shàng gǔ zhī shì, rén mín shǎo ér qín shòu zhòng, rén mín bù shèng qín shòu chóng shé. yǒu shèng rén zuò, gòu mù wèi cháo yǐ bì qún hài, ér mín yuè zhī, shǐ wáng tiān xià, hào yuē yǒu cháo shì. mín shí guǒ luǒ bàng há, xīng sāo è chòu ér shāng hài fù wèi, mín duō jí bìng. yǒu shèng rén zuò, zuān suì qǔ huǒ yǐ huà xīng sāo, ér mín shuō zhī, shǐ wáng tiān xià, hào zhī yuē suì rén shì. zhōng gǔ zhī shì, tiān xià dà shuǐ, ér gǔn yǔ jué dú. jìn gǔ zhī shì, jié zhòu bào luàn, ér tāng wǔ zhēng fá. jīn yǒu gòu mù zuān suì yú xià hòu shì zhī shì zhě, bì wèi gǔn yǔ xiào yǐ yǒu jué dú yú yīn zhōu zhī shì zhě, bì wèi tāng wǔ xiào yǐ. rán zé jīn yǒu měi yáo shùn tāng wǔ yǔ zhī dào yú dāng jīn zhī shì zhě, bì wèi xīn shèng xiào yǐ. shì yǐ shèng rén bù qī xiū gǔ, bù fǎ cháng kě, lùn shì zhī shì, yīn wèi zhī bèi. sòng yǒu rén gēng tián zhě, tián zhōng yǒu zhū, tù zǒu chù zhū, zhé jǐng ér sǐ, yīn shì qí lěi ér shǒu zhū, jì fù dé tù, tù bù kě fù dé, ér shēn wèi sòng guó xiào. jīn yù yǐ xiān wáng zhī zhèng, zhì dāng shì zhī mín, jiē shǒu zhū zhī lèi yě.
上古之世,人民少而禽獸眾,人民不勝禽獸蟲蛇。有聖人作,構木為巢以避群害,而民悅之,使王天下,號曰有巢氏。民食果蓏蚌蛤,腥臊惡臭而傷害腹胃,民多疾病。有聖人作,鑽燧取火以化腥臊,而民說之,使王天下,號之曰燧人氏。中古之世,天下大水,而鯀、禹決瀆。近古之世,桀、紂暴亂,而湯、武征伐。今有構木鑽燧於夏后氏之世者,必為鯀、禹笑矣;有決瀆於殷、周之世者,必為湯、武笑矣。然則今有美堯、舜、湯、武、禹之道於當今之世者,必為新聖笑矣。是以聖人不期修古,不法常可,論世之事,因為之備。宋有人耕田者,田中有株,兔走觸株,折頸而死,因釋其耒而守株,冀復得兔,兔不可復得,而身為宋國笑。今欲以先王之政,治當世之民,皆守株之類也。
gǔ zhě zhàng fū bù gēng, cǎo mù zhī shí zú shí yě fù rén bù zhī, qín shòu zhī pí zú yī yě. bù shì lì ér yǎng zú, rén mín shǎo ér cái yǒu yú, gù mín bù zhēng. shì yǐ hòu shǎng bù xíng, zhòng fá bù yòng, ér mín zì zhì. jīn rén yǒu wǔ zǐ bù wèi duō, zi yòu yǒu wǔ zǐ, dà fù wèi sǐ ér yǒu èr shí wǔ sūn. shì yǐ rén mín zhòng ér cái guǎ, shì lì láo ér gōng yǎng báo, gù mín zhēng, suī bèi shǎng lèi fá ér bù miǎn yú luàn.
古者丈夫不耕,草木之實足食也;婦人不織,禽獸之皮足衣也。不事力而養足,人民少而財有餘,故民不爭。是以厚賞不行,重罰不用,而民自治。今人有五子不為多,子又有五子,大父未死而有二十五孫。是以人民眾而財寡,事力勞而供養薄,故民爭,雖倍賞累罰而不免於亂。
yáo zhī wáng tiān xià yě, máo cí bù jiǎn, cǎi chuán bù zhuó lì zī zhī shí, lí huò zhī gēng dōng rì ní qiú, xià rì gé yī suī jiān mén zhī fú yǎng, bù kuī yú cǐ yǐ. yǔ zhī wáng tiān xià yě, shēn zhí lěi chā yǐ wèi mín xiān, gǔ wú bá, jìng bù shēng máo, suī chén lǔ zhī láo, bù kǔ yú cǐ yǐ. yǐ shì yán zhī, fū gǔ zhī ràng tiān zǐ zhě, shì qù jiān mén zhī yǎng, ér lí chén lǔ zhī láo yě, gǔ chuán tiān xià ér bù zú duō yě. jīn zhī xiàn lìng, yī rì shēn sǐ, zi sūn lěi shì jié jià, gù rén zhòng zhī. shì yǐ rén zhī yú ràng yě, qīng cí gǔ zhī tiān zǐ, nán qù jīn zhī xiàn lìng zhě, bó hòu zhī shí yì yě. fū shān jū ér gǔ jí zhě, lǘ là ér xiāng yí yǐ shuǐ zé jū kǔ shuǐ zhě, mǎi yōng ér jué dòu. gù jī suì zhī chūn, yòu dì bù xiǎng ráng suì zhī qiū, shū kè bì shí. fēi shū gǔ ròu ài guò kè yě, duō shǎo zhī shí yì yě. shì yǐ gǔ zhī yì cái, fēi rén yě, cái duō yě jīn zhī zhēng duó, fēi bǐ yě, cái guǎ yě. qīng cí tiān zǐ, fēi gāo yě, shì báo yě zhēng shì tuó, fēi xià yě, quán zhòng yě. gù shèng rén yì duō shǎo lùn bó hòu wèi zhī zhèng. gù fá báo bù wèi cí, zhū yán bù wèi lì, chēng sú ér xíng yě. gù shì yīn yú shì, ér bèi shì yú shì.
