jīng yī
△經一
shǎng fá gòng zé jìn lìng bù xíng. hé yǐ míng zhī? míng zhī yǐ zào fù yú qī. zi hǎn wèi chū zhì, tián héng wèi pǔ chí, gù sòng jūn jiǎn gōng shì. huàn zài wáng liáng zào fù zhī gòng chē, tián lián chéng fáng zhī gòng qín yě.
賞罰共則禁令不行。何以明之?明之以造父、於期。子罕為出彘,田恆為圃池,故宋君、簡公弒。患在王良、造父之共車,田連、成房之共琴也。
jīng èr
△經二
zhì qiáng shēng yú fǎ, ruò luàn shēng yú ā, jūn míng yú cǐ, zé zhèng shǎng fá ér fēi rén xià yě. jué lù shēng yú gōng, zhū fá shēng yú zuì, chén míng yú cǐ, zé jǐn sǐ lì ér fēi zhōng jūn yě. jūn tōng yú bù rén, chén tōng yú bù zhōng, zé kě yǐ wáng yǐ. zhāo xiāng zhī zhǔ qíng ér bù fā wǔ yuàn, tián wěi zhī chén qíng gù jiào tián zhāng, ér gōng yí cí yú.
治強生於法,弱亂生於阿,君明於此,則正賞罰而非仁下也。爵祿生於功,誅罰生於罪,臣明於此,則盡死力而非忠君也。君通於不仁,臣通於不忠,則可以王矣。昭襄知主情而不發五苑,田鮪知臣情故教田章,而公儀辭魚。
jīng sān
△經三
míng zhǔ zhě, jiàn yú wài yě, ér wài shì bù dé bù chéng, gù sū dài fēi qí wáng. rén zhǔ jiàn yú shàng yě, ér jū zhě bù shì bù xiǎn, gù pān shòu yán yǔ qíng. rén zhǔ wú suǒ jué wù, fāng wú zhī zhī, gù kǒng tóng yī tóng zú, ér kuàng jiè yú quán hū! wú zhāng zhī zhī, gù shuō yǐ yáng, ér kuàng jiè yú chéng hū! zhào wáng è hǔ mù ér yōng. míng zhǔ zhī dào, rú zhōu xíng rén zhī què wèi hóu yě.
明主者,鑑於外也,而外事不得不成,故蘇代非齊王。人主鑑於上也,而居者不適不顯,故潘壽言禹情。人主無所覺悟,方吾知之,故恐同衣同族,而況借於權乎!吳章知之,故說以佯,而況借於誠乎!趙王惡虎目而壅。明主之道,如周行人之卻衛侯也。
jīng sì
△經四
rén zhǔ zhě, shǒu fǎ zé chéng yǐ lì gōng zhě yě. wén yǒu lì suī luàn ér yǒu dú shàn zhī mín, bù wén yǒu luàn mín ér yǒu dú zhì zhī lì, gù míng zhǔ zhì lì bù zhì mín. shuō zài yáo mù zhī běn yǔ yǐn wǎng zhī gāng. gù shī huǒ zhī sè fū, bù kě bù lùn yě. jiù huǒ zhě, lì cāo hú zǒu huǒ, zé yī rén zhī yòng yě cāo biān shǐ rén, zé yì wàn fū. gù suǒ yù shù zhě, rú zào fù zhī yù jīng mǎ, qiān mǎ tuī chē zé bù néng jìn, dài yù zhí pèi chí cè zé mǎ xián wù yǐ. shì yǐ shuō zài chuí duàn píng yí, bǎng qíng jiǎo zhí. bù rán, bài zài nào chǐ yòng qí lù mǐn wáng, lǐ duì yòng zhào è zhǔ fù yě.
人主者,守法責成以立功者也。聞有吏雖亂而有獨善之民,不聞有亂民而有獨治之吏,故明主治吏不治民。說在搖木之本與引網之綱。故失火之嗇夫,不可不論也。救火者,吏操壺走火,則一人之用也;操鞭使人,則役萬夫。故所遇術者,如造父之遇驚馬,牽馬推車則不能進,代御執轡持策則馬咸騖矣。是以說在椎鍛平夷,榜檠矯直。不然,敗在淖齒用齊戮閔王,李兌用趙餓主父也。
jīng wǔ
△經五
guó shì zhī lǐ, zé bù láo ér chéng. gù zī zhèng zhī jù yuán ér gē yǐ shàng gāo liáng yě. qí huàn zài zhào jiǎn zhǔ shuì lì qīng qīng zhòng báo yí zhī yán guó zhōng bǎo, jiǎn zhǔ xǐ ér fǔ kù xū, bǎi xìng è ér jiān lì fù yě. gù huán gōng xún mín ér guǎn zhòng shěng fǔ cái yuàn nǚ. bù rán, zé zài yán líng chéng mǎ bù dé jìn, zào fù guò zhī ér wèi zhī qì yě.
