liú rén guǐ hǎo chù jùn péi xíng jiǎn zi guāng tíng
○劉仁軌 郝處俊 裴行儉 子光庭
liú rén guǐ, biàn zhōu wèi shì rén yě. shǎo gōng jǐn hǎo xué, yù suí mò sàng luàn, bù huáng zhuān xí, měi xíng zuò suǒ zài, zhé shū kòng dì, yóu shì bó shè wén shǐ. wǔ dé chū, hé nán dào dà shǐ guǎn guó gōng rèn guī jiāng shàng biǎo lùn shì, rén guǐ jiàn qí qǐ cǎo, yīn wèi gǎi dìng shù zì. guī shén yì zhī, suì chì dié bǔ xī zhōu cān jūn. shāo chú chén cāng wèi. bù rén yǒu zhé chōng dū wèi lǔ níng zhě, shì qí gāo bān, háo zòng wú lǐ, lì zhèng mò néng jìn zhǐ. rén guǐ tè jiā jiè yù, qī bù kě zài fàn, níng yòu bào héng yóu shén, jìng zhàng shā zhī. zhōu sī yǐ wén, tài zōng nù yuē: shì hé xiàn wèi, zhé shā wú zhé chōng! jù zhuī rù, yǔ yǔ, qí qí gāng zhèng, zhuó shòu lì yáng chéng. zhēn guān shí sì nián, tài zōng jiāng xìng tóng zhōu xiào liè, shǔ shōu huò wèi bì, rén guǐ shàng biǎo jiàn yuē: chén wén wū lòu zài shàng, zhī zhī zhě zài xià yú fū zhī jì, zé zhī zhě shèng rén. shì yǐ zhōu wáng xún yú chú ráo, yīn hòu móu yú bǎn zhú, gù dé xiǎng guó mí jiǔ, chuán zuò wú jiāng, gōng xuān qīng miào, qìng liú hòu yè. fú wéi bì xià tiān xìng rén ài, gōng qīn jié jiǎn, zhāo xī kè niàn, bǎi xìng wèi xīn, yī wù shī suǒ, nà huáng zhěn lǜ. chén fú wén dà jià yù xìng tóng zhōu jiào xí, chén fú zhī sì shí sōu shòu, qián wáng héng diǎn, shì yǒu yán gé, wèi bì yīn xún. jīn nián gān yǔ yīng shí, qiū jià jí shèng, xuán huáng gèn yě, shí fēn cái shōu yī èr jǐn lì yì huò, yuè bàn yóu wèi qì gōng pín jiā wú lì, hé xià shǐ nǐ zhǒng mài. zhí jù xún cháng kē huàn, tián jiā yǐ yǒu suǒ fáng. jīn jì gōng chéng liè shì, jiān zhī xiū lǐ qiáo dào, zòng dà jiǎn lüè, dòng fèi yī èr wàn gōng, bǎi xìng shōu liǎn, shí wèi láng bèi. chén yuàn bì xià shǎo liú wàn chéng zhī ēn, chuí tīng yī jiè zhī yán, tuì jìn xún rì, shōu yì zǒng le, zé rén jǐn xiá yù, jiā dé kāng níng. yú lún xú dòng, gōng sī jiāo tài. tài zōng tè jiàng xǐ shū láo yuē: qīng zhí rèn suī bēi, jié chéng fèng guó, suǒ chén zhī shì, zhèn shén jiā zhī. xún bài xīn ān lìng, lèi qiān gěi shì zhōng.