堯之王天下也,茅茨不翦,采椽不斫;糲粢之食,藜藿之羹;冬日麑裘,夏日葛衣;雖監門之服養,不虧於此矣。禹之王天下也,身執耒臿以為民先,股無胈,脛不生毛,雖臣虜之勞,不苦於此矣。以是言之,夫古之讓天子者,是去監門之養,而離臣虜之勞也,古傳天下而不足多也。今之縣令,一日身死,子孫累世絜駕,故人重之。是以人之於讓也,輕辭古之天子,難去今之縣令者,薄厚之實異也。夫山居而谷汲者,膢臘而相遺以水;澤居苦水者,買庸而決竇。故飢歲之春,幼弟不餉;穰歲之秋,疏客必食。非疏骨肉愛過客也,多少之實異也。是以古之易財,非仁也,財多也;今之爭奪,非鄙也,財寡也。輕辭天子,非高也,勢薄也;爭士橐,非下也,權重也。故聖人議多少、論薄厚為之政。故罰薄不為慈,誅嚴不為戾,稱俗而行也。故事因於世,而備適於事。
gǔ zhě wén wáng chù fēng hào zhī jiān, dì fāng bǎi lǐ, xíng rén yì ér huái xī róng, suì wáng tiān xià. xú yǎn wáng chù hàn dōng, dì fāng wǔ bǎi lǐ, xíng rén yì, gē dì ér cháo zhě sān shí yǒu liù guó. jīng wén wáng kǒng qí hài jǐ yě, jǔ bīng fá xú, suì miè zhī. gù wén wáng xíng rén yì ér wáng tiān xià, yǎn wáng xíng rén yì ér sàng qí guó, shì rén yì yòng yú gǔ bù yòng yú jīn yě. gù yuē: shì yì zé shì yì. dāng shùn zhī shí, yǒu miáo bù fú, yǔ jiāng fá zhī. shùn yuē: bù kě. shàng dé bù hòu ér xíng wǔ, fēi dào yě. nǎi xiū jiào sān nián, zhí gàn qī wǔ, yǒu miáo nǎi fú. gòng gōng zhī zhàn, tiě xiān jǔ zhě jí hū dí, kǎi jiǎ bù jiān zhě shāng hū tǐ. shì gàn qī yòng yú gǔ bù yòng yú jīn yě. gù yuē: shì yì zé bèi biàn. shàng gǔ jìng yú dào dé, zhōng shì zhú yú zhì móu, dāng jīn zhēng yú qì lì. qí jiāng gōng lǔ, lǔ shǐ zi gòng shuō zhī. qí rén yuē: zi yán fēi bù biàn yě, wú suǒ yù zhě tǔ dì yě, fēi sī yán suǒ wèi yě. suì jǔ bīng fá lǔ, qù mén shí lǐ yǐ wèi jiè. gù yǎn wáng rén yì ér xú wáng, zi gòng biàn zhì ér lǔ xuē. yǐ shì yán zhī, fū rén yì biàn zhì, fēi suǒ yǐ chí guó yě. qù yǎn wáng zhī rén, xī zǐ gòng zhī zhì, xún xú lǔ zhī lì shǐ dí wàn chéng, zé qí jīng zhī yù bù de xíng yú èr guó yǐ.
古者文王處豐、鎬之間,地方百里,行仁義而懷西戎,遂王天下。徐偃王處漢東,地方五百里,行仁義,割地而朝者三十有六國。荊文王恐其害己也,舉兵伐徐,遂滅之。故文王行仁義而王天下,偃王行仁義而喪其國,是仁義用於古不用於今也。故曰:世異則事異。當舜之時,有苗不服,禹將伐之。舜曰:「不可。上德不厚而行武,非道也。」乃修教三年,執干戚舞,有苗乃服。共工之戰,鐵銛矩者及乎敵,鎧甲不堅者傷乎體。是干戚用於古不用於今也。故曰:事異則備變。上古競於道德,中世逐於智謀,當今爭於氣力。齊將攻魯,魯使子貢說之。齊人曰:「子言非不辯也,吾所欲者土地也,非斯言所謂也。」遂舉兵伐魯,去門十里以為界。故偃王仁義而徐亡,子貢辯智而魯削。以是言之,夫仁義辯智,非所以持國也。去偃王之仁,息子貢之智,循徐、魯之力使敵萬乘,則齊、荊之欲不得行於二國矣。
fū gǔ jīn yì sú, xīn gù yì bèi. rú yù yǐ kuān huǎn zhī zhèng, zhì jí shì zhī mín, yóu wú pèi cè ér yù hàn mǎ, cǐ bù zhī zhī huàn yě. jīn rú mò jiē chēng xiān wáng jiān ài tiān xià, zé shì mín rú fù mǔ. hé yǐ míng qí rán yě? yuē: sī kòu xíng xíng, jūn wèi zhī bù jǔ lè wén sǐ xíng zhī bào, jūn wèi liú tì. cǐ suǒ jǔ xiān wáng yě. fū yǐ jūn chén wèi rú fù zǐ zé bì zhì, tuī shì yán zhī, shì wú luàn fù zǐ yě. rén zhī qíng xìng mò xiān yú fù mǔ, jiē jiàn ài ér wèi bì zhì yě, suī hòu ài yǐ, xī jù bù luàn? jīn xiān wáng zhī ài mín, bù guò fù mǔ zhī ài zi, zi wèi bì bù luàn yě, zé mín xī jù zhì zāi? qiě fú yǐ fǎ xíng xíng, ér jūn wèi zhī liú tì, cǐ yǐ xiào rén, fēi yǐ wèi zhì yě. fū chuí qì bù yù xíng zhě, rén yě rán ér bù kě bù xíng zhě, fǎ yě. xiān wáng shèng qí fǎ, bù tīng qí qì, zé rén zhī bù kě yǐ wèi zhì yì míng yǐ.
