hàn dà dǐ yī qín zhì, fán mín èr shí sān wèi zhèng, yī suì yǐ wèi wèi shì. měi lì qiū zhǎn shēng yú jiāo, míng yuē chū. bīng guān jiē yì sūn wú bīng fǎ liù shí sì zhèn, míng yuē chéng zhī. jì dōng, tiān zǐ dà huì xiǎng cì, guān yǐ jiǎo dǐ, bà qiǎn wáng zūn chuán: cháng yǐ jì dōng huò zhēng yuè xíng xìng qū tái, lín xiǎng, bà wèi shì..
漢大抵依秦制，凡民二十三為正，一歲以為衛士。每立秋斬牲於郊，名曰貙。兵官皆肄孫、吳兵法六十四陣，名曰乘之。季冬，天子大會饗賜，觀以角牴，罷遣（〈王尊傳〉：常以季冬或正月行幸曲台，臨饗，罷衛士。）。

àn: wèi shū yuē: hàn chéng qín zhì, sān shí bù jiǎng, wéi shí yuè chē jià xìng zhǎng ān shuǐ nán mén huì, wǔ yíng shì wèi bā zhèn, míng yuē chéng zhī.
按：《魏書》曰：「漢承秦制，三時不講，惟十月車駕幸長安水南門會，五營士為八陣，名曰乘之。」

èr suì wèi cái guān qí shì cái guān zì qín yǒu zhī. zhì yún: qín zhì cái guān yú jùn guó, gāo dì cháng mìng tiān xià xuǎn néng yǐn guān jué zhāng cái lì wǔ měng zhě, yǐ wèi qīng chē qí shì cái guān.. bā yuè, tài shǒu dū wèi lìng zhǎng chéng wèi huì dōu shì kè diàn zuì. shuǐ chù wèi lóu chuán, biān jùn tài shǒu gè jiāng wàn qí xíng zhàng sāi. nián liù shí wǔ nǎi miǎn jiù tián. yòu zì shí wǔ yǐ zhì wǔ shí liù chū fù, rén bǎi èr shí wèi yī suàn, wèi zhì kù bīng chē mǎ qín xiào gōng shí sì nián shǐ wèi fù, hàn xìng suàn fù.. tiān xià rén jiē zhí shù biān sān rì, bù rén zì xíng, qí xíng zhě bù kě wǎng biàn hái, yīn biàn wǎng yī suì yī gēng. zhū bù xíng zhě chū qián sān bǎi, rù guān yǐ gěi shù zhě, shì wèi guò gēng gēng yǒu sān pǐn: měi yī yuè yī gēng, wèi zhī zú gèng. pín zhě yù de gù gèng qián, cì zhí zhě chū qián gù zhī, yuè èr qiān, wèi zhī jiàn gèng. yáo shù wèi zhī guò gèng yě.. yǒu shì yǐ yǔ xí fā cái guān qí shì, yǐ bèi jūn lǚ rú gāo zǔ shí yī nián, fā shàng jùn běi dì lǒng xī chē qí bā shǔ cái guān. lǚ hòu wǔ nián, fā hé dōng shàng dǎng qí tún běi dì. xuān dì shén jué yuán nián, fā sān hé yǐng chuān pèi jùn huái yáng rǔ nán cái guān yì jīn chéng.. wén dì shǐ yǐ tóng hǔ fú dài xí. dāng shí gè yīn qí dì, yǐ zhōng dōu guān hào jiāng jūn jiāng zhī shí yǐ lú qīng wèi shàng jùn jiāng jūn, wèi chì wèi běi dì jiāng jūn, zhōu zào wèi lǒng xī jiāng jūn., shì yǐ zé bà.