國事之理,則不勞而成。故茲鄭之踞轅而歌以上高梁也。其患在趙簡主稅吏清輕重;薄疑之言「國中飽」,簡主喜而府庫虛,百姓餓而奸吏富也。故桓公巡民而管仲省腐財怨女。不然,則在延陵乘馬不得進,造父過之而為之泣也。
shuō yī
△說一
zào fù yù sì mǎ, chí zhòu zhōu xuán ér zì yù yú mǎ. zì yù yú mǎ zhě, shàn pèi cè zhī zhì yě. rán mǎ jīng yú chū zhì ér zào fù bù néng jìn zhì zhě, fēi pèi cè zhī yán bù zú yě, wēi fēn yú chū zhì yě. wáng zǐ yú qī wèi fù jià, pèi cè bù yòng ér zé yù yú mǎ, shàn chú shuǐ zhī lì yě. rán mǎ guò yú pǔ chí ér fù jià bài zhě, fēi chú shuǐ zhī lì bù zú yě, dé fèn zǐ pǔ chí yě. gù wáng liáng zào fù, tiān xià zhī shàn yù zhě yě, rán ér shǐ wáng liáng cāo zuǒ gé ér chì zhà zhī, shǐ zào fù cāo yòu gé ér biān chī zhī, mǎ bù néng xíng shí lǐ, gòng gù yě. tián lián chéng qiào, tiān xià shàn gǔ qín zhě yě, rán ér tián lián gǔ shàng chéng qiào jiē yīn yè, yòng shǒu zhǐ àn xià ér bù néng chéng qū, yì gòng gù yě. fū yǐ wáng liáng zào fù zhī qiǎo, gòng pèi ér yù, bù néng shǐ mǎ, rén zhǔ ān néng yǔ qí chén gòng quán yǐ wèi zhì? yǐ tián lián chéng qiào zhī qiǎo, gòng qín ér bù néng chéng qū, rén zhǔ yòu ān néng yǔ qí chén gòng shì yǐ chéng gōng hū?
造父御四馬,馳驟周旋而恣欲於馬。恣欲於馬者,擅轡策之制也。然馬驚於出彘而造父不能禁制者,非轡策之嚴不足也,威分於出彘也。王子於期為駙駕,轡策不用而擇欲於馬,擅芻水之利也。然馬過於圃池而駙駕敗者,非芻水之利不足也,德分子圃池也。故王良、造父,天下之善御者也,然而使王良操左革而叱咤之,使造父操右革而鞭笞之,馬不能行十里,共故也。田連、成竅,天下善鼓琴者也,然而田連鼓上、成竅擑(音葉,用手指按)下而不能成曲,亦共故也。夫以王良、造父之巧,共轡而御,不能使馬,人主安能與其臣共權以為治?以田連、成竅之巧,共琴而不能成曲,人主又安能與其臣共勢以成功乎?
yī yuē: zào fù wèi qí wáng fù jià, kě mǎ fú chéng, xiào jià pǔ zhōng. kě mǎ jiàn pǔ tā, qù chē zǒu chí, jià bài. wáng zǐ yú qī wèi zhào jiǎn zhǔ qǔ dào zhēng qiān lǐ zhī biǎo, qí shǐ fā yě, zhì fú gōu zhōng, wáng zǐ yú qī qí pèi cè ér jìn zhī, zhì tū chū yú gōu zhōng, mǎ jīng jià bài.
一曰:造父為齊王駙駕,渴馬服成,效駕圃中。渴馬見圃他,去車走池,駕敗。王子於期為趙簡主取道爭千里之表,其始發也,彘伏溝中,王子於期齊轡策而進之,彘突出於溝中,馬驚駕敗。
sī chéng zi hǎn wèi sòng jūn yuē: qìng shǎng cì yǔ, zhǎn zhī suǒ xǐ yě, jūn zì xíng zhī shā lù zhū fá, mín zhī suǒ è yě, chén fǎng dāng zhī. sòng jūn yuē: nuò. yú shì chū wēi lìng, zhū dà chén. jūn yuē wèn zi hǎn yě. yú shì dà chén wèi zhī, xì mín guī zhī. chù qī nián, zi hǎn shā sòng jūn ér duó zhèng. gù zi hǎn wèi chū zhì yǐ duó qí jūn guó.
司城子罕謂宋君曰:「慶賞賜與,展之所喜也,君自行之;殺戮誅罰,民之所惡也,臣訪當之。」宋君曰:「諾。」於是出威令,誅大臣。君曰「問子罕」也。於是大臣畏之,細民歸之。處期年,子罕殺宋君而奪政。故子罕為出彘以奪其君國。
jiǎn gōng zài shàng wèi, fá zhòng ér zhū yán, hòu fù liǎn ér shā lù mín. tián chéng héng shè cí ài, míng kuān hòu. jiǎn gōng yǐ qí mín wèi kě mǎ, bù yǐ ēn jiā mín, ér tián chéng héng yǐ rén hòu wèi pǔ dì yě.
簡公在上位,罰重而誅嚴,厚賦斂而殺戮民。田成恆設慈愛,明寬厚。簡公以齊民為渴馬,不以恩加民,而田成恆以仁厚為圃地也。
yī yuē: zào fù wèi qí wáng fù jià, yǐ kě fú mǎ, bǎi rì ér fú chéng. fú chéng, qǐng xiào jià qí wáng, wáng yuē xiào jià yú pǔ zhōng. zào fù qū chē rù pǔ, mǎ jiàn pǔ chí ér zǒu, zào fù bù néng jìn. zào fù yǐ kě fú mǎ jiǔ yǐ, jīn mǎ jiàn chí, hàn ér zǒu, suī zào fù bù néng zhì. jīn jiǎn gōng zhī yǐ fǎ jìn qí zhòng jiǔ yǐ, ér tián chéng héng lì zhī, shì tián chéng héng qīng pǔ chí ér shì kě mín yě.
一曰:造父為齊王駙駕,以渴服馬,百日而服成。服成,請效駕齊王,王曰;「效駕於圃中。」造父驅車入圃,馬見圃池而走,造父不能禁。造父以渴服馬久矣,今馬見池,駻而走,雖造父不能治。今簡公之以法禁其眾久矣,而田成恆利之,是田成恆傾圃池而示渴民也。
yī yuē: wáng zǐ yú qī wèi sòng jūn wèi qiān lǐ zhī zhú. yǐ jià, chá shǒu wěn wén. qiě fā yǐ, qū ér qián zhī, lún zhōng shéng yǐn ér què zhī, mǎ yǎn jī. fǔ ér fā zhī. zhì yì chū yú dòu zhōng. mǎ tuì ér què, cè bù néng jìn qián yě mǎ hàn ér zǒu, pèi bù néng zhèng yě.
