zhǔ rén kuì rán ér tàn yuē tòng hū fēng sú zhī yí rén yě. zi shí qín rén, jīn kuā guǎn shì, bǎo jiè hé shān, xìn shí zhāo xiāng ér zhī shǐ huáng yǐ, è dǔ dà hàn zhī yún wèi hū. fū dà hàn zhī kāi yuán yě, fèn bù yī yǐ dēng huáng jí, yáo shù qī ér chuàng wàn shì, gài liù jí suǒ bù néng tán, qián shèng mí dé ér yán yān. dāng cǐ zhī shí, gōng yǒu héng ér dāng tiān, tǎo yǒu nì ér shùn rén, gù lóu jìng dù shì ér xiàn qí shuō, xiāo gōng quán yí yǐ tà qí zhì. shí qǐ tài ér ān zhī zāi. jì bù dé yǐ yǐ yě. wú zi céng bú shì dǔ, gù yào hòu sì zhī mò zào, bù yì àn hū. jīn jiāng yǔ zi yǐ jiàn wǔ zhī lǐ, yǒng píng zhī shì, jiān hū tài qīng, yǐ biàn zi zhī huò zhì.
主人喟然而嘆曰「痛乎風俗之移人也。子實秦人,矜誇館室,保界河山,信識昭、襄而知始皇矣,惡睹大漢之云為乎。夫大漢之開原也,奮布衣以登皇極,繇數期而創萬世,蓋六籍所不能談,前聖靡得而言焉。當此之時,功有橫而當天,討有逆而順人,故婁敬度勢而獻其說,蕭公權宜以拓其制。時豈泰而安之哉。計不得以已也。吾子曾不是睹,顧燿後嗣之末造,不亦暗乎。今將語子以建武之理,永平之事,監乎太清,以變子之或志。
wǎng zhě wáng mǎng zuò nì, hàn zuò zhōng quē, tiān rén zhì zhū, liù hé xiāng miè. yú shí zhī luàn, shēng mín jǐ wáng, guǐ shén mǐn jué, hè wú wán jiù, fú wǎng yí shì, yuán yě yàn rén zhī ròu, chuān gǔ liú rén zhī xuè, qín xiàng zhī zāi yóu bù kè bàn, shū qì yǐ lái wèi zhī huò jì yě. gù xià mín hào ér shàng sù, shàng dì huái ér jiàng jiàn, zhì mìng yú shèng huáng. yú shì shèng huáng nǎi wò gān fú, chǎn kūn zhēn, pī huáng tú, jī dì wén, hè ěr fā fèn, yīng ruò xìng yún, tíng fā kūn yáng, píng nù léi zhèn. suì chāo dà hé, kuà běi yuè, lì hào gāo yì, jiàn dū hé luò. shào bǎi wáng zhī huāng tún, yīn zào huà zhī dàng dí, tǐ yuán lì zhì, jì tiān ér zuò. xì táng tǒng, jiē hàn xù, mào yù qún shēng, huī fù jiāng yǔ, xūn jiān hū zài xī, shì qín hū sān wǔ. qǐ tè fāng guǐ bìng jī, fēn fēn hòu pì, lǐ jìn gǔ zhī suǒ wù, dǎo yī shèng zhī xiǎn yì yún ěr zāi. qiě fú jiàn wǔ zhī yuán, tiān dì gé mìng, sì hǎi zhī nèi, gèng zào fū fù, zhào yǒu fù zǐ, jūn chén chū jiàn, rén lún shí shǐ, sī nǎi fú xī shì zhī suǒ yǐ jī huáng dé yě. fēn zhōu tǔ, lì shì cháo, zuò zhōu chē, zào qì xiè, sī xuān yuán shì zhī suǒ yǐ kāi dì gōng yě. gōng xíng tiān fá, yīng tiān shùn rén, sī nǎi tāng wǔ zhī suǒ yǐ zhāo wáng yè yě. qiān dōu gǎi yì, yǒu yīn zōng zhōng xìng zhī zé yān. jí tǔ zhī zhōng, yǒu zhōu chéng lóng píng zhī zhì yān. bù jiē chǐ tǔ yī rén zhī bǐng, tóng fú hū gāo zǔ. kè jǐ fù lǐ, yǐ fèng zhōng shǐ, yǔn gōng hū xiào wén. xiàn zhāng jī gǔ, fēng dài lēi chéng, yí bǐng hū shì zōng. àn liù jīng ér xiào dé, miào gǔ xī ér lùn gōng, rén shèng zhī shì jì gāi, dì wáng zhī dào bèi yǐ.
