huò qí xiǎo zhě yǒu bǐ zhōu nèi zhēng zhī luàn. cǐ qí suǒ yǐ rán zhě, yóu zhǔ dé bù lì, ér guó wú cháng fǎ yě. zhǔ dé bù lì, zé fù rén néng shí qí yì guó wú cháng fǎ, zé dà chén gǎn qīn qí shì. dà chén jiǎ yú nǚ zhī néng, yǐ guī zhǔ qíng fù rén bì chǒng jiǎ yú nán zhī zhī, yǐ yuán wài quán. yú shì hū wài fū rén ér wēi tài zǐ, bīng luàn nèi zuò, yǐ zhào wài kòu. cǐ wēi jūn zhī zhēng yě.
故曰:主身者,正德之本也;官(治)者,耳目之制也。身立而民化,德正而官治。治官化民,其要在上。是故君子不求於民。是以上及下之事謂之矯,下及上之事謂之勝。為上而矯,悖也;為下而勝,逆也。國家有悖逆反迕之行,有土主民者失其紀也。是故別交正分之謂理,順理而不失之謂道,道德定而民有軌矣。有道之君者,善明設法,而不以私防者也。而無道之君,既已設法,則舍法而行私者也。為人上者釋法而行私,則為人臣者援私以為公。公道不違,則是私道不違者也。行公道而托其私焉,寖久而不知,奸心得無積乎?奸心之積也,其大者有侵逼殺上之禍、其小者有比周內爭之亂。此其所以然者,由主德不立,而國無常法也。主德不立,則婦人能食其意;國無常法,則大臣敢侵其勢。大臣假於女之能,以規主情;婦人嬖寵假於男之知,以援外權。於是乎外夫人而危太子,兵亂內作,以召外寇。此危君之徵也。
shì gù yǒu dào zhī jūn, shàng yǒu wǔ guān yǐ mù qí mín, zé zhòng bù gǎn yú guǐ ér xíng yǐ xià yǒu wǔ héng yǐ kuí qí guān, zé yǒu sī bù gǎn lí fǎ ér shǐ yǐ. cháo yǒu dìng dù héng yí, yǐ zūn zhǔ wèi, yī fú yùn miǎn, jǐn yǒu fǎ dù, zé jūn tǐ fǎ ér lì yǐ. jūn jù fǎ ér chū lìng, yǒu sī fèng mìng ér xíng shì, bǎi xìng shùn shàng ér chéng sú, zhe jiǔ ér wèi cháng, fàn sú lí jiào zhě, zhòng gòng jiān zhī, zé wèi shàng zhě yì yǐ.
是故有道之君,上有五官以牧其民,則眾不敢逾軌而行矣;下有五橫以揆其官,則有司不敢離法而使矣。朝有定度衡儀,以尊主位,衣服緷絻,盡有法度,則君體法而立矣。君據法而出令,有司奉命而行事,百姓順上而成俗,著久而為常,犯俗離教者,眾共奸之,則為上者佚矣。
tiān zǐ chū lìng yú tiān xià, zhū hóu shòu lìng yú tiān zǐ, dài fū shòu lìng yú jūn, zi shòu lìng yú fù mǔ, xià tīng qí shàng, dì tīng qí xiōng, cǐ zhì shùn yǐ. héng shí yī chēng, dòu hú yī liàng, zhàng chǐ yī zhǔn zhì, gē bīng yí dù, shū tóng míng, chē tóng guǐ, cǐ zhì zhèng yě. cóng shùn dú nì, cóng zhèng dú pì, cǐ yóu yè yǒu qiú ér dé huǒ yě, jiān wěi zhī rén, wú suǒ fú yǐ. cǐ xiān wáng zhī suǒ yǐ yī mín xīn yě. shì gù tiān zǐ yǒu shàn, ràng dé yú tiān zhū hóu yǒu shàn, qìng zhī yú tiān zǐ dài fū yǒu shàn, nà zhī yú jūn mín yǒu shàn, běn yú fù, qìng zhī yú zhǎng lǎo. cǐ dào fǎ zhī suǒ cóng lái, shì zhì běn yě. shì gù suì yī yán zhě, jūn yě shí shěng zhě, xiāng yě yuè jī zhě, guān yě wù sì zhī zhī lì, xiū gēng nóng zhī yè yǐ dài lìng zhě, shù rén yě. shì gù bǎi xìng liàng qí lì yú fù xiōng zhī jiān, tīng qí yán yú jūn chén zhī yì, ér guān lùn qí dé néng ér dài zhī. dài fū bǐ guān zhōng zhī shì, bù yán qí wài ér xiāng wèi cháng jù yǐ gěi zhī. xiāng zǒng yào, zhě guān móu shì, liàng shí yì měi, kuāng qǐng suǒ yí. ér jūn fā qí míng fǔ zhī fǎ ruì yǐ jī zhī, lì sān jiē zhī shàng, nán miàn ér shòu yào. shì yǐ shàng yǒu yú rì, ér guān shèng qí rèn shí lìng bù yín, ér bǎi xìng sù gěi. wéi cǐ shàng yǒu fǎ zhì, xià yǒu fèn zhí yě.