一曰:王子於期為宋君為千里之逐。已駕,察手吻文。且發矣,驅而前之,輪中繩;引而卻之,馬掩跡。拊而發之。彘逸出於竇中。馬退而卻,策不能進前也;馬駻而走,轡不能正也。
yī yuē: sī chéng zi hǎn wèi sòng jūn yuē: qìng shǎng cì yǔ zhě, mín zhī suǒ hǎo yě, jūn zì xíng zhī zhū fá shā lù zhě, mín zhī suǒ è yě, chén fǎng dāng zhī. yú shì lù xì mín ér zhū dà chén, jūn yuē: yǔ zi hǎn yì zhī. jū qī nián, mín zhī shā shēng zhī mìng zhì yú zi hǎn yě, gù yī guó guī yān. gù zi hǎn jié sòng jūn ér duó qí zhèng, fǎ bù néng jìn yě. gù yuē: zi hǎn wèi chū zhì, ér tián chéng cháng wèi pǔ chí yě. lìng wáng liáng zào fù gòng chē, rén cāo yī biān pèi ér chū mén lǘ, jià bì bài ér dào bù zhì yě. lìng tián lián chéng qiào gòng qín, rén fǔ yī xián ér huī, zé yīn bì bài qū bù suí tū.
一曰:司城子罕謂宋君曰:「慶賞賜予者,民之所好也,君自行之;誅罰殺戮者,民之所惡也,臣訪當之。」於是戮細民而誅大臣,君曰:「與子罕議之。」居期年,民知殺生之命制於子罕也,故一國歸焉。故子罕劫宋君而奪其政,法不能禁也。故曰:「子罕為出彘,而田成常為圃池也。」令王良、造父共車,人操一邊轡而出門閭,駕必敗而道不至也。令田連、成竅共琴,人撫一弦而揮,則音必敗、曲不遂突。
shuō èr
△說二
qín zhāo wáng yǒu bìng, bǎi xìng lǐ mǎi niú ér jiā wèi wáng dǎo. gōng sūn shù chū jiàn zhī, rén hè wáng yuē: bǎi xìng nǎi jiē lǐ mǎi niú wèi wáng dǎo. wáng shǐ rén wèn zhī, guǒ yǒu zhī. wáng yuē: zī zhī rén èr jiǎ. fū fēi lìng ér shàn dǎo, shì ài guǎ rén yě. fū ài guǎ rén, guǎ rén yì qiě gǎi fǎ ér xīn yǔ zhī xiāng xún zhě, shì fǎ bù lì fǎ bù lì, luàn wáng zhī dào yě. bù rú rén fá èr jiǎ ér fù yǔ wèi zhì.
秦昭王有病,百姓里買牛而家為王禱。公孫述出見之,人賀王曰:「百姓乃皆里買牛為王禱。」王使人問之,果有之。王曰:「訾之人二甲。夫非令而擅禱,是愛寡人也。夫愛寡人,寡人亦且改法而心與之相循者,是法不立;法不立,亂亡之道也。不如人罰二甲而復與為治。」
yī yuē: qín xiāng wáng bìng, bǎi xìng wèi zhī dǎo bìng yù, shā niú sāi dǎo. láng zhōng yán è gōng sūn yǎn chū jiàn zhī, yuē: fēi shè là zhī shí yě, xī zì shā niú ér cí shè? guài ér wèn zhī. bǎi xìng yuē: rén zhǔ bìng, wèi zhī dǎo jīn bìng yù, shā niú sāi dǎo. yán è gōng sūn yǎn shuō, jiàn wáng, bài hè yuē: guò yáo shùn yǐ. wáng jīng yuē: hé wèi yě? duì yuē: yáo shùn, qí mín wèi zhì wèi zhī dǎo yě. jīn wáng bìng ér mín yǐ niú dǎo, bìng yù, shā niú sāi dǎo, gù chén qiè yǐ wáng wèi guò zhì shùn yě. wáng yīn shǐ rén wèn zhī, hé lǐ wèi zhī, zī qí lǐ zhèng yǔ wǔ lǎo tún èr jiǎ. yán è gōng sūn yǎn kuì bù gǎn yán. jū shù yuè, wáng yǐn jiǔ hān lè, yán è gōng sūn yǎn wèi wáng yuē: qián shí chén qiè yǐ wáng wèi guò yáo shùn, fēi zhí gǎn yú yě. yáo shùn bìng, qiě qí mín wèi zhì wèi zhī dǎo yě fēn wáng bìng, ér mín yǐ niú dǎo, bìng yù, shā niú sāi tāo. jīn nǎi zī qí lǐ zhèng yǔ wǔ lǎo tún èr jiǎ, chén qiè guài zhī. wáng yuē: yú hé gù bù zhī yú cǐ? bǐ mín zhī suǒ yǐ wèi wǒ yòng zhě, fēi yǐ wú ài zhī wèi wǒ yòng zhě yě, yǐ wú shì zhī wèi wǒ yòng zhě yě. wú shì shì yǔ mín xiāng shōu, ruò shì, wú shì bù ài ér mín yīn bù wèi wǒ yòng yě, gù suì jué ài dào yě.