「往者王莽作逆,漢祚中缺,天人致誅,六合相滅。於時之亂,生民幾亡,鬼神泯絕,壑無完柩,郛罔遺室,原野厭人之肉,川谷流人之血,秦、項之災猶不克半,書契已來未之或紀也。故下民號而上訴,上帝懷而降鑒,致命於聖皇。於是聖皇乃握乾符,闡坤珍,披皇圖,稽帝文,赫爾發憤,應若興雲,霆發昆陽,憑怒雷震。遂超大河,跨北嶽,立號高邑,建都河洛。紹百王之荒屯,因造化之蕩滌,體元立制,繼天而作。系唐統,接漢緒,茂育群生,恢復疆宇,勛兼乎在昔,事勤乎三五。豈特方軌並跡,紛紛後辟,理近古之所務,蹈一聖之險易云爾哉。且夫建武之元,天地革命,四海之內,更造夫婦,肇有父子,君臣初建,人倫實始,斯乃虙羲氏之所以基皇德也。分州土,立市朝,作舟車,造器械,斯軒轅氏之所以開帝功也。龔行天罰,應天順人,斯乃湯、武之所以昭王業也。遷都改邑,有殷宗中興之則焉。即土之中,有周成隆平之制焉。不階尺土一人之柄,同符乎高祖。克己復禮,以奉終始,允恭乎孝文。憲章稽古,封岱勒成,儀炳乎世宗。案《六經》而校德,妙古昔而論功,仁聖之事既該,帝王之道備矣。
zhì yú yǒng píng zhī jì, zhòng xī ér lèi qià, shèng sān yōng zhī shàng yí, xiū gǔn lóng zhī fǎ fú, fū hóng zǎo, xìn jǐng shuò, yáng shì miào, zhèng máo lè. rén shén zhī hé yǔn qià, jūn chén zhī xù jì sù. nǎi dòng dà lù, zūn huáng qú, xǐng fāng xún shòu, qióng lǎn wàn guó zhī yǒu wú, kǎo shēng jiào zhī suǒ bèi, sàn huáng míng yǐ zhú yōu. rán hòu zēng zhōu jiù, xiū luò yì, piān piān wēi wēi, xiǎn xiǎn yì yì, guāng hàn jīng yú zhū xià, zǒng bā fāng ér wèi zhī jí. shì yǐ huáng chéng zhī nèi, gōng shì guāng míng, què tíng shén lì, shē bù kě yú, jiǎn bù néng chǐ. wài zé yīn yuán yě yǐ zuò yuàn, shùn liú quán ér wèi zhǎo, fā píng zǎo yǐ qián yú, fēng pǔ cǎo yǐ yù shòu, zhì tóng hū liáng zōu, yì hé hū líng yòu. ruò nǎi shùn shí jié ér sōu shòu, jiǎn chē tú yǐ jiǎng wǔ, zé bì lín zhī yǐ wáng zhì, kǎo zhī yǐ fēng yǎ. lì zōu yú, lǎn sì tiě, jiā chē gōng, cǎi jí rì, lǐ guān zhèng yí, chéng yú nǎi chū. yú shì fā jīng yú, kēng huá zhōng, dēng yù luò, chéng shí lóng, fèng gài fēng sǎ, hé luán líng lóng, tiān guān jǐng cóng, jìn wēi shèng róng. shān líng hù yě, shǔ yù fāng shén, yǔ shī fàn sǎ, fēng bó qīng chén, qiān shèng léi qǐ, wàn qí fēn yún, yuán róng jìng yě, gē chán huì yún, yǔ máo sǎo ní, jīng qí fú tiān. yàn yàn yán yán, yáng guāng fēi wén, tǔ yàn shēng fēng, chuī yě liáo shān, rì yuè wèi zhī duó míng, qiū líng wèi zhī yáo zhèn. suì jí hū zhōng yòu, chén shī àn tún, pián bù qǔ, liè xiào duì, lēi sān jūn, shì jiāng shuài. rán hòu jǔ fēng fá gǔ, yǐ mìng sān qū, qīng chē tíng fā, xiāo qí diàn yù, yóu jī fā shè, fàn shì shī yù, xián bù shī qín, pèi bù guǐ yù, fēi zhě wèi jí xiáng, zǒu zhě wèi jí qù. zhǐ gù shū hū, huò chē yǐ shí, lè bù jí bān, shā bù jǐn wù, mǎ wǎn yú zú, shì nù wèi xiè, xiān qū fù lù, shǔ chē àn jié. yú shì jiàn sān xī, xiào wǔ shēng, lǐ shén qí, huái bǎi líng, jìn míng táng, lín bì yōng, yáng jī xī, xuān huáng fēng, dēng líng tái, kǎo xiū zhēng. fǔ yǎng hū qián kūn, cān xiàng hū shèng gōng, mù zhōng xià ér bù dé, kàn sì yì ér kàng léng. xī dàng hé yuán, dōng dàn hǎi chún, běi dòng yōu yá, nán tì zhū yín. shū fāng bié qū, jiè jué ér bù lín, zì xiào wǔ suǒ bù néng zhēng, xiào xuān suǒ bù néng chén, mò bù lù zhé shuǐ guǒ, bēn zǒu ér lái bīn. suì suī āi láo, kāi yǒng chāng, chūn wáng sān cháo, huì tóng hàn jīng.
「至於永平之際,重熙而累洽,盛三雍之上儀,修袞龍之法服,敷洪藻,信景鑠,揚世廟,正矛樂。人神之和允洽,君臣之序既肅。乃動大路,遵皇衢,省方巡狩,窮覽萬國之有無,考聲教之所被,散皇明以燭幽。然後增周舊,修洛邑,翩翩巍巍,顯顯翼翼,光漢京於諸夏,總八方而為之極。是以皇城之內,宮室光明,闕庭神麗,奢不可逾,儉不能侈。外則因原野以作苑,順流泉而為沼,發蘋藻以潛魚,豐圃草以毓獸,制同乎梁騶,義合乎靈囿。若乃順時節而搜狩,簡車徒以講武,則必臨之以《王制》,考之以《風》、《雅》。歷《騶虞》,覽《四驖》,嘉《車攻》,采《吉日》,禮官正儀,乘輿乃出。於是發鯨魚,鏗華鍾,登玉鉻,乘時龍,鳳蓋瘋灑,和鸞玲瓏,天官景從,祲威盛容。山靈護野,屬御方神,雨師泛灑,風伯清塵,千乘雷起,萬騎紛紜,元戎竟野,戈鋋彗雲,羽旄掃霓,旌旗拂天。焱焱炎炎,揚光飛文,吐爓生風,吹野燎山,日月為之奪明,丘陵為之搖震。遂集乎中囿,陳師案屯,駢部曲,列校隊,勒三軍,誓將帥。然後舉烽伐鼓,以命三驅,輕車霆發,驍騎電鷸,游基發射,范氏施御,弦不失禽,轡不詭遇,飛者未及翔,走者未及去。指顧倏忽,獲車已實,樂不極般,殺不盡物,馬踠余足,士怒未泄,先驅復路,屬車案節。於是薦三犧,效五牲,禮神祇,懷百靈,覲明堂,臨辟雍,揚緝熙,宣皇風,登靈台,考休徵。俯仰乎乾坤,參象乎聖躬,目中夏而布德,瞰四裔而抗棱。西盪河源,東澹海漘,北動幽崖,南趯朱垠。殊方別區,界絕而不鄰,自孝武所不能征,孝宣所不能臣,莫不陸讋水果,奔走而來賓。遂綏哀牢,開永昌,春王三朝,會同漢京。
shì rì yě, tiān zǐ shòu sì hǎi zhī tú jí, yīng wàn guó zhī gòng zhēn, nèi fǔ zhū xià, wài jiē bǎi mán. nǎi shèng lǐ lè gōng zhàng, zhì hū yún lóng zhī tíng, chén bǎi liáo ér zàn qún hòu, jiū huáng yí ér zhǎn dì róng. yú shì tíng shí qiān pǐn, zhǐ jiǔ wàn zhōng, liè jīn léi, bān yù shāng, jiā zhēn yù, dà láo xiǎng. ěr nǎi shí jǔ yōng chè, tài shī zòu lè, chén jīn shí, bù sī zhú, zhōng gǔ jīn jiān qiāng, guǎn xián yè yù. kàng wǔ shēng, jí liù lǜ, gē jiǔ gōng, wǔ bā yì, sháo wǔ bèi, tài gǔ bì. sì yí jiān zòu, dé guǎng suǒ jí, qián mài dōu lí, wǎng bù jù jí. wàn lè bèi, bǎi lǐ jì, huáng huān jiā, qún chén zuì, jiàng yān yùn, diào yuán qì, rán hòu zhuàng zhōng gào bà, bǎi liáo suì tuì.