夫古今異俗,新故異備。如欲以寬緩之政,治急世之民,猶無轡策而御駻馬,此不知之患也。今儒、墨皆稱先王兼愛天下,則視民如父母。何以明其然也?曰:「司寇行刑,君為之不舉樂;聞死刑之報,君為流涕。」此所舉先王也。夫以君臣為如父子則必治,推是言之,是無亂父子也。人之情性莫先於父母,皆見愛而未必治也,雖厚愛矣,奚遽不亂?今先王之愛民,不過父母之愛子,子未必不亂也,則民奚遽治哉?且夫以法行刑,而君為之流涕,此以效仁,非以為治也。夫垂泣不欲刑者,仁也;然而不可不刑者,法也。先王勝其法,不聽其泣,則仁之不可以為治亦明矣。
qiě mín zhě gù fú yú shì, guǎ néng huái yú yì. zhòng ní, tiān xià shèng rén yě, xiū xíng míng dào yǐ yóu hǎi nèi, hǎi nèi shuō qí rén měi qí yì ér wèi fú yì zhě qī shí rén. gài guì rén zhě guǎ, néng yì zhě nán yě. gù yǐ tiān xià zhī dà, ér wèi fú yì zhě qī shí rén, ér rén yì zhě yī rén. lǔ āi gōng, xià zhǔ yě, nán miàn jūn guó, jìng nèi zhī mín mò gǎn bù chén. mín zhě gù fú yú shì, chéng yì yǐ fú rén, gù zhòng ní fǎn wèi chén ér āi gōng gù wèi jūn. zhòng ní fēi huái qí yì, fú qí shì yě. gù yǐ yì zé zhòng ní bù fú yú āi gōng, chéng shì zé āi gōng chén zhòng ní. jīn xué zhě zhī shuō rén zhǔ yě, bù chéng bì shèng zhī shì, ér wù xíng rén yì zé kě yǐ wáng, shì qiú rén zhǔ zhī bì jí zhòng ní, ér yǐ shì zhī fán mín jiē rú liè tú, cǐ bì bù dé zhī shù yě.
且民者固服於勢,寡能懷於義。仲尼,天下聖人也,修行明道以游海內,海內說其仁、美其義而為服役者七十人。蓋貴仁者寡,能義者難也。故以天下之大,而為服役者七十人,而仁義者一人。魯哀公,下主也,南面君國,境內之民莫敢不臣。民者固服於勢,誠易以服人,故仲尼反為臣而哀公顧為君。仲尼非懷其義,服其勢也。故以義則仲尼不服於哀公,乘勢則哀公臣仲尼。今學者之說人主也,不乘必勝之勢,而務行仁義則可以王,是求人主之必及仲尼,而以世之凡民皆如列徒,此必不得之數也。
jīn yǒu bù cái zhī zǐ, fù mǔ nù zhī fú wèi gǎi, xiāng rén qiào zhī fú wèi dòng, shī zhǎng jiào zhī fú wèi biàn. fū yǐ fù mǔ zhī ài xiāng rén zhī xíng shī zhǎng zhī zhì, sān měi jiā yān, ér zhōng bù dòng, qí jìng máo bù gǎi. zhōu bù zhī lì, cāo guān bīng, tuī gōng fǎ, ér qiú suǒ jiān rén, rán hòu kǒng jù, biàn qí jié, yì qí xíng yǐ. gù fù mǔ zhī ài bù zú yǐ jiào zǐ, bì dài zhōu bù zhī yán xíng zhě, mín gù jiāo yú ài tīng yú wēi yǐ. gù shí rèn zhī chéng, lóu jì fú néng yú zhě, qiào yě qiān rèn zhī shān, bǒ zāng yì mù zhě, yí yě. gù míng wáng qiào qí fǎ ér yán qí xíng yě. bù bó xún cháng, yōng rén bù shì shuò jīn bǎi yì, dào zhí bù duō. bù bì hài, zé bù shì xún cháng bì hài shǒu, zé bù duō bǎi yì. gù míng zhǔ bì qí zhū yě. shì yǐ shǎng mò rú hòu ér xìn, shǐ mín lì zhī fá mò rú zhòng ér bì, shǐ mín wèi zhī fǎ mò rú yī ér gù, shǐ mín zhī zhī. gù zhǔ shī shǎng bù qiān, xíng zhū wú shè, yù fǔ qí shǎng, huǐ suí qí fá, zé xián bù xiào jù jǐn qí lì yǐ.
