1 míng dào xiān shēng yuē: yáng mò zhī hài, shén yú shēn hán. fó lǎo zhī hài, shén yú yáng mò. yáng shì wèi wǒ, yí yú yì. mò shì jiān ài, yí yú rén. shēn hán zé qiǎn lòu yì jiàn, gù mèng zǐ zhǐ pì yáng mò, wèi qí huò shì zhī shén yě. fó lǎo qí yán jìn lǐ, yòu fēi yáng mò zhī bǐ, cǐ suǒ yǐ wèi hài yóu shén. yáng mò zhī hài, yì jīng mèng zǐ pì zhī, suǒ yǐ kuò rú yě.
1、明道先生曰：楊墨之害，甚於申韓。佛老之害，甚於楊墨。楊氏為我，疑於義。墨氏兼愛，疑於仁。申韓則淺陋易見，故孟子只闢楊墨，為其惑世之甚也。佛老其言近理，又非楊墨之比，此所以為害尤甚。楊墨之害，亦經孟子闢之，所以廓如也。

2 yī chuān xiān shēng yuē: rú zhě qián xīn zhèng dào, bù róng yǒu chà. qí shǐ shèn wēi, qí zhōng zé bù kě jiù. rú shī yě guò, shāng yě bù jí, yú shèng rén zhōng dào, shī zhǐ shì guò yú hòu xiē, shāng zhǐ shì bù jí xiē. rán ér hòu zé jiàn zhì yú jiān ài, bù jí zé biàn zhì yú wèi wǒ. qí guò bù jí tóng chū yú rú zhě, qí mò suì zhì yáng mò. zhì rú yáng mò, yì wèi zhì yú wú fù wú jūn. mèng zǐ tuī zhī biàn zhì yú cǐ, gài qí chá bì zhì yú shì yě.
2、伊川先生曰：儒者潛心正道，不容有差。其始甚微，其終則不可救。如「師也過，商也不及」，於聖人中道，師只是過於厚些，商只是不及些。然而厚則漸至於兼愛，不及則便至於為我。其過不及同出於儒者，其末遂至楊墨。至如楊墨，亦未至於無父無君。孟子推之便至於此，蓋其查必至於是也。

3 míng dào xiān shēng yuē: dào zhī wài wú wù, wù zhī wài wú dào. shì tiān dì zhī jiān, wú shì ér fēi dào yě. jí fù zǐ ér fù zǐ zài suǒ qīn, jí jūn chén ér jūn chén zài suǒ yán, yǐ zhì wèi fū fù, wèi zhǎng yòu, wèi péng yǒu, wú suǒ wèi ér fēi dào. cǐ dào suǒ yǐ bù kě xū yú lí yě. rán zé huǐ rén lún, qù sì dà zhě, qí wài yú dào yě yuǎn yǐ. gù jūn zǐ zhī yú tiān xià yě, wú shì yě, wú mò yě, yì zhī yǔ bǐ. ruò yǒu shì yǒu mò, zé yú dào wèi yǒu jiān, fēi tiān dì zhī quán yě. bǐ shì shì zhī xué, yú jìng yǐ zhí nèi zé yǒu zhī yǐ, yì yǐ fāng wài zé wèi zhī yǒu yě. gù zhì gù zhě rù yú kū gǎo, shū tōng zhě guī yú zì sì. cǐ fú zhī jiào suǒ yǐ wèi ài yě. wú dào zé bù rán, shuài xìng ér yǐ. sī lǐ yě, shèng rén yú yì bèi yán zhī.
3、明道先生曰：道之外無物，物之外無道。是天地之間，無適而非道也。即父子而父子在所親，即君臣而君臣在所嚴，以至為夫婦，為長幼，為朋友，無所為而非道。此道所以不可須臾離也。然則毀人倫，去四大者，其外於道也遠矣。故「君子之於天下也，無適也，無莫也，義之與比」。若有適有莫，則於道為有間，非天地之全也。彼釋氏之學，於「敬以直內」則有之矣，「義以方外」則未之有也。故滯固者入於枯槁，疏通者歸於恣肆。此佛之教所以為隘也。吾道則不然，率性而已。斯理也，聖人於易備言之。

