yī
一
jìn wén gōng jiāng yǔ chǔ rén zhàn, zhào jiù fàn wèn zhī, yuē: wú jiāng yǔ chǔ rén zhàn, bǐ zhòng wǒ guǎ, wèi zhī nài hé? jiù fàn yuē: chén wén zhī, fán lǐ jūn zǐ, bù yàn zhōng xìn zhàn zhèn zhī jiān, bù yàn zhà wěi. jūn qí zhà zhī ér yǐ yǐ. wén gōng cí jiù fàn, yīn zhào yōng jì ér wèn zhī, yuē: wǒ jiāng yǔ chǔ rén zhàn, bǐ zhòng wǒ guǎ, wèi zhī nài hé? yōng jì duì yuē: fén lín ér tián, tōu qǔ duō shòu, hòu bì wú shòu yǐ zhà yù mín, tōu qǔ yī shí, hòu bì wú fù. wén gōng yuē: shàn. cí yōng jì, yǐ jiù fàn zhī móu yǔ chǔ rén zhàn yǐ bài zhī. guī ér xíng jué, xiān yōng jì ér hòu jiù fàn. qún chén yuē: chéng pú zhī shì, jiù fàn móu yě. fū yòng qí yán ér hòu qí shēn, kě hū? wén gōng yuē: cǐ fēi jūn suǒ zhī yě. fū jiù fàn yán, yī shí zhī quán yě yōng jì yán, wàn shì zhī lì yě. zhòng ní wén zhī, yuē: wén gōng zhī bà yě, yí zāi! jì zhī yī shí zhī quán, yòu zhī wàn shì zhī lì.
晉文公將與楚人戰,召舅犯問之,曰:「吾將與楚人戰,彼眾我寡,為之奈何?」舅犯曰:「臣聞之,繁禮君子,不厭忠信;戰陣之間,不厭詐偽。君其詐之而已矣。」文公辭舅犯,因召雍季而問之,曰:「我將與楚人戰,彼眾我寡,為之奈何?」雍季對曰:「焚林而田,偷取多獸,後必無獸;以詐遇民,偷取一時,後必無復。」文公曰:「善。」辭雍季,以舅犯之謀與楚人戰以敗之。歸而行爵,先雍季而後舅犯。群臣曰:「城濮之事,舅犯謀也。夫用其言而後其身,可乎?」文公曰:「此非君所知也。夫舅犯言,一時之權也;雍季言,萬世之利也。」仲尼聞之,曰:「文公之霸也,宜哉!既知一時之權,又知萬世之利。」
huò yuē: yōng jì zhī duì, bù dāng wén gōng zhī wèn. fán duì wèn zhě, yǒu yīn wèn xiǎo dà huǎn jí ér duì yě. suǒ wèn gāo dà, ér duì yǐ bēi xiá, zé míng zhǔ fú shòu yě. jīn wén gōng wèn yǐ shǎo yù zhòng, ér duì yuē hòu bì wú fù, cǐ fēi suǒ yǐ yīng yě. qiě wén gōng bù bù zhī yī shí zhī quán, yòu bù zhī wàn shì zhī lì. zhàn ér shèng, zé guó ān ér shēn dìng, bīng qiáng ér wēi lì, suī yǒu hòu fù, mò dà yú cǐ, wàn shì zhī lì xī huàn bù zhì? zhàn ér bù shèng, zé guó wáng bīng ruò, shēn sǐ míng xī, bá fú jīn rì zhī sǐ bù jí, ān xiá dài wàn shì zhī lì? dài wàn shì zhī lì, zài jīn rì zhī shèng jīn rì zhī shèng, zài zhà yú dí zhà dí, wàn shì zhī lì ér yǐ. gù yuē: yōng jì zhī duì, bù dāng wén gōng zhī wèn. qiě wén gōng bù zhī jiù fàn zhī yán. jiù fàn suǒ wèi bù yàn zhà wěi zhě, bù wèi zhà qí mín, wèi zhà qí dí yě. dí zhě, suǒ fá zhī guó yě, hòu suī wú fù, hé shāng zāi? wén gōng zhī suǒ yǐ xiān yōng jì zhě, yǐ qí gōng yé? zé suǒ yǐ shèng chǔ pò jūn zhě, jiù fàn zhī móu yě yǐ qí shàn yán yé? zé yōng jì nǎi dào qí hòu zhī wú fù yě, cǐ wèi yǒu shàn yán yě. jiù fàn zé yǐ jiān zhī yǐ. jiù fàn yuē fán lǐ jūn zǐ, bù yàn zhōng xìn zhě: zhōng, suǒ yǐ ài qí xià yě xìn, suǒ yǐ bù qī qí mín yě. fū jì yǐ ài ér bù qī yǐ, yán shú shàn yú cǐ? rán bì yuē chū yú zhà wěi zhě, jūn lǚ zhī jì yě. jiù fàn qián yǒu shàn yán, hòu yǒu zhàn shèng, gù jiù fàn yǒu èr gōng ér hòu lùn, yōng jì wú yī yān ér xiān shǎng. wén gōng zhī bà, bù yì yí hū? zhòng ní bù zhī shàn shǎng yě.