天子出令於天下,諸侯受令於天子,大夫受令於君,子受令於父母,下聽其上,弟聽其兄,此至順矣。衡石一稱,斗斛一量,丈尺一綧制,戈兵一度,書同名,車同軌,此至正也。從順獨逆,從正獨辟,此猶夜有求而得火也,奸偽之人,無所伏矣。此先王之所以一民心也。是故天子有善,讓德於天;諸侯有善,慶之於天子;大夫有善,納之於君;民有善,本於父,慶之於長老。此道法之所從來,是治本也。是故歲一言者,君也;時省者,相也;月稽者,官也;務四支之力,修耕農之業以待令者,庶人也。是故百姓量其力於父兄之間,聽其言於君臣之義,而官論其德能而待之。大夫比官中之事,不言其外;而相為常具以給之。相總要,者官謀士,量實義美,匡請所疑。而君發其明府之法瑞以稽之,立三階之上,南面而受要。是以上有餘日,而官勝其任;時令不淫,而百姓肅給。唯此上有法制,下有分職也。
dào zhě, chéng rén zhī xìng yě, fēi zài rén yě. ér shèng wáng míng jūn, shàn zhī ér dào zhī zhě yě. shì gù zhì mín yǒu cháng dào, ér shēng cái yǒu cháng fǎ. dào yě zhě, wàn wù zhī yào yě. wèi rén jūn zhě, zhí yào ér dài zhī, zé xià suī yǒu jiān wěi zhī xīn, bù gǎn shā yě. fū dào zhě xū shè, qí rén zài zé tōng, qí rén wáng zé sāi zhě yě. fēi zī shì wú yǐ lǐ rén, fēi zī shì wú yǐ shēng cái, mín zhì cái yù, qí fú guī yú shàng. shì yǐ zhī míng jūn zhī zhòng dào fǎ ér qīng qí guó yě. gù jūn yī guó zhě, qí dào jūn zhī yě. wáng tiān xià zhě, qí dào wáng zhī yě. dài wáng tiān xià, xiǎo jūn yī guó, qí dào lín zhī yě. shì yǐ qí suǒ yù zhě néng dé zhū mín, qí suǒ è zhě néng chú zhū mín. suǒ yù zhě néng dé zhū mín, gù xián cái suì suǒ è zhě néng chú zhū mín, gù jiān wěi shěng. rú yě zhī yú jīn, táo zhī yú zhí, zhì zài gōng yě.