「是日也,天子受四海之圖籍,膺萬國之貢珍,內撫諸夏,外接百蠻。乃盛禮樂供帳,置乎雲龍之庭,陳百僚而贊群後,究皇儀而展帝容。於是庭實千品,旨酒萬鍾,列金罍,班玉觴,嘉珍御,大牢饗。爾乃食舉《雍》徹,太師奏樂,陳金石,布絲竹,鐘鼓釒堅鎗,管弦曄煜。抗五聲,極六律,歌九功,舞八佾,《韶》、《武》備,太古畢。四夷間奏,德廣所及,《仱》、《佅》、《兜離》,罔不具集。萬樂備,百禮暨,皇歡浹,群臣醉,降煙熅,調元氣,然後撞鐘告罷,百僚遂退。
yú shì shèng shàng dǔ wàn fāng zhī huān yú, jiǔ mù yù hū gāo zé, jù qí chǐ xīn zhī jiāng méng, ér dài yú dōng zuò yě, nǎi shēn jiù zhāng, xià míng zhào, mìng yǒu sī, bān xiàn dù, zhāo jié jiǎn, shì dà sù. qù hòu gōng zhī lì shì, sǔn chéng yú zhī fú yù, chú gōng shāng zhī yín yè, xìng nóng sāng zhī shàng wù. suì lìng hǎi nèi qì mò ér fǎn běn, bèi wěi ér guī zhēn, nǚ xiū zhī rèn, nán wù gēng yún, qì yòng táo páo, fú shàng sù xuán, chǐ xiān mí ér bù fú, jiàn qí lì ér bù zhēn, juān jīn yú shān, shěn zhū yú yuān. yú shì bǎi xìng dí xiá dàng huì ér jìng zhì qīng, xíng shén jì mò, ěr mù bù yíng, shì yù zhī yuán miè, lián zhèng zhī xīn shēng, mò bù yōu yóu ér zì dé, yù rùn ér jīn shēng. shì yǐ sì hǎi zhī nèi, xué xiào rú lín, xiáng xù yíng mén, xiàn chóu jiāo cuò, zǔ dòu shēn shēn, xià wǔ shàng gē, dǎo dé yǒng rén. dēng jiàng yù yàn zhī lǐ jì bì, yīn xiāng yǔ jiē tàn xuán dé, dǎng yán hóng shuō, xián hán hé ér tǔ qì, sòng yuē shèng zāi hū sī shì.
「於是聖上睹萬方之歡娛,久沐浴乎膏澤,懼其侈心之將萌,而怠於東作也,乃申舊章,下明詔,命有司,班憲度,昭節儉,示大素。去後宮之麗飾,損乘輿之服御,除工商之淫業,興農桑之上務。遂令海內棄末而反本,背偽而歸真,女修織紝,男務耕耘,器用陶匏,服尚素玄,恥纖靡而不服,賤奇麗而不珍,捐金於山,沈珠於淵。於是百姓滌瑕盪穢而鏡至清,形神寂漠,耳目不營,嗜欲之原滅,廉正之心生,莫不優遊而自得,玉潤而金聲。是以四海之內,學校如林,庠序盈門,獻酧交錯,俎豆莘莘,下舞上歌,蹈德詠仁。登降飫宴之禮既畢,因相與嗟嘆玄德,讜言弘說,咸含和而吐氣,頌曰盛哉乎斯世。
jīn lùn zhě dàn zhī yù yú xià zhī shū, yǒng yīn zhōu zhī shī jiǎng xī wén zhī yì, lùn kǒng shì zhī chūn qiū, hǎn néng jīng gǔ jīn zhī qīng zhuó, jiū hàn dé zhī suǒ yóu. wéi zi pō shí jiù diǎn, yòu tú chí chěng hū mò liú. wēn gù zhī xīn yǐ nán, ér zhī dé zhě xiān yǐ. qiě shī pì jiè xī róng, xiǎn zǔ sì sāi, xiū qí fáng yù, shú yǔ chù hū tǔ zhōng, píng yí dòng dá, wàn fāng fú còu. qín lǐng jiǔ zōng, jīng wèi zhī chuān, hé ruò sì dú wǔ yuè, dài hé sù luò, tú shū zhī yuān. jiàn zhāng gān quán, guǎn yù liè cè, shú yǔ líng tái míng táng, tǒng hé tiān rén. tài yè kūn míng, niǎo shòu zhī yòu, hé ruò bì yōng hǎi liú, dào dé zhī fù. yóu xiá yú chǐ, fàn yì qīn lǐ, shú yǔ tóng lǚ fǎ dù, yì yì jì jì yě. zi tú fēi qín ē páng zhī zào tiān, ér bù zhī jīng luò zhī yǒu zhì yě. shí hán gǔ zhī kě guān, ér bù zhī wáng zhě zhī wú wài yě
「今論者但知育虞、夏之《書》,詠殷、周之《詩》講羲、文之《易》,論孔氏之《春秋》,罕能精古今之清濁,究漢德之所由。唯子頗識舊典,又徒馳騁乎末流。溫故知新已難,而知德者鮮矣。且失辟界西戎,險阻四塞,修其防禦,孰與處乎土中,平夷洞達,萬方輻湊。秦領九嵕,涇、渭之川,曷若四瀆五嶽,帶河溯洛,圖書之淵。建章甘泉,館御列側,孰與靈台明堂,統和天人。太液昆明,鳥獸之囿,曷若辟雍海流,道德之富。遊俠逾侈,犯義侵禮,孰與同履法度,翼翼濟濟也。子徒飛秦阿房之造天,而不知京洛之有制也。識函谷之可關,而不知王者之無外也」