劉仁軌,汴州尉氏人也。少恭謹好學,遇隋末喪亂,不遑專習,每行坐所在, 輒書空地,由是博涉文史。武德初,河南道大使、管國公任瑰將上表論事,仁軌見 其起草,因為改定數字。瑰甚異之,遂赤牒補息州參軍。稍除陳倉尉。部人有折衝 都尉魯寧者,恃其高班,豪縱無禮,歷政莫能禁止。仁軌特加誡喻,期不可再犯, 寧又暴橫尤甚,竟杖殺之。州司以聞,太宗怒曰:「是何縣尉,輒殺吾折衝!」遽 追入,與語,奇其剛正,擢授櫟陽丞。貞觀十四年,太宗將幸同州校獵,屬收穫未 畢,仁軌上表諫曰:「臣聞屋漏在上,知之者在下;愚夫之計,擇之者聖人。是以 周王詢於芻蕘,殷後謀於板築,故得享國彌久,傳祚無疆,功宣清廟,慶流後葉。 伏惟陛下天性仁愛,躬親節儉,朝夕克念,百姓為心,一物失所,納隍軫慮。臣伏 聞大駕欲幸同州教習,臣伏知四時搜狩,前王恆典,事有沿革,未必因循。今年甘 雨應時,秋稼極盛,玄黃亘野,十分才收一二;盡力刈獲,月半猶未訖功;貧家無 力,禾下始擬種麥。直據尋常科喚,田家已有所妨。今既供承獵事,兼之修理橋道, 縱大簡略,動費一二萬工,百姓收斂,實為狼狽。臣願陛下少留萬乘之恩,垂聽一 介之言,退近旬日,收刈總了,則人盡暇豫,家得康寧。輿輪徐動,公私交泰。」 太宗特降璽書勞曰:「卿職任雖卑,竭誠奉國,所陳之事,朕甚嘉之。」尋拜新安 令,累遷給事中。
xiǎn qìng sì nián, chū wèi qīng zhōu cì shǐ. wǔ nián, gāo zōng zhēng liáo, lìng rén guǐ jiān tǒng shuǐ jūn, yǐ hòu qī zuò miǎn, tè lìng yǐ bái yī suí jūn zì xiào. shí sū dìng fāng jì píng bǎi jì, liú láng jiāng liú rén yuàn yú bǎi jì fǔ chéng zhèn shǒu, yòu yǐ zuǒ wèi zhōng láng jiāng wáng wén dù wèi xióng jīn dū du, ān fǔ qí yú zhòng. wén dù jì hǎi bìng zú. bǎi jì wèi sēng dào chēn jiù jiāng fú xìn lǜ zhòng fù pàn, lì gù wáng zǐ fú yú fēng wèi wáng, yǐn bīng wéi rén yuàn yú fǔ chéng. zhào rén guǐ jiǎn xiào dài fāng zhōu cì shǐ, dài wén dù tǒng zhòng, biàn dào fā xīn luó bīng hé shì yǐ jiù rén yuàn. zhuǎn dòu ér qián, rén guǐ jūn róng zhěng sù, suǒ xiàng jiē xià. dào chēn děng nǎi shì rén yuàn zhī wéi, tuì bǎo rèn cún chéng. xún ér fú xìn shā dào chēn, bìng qí bīng mǎ, zhāo yòu wáng pàn, qí shì yì zhāng. rén guǐ nǎi yǔ rén yuàn hé jūn xiū xī. shí sū dìng fāng fèng zhào fá gāo lì, jìn wéi píng rǎng, bù kè ér hái. gāo zōng chì shū yǔ rén guǐ yuē: píng rǎng jūn huí, yī chéng bù kě dú gù, yí bá jiù xīn luó, gòng qí tún shǒu. ruò jīn fǎ mǐn jí qīng děng liú zhèn, yí qiě tíng bǐ ruò qí bù xū, jí yí fàn hǎi hái yě. jiāng shì xián yù xī guī, rén guǐ yuē: chūn qiū zhī yì, dài fū chū jiāng, yǒu kě yǐ ān shè jì biàn guó jiā zhuān zhī kě yě. kuàng zài cāng hǎi zhī wài, mì ěr chái láng zhě zāi! qiě rén chén jìn sī jǐn zhōng, yǒu sǐ wú èr, gōng jiā zhī lì, zhī wú bù wèi. zhǔ shàng yù tūn miè gāo lì, xiān zhū bǎi jì, liú bīng zhèn shǒu, zhì qí xīn fù. suī yāo niè chōng chì, ér bèi yù shén yán, yí lì gē mò mǎ, jī qí bù yì. bǐ jì wú bèi, hé gōng bù kè? zhàn ér yǒu shèng, shì zú zì ān. rán hòu fēn bīng jù xiǎn, kāi zhāng xíng shì, fēi biǎo wén shàng, gèng qǐng bīng chuán. cháo tíng zhī qí yǒu chéng, bì dāng chū shī mìng jiāng, shēng yuán cái jiē, xiōng nì zì jiān. fēi