yī yīn qíng
一、因情

fán zhì tiān xià, bì yīn rén qíng. rén qíng zhě, yǒu hǎo è, gù shǎng fá kě yòng shǎng fá kě yòng, zé jìn lìng kě lì ér zhì dào jù yǐ. jūn zhí bǐng yǐ chù shì, gù lìng xíng jìn zhǐ. bǐng zhě, shā shēng zhī zhì yě shì zhě, shèng zhòng zhī zī yě. fèi zhì wú dù zé quán dú, shǎng fá xià gòng zé wēi fēn. shì yǐ míng zhǔ bù huái ài ér tīng, bù liú shuō ér jì. gù tīng yán bù cān, zé quán fēn hū jiān zhì lì bù yòng, zé jūn qióng hū chén. gù míng zhǔ zhī xíng zhì yě tiān, qí yòng rén yě guǐ. tiān zé bù fēi, guǐ zé bù kùn. shì xíng jiào yán, nì ér bù wéi, huǐ yù yī xíng ér bù yì. gù shǎng xián fá bào, yù shàn zhī zhì zhě yě shǎng bào fá xián, jǔ è zhī zhì zhě yě: shì wèi shǎng tóng fá yì. shǎng mò rú hòu, shǐ mín lì zhī yù mò rú měi, shǐ mín róng zhī zhū mò rú zhòng, shǐ mín wèi zhī huǐ mò rú è, shǐ mín chǐ zhī. rán hòu yī xíng qí fǎ, jìn zhū yú sī jiā, bù hài gōng zuì. shǎng fá bì zhī zhī, zhī zhī, dào jǐn yǐ.
凡治天下，必因人情。人情者，有好惡，故賞罰可用；賞罰可用，則禁令可立而治道具矣。君執柄以處勢，故令行禁止。柄者，殺生之制也；勢者，勝眾之資也。廢置無度則權瀆，賞罰下共則威分。是以明主不懷愛而聽，不留說而計。故聽言不參，則權分乎奸；智力不用，則君窮乎臣。故明主之行制也天，其用人也鬼。天則不非，鬼則不困。勢行教嚴，逆而不違，毀譽一行而不議。故賞賢罰暴，譽善之至者也；賞暴罰賢，舉惡之至者也：是謂賞同罰異。賞莫如厚，使民利之；譽莫如美，使民榮之；誅莫如重，使民畏之；毀莫如惡，使民恥之。然後一行其法，禁誅於私家，不害功罪。賞罰必知之，知之，道盡矣。

èr zhǔ dào
二、主道

lì bù dí zhòng, zhì bù jǐn wù. yǔ qí yòng yī rén, bù rú yòng yī guó, gù zhì lì dí ér qún wù shèng. chuāi zhōng zé sī láo, bù zhōng zé rèn guò. xià jūn jǐn jǐ zhī néng, zhōng jūn jǐn rén zhī lì, shàng jūn jǐn rén zhī zhì. shì yǐ shì zhì ér jié zhì, yī tīng ér gōng huì. tīng bù yī zé hòu bèi yú qián, hòu bèi yú qián zé yú zhì bù fēn bù gōng huì zé yóu yù ér bù duàn, bù duàn zé shì liú. zì qǔ yī, zé wú dào duò hè zhī lèi. gù shǐ zhī fěng, fěng dìng ér nù. shì yǐ yán chén zhī yuē, bì yǒu cè jí. jié zhì zhě shì fā ér yàn, jié néng zhě gōng jiàn ér móu chéng bài. chéng bài yǒu zhēng, shǎng fá suí zhī. shì chéng zé jūn shōu qí gōng, guī bài zé chén rèn qí zuì. jūn rén zhě hé fú yóu bù qīn, ér kuàng yú lì hū? shì zhì yóu bù qīn, ér kuàng yú xuán hū? gù fēi yòng rén yě bù qǔ tóng, tóng zé jūn nù. shǐ rén xiāng yòng zé jūn shén, zé xià jǐn. xià jǐn xià, zé chén shàng bù yīn jūn, ér zhǔ dào bì yǐ.
力不敵眾，智不盡物。與其用一人，不如用一國，故智力敵而群物勝。揣中則私勞，不中則任過。下君盡己之能，中君盡人之力，上君盡人之智。是以事至而結智，一聽而公會。聽不一則後悖於前，後悖於前則愚智不分；不公會則猶豫而不斷，不斷則事留。自取一，則毋道墮壑之累。故使之諷，諷定而怒。是以言陳之曰，必有策籍。結智者事發而驗，結能者功見而謀成敗。成敗有徵，賞罰隨之。事成則君收其功，規敗則臣任其罪。君人者合符猶不親，而況於力乎？事智猶不親，而況於懸乎？故非用人也不取同，同則君怒。使人相用則君神，則下盡。下盡下，則臣上不因君，而主道畢矣。