一曰:秦襄王病,百姓為之禱;病癒,殺牛塞禱。郎中閻遏、公孫衍出見之,曰:「非社臘之時也,奚自殺牛而祠社?」怪而問之。百姓曰:「人主病,為之禱;今病癒,殺牛塞禱。」閻遏、公孫衍說,見王,拜賀曰:「過堯、舜矣。」王驚曰:「何謂也?」對曰:「堯、舜,其民未至為之禱也。今王病而民以牛禱,病癒,殺牛塞禱,故臣竊以王為過治、舜也。」王因使人問之,何里為之,訾其里正與伍老屯二甲。閻遏、公孫衍愧不敢言。居數月,王飲酒酣樂,閻遏、公孫衍謂王曰:「前時臣竊以王為過堯、舜,非直敢諛也。堯、舜病,且其民未至為之禱也;分王病,而民以牛禱,病癒,殺牛塞濤。今乃訾其里正與伍老屯二甲,臣竊怪之。」王曰:「於何故不知於此?彼民之所以為我用者,非以吾愛之為我用者也,以吾勢之為我用者也。吾釋勢與民相收,若是,吾適不愛而民因不為我用也,故遂絕愛道也。」
qín dà jī, yīng hóu qǐng yuē: wǔ yuàn zhī cǎo zhe: shū cài xiàng guǒ zǎo lì, zú yǐ huó mín, qīng fā zhī. zhāo xiāng wáng yuē: wú qín fǎ, shǐ mín yǒu gōng ér shòu shǎng, yǒu zuì ér shòu zhū. jīn fā wǔ yuàn zhī shū cǎo zhě, shǐ mín yǒu gōng yǔ wú gōng jù shǎng yě. fū shǐ mín yǒu gōng yǔ wú gōng jù shǎng zhě, cǐ luàn zhī dào yě. fū fā wǔ yuàn ér luàn, bù rú qì zǎo shū ér zhì. yī yuē: lìng fā wǔ yuàn zhī luǒ shū zǎo lì, zú yǐ huó mín, shì yòng mín yǒu gōng yǔ wú gōng zhēng qǔ yě. fū shēng luàn, bù rú sǐ ér zhì, dài fū qí shì zhī.
秦大飢,應侯請曰:「五苑之草著:蔬菜、、橡果、棗栗,足以活民,清發之。「昭襄王曰:「吾秦法,使民有功而受賞,有罪而受誅。今發五苑之蔬草者,使民有功與無功俱賞也。夫使民有功與無功俱賞者,此亂之道也。夫發五苑而亂,不如棄棗蔬而治。」一曰:「令發五苑之蓏、蔬、棗、栗,足以活民,是用民有功與無功爭取也。夫生亂,不如死而治,大夫其釋之。」
tián jīng jiào qí zi tián zhāng yuē: yù lì ér shēn, xiān lì ér jūn yù fù ér jiā, xiān fù ér guó.
田鯨教其子田章曰:「欲利而身,先利而君;欲富而家,先富而國。」
yī yuē: tián wěi shù qí zi tián zhāng yuē: zhǔ mài guān jué, chén mài zhì lì, gù zì shì wú shì rén.
一曰:田鮪數其子田章曰:「主賣官爵,臣賣智力,故自恃無恃人。」
gōng yí xiū xiāng lǔ ér shì yú, yī guó jǐn zhēng mǎi yú ér xiàn zhī, gōng yì zi bù shòu. qí dì jiàn yuē: fū zǐ shì yú ér bù shòu zhě, hé yě? duì rì: fū wéi shì yú, gù bù shòu yě. fū jí shòu yú, bì yǒu xià rén zhī sè yǒu xià rén zhī sè, jiāng wǎng yú fǎ wǎng yú fǎ, zé miǎn yú xiāng. suī shì yú, cǐ bù bì zhì wǒ yú, wǒ yòu bù néng zì gěi yú. jí wú shòu yú ér bù miǎn yú xiāng, suī shì yú, wǒ néng zhǎng zì gěi yú. cǐ míng fū shì rén bù rú zì shì yě, míng yú rén zhī wèi jǐ zhě bù rú jǐ zhī zì wèi yě.
公儀休相魯而嗜魚,一國盡爭買魚而獻之,公議子不受。其弟諫曰:「夫子嗜魚而不受者,何也?」對日:「夫唯嗜魚,故不受也。夫即受魚,必有下人之色;有下人之色,將枉於法;枉於法,則免於相。雖嗜魚,此不必致我魚,我又不能自給魚。即無受魚而不免於相,雖嗜魚,我能長自給魚。」此明夫恃人不如自恃也,明於人之為己者不如己之自為也。
shuō sān
△說三
zi zhī xiāng yàn, guì ér zhǔ duàn. sū dài wèi qí shǐ yàn, wáng wèn zhī yuē: qí wáng yì hé rú zhǔ yě? duì yuē: bì bù bà yǐ. yàn wáng yuē: hé yě? duì yuē: xī huán gōng zhī bà yě, nèi shì shǔ bào shū, wài shì shǔ guǎn zhòng, huán gōng bèi fā ér yù fù rén, rì yóu yú shì. jīn qí wáng bù xìn qí dà chén. yú shì yàn wáng yīn yì dà xìn zǐ zhī. zi zhī wén zhī, shǐ rén yí sū dài jīn bǎi yì, ér tīng qí suǒ shǐ.
