gǔ zhī shèng wáng, suǒ yǐ qǔ míng míng guǎng yù, hòu gōng dà yè, xiǎn yú tiān xià, bù wàng yú hòu shì, fēi děi rén zhě, wèi zhī cháng wén. bào wáng zhī suǒ yǐ shī guó jiā, wēi shè jì, fù zōng miào, miè yú tiān xià, fēi shī rén zhě, wèi zhī cháng wén. jīn yǒu shì zhī jūn, jiē chù yù ān, dòng yù wēi, zhàn yù shèng, shǒu yù gù, dà zhě yù wáng tiān xià, xiǎo zhě yù bà zhū hóu. ér bù wù dé rén, shì yǐ xiǎo zhě bīng cuò ér dì xuē, dà zhě shēn sǐ ér guó wáng, gù yuē: rén bù kě bù wù yě. cǐ tiān xià zhī jí yě.
古之聖王,所以取明名廣譽,厚功大業,顯於天下,不忘於後世,非得人者,未之嘗聞。暴王之所以失國家,危社稷,覆宗廟,滅於天下,非失人者,未之嘗聞。今有士之君,皆處欲安,動欲威,戰欲勝,守欲固,大者欲王天下,小者欲霸諸侯。而不務得人,是以小者兵挫而地削,大者身死而國亡,故曰:人不可不務也。此天下之極也。
yuē: rán zé dé rén zhī dào, mò rú lì zhī. lì zhī zhī dào, mò rú jiào zhī yǐ zhèng, gù shàn wèi zhèng zhě, tián chóu kěn ér guó yì shí, cháo tíng xián ér guān fǔ zhì, gōng fǎ xíng ér sī qū zhǐ, cāng lǐn shí ér líng yǔ kōng, xián rén jìn ér jiān mín tuì, qí jūn zǐ shàng zhōng zhèng ér xià chǎn yú. qí shì mín guì wǔ yǒng ér jiàn dé lì. qí shù rén hǎo gēng nóng ér è yǐn shí. yú shì cái yòng zú, ér yǐn shí xīn cài ráo. shì gù shàng bì kuān yù, ér yǒu jiě shě. xià bì tīng cóng, ér bù jí yuàn. shàng xià hé tóng, ér yǒu lǐ yì, gù chù ān ér dòng wēi, zhàn shèng ér shǒu gù, shì yǐ yī zhàn ér zhèng zhū hóu. bù néng wèi zhèng zhě, tián chóu huāng ér guó yì xū, cháo tíng xiōng ér guān fǔ luàn. gōng fǎ fèi ér sī qū xíng, cāng lǐn xū ér líng yǔ shí, xián rén tuì ér jiān mín jìn, qí jūn zǐ shàng chǎn yú ér xià zhōng zhèng, qí shì mín guì dé lì ér jiàn wǔ yǒng, qí shù rén hǎo yǐn shí ér è gēng nóng, yú shì cái yòng guì ér shí yǐn xīn cài fá, shàng mí cán jì, ér wú jiě shě, xià yù fù zhì ér bù tīng cóng, shàng xià jiāo yǐn ér bù hé tóng, gù chù bù ān ér dòng bù wēi, zhàn bù shèng ér shǒu bù gù, shì yǐ xiǎo zhě bīng cuò ér dì xuē, dà zhě shēn sǐ ér guó wáng, gù yǐ cǐ guān zhī, zé zhèng bù kě bù shèn yě.