4 shì shì běn bù sǐ shēng, wèi lì qǐ shì gōng dào? wéi wù shàng dá ér wú xià xué, rán zé qí shàng dá chù, qǐ yǒu shì yě? yuán bù xiāng lián shǔ, dàn yǒu jiān duàn, fēi dào yě. mèng zǐ yuē: jǐn qí xīn zhě, zhī qí xìng yě. bǐ suǒ wèi shí xīn jiàn xìng shì yě. ruò cún xīn yǎng xìng yī duàn shì, zé wú yǐ. bǐ gù yuē chū jiā dú shàn, biàn yú dào tǐ zì bù zú. huò yuē: shì shì dì yù zhī lèi, jiē shì wèi xià gēn zhī rén shè cǐ bù, lìng wèi shàn. xiān shēng yuē: zhì chéng guàn tiān dì. rén shàng yǒu bù huà, qǐ yǒu lì wěi jiào ér rén kě huà?
4、釋氏本怖死生，為利豈是公道？唯務上達而無下學，然則其上達處，豈有是也？元不相連屬，但有間斷，非道也。孟子曰：「盡其心者，知其性也。」彼所謂識心見性是也。若存心養性一段事，則無矣。彼固曰出家獨善，便於道體自不足。或曰：「釋氏地獄之類，皆是為下根之人設此怖，令為善。」先生曰：至誠貫天地。人尚有不化，豈有立偽教而人可化？

5 xué zhě yú shì shì zhī shuō, zhí xū rú yín shēng měi sè yǐ yuǎn zhī. bù ěr, zé qīn qīn rán rù qí zhōng yǐ. yán yuān wèn wèi bāng, kǒng zǐ jì gào zhī yǐ èr dì sān wáng zhī shì, ér fù jiè yǐ fàng zhèng shēng, yuǎn nìng rén, yuē: zhèng shēng yín, nìng rén dài. bǐ nìng rén zhě, shì tā yī biān nìng ěr, rán ér yú jǐ zé wēi. zhǐ shì néng shǐ rén yí, gù wēi yě. zhì yú yǔ zhī yán yuē: hé wèi hū qiǎo yán lìng sè? qiǎo yán lìng sè, zhí xiāo yán wèi, zhǐ shì xū zhe rú cǐ jiè shèn, yóu kǒng bù miǎn. shì shì zhī xué, gèng bù xiāo yán cháng jiè. dào zì jiā zì xìn hòu, biàn bù néng luàn dé.
5、學者於釋氏之說，直須如婬聲美色以遠之。不爾，則駸駸然入其中矣。顏淵問為邦，孔子既告之以二帝三王之事，而復戒以放鄭聲，遠佞人，曰：「鄭聲婬，佞人殆。」彼佞人者，是他一邊佞耳，然而於己則危。只是能使人移，故危也。至於禹之言曰：「何畏乎巧言令色？」巧言令色，直消言畏，只是須著如此戒慎，猶恐不免。釋氏之學，更不消言常戒。到自家自信後，便不能亂得。

6 suǒ yǐ wèi wàn wù yī tǐ zhě, jiē yǒu cǐ lǐ. zhǐ wèi cóng nà lǐ lái, shēng shēng zhī wèi yì. shēng zé yī shí shēng, jiē wán cǐ lǐ. rén zé néng tuī, wù zé qì hūn, tuī bù dé. bù kě dào tā wù bù yǔ yǒu yě. rén zhǐ wèi zì sī, jiāng zì jiā qū ké shàng tóu qǐ yì, gù kàn de dào lǐ xiǎo le tā dǐ. fàng zhè shēn lái, dōu zài wàn wù zhōng yī lì kàn. dà xiǎo dà kuài huó. shì shì yǐ bù zhī cǐ, qù tā shēn shàng qǐ yì sī. nài hé nà shēn bù dé, gù què yàn è. yào de qù jǐn gēn chén, wèi xīn yuán bù dìng. gù yào de rú kū mù sǐ huī. rán méi cǐ lǐ. yào yǒu cǐ lǐ, chú shì sǐ yě. shì shì qí shí shì ài shēn, fàng bù dé, gù shuō xǔ duō. pì rú fù bǎn zhī chóng, yǐ zài bù qǐ, yóu zì gèng qǔ wù zài shēn. yòu rú bào shí tóu hé, yǐ qí zhòng yù chén, zhōng bù dào fàng xià shí tóu, wéi xián zhòng yě.
6、所以謂萬物一體者，皆有此理。只為從那裡來，「生生之謂易。」生則一時生，皆完此理。人則能推，物則氣昏，推不得。不可道他物不與有也。人只為自私，將自家軀殼上頭起意，故看得道理小了他底。放這身來，都在萬物中一例看。大小大快活。釋氏以不知此，去他身上起意思。奈何那身不得，故卻厭惡。要得去盡根塵，為心源不定。故要得如枯木死灰。然沒此理。要有此理，除是死也。釋氏其實是愛身，放不得，故說許多。譬如負版之蟲，已載不起，猶自更取物在身。又如抱石投河，以其重愈沉，終不道放下石頭，惟嫌重也。