今有不才之子,父母怒之弗為改,鄉人譙之弗為動,師長教之弗為變。夫以父母之愛、鄉人之行、師長之智,三美加焉,而終不動,其脛毛不改。州部之吏,操官兵,推公法,而求索奸人,然後恐懼,變其節,易其行矣。故父母之愛不足以教子,必待州部之嚴刑者,民固驕於愛、聽於威矣。故十仞之城,樓季弗能逾者,峭也;千仞之山,跛牂易牧者,夷也。故明王峭其法而嚴其刑也。布帛尋常,庸人不釋;鑠金百溢,盜跖不掇。不必害,則不釋尋常;必害手,則不掇百溢。故明主必其誅也。是以賞莫如厚而信,使民利之;罰莫如重而必,使民畏之;法莫如一而固,使民知之。故主施賞不遷,行誅無赦,譽輔其賞,毀隨其罰,則賢、不肖俱盡其力矣。
jīn zé bù rán. qí yǒu gōng yě jué zhī, ér bēi qí shì guān yě yǐ qí gēng zuò yě shǎng zhī, ér shǎo qí jiā yè yě yǐ qí bù shōu yě wài zhī, ér gāo qí qīng shì yě yǐ qí fàn jìn zuì zhī, ér duō qí yǒu yǒng yě. huǐ yù shǎng fá zhī suǒ jiā zhě, xiāng yǔ bèi móu yě, gù fǎ jìn huài ér mín yù luàn. jīn xiōng dì bèi qīn, bì gōng zhě, lián yě zhī yǒu rǔ, suí chóu zhě, zhēn yě. lián zhēn zhī xíng chéng, ér jūn shàng zhī fǎ fàn yǐ. rén zhǔ zūn zhēn lián zhī xíng, ér wàng fàn jìn zhī zuì, gù mín chéng yú yǒng, ér lì bù néng shèng yě. bù shì lì ér yī shí, wèi zhī néng bù zhàn gōng ér zūn, zé wèi zhī xián. xián néng zhī xíng chéng, ér bīng ruò ér dì huāng yǐ. rén zhǔ shuō xián néng zhī xíng, ér wàng bīng ruò dì huāng zhī huò, zé sī xíng lì ér gōng lì miè yǐ.
今則不然。其有功也爵之,而卑其士官也;以其耕作也賞之,而少其家業也;以其不收也外之,而高其輕世也;以其犯禁罪之,而多其有勇也。毀譽、賞罰之所加者,相與悖繆也,故法禁壞而民愈亂。今兄弟被侵,必攻者,廉也;知友辱,隨仇者,貞也。廉貞之行成,而君上之法犯矣。人主尊貞廉之行,而忘犯禁之罪,故民程於勇,而吏不能勝也。不事力而衣食,謂之能;不戰功而尊,則謂之賢。賢能之行成,而兵弱而地荒矣。人主說賢能之行,而忘兵弱地荒之禍,則私行立而公利滅矣。
rú yǐ wén luàn fǎ, xiá yǐ wǔ fàn jìn, ér rén zhǔ jiān lǐ zhī, cǐ suǒ yǐ luàn yě. fū lí fǎ zhě zuì, ér zhū xiān shēng yǐ wén xué qǔ fàn jìn zhě zhū, ér qún xiá yǐ sī jiàn yǎng. gù fǎ zhī suǒ fēi, jūn zhī suǒ qǔ lì zhī suǒ zhū, shàng zhī suǒ yǎng yě. fǎ qù shàng xià, sì xiāng fǎn yě, ér wú suǒ dìng, suī yǒu shí huáng dì bù néng zhì yě. gù xíng rén yì zhě fēi suǒ yù, yù zhī zé hài gōng, gōng wén xué zhě fēi suǒ yòng, yòng zhī zé luàn fǎ. chǔ zhī yǒu zhí gōng, qí fù qiè yáng, ér yè zhī lì. lìng yǐn yuē: shā zhī! yǐ wèi zhí yú jūn ér qū yú fù, bào ér zuì zhī. yǐ shì guān zhī, fū jūn zhī zhí chén, fù zhī bào zi yě. lǔ rén cóng jūn zhàn, sān zhàn sān běi. zhòng ní wèn qí gù, duì yuē: wú yǒu lǎo fù, shēn sǐ mò zhī yǎng yě. zhòng ní yǐ wèi xiào, jǔ ér shàng zhī. yǐ shì guān zhī, fū fù zhī xiào zǐ, jūn zhī bèi chén yě. gù lìng yǐn zhū ér chǔ jiān bù shàng wén, zhòng ní shǎng ér lǔ mín yì jiàng běi. shàng xià zhī lì, ruò shì qí yì yě, ér rén zhǔ jiān jǔ pǐ fū zhī xíng, ér qiú zhì shè jì zhī fú, bì bù jǐ yǐ.