曰:然則得人之道,莫如利之。利之之道,莫如教之以政,故善為政者,田疇墾而國邑實,朝廷閒而官府治,公法行而私曲止,倉廩實而囹圄空,賢人進而奸民退,其君子上中正而下諂諛。其士民貴武勇而賤得利。其庶人好耕農而惡飲食。於是財用足,而飲食薪菜饒。是故上必寬裕,而有解舍。下必聽從,而不疾怨。上下和同,而有禮義,故處安而動威,戰勝而守固,是以一戰而正諸侯。不能為政者,田疇荒而國邑虛,朝廷兇而官府亂。公法廢而私曲行,倉廩虛而囹圄實,賢人退而奸民進,其君子上諂諛而下中正,其士民貴得利而賤武勇,其庶人好飲食而惡耕農,於是財用匱而食飲薪菜乏,上彌殘茍,而無解舍,下愈覆鷙而不聽從,上下交引而不和同,故處不安而動不威,戰不勝而守不固,是以小者兵挫而地削,大者身死而國亡,故以此觀之,則政不可不慎也。
dé yǒu liù xìng, yì yǒu qī tǐ, lǐ yǒu bā jīng, fǎ yǒu wǔ wù, quán yǒu sān dù, suǒ wèi liù xìng zhě hé? yuē: pì tián chóu, lì tán zhái. xiū shù yì, quàn shì mín, miǎn jià sè, xiū qiáng wū, cǐ wèi hòu qí shēng. fā fú lì, shū zhì jī xiū dào tú, biàn guān shì, shèn jiāng sù, cǐ wèi shū zhī yǐ cái. dǎo shuǐ lǎo, lì bēi gōu, jué pān zhǔ, kuì ní zhì, tōng yù bì, shèn jīn liáng, cǐ wèi yí zhī yǐ lì, báo zhēng liǎn, qīng zhēng fù, chí xíng fá, shè zuì lì, yòu xiǎo guò, cǐ wèi kuān qí zhèng. yǎng zhǎng lǎo, cí yòu gū, xù guān guǎ, wèn jí bìng, diào huò sàng, cǐ wèi kuāng qí jí. yī dòng hán. shí jī kě, kuāng pín jù, zhèn bà lù. zī fá jué, cǐ wèi zhèn qí qióng. fán cǐ liù zhě, dé zhī xìng yě. liù zhě jì bù, zé mín zhī suǒ yù, wú bù dé yǐ. fū mín bì děi qí suǒ yù, rán hòu tīng shàng, tīng shàng, rán hòu zhèng kě shàn wèi yě, gù yuē dé bù kě bù xìng yě.
德有六興,義有七體,禮有八經,法有五務,權有三度,所謂六興者何?曰:闢田疇,利壇宅。修樹藝,勸士民,勉稼穡,修牆屋,此謂厚其生。發伏利,輸墆積修道途,便關市,慎將宿,此謂輸之以財。導水潦,利陂溝,決潘渚,潰泥滯,通鬱閉,慎津梁,此謂遺之以利,薄征斂,輕征賦,弛刑罰,赦罪戾,宥小過,此謂寬其政。養長老,慈幼孤,恤鰥寡,問疾病,吊禍喪,此謂匡其急。衣凍寒。食饑渴,匡貧窶,振罷露。資乏絕,此謂振其窮。凡此六者,德之興也。六者既布,則民之所欲,無不得矣。夫民必得其所欲,然後聽上,聽上,然後政可善為也,故曰德不可不興也。
yuē: mín zhī dé yǐ, ér wèi zhī yì, rán hòu míng xíng yǐ dǎo zhī yì, yì yǒu qī tǐ, qī tǐ zhě hé? yuē: xiào tì cí huì, yǐ yǎng qīn qī. gōng jìng zhōng xìn, yǐ shì jūn shàng. zhōng zhèng bǐ yí, yǐ xíng lǐ jié. zhěng qí zǔn qū, yǐ pì xíng lù. xiān sè shěng yòng, yǐ bèi jī jǐn. dūn méng chún gù, yǐ bèi huò luàn. hé xié jí mù, yǐ bèi kòu róng. fán cǐ qī zhě, yì zhī tǐ yě. fū mín bì zhī yì rán hòu zhōng zhèng, zhōng zhèng rán hòu hé diào, hé diào nǎi néng chù ān, chù ān rán hòu dòng wēi, dòng wēi nǎi kě yǐ zhàn shèng ér shǒu gù, gù yuē yì bù kě bù xíng yě.
曰:民知德矣,而未知義,然後明行以導之義,義有七體,七體者何?曰:孝悌慈惠,以養親戚。恭敬忠信,以事君上。中正比宜,以行禮節。整齊撙詘,以辟刑僇。纖嗇省用,以備饑饉。敦懞純固,以備禍亂。和協輯睦,以備寇戎。凡此七者,義之體也。夫民必知義然後中正,中正然後和調,和調乃能處安,處安然後動威,動威乃可以戰勝而守固,故曰義不可不行也。
yuē: mín zhī yì yǐ, ér wèi zhī lǐ, rán hòu shì bā jīng yǐ dǎo zhī lǐ. suǒ wèi bā jīng zhě hé? yuē: shàng xià yǒu yì, guì jiàn yǒu fèn, zhǎng yòu yǒu děng pín fù yǒu dù, fán cǐ bā zhě, lǐ zhī jīng yě. gù shàng xià wú yì zé luàn, guì jiàn wú fēn zé zhēng, zhǎng yòu wú děng zé bèi, pín fù wú dù zé shī. shàng xià luàn, guì jiàn zhēng, zhǎng yòu bèi, pín fù shī, ér guó bù luàn zhě, wèi zhī cháng wén yě. shì gù shèng wáng chì cǐ bā lǐ, yǐ dǎo qí mín bā zhě gè dé qí yì, zé wèi rén jūn zhě, zhōng zhèng ér wú sī. wèi rén chén zhě, zhōng xìn ér bù dǎng. wèi rén fù zhě, cí huì yǐ jiào. wèi rén zǐ zhě, xiào tì yǐ sù. wèi rén xiōng zhě, kuān yù yǐ huì. wèi rén dì zhě, bǐ shùn yǐ jìng. wèi rén fū zhě, dūn méng yǐ gù. wèi rén qī zhě, quàn miǎn yǐ zhēn. fū rán zé xià bù bèi shàng, chén bù shā jūn, jiàn bù yú guì, shǎo bù líng zhǎng, yuǎn bù xián qīn, xīn bù xián jiù, xiǎo bù jiā dà, yín bù pò yì, fán cǐ bā zhě, lǐ zhī jīng yě. fū rén bì zhī lǐ rán hòu gōng jìng, gōng jìng rán hòu zūn ràng, zūn ràng rán hòu shǎo zhǎng guì jiàn bù xiāng yú yuè, shǎo zhǎng guì jiàn bù xiāng yú yuè, gù luàn bù shēng ér huàn bù zuò, gù yuē lǐ bù kě bù jǐn yě.