zhí bù qì chéng gōng, shí yì yǒng qīng hǎi wài. jīn píng rǎng zhī jūn jì huí, xióng jīn yòu bá, zé bǎi jì yú jìn, bù rì gèng xìng, gāo lì bū sǒu, hé shí kě miè? qiě jīn yǐ yī chéng zhī dì, jū zéi zhōng xīn, rú qí shī jiǎo, jí wèi wáng lǔ. bá rù xīn luó, yòu shì zuò kè, tuō bù rú yì, huǐ bù kě zhuī. kuàng fú xìn xiōng bào, cán nüè guò shén, yú fēng cāi huò, wài hé nèi lí, chī zhāng gòng chù, shì bì xiāng hài. wéi yí jiān shǒu guān biàn, chéng biàn qǔ zhī, bù kě dòng yě. zhòng cóng zhī. shí fú yú fēng jí fú xìn děng yǐ zhēn xiàn chéng lín jiāng gāo xiǎn, yòu dāng chōng yào, jiā bīng shǒu zhī. rén guǐ yǐn xīn luó zhī bīng, chéng yè báo chéng. sì miàn pān cǎo ér shàng, bǐ míng ér rù jù qí chéng, suì tōng xīn luó yùn liáng zhī lù. é ér yú fēng xí shā fú xìn, yòu qiǎn shǐ wǎng gāo lì jí wō guó qǐng bīng, yǐ jù guān jūn. zhào yòu wēi wèi jiāng jūn sūn rén shī lǜ bīng fú hǎi yǐ wèi zhī yuán. rén shī jì yǔ rén guǐ děng xiāng hé, bīng shì dà zhèn. yú shì zhū jiāng huì yì, huò yuē: jiā lín chéng shuǐ lù zhī chōng, qǐng xiān jī zhī. rén guǐ yuē: jiā lín xiǎn gù, jí gōng zé shāng sǔn zhàn shì, gù shǒu zé yòng rì chí jiǔ, bù rú xiān gōng zhōu liú chéng. zhōu liú, zéi zhī cháo xué, qún xiōng suǒ jù, chú è wù běn, xū bá qí yuán. ruò kè zhōu liú, zé zhū chéng zì xià. yú shì rén shī rén yuàn jí xīn luó wáng jīn fǎ mǐn shuài lù jūn yǐ jìn. rén guǐ nǎi bié lǜ dù shuǎng fú yú lóng lǜ shuǐ jūn jí liáng chuán, zì xióng jīn jiāng wǎng bái jiāng, huì lù jūn tóng qù zhōu liú chéng. rén guǐ yù wō bīng yú bái jiāng zhī kǒu, sì zhàn jié, fén qí zhōu sì bǎi sōu, yān yàn zhǎng tiān, hǎi shuǐ jiē chì, zéi zhòng dà kuì. yú fēng tuō shēn ér zǒu, huò qí bǎo jiàn. wěi wáng zǐ fú yú zhōng shèng zhōng zhì děng, lǜ shì nǚ jí wō zhòng bìng dān luó guó shǐ, yī shí bìng jiàng. bǎi jì zhū chéng, jiē fù guī shùn. zéi shuài chí shòu xìn jù rèn cún chéng bù jiàng.
顯慶四年,出為青州刺史。五年,高宗征遼,令仁軌監統水軍,以後期坐免, 特令以白衣隨軍自效。時蘇定方既平百濟,留郎將劉仁願於百濟府城鎮守,又以左 衛中郎將王文度為熊津都督,安撫其餘眾。文度濟海病卒。百濟為僧道琛、舊將福 信率眾復叛,立故王子扶餘豐為王,引兵圍仁願於府城。詔仁軌檢校帶方州刺史, 代文度統眾,便道發新羅兵合勢以救仁願。轉斗而前,仁軌軍容整肅,所向皆下。 道琛等乃釋仁願之圍,退保任存城。尋而福信殺道琛,並其兵馬,招誘亡叛,其勢 益張。仁軌乃與仁願合軍休息。時蘇定方奉詔伐高麗,進圍平壤,不克而還。高宗 敕書與仁軌曰:「平壤軍回,一城不可獨固,宜拔就新羅,共其屯守。若金法敏藉 卿等留鎮,宜且停彼;若其不須,即宜泛海還也。」將士咸欲西歸,仁軌曰:「 《春秋》之義,大夫出疆,有可以安社稷、便國家、專之可也。況在滄海之外,密 邇豺狼者哉!且人臣進思盡忠,有死無貳,公家之利,知無不為。主上欲吞滅高麗, 先誅百濟,留兵鎮守,制其心腹。雖妖孽充斥,而備預甚嚴,宜礪戈秣馬,擊其不 意。彼既無備,何攻不克?戰而有勝,士卒自安。然後分兵據險,開張形勢,飛表 聞上,更請兵船。