zhǔ rén zhī cí wèi zhōng, xī dōu bīn jué rán shī róng, qūn xún jiàng jià, dié rán yì xià, pěng shǒu yù cí. zhǔ rén yuē fù wèi, jīn jiāng yù zi wǔ piān zhī shī bīn jì zú yè, nǎi chēng yuē měi zāi hū cǐ shī. yì zhèng hū yáng xióng, shì shí hū xiàng rú, fēi wéi zhǔ rén zhī hǎo xué, gài nǎi zāo yù hū sī shí yě. xiǎo zi kuáng jiǎn, bù zhī suǒ cái, jì wén zhèng dào, qǐng zhōng shēn sòng zhī qí shī yuē:
主人之辭未終,西都賓矍然失容,逡巡降價,惵然意下,捧手欲辭。主人曰「復位,今將喻子五篇之詩」賓既卒業,乃稱曰「美哉乎此詩。義正乎楊雄,事實乎相如,非惟主人之好學,蓋乃遭遇乎斯時也。小子狂簡,不知所裁,既聞正道,請終身誦之」其詩曰:
míng táng shī: yú zhāo míng táng, míng táng kǒng yáng. shèng huáng zōng sì, mù mù huáng huáng. shàng dì yàn xiǎng, wǔ wèi shí xù. shuí qí pèi zhī, shì zǔ guāng wǔ. pǔ tiān shuài tǔ, gè yǐ qí zhí. yī yǔ jī xī, yǔn huái duō fú. bì yōng shī: nǎi liú bì yōng, bì yōng tāng tāng. shèng huáng lì zhǐ, zào zhōu wèi liáng. pó pó guó lǎo, nǎi fù nǎi xiōng. yì yì wēi yí, xiào yǒu guāng míng. yú hè tài shàng, shì wǒ hàn xíng. hóng huà wéi shén, yǒng guān jué chéng. líng tái shī: nǎi jīng líng tái, líng tái jì chóng. dì qín shí dēng, ài kǎo xiū zhēng. sān guāng xuān jīng, wǔ xíng bù xù. xí xí xiáng fēng, qí qí gān yǔ. bǎi gǔ qín qín, shù huì fān wú. lǚ wéi fēng nián, yú huáng lè xū. bǎo dǐng shī: yuè xiū gòng xī chuān xiào zhēn, tǔ jīn jǐng xī xiāo fú yún. bǎo dǐng jiàn xī sè fēn yūn, huàn qí bǐng xī bèi lóng wén. dēng zǔ miào xī xiǎng shèng shén, zhào líng dé xī mí yì nián.
《明堂詩》:於昭明堂,明堂孔陽。聖皇宗祀,穆穆煌煌。上帝宴饗,五位時序。誰其配之,世祖光武。普天率土,各以其職。猗與緝熙,允懷多福。《辟雍詩》:乃流辟雍,辟雍湯湯。聖皇蒞止,造舟為梁。皤皤國老,乃父乃兄。抑抑威儀,孝友光明。於赫太上,示我漢行。鴻化惟神,永觀厥成。《靈台詩》:乃經靈台,靈台既崇。帝勤時登,愛考休徵。三光宣精,五行布序。習習祥風,祁祁甘雨。百穀溱溱,庶卉蕃蕪。屢惟豐年,於皇樂胥。《寶鼎詩》:岳修貢兮川效珍,吐金景兮歊浮雲。寶鼎見兮色紛縕,煥其炳兮被龍文。登祖廟兮享聖神,照靈德兮彌億年。
bái zhì shī: qǐ líng piān xī pī ruì tú, huò bái zhì xī xiào sù wū. fā hào yǔ xī fèn qiào yīng, róng jié lǎng xī yú chún jīng. zhāng huáng dé xī móu zhōu chéng, yǒng yán zhǎng xī yīng tiān qìng.
《白雉詩》:啟靈篇兮披瑞圖,獲白雉兮效素烏。發皓羽兮奮翹英,容潔朗兮於淳精。章皇德兮侔周成,永延長兮膺天慶。
jí sù zōng yǎ hǎo wén zhāng, gù yù de xìng, shù rù dú shū jìn zhōng, huò lián kǒu jì yè. měi xíng xún shòu. zhé xiàn shàng fù sòng, cháo tíng yǒu dà yì, shǐ nán wèn gōng qīng, biàn lùn yú qián, shǎng cì ēn chǒng shén wò. gù yǐ zì èr shì cái shù, wèi bù guò láng, gǎn dōng fāng shuò yáng xióng zì lùn, yǐ bù zāo sū zhāng fàn cài zhī shí, zuò bīn xì yǐ zì tōng yān. hòu qiān xuán wǔ sī mǎ. tiān zǐ huì zhū rú jiǎng lùn wǔ jīng, zuò bái hǔ tōng dé lùn, lìng gù zhuàn jí qí shì.