子之相燕,貴而主斷。蘇代為齊使燕,王問之曰:「齊王亦何如主也?」對曰:「必不霸矣。」燕王曰:「何也?」對曰:「昔桓公之霸也,內事屬鮑叔,外事屬管仲,桓公被發而御婦人,日游於市。今齊王不信其大臣。」於是燕王因益大信子之。子之聞之,使人遺蘇代金百鎰,而聽其所使。
yī yuē: sū dài wèi qí shǐ yàn, jiàn wú yì zi zhī, zé bì bù dé shì ér hái, gòng cì yòu bù chū, yú shì jiàn yàn wáng, nǎi yù qí wáng. yàn wáng yuē: qí wáng hé ruò shì zhī xián yě? zé jiāng bì wáng hū? sū dài yuē: jiù wáng bù xiá, ān dé wáng zāi? yàn wáng yuē: hé yě? yuē: qí rèn suǒ ài bù jūn. yàn wáng yuē: qí wáng hé yě? yuē: xī zhě qí huán gōng ài guǎn zhòng, zhì yǐ wèi zhòng fù, nèi shì lǐ yān, wài shì duàn yān, jǔ guó ér guī zhī, gù yī kuāng tiān xià, jiǔ hé zhū hóu. jīn qí rèn suǒ ài bù jūn, shì yǐ zhī qí wáng yě. yàn wáng yuē: jīn wú rèn zǐ zhī, tiān xià wèi zhī wén yě? yú shì míng rì zhāng cháo ér tīng zi zhī.
一曰:蘇代為齊使燕,見無益子之,則必不得事而還,貢賜又不出,於是見燕王,乃譽齊王。燕王曰:「齊王何若是之賢也?則將必王乎?」蘇代曰:「救亡不暇,安得王哉?」燕王曰:「何也?」曰:「其任所愛不均。」燕王曰:「其亡何也?」曰:「昔者齊桓公愛管仲,置以為仲父,內事理焉,外事斷焉,舉國而歸之,故一匡天下,九合諸侯。今齊任所愛不均,是以知其亡也。」燕王曰:「今吾任子之,天下未之聞也?」於是明日張朝而聽子之。
pān shòu wèi yàn wáng yuē: wáng bù rú yǐ guó ràng zi zhī. rén suǒ yǐ wèi yáo xián zhě, yǐ qí ràng tiān xià yú xǔ yóu, xǔ yóu bì bù shòu yě, zé shì yáo yǒu ràng xǔ yóu zhī míng ér shí bù shī tiān xià yě. jīn wáng yǐ guó ràng zi zhī, zi zhī bì bù shòu yě, zé shì wáng yǒu ràng zi zhī zhī míng ér yǔ yáo tóng háng yě. yú shì yàn wáng yīn jǔ guó ér shǔ zhī, zi zhī dà zhòng.
潘壽謂燕王曰:「王不如以國讓子之。人所以謂堯賢者,以其讓天下於許由,許由必不受也,則是堯有讓許由之名而實不失天下也。今王以國讓子之,子之必不受也,則是王有讓子之之名而與堯同行也。」於是燕王因舉國而屬之,子之大重。
yī yuē: pān shòu, yǐn zhě. yàn shǐ rén pìn zhī. pān shòu jiàn yàn wáng yuē: chén kǒng zi zhī zhī rú yì yě. wáng yuē: hé yì zāi? duì yuē: gǔ zhě yǔ sǐ, jiāng chuán tiān xià yú yì, qǐ zhī rén yīn xiāng yǔ gōng yì ér lì qǐ. jīn wáng xìn ài zi zhī, jiāng chuán guó zi zhī, tài zǐ zhī rén jǐn huái yìn, wèi zi zhī zhī rén wú yī rén zài cháo tíng zhě. wáng bù xìng qì qún chén, zé zi zhī yì yì yě. wáng yīn shōu lì xǐ, zì sān bǎi shí yǐ shàng jiē xiào zhī zǐ zhī, zi zhī dà zhòng. fū rén zhǔ zhī suǒ yǐ jìng zhào zhě, zhū hóu zhī shì tú yě, jīn zhū hóu zhī shì tú jiē sī mén zhī dǎng yě. rén zhǔ zhī suǒ yǐ zì qiǎn shào zhě, yán xué zhī shì tú yě, jīn yán xué zhī shì tú jiē sī mén zhī shè rén yě. shì hé yě? duó chǐ zhī zī zài zi zhī yě. gù wú zhāng yuē: rén zhǔ bù yáng sēng ài rén. yáng ài rén, bù dé fù zēng yě yáng zēng rén, bù dé fù ài yě.
一曰:潘壽,隱者。燕使人聘之。潘壽見燕王曰:「臣恐子之之如益也。」王曰:「何益哉?對曰:「古者禹死,將傳天下於益,啟之人因相與攻益而立啟。今王信愛子之,將傳國子之,太子之人盡懷印,為子之之人無一人在朝廷者。王不幸棄群臣,則子之亦益也。」王因收吏璽,自三百石以上皆效之子之,子之大重。夫人主之所以鏡照者,諸侯之士徒也,今諸侯之士徒皆私門之黨也。人主之所以自淺娋者,岩穴之士徒也,今岩穴之士徒皆私門之舍人也。是何也?奪褫之資在子之也。故吳章曰:「人主不佯僧愛人。佯愛人,不得復憎也;佯憎人,不得復愛也。」
yī yuē: yàn wáng yù chuán guó yú zi zhī yě, wèn zhī pān shòu, duì yuē: yǔ ài yì ér rèn tiān xià yú yì, yǐ ér yǐ qǐ rén wèi lì. jí lǎo, ér yǐ qǐ wèi bù zú rèn tiān xià, gù chuán tiān xià yú yì, ér shì zhòng jǐn zài qǐ yě. yǐ ér qǐ yǔ yǒu dǎng gōng yì ér duó zhī tiān xià, shì yǔ míng chuán tiān xià zǐ yì, ér shí lìng qǐ zì qǔ zhī yě. cǐ yǔ zhī bù jí yáo shùn míng yǐ. jīn wáng yù chuán zhī zǐ zhī, ér lì wú fēi tài zǐ zhī rén zhě yě, shì míng chuán zhī ér shí lìng tài yú zì qǔ zhī yě. yàn wáng nǎi shōu xǐ, zì sān bǎi shí yǐ shàng jiē xiào zhī zǐ zhī, zi zhī suì zhòng.