曰:民知義矣,而未知禮,然後飾八經以導之禮。所謂八經者何?曰:上下有義,貴賤有分,長幼有等貧富有度,凡此八者,禮之經也。故上下無義則亂,貴賤無分則爭,長幼無等則倍,貧富無度則失。上下亂,貴賤爭,長幼倍,貧富失,而國不亂者,未之嘗聞也。是故聖王飭此八禮,以導其民;八者各得其義,則為人君者,中正而無私。為人臣者,忠信而不黨。為人父者,慈惠以教。為人子者,孝悌以肅。為人兄者,寬裕以誨。為人弟者,比順以敬。為人夫者,敦懞以固。為人妻者,勸勉以貞。夫然則下不倍上,臣不殺君,賤不踰貴,少不陵長,遠不閒親,新不閒舊,小不加大,淫不破義,凡此八者,禮之經也。夫人必知禮然後恭敬,恭敬然後尊讓,尊讓然後少長貴賤不相踰越,少長貴賤不相踰越,故亂不生而患不作,故曰禮不可不謹也。
yuē: mín zhī lǐ yǐ, ér wèi zhī wù, rán hòu bù fǎ yǐ rèn lì, rèn lì yǒu wǔ wù, wǔ wù zhě hé? yuē: jūn zé chén ér rèn guān, dài fū rèn guān biàn shì, guān zhǎng rèn shì shǒu zhí, shì xiū shēn gōng cái, shù rén gēng nóng shù yì. jūn zé chén ér rèn guān, zé shì bù fán luàn. dài fū rèn guān biàn shì, zé jǔ cuò shí. guān zhǎng rèn shì shǒu zhí, zé dòng zuò hé. shì xiū shēn gōng cái, zé xián liáng fā. shù rén gēng nóng shù yì, zé cái yòng zú. gù yuē: fán cǐ wǔ zhě, lì zhī wù yě. fū mín bì zhī wù, rán hòu xīn yī, xīn yī rán hòu yì zhuān, xīn yī ér yì zhuān, rán hòu gōng zú guān yě. gù yuē: lì bù kě bù wù yě.
曰:民知禮矣,而未知務,然後布法以任力,任力有五務,五務者何?曰:君擇臣而任官,大夫任官辯事,官長任事守職,士修身功材,庶人耕農樹藝。君擇臣而任官,則事不煩亂。大夫任官辯事,則舉措時。官長任事守職,則動作和。士修身功材,則賢良發。庶人耕農樹藝,則財用足。故曰:凡此五者,力之務也。夫民必知務,然後心一,心一然後意專,心一而意專,然後功足觀也。故曰:力不可不務也。
yuē: mín zhī wù yǐ, ér wèi zhī quán, rán hòu kǎo sān dù yǐ dòng zhī suǒ wèi sān dù zhě hé? yuē: shàng dù zhī tiān xiáng, xià dù zhī dì yí, zhōng dù zhī rén shùn, cǐ suǒ wèi sān dù. gù yuē: tiān shí bù xiáng, zé yǒu shuǐ hàn. dì dào bù yí, zé yǒu jī jǐn. rén dào bù shùn, zé yǒu huò luàn cǐ sān zhě zhī lái yě, zhèng zhào zhī. yuē: shěn shí yǐ jǔ shì, yǐ shì dòng mín, yǐ mín dòng guó, yǐ guó dòng tiān xià. tiān xià dòng, rán hòu gōng míng kě chéng yě, gù mín bì zhī quán rán hòu jǔ cuò dé. jǔ cuò dé zé mín hé jí, mín hé jí zé gōng míng lì yǐ, gù yuē: quán bù kě bù dù yě.