儒以文亂法,俠以武犯禁,而人主兼禮之,此所以亂也。夫離法者罪,而諸先生以文學取;犯禁者誅,而群俠以私劍養。故法之所非,君之所取;吏之所誅,上之所養也。法、趣、上、下,四相反也,而無所定,雖有十黃帝不能治也。故行仁義者非所譽,譽之則害功,工文學者非所用,用之則亂法。楚之有直躬,其父竊羊,而謁之吏。令尹曰:「殺之!」以為直於君而曲於父,報而罪之。以是觀之,夫君之直臣,父之暴子也。魯人從君戰,三戰三北。仲尼問其故,對曰:「吾有老父,身死莫之養也。」仲尼以為孝,舉而上之。以是觀之,夫父之孝子,君之背臣也。故令尹誅而楚奸不上聞,仲尼賞而魯民易降北。上下之利,若是其異也,而人主兼舉匹夫之行,而求致社稷之福,必不幾矣。
gǔ zhě cāng xié zhī zuò shū yě, zì huán zhě wèi zhī sī, bèi sī wèi zhī gōng, gōng sī zhī xiāng bèi yě, nǎi cāng xié gù yǐ zhī zhī yǐ. jīn yǐ wèi tóng lì zhě, bù chá zhī huàn yě, rán zé wèi pǐ fū jì zhě, mò rú xiū xíng yì ér xí wén xué. xíng yì xiū zé jiàn xìn, jiàn xìn zé shòu shì wén xué xí zé wèi míng shī, wèi míng shī zé xiǎn róng: cǐ pǐ fū zhī měi yě. rán zé wú gōng ér shòu shì, wú jué ér xiǎn róng, wèi yǒu zhèng rú cǐ, zé guó bì luàn, zhǔ bì wēi yǐ. gù bù xiāng róng zhī shì, bù liǎng lì yě. zhǎn dí zhě shòu shǎng, ér gāo cí huì zhī xíng bá chéng zhě shòu jué lù, ér xìn lián ài zhī shuō jiān jiǎ lì bīng yǐ bèi nán, ér měi jiàn shēn zhī shì fù guó yǐ nóng, jù dí shì zú, ér guì wén xué zhī shì fèi jìng shàng wèi fǎ zhī mín, ér yǎng yóu xiá sī jiàn zhī shǔ. jǔ xíng rú cǐ, zhì qiáng bù kě de yě. guó píng yǎng rú xiá, nán zhì yòng jiè shì, suǒ lì fēi suǒ yòng, suǒ yòng fēi suǒ lì. shì gù fú shi zhě jiǎn qí yè, ér yú yóu xué zhě rì zhòng, shì shì zhī suǒ yǐ luàn yě.
古者蒼頡之作書也,自環者謂之私,背私謂之公,公私之相背也,乃蒼頡固以知之矣。今以為同利者,不察之患也,然則為匹夫計者,莫如修行義而習文學。行義修則見信,見信則受事;文學習則為明師,為明師則顯榮:此匹夫之美也。然則無功而受事,無爵而顯榮,為有政如此,則國必亂,主必危矣。故不相容之事,不兩立也。斬敵者受賞,而高慈惠之行;拔城者受爵祿,而信廉愛之說;堅甲厲兵以備難,而美薦紳之飾;富國以農,距敵恃卒,而貴文學之士;廢敬上畏法之民,而養遊俠私劍之屬。舉行如此,治強不可得也。國平養儒俠,難至用介士,所利非所用,所用非所利。是故服事者簡其業,而於遊學者日眾,是世之所以亂也。
qiě shì zhī suǒ wèi xián zhě, zhēn xìn zhī xíng yě suǒ wèi zhì zhě, wēi miào zhī yán yě. wēi miào zhī yán, shàng zhì zhī suǒ nán zhī yě. jīn wèi zhòng rén fǎ, ér yǐ shàng zhì zhī suǒ nán zhī, zé mín wú cóng shí zhī yǐ. gù zāo kāng bù bǎo zhě bù wù liáng ròu, duǎn hè bù wán zhě bù dài wén xiù. fū zhì shì zhī shì, jí zhě bù dé, zé huǎn zhě fēi suǒ wù yě. jīn suǒ zhì zhī zhèng, mín jiān zhī shì, fū fù suǒ míng zhī zhě bù yòng, ér mù shàng zhī zhī lùn, zé qí yú zhì fǎn yǐ. gù wēi miào zhī yán, fēi mín wù yě. ruò fú xián liáng zhēn xìn zhī xíng zhě, bì jiāng guì bù qī zhī shì bù qī zhī shì zhě, yì wú bù qī zhī shù yě. bù yī xiāng yǔ jiāo, wú fù hòu yǐ xiāng lì, wú wēi shì yǐ xiāng jù yě, gù qiú bù qī zhī shì. jīn rén zhǔ chù zhì rén zhī shì, yǒu yī guó zhī hòu, zhòng shǎng yán zhū, dé cāo qí bǐng, yǐ xiū míng shù zhī suǒ zhú, suī yǒu tián cháng zi hǎn zhī chén, bù gǎn qī yě, xī dài yú bù qī zhī shì? jīn zhēn xìn zhī shì bù yíng yú shí, ér jìng nèi zhī guān yǐ bǎi shù, bì rèn zhēn xìn zhī shì, zé rén bù zú guān. rén bù zú guān, zé zhì zhě guǎ ér luàn zhě zhòng yǐ. gù míng zhǔ zhī dào, yī fǎ ér bù qiú zhì, gù shù ér bù mù xìn, gù fǎ bù bài, ér qún guān wú jiān zhà yǐ.