sān qǐ luàn
三、起亂

zhī chén zhǔ zhī yì lì zhě wáng, yǐ wèi tóng zhě jié, yǔ gòng shì zhě shā. gù míng zhǔ shěn gōng sī zhī fēn, shěn lì hài zhī dì, jiān nǎi wú suǒ chéng. luàn zhī suǒ shēng liù yě: zhǔ mǔ, hòu jī, zi xìng, dì xiōng, dà chén, xiǎn xián. rèn lì zé chén, zhǔ mǔ bù fàng lǐ shī yì děng, hòu jī bù yí fēn shì bù èr, shù shì bù zhēng quán jí bù shī, shǐ dì bù qīn xià bù yī mén, dà chén yǒu yōng jìn shǎng bì xíng, xiǎn xián bù luàn. chén yǒu èr yīn, wèi wài nèi yě. wài yuē wèi, nèi yuē ài. suǒ wèi zhī qiú dé, suǒ ài zhī yán tīng, cǐ luàn chén zhī suǒ yīn yě. wài guó zhī zhì zhū lì zhě, jié zhū qīn nì zhòng tǎng, zé wài bù jí yǐ jué lù xún gōng, qǐng zhě jù zuì, zé nèi bù yīn yǐ. wài bù jí, nèi bù yīn, zé jiān chōng sè yǐ. guān xí jié ér jìn, yǐ zhì dà rèn, zhì yě. qí wèi zhì ér rèn dà zhě, yǐ sān jié chí zhī: yuē zhì, yuē zhèn, yuē gù. qīn qī qī zǐ, zhì yě jué lù hòu ér bì, zhèn yě cān wǔ zé nù, gù yě. xián zhě zhǐ yú zhì, tān tāo huà yú zhèn, jiān xié qióng yú gù. rěn bù zhì zé xià shàng, xiǎo bù chú zé dà zhū, ér míng shí dāng zé jìng zhī. shēng hài shì, sǐ shāng míng, zé xíng yǐn shí bù rán, ér yǔ qí chóu: cǐ wèi chú yīn jiān yě. yī yuē guǐ, guǐ yuē yì. yì gōng ér shǎng, jiàn zuì ér fá, ér guǐ nǎi zhǐ. shì fēi bù xiè, shuō