及肅宗雅好文章,固愈得幸,數入讀書禁中,或連口繼夜。每行巡狩。輒獻上賦頌,朝廷有大議,使難問公卿,辯論於前,賞賜恩寵甚渥。固以自二世才術,位不過郎,感東方朔、楊雄自論,以不遭蘇、張、范、蔡之時,作《賓戲》以自通焉。後遷玄武司馬。天子會諸儒講論《五經》,作《白虎通德論》,令固撰集其事。
shí, běi dān yú qiǎn shǐ gòng xiàn, qiú yù hé qīn, zhào wèn qún liáo. yì zhě huò yǐ wèi xiōng nú biàn zhà zhī guó, wú nèi xiàng zhī xīn, tú yǐ wèi hàn wēi líng, bī dàn nán lǔ, gù xī wàng bào mìng, yǐ ān qí lí pàn. jīn ruò qiǎn shǐ, kǒng shī nán lǔ qīn fù zhī huān, ér chéng běi dí cāi zhà zhī jì, bù kě gù yì yuē:
時,北單于遣使貢獻,求欲和親,詔問群僚。議者或以為「匈奴變詐之國,無內向之心,徒以畏漢威靈,逼憚南虜,故希望報命,以安其離叛。今若遣使,恐失南虜親附之歡,而成北狄猜詐之計,不可」固議曰:
qiè zì wéi sī, hàn xìng yǐ lái, kuàng shì lì nián, bīng chán yí dí, yóu shì xiōng nú. suī yù zhī fāng, qí tú bù yī, huò xiū wén yǐ hé zhī, huò yòng wǔ yǐ zhēng zhī, huò bēi xià yǐ jiù zhī, huò chén fú ér zhì zhī. suī qū shēn wú cháng, suǒ yīn shí yì, rán wèi yǒu jù jué qì fàng, bù yǔ jiāo jiē zhě yě. gù zì jiàn wǔ zhī shì, fù xiū jiù diǎn, shù chū zhòng shǐ, qián hòu xiāng jì, zhì yú qí mò, shǐ nǎi zàn jué. yǒng píng bā nián, fù yì tōng zhī. ér tíng zhēng lián rì, yì tóng fēn huí, duō zhí qí nán, shǎo yán qí yì. xiān dì shèng dé yuǎn lǎn, zhān qián gù hòu, suì fù chū shǐ, shì tóng qián shì. yǐ cǐ ér tuī, wèi yǒu yī shì què ér bù xiū zhě yě. jīn wū huán jiù què, qǐ shǒu yì guān, kāng jū ròu zhī, zì yuǎn ér zhì, xiōng nú lí xī, míng wáng lái jiàng, sān fāng guī fú, bù yǐ bīng wēi, cǐ chéng guó jiā tōng yú shén míng zì rán zhī zhēng yě. chén yú yǐ wèi yí yī gù shì, fù yí shǐ zhě, shàng kě jì wǔ fèng gān lù zhì yuǎn rén zhī huì, xià bù shī jiàn wǔ yǒng píng jī mí zhī yì. lǔ shǐ zài lái, rán hòu yī wǎng, jì míng zhōng guó zhǔ zài zhōng xìn, qiě zhī shèng cháo lǐ yì yǒu cháng, qǐ kě nì zhà shì cāi, gū qí shàn yì hū. jué zhī wèi zhī qí lì, tōng zhī bù wén qí hài. shè hòu běi lǔ shāo qiáng, néng wèi fēng chén, fāng fù qiú wèi jiāo tōng, jiāng hé suǒ jí. bù ruò yīn jīn shī huì, wèi cè jìn zhǎng.
竊自惟思,漢興已來,曠世歷年,兵纏夷狄,尤事匈奴。綏御之方,其塗不一,或修文以和之,或用武以征之,或卑下以就之,或臣服而致之。雖屈申無常,所因時異,然未有拒絕棄放,不與交接者也。故自建武之世,復修舊典,數出重使,前後相繼,至於其末,始乃暫絕。永平八年,複議通之。而廷爭連日,異同紛回,多執其難,少言其易。先帝聖德遠覽,瞻前顧後,遂復出使,事同前世。以此而推,未有一世闕而不修者也。今烏桓就闕,稽首譯官,康居、月氏,自遠而至,匈奴離析,名王來降,三方歸服,不以兵威,此誠國家通於神明自然之徵也。臣愚以為宜依故事,復遺使者,上可繼五鳳、甘露致遠人之會,下不失建武、永平羈縻之義。虜使再來,然後一往,既明中國主在忠信,且知聖朝禮義有常,豈可逆詐示猜,孤其善意乎。絕之未知其利,通之不聞其害。設後北虜稍強,能為風塵,方復求為交通,將何所及。不若因今施惠,為策近長。
gù yòu zuò qǔ yǐn piān, shù xù hàn dé. yǐ wèi xiàng rú fēng chán, mí ér bù diǎn, yáng xióng měi xīn, diǎn ér bù shí, gài zì wèi dé qí zhì yān. qí cí yuē:
固又作《曲引篇》,述敘漢德。以為相如《封禪》,靡而不典,楊雄《美新》,典而不實,蓋自謂得其致焉。其辭曰:
tài jí zhī yuán, liǎng yí shǐ fēn, yān yān yùn yùn, yǒu chén ér ào, yǒu fú ér qīng. chén fú jiāo cuò, shù lèi hùn chéng. zhào mìng rén zhǔ, wǔ dé chū shǐ, tóng yú cǎo mèi, xuán hùn zhī zhōng. yú shéng yuè qì, jì liáo ér wáng zhào zhě, xì bù dé ér zhuì yě. jué yǒu shì hào, shào tiān chǎn yì zhě, mò bù kāi yuán yú dà hào huáng chū zhī shǒu, shàng zāi xiòng hū, qí shū yóu kě dé ér xiū yě. yà sī zhī shì, tōng biàn shén huà, hán guāng ér wèi yào.
