xī zhī jūn chén, xiāng zé xiāng yù tiān xià rǎo rǎng zhī rì, jūn wèi cháng bù yù qí chén zhī cái, chén wèi cháng bù yù qí jūn zhī míng. chén jì cái yǐ, ér qí jūn cháng zhì yú shén jì jūn jì míng yǐ, ér qí chén cháng zhì yú shén dàn zhě, hé yě? jūn fēi yǒu è yú chén ér jì zhī yě, jì qí quán lüè zhī zú yǐ èr yú wǒ yě chén fēi yǒu wài yú jūn ér dàn zhī yě, dàn qí gāng rěn zhī zú yǐ bù róng yú wǒ yě. cǐ jì dàn zhī suǒ yóu shēng yě. suī rán jūn gù yǒu suǒ bù jì, yǐ qí dé wú suǒ dāng jì zhī chén chén gù yǒu suǒ bù dàn, yǐ qí dé wú suǒ dāng dàn zhī jūn. xī zhě shǔ xiān zhǔ zhī yǔ zhū gé kǒng míng, fú jiān zhī yǔ wáng měng shì yě.
昔之君臣,相擇相遇天下擾攘之日,君未嘗不欲其臣之才,臣未嘗不欲其君之明。臣既才矣,而其君常至於甚忌;君既明矣,而其臣常至於甚憚者,何也?君非有惡於臣而忌之也,忌其權略之足以貳於我也;臣非有外於君而憚之也,憚其剛忍之足以不容於我也。此忌、憚之所由生也。雖然君固有所不忌,以其得無所當忌之臣;臣固有所不憚,以其得無所當憚之君。昔者蜀先主之與諸葛孔明,苻堅之與王猛是也。
zhì yú cáo gōng zhī yǔ sī mǎ zhòng dá, zé jì dàn zhī qíng bù dé bù shēng yǐ. fēi zhòng dá bù zú yǐ zhì cáo gōng zhī jì, fēi cáo gōng bù zú yǐ zhì zhòng dá dàn. tiān xià zhī shì, bù yīng cáo gōng zhī mìng zhě duō yǐ, ér zhòng dá yī bù qǐ, yǐ jiāng shōu ér zhì zhī yǐ. zhòng dá zhī bù qǐ, gù yí qí bù wèi jǐ róng cáo gōng zhī yù zhì, gù yí qí bù wèi jǐ yòng. cǐ xiāng qī yú qí shǐ zhě, gù yǐ bù jǐn jūn chén zhī chéng yǐ, zé jì dàn hé cóng ér bù shēng yě? suī rán zhòng dá chù zhī, zú zhì hū cáo gōng wú suǒ shén jì, zhòng dá wú suǒ shén dàn zhě, cǐ suǒ yǐ wèi rén háo yǐ chéng hū qǔ wèi zhī zī yě. rén zhī xié shù rèn shù ruò xún wén ruò zhě jǐ xī yǐ, gài cáo gōng zhī cè shì ér yǐ zhī wèi shī guī zhě yě. gōng zhī yù qiān hàn zuò yě, yú qí shǐ méng zhū xīn, ér zhòng dá qǐ zhī yǐ zhōng qí yù yú qí jì xíng yú jī, ér wén ruò jǔ zhī yǐ cuì qí qíng. yǐ ér, wén ruò chū yú zhí yán, ér bù néng jiù qí zhū zhòng dá zú wèi zhī fù xīn, ér suì qù qí dàn. fāng cáo gōng zhī biān chī tiān xià, qiú jí dà yè yě, jiāng shī sì chū, wú yī rì ér shì jiǎ. ér zhòng dá dú yǐ qí shēn yōng róng zhì wù ér yǐ, wèi cháng yī qiú jiāng qí bīng, suī gōng yì bù yǐ wèi néng ér yù shǐ zhī. dài gōng zhī wáng, shǐ zhì qí bīng, chū qí yīng biàn, yǎn hū ruò shén, wú wǎng bù tiǎn, suī cáo gōng yǒu suǒ bù dǎi yān. wèi wén gù yǐ wú jì, zhòng dá gù yǐ wú dàn, tiān xià shǐ shén wèi zhī, yóu gōng zhī bù wáng yě. yóu shì guān zhī, zhòng dá zhī yǐ shù lüè zì jiāng qí shēn zhě, kě dé ér kuī zāi! nài hé zhū gé kǒng míng yù yǐ qí zhì chéng dà yì zhī huái, shù chū qí bīng qiú yǔ zhī jué yú yī zhàn yǐ dìng wèi shǔ zhī cún wáng zāi!