jiàn bù tōng, ér yì nǎi bù yòng. fù xiōng xián liáng bō chū yuē yóu huò, qí huàn lín dí duō zī. lù rǔ zhī rén jìn xí yuē xiá zéi, qí huàn fā fèn yí rǔ zhī xīn shēng. cáng nù chí zuì ér bù fā yuē zēng luàn, qí huàn jiǎo xìng wàng jǔ zhī rén qǐ. dà chén liǎng chóng tí héng ér bù yǐ yuē juǎn huò, qí huàn jiā lóng jié shā zhī nán zuò. tuō yì bù zì shén yuē dàn wēi, qí huàn zéi fū zhèn dú zhī luàn qǐ. cǐ wǔ huàn zhě, rén zhǔ zhī bù zhī, shì yǒu jié shā zhī shì. fèi zhì zhī shì, shēng yú nèi zé zhì, shēng yú wài zé luàn. shì yǐ míng zhǔ yǐ gōng lùn zhī nèi, ér yǐ lì zī zhī wài, qí gù guó zhì ér dí luàn. jí luàn zhī dào: chén zēng, zé qǐ wài ruò xuàn chén ài, zé qǐ nèi ruò yào.
知臣主之異利者王，以為同者劫，與共事者殺。故明主審公私之分，審利害之地，奸乃無所乘。亂之所生六也：主母，後姬，子姓，弟兄，大臣，顯賢。任吏責臣，主母不放；禮施異等，後姬不疑；分勢不貳，庶適不爭；權籍不失，史弟不侵；下不一門，大臣有擁；禁賞必行，顯賢不亂。臣有二因，謂外內也。外曰畏，內曰愛。所畏之求得，所愛之言聽，此亂臣之所因也。外國之置諸吏者，結誅親暱重帑，則外不籍矣；爵祿循功，請者俱罪，則內不因矣。外不籍，內不因，則奸充塞矣。官襲節而進，以至大任，智也。其位至而任大者，以三節持之：曰質，曰鎮，曰固。親戚妻子，質也；爵祿厚而必，鎮也；參伍責怒，固也。賢者止於質，貪饕化於鎮，奸邪窮於固。忍不制則下上，小不除則大誅，而名實當則徑之。生害事，死傷名，則行飲食；不然，而與其仇：此謂除陰奸也。醫曰詭，詭曰易。易功而賞，見罪而罰，而詭乃止。是非不泄，說諫不通，而易乃不用。父兄賢良播出曰游禍，其患鄰敵多資。僇辱之人近習曰狎賊，其患發忿疑辱之心生。藏怒持罪而不發曰增亂，其患僥倖妄舉之人起。大臣兩重提衡而不踦曰卷禍，其患家隆劫殺之難作。脫易不自神曰彈威，其患賊夫酖毒之亂起。此五患者，人主之不知，是有劫殺之事。廢置之事，生於內則治，生於外則亂。是以明主以功論之內，而以利資之外，其故國治而敵亂。即亂之道：臣憎，則起外若眩；臣愛，則起內若藥。