太極之原,兩儀始分,煙煙熅熅,有沉而奧,有浮而清。沉浮交錯,庶類混成。肇命人主,五德初始,同於草昧,玄混之中。逾繩越契,寂寥而亡詔者,《系》不得而綴也。厥有氏號,紹天闡繹者,莫不開元於大昊皇初之首,上哉敻乎,其書猶可得而修也。亞斯之世,通變神化,函光而未曜。
ruò fú shàng jī gān zé, jiàng chéng lóng yì, ér bǐng zhū diǎn mó, yǐ guān dé zhuō zōng zhě, mò chóng hū táo táng. táo táng shě yìn ér chán yǒu yú, yú yì mìng xià hòu, jì qì xī zài, yuè chéng tāng wǔ. gǔ gōng jì zhōu, tiān nǎi guī gōng yuán shǒu, jiāng shòu hàn liú. bǐ qí chéng sān jì zhī huāng mò, zhí kàng lóng zhī zāi niè, xuán xiàng àn ér héng wén guāi, yí lún yì ér jiù zhāng quē. gù xiān mìng xuán shèng, shǐ zhuì xué lì zhì, hóng liàng hóng yè. biǎo xiāng zǔ zōng, zàn yáng dí zhé, bèi zāi càn làn, zhēn shén míng zhī shì yě. suī qián shèng gāo kuí héng dàn mì wù zhī fǔ, bǐ zī biǎn yǐ. shì yǐ gāo guāng èr shèng, chén jū qí yù, shí zhì qì dòng, nǎi lóng jiàn yuān yuè. fǔ yì ér wèi jǔ, zé wēi líng fēn yún, hǎi nèi yún zhēng, léi dòng diàn biāo, hú yì mǎng fēn, bù lì qí zhū. rán hòu qīn ruò shàng xià, gōng yī qún hòu, zhèng wèi dù zōng, yǒu yú dé bù tái yuān mù zhī ràng, mí hào shī shǐ dūn fèn huī zhī róng. gài yǐ yīng dāng tiān zhī zhèng tǒng, shòu kè ràng zhī guī yùn, xù yán shàng zhī liè jīng, yùn kǒng zuǒ zhī hóng chén yún ěr.
若夫上稽乾則,降承龍翼,而炳諸《典》、《謨》,以冠德卓蹤者,莫崇乎陶唐。陶唐舍胤而禪有虞,虞亦命夏後,稷、契熙載,越成湯、武。股肱既周,天乃歸功元首,將授漢劉。俾其承三季之荒末,值亢龍之災孽,懸象暗而恆文乖,彝倫斁而舊章缺。故先命玄聖,使綴學立制,宏亮洪業。表相祖宗,讚揚迪哲,備哉燦爛,真神明之式也。雖前聖皋、夔、衡、旦密勿之輔,比茲褊矣。是以高、光二聖,辰居其域,時至氣動,乃龍見淵躍。拊翼而未舉,則威靈紛紜,海內雲蒸,雷動電熛,胡縊莽分,不蒞其誅。然後欽若上下,恭揖群後,正位度宗,有於德不台淵穆之讓,靡號師矢敦奮撝之容。蓋以膺當天之正統,受克讓之歸運,蓄炎上之烈精,蘊孔佐之弘陳云爾。
yáng yáng hū ruò dé, dì zhě zhī shàng yí, gào shì suǒ bù jí yǐ. pù guān èr dài hóng xiān zhī dù, qí zé kě tàn yě. bìng kāi jī yú yī guì, tóng shòu hóu diān zhī suǒ fú, yì shì qín mín, yǐ bó fāng tǒng mù. chéng qí mìng cì tóng hú huáng qī zhī wēi, yòng tǎo wéi gù lí chóng zhī bù gé. zhì hū sān wǔ huá xià, jīng qiān hào bó, suì zì běi miàn, hǔ lí qí shī, gé miè tiān yì. shì gù yì shì wěi ér bù dūn, wǔ chēng wèi jǐn, huò yǒu cán dé, bù qí rán yǔ. rán yóu yú mù yī nà, xī chún jiǎo yì, yǐ chóng yán xiāng kǎo, yīn jiàn zōng sì pèi dì, fā xiáng liú qìng, duì yuè tiān dì zhě, xì yì hū qiān zài. qǐ bù kè zì shén míng zāi. dàn lüè yǒu cháng, shěn yán xíng yú piān jí, guāng zǎo lǎng ér bù yú ěr.
洋洋乎若德,帝者之上儀,誥誓所不及已。鋪觀二代洪纖之度,其賾可探也。並開跡於一匱,同受侯甸之所服,奕世勤民,以伯方統牧。乘其命賜彤弧黃戚之威,用討韋、顧、黎、崇之不格。至乎三五華夏,京遷鎬、亳,遂自北面,虎離其師,革滅天邑。是故義士偉而不敦,《武》稱未盡,《濩》有慚德,不其然與。然猶於穆猗那,翕純皦繹,以崇嚴相考,殷薦宗祀配帝,發祥流慶,對越天地者,舄奕乎千載。豈不克自神明哉。誕略有常,審言行於篇籍,光藻朗而不渝耳。
shěn fū hè hè shèng hàn, wēi wēi táng jī, sù cè qí yuán, nǎi xiān yùn yú yù xià, zhēn yīn táo zhōu, rán hòu xuān èr zǔ zhī chóng guāng, xí sì zōng zhī jī xī. shén líng rì zhú, guāng bèi liù yōu, rén fēng xiáng hū hǎi biǎo, wēi líng xíng yú guǐ qū, tè wáng jiǒng ér bù mǐn, wēi hú suǒ ér bù yí. gù fū xiǎn dìng sān cái zhāo dēng zhī jī, fěi yáo bù xìng, pù wén yí cè zài xià zhī xùn, fěi hàn bù hóng. jué dào zhì hū jīng wěi qián kūn, chū rù sān guāng, wài yùn hùn yuán, nèi jìn háo máng, xìng lèi xún lǐ, pǐn wù xián hēng, qí yǐ jiǔ yǐ.