或曰:雍季之對,不當文公之問。凡對問者,有因問小大緩急而對也。所問高大,而對以卑狹,則明主弗受也。今文公問「以少遇眾」,而對曰「後必無復」,此非所以應也。且文公不不知一時之權,又不知萬世之利。戰而勝,則國安而身定,兵強而威立,雖有後復,莫大於此,萬世之利奚患不至?戰而不勝,則國亡兵弱,身死名息,拔拂今日之死不及,安暇待萬世之利?待萬世之利,在今日之勝;今日之勝,在詐於敵;詐敵,萬世之利而已。故曰:雍季之對,不當文公之問。且文公不知舅犯之言。舅犯所謂「不厭詐偽」者,不謂詐其民,謂詐其敵也。敵者,所伐之國也,後雖無復,何傷哉?文公之所以先雍季者,以其功耶?則所以勝楚破軍者,舅犯之謀也;以其善言耶?則雍季乃道其「後之無復」也,此未有善言也。舅犯則以兼之矣。舅犯曰「繁禮君子,不厭忠信」者:忠,所以愛其下也;信,所以不欺其民也。夫既以愛而不欺矣,言孰善於此?然必曰「出於詐偽」者,軍旅之計也。舅犯前有善言,後有戰勝,故舅犯有二功而後論,雍季無一焉而先賞。「文公之霸,不亦宜乎?」仲尼不知善賞也。
èr
二
lì shān zhī nóng zhě qīn pàn, shùn wǎng gēng yān, qī nián. zhèn mǔ zhèng. hé bīn zhī yú zhě zhēng chí, shùn wǎng yú yān, qī nián ér ràng zhǎng. dōng yí zhī táo zhě qì kǔ yǔ, shùn wǎng táo yān, qī nián ér qì láo. zhòng ní tàn yuē: gēng yú yǔ táo, fēi shùn guān yě, ér shùn wǎng wèi zhī zhě, suǒ yǐ jiù bài yě. shùn qí xìn rén hū! nǎi gōng jí chù kǔ ér mín cóng zhī. gù yuē: shèng rén zhī dé huà hū!
歷山之農者侵畔,舜往耕焉,期年。甽畝正。河濱之漁者爭坻,舜往漁焉,期年而讓長。東夷之陶者器苦窳,舜往陶焉,期年而器牢。仲尼嘆曰:「耕、漁與陶,非舜官也,而舜往為之者,所以救敗也。舜其信仁乎!乃躬藉處苦而民從之。故曰:「聖人之德化乎!」
huò wèn rú zhě yuē: fāng cǐ shí yě, yáo ān zài? qí rén yuē: yáo wèi tiān zǐ. rán zé zhòng ní zhī shèng yáo nài hé? shèng rén míng chá zài shàng wèi, jiāng shǐ tiān xià wú jiān yě. jīn gēng yú bù zhēng, táo qì bù yǔ, shùn yòu hé dé ér huà? shùn zhī jiù bài yě, zé shì yáo yǒu shī yě. xián shùn, zé qù yáo zhī míng chá shèng yáo, zé qù shùn zhī dé huà: bù kě liǎng de yě. chǔ rén yǒu yù dùn yǔ máo zhě, yù zhī yuē: dùn zhī jiān, mò néng xiàn yě.' yòu yù qí máo yuē: wú máo zhī lì, yú wù wú bù xiàn yě.' huò yuē: yǐ zi zhī máo xiàn zi zhī dùn, hé rú?' qí rén fú néng yīng yě. fū bù kě xiàn zhī dùn yǔ wú bù xiàn zhī máo, bù kě tóng shì ér lì. jīn yáo shùn zhī bù kě liǎng yù, máo dùn zhī shuō yě. qiě shùn jiù bài, qī nián yǐ yī guò, sān nián yǐ sān guò. shùn yǒu jǐn, shòu yǒu jǐn, tiān xià guò wú yǐ zhě, yǒu jǐn zhú wú yǐ, suǒ zhǐ zhě guǎ yǐ. shǎng fá shǐ tiān xià bì xíng zhī, lìng yuē: zhōng chéng zhě shǎng, fú zhōng chéng zhě zhū.' lìng cháo zhì mù biàn, mù zhì cháo biàn, shí rì ér hǎi nèi bì yǐ, xī dài qī nián? shùn yóu bù yǐ cǐ shuō yáo lìng cóng jǐ, nǎi gōng qīn, bù yì wú shù hū? qiě fú yǐ shēn wèi kǔ ér hòu huà mín zhě, yáo shùn zhī suǒ nán yě chù shì ér jiāo xià zhě, yōng zhǔ zhī suǒ yì yě. jiāng zhì tiān xià, shì yōng zhǔ zhī suǒ yì, dào yáo shùn zhī suǒ nán, wèi kě yǔ wèi zhèng yě.
