tiān xià zhī shì, rì zhì ér wú qióng. ér wú yǒu yǐ yīng zhī, mò bù zhōng lǐ zhě, zài hu shàn yòng qí jī. kuàng hū zhēng tiān xià zhī lì, chù liǎng jūn zhī jiāo, bù dé qí jī yǐ jué zhī, zé shì yì suí qù yǐ. gài jī zhī wèi wù, bù kě yǐ qī dài, bù néng yǐ qiǎo zhì zhě yě. zú rán ér huì, xùn hū miǎo wēi jí qí qù zhī, jí bù róng shùn. xiān jī ér qǐ, yú jī wèi wàng fù hòu jī ér fā, yú jī wèi shī yīng. shì yǐ yù tiān xià zhī shì yú yī jǐ ér quán bù yí, zhì tiān xià zhī biàn yú wú qióng ér bù qū. fū jī yǒu dài zhī bǎi nián ér bù zhì zhě, yǒu jū zhī yī rì ér shù zhì zhě. dài zhī bǎi nián ér wú kě chéng zhī jī, zé wú wèi cháng chí zhī ér qiú yú xiān fā jū zhī yī rì ér jī shù zhì, zé wú wèi cháng yàn zhī ér dài yú bì yīng. wū hū! rén néng zhī cǐ, rán hòu kě yǔ jì tiān xià zhī dà yè yǐ.
天下之事,日至而無窮。而吾有以應之,莫不中理者,在乎善用其機。況乎爭天下之利,處兩軍之交,不得其機以決之,則事亦隨去矣。蓋機之為物,不可以期待,不能以巧致者也。卒然而會,迅忽眇微;及其去之,疾不容瞬。先機而起,於機為妄赴;後機而發,於機為失應。是以御天下之事於一己而權不移,制天下之變於無窮而不詘。夫機有待之百年而不至者,有居之一日而數至者。待之百年而無可乘之機,則吾未嘗遲之而求於先發;居之一日而機數至,則吾未嘗厭之而怠於必應。嗚呼!人能知此,然後可與濟天下之大業矣。
xī zhě yuè wáng gōu jiàn rǔ yú huì jī zhī qī, dài qí fǎn guó, kǔ shēn jiāo sī, fǔ xún qí mín, qiú yǒu yǐ bào yú wú yě. gài qī nián ér mín qiú fèn yú wú, qí chén féng tóng dài fū zhǒng fàn lǐ zhī tú zhǐ zhī, yǐ wèi wèi dǔ qí kě chéng zhī jī yǐ fā zhī yě. yú shì hū liǎn xíng nì jī yǐ cì qí xì zhě, fán shí bā nián. yī dàn wú wáng kōng guó, běi cóng huáng chí zhī huì, suì yī jǔ ér bài wú, zài jǔ ér wáng zhī. xī jìn zì yǒng jiā zhī luàn, qún xióng sì qǐ ér fēn zhōng yuán. yuán dì cuàn shēn nán dù, shōu qū qū zhī jiāng zuǒ yǐ xù zōng sì. ér qún xióng zì xiāng bó shì, zhòu xìng zhòu miè, bǎi nián zhī jiǔ. zhì yú fú jiān, bìng jiān lüè jǐn, nǎi kōng guó dà jǔ ér tú jiāng nán, suì jí féi shuǐ bǎi wàn zhī bài. fǎn wèi jí guó, ér mù róng wáng yàn zhī yì bìng qǐ ér chéng zhī, chuí shōu xiá dōng ér chōng luàn guān yòu. fú pī zuò kùn yè chéng, qiú wǒ liáng yuán. jì ér chuí yǐ yōu jì zhī mín jǐn sǐ dài jǐn, qí dǎng kuì pàn, tuì bǎo zhōng shān. jiān chōng xiāng chí, qí shì jù bèi. yú sī shí yě, kě wèi qiān zài yī zhì zhī jī yě. jìn rén yǒu néng chéng yàn qín xiāng bì zhī yú, yīn féi shuǐ kè dí zhī shì, xuǎn shī zé jiāng ér mìng èr jūn: yī jūn běi shōu yè chéng yǐ jǔ yàn dài, yī jūn xī qū xián yáng ér dìng guān lǒng. jù jiù dōu zhī gù, fù qī miào zhī zhuì, zhèn fǔ shì mín, yǐ tiǎn yú dǎng, zé wǔ dì zhī yè yī zhāo kě fù, ér dà chǐ shuā yǐ. jìn rén fǔ jī ér bù zhī fā, nǎi fāng chū shī cáo sù yǐ wèi qí jì lái, ér chǐ tǔ bù huò, ér shī yǐ sàng bài. cǐ xiè ān yǐ qì qiè ér shī jī yě.