矧夫赫赫聖漢,巍巍唐基,溯測其源,乃先孕虞育夏,甄殷陶周,然後宣二祖之重光,襲四宗之緝熙。神靈日燭,光被六幽,仁風翔乎海表,威靈行於鬼區,慝亡迥而不泯,微胡瑣而不頤。故夫顯定三才昭登之績,匪堯不興,鋪聞遺策在下之訓,匪漢不弘。厥道至乎經緯乾坤,出入三光,外運混元,內浸豪芒,性類循理,品物咸亨,其已久矣。
shèng zāi. huáng jiā dì shì, dé chén liè pì, gōng jūn bǎi wáng, róng jìng yǔ zhòu, zūn wú yǔ kàng. nǎi shǐ qián gǒng láo qiān, jīng jīng yè yè, biǎn chéng yì dìng, bù gǎn lùn zhì zuò. zhì lìng qiān zhèng chù sè bīn jiān zhī shì huàn yáng yǔ nèi, ér lǐ guān rú lín tún péng dǔ lùn zhī shì ér bù chuán zǔ zōng zhī fǎng fú, suī yún yōu shèn, wú nǎi xǐ yú.
盛哉。皇家帝世,德臣列辟,功君百王,榮鏡宇宙,尊無與抗。乃始虔鞏勞謙,兢兢業業,貶成抑定,不敢論製作。至令遷正黜色賓監之事煥揚宇內,而禮官儒林屯朋篤論之士而不傳祖宗之仿佛,雖雲優慎,無乃葸歟。
yú shì sān shì yuè mù zhī liáo, qiān ěr ér jìn yuē: bì xià yǎng jiān táng diǎn, zhōng shù zǔ zé, fǔ dǎo zōng guǐ. gōng fèng tiān jīng, dūn mù biàn zhāng zhī huà qià, xún jìng lí zhēng, huái bǎo guān guǎ zhī huì jiā. fán yì xiàn shěn, sù zhī qún shén zhī lǐ bèi. shì yǐ lái yí jí yǔ zú yú guān wèi, ròu jiǎo xún máo zōng yú wài yòu, rǎo zī wén hào zhì yú jiāo, shēng huáng huī cǎi lín yú zhǎo, gān lù xiāo líng yú fēng cǎo, sān zú xuān zhù yú mào shù. ruò nǎi jiā gǔ líng cǎo, qí shòu shén qín, yīng tú hé dié, qióng xiáng jí ruì zhě, zhāo xī jiōng mù, rì yuè bāng jī, zhuō luò hū fāng zhōu, xiàn yì hū yào huāng. xī jī yǒu sù zhì zhū wū xuán jù huáng wù zhī shì ěr, jūn chén dòng sè, zuǒ yòu xiāng qū, jì jì yì yì, é é rú cǐ. gài yòng zhāo míng yín wèi, chéng yù huái zhī fú. yì yǐ chǒng líng wén wǔ, yí yàn hòu kūn, fù yǐ yì shuò, qǐ qí wèi shēn ér yǒu zhuān cí yě. ruò rán shòu zhī, yí yì qín nèn lǚ lì, yǐ chōng jué dào, qǐ gōng guǎn zhī jīn téng, yù dōng xù zhī mì bǎo, yǐ liú qí zhàn.
於是三事岳牧之僚,僉爾而進曰:陛下仰監唐典,中述祖則,俯蹈宗軌。躬奉天經,惇睦辯章之化洽,巡靖黎蒸,懷保鰥寡之惠浹。燔瘞縣沈,肅祗群神之禮備。是以來儀集羽族於觀魏,肉角馴毛宗於外囿,擾緇文皓質於郊,升黃暉采鱗於沼,甘露宵零於豐草,三足軒翥於茂樹。若乃嘉穀靈草,奇獸神禽,應圖合諜,窮祥極瑞者,朝夕坰牧,日月邦畿,卓犖乎方州,羨溢乎要荒。昔姬有素雉、朱烏、玄秬、黃婺之事耳,君臣動色,左右相趨,濟濟翼翼,峨峨如此。蓋用昭明寅畏,承聿懷之福。亦以寵靈文武,貽燕後昆,覆以懿鑠,豈其為身而有顓辭也。若然受之,宜亦勤恁旅力,以充厥道,啟恭館之金縢,御東序之秘寶,以流其占。
fū tú shū liàng zhāng, tiān zhé yě. kǒng yóu xiān mìng, shèng fú yě. tǐ xíng dé běn, zhèng xìng yě. féng jí dīng chén, jǐng mìng yě. shùn mìng yǐ chuàng zhì, dìng xìng yǐ hé shén, dá sān líng zhī fán zhǐ, zhǎn fàng táng zhī míng wén, zī shì tǐ dà ér yǔn, wù mèi cì yú shèng xīn. zhān qián gù hòu, qǐ miè qīng miào dàn chì tiān hū. yī kǎo zì suì gǔ, nǎi jiàng lì ài zī, zuò zhě qī shí yǒu sì rén, yǒu bù bǐ ér jiǎ sù, wǎng guāng dù ér qiǎn zhāng, jīn qí rú tái ér dú què yě.