或問儒者曰:「方此時也,堯安在?」其人曰:「堯為天子。」「然則仲尼之聖堯奈何?聖人明察在上位,將使天下無奸也。今耕漁不爭,陶器不窳,舜又何德而化?舜之救敗也,則是堯有失也。賢舜,則去堯之明察;聖堯,則去舜之德化:不可兩得也。楚人有鬻盾與矛者,譽之曰:『盾之堅,莫能陷也。'又譽其矛曰:『吾矛之利,於物無不陷也。'或曰:『以子之矛陷子之盾,何如?'其人弗能應也。夫不可陷之盾與無不陷之矛,不可同世而立。今堯、舜之不可兩譽,矛盾之說也。且舜救敗,期年已一過,三年已三過。舜有盡,壽有盡,天下過無已者,有盡逐無已,所止者寡矣。賞罰使天下必行之,令曰:『中程者賞,弗中程者誅。'令朝至暮變,暮至朝變,十日而海內畢矣,奚待期年?舜猶不以此說堯令從己,乃躬親,不亦無術乎?且夫以身為苦而後化民者,堯、舜之所難也;處勢而驕下者,庸主之所易也。將治天下,釋庸主之所易,道堯、舜之所難,未可與為政也。」
sān
三
guǎn zhòng yǒu bìng, huán gōng wǎng wèn zhī, yuē: zhòng fù bìng, bù xìng zú yú dà mìng, jiāng xī yǐ gào guǎ rén? guǎn zhòng yuē: wēi jūn yán, chén gù jiāng yè zhī. yuàn jūn qù shù diāo, chú yì yá, yuǎn wèi gōng zǐ kāi fāng. yì yá wèi jūn zhǔ, wéi rén ròu wèi cháng, yì yá zhēng qí zi shǒu ér jìn zhī. fū rén wéi qíng mò bù ài qí zi, jīn fú ài qí zi, ān néng ài jūn? jūn dù ér hǎo nèi, shù diāo zì gōng yǐ zhì nèi. rén qíng mò bù ài qí shēn, shēn qiě bù ài, ān néng ài jūn? wén kāi fāng shì jūn shí wǔ nián, qí wèi zhī jiān bù róng shù rì xíng, qì qí mǔ, jiǔ huàn bù guī. qí mǔ bù ài, ān néng ài jūn? chén wén zhī: jīn wěi bù zhǎng, gài xū bù jiǔ.' yuàn jūn jiǔ qù cǐ sān zi zhě yě. guǎn zhòng zú sǐ, huán gōng fú xíng. jí huán gōng sǐ, chóng chū shī bù zàng.
管仲有病,桓公往問之,曰:「仲父病,不幸卒於大命,將奚以告寡人?」管仲曰:「微君言,臣故將謁之。願君去豎刁,除易牙,遠衛公子開方。易牙為君主,惟人肉未嘗,易牙烝其子首而進之。夫人唯情莫不愛其子,今弗愛其子,安能愛君?君妒而好內,豎刁自宮以治內。人情莫不愛其身,身且不愛,安能愛君?聞開方事君十五年,齊、衛之間不容數日行,棄其母,久宦不歸。其母不愛,安能愛君?臣聞之:『矜偽不長,蓋虛不久。'願君久去此三子者也。」管仲卒死,桓公弗行。及桓公死,蟲出屍不葬。
huò yuē: guǎn zhòng suǒ yǐ jiàn gào huán gōng zhě, fēi yǒu dù zhě zhī yán yě. suǒ yǐ qù shù diāo yì yá zhě, yǐ bù ài qí shēn, shì jūn zhī yù yě. yuē: bù ài qí shēn, ān néng ài jūn? rán zé chén yǒu jǐn sǐ lì yǐ wèi qí zhǔ zhě, guǎn zhòng jiāng fú yòng yě. yuē bù ài qí sǐ lì, ān néng ài jūn? shì jūn qù zhōng chén yě. qiě yǐ bù ài qí shēn dù qí bù ài qí jūn, shì jiāng yǐ guǎn zhòng zhī bù néng sǐ gōng zǐ jiū dù qí bù sǐ huán gōng yě, shì guǎn zhòng yì zài suǒ qù zhī yù yǐ. míng zhǔ zhī dào bù rán, shè mín suǒ yù yǐ qiú qí gōng, gù wèi jué lù yǐ quàn zhī shè mín suǒ è yǐ jìn qí jiān, gù wèi xíng fá yǐ wēi zhī. qìng shǎng xìn ér xíng fá