一曰:燕王欲傳國於子之也,問之潘壽,對曰:「禹愛益而任天下於益,已而以啟人為吏。及老,而以啟為不足任天下,故傳天下於益,而勢重盡在啟也。已而啟與友黨攻益而奪之天下,是禹名傳天下子益,而實令啟自取之也。此禹之不及堯、舜明矣。今王欲傳之子之,而吏無非太子之人者也,是名傳之而實令太於自取之也。」燕王乃收璽,自三百石以上皆效之子之,子之遂重。
fāng wú zǐ yuē: wú wén zhī gǔ lǐ: xíng bù yǔ tóng fú zhě tóng chē, bù yǔ tóng zú zhě gòng jiā, ér kuàng jūn rén zhě nǎi jiè qí quán ér wài qí shì hū!
方吾子曰:「吾聞之古禮:行不與同服者同車,不與同族者共家,而況君人者乃借其權而外其勢乎!「
wú zhāng wèi hán xuān wáng yuē: rén zhǔ bù kě yáng ài rén, yī rì bù kě fù zēng wàn bù kě yǐ yáng zēng rén, yī rì bù kě fù ài yě. gù yáng zēng yáng ài zhī zhēng jiàn, zé yú zhě yīn zī ér huǐ yù zhī. suī yǒu míng zhǔ, bù néng fù shōu, ér kuàng yú yǐ chéng jiè rén yě!
吳章謂韓宣王曰:「人主不可佯愛人,一日不可復憎萬;不可以佯憎人,一日不可復愛也。故佯憎佯愛之徵見,則諛者因資而毀譽之。雖有明主,不能復收,而況於以誠借人也!」
zhào tiān yóu yú pǔ zhōng, zuǒ yòu yǐ tù yǔ hǔ ér chuò, xì rán huán qí yǎn. wáng yuē: kě è zāi, hǔ mù yě! zuǒ yòu yuē: píng yáng jūn zhī mù kě è guò cǐ. jiàn cǐ wèi yǒu hài yě, jiàn píng yáng jūn zhī mù rú cǐ zhě, zé bì sǐ yǐ. qí míng rì, píng yáng jūn wén zhī, shǐ rén shā yán zhě, ér wáng bù zhū yě.
趙天游於圃中,左右以兔與虎而輟,盻然環其眼。王曰:「可惡哉,虎目也!」左右曰:「平陽君之目可惡過此。見此未有害也,見平陽君之目如此者,則必死矣。」其明日,平陽君聞之,使人殺言者,而王不誅也。
wèi jūn rù cháo yú zhōu, zhōu xíng rén wèn qí hào, duì yuē: zhū hóu pì jiāng. zhōu xíng rén què zhī yuē: zhū hóu bù dé yǔ tiān zǐ tóng hào. wèi jūn nǎi zì gèng yuē: zhū hóu huǐ. ér hòu nèi zhī. shén ní wén zhī yuē: yuǎn zāi jìn bī! xū míng bù yǐ jiè rén, kuàng shí shì hū?
衛君入朝於周,周行人問其號,對曰:「諸侯辟疆。」周行人卻之曰:「諸侯不得與天子同號。」衛君乃自更曰:「諸侯燬。」而後內之。什尼聞之曰:「遠哉禁逼!虛名不以借人,況實事乎?」
shuō sì
△說四
yáo mù zhě yī yī shè qí yè, zé láo ér bù biàn zuǒ yòu fǔ qí běn, ér yè biàn yáo yǐ. lín yuān ér yáo mù, niǎo jīng ér gāo, yú kǒng ér xià. shàn zhāng wǎng zhě yǐn qí gāng, ruò yī yī shè wàn mù ér hòu dé, zé shì láo ér nán yǐn qí gāng, ér yú yǐ náng yǐ. gù lì zhě, mín zhī běn gāng zhě yě, gù shèng rén zhì lì bù zhì mín.
搖木者一一攝其葉,則勞而不遍;左右拊其本,而葉遍搖矣。臨淵而搖木,鳥驚而高,魚恐而下。善張網者引其綱,若一一攝萬目而後得,則是勞而難;引其綱,而魚已囊矣。故吏者,民之本、綱者也,故聖人治吏不治民。
jiù huǒ zhě, lìng lì qiè hú wèng ér zǒu huǒ, zé yī rén zhī yòng yě cāo biān chuí zhǐ huī ér qù shǐ rén, zé zhì wàn fū. shì yǐ shèng rén bù qīn xì mín, míng zhǔ bù gōng xiǎo shì. zào fù fāng nòu, shí yǒu zi fù chéng chē guò zhě, mǎ jīng ér bù xíng, qí zi xià chē qiān mǎ, fù zǐ tuī chē, qǐng zào zhù wǒ tuī chē. zào fù yīn shōu qì, chuò ér jì zài zhī, yuán qí zi zhī chéng. nǎi shǐ jiǎn pèi chí cè, wèi zhī yòng yě, ér mǎ xián wù yǐ. shǐ zào fù ér bù néng yù, suī jǐn lì láo shēn zhù zhī tuī chē, mǎ yóu bù kěn xíng yě. jīn shēn shǐ yì, qiě jì zài, yǒu dé yú rén zhě, yǒu shù ér yù zhī yě. gù guó zhě, jūn zhī chē yě shì zhě, jūn zhī mǎ yě. wú shù yǐ yù zhī, shēn suī láo, yóu bù miǎn luàn yǒu shù yǐ yù zhī, shēn chù yì lè zhī dì, yòu zhì dì wáng zhī gōng yě.