sì lì dào
四、立道

cān wǔ zhī dào: xíng cān yǐ móu duō, kuí wǔ yǐ zé shī. xíng cān bì chāi, kuí wǔ bì nù. bù chāi zé dú shàng, bù nù zé xiāng hè. chāi zhī zhēng zú yǐ zhī duō guǎ, nù zhī qián bù jí qí zhòng. guān tīng zhī shì, qí zhēng zài bǐ zhōu ér shǎng yì yě, zhū wú yè ér zuì tóng. yán huì zhòng duān, bì kuí zhī yǐ dì, móu zhī yǐ tiān, yàn zhī yǐ wù, cān zhī yǐ rén. sì zhēng zhě fú, nǎi kě yǐ guān yǐ. cān yán yǐ zhī qí chéng, yì shì yǐ gǎi qí zé, zhí jiàn yǐ dé fēi cháng. yī yòng yǐ wù jìn xí, zhòng yán yǐ jù yuǎn shǐ. jǔ wǎng yǐ xī qí qián, jí ěr yǐ zhī qí nèi, shū zhì yǐ zhī qí wài. wò míng yǐ wèn suǒ àn, guǐ shǐ yǐ jué dú xiè. dào yán yǐ cháng suǒ yí, lùn fǎn yǐ dé yīn jiān. shè jiàn yǐ gāng dú wèi, jǔ cuò yǐ guān jiān dòng. míng shuō yǐ yòu bì guò, bēi shì yǐ guān zhí tāo. xuān wén yǐ tōng wèi jiàn, zuò dòu yǐ sàn péng dǎng. shēn yī yǐ jǐng zhòng xīn, xiè yì yǐ yì qí lǜ. shì lèi zé hé qí cān, chén guò zé míng qí gù. zhī pì zuì yǐ zhǐ wēi, yīn shǐ shí xún yǐ shěng zhōng. jiàn gèng yǐ lí tōng bǐ. xià yuē yǐ qīn qí shàng: xiāng shì, yuē qí tíng chén tíng chén, yuē qí guān shǔ bīng shì, yuē qí jūn lì qiǎn shǐ, yuē qí xíng jiè xiàn lìng, yuē qí pì lì láng zhōng, yuē qí zuǒ yòu hòu jī, yuē qí gōng yuàn. cǐ zhī wèi tiáo dá zhī dào. yán tōng shì xiè, zé shù bù xíng.
參伍之道：行參以謀多，揆伍以責失。行參必拆，揆伍必怒。不拆則瀆上，不怒則相和。拆之徵足以知多寡，怒之前不及其眾。觀聽之勢，其征在比周而賞異也，誅毋謁而罪同。言會眾端，必揆之以地，謀之以天，驗之以物，參之以人。四征者符，乃可以觀矣。參言以知其誠，易視以改其澤，執見以得非常。一用以務近習，重言以懼遠使。舉往以悉其前，即邇以知其內，疏置以知其外。握明以問所暗，詭使以絕黷泄。倒言以嘗所疑，論反以得陰奸。設諫以綱獨為，舉錯以觀奸動。明說以誘避過，卑適以觀直謟。宣聞以通未見，作斗以散朋黨。深一以警眾心，泄異以易其慮。似類則合其參，陳過則明其固。知辟罪以止威，陰使時循以省衷。漸更以離通比。下約以侵其上：相室，約其廷臣；廷臣，約其官屬；兵士，約其軍吏；遣使，約其行介；縣令，約其辟吏；郎中，約其左右；後姬，約其宮媛。此之謂條達之道。言通事泄，則術不行。

wǔ lèi bǐng
五、類柄

míng zhǔ, qí wù zài zhōu mì. shì yǐ xǐ jiàn zé dé cháng, nù jiàn zé wēi fēn. gù míng zhǔ zhī yán gé sāi ér bù tōng, zhōu mì ér bù jiàn. gù yǐ yī de shí zhě, xià dào yě yǐ shí dé yī zhě, shàng dào yě. míng zhǔ jiān xíng shàng xià, gù jiān wú suǒ shī. wǔ guān lián xiàn ér lín, yè guò shǎng, shī guò zhū. shàng zhī yú xià, xià zhī yú shàng, yì rán. shì gù shàng xià guì jiàn xiāng wèi yǐ fǎ, xiāng huì yǐ hé. mín zhī xìng, yǒu shēng zhī shí, yǒu shēng zhī míng. wèi jūn zhě yǒu xián zhī zhī míng, yǒu shǎng fá zhī shí. míng shí jù zhì, gù fú shàn bì wén yǐ.
明主，其務在周密。是以喜見則德償，怒見則威分。故明主之言隔塞而不通，周密而不見。故以一得十者，下道也；以十得一者，上道也。明主兼行上下，故奸無所失。伍、官、連、縣而鄰，謁過賞，失過誅。上之於下，下之於上，亦然。是故上下貴賤相畏以法，相誨以和。民之性，有生之實，有生之名。為君者有賢知之名，有賞罰之實。名實俱至，故福善必聞矣。