夫圖書亮章,天哲也。孔猷先命,聖孚也。體行德本,正性也。逢吉丁辰,景命也。順命以創製,定性以和神,答三靈之繁祉,展放唐之明文,茲事體大而允,寤寐次於聖心。瞻前顧後,豈蔑清廟憚敕天乎。伊考自邃古,乃降戾愛茲,作者七十有四人,有不俾而假素,罔光度而遣章,今其如台而獨闕也。
shì shí, shèng shàng gù yǐ chuí jīng yóu shén, bāo jǔ yì wén, lǚ fǎng qún rú, yù zī zuò lǎo, yǔ zhī hū zhēn zhuó dào dé zhī yuān yuán, yáo hé rén yì zhī lín sǒu, yǐ wàng yuán fú zhī zhēn yān. jì chéng qún hòu zhī dǎng cí, yòu xī jīng wǔ yáo zhī shuò lǜ yǐ. jiāng bēng wàn sì, yáng hóng huī, fèn jǐng yán, shàn yí fēng, bō fāng liè, jiǔ ér yù xīn, yòng ér bù jié, wāng wāng hū pī tiān zhī dà lǜ, qí chóu néng gèn zhī zāi. táng zāi huáng zāi, huáng zāi táng zāi.
是時,聖上固已垂精游神,包舉藝文,屢訪群儒,諭咨做老,與之乎斟酌道德之淵源,餚核仁義之林藪,以望元符之臻焉。既成群後之讜辭,又悉經五繇之碩慮矣。將絣萬嗣,煬洪暉,奮景炎,扇遺風,播芳烈,久而愈新,用而不竭,汪汪乎丕天之大律,其疇能亘之哉。唐哉皇哉,皇哉唐哉。
gù hòu yǐ mǔ sàng qù guān. yǒng yuán chū, dà jiāng jūn dòu xiàn chū zhēng xiōng nú, yǐ gù wèi zhōng hù jūn, yǔ cān yì. běi dān yú wén hàn jūn chū, qiǎn shǐ kuǎn jū yán sāi, yù xiū hū hán xié gù shì, cháo jiàn tiān zǐ, qǐng dà shǐ. xiàn shàng qiǎn gù xíng zhōng láng jiāng shì, jiāng shù bǎi qí yǔ lǔ shǐ jù chū jū yán sāi yíng zhī. huì nán xiōng nú yǎn pò běi tíng, gù zhì sī qú hǎi, wén lǔ zhōng luàn, yǐn hái. jí dòu xiàn bài, gù xiān zuò miǎn guān.
固後以母喪去官。永元初,大將軍竇憲出征匈奴,以固為中護軍,與參議。北單于聞漢軍出,遣使款居延塞,欲修呼韓邪故事,朝見天子,請大使。憲上遣固行中郎將事,將數百騎與虜使俱出居延塞迎之。會南匈奴掩破北庭,固至私渠海,聞虜中亂,引還。及竇憲敗,固先坐免官。
gù bù jiào xué zhū zi, zhū zi duō bù zūn fǎ dù, lì rén kǔ zhī. chū, luò yáng lìng zhǒng jīng cháng xíng, gù nú gàn qí chē qí, lì chuí hū zhī, nú zuì mà, jīng dà nù, wèi xiàn bù gǎn fā, xīn xián zhī. jí dòu shì bīn kè jiē dǎi kǎo, jīng yīn cǐ bǔ xì gù, suì sǐ yù zhōng. shí nián liù shí yī. zhào yǐ qiǎn zé jīng, dǐ zhǔ zhě lì zuì.
固不教學諸子,諸子多不遵法度,吏人苦之。初,洛陽令種兢嘗行,固奴干其車騎,吏椎呼之,奴醉罵,兢大怒,畏憲不敢發,心銜之。及竇氏賓客皆逮考,兢因此捕系固,遂死獄中。時年六十一。詔以譴責兢,抵主者吏罪。
gù suǒ zhe diǎn yǐn bīn xì yīng jī shī fù míng lěi sòng shū wén jì lùn yì liù yán, zài zhě fán sì shí yī piān.
固所著《典引》、《賓戲》、《應譏》、詩、賦、銘、誄、頌、書、文、記、論、議、六言,在者凡四十一篇。
lùn yuē: sī mǎ qiān bān gù fù zǐ, qí yán shǐ guān zài jí zhī zuò, dà yì càn rán zhe yǐ. yì zhě xián chēng èr zi yǒu liáng shǐ zhī cái. qiān wén zhí ér shì hé, gù wén shàn ér shì xiáng. ruò gù zhī xù shì, bù jī guǐ, bù yì kàng, shàn ér bù huì, xiáng ér yǒu tǐ, shǐ dú zhī zhě wěi wěi ér bù yàn, xìn zāi qí néng chéng míng yě. biāo gù jī qiān, yǐ wèi shì fēi pō liào yú shèng rén. rán qí lùn yì cháng pái sǐ jié, fǒu zhèng zhí, ér bù xù shā shēn chéng rén zhī wèi měi, zé qīng rén yì, jiàn shǒu jié yù yǐ. gù shāng qiān bó wù qià wén, bù néng yǐ zhì miǎn jí xíng. rán yì shēn xiàn dà lù, zhì jí zhī ér bù néng shǒu zhī. wū hū, gǔ rén suǒ yǐ zhì lùn yú mù jié yě.
論曰:司馬遷、班固父子,其言史官載籍之作,大義粲然著矣。議者咸稱二子有良史之才。遷文直而事核,固文贍而事詳。若固之序事,不激詭,不抑抗,贍而不穢,詳而有體,使讀之者亹亹而不厭,信哉其能成名也。彪、固譏遷,以為是非頗廖於聖人。然其論議常排死節,否正直,而不敘殺身成仁之為美,則輕仁義,賤守節愈矣。固傷遷博物洽聞,不能以智免極刑。然亦身陷大戮,智及之而不能守之。嗚呼,古人所以致論於目睫也。
zàn yuē: èr bān huái wén, cái chéng dì fén. bǐ liáng qiān dǒng, jiān lì qīng yún. biāo shí huáng mìng, gù mí shì fēn.
贊曰:二班懷文,裁成帝墳。比良遷、董,兼麗卿、雲。彪識皇命,固迷世紛。