救火者,令吏挈壺瓮而走火,則一人之用也;操鞭箠指麾而趣使人,則制萬夫。是以聖人不親細民,明主不躬小事。造父方耨,時有子父乘車過者,馬驚而不行,其子下車牽馬,父子推車,請造助我推車。造父因收器,輟而寄載之,援其子之乘。乃始檢轡持策,未之用也,而馬咸騖矣。使造父而不能御,雖盡力勞身助之推車,馬猶不肯行也。今身使佚,且寄載,有德於人者,有術而御之也。故國者,君之車也;勢者,君之馬也。無術以御之,身雖勞,猶不免亂;有術以御之,身處佚樂之地,又致帝王之功也。
chuí duàn zhě, suǒ yǐ píng bù yí yě bǎng qíng zhě, suǒ yǐ jiǎo bù yí yě. shèng rén zhī wèi fǎ yě, suǒ yǐ píng bù yí jiǎo bù zhí yě. nào chǐ zhī yòng qí yě, zhuó mǐn wáng zhī jīn lǐ duì zhī yòng zhào yě, è shā zhǔ fù. cǐ èr jūn zhě, jiē bù néng yòng qí chuí duàn bǎng qíng, gù shēn sǐ wèi lù ér wèi tiān xià xiào.
椎鍛者,所以平不夷也;榜檠者,所以矯不宜也。聖人之為法也,所以平不夷、矯不直也。淖齒之用齊也,擢閔王之筋;李兌之用趙也,餓殺主父。此二君者,皆不能用其椎鍛榜檠,故身死為戮而為天下笑。
yī yuē: rù qí, zé dú wén nào chǐ ér bù wén qí wáng rén zhào, zé dú wén lǐ duì ér bù wén zhào wáng. gù yuē: rén zhǔ zhě bù cāo shù, zé wēi shì qīng ér chén shàn míng.
一曰:入齊,則獨聞淖齒而不聞齊王;人趙,則獨聞李兌而不聞趙王。故曰:人主者不操術,則威勢輕而臣擅名。
yī yuē: wǔ líng wáng shǐ huì wén wáng lì zhèng, lǐ duì wèi xiāng, wǔ líng wáng bù yǐ shēn gōng qīn shā shēng zhī bǐng, gù jié yú lǐ duì.
一曰:武靈王使惠文王蒞政,李兌為相,武靈王不以身躬親殺生之柄,故劫於李兌。
yī yuē: tián yīng xiāng qí, rén yǒu shuō wáng zhě yuē: zhōng suì zhī jì, wáng bù yī yǐ shù rì zhī jiān zì tīng zhī, zé wú yǐ zhī lì zhī jiān xié dé shī yě. wáng yuē: shàn. tián yīng wén zhī, jí sòng qǐng yú wáng ér tīng qí jì. wáng jiāng tīng zhī yǐ, tián yīng lìng guān jù yā quàn dòu shí cān shēng zhī jì. wáng zì tīng jì, jì bù shèng tīng, bà shí hòu, fù zuò, bù fù mù shí měi. tián yīng fù wèi yuē: qún chén suǒ zhōng suì rì yè bù gǎn tōu dài zhī shì yě, wáng yǐ yī xī tīng zhī, zé qún chén yǒu wèi quàn miǎn yǐ. wáng yuē: nuò. é ér wáng yǐ shuì yǐ, lì jǐn yú dāo xiāo qí yā quàn shēng shí zhī jì. wáng tīng zhī, luàn nǎi shǐ shēng.
一曰:田嬰相齊,人有說王者曰:「終歲之計,王不一以數日之間自聽之,則無以知吏之奸邪得失也。」王曰:「善。」田嬰聞之,即送請於王而聽其計。王將聽之矣,田嬰令官具押券斗石參升之計。王自聽計,計不勝聽,罷食後,復坐,不復暮食美。田嬰復謂曰:「群臣所終歲日夜不敢偷怠之事也,王以一夕聽之,則群臣有為勸勉矣。」王曰:「諾。」俄而王已睡矣,吏盡揄刀削其押券升石之計。王聽之,亂乃始生。
shuō wǔ
△說五
zī zhèng zi yǐn niǎn shàng gāo liáng ér bù néng zhī. zī zhèng jù yuán ér gē, qián zhě zhǐ, hòu zhě qū, niǎn nǎi shàng. shǐ zī zhèng wú shù yǐ zhì rén, zé shēn suī jué lì zhì sǐ, niǎn yóu bù shàng yě. jīn shēn bù zhì láo kǔ ér niǎn yǐ shàng zhě, yǒu shù yǐ zhì rén zhī gù yě.
茲鄭子引輦上高梁而不能支。茲鄭踞轅而歌,前者止,後者趨,輦乃上。使茲鄭無術以致人,則身雖絕力至死,輦猶不上也。今身不至勞苦而輦以上者,有術以致人之故也。
zhào jiǎn zhǔ chū shuì zhě, lì qǐng qīng zhòng. jiǎn zhǔ yuē: wù qīng wù zhòng. zhòng, zé lì rù yú shàng ruò qīng, zé lì guī yú mín. shù wú sī lì ér zhèng yǐ. báo yí diào zhào jiǎn zhǔ yuē: jūn zhī guó zhōng bǎo. jiǎn zhǔ xīn rán ér xǐ yuē: hé rú yān? duì yuē: fǔ kù kōng xū yú shàng, bǎi xìng pín è yú xià, rán ér jiān lì fù yǐ.