liù cān yán
六、參言

tīng bù cān, zé wú yǐ zé xià yán bù dū hū yòng, zé xié shuō dāng shàng. yán zhī wèi wù yě yǐ duō xìn, bù rán zhī wù, shí cóng yún yí, bǎi rén rán hū, qiān rén bù kě jiě yě. nà zhě yán zhī yí, biàn zhě yán zhī xìn. jiān zhī shí shàng yě, qǔ zī hū zhòng, jí xìn hū biàn, ér yǐ lèi shì qí sī. rén zhǔ bù yàn fèn ér dài hé cān, qí shì zī xià yě. yǒu dào zhī zhǔ tīng yán, dū qí yòng, kè qí gōng, gōng kè ér shǎng fá shēng yān, gù wú yòng zhī biàn bù liú cháo. rèn shì zhě zhī bù zú yǐ zhì zhí, zé fàng guān shōu. shuō dà ér kuā zé qióng duān, gù jiān dé ér nù. wú gù ér bù dāng wèi wū, wū ér zuì chén. yán bì yǒu bào, shuō bì zé yòng yě, gù péng dǎng zhī yán bù shàng wén. fán tīng zhī dào, rén chén zhōng lùn yǐ wén jiān, bó lùn yǐ nèi yī, rén zhǔ bù zhì zé jiān dé zī. míng zhǔ zhī dào, jǐ xǐ, zé qiú qí suǒ nà jǐ nù, zé chá qí suǒ gòu lùn yú yǐ biàn zhī hòu, yǐ dé huǐ yù gōng sī zhī zhēng. zhòng jiàn yǐ xiào zhì gù, shǐ jūn zì qǔ yī yǐ bì zuì, gù zhòng zhī jiàn yě bài. jūn zhī qǔ yě, wú fù yán yú shàng yǐ shè jiāng rán, jīn fú yán yú hòu yǐ zhī mán chéng yǔ. míng zhǔ zhī dào, chén bù dé liǎng jiàn, bì rèn qí yī yǔ bù dé shàn xíng, bì hé qí cān, gù jiān wú dào jìn yǐ.
聽不參，則無以責下；言不督乎用，則邪說當上。言之為物也以多信，不然之物，十從雲疑，百人然乎，千人不可解也。吶者言之疑，辯者言之信。奸之食上也，取資乎眾，籍信乎辯，而以類飾其私。人主不饜忿而待合參，其勢資下也。有道之主聽言，督其用，課其功，功課而賞罰生焉，故無用之辯不留朝。任事者知不足以治職，則放官收。說大而夸則窮端，故奸得而怒。無故而不當為誣，誣而罪臣。言必有報，說必責用也，故朋黨之言不上聞。凡聽之道，人臣忠論以聞奸，博論以內一，人主不智則奸得資。明主之道，己喜，則求其所納；己怒，則察其所構；論於已變之後，以得毀譽公私之徵。眾諫以效智故，使君自取一以避罪，故眾之諫也敗。君之取也，無副言於上以設將然，今符言於後以知謾誠語。明主之道，臣不得兩諫，必任其一語；不得擅行，必合其參，故奸無道進矣。