曰:民知務矣,而未知權,然後考三度以動之;所謂三度者何?曰:上度之天祥,下度之地宜,中度之人順,此所謂三度。故曰:天時不祥,則有水旱。地道不宜,則有饑饉。人道不順,則有禍亂;此三者之來也,政召之。曰:審時以舉事,以事動民,以民動國,以國動天下。天下動,然後功名可成也,故民必知權然後舉錯得。舉錯得則民和輯,民和輯則功名立矣,故曰:權不可不度也。
gù yuē wǔ jīng jì bù, rán hòu zhú jiān mín, jié zhóu wěi, píng chán tè, ér wú tīng yín cí, wú zuò yín qiǎo. ruò mín yǒu yín xíng xié xìng, shù wèi yín cí, zuò wèi yín qiǎo, yǐ shàng chǎn jūn shàng, ér xià huò bǎi xìng, yí guó dòng zhòng, yǐ hài mín wù zhě, qí xíng sǐ liú, gù yuē: fán rén jūn zhī suǒ yǐ nèi shī bǎi xìng, wài shī zhū hóu, bīng cuò ér dì xuē, míng bēi ér guó kuī, shè jì miè fù, shēn tǐ wēi dài, fēi shēng yú chǎn yín zhě wèi zhī cháng wén yě. hé yǐ zhī qí rán yě? yuē: yín shēng chǎn ěr, yín guān chǎn mù, ěr mù zhī suǒ hǎo chǎn xīn, xīn zhī suǒ hǎo shāng mín, mín shāng ér shēn bù wēi zhě, wèi zhī cháng wén yě. yuē: shí kuàng xū, kěn tián chóu, xiū qiáng wū, zé guó jiā fù. jié yǐn shí, zǔn yī fú, zé cái yòng zú. jǔ xián liáng, wù gōng láo, bù dé huì, zé xián rén jìn. zhú jiān rén, jié zhóu wěi, qù chán tè, zé jiān rén zhǐ. xiū jī jǐn, jiù zāi hài, zhèn bà lù, zé guó jiā dìng.
故曰五經既布,然後逐奸民,詰軸偽,屏讒慝,而毋聽淫辭,毋作淫巧。若民有淫行邪性,樹為淫辭,作為淫巧,以上諂君上,而下惑百姓,移國動眾,以害民務者,其刑死流,故曰:凡人君之所以內失百姓,外失諸侯,兵挫而地削,名卑而國虧,社稷滅覆,身體危殆,非生於諂淫者未之嘗聞也。何以知其然也?曰:淫聲諂耳,淫觀諂目,耳目之所好諂心,心之所好傷民,民傷而身不危者,未之嘗聞也。曰:實壙虛,墾田疇,修牆屋,則國家富。節飲食,撙衣服,則財用足。舉賢良,務功勞,布德惠,則賢人進。逐奸人,詰軸偽,去讒慝,則奸人止。修饑饉,救災害,振罷露,則國家定。
míng wáng zhī wù, zài yú qiáng běn shì, qù wú yòng, rán hòu mín kě shǐ fù. lùn xián rén, yòng yǒu néng, ér mín kě shǐ zhì. báo shuì liǎn, wú jì yú mín, dài yǐ zhōng ài, ér mín kě shǐ qīn sān zhě, bà wáng zhī shì yě. shì yǒu běn ér rén yì qí yào yě, jīn gōng yǐ qiǎo yǐ, ér mín bù zú yú bèi yòng zhě, qí yuè zài wán hǎo. nóng yǐ láo yǐ, ér tiān xià jī zhě, qí yuè zài zhēn guài, fāng zhàng chén yú qián. nǚ yǐ qiǎo yǐ, ér tiān xià hán zhě, qí yuè zài wén xiù. shì gù bó dài lí, dà mèi liè, wén xiù rǎn, kè lòu xuē, diāo zhuó cǎi. guān jǐ ér bù zhēng, shì chán ér bù shuì. shì gù gǔ zhī liáng gōng, bù láo qí zhī qiǎo yǐ wèi wán hǎo, wú yòng zhī wù, shǒu fǎ zhě bù shī.
明王之務,在於強本事,去無用,然後民可使富。論賢人,用有能,而民可使治。薄稅斂,毋茍於民,待以忠愛,而民可使親;三者,霸王之事也。事有本而仁義其要也,今工以巧矣,而民不足於備用者,其悅在玩好。農以勞矣,而天下飢者,其悅在珍怪,方丈陳於前。女以巧矣,而天下寒者,其悅在文繡。是故博帶梨,大袂列,文繡染,刻鏤削,雕琢采。關幾而不征,市鄽而不稅。是故古之良工,不勞其知巧以為玩好,無用之物,守法者不失。