二歲為材官、騎士（材官自秦有之。《志》云：秦置材官於郡國，高帝常命天下選能引關蹶張、才力武猛者，以為輕車、騎士、材官。）。八月，太守、都尉、令長、丞尉會都試課殿最。水處為樓船，邊郡太守各將萬騎行障塞。年六十五乃免就田。又自十五以至五十六出賦，人百二十為一算，為治庫兵車馬（秦孝公十四年始為賦，漢興算賦。）。天下人皆直戍邊三日，不人自行，其行者不可往便還，因便往一歲一更。諸不行者出錢三百，入官以給戍者，是為過更（更有三品：每一月一更，謂之卒更。貧者欲得雇更錢，次直者出錢雇之，月二千，謂之踐更。繇戍謂之過更也。）。有事以羽檄發材官、騎士，以備軍旅（如高祖十一年，發上郡、北地、隴西車騎、巴蜀材官。呂后五年，發河東、上黨騎屯北地。宣帝神爵元年，發三河、潁川、沛郡、淮陽、汝南材官詣金城。）。文帝始以銅虎符代檄。當時各因其地，以中都官號將軍將之（時以盧卿為上郡將軍，魏遫為北地將軍，周灶為隴西將軍。），事已則罷。

jīng shī zhī bīng, zhǐ nán běi jūn jí zhōng wèi tí qí láng zhōng lìng zhū láng chéng mén xiào wèi tún bīng. běi jūn shǔ tài wèi, nán jūn shǔ wèi wèi. wǔ dì gèng tài wèi wèi dà sī mǎ dà jiāng jūn, yǐ chǒng jiāng shuài ér běi jūn fēn bā xiào wèi, yǐ zhōng lěi lǐng zhī zhōng lěi tún qí bù bīng yuè qí zhǎng shuǐ hú qí shè shēng hǔ bì, fán bā. zhōng wèi wèi zhí jīn wú, ér zhì sān fǔ dū wèi shǔ yān láng zhōng lìng wèi guāng lù xūn, ér zhì jiàn zhāng yíng qí shǔ yān, hòu gēng míng yǔ lín qí xuǎn lǒng xī tiān shuǐ ān dìng běi dì xī hé shàng jùn, liáng jiā zǐ néng qí shè zhě, qī zhū diàn mén, gù zhì qī mén yǔ lín. yòu suǒ cóng jūn sǐ shì zhě zi sūn, yǎng yǔ lín, jiào yǐ wǔ bīng, hào yǔ lín gū ér. yuán shòu jiān, bīng gé shù dòng, shì wù gù zhě dòng yǐ wàn shù, mín duō mǎi fù, zhēng fā zhī shì yì shǎo. yú shì fā zhé lì, cì zhé mín, cì zhé shù, cì qī kē zhé lì yǒu zuì yī, wáng mìng èr, zhuì xù sān, jiǎ rén sì, gù yǒu shì jí wǔ, fù mǔ yǒu shì jí liù, dà fù mǔ yǒu shì jí qī., ér yòu duō shè zuì rén wáng mìng chí xíng tú zhě cóng jūn. chū, gāo wén shì yòng bīng, zhōng wèi bīng shǔ wèi jiāng jūn, shàng tún guān zhōng. zhì yuán dǐng liù nián, zhōng zú shǐ fā yǐ. biān bīng bù shàn, zhì chū wǔ kù. zhāo dì shǐ yuán jiān, shǐ mù bèn mìng yīng shào yuē: cháng bīng bù zú, quán xuǎn jīng yǒng, wén mìng bēn zǒu, gù yuē bèn mìng., jí mìng è shào nián lì yǒu gào hé wáng zhě shī gǔ yuē: bèi gào hé ér táo wáng.. xuān dì shén jué jiān jī qiāng, fā sān fǔ zhōng dōu guān tú chí xíng jí yīng mù cì fēi shè shì yǔ lín gū ér hú yuè qí yǐ yì biān bīng, gài běi jūn yì chū yǐ.