bì, gù jūn jǔ gōng yú chén ér jiān bù yòng yú shàng, suī yǒu shù diāo, qí nài jūn hé? qiě chén jǐn sǐ lì yǐ yǔ jūn shì, jūn chuí jué lù yǐ yǔ chén shì. jūn chén zhī jì, fēi fù zǐ zhī qīn yě, jì shù zhī suǒ chū yě. jūn yǒu dào, zé chén jǐn lì ér jiān bù shēng wú dào, zé chén shàng sāi zhǔ míng ér xià chéng sī. guǎn zhòng fēi míng cǐ dù shù yú huán gōng yě, shǐ qù shù diāo, yī shù diāo yòu zhì, fēi jué jiān zhī dào yě. qiě huán gōng suǒ yǐ shēn sǐ chóng liú chū shī bù zàng zhě, shì chén zhòng yě. chén zhòng zhī shí, shàn zhǔ yě. yǒu shàn zhǔ zhī chén, zé jūn lìng bù xià jiū, chén qíng bù shàng tōng. yī rén zhī lì néng gé jūn chén zhī jiān, shǐ shàn bài bù wén, huò fú bù tōng, gù yǒu bù zàng zhī huàn yě. míng zhǔ zhī dào: yī rén bù jiān guān, yī guān bù jiān shì bēi jiàn bù dài zūn guì ér jìn lùn, dà chén bù yīn zuǒ yòu ér jiàn bǎi guān xiū tōng, qún chén fú còu yǒu shǎng zhě jūn jiàn qí gōng, yǒu fá zhě jūn zhī qí zuì. jiàn zhī bù bèi yú qián, shǎng fá bù bì yú hòu, ān yǒu bù zàng zhī huàn? guǎn zhòng fēi míng cǐ yán yú huán gōng yě, shǐ qù sān zi, gù yuē: guǎn zhòng wú dù yǐ.
或曰:管仲所以見告桓公者,非有度者之言也。所以去豎刁、易牙者,以不愛其身,適君之欲也。曰:「不愛其身,安能愛君?」然則臣有盡死力以為其主者,管仲將弗用也。曰「不愛其死力,安能愛君?」是君去忠臣也。且以不愛其身度其不愛其君,是將以管仲之不能死公子糾度其不死桓公也,是管仲亦在所去之域矣。明主之道不然,設民所欲以求其功,故為爵祿以勸之;設民所惡以禁其奸,故為刑罰以威之。慶賞信而刑罰必,故君舉功於臣而奸不用於上,雖有豎刁,其奈君何?且臣盡死力以與君市,君垂爵祿以與臣市。君臣之際,非父子之親也,計數之所出也。君有道,則臣盡力而奸不生;無道,則臣上塞主明而下成私。管仲非明此度數於桓公也,使去豎刁,一豎刁又至,非絕奸之道也。且桓公所以身死蟲流出屍不葬者,是臣重也。臣重之實,擅主也。有擅主之臣,則君令不下究,臣情不上通。一人之力能隔君臣之間,使善敗不聞,禍福不通,故有不葬之患也。明主之道:一人不兼官,一官不兼事;卑賤不待尊貴而進論,大臣不因左右而見;百官修通,群臣輻湊;有賞者君見其功,有罰者君知其罪。見知不悖於前,賞罰不弊於後,安有不葬之患?管仲非明此言於桓公也,使去三子,故曰:管仲無度矣。
sì
四
xiāng zi wéi yú jìn yáng zhōng, chū wéi, shǎng yǒu gōng zhě wǔ rén, gāo hè wèi shǎng shǒu. zhāng mèng tán yuē: jìn yáng zhī shì, hè wú dà gōng, jīn wèi shǎng shǒu, hé yě? xiāng zǐ yuē: jìn yáng zhī shì, guǎ rén guó jiā wēi, shè jì dài yǐ. wú qún chén wú yǒu bù jiāo wǔ zhī yì zhě, wéi hè zi bù shī jūn chén zhī lǐ, shì yǐ xiān zhī. zhòng ní wén zhī yuē: shàn shǎng zāi! xiāng zi shǎng yī rén ér tiān xià wèi rén chén zhě mò gǎn shī lǐ yǐ.