7 rén yǒu yǔ dǎo qì zhě, wèn xiān shēng yuē: jūn yì yǒu shù hū? yuē: wú cháng xià gé ér dōng qiú, jī shí ér kě yǐn, jié shì yù, dìng xīn qì, rú sī ér yǐ yǐ.
7、人有語導氣者，問先生曰：「君亦有術乎？」曰：吾嘗「夏葛而冬裘，飢食而渴飲」，「節嗜欲，定心氣」，如斯而已矣。

8 fú shì bù shí yīn yáng zhòu yè sǐ shēng gǔ jīn, ān dé wèi xíng ér shàng zhě, yǔ shèng rén tóng hū?
8、佛氏不識陰陽晝夜死生古今，安得謂形而上者，與聖人同乎？

9 shì shì zhī shuō, ruò yù qióng qí shuō ér qù qǔ zhī, zé qí shuō wèi néng qióng, gù yǐ huà ér wèi fú yǐ. zhǐ qiě yú jī shàng kǎo zhī. qí shè jiào rú shì, zé qí xīn guǒ rú hé? gù nán wèi qǔ qí xīn, bù qǔ qí jī. yǒu shì xīn zé yǒu shì jī. wáng tōng yán xīn jī zhī pàn, biàn shì luàn shuō. gù bù ruò qiě yú jī shàng duàn dìng bù yǔ shèng rén hé. qí yán yǒu hé chù, zé wú dào gù yǐ yǒu. yǒu bù hé zhě, gù suǒ bù qǔ. rú shì lì dìng, què shěng yì.
9、釋氏之說，若欲窮其說而去取之，則其說未能窮，固已化而為佛矣。只且於跡上考之。其設教如是，則其心果如何？固難為取其心，不取其跡。有是心則有是跡。王通言心跡之判，便是亂說。故不若且於跡上斷定不與聖人合。其言有合處，則吾道固已有。有不合者，固所不取。如是立定，卻省易。

10 wèn: shén xiān zhī shuō yǒu zhū? yuē: ruò shuō bái rì fēi shēng zhī lèi, zé wú. ruò yán jū shān lín jiān, bǎo xíng liàn qì, yǐ yán nián yì shòu, zé yǒu zhī. pì rú yī lú huǒ, zhì zhī fēng zhōng zé yì guò, zhì zhī mì shì zé nán guò. yǒu cǐ lǐ yě. yòu wèn: yáng zi yán shèng rén bù shī xiān, jué shù yì yě. shèng rén néng wèi cǐ děng shì fǒu? yuē: cǐ shì tiān dì jiān yī zéi. ruò fēi qiè zào huà zhī jī, ān néng yán nián? shǐ shèng rén kěn wèi, zhōu kǒng wèi zhī yǐ.
10、問：神仙之說有諸？曰：若說白日飛升之類，則無。若言居山林間，保形鍊氣，以延年益壽，則有之。譬如一爐火，置之風中則易過，置之密室則難過。有此理也。又問：「揚子言聖人不師仙，厥術異也。聖人能為此等事否？」曰：此是天地間一賊。若非竊造化之機，安能延年？使聖人肯為，周孔為之矣。

11 xiè xiǎn dào lì jǔ fú shuō yǔ wú rú tóng chù, wèn yī chuān xiān shēng. xiān shēng yuē: píng dì tóng chù suī duō, zhǐ shì běn lǐng bú shì, yī qí chà què.
11、謝顯道歷舉佛說與吾儒同處，問伊川先生。先生曰：憑地同處雖多，只是本領不是，一齊差卻。