京師之兵，止南北軍及中尉緹騎、郎中令諸郎、城門校尉屯兵。北軍屬太尉，南軍屬衛尉。武帝更太尉為大司馬、大將軍，以寵將帥；而北軍分八校尉，以中壘領之（中壘、屯騎、步兵、越騎、長水、胡騎、射聲、虎賁，凡八。）；中尉為執金吾，而置三輔都尉屬焉；郎中令為光祿勛，而置建章營騎屬焉，後更名羽林騎（選隴西、天水、安定、北地、西河、上郡，良家子能騎射者，期諸殿門，故置期門、羽林。又所從軍死事者子孫，養羽林，教以五兵，號羽林孤兒）。元狩間，兵革數動，士物故者動以萬數，民多買復，徵發之士益少。於是發謫吏，次謫民，次謫戍，次七科謫（吏有罪一，亡命二，贅婿三，賈人四，故有市籍五，父母有市籍六，大父母有市籍七。），而又多赦罪人、亡命、弛刑徒者從軍。初，高、文世用兵，中尉兵屬衛將軍，尚屯關中。至元鼎六年，中卒始發矣。邊兵不贍，至出武庫。昭帝始元間，始募奔命（應劭曰：常兵不足，權選精勇，聞命奔走，故曰奔命。），及命惡少年、吏有告劾亡者（師古曰：被告劾而逃亡。）。宣帝神爵間擊羌，發三輔、中都官徒弛刑及應募佽飛、射士、羽林孤兒、胡越騎以益邊兵，蓋北軍亦出矣。

àn: táng dù yòu tōng diǎn yún: bīng zhì kě cǎi, wéi yǒu hàn shì. zhòng bīng xī zài jīng shī, sì biān dàn shè tíng zhàng. yòu yí tiān xià háo zú, còu jū sān fǔ líng yì, yǐ wèi qiáng gàn ruò zhī zhī shì. huò yǒu sì yí qīn yì, zé cóng zhōng mìng jiāng, fā wǔ yíng qí shì liù jùn liáng jiā èr shī lóu chuán fú bō xià lài, xián yīn shì lì chēng, bì shì zé xuē. suī wèi huò xūn gāo jī zhòng, shēn fèng cháo qǐng, bīng jiē sàn guī. àn: hàn jiāng jūn zhì yǐ zhēng fá, wú yuán zhí, yòu yán mìng jiāng xuán bà, shì yǐ. yòu àn: hàn bīng láng guān wú yuán shù hǔ bì qiān wǔ bǎi rén, ér duō bù guò qiān rén yǔ lín zuǒ bā bǎi rén, yòu jiǔ bǎi rén bā xiào gè qī bǎi rén, zhì dōng hàn bù guò sān qiān wǔ bǎi sān shí liù rén zhí jīn wú tí qí wǔ bǎi èr shí rén huò yuē sān bǎi rén, zhì dōng hàn bù guò liù bǎi rén wèi wáng lǎng zòu: hàn jīn wú qí cóng liù bǎi wèi wèi suǒ lǐng zhū gōng yē mén dōu hóu jiàn jǐ zhī shì, zhì dōng hàn bù guò èr qiān wǔ bǎi rén shí èr chéng bīng suī bù jiàn shù, rán yì bù guò mén zhì yī hóu, yǐ yē mén sī mǎ suǒ zhǎng kǎo zhī, duō zhì bǎi bā shí rén, shǎo huò sān shí bā rén, zé chéng mén lǐng yú yī xiào, dà lüè kě jiàn. gāo zǔ wǎn zhēng qíng bù, yòng liú hóu jì, fā guān nèi bīng hé zhōng wèi zú sān wàn rén wèi tài zǐ, jūn bà shàng. huì dì mò nián, chén píng zhōu bó wèi jiāng xiāng, shǐ yǐ lǚ shì gù tún bīng xíng yáng. wén dì bèi hú yǐ sān jūn. jǐng dì qī guó zhī biàn, tài wèi zhōu yà fū chéng liù chéng chuán chū jī wú chǔ, ér dà jiāng jūn dòu yīng jiān jūn xíng yáng. jiē yīn jūn shè tún, shì yǐ jí bà. wǔ dì suī zhì guān nèi dū wèi, lǐng rú jùn guó, yì wú yíng lěi. ér yòu wèi zhòng bīng xī zài jīng shī, fēi yě.