襄子圍於晉陽中,出圍,賞有功者五人,高赫為賞首。張孟談曰:「晉陽之事,赫無大功,今為賞首,何也?」襄子曰:「晉陽之事,寡人國家危,社稷殆矣。吾群臣無有不驕侮之意者,惟赫子不失君臣之禮,是以先之。仲尼聞之曰:「善賞哉!襄子賞一人而天下為人臣者莫敢失禮矣。」
huò yuē: zhòng ní bù zhī shàn shǎng yǐ. fū shàn shǎng fá zhě, bǎi guān bù gǎn qīn zhí, qún chén bù gǎn shī lǐ. shàng shè qí fǎ, ér xià wú jiān zhà zhī xīn. rú cǐ, zé kě wèi shàn shǎng fá yǐ. shǐ xiāng zi yú jìn yáng yě, lìng bù xíng, jìn bù zhǐ, shì xiāng zi wú guó, jìn yáng wú jūn yě, shàng shuí yǔ shǒu zāi? jīn xiāng zi yú jìn yáng yě, zhī shì guàn zhī, yuē zào shēng guī, ér mín wú fǎn xīn, shì jūn chén qīn yě. xiāng zi yǒu jūn chén qīn zhī zé, cāo lìng xíng jìn zhǐ zhī fǎ, ér yóu yǒu jiāo wǔ zhī chén, shì xiāng zi shī fá yě. wèi rén chén zhě, chéng shì ér yǒu gōng zé shǎng. jīn hè jǐn bù jiāo wǔ, ér xiāng zi shǎng zhī, shì shī shǎng yě. míng zhǔ shǎng bù jiā yú wú gōng, fá bù jiā yú wú zuì. jīn xiāng zi bù zhū jiāo wǔ zhī chén, ér shǎng wú gōng zhī hè, ān zài xiāng zi zhī shàn shǎng yě? gù yuē: zhòng ní bù zhī shàn shǎng.
或曰:仲尼不知善賞矣。夫善賞罰者,百官不敢侵職,群臣不敢失禮。上設其法,而下無奸詐之心。如此,則可謂善賞罰矣。使襄子於晉陽也,令不行,禁不止,是襄子無國,晉陽無君也,尚誰與守哉?今襄子於晉陽也,知氏灌之,曰灶生龜,而民無反心,是君臣親也。襄子有君臣親之澤,操令行禁止之法,而猶有驕侮之臣,是襄子失罰也。為人臣者,乘事而有功則賞。今赫僅不驕侮,而襄子賞之,是失賞也。明主賞不加於無功,罰不加於無罪。今襄子不誅驕侮之臣,而賞無功之赫,安在襄子之善賞也?故曰:「仲尼不知善賞。
wǔ
五
jìn píng gōng yǔ qún chén yǐn, yǐn hān, nǎi kuì rán tàn yuē: mò lè wèi rén jūn, wéi qí yán ér mò zhī wéi. shī kuàng shì zuò yú qián, yuán qín zhuàng zhī. gōng pī rèn ér bì, qín huài yú bì. gōng yuē: tài shī shuí zhuàng? shī kuàng yuē: jīn zhě yǒu xiǎo rén yán yú cè zhě, gù zhuàng zhī. gōng yuē: guǎ rén yě. shī kuàng yuē: yǎ! shì fēi jūn rén zhě zhī yán yě. zuǒ yòu qǐng chú zhī, gōng yuē: shì zhī, yǐ wèi guǎ rén jiè.
晉平公與群臣飲,飲酣,乃喟然嘆曰:「莫樂為人君,惟其言而莫之違。」師曠侍坐於前,援琴撞之。公披衽而避,琴壞於壁。公曰:「太師誰撞?」師曠曰:「今者有小人言於側者,故撞之。」公曰:「寡人也。」師曠曰:「啞!是非君人者之言也。」左右請除之,公曰:「釋之,以為寡人戒。」
huò yuē: píng gōng shī jūn dào, shī kuàng shī chén lǐ. fū fēi qí xíng ér zhū qí shēn, jūn zǐ yú chén yě fēi qí xíng zé chén qí yán, shàn jiàn bù tīng zé yuǎn qí shēn zhě, chén zhī yú jūn yě. jīn shī kuàng fēi píng gōng zhī xíng, bù chén rén chén zhī jiàn, ér xíng rén zhǔ zhī zhū, jǔ qín ér qīn qí tǐ, shì nì shàng xià zhī wèi, ér shī rén chén zhī lǐ yě. fū wèi rén chén zhě, jūn yǒu guò zé jiàn, jiàn bù tīng zé qīng jué lù yǐ dài zhī, cǐ rén chén zhī lǐ yì yě. jīn shī kuàng fēi píng gōng zhī guò, jǔ qín ér qīn qí tǐ, suī yán fù bù jiā yú zi, ér shī kuàng xíng zhī yú jūn, cǐ dà nì zhī shù yě. chén xíng dà nì, píng gōng xǐ ér tīng zhī, shì shī jūn dào yě. gù píng gōng zhī jī bù kě míng yě, shǐ rén zhǔ guò yú tīng ér bù wù qí shī shī kuàng zhī xíng yì bù kě míng yě, shǐ jiān chén xí jí jiàn ér shì shì jūn zhī dào. bù kě wèi liǎng míng, cǐ wèi liǎng guò. gù yuē: píng gōng shī jūn dào, shī kuàng yì shī chén lǐ yǐ.