12 héng qú xiān shēng yuē: shì shì wàng yì tiān xìng, ér bù zhī fàn wéi tiān yòng, fǎn yǐ liù gēn zhī wēi, yīn yuán tiān dì míng bù néng jǐn, zé wū tiān dì rì yuè wèi huàn wàng. bì qí yòng yú yī shēn zhī xiǎo, nì qí zhì yú xū kōng zhī dà. cǐ suǒ yǐ yǔ dà yǔ xiǎo, liú dùn shī zhōng. qí guò yú dà yě, chén jiè liù hé. qí bì yú xiǎo yě, mèng huàn rén shì. wèi zhī qióng lǐ kě hū? bù zhī qióng lǐ ér wèi zhī jǐn xìng kě hū? wèi zhī wú bù zhī kě hū? chén jiè liù hé, wèi tiān dì wèi yǒu qióng yě. mèng huàn rén shì, míng bù néng jiū qí suǒ cóng yě.
12、橫渠先生曰：釋氏妄意天性，而不知範圍天用，反以六根之微，因緣天地明不能盡，則誣天地日月為幻妄。蔽其用於一身之小，溺其志於虛空之大。此所以語大語小，流遁失中。其過於大也，塵芥六合。其蔽於小也，夢幻人世。謂之窮理可乎？不知窮理而謂之盡性可乎？謂之無不知可乎？塵芥六合，謂天地為有窮也。夢幻人世，明不能究其所從也。

13 dà yì bù yán yǒu wú. yán yǒu wú, zhū zi zhī lòu yě.
13、大易不言有無。言有無，諸子之陋也。

14 fú tú míng guǐ, wèi yǒu shí zhī sǐ, shòu shēng xún huán. suì yàn kǔ qiú miǎn, kě wèi zhī guǐ hū? yǐ rén shēng wèi wàng, kě wèi zhī rén hū? tiān rén yī wù, zhé shēng qǔ shě, kě wèi zhī tiān hū? kǒng mèng suǒ wèi tiān, bǐ suǒ wèi dào. huò zhě zhǐ yóu hún wèi biàn wèi lún huí, wèi zhī sī yě. dà xué dāng xiān zhī tiān dé, zhī tiān dé zé zhī shèng rén, zhī guǐ shén. jīn fú tú jí lùn yào guī, bì wèi sǐ shēng liú zhuǎn, fēi děi dào bù miǎn. wèi zhī wù dào kě hū? zì qí shuō chì chuán zhōng guó, rú zhě wèi róng kuī shèng xué mén qiáng, yǐ wèi yǐn qǔ. lún xū qí jiān, zhǐ wèi dà dào. nǎi qí sú dá zhī tiān xià, zhì shàn è zhī yú. nán nǚ zāng huò, rén rén zhe xìn. shǐ yīng cái jiān qì, shēng zé nì ěr mù tián xí zhī shì, zhǎng zé shī shì rú chóng shàng zhī yán. suì míng rán bèi qū, yīn wèi shèng rén kě bù xiū ér zhì, dà dào kě bù xué ér zhī. gù wèi shí shèng rén xīn, yǐ wèi bù bì qiú qí jī. wèi jiàn jūn zǐ zhì, yǐ wèi bù bì shì qí wén. cǐ rén lún suǒ yǐ bù chá, shù wù suǒ yǐ bù míng, zhì suǒ yǐ hū, dé suǒ yǐ luàn. yì yán mǎn ěr, shàng wú lǐ yǐ fáng qí wěi, xià wú xué yǐ jī qí bì. zì gǔ bì yín xié dùn zhī cí, xī rán bìng xìng. yī chū yú fú shì zhī mén zhě, qiān wǔ bǎi nián. xiàng fēi dú lì bù jù, jīng yī zì xìn, yǒu dà guò rén zhī cái, hé yǐ zhèng lì qí jiān, yǔ zhī jiào shì fēi jì dé shī zāi!
14、浮圖明鬼，謂有識之死，受生循環。遂厭苦求免，可謂知鬼乎？以人生為妄，可謂知人乎？天人一物，輒生取捨，可謂知天乎？孔孟所謂天，彼所謂道。惑者指「遊魂為變」為輪迴，未之思也。大學當先知天德，知天德則知聖人，知鬼神。今浮圖極論要歸，必謂死生流轉，非得道不免。謂之悟道可乎？自其說熾傳中國，儒者未容窺聖學門牆，已為引取。淪胥其間，指為大道。乃其俗達之天下，致善惡知愚。男女臧獲，人人著信。使英才間氣，生則溺耳目恬習之事，長則師世儒崇尚之言。遂冥然被驅，因謂聖人可不修而至，大道可不學而知。故未識聖人心，已謂不必求其跡。未見君子志，已謂不必事其文。此人倫所以不察，庶物所以不明，治所以忽，德所以亂。異言滿耳，上無禮以防其偽，下無學以稽其蔽。自古詖婬邪遁之辭，翕然並興。一出於佛氏之門者，千五百年。向非獨立不懼，精一自信，有大過人之才，何以正立其間，與之較是非計得失哉！