（按：）唐杜佑《通典》云：「兵制可采，惟有漢氏。重兵悉在京師，四邊但設亭障。又移天下豪族，輳居三輔陵邑，以為強幹弱枝之勢。或有四夷侵軼，則從中命將，發五營騎士、六郡良家；二師、樓船、伏波、下瀨，咸因事立稱，畢事則削。雖衛、霍勛高績重，身奉朝請，兵皆散歸。」案：漢將軍置以征伐，吳員職，佑言命將旋罷，是矣。又案：漢兵郎官無員數；虎賁千五百人，而多不過千人；羽林左八百人，右九百人；八校各七百人，至東漢不過三千五百三十六人；執金吾、緹騎五百二十人（或曰三百人），至東漢不過六百人（魏王朗奏：漢金吾騎從六百）；衛尉所領諸宮掖門都侯、劍戟之士，至東漢不過二千五百人；十二城兵雖不見數，然亦不過門置一侯，以掖門司馬所掌考之，多至百八十人，少或三十八人，則城門領於一校，大略可見。高祖晚征黥布，用留侯計，發關內兵合中尉卒三萬人衛太子，軍灞上。惠帝末年，陳平、周勃為將相，始以呂氏故屯兵滎陽。文帝備胡以三軍。景帝七國之變，太尉周亞夫乘六乘傳出擊吳、楚，而大將軍竇嬰間軍滎陽。皆因軍設屯，事已即罷。武帝雖置關內都尉，領如郡國，亦無營壘。而佑謂重兵悉在京師，非也。

hàn zhì suī yuē yīn qín, rán duō jìn gǔ. gài mín yǒu cháng bīng ér wú cháng zhēng zhī láo, guó yǒu cháng bèi ér wú jù shí zhī fèi. dāng shì shí, gù jiāng zhī jiā, yì wèi gěi fù jiàn xiào huì yuán nián zhào zǎi xiàng zhī zǐ, jūn diào shù biān. shì yǐ yáo yǒu fù suàn, yǒu jiǎn bū, yǒu gèng dài, zé dé wèi jūn shàng zhī ēn. zhì yú jiāng xiāng, fèi zhì wéi shí, huò zhōng dōu gōng qīng, huò biān jùn shǒu wèi. yù shǐ dài fū chū wèi hù jūn hán ān guó, bù wèi zuǒ qiān jiǔ quán tài shǒu jí mìng pò qiāng xīn wǔ xián, bù wèi yì shù. ér yòu yù jūn zhī fǎ jiǎn sù jīng míng: yún zhōng zhàn shì shàng gōng mù fǔ, chà shǒu lǔ liù jí, shǎng diǎn zhé gé tún tián shàng zòu yǐ liù yuè wù shēn, bù yuè xún rì, xǐ shū yǐ bào lún tái zhī zhào, bài wáng bù yǎn wèi huò xíng fēng, dé sàng xiāng chú. kě yǐ gài jiàn, qí shí wú yǒu yōng bì dàn mán zhī huàn. ruò nǎi shǎng lài suī huò wú cháng, lǐn xì xī jiē yǒu liàng: jīng shī jiāng xiào bǐ èr qiān dàn, sāi xià shù zú yuè gǔ èr shí liù dòu yǒu qí dōng hàn yì rén rì lǐn mǐ wǔ dǒu, jiàn lǐ gù chuán, zhù yún: shēng shǎo gù wǔ shēng.. shì yǐ zhōng hàn zhī shì, shàng wú pàn jiāng, xià wú jiāo bīng. zhū hóu qī guó, biàn shēng cāng zú, bèi yù sù jù, nán zhēng běi rǎng, lián bīng shù nián ér bāng běn bù yáo, chéng yǒu yǐ yě.