趙簡主出稅者,吏請輕重。簡主曰:「勿輕勿重。重,則利入於上;若輕,則利歸於民。束無私利而正矣。」薄疑調趙簡主曰:「君之國中飽。」簡主欣然而喜曰:「何如焉?」對曰:「府庫空虛於上,百姓貧餓於下,然而奸吏富矣。」
qí huán gōng wēi fú yǐ xún mín jiā, rén yǒu nián lǎo ér zì yǎng zhě, huán gōng wèn qí gù. duì rì: chén yǒu zi sān rén, jiā pín wú yǐ qī zhī, yōng wèi fǎn. huán gōng guī, yǐ gào guǎn zhòng. guǎn zhòng yuē: chù jī yǒu fǔ qì zhī cái, zé rén jī è gōng zhōng yǒu yuàn nǚ, zé mín wú qī. huán gōng yuē: shàn. nǎi lùn gōng zhōng yǒu fù rén ér jià zhī. xià lìng yú mín rì: zhàng fū èr shí ér shì, fù rén shí wǔ ér jià.
齊桓公微服以巡民家,人有年老而自養者,桓公問其故。對日:「臣有子三人,家貧無以妻之,傭未反。」桓公歸,以告管仲。管仲曰:「畜積有腐棄之財,則人飢餓;宮中有怨女,則民無妻。」桓公曰:「善。」乃論宮中有婦人而嫁之。下令於民日:「丈夫二十而室,婦人十五而嫁。」
yī yuē: huán gōng wēi fú ér xíng yú mín jiān, yǒu lù mén jì zhě, xíng nián qī shí ér wú qī. huán gōng wèn guǎn zhòng yuē: yǒu mín lǎo ér wú qī zhě píng? guǎn zhòng yuē: yǒu lù mén jì zhě, xíng nián qī shí yǐ ér wú qī. huán gōng yuē: hé yǐ lìng zhī yǒu qī? guǎn zhòng yuē: chén wén zhī: shàng yǒu jī cái, zé mín chén bì biǎn fá yú xià gōng zhōng yǒu yuàn nǚ, zé yǒu lǎo ér wú qī zhě. huán gōng yuē: shàn. lìng yú gōng zhōng nǚ zǐ wèi cháng yù chū jià zhī. nǎi lìng nán zǐ nián èr shí ér shì, nǚ nián shí wǔ ér jià. zé nèi wú yuàn nǚ, wài wú kuàng fū.
一曰:桓公微服而行於民間,有鹿門稷者,行年七十而無妻。桓公問管仲曰:「有民老而無妻者平?」管仲曰:「有鹿門稷者,行年七十矣而無妻。」桓公曰:「何以令之有妻?」管仲曰:「臣聞之:上有積財,則民臣必匾乏於下;宮中有怨女,則有老而無妻者。」桓公曰:「善。」令於宮中「女子未嘗御出嫁之」。乃令男子年二十而室,女年十五而嫁。則內無怨女,外無曠夫。
yán líng zhuó zǐ chéng cāng lóng tiāo wén zhī chéng, gōu shì zài qián, cuò zhuì zài hòu. mǎ yù jìn zé gōu shì jìn zhī, yù tuì zé cuò zhuì guàn zhī, mǎ yīn páng chū. zào fù guò ér wèi zhī qì tì, yuē: gǔ zhī zhì rén yì rán yǐ. fū shǎng suǒ yǐ quàn zhī, ér huǐ cún yān fá suǒ yǐ jìn zhī, ér yù jiā yān. mín zhōng lì ér bù zhī suǒ yóu, cǐ yì shèng rén zhī suǒ wèi qì yě.
延陵卓子乘蒼龍挑文之乘,鈎飾在前,錯錣在後。馬欲進則鈎飾禁之,欲退則錯錣貫之,馬因旁出。造父過而為之泣涕,曰:「古之治人亦然矣。夫賞所以勸之,而毀存焉;罰所以禁之,而譽加焉。民中立而不知所由,此亦聖人之所為泣也。」
yī yuē: yán líng zhuó zǐ chéng cāng lóng yǔ dí wén zhī chéng, qián zé yǒu cuò shì, hòu zé yǒu lì chuí, jìn zé yǐn zhī, tuì zé cè zhī. mǎ qián bù dé jìn, hòu bù dé tuì, suì bì ér yì, yīn xià chōu dāo ér wěn qí jiǎo. zào fù jiàn zhī, qì, zhōng rì bù shí, yīn yǎng tiān ér tàn yuē: cè, suǒ yǐ jìn zhī yě, cuò shì zài qián yǐn, suǒ yǐ tuì zhī yě, lì zhuì zài hòu. jīn rén zhǔ yǐ qí qīng jié yě jìn zhī, yǐ qí bù shì zuǒ yòu yě tuì zhī yǐ qí gōng zhèng yě yù zhī, yǐ qí bù tīng cóng yě fèi zhī. mín jù, zhōng lì ér bù zhī suǒ yóu, cǐ shèng rén zhī suǒ wèi qì yě.
一曰:延陵卓子乘蒼龍與翟文之乘,前則有錯飾,後則有利鎚,進則引之,退則策之。馬前不得進,後不得退,遂避而逸,因下抽刀而刎其腳。造父見之,泣,終日不食,因仰天而嘆曰:「策,所以進之也,錯飾在前;引,所以退之也,利錣在後。今人主以其清潔也進之,以其不適左右也退之;以其公正也譽之,以其不聽從也廢之。民懼,中立而不知所由,此聖人之所為泣也。」