道者,誠人之姓也,非在人也。而聖王明君,善知而道之者也。是故治民有常道,而生財有常法。道也者,萬物之要也。為人君者,執要而待之,則下雖有奸偽之心,不敢殺也。夫道者虛設,其人在則通,其人亡則塞者也。非茲是無以理人,非茲是無以生財,民治財育,其福歸於上。是以知明君之重道法而輕其國也。故君一國者,其道君之也。王天下者,其道王之也。大王天下,小君一國,其道臨之也。是以其所欲者能得諸民,其所惡者能除諸民。所欲者能得諸民,故賢材遂;所惡者能除諸民,故奸偽省。如冶之於金,陶之於埴,制在工也。
shì gù jiāng yǔ zhī, huì hòu bù néng gōng jiāng shā zhī, yán wēi bù néng zhèn. yán wēi bù néng zhèn, huì hòu bù néng gōng, shēng shí yǒu jiān yě. yǒu shàn zhě bù liú qí shǎng, gù mín bù sī qí lì yǒu guò zhě bù sù qí fá, gù mín bù jí qí wēi. wēi fá zhī zhì, wú yú yú mín, zé rén guī qīn yú shàng yǐ. rú tiān yù rán, zé xià chǐ, shēng shàng chǐ.
是故將與之,惠厚不能供;將殺之,嚴威不能振。嚴威不能振,惠厚不能供,聲實有間也。有善者不留其賞,故民不私其利;有過者不宿其罰,故民不疾其威。威罰之制,無逾於民,則人歸親於上矣。如天雨然,澤下尺,生上尺。
shì yǐ guān rén bù guān, shì rén bù shì, dú lì ér wú jī zhě, rén zhǔ zhī wèi yě. xiān wáng zhī zài tiān xià yě, mín bǐ zhī shén míng zhī dé. xiān wáng shàn mù zhī yú mín zhě yě. fū mín bié ér tīng zhī zé yú, hé ér tīng zhī zé shèng. suī yǒu tāng wǔ zhī dé, fù hé yú shì rén zhī yán. shì yǐ míng jūn shùn rén xīn, ān qíng xìng, ér fā yú zhòng xīn zhī suǒ jù. shì yǐ lìng chū ér bù jī, xíng shè ér bù yòng. xiān wáng shàn yǔ mín wèi yī tǐ. yǔ mín wèi yī tǐ, zé shì yǐ guó shǒu guó, yǐ mín shǒu mín yě. rán zé mín bù biàn wèi fēi yǐ.
是以官人不官,事人不事,獨立而無稽者,人主之位也。先王之在天下也,民比之神明之德。先王善牧之於民者也。夫民別而聽之則愚,合而聽之則聖。雖有湯武之德,複合於市人之言。是以明君順人心,安情性,而發於眾心之所聚。是以令出而不稽,刑設而不用。先王善與民為一體。與民為一體,則是以國守國,以民守民也。然則民不便為非矣。
suī yǒu míng jūn, bǎi bù zhī wài, tīng ér bù wén jiān zhī dǔ qiáng, kuī ér bù jiàn yě. ér míng wèi míng jūn zhě, jūn shàn yòng qí chén, chén shàn nà qí zhōng yě. xìn yǐ jì xìn, shàn yǐ chuán shàn. shì yǐ sì hǎi zhī nèi, kě dé ér zhì. shì yǐ míng jūn zhī jǔ qí xià yě, jǐn zhī qí duǎn zhǎng, zhī qí suǒ bù néng yì, ruò rèn zhī yǐ shì. xián rén zhī chén qí zhǔ yě, jǐn zhī duǎn zhǎng yǔ shēn lì zhī suǒ bù zhì, ruò liàng néng ér shòu guān. shàng yǐ cǐ chù xià, xià yǐ cǐ shì shàng, shàng xià jiāo qī yú zhèng, zé bǎi xìng nán nǚ jiē yǔ zhì yān.
雖有明君,百步之外,聽而不聞;間之堵牆,窺而不見也。而名為明君者,君善用其臣,臣善納其忠也。信以繼信,善以傳善。是以四海之內,可得而治。是以明君之舉其下也,盡知其短長,知其所不能益,若任之以事。賢人之臣其主也,盡知短長與身力之所不至,若量能而授官。上以此畜下,下以此事上,上下交期於正,則百姓男女皆與治焉。