qī tīng fǎ
七、聽法

guān zhī zhòng yě, wú fǎ yě fǎ zhī xī yě, shàng àn yě. shàng àn wú dù, zé guān shàn wèi guān shàn wèi, gù fèng zhòng wú qián zé zhēng duō zhēng duō gù fù. guān zhī fù zhòng yě, luàn gōng zhī suǒ shēng yě. míng zhǔ zhī dào qǔ yú rèn, xián yú guān, shǎng yú gōng. yán chéng, zhǔ xǐ, jù bì lì bù dāng, zhǔ nù, jù bì hài zé rén bù sī fù xiōng ér jìn qí chóu chóu. shì zú yǐ xíng fǎ, fèng zú yǐ gěi shì, ér sī wú suǒ shēng, gù mín láo kǔ ér qīng guān. rèn shì zhě wú zhòng, shǐ qí chǒng bì zài jué wài guān zhě wú sī, shǐ qí lì bì zài lù gù mín zūn jué ér zhòng lù. jué lù, suǒ yǐ shǎng yě mín zhòng suǒ yǐ shǎng yě, zé guó zhì. xíng zhī fán yě, míng zhī móu yě, shǎng yù bù dāng zé mín yí, mín zhī zhòng míng yǔ qí zhòng shǎng yě jūn. shǎng zhě yǒu fěi yān, bù zú yǐ quàn fá zhě yǒu yù yān, bù zú yǐ jìn. míng zhǔ zhī dào, shǎng bì chū hū gōng lì, míng bì zài hu wèi shàng. shǎng yù tóng guǐ, fēi zhū jù xíng. rán zé mín wú róng yú shǎng zhī nèi. yǒu zhòng fá zhě bì yǒu è míng, gù mín wèi. fá, suǒ yǐ jìn yě mín wèi suǒ yǐ jìn, zé guó zhì yǐ.
官之重也，毋法也；法之息也，上暗也。上暗無度，則官擅為；官擅為，故奉重無前；則征多；征多故富。官之富重也，亂功之所生也。明主之道取於任，賢於官，賞於功。言程，主喜，俱必利；不當，主怒，俱必害；則人不私父兄而進其仇讎。勢足以行法，奉足以給事，而私無所生，故民勞苦而輕官。任事者毋重，使其寵必在爵；外官者毋私，使其利必在祿；故民尊爵而重祿。爵祿，所以賞也；民重所以賞也，則國治。刑之煩也，名之繆也，賞譽不當則民疑，民之重名與其重賞也均。賞者有誹焉，不足以勸；罰者有譽焉，不足以禁。明主之道，賞必出乎公利，名必在乎為上。賞譽同軌，非誅俱行。然則民無榮於賞之內。有重罰者必有惡名，故民畏。罰，所以禁也；民畏所以禁，則國治矣。

bā zhǔ wēi
八、主威

xíng yì shì zé zhǔ wēi fēn, cí rén tīng zé fǎ zhì huǐ. mín yǐ zhì wèi shàng, ér shàng yǐ shì bēi xià, gù xià sì hěn chù ér róng yú qīng jūn zhī sú, zé zhǔ wēi fēn. mín yǐ fǎ nán fàn shàng, ér shàng yǐ fǎ náo cí rén, gù xià míng ài shī ér wù qiú wén zhī zhèng, shì yǐ fǎ lìng huī. zūn sī xíng yǐ èr zhǔ wēi, xíng qiú wén yǐ yí fǎ, tīng zhī zé luàn zhì, bù tīng zé bàng zhǔ, gù jūn qīng hū wèi ér fǎ luàn hū guān, cǐ zhī wèi wú cháng zhī guó. míng zhǔ zhī dào, chén bù dé yǐ xíng yì chéng róng, bù dé yǐ jiā lì wèi gōng, gōng míng suǒ shēng, bì chū yú guān fǎ. fǎ zhī nián wài, suī yǒu nán xíng, bù yǐ xiǎn yān, gù mín wú yǐ sī míng. shè fǎ dù yǐ qí mín, xìn shǎng fá yǐ jǐn mín néng, míng fěi yù yǐ quàn jǔ. míng hào shǎng fá fǎ lìng sān yú. gù dà chén yǒu xíng zé zūn jūn, bǎi xìng yǒu gōng zé lì shàng, cǐ zhī wèi yǒu dào zhī guó yě.
行義示則主威分，慈仁聽則法制毀。民以制畏上，而上以勢卑下，故下肆很觸而榮於輕君之俗，則主威分。民以法難犯上，而上以法撓慈仁，故下明愛施而務賕紋之政，是以法令隳。尊私行以貳主威，行賕紋以疑法，聽之則亂治，不聽則謗主，故君輕乎位而法亂乎官，此之謂無常之國。明主之道，臣不得以行義成榮，不得以家利為功，功名所生，必出於官法。法之年外，雖有難行，不以顯焉，故民無以私名。設法度以齊民，信賞罰以盡民能，明誹譽以勸沮。名號、賞罰、法令三隅。故大臣有行則尊君，百姓有功則利上，此之謂有道之國也。