漢制雖曰因秦，然多近古。蓋民有常兵而無常征之勞，國有常備而無聚食之費。當是時，故將之家，亦為給賦（見孝惠元年詔）；宰相之子，均調戍邊。是以繇有復算，有減逋，有更貸，則得為君上之恩。至於將相，廢置惟時，或中都公卿，或邊郡守、尉。御史大夫出為護軍（韓安國），不為左遷；酒泉太守即命破羌（辛武賢），不為異數。而又御軍之法簡肅精明：雲中戰士上功幕府，差首虜六級，賞典輒格；屯田上奏以六月戊申，不越旬日，璽書已報；輪台之詔，敗亡不掩；衛、霍行封，得喪相除。可以概見，其時無有壅蔽誕謾之患。若乃賞賚雖或無常，廩餼悉皆有量：京師將校比二千石，塞下戍卒月谷二石六斗有奇（東漢藝人日廩米五斗，見〈李固傳〉，注云：升少故五升。）。是以終漢之世，上無叛將，下無驕兵。諸侯七國，變生倉卒，備御素具，南征北攘，連兵數年而邦本不搖，誠有以也。

nán běi jūn jì yún: nán běi jūn, hàn zhì yě. gǔ zhě tiān zǐ zhī dōu bì yǒu zhòng bīng yān, suǒ yǐ zhuàng gēn běn ér yán wèi yì yě. shàng tiān zhī xiàng, yǐ yǔ lín wèi tiān jūn huáng dì zhī shèng, yǐ bīng shī wèi yíng wèi. guī tiān mó shèng, zé zhǎo yá zhī wèi, jù kě yī rì ér quē zhū? hàn gāo zǔ huáng dì yǐ shén wǔ zhī zī, gōng chí sān chǐ, jiū hé yì lǚ, shī dī ào ér wū jiè zhòu, qí qín wǔ zài, fù yīng zhǎn yǔ, ér hòu tiān xià hé wèi yī. rèn bà zhī bīng, yì zhū nóng mǔ, bā yú běi háo, wú qín yuǎn rén. wò gǔ bāo gē, jiāng yǔ tiān xià ān yú wú shì yǐ. rán fāng shì shí, xiǎn yǔn běi zhāng, mán suī nán yuè, qiè rǎng zhí dà qiáng zōng háo xìng, pán hù guān dōng. ér cái guān qí shì, sàn zài jùn guó, hǔ fú yǔ xí zhào ér hòu lái. dì shì huáng jū wú wǔ zú qí shì yǐ zhèn zhī, dài fēi suǒ yǐ fáng wèi rán ér zhì bù guǐ yě, cǐ gāo dì jiàn jūn zhī běn yì yǔ? fū tiān xià xíng shì, wéi dì yǔ bīng. hàn shǐ dōu luò yáng, cóng lóu jìng jí zhāng liáng yì, jí mìng chē jià xī dōu qín gù dì, zuǒ xiáo yòu shǔ, tài huá jīng wèi, biǎo lǐ ér jīn dài, jīn chéng qiān lǐ, wēi rán tiān fǔ zhī gù yǐ. nán běi èr jūn, fù chéng huán gǒng, lù bì yíng xún, qí luó xīng bù. píng jū wú shì, hǔ shì dān dān sì zhēng bù tíng, rú huǒ fā fā. ér wèi wèi fān hù, jīn wú jiǎo xún, wǔ kù sī bīng, sī mǎ jìn yē, zhāng gōu hǔ wēi zhòu huī yè ā. róng xīn jiān dǎn, zhàn lì hài luò, wú gǎn fú lǜ yú wǒ tiān wēi. zhèn ān sì fāng, gǒng gù wàn shì, bīng wēi dì lì, liǎng jiān dé zhī. xìn hū! gāo zǔ yí yàn zi sūn, guī mó hóng yuǎn yě.
《南北軍記》云：南北軍，漢制也。古者天子之都必有重兵焉，所以壯根本而嚴衛翼也。上天之象，以羽林為天軍；黃帝之聖，以兵師為營衛。規天摹聖，則爪牙之衛，詎可一日而缺諸？漢高祖皇帝以神武之資，躬持三尺，糾合義旅，虱鞮鏊而污介冑，其勤五載，縛嬰斬羽，而後天下合為一。任罷之兵，佚諸農畝，巴渝、北貉，無勤遠人。臥鼓包戈，將與天下安於無事矣。然方是時，獫狁北張，蠻睢南粵，竊壤植大；強宗豪姓，盤互關東。而材官、騎士，散在郡國，虎符與檄召而後來。帝室皇居無武卒、騎士以鎮之，殆非所以防未然而窒不軌也，此高帝建軍之本意與？夫天下形勢，惟地與兵。漢始都洛陽，從婁敬及張良議，即命車駕西都秦故地，左崤右蜀，太華、涇渭，表里而襟帶，金城千里，巍然天府之固矣。南北二軍，負城環拱，路佖營巡，棋羅星布。平居無事，虎視眈眈；四征不庭，如火發發。而衛尉藩護，金吾徼巡，武庫司兵，司馬禁掖，章溝、虎威晝揮夜呵。戎心奸膽，戰慄駭落，無敢弗率於我天威。鎮安四方，鞏固萬世，兵威地利，兩兼得之。信乎！高祖貽燕子孫，規模宏遠也。