朝廷知其有成,必當出師命將,聲援才接,凶逆自殲。非直不棄 成功,實亦永清海外。今平壤之軍既回,熊津又拔,則百濟餘燼,不日更興,高麗 逋藪,何時可滅?且今以一城之地,居賊中心,如其失腳,即為亡虜。拔入新羅, 又是坐客,脫不如意,悔不可追。況福信凶暴,殘虐過甚,余豐猜惑,外合內離, 鴟張共處,勢必相害。唯宜堅守觀變,乘便取之,不可動也。」眾從之。時扶餘豐 及福信等以真峴城臨江高險,又當衝要,加兵守之。仁軌引新羅之兵,乘夜薄城。 四面攀草而上,比明而入據其城,遂通新羅運糧之路。俄而余豐襲殺福信,又遣使 往高麗及倭國請兵,以拒官軍。詔右威衛將軍孫仁師率兵浮海以為之援。仁師既與 仁軌等相合,兵士大振。於是諸將會議,或曰:「加林城水陸之沖,請先擊之。」 仁軌曰:「加林險固,急攻則傷損戰士,固守則用日持久,不如先攻周留城。周留, 賊之巢穴,群凶所聚,除惡務本,須拔其源。若克周留,則諸城自下。」於是仁師、 仁願及新羅王金法敏帥陸軍以進。仁軌乃別率杜爽、扶餘隆率水軍及糧船,自熊津 江往白江,會陸軍同趣周留城。仁軌遇倭兵於白江之口,四戰捷,焚其舟四百艘, 煙焰漲天,海水皆赤,賊眾大潰。余豐脫身而走,獲其寶劍。偽王子扶餘忠勝、忠 志等,率士女及倭眾並耽羅國使,一時並降。百濟諸城,皆復歸順。賊帥遲受信據 任存城不降。
xiān shì, bǎi jì shǒu lǐng shā zhā xiàng rú hēi chǐ cháng zhī zì sū dìng fāng jūn huí hòu, jiū jí wáng sàn, gè jù xiǎn yǐ yīng fú xìn, zhì shì lǜ qí zhòng jiàng. rén guǐ yù yǐ ēn xìn, lìng zì lǐng zǐ dì yǐ qǔ rèn cún chéng, yòu yù fēn bīng zhù zhī. sūn rén shī yuē: xiàng rú děng shòu xīn nán xìn, ruò shòu yǐ jiǎ zhàng, shì zī kòu bīng yě. rén guǐ yuē: wú guān xiàng rú cháng zhī jiē zhōng yǒng yǒu móu, gǎn ēn zhī shì, cóng wǒ zé chéng, bèi wǒ bì miè, yīn jī lì xiào, zài yú zī rì, bù xū yí yě. yú shì gěi qí liáng zhàng, fēn bīng suí zhī, suì bá rèn cún chéng. chí shòu xìn qì qí qī zǐ zǒu tóu gāo lì, yú shì bǎi jì zhī yú jìn xī píng. sūn rén shī yǔ liú rén yuàn zhèn lǚ ér hái, zhào liú rén guǐ lè bīng zhèn shǒu. chū, bǎi jì jīng fú xìn zhī luàn, hé jìng diāo cán, jiāng shī xiāng shǔ. rén guǐ shǐ lìng shōu liǎn hái gǔ, yì mái diào jì zhī. xiū lù hù kǒu, shǔ zhì guān zhǎng, kāi tōng tú lù, zhěng lǐ cūn luò, jiàn lì qiáo liáng, bǔ qì dī yàn, xiū fù bēi táng, quàn kè gēng zhǒng, zhèn dài pín fá, cún wèn gū lǎo. bān zōng miào jì huì, lì huáng jiā shè jì. bǎi jì yú zhòng, gè ān qí yè. yú shì jiàn yíng tún tián, jī liáng fǔ shì, yǐ jīng lüè gāo lì. rén yuàn jì zhì jīng shī, shàng wèi yuē: qīng zài hǎi dōng, qián hòu zòu qǐng, jiē hé shì yí, ér yǎ yǒu wén lǐ. qīng běn wǔ jiāng, hé dé rán yě? duì yuē: liú rén guǐ zhī cí, fēi chén suǒ jí yě. shàng shēn tàn shǎng zhī, yīn chāo jiā rén guǐ liù jiē, zhèng shòu dài fāng zhōu cì shǐ, bìng cì jīng chéng zhái yī qū, hòu lài qí qī zǐ, qiǎn shǐ jiàng xǐ shū láo miǎn zhī. rén guǐ yòu shàng biǎo yuē:
先是,百濟首領沙吒相如、黑齒常之自蘇定方軍回後,鳩集亡散,各據險以應 福信,至是率其眾降。仁軌諭以恩信,令自領子弟以取任存城,又欲分兵助之。孫 仁師曰:「相如等獸心難信,若授以甲仗,是資寇兵也。」仁軌曰:「吾觀相如、 常之皆忠勇有謀,感恩之士,從我則成,背我必滅,因機立效,在於茲日,不須疑 也。」於是給其糧仗,分兵隨之,遂拔任存城。遲受信棄其妻子走投高麗,於是百 濟之餘燼悉平。孫仁師與劉仁願振旅而還,詔留仁軌勒兵鎮守。初,百濟經福信之 亂,合境凋殘,殭屍相屬。仁軌始令收斂骸骨,瘞埋弔祭之。修錄戶口,署置官長, 開通途路,整理村落,建立橋樑,補葺堤堰,修復陂塘,勸課耕種,賑貸貧乏,存 問孤老。頒宗廟忌諱,立皇家社稷。百濟餘眾,各安其業。於是漸營屯田,積糧撫 士,以經略高麗。仁願既至京師,上謂曰:「卿在海東,前後奏請,皆合事宜,而 雅有文理。卿本武將,何得然也?」對曰:「劉仁軌之詞,非臣所及也。」上深嘆 賞之,因超加仁軌六階,正授帶方州刺史,並賜京城宅一區,厚賚其妻子,遣使降 璽書勞勉之。仁軌又上表曰:
chén méng bì xià qū chuí tiān jiǎng, qì xiá lù yòng, shòu zhī cì jǔ, yòu jiā lián lǜ. cái qīng zhí zhòng, yōu zé gēng shēn, cháng sī bào xiào, jì chóu wàn yī, zhì lì qiǎn duǎn, yān zhì wú chéng. jiǔ zài hǎi wài, měi cóng zhēng yì, jūn lǚ zhī shì, shí yǒu suǒ wén. jù zhuàng fēng zòu, fú yuàn xiáng chá. chén kàn jiàn zài bīng mù, shǒu jiǎo chén zhòng zhě duō, yǒng jiàn fèn fā zhě shǎo, jiān yǒu lǎo ruò, yī fú dān hán, wéi wàng xī guī, wú xīn zhǎn xiào. chén wèn: wǎng zài hǎi xī, jiàn bǎi xìng rén rén tóu mù, zhēng yù zhēng xíng, nǎi yǒu bù yòng guān wù, qǐng zì bàn yī liáng, tóu míng yì zhēng. hé yīn jīn rì mù bīng, rú cǐ zhù ruò? jiē bào chén yún: jīn rì guān fǔ, yǔ wǎng rì bù tóng, rén xīn yòu bié. zhēn guān yǒng huī nián zhōng, dōng xī zhēng yì, shēn sǐ wáng shì zhě, bìng méng chì shǐ diào jì, zhuī zèng guān zhí, yì yǒu huí wáng zhě guān jué yǔ qí zǐ dì. cóng xiǎn qìng wǔ nián yǐ hòu, zhēng yì shēn sǐ, gèng bù jiè wèn. wǎng qián dù liáo hǎi zhě, jí dé yī zhuǎn xūn guān cóng xiǎn qìng wǔ nián yǐ hòu, pín jīng dù hǎi, bù bèi jì lù. zhōu xiàn fā qiǎn bīng mù, rén shēn shǎo zhuàng jiā yǒu qián cái cān zhú guān fǔ zhě, dōng xī zàng bì, bìng jí dé tuō wú qián cān zhú zhě, suī shì lǎo ruò, tuī bèi jí lái. xiǎn qìng wǔ nián, pò bǎi jì xūn, jí xiàng píng rǎng kǔ zhàn xūn, dāng shí jūn jiāng hào lìng, bìng yán yǔ gāo guān zhòng shǎng, bǎi fāng gòu mù, wú zhǒng bù dào. jì dào xī àn, wéi wén jiā suǒ tuī jìn, duó cì pò xūn, zhōu xiàn zhuī hū, qiú zhù bù dé, gōng sī kùn bì, bù kě yán jǐn. fā hǎi xī zhī rì, yǐ yǒu zì hài táo zǒu, fēi dú hǎi wài shǐ táo. yòu wèi zhēng yì, méng shòu xūn jí, jiāng wèi róng chǒng, pín nián zhēng yì, wéi qǔ xūn guān, qiān wǎn xīn kǔ, yǔ bái dīng wú bié. bǎi xìng bù yuàn zhēng xíng, tè yóu yú cǐ. bì xià zài xìng bīng mǎ, píng dìng bǎi jì, liú bīng zhèn shǒu, jīng lüè gāo lì. bǎi xìng yǒu rú cǐ yì lùn, ruò wèi chéng jiù gōng yè? chén wén qín sè bù diào, gǎi ér gèng zhāng, bù zhèng shī huà, suí shí qǔ shì. zì fēi zhòng shǎng míng fá, hé yǐ chéng gōng? chén yòu wèn: jiàn zài bīng mù, jiù liú zhèn wǔ nián, shàng dé zhī jì ěr děng shǐ jīng yī nián, hé yīn rú cǐ dān lù? bìng bào chén dào: fā jiā lái rì, wéi qiǎn zuò yī nián zhuāng shù, zì cóng lí jiā, yǐ jīng èr nián. zài cháo yáng wèng jīn, yòu qiǎn lái qù yùn liáng, shè hǎi zāo fēng, duō yǒu piào shī. chén kān zé jiàn zài bīng mù, yī shang dān lù, bù kān dù dōng zhě, gěi dà jūn hái rì suǒ liú yī shang, qiě dé yī dōng chōng shì. lái nián qiū hòu, gèng wú zhǔn nǐ. bì xià ruò yù tiǎn miè gāo lì, bù kě qì bǎi jì tǔ dì. yú fēng zài běi, yú yǒng zài nán, bǎi jì gāo lì, jiù xiāng dǎng yuán, wō rén suī yuǎn, yì xiāng yǐng xiǎng, ruò wú bīng mǎ, hái chéng yī guó. jì xū zhèn yā, yòu zhì tún tián, shì jí bīng shì, tóng xīn tóng dé. bīng shì jì yǒu cǐ yì, bù kě jiāo zhù yīn xún, xū hái qí dù hǎi guān xūn jí píng bǎi jì xiàng píng rǎng gōng xiào. chú cǐ zhī wài, gèng xiāng bāo shǎng, míng chì wèi láo, yǐ qǐ bīng mù zhī xīn. ruò yī jīn rì yǐ qián bù zhì, chén kǒng shī lǎo qiě pí, wú suǒ chéng jiù. chén yòu jiàn jìn dài píng wú, shǐ jí jù zài. nèi yǒu wǔ dì zhāng huá, wài yǒu yáng hù dù yù, chóu móu cè huà, jīng wěi zī xún. wáng jùn zhī tú, zhé chōng wàn lǐ, lóu chuán zhàn jiàn, yǐ dào shí tóu. jiǎ chōng wáng hún zhī bèi, yóu yù zhǎn zhāng huá yǐ xiè tiān xià. wǔ dì bào yún: píng wú zhī jì, chū zì zhèn yì, zhāng huá tóng zhèn jiàn ěr, fēi qí běn xīn. shì fēi bù tóng, guāi luàn rú cǐ. píng wú zhī hòu, yóu yù kǔ shéng wáng jùn, lài wǔ dì yōng hù, shǐ dé bǎo quán. bù féng wǔ dì shèng míng, wáng jùn bù cún shǒu lǐng. chén měi dú qí shū, wèi cháng bù fǔ xīn zhǎng tàn. fú wéi bì xià jì dé bǎi jì, yù qǔ gāo lì, xū wài nèi tóng xīn, shàng xià qí fèn, jǔ wú yí cè, shǐ kě chéng gōng. bǎi xìng jì yǒu cǐ yì, gèng yí gǎi diào. chén kǒng shì nì ěr zhī shì, wú rén wèi bì xià jǐn yán. zì gù lǎo bìng rì qīn, cán shēng jù jǐ? yǎn hū zhǎng shì, xián hèn jiǔ quán, suǒ yǐ pī lù gān dǎn, mèi sǐ wén zòu.
臣蒙陛下曲垂天獎,棄瑕錄用,授之刺舉,又加連率。材輕職重,憂責更深, 常思報效,冀酬萬一,智力淺短,淹滯無成。久在海外,每從征役,軍旅之事,實 有所聞。具狀封奏,伏願詳察。臣看見在兵募,手腳沉重者多,勇健奮發者少,兼 有老弱,衣服單寒,唯望西歸,無心展效。臣問:「往在海西,見百姓人人投募, 爭欲征行,乃有不用官物,請自辦衣糧,投名義征。何因今日募兵,如此佇弱?」 皆報臣云:「今日官府,與往日不同,人心又別。貞觀、永徽年中,東西征役,身 死王事者,並蒙敕使弔祭,追贈官職,亦有回亡者官爵與其子弟。從顯慶五年以後, 征役身死,更不借問。往前渡遼海者,即得一轉勛官;從顯慶五年以後,頻經渡海, 不被記錄。州縣發遣兵募,人身少壯、家有錢財、參逐官府者,東西藏避,並即得 脫;無錢參逐者,雖是老弱,推背即來。顯慶五年,破百濟勛,及向平壤苦戰勛, 當時軍將號令,並言與高官重賞,百方購募,無種不道。洎到西岸,唯聞枷鎖推禁, 奪賜破勛,州縣追呼,求住不得,公私困弊,不可言盡。發海西之日,已有自害逃 走,非獨海外始逃。又為征役,蒙授勳級,將為榮寵,頻年征役,唯取勛官,牽挽 辛苦,與白丁無別。百姓不願征行,特由於此。」陛下再興兵馬,平定百濟,留兵 鎮守,經略高麗。百姓有如此議論,若為成就功業?臣聞琴瑟不調,改而更張,布 政施化,隨時取適。自非重賞明罰,何以成功?