或曰:平公失君道,師曠失臣禮。夫非其行而誅其身,君子於臣也;非其行則陳其言,善諫不聽則遠其身者,臣之於君也。今師曠非平公之行,不陳人臣之諫,而行人主之誅,舉琴而親其體,是逆上下之位,而失人臣之禮也。夫為人臣者,君有過則諫,諫不聽則輕爵祿以待之,此人臣之禮義也。今師曠非平公之過,舉琴而親其體,雖嚴父不加於子,而師曠行之於君,此大逆之術也。臣行大逆,平公喜而聽之,是失君道也。故平公之跡不可明也,使人主過於聽而不悟其失;師曠之行亦不可明也,使奸臣襲極諫而飾弒君之道。不可謂兩明,此為兩過。故曰:平公失君道,師曠亦失臣禮矣。
liù
六
qí huán gōng shí, yǒu chù shì yuē xiǎo chén jì, huán gōng sān wǎng ér fú dé jiàn. huán gōng yuē: wú wén bù yī zhī shì bù qīng jué lù, wú yǐ yì wàn chéng zhī zhǔ wàn chéng zhī zhǔ bù hǎo rén yì, yì wú yǐ xià bù yī zhī shì. yú shì wǔ wǎng nǎi dé jiàn zhī.
齊桓公時,有處士曰小臣稷,桓公三往而弗得見。桓公曰:「吾聞布衣之士不輕爵祿,無以易萬乘之主;萬乘之主不好仁義,亦無以下布衣之士。」於是五往乃得見之。
huò yuē: huán gōng bù zhī rén yì. fū rén yì zhě, yōu tiān xià zhī hài, qū yī guó zhī huàn, bù bì bēi rǔ wèi zhī rén yì. gù yī yǐn yǐ zhōng guó wèi luàn, dào wèi zǎi yú tāng bǎi lǐ xī yǐ qín wèi luàn, dào lǔ yú mù gōng. jiē yōu tiān xià zhī hài, qū yī guó zhī huàn, bù cí bēi rǔ, gù wèi zhī rén yì. jīn huán gōng yǐ wàn chéng zhī shì, xià pǐ fū zhī shì, jiāng yù yōu qí guó, ér xiǎo chén bù xíng, jiàn xiǎo chén zhī wàng mín yě. wàng mín bù kě wèi rén yì. rén yì zhě, bù shī rén chén zhī lǐ, bù bài jūn chén zhī wèi zhě yě. shì gù sì fēng zhī nèi, zhí huì ér cháo míng yuē chén, chén lì fēn zhí shòu shì míng yuē méng. jīn xiǎo chén zài mín méng zhī zhòng, ér nì jūn shàng zhī yù, gù bù kě wèi rén yì. rén yì bù zài yān, huán gōng yòu cóng ér lǐ zhī. shǐ xiǎo chén yǒu zhì néng ér dùn huán gōng, shì yǐn yě, yí xíng ruò wú zhì néng ér xū jiāo jīn huán gōng, shì wū yě, yí lù. xiǎo chén zhī xíng, fēi xíng zé lù. huán gōng bù néng lǐng chén zhǔ zhī lǐ ér lǐ xíng lù zhī rén, shì huán gōng yǐ qīng shàng wǔ jūn zhī sú jiào yú qí guó yě, fēi suǒ yǐ wèi zhì yě. gù yuē: huán gōng bù zhī rén yì.
或曰:桓公不知仁義。夫仁義者,憂天下之害,趨一國之患,不避卑辱謂之仁義。故伊尹以中國為亂,道為宰於湯;百里奚以秦為亂,道虜於穆公。皆憂天下之害,趨一國之患,不辭卑辱,故謂之仁義。今桓公以萬乘之勢,下匹夫之士,將欲憂齊國,而小臣不行,見小臣之忘民也。忘民不可謂仁義。仁義者,不失人臣之禮,不敗君臣之位者也。是故四封之內,執會而朝名曰臣,臣吏分職受事名曰萌。今小臣在民萌之眾,而逆君上之欲,故不可謂仁義。仁義不在焉,桓公又從而禮之。使小臣有智能而遁桓公,是隱也,宜刑;若無智能而虛驕矜桓公,是誣也,宜戮。小臣之行,非刑則戮。桓公不能領臣主之理而禮刑戮之人,是桓公以輕上侮君之俗教於齊國也,非所以為治也。故曰:桓公不知仁義。
qī
七
mí jī zhī yì, hán xiàn zi jiāng zhǎn rén. qiè xiàn zi wén zhī, jià wǎng jiù zhī. bǐ zhì, zé yǐ zhǎn zhī yǐ. qiè zi yīn yuē: hú bù yǐ xùn? qí pū yuē: nǎng bù jiāng jiù zhī hū? qiè zǐ yuē: wú gǎn bù fēn bàng hū?