昔者越王勾踐辱於會稽之棲,迨其返國,苦身焦思,拊循其民,求有以報於吳也。蓋七年而民求奮於吳,其臣逢同、大夫種、范蠡之徒止之,以為未睹其可乘之機以發之也。於是乎斂形匿跡以伺其隙者,凡十八年。一旦吳王空國,北從黃池之會,遂一舉而敗吳,再舉而亡之。西晉自永嘉之亂,群雄四起而分中原。元帝竄身南渡,收區區之江左以續宗祀。而群雄自相搏噬,驟興驟滅,百年之久。至於苻堅,併兼略盡,乃空國大舉而圖江南,遂及淝水百萬之敗。返未及國,而慕容亡燕之裔並起而乘之,垂收陜東而沖亂關右。苻丕坐困鄴城,求我糧援。既而垂以幽冀之民饉死殆盡,其黨潰叛,退保中山。堅、沖相持,其勢俱憊。於斯時也,可謂千載一至之機也。晉人有能乘燕、秦相弊之餘,因淝水克敵之勢,選師擇將而命二軍:一軍北收鄴城以舉燕代,一軍西趨咸陽而定關隴。據舊都之固,復七廟之墜,鎮撫士民,以殄餘黨,則武帝之業一朝可復,而大恥刷矣。晉人撫機而不知發,乃方出師漕粟以慰其既來,而尺土不獲,而師以喪敗。此謝安以氣怯而失機也。
sòng wǔ dì yǐ yīng tè zhī zī, rǎng mèi ér qǐ, píng líng bǎo yú jiù chǔ, dìng liú yì yú jīng yù, miè nán yàn yú èr qí, kè qiào zòng yú yōng shǔ, tiǎn lú xún yú jiāo guǎng, xī zhí yáo hóng ér miè hòu qín, gài jǔ wú yí cè ér tiān xià dàn fú yǐ. běi fāng zhī kòu, dú guān dōng zhī tuò bá, lǒng běi zhī hè lián ěr. fāng qí rù guān, wèi rén suī qiáng, bù gǎn nán zhǐ xī gù yǐ yì qí hòu. ér qín mín dà yuè, yǐ wèi bǎi nián fèn rǔ qù yú yī zhāo, xiāng yǔ tì qì ér liú zhī, yǐ qí wèi hàn shì zhī yì, nǎi yǐ zhǎng ān shí líng xián yáng gōng shì yǐ dòng qí qíng. shǐ wǔ dì yīn sān qín yuè fù zhī mín, zhì bīng sōu qí ér liú fǔ zhī, tōng jiāng huái zhī cáo, xià bā shǔ zhī sù, jǔ jīng yù zhī shī, fā qīng qí zhī jiǎ yǐ bá zhào wèi, cóng shì yú zhōng yuán, zé tiān xià zhī shì, bù láo ér suì yī yǐ. rán qí xí bù xiá nuǎn, jǔ qiān lǐ zhī qín, shǔ zhī rǔ bǎo zhī ér, yǐn bīng jù hái, wú fù gù lǜ, dà wéi qín mín zhī wàng. gài yī jǔ zú ér hè lián niè zhǒng yǐ shōu guān zhōng, rú tàn wù yú huái jiān. cǐ sòng wǔ yǐ zhì bēi ér shī jī yě.
宋武帝以英特之姿,攘袂而起,平靈寶於舊楚,定劉毅於荊豫,滅南燕於二齊,克譙縱於庸蜀,殄盧循於交廣,西執姚泓而滅後秦,蓋舉無遺策而天下憚服矣。北方之寇,獨關東之拓跋,隴北之赫連耳。方其入關,魏人雖強,不敢南指西顧以議其後。而秦民大悅,以謂百年憤辱去於一朝,相與涕泣而留之,以其為漢室之裔,乃以長安十陵、咸陽宮室以動其情。使武帝因三秦悅附之民,治兵搜騎而留拊之,通江淮之漕,下巴蜀之粟,舉荊豫之師,發青齊之甲以拔趙魏,從事於中原,則天下之勢,不勞而遂一矣。然其席不暇暖,舉千里之秦,屬之乳褓之兒,引兵遽還,無復顧慮,大違秦民之望。蓋一舉足而赫連躡踵以收關中,如探物於懷間。此宋武以志卑而失機也。
chá fū sòng wǔ zhī xīn, fēi yǐ qín yōng wèi dāng juān, ér zhào wèi yú zú dàn yě. rán qí jí qù ér bù gù zhě, gài yǐ qí jiān nán bǎi zhàn, fán suǒ yǐ zào sòng zhī jī yè zhě, jiē zài hu jiāng zuǒ gù yě. wǎng rì nán yàn zhī yì, lú xún chéng xū ér xià, jǐ shī jiàn yè. jīn zhī sù fǎn zhě, wèi rén zhī yì qí hòu ér wèi lú xún zhī jǔ yě. cǐ suǒ yǐ qīng juān guān zhōng ér bù gù yě. yòu qí qǐ yú yú qiáo pǐ fū zhī wēi, qí qū zhuǎn zhàn yǐ jīng lüè jiāng zuǒ zhě, fán sān shí nián. jīn zhī xī shī zhě, tú yù chéng bài jìn zhī zī, ér qí zhì lǜ zhī suǒ zài, yì yuē dài jìn ér yǐ, wèi xiá wèi wáng yè wàn shì lǜ yě. shǐ sī mǎ shì zú bù fù jiàn zhōng zhōu zhī dìng, ér qún dí suì wèi bù tǎo zhī chóu zhě, yóu zài shī tiān xià zhī dà jī yě. jiē fū! jí dà shì zhě, è fū zhì bēi ér shī jī, sòng wǔ jiān zhī yǐ.
察夫宋武之心,非以秦雍為當捐,而趙魏於足憚也。然其亟去而不顧者,蓋以其艱難百戰,凡所以造宋之基業者,皆在乎江左故也。往日南燕之役,盧循乘虛而下,幾失建業。今之速返者,畏人之議其後而為盧循之舉也。此所以輕捐關中而不顧也。又其起於漁樵匹夫之微,崎嶇轉戰以經略江左者,凡三十年。今之西師者,徒欲成敗晉之資,而其志慮之所在,亦曰代晉而已,未暇為王業萬世慮也。使司馬氏卒不復見中州之定,而群敵遂為不討之仇者,由再失天下之大機也。嗟夫!集大事者,惡夫志卑而失機,宋武兼之矣。