至於曹公之與司馬仲達,則忌憚之情不得不生矣。非仲達不足以致曹公之忌,非曹公不足以致仲達憚。天下之士,不應曹公之命者多矣,而仲達一不起,已將收而治之矣。仲達之不起,固疑其不為己容;曹公之欲治,固疑其不為己用。此相期於其始者,固已不盡君臣之誠矣,則忌、憚何從而不生也?雖然仲達處之,卒至乎曹公無所甚忌,仲達無所甚憚者,此所以為人豪以成乎取魏之資也。人之挾數任術若荀文若者幾希矣,蓋曹公之策士而倚之為蓍龜者也。公之欲遷漢祚也,於其始萌諸心,而仲達啟之以中其欲;於其既形於跡,而文若沮之以悴其情。已而,文若出於直言,而不能救其誅;仲達卒為之腹心,而遂去其憚。方曹公之鞭笞天下,求集大業也,將師四出,無一日而釋甲。而仲達獨以其身雍容治務而已,未嘗一求將其兵,雖公亦不以為能而欲使之。迨公之亡,始制其兵,出奇應變,奄忽若神,無往不殄,雖曹公有所不逮焉。魏文固已無忌,仲達固已無憚,天下始甚畏之,猶公之不亡也。由是觀之,仲達之以術略自將其身者,可得而窺哉!奈何諸葛孔明欲以其至誠大義之懷,數出其兵求與之決於一戰以定魏、蜀之存亡哉!
zhòng dá kǒng míng jiē suǒ wèi rén jié zhě yě. wèi nán zhī yì, rén jiē xī liàng zhī sǐ, yǐ wèi bù jiàn fū èr rén zhě jué shèng fù yú cǐ jǔ yě. liàng zhī qiáo jūn lì zài sù zhàn, zhòng dá chí zhòng bù yīng yǐ lǎo qí shī, ér qiú chéng qí bì. liàng yǐ jīn guó yí zhī, yù jī qí yīng. zhòng dá biǎo qiú jué zhàn, wèi jūn nǎi qiǎn xīn pí zhàng jié zhì zhī. liàng yǐ zhòng dá wú yì yú zhàn, qí qǐng yú jūn, tú shì wǔ yú zhòng ěr. jiē fū! wèi zhòng dá zhī qǐng zhàn yǐ shì wǔ yú zhòng zhě, zé huò yǒu zhī wèi qí yǒu suǒ zhōng wèi, ér wú yì yú yī jué zhě, yì fēi yě. suī rán, shǐ xīn pí bù zhì, zé zhòng dá gù jiāng bù zhàn yě. zhòng dá zhī suǒ qiú zhě, kè dí ér yǐ. jīn yǐ yī rǔ, bù dài qí kě zhàn zhī jī, nǎi xìng rán qīng yòng qí zhòng wèi fèn fèn zhī shī, ān zú wèi zhòng dá yě? jìn zhī zhū cì hào wèi shàn zhàn, rén huò wèn zhī, cì yuē: rén bù néng rěn, ér wǒ néng rěn, shì yǐ shèng zhī. qǐ yǐ zhòng dá ér wú zhū cì zhī liàng yé? chá qí suǒ yǐ zhū cáo shuǎng zhě, zú jiàn qí néng rěn ér dài yě. gù qí cè liàng yuē: liàng zhì dà ér bù jiàn jī, duō móu ér shǎo jué, hǎo bīng ér wú quán, suī tí zú shí wàn, yǐ duò wú huà zhōng, pò zhī bì yǐ. cǐ zhòng dá zhī zhì yě. liàng zhī shǐ chū yě, zhòng dá yǔ zhū jiāng yuē: liàng ruò yǒng zhě, dāng chū wǔ gōng, yī shān ér dōng ruò xī shàng wǔ zhàng yuán, zé zhū jūn wú shì yǐ. xī cáo gōng gōng yè, yuán shàng yǐ bīng jiù zhī, zhū jiāng jiē yǐ guī shī wù è, dāng bì zhī. gōng yuē: shàng cóng dà dào lái qiě bì zhī, ruò xún xī shān zé chéng qín ěr. shàng guǒ xún xī shān, yī zhàn qín zhī. lú xún fǎn gōng jiàn yè, sòng wǔ cè zhī yuē: zéi ruò xīn tíng zhí shàng, qiě dāng bì zhī huí pō cài zhōu zé chéng qín ěr. xún guǒ pō cài zhōu, yī zhàn ér zǒu zhī. liàng zhī qū yuán, yǔ yuán shàng zhī xún xī shān lú xún zhī pō cài zhōu děng ěr. gài ruì qì yǐ duó, gù jiāng wèi ér bì rén, bù zú wèi rén zhī suǒ wèi bì. cǐ sān jūn zhě, suǒ yǐ yì ér tūn zhī yě. liàng cháng suì zhī chū, qí bīng bù guò shù wàn, bù yǐ bài hái, zhé yǐ jī tuì. jīn qiān lǐ fù liáng, xiǎng shī shí wàn, zuò ér qiú zhàn zhě, shí xún yǐ. zhòng dá tí qín yōng zhī jìn zú, yǐ bù yīng ér lǎo qí shī zhě, qǐ tú rán zāi! jiāng qiú quán yú yī shèng yě. rán ér, kǒng míng jì sǐ, shǔ shī yǐn hái, ér zhòng dá bù qióng zhuī zhī zhě, gài bù yú kǒng míng zhī sǐ, qí shì shàng bǎo ér jūn wèi yǒu biàn, shǔ dào zǔ ér yì fú, yí qí wěi tuì yǐ yòu wǒ yě. xiàng shǐ kǒng míng zhī bù sǐ, ér bì yú xiāng chí, zé zhòng dá zhī zhì dé yǐ. huò zhě wèi zhòng dá zhī quán guǐ, bù zú yǐ dāng kǒng míng zhī jié zhì, cǐ fǔ nuò shǒu jīng zhī tán, bù zú wèi xiǎo jī zhě dào yě.
仲達、孔明皆所謂人傑者也。渭南之役,人皆惜亮之死,以為不見夫二人者決勝負於此舉也。亮之僑軍利在速戰,仲達持重不應以老其師,而求乘其弊。亮以巾幗遺之,欲激其應。仲達表求決戰,魏君乃遣辛毗杖節制之。亮以仲達無意於戰,其請於君,徒示武於眾耳。嗟夫!謂仲達之請戰以示武於眾者,則或有之;謂其有所終畏,而無意於一決者,亦非也。雖然,使辛毗不至,則仲達固將不戰也。仲達之所求者,克敵而已。今以一辱,不待其可戰之機,乃悻然輕用其眾為忿憤之師,安足為仲達也?晉之朱伺號為善戰,人或問之,伺曰:「人不能忍,而我能忍,是以勝之。」豈以仲達而無朱伺之量耶?察其所以誅曹爽者,足見其能忍而待也。故其策亮曰:「亮志大而不見機,多謀而少決,好兵而無權,雖提卒十萬,已墮吾畫中,破之必矣。」此仲達之志也。亮之始出也,仲達語諸將曰:「亮若勇者,當出武功,依山而東;若西上五丈原,則諸軍無事矣。」昔曹公攻鄴,袁尚以兵救之,諸將皆以歸師勿遏,當避之。公曰:「尚從大道來且避之,若循西山則成擒耳。」尚果循西山,一戰擒之。盧循反攻建鄴,宋武策之曰:「賊若新亭直上,且當避之;回泊蔡州則成擒耳。」循果泊蔡州,一戰而走之。亮之趨原,與袁尚之循西山、盧循之泊蔡州等耳。蓋銳氣已奪,固將畏而避人,不足為人之所畏避。此三君者,所以易而吞之也。亮常歲之出,其兵不過數萬,不以敗還,輒以飢退。今千里負糧,餉師十萬,坐而求戰者,十旬矣。仲達提秦、雍之勁卒,以不應而老其師者,豈徒然哉!將求全於一勝也。然而,孔明既死,蜀師引還,而仲達不窮追之者,蓋不虞孔明之死,其士尚飽而軍未有變,蜀道阻而易伏,疑其偽退以誘我也。向使孔明之不死,而弊於相持,則仲達之志得矣。或者謂仲達之權詭,不足以當孔明之節制,此腐懦守經之談,不足為曉機者道也。