且世之所謂賢者,貞信之行也;所謂智者,微妙之言也。微妙之言,上智之所難知也。今為眾人法,而以上智之所難知,則民無從識之矣。故糟糠不飽者不務粱肉,短褐不完者不待文繡。夫治世之事,急者不得,則緩者非所務也。今所治之政,民間之事,夫婦所明知者不用,而慕上知之論,則其於治反矣。故微妙之言,非民務也。若夫賢良貞信之行者,必將貴不欺之士;不欺之士者,亦無不欺之術也。布衣相與交,無富厚以相利,無威勢以相懼也,故求不欺之士。今人主處制人之勢,有一國之厚,重賞嚴誅,得操其柄,以修明術之所燭,雖有田常、子罕之臣,不敢欺也,奚待於不欺之士?今貞信之士不盈於十,而境內之官以百數,必任貞信之士,則人不足官。人不足官,則治者寡而亂者眾矣。故明主之道,一法而不求智,固術而不慕信,故法不敗,而群官無奸詐矣。
jīn rén zhǔ zhī yú yán yě, shuō qí biàn ér bù qiú qí dāng yān qí yòng yú xíng yě, měi qí shēng ér bù zé qí gōng. shì yǐ tiān xià zhī zhòng, qí tán yán zhě wù wèi biàn ér bù zhōu yú yòng, gù jǔ xiān wáng yán rén yì zhě yíng tíng, ér zhèng bù miǎn yú luàn xíng shēn zhě jìng yú wèi gāo ér bù hé yú gōng, gù zhì shì tuì chù yán xué, guī lù bù shòu, ér bīng bù miǎn yú ruò, zhèng bù miǎn yú luàn, cǐ qí gù hé yě? mín zhī suǒ yù, shàng zhī suǒ lǐ, luàn guó zhī shù yě. jīn jìng nèi zhī mín jiē yán zhì, cáng shāng guǎn zhī fǎ zhě jiā yǒu zhī, ér guó pín, yán gēng zhě zhòng, zhí lěi zhě guǎ yě jìng nèi jiē yán bīng, cáng sūn wú zhī shū zhě jiā yǒu zhī, ér bīng yù ruò, yán zhàn zhě duō, bèi jiǎ zhě shǎo yě. gù míng zhǔ yòng qí lì, bù tīng qí yán shǎng qí gōng, fá jìn wú yòng. gù mín jǐn sǐ lì yǐ cóng qí shàng. fū gēng zhī yòng lì yě láo, ér mín wèi zhī zhě, yuē: kě dé yǐ fù yě. zhàn zhī shì yě wēi, ér mín wèi zhī zhě, yuē: kě dé yǐ guì yě. jīn xiū wén xué, xí yán tán, zé wú gēng zhī láo ér yǒu fù zhī shí, wú zhàn zhī wēi ér yǒu guì zhī zūn, zé rén shú bù wèi yě? shì yǐ bǎi rén shì zhì ér yī rén yòng lì. shì zhì zhě zhòng, zé fǎ bài yòng lì zhě guǎ, zé guó pín: cǐ shì zhī suǒ yǐ luàn yě. gt gt gt gt gù míng zhǔ zhī guó, wú shū jiǎn zhī wén, yǐ fǎ wèi jiào wú xiān wáng zhī yǔ, yǐ lì wèi shī wú sī jiàn zhī hàn, yǐ zhǎn shǒu wèi yǒng. shì jìng nèi zhī mín, qí yán tán zhě bì guǐ yú fǎ, dòng zuò zhě guī zhī yú gōng, wèi yǒng zhě jǐn zhī yú jūn. shì gù wú shì zé guó fù, yǒu shì zé bīng qiáng, cǐ zhī wèi wáng zī. jì chù wáng zī ér chéng dí guó zhī yù chāo wǔ dì móu sān wáng zhě, bì cǐ fǎ yě.
今人主之於言也,說其辯而不求其當焉;其用於行也,美其聲而不責其功。是以天下之眾,其談言者務為辨而不周於用,故舉先王言仁義者盈廷,而政不免於亂;行身者競於為高而不合於功,故智士退處岩穴,歸祿不受,而兵不免於弱,政不免於亂,此其故何也?民之所譽,上之所禮,亂國之術也。今境內之民皆言治,藏商、管之法者家有之,而國貧,言耕者眾,執耒者寡也;境內皆言兵,藏孫、吳之書者家有之,而兵愈弱,言戰者多,被甲者少也。故明主用其力,不聽其言;賞其功,伐禁無用。故民盡死力以從其上。夫耕之用力也勞,而民為之者,曰:可得以富也。戰之事也危,而民為之者,曰:可得以貴也。今修文學,習言談,則無耕之勞而有富之實,無戰之危而有貴之尊,則人孰不為也?是以百人事智而一人用力。事智者眾,則法敗;用力者寡,則國貧:此世之所以亂也。>>>>故明主之國,無書簡之文,以法為教;無先王之語,以吏為師;無私劍之捍,以斬首為勇。是境內之民,其言談者必軌於法,動作者歸之於功,為勇者盡之於軍。是故無事則國富,有事則兵強,此之謂王資。既畜王資而承敵國之儥超五帝侔三王者,必此法也。
jīn zé bù rán, shì mín zòng zì yú nèi, yán tán zhě wèi shì yú wài, wài nèi chēng è, yǐ dài qiáng dí, bù yì dài hū! gù qún chén zhī yán wài shì zhě, fēi yǒu fèn yú cóng héng zhī dǎng, zé yǒu chóu chóu zhī zhōng, ér jiè lì yú guó yě. cóng zhě, hé zhòng ruò yǐ gōng yī qiáng yě ér héng zhě, shì yī qiáng yǐ gōng zhòng ruò yě: jiē fēi suǒ yǐ chí guó yě. jīn rén chén zhī yán héng zhě, jiē yuē: bù shì dà, zé yù dí shòu huò yǐ. shì dà wèi bì yǒu