臣又問:「見在兵募,舊留鎮五年, 尚得支濟;爾等始經一年,何因如此單露?」並報臣道:「發家來日,唯遣作一年 裝束,自從離家,已經二年。在朝陽甕津,又遣來去運糧,涉海遭風,多有漂失。」 臣勘責見在兵募,衣裳單露,不堪度冬者,給大軍還日所留衣裳,且得一冬充事。 來年秋後,更無準擬。陛下若欲殄滅高麗,不可棄百濟土地。余豐在北,餘勇在南, 百濟、高麗,舊相黨援,倭人雖遠,亦相影響,若無兵馬,還成一國。既須鎮壓, 又置屯田,事藉兵士,同心同德。兵士既有此議,不可膠柱因循,須還其渡海官勛 及平百濟向平壤功效。除此之外,更相褒賞,明敕慰勞,以起兵募之心。若依今日 以前布置,臣恐師老且疲,無所成就。臣又見晉代平吳,史籍具載。內有武帝、張 華,外有羊祜、杜預,籌謀策畫,經緯諮詢。王浚之徒,折衝萬里,樓船戰艦,已 到石頭。賈充、王渾之輩,猶欲斬張華以謝天下。武帝報云:「平吳之計,出自朕 意,張華同朕見耳,非其本心。」是非不同,乖亂如此。平吳之後,猶欲苦繩王浚, 賴武帝擁護,始得保全。不逢武帝聖明,王浚不存首領。臣每讀其書,未嘗不撫心 長嘆。伏惟陛下既得百濟,欲取高麗,須外內同心,上下齊奮,舉無遺策,始可成 功。百姓既有此議,更宜改調。臣恐是逆耳之事,無人為陛下盡言。自顧老病日侵, 殘生詎幾?奄忽長逝,銜恨九泉,所以披露肝膽,昧死聞奏。
shàng shēn nà qí yán. yòu qiǎn liú rén yuàn lǜ bīng dù hǎi, yǔ jiù zhèn bīng jiāo dài, réng shòu fú yú lóng xióng jīn dū du, qiǎn yǐ zhāo jí qí yú zhòng. fú yú yǒng zhě, fú yú lóng zhī dì yě, shì shí zǒu zài wō guó, yǐ wèi fú yú fēng zhī yīng, gù rén guǐ biǎo yán zhī. yú shì rén guǐ fú hǎi xī hái. chū, rén guǐ jiāng fà dài fāng zhōu, wèi rén yuē: tiān jiāng fù guì cǐ wēng ěr! yú zhōu sī qǐng lì rì yī juàn, bìng qī miào huì, rén guài qí gù, dá yuē: nǐ xuē píng liáo hǎi, bān shì guó jiā zhēng shuò, shǐ yí sú zūn fèng yān. zhì shì jiē rú qí yán.
上深納其言。又遣劉仁願率兵渡海,與舊鎮兵交代,仍授扶餘隆熊津都督,遣 以招輯其餘眾。扶餘勇者,扶餘隆之弟也,是時走在倭國,以為扶餘豐之應,故仁 軌表言之。於是仁軌浮海西還。初,仁軌將髮帶方州,謂人曰:「天將富貴此翁耳!」 於州司請曆日一卷,並七廟諱,人怪其故,答曰:「擬削平遼海,頒示國家正朔, 使夷俗遵奉焉。」至是皆如其言。
lín dé èr nián, fēng tài shān, rén guǐ lǐng xīn luó jí bǎi jì dān luó wō sì guó qiú zhǎng fù huì, gāo zōng shén yuè, zhuó bài dà sī xiàn. gān fēng yuán nián, qiān yòu xiāng, jiān jiǎn xiào tài zǐ zuǒ zhōng hù, lèi qián hòu zhàn gōng, fēng lè chéng xiàn nán. sān nián, wèi xióng jīn dào ān fǔ dà shǐ, jiān pèi jiāng dào zǒng guǎn, fù sī kōng lǐ jī tǎo píng gāo lì. zǒng zhāng èr nián, jūn huí, yǐ jí cí zhí, jiā jīn zǐ guāng lù dài fū, tīng zhì shì. xián hēng yuán nián, fù shòu lǒng zhōu cì shǐ. sān nián, zhēng bài tài zǐ zuǒ shù zǐ tóng zhōng shū mén xià sān pǐn, jiān xiū guó shǐ. wǔ nián, wèi jī lín dào dà zǒng guǎn, dōng fá xīn luó. rén guǐ lǜ bīng jìng dù hù lú hé, pò qí běi fāng dà zhèn qī zhòng chéng. yǐ gōng jìn jué wèi gōng, bìng zǐ zhí sān rén, bìng shòu shàng zhù guó. zhōu dǎng róng zhī, hào qí suǒ jū wèi lè chéng xiāng sān zhù lǐ. shàng yuán èr nián, bài shàng shū zuǒ pú shè tóng zhōng shū mén xià sān pǐn, jiān tài zǐ bīn kè, yī jiù jiān xiū guó shǐ. yí fèng èr nián, yǐ tǔ bō rù kòu, mìng rén guǐ wèi táo hé dào héng jūn zhèn shǒu dà shǐ. rén guǐ měi yǒu zòu qǐng, duō bèi zhōng shū lìng lǐ jìng xuán yì zhī, yóu shì yǔ jìng xuán bù xié. rén guǐ zhī jìng xuán sù fēi biān jiāng cái, jì yù zhōng shāng zhī, shàng yán xī fān zhèn shǒu shì fēi jìng xuán mò kě. gāo zōng jù mìng jìng xuán dài zhī. jìng xuán zhì táo hé jūn, xún wèi tǔ bō suǒ bài. yǒng lóng èr nián, jiān tài zǐ tài fù. wèi jǐ, yǐ lǎo qǐ hái gǔ, tīng jiě shàng shū zuǒ pú shè, yǐ tài zǐ tài fù yī jiù zhī zhèng shì. yǒng chún yuán nián, gāo zōng xìng dōng dōu, huáng tài zǐ jīng shī jiān guó, qiǎn rén guǐ yǔ shì zhōng péi yán zhōng shū lìng xuē yuán chāo liú fǔ tài zǐ. èr nián, tài zǐ fù dōng dōu, yòu lìng tài sūn zhòng zhào jīng shī liú shǒu, réng lìng rén guǐ wèi fù. zé tiān lín cháo, jiā shòu tè jìn, fù bài shàng shū zuǒ pú shè tóng zhōng shū mén xià sān pǐn, zhuān zhī liú shǒu shì. rén guǐ fù shàng shū cí yǐ shuāi lǎo, qǐng bà jū shǒu zhī rèn, yīn chén lǚ hòu huò bài zhī shì, yǐ shēn guī jiàn. zé tiān shǐ wǔ chéng sì jī xǐ shū wǎng jīng wèi yù zhī yuē: jīn rì yǐ huáng dì liàng àn bù yán, miǎo shēn qiě dài qīn zhèng. yuǎn láo quàn jiè, fù biǎo cí shuāi jí, guài wàng jì duō, huái huáng shī jù. yòu yún lǚ hòu jiàn chī yú hòu dài, lù chǎn yí huò yú hàn cháo, yǐn yù liáng shēn, kuì wèi jiāo jí. gōng zhōng zhēn zhī cāo, zhōng shǐ bù yú jìn zhí zhī fēng, gǔ jīn hǎn bǐ. chū wén cǐ yǔ, néng bù wǎng rán jìng ér sī zhī, shì wèi guī jìng. qiě duān kuí zhī rèn, yí xíng bǎi pì, kuàng gōng xiān cháo jiù dé, xiá ěr jù zhān. yuàn yǐ kuāng jiù wèi huái, wú yǐ mù nián zhì qǐng. xún jìn fēng jùn gōng. chuí gǒng yuán nián, cóng xīn lìng gǎi wèi wén chāng zuǒ xiāng tóng fèng gé luán tái sān pǐn. xún hōng, nián bā shí sì. zé tiān fèi cháo sān rì, lìng zài jīng bǎi guān yǐ cì fù diào, cè zèng kāi fǔ yí tóng sān sī bīng zhōu dà dū dū, péi zàng qián líng, cì qí jiā shí fēng sān bǎi hù. rén guǐ suī wèi jū duān kuí, bù zì jīn jù. měi jiàn pín jiàn shí gù rén, bù gǎi bù yī zhī jiù. chū wèi chén cāng wèi, xiāng gōng yuán tiān gāng wèi yuē: jūn zhōng dāng wèi lín tái fǔ, nián jiāng jiǔ shí. hòu guǒ rú qí yán. rén guǐ shēn jīng suí mò zhī luàn, jí qí jiàn wén, zhe xíng nián jì, xíng yú dài.
麟德二年,封泰山,仁軌領新羅及百濟、耽羅、倭四國酋長赴會,高宗甚悅, 擢拜大司憲。乾封元年,遷右相,兼檢校太子左中護,累前後戰功,封樂城縣男。 三年,為熊津道安撫大使,兼浿江道總管,副司空李勣討平高麗。總章二年,軍回, 以疾辭職,加金紫光祿大夫,聽致仕。咸亨元年,復授隴州刺史。三年,征拜太子 左庶子、同中書門下三品,監修國史。五年,為雞林道大總管,東伐新羅。仁軌率 兵徑度瓠盧河,破其北方大鎮七重城。以功進爵為公,並子侄三人,並授上柱國。 州黨榮之,號其所居為樂城鄉三