靡笄之役,韓獻子將斬人。郄獻子聞之,駕往救之。比至,則已斬之矣。郄子因曰:「胡不以徇?」其仆曰:「曩不將救之乎?」郄子曰:「吾敢不分謗乎?」
huò yuē: qiè zi yán, bù kě bù chá yě, fēi fèn bàng yě. hán zi zhī suǒ zhǎn yě, ruò zuì rén, bù kě jiù, jiù zuì rén, fǎ zhī suǒ yǐ bài yě, fǎ bài zé guó luàn ruò fēi zuì rén, zé quàn zhī yǐ xùn, quàn zhī yǐ xùn, shì zhòng bù gū yě, zhòng bù gū, mín suǒ yǐ qǐ yuàn zhě yě, mín yuàn zé guó wēi qiè zi zhī yán, fēi wēi zé luàn, bù kě bù chá yě. qiě hán zi zhī suǒ zhǎn ruò zuì rén, qiè zi xī fēn yān? zhǎn ruò fēi zuì rén, zé yǐ zhǎn zhī yǐ, ér qiè zi nǎi zhì, shì hán zi zhī bàng yǐ chéng ér qiè zi qiě hòu zhì yě. fū qiè zǐ yuē yǐ xùn, bù zú yǐ fēn zhǎn rén zhī bàng, ér yòu shēng xùn zhī bàng. shì zi yán fēn bàng yě? xī zhě zhòu wèi páo luò, chóng hóu è lái yòu yuē zhǎn shè zhě zhī jìng yě, xī fēn yú zhòu zhī bàng? qiě mín zhī wàng yú shàng yě shén yǐ, hán zi fú dé, qiě wàng qiè zi zhī de yě jīn qiè zi jù fú dé, zé mín jué wàng yú shàng yǐ. gù yuē: qiè zi zhī yán fēi fèn bàng yě, yì bàng yě. qiě qiè zi zhī wǎng jiù zuì yě, yǐ hán zi wèi fēi yě bù dào qí suǒ yǐ wèi fēi, ér quàn zhī yǐ xùn, shì shǐ hán zi bù zhī qí guò yě. fū xià shǐ mín wàng jué yú shàng, yòu shǐ hán zi bù zhī qí shī, wú wèi dé qiè zi zhī suǒ yǐ fēn bàng zhě yě.
或曰:「郄子言,不可不察也,非分謗也。韓子之所斬也,若罪人,不可救,救罪人,法之所以敗也,法敗則國亂;若非罪人,則勸之以徇,勸之以徇,是重不辜也,重不辜,民所以起怨者也,民怨則國危郄子之言,非危則亂,不可不察也。且韓子之所斬若罪人,郄子奚分焉?斬若非罪人,則已斬之矣,而郄子乃至,是韓子之謗已成而郄子且後至也。夫郄子曰「以徇」,不足以分斬人之謗,而又生徇之謗。是子言分謗也?昔者紂為炮烙,崇侯、惡來又曰斬涉者之脛也,奚分於紂之謗?且民之望於上也甚矣,韓子弗得,且望郄子之得也;今郄子俱弗得,則民絕望於上矣。故曰:郄子之言非分謗也,益謗也。且郄子之往救罪也,以韓子為非也;不道其所以為非,而勸之「以徇」,是使韓子不知其過也。夫下使民望絕於上,又使韓子不知其失,吾未得郄子之所以分謗者也。
bā
八
huán gōng jiě guǎn zhòng zhī shù fù ér xiāng zhī. guǎn zhòng yuē: chén yǒu chǒng yǐ, rán ér chén bēi. gōng yuē: shǐ zi lì gāo guó zhī shàng. guǎn zhòng yuē: chén guì yǐ, rán ér chén pín. gōng yuē: shǐ zi yǒu sān guī zhī jiā. guǎn zhòng yuē: chén fù yǐ, rán ér chén shū. yú shì lì yǐ wèi zhòng fù. xiāo lüè yuē: guǎn zhòng yǐ jiàn wèi bù kě yǐ zhì guó, gù qǐng gāo guó zhī shàng yǐ pín wèi bù kě yǐ zhì fù, gù qǐng sān guī yǐ shū wèi bù kě yǐ zhì qīn, gù chù zhòng fù. guǎn zhòng fēi tān. yǐ biàn zhì yě.
桓公解管仲之束縛而相之。管仲曰:「臣有寵矣,然而臣卑。」公曰:「使子立高、國之上。」管仲曰:「臣貴矣,然而臣貧。」公曰:「使子有三歸之家。」管仲曰:「臣富矣,然而臣疏。」於是立以為仲父。霄略曰:「管仲以賤為不可以治國,故請高、國之上;以貧為不可以治富,故請三歸;以疏為不可以治親,故處仲父。管仲非貪。以便治也。」
huò yuē: jīn shǐ zāng huò fèng jūn lìng zhào qīng xiàng, mò gǎn bù tīng, fēi qīng xiàng bēi ér zāng huò zūn yě, zhǔ lìng suǒ jiā, mò gǎn bù cóng yě. jīn shǐ guǎn zhòng zhī zhì bù yuán huán gōng, shì wú jūn yě, guó wú jūn bù kě yǐ wèi zhì. ruò fù huán gōng zhī wēi, xià huán gōng zhī lìng, shì zāng huò zhī suǒ yǐ xìn yě, xī dài gāo guó zhòng fù zhī zūn ér hòu xíng zāi? dāng shì zhī xíng shì dōu chéng zhī xià zhēng lìng zhě, bù pì zūn guì, bù jiù bēi jiàn. gù xíng zhī ér fǎ zhě, suī xiàng bó xìn hū qīng xiàng xíng zhī ér fēi fǎ zhě, suī dà lì qū hū mín méng. jīn guǎn zhòng bù wù zūn zhǔ míng fǎ, ér shì zēng chǒng yì jué, shì fēi guǎn zhòng tān yù fù guì, bì àn ér bù zhī shù yě. gù yuē: guǎn zhòng yǒu shī xíng, xiāo lüè yǒu guò yù.
或曰:今使臧獲奉君令詔卿相,莫敢不聽,非卿相卑而臧獲尊也,主令所加,莫敢不從也。今使管仲之治不緣桓公,是無君也,國無君不可以為治。若負桓公之威,下桓公之令,是臧獲之所以信也,奚待高、國、仲父之尊而後行哉?當世之行事、都丞之下徵令者,不辟尊貴,不就卑賤。故行之而法者,雖巷伯信乎卿相;行之而非法者,雖大吏詘乎民萌。今管仲不務尊主明法,而事增寵益爵,是非管仲貪慾富貴,必暗而不知術也。故曰:管仲有失行,霄略有過譽。
jiǔ
九
hán xuān wáng wèn yú jiū liú: wú yù liǎng yòng gōng zhòng gōng shū, qí kě hū? jiū liú duì yuē: xī wèi liǎng yòng lóu dí ér wáng xī hé, chǔ liǎng yòng zhāo jǐng ér wáng yān yǐng. jīn jūn liǎng yòng gōng zhòng gōng shū, cǐ bì jiāng zhēng shì ér wài shì, zé guó bì yōu yǐ.
韓宣王問於樛留:「吾欲兩用公仲、公叔,其可乎?」樛留對曰:「昔魏兩用樓、翟而亡西河,楚兩用昭、景而亡鄢、郢。今君兩用公仲、公叔,此必將爭事而外市,則國必憂矣。」
huò yuē: xī zhě qí huán gōng liǎng yòng guǎn zhòng bào shū, chéng tāng liǎng yòng yī yǐn zhòng huī. fū liǎng yòng chén zhě guó zhī yōu, zé shì huán gōng bù bà, chéng tāng bù wáng yě. mǐn wáng yī yòng nào chǐ, ér shǒu sǐ hū dōng miào zhǔ fù yī yòng lǐ duì, jiǎn shí ér sǐ. zhǔ yǒu shù, liǎng yòng bù wèi huàn wú shù, liǎng yòng zé zhēng shì ér wài shì, yī zé zhuān zhì ér jié shì. jīn liú wú shù yǐ guī shàng, shǐ qí zhǔ qù liǎng yòng yī, shì bù yǒu xī hé yān yǐng zhī yōu, zé bì yǒu shēn sǐ jiǎn shí zhī huàn, shì jiū liú wèi yǒu shàn yǐ zhī zhī zhī yán yě.
或曰:「昔者齊桓公兩用管仲、鮑叔,成湯兩用伊尹、仲虺。夫兩用臣者國之憂,則是桓公不霸,成湯不王也。湣王一用淖齒,而手死乎東廟;主父一用李兌,減食而死。主有術,兩用不為患;無術,兩用則爭事而外市,一則專制而劫弒。今留無術以規上,使其主去兩用一,是不有西河、鄢、郢之憂,則必有身死減食之患,是樛留未有善以知之知言也。