shí, zé jǔ tú ér wěi, xiào xǐ ér qǐng bīng yǐ. xiàn tú zé dì xuē, xiào xǐ zé míng bēi, dì xuē zé guó xuē, míng bēi zé zhèng luàn yǐ. shì dà wèi héng, wèi jiàn qí lì yě, ér wáng dì luàn zhèng yǐ. rén chén zhī yán cóng zhě, jiē yuē: bù jiù xiǎo ér fá dà, zé shī tiān xià, shī tiān xià zé guó wēi, guó wēi ér zhǔ bēi. jiù xiǎo wèi bì yǒu shí, zé qǐ bīng ér dí dà yǐ. jiù xiǎo wèi bì néng cún, ér jiāo dà wèi bì bù yǒu shū, yǒu shū zé wèi qiáng guó zhì yǐ. chū bīng zé jūn bài, tuì shǒu zé chéng bá. jiù xiǎo wèi cóng, wèi jiàn qí lì, ér wáng dì bài jūn yǐ. shì gù shì qiáng, zé yǐ wài quán shì guān yú nèi qiú xiǎo, zé yǐ nèi zhòng qiú lì yú wài. guó lì wèi lì, fēng tǔ hòu lù zhì yǐ zhǔ shàng suī bēi, rén chén zūn yǐ guó dì suī xuē, sī jiā fù yǐ. shì chéng, zé yǐ quán zhǎng zhòng shì bài, zé yǐ fù tuì chù. rén zhǔ zhī yú qí tīng shuō yě yú qí chén, shì wèi chéng zé jué lù yǐ zūn yǐ shì bài ér fú zhū, zé yóu shuō zhī shì shú bù wèi yòng zēng jiǎo zhī shuō ér jiǎo xìng qí hòu? gù pò guó wáng zhǔ yǐ tīng yán tán zhě zhī fú shuō. cǐ qí gù hé yě? shì rén jūn bù míng hū gōng sī zhī lì, bù chá dāng fǒu zhī yán, ér zhū fá bù bì qí hòu yě. jiē yuē: wài shì, dà kě yǐ wáng, xiǎo kě yǐ ān. fū wáng zhě, néng gōng rén zhě yě ér ān, zé bù kě gōng yě. qiáng, zé néng gōng rén zhě yě zhì, zé bù kě gōng yě. zhì qiáng bù kě zé yú wài, nèi zhèng zhī yǒu yě. jīn bù xíng fǎ shù yú nèi, ér shì zhì yú wài, zé bù zhì yú zhì qiáng yǐ.
今則不然,士民縱恣於內,言談者為勢於外,外內稱惡,以待強敵,不亦殆乎!故群臣之言外事者,非有分於從衡之黨,則有仇讎之忠,而借力於國也。從者,合眾弱以攻一強也;而衡者,事一強以攻眾弱也:皆非所以持國也。今人臣之言衡者,皆曰:「不事大,則遇敵受禍矣。」事大未必有實,則舉圖而委,效璽而請兵矣。獻圖則地削,效璽則名卑,地削則國削,名卑則政亂矣。事大為衡,未見其利也,而亡地亂政矣。人臣之言從者,皆曰:「不救小而伐大,則失天下,失天下則國危,國危而主卑。」救小未必有實,則起兵而敵大矣。救小未必能存,而交大未必不有疏,有疏則為強國制矣。出兵則軍敗,退守則城拔。救小為從,未見其利,而亡地敗軍矣。是故事強,則以外權士官於內;求小,則以內重求利於外。國利未立,封土厚祿至矣;主上雖卑,人臣尊矣;國地雖削,私家富矣。事成,則以權長重;事敗,則以富退處。人主之於其聽說也於其臣,事未成則爵祿已尊矣;事敗而弗誅,則遊說之士孰不為用繒繳之說而僥倖其後?故破國亡主以聽言談者之浮說。此其故何也?是人君不明乎公私之利,不察當否之言,而誅罰不必其後也。皆曰:「外事,大可以王,小可以安。」夫王者,能攻人者也;而安,則不可攻也。強,則能攻人者也;治,則不可攻也。治強不可責於外,內政之有也。今不行法術於內,而事智於外,則不至於治強矣。
bǐ yàn yuē: zhǎng xiù shàn wǔ, duō qián shàn jiǎ. cǐ yán duō zī zhī yì wèi gōng yě. gù zhì qiáng yì wèi móu, ruò luàn nán wèi jì. gù yòng yú qín zhě, shí biàn ér móu xī shī yòng yú yàn zhě, yī biàn ér jì xī dé. fēi yòng yú qín zhě bì zhì, yòng yú yàn zhě bì yú yě, gài zhì luàn zhī zī yì yě. gù zhōu qù qín wèi cóng, qī nián ér jǔ wèi lí wèi wèi héng, bàn suì ér wáng. shì zhōu miè yú cóng, wèi wáng yú héng yě. shǐ zhōu wèi huǎn qí cóng héng zhī jì, ér yán qí jìng nèi zhī zhì, míng qí fǎ jìn, bì qí shǎng fá, jǐn qí dì lì yǐ duō qí jī, zhì qí mín sǐ yǐ jiān qí chéng shǒu, tiān xià de qí dì zé qí lì shǎo, gōng qí guó zé qí shāng dà, wàn chéng zhī guó mò gǎn zì dùn yú jiān chéng zhī xià, ér shǐ qiáng dí cái qí bì yě, cǐ bì bù wáng zhī shù yě. shě bì bù wáng zhī shù ér dào bì miè zhī shì, zhì guó zhě zhī guò yě. zhì kùn yú nèi ér zhèng luàn yú wài, zé wáng bù kě zhèn yě.
鄙諺曰:「長袖善舞,多錢善賈。」此言多資之易為工也。故治強易為謀,弱亂難為計。故用於秦者,十變而謀希失;用於燕者,一變而計希得。非用於秦者必智,用於燕者必愚也,蓋治亂之資異也。故周去秦為從,期年而舉;衛離魏為衡,半歲而亡。是周滅於從,衛亡于衡也。使周、衛緩其從衡之計,而嚴其境內之治,明其法禁,必其賞罰,盡其地力以多其積,致其民死以堅其城守,天下得其地則其利少,攻其國則其傷大,萬乘之國莫敢自頓于堅城之下,而使強敵裁其弊也,此必不亡之術也。舍必不亡之術而道必滅之事,治國者之過也。智困於內而政亂於外,則亡不可振也。
mín zhī zhèng jì, jiē jiù ān lì rú pì wēi qióng. jīn wèi zhī gōng zhàn, jìn zé sǐ yú dí, tuì zé sǐ yú zhū, zé wēi yǐ. qì sī jiā zhī shì ér bì hàn mǎ zhī láo, jiā kùn ér shàng fú lùn, zé qióng yǐ. qióng wēi zhī suǒ zài yě, mín ān dé wù bì? gù shì sī mén ér wán jiě shě, jiě shě wán zé yuǎn zhàn, yuǎn zhàn zé ān. xíng huò lù ér xí dāng tú zhě zé qiú dé, qiú dé zé sī ān, sī ān zé lì zhī suǒ zài, ān dé wù jiù? shì yǐ gōng mín shǎo ér sī rén zhòng yǐ.
民之政計,皆就安利如辟危窮。今為之攻戰,進則死於敵,退則死於誅,則危矣。棄私家之事而必汗馬之勞,家困而上弗論,則窮矣。窮危之所在也,民安得勿避?故事私門而完解舍,解舍完則遠戰,遠戰則安。行貨賂而襲當塗者則求得,求得則私安,私安則利之所在,安得勿就?是以公民少而私人眾矣。
fū míng wáng zhì guó zhī zhèng, shǐ qí shāng gōng yóu shí zhī mín shǎo ér míng bēi, yǐ guǎ qù běn wù ér qū mò zuò. jīn shì jìn xí zhī qǐng xíng, zé guān jué kě mǎi guān jué kě mǎi, zé shāng gōng bù bēi yě yǐ. jiān cái huò jiǎ de yòng yú shì, zé shāng rén bù shǎo yǐ. jù liǎn bèi nóng ér zhì zūn guò gēng zhàn zhī shì, zé gěng jiè zhī shì guǎ ér gāo jià zhī mín duō yǐ.
夫明王治國之政,使其商工游食之民少而名卑,以寡趣本務而趨末作。今世近習之請行,則官爵可買;官爵可買,則商工不卑也矣。奸財貨賈得用於市,則商人不少矣。聚斂倍農而致尊過耕戰之士,則耿介之士寡而高價之民多矣。
shì gù luàn guó zhī sú: qí xué zhě, zé chēng xiān wáng zhī dào yǐ jí rén yì, shèng róng fú ér shì biàn shuō, yǐ yí dāng shì zhī fǎ, ér èr rén zhǔ zhī xīn. qí yán gǔ zhě, wèi shè zhà chēng, jiè yú wài lì, yǐ chéng qí sī, ér yí shè jì zhī lì. qí dài jiàn zhě, jù tú shǔ, lì jié cāo, yǐ xiǎn qí míng, ér fàn wǔ guān zhī jìn. qí huàn yù zhě, jī yú sī mén, jǐn huò lù, ér yòng zhòng rén zhī yè, tuì hàn mǎ zhī láo. qí shāng gōng zhī mín, xiū zhì kǔ yǔ zhī qì, jù fú mí zhī cái, xù jī dài shí, ér móu nóng fū zhī lì. cǐ wǔ zhě, bāng zhī dù yě. rén zhǔ bù chú cǐ wǔ dù zhī mín, bù yǎng gěng jiè zhī shì, zé hǎi nèi suī yǒu pò wáng zhī guó, xuē miè zhī cháo, yì wù guài yǐ.
是故亂國之俗:其學者,則稱先王之道以籍仁義,盛容服而飾辯說,以疑當世之法,而貳人主之心。其言古者,為設詐稱,借於外力,以成其私,而遺社稷之利。其帶劍者,聚徒屬,立節操,以顯其名,而犯五官之禁。其患御者,積於私門,盡貨賂,而用重人之謁,退汗馬之勞。其商工之民,修治苦窳之器,聚弗靡之財,蓄積待時,而侔農夫之利。此五者,邦之蠹也。人主不除此五蠹之民,不養耿介之士,則海內雖有破亡之國,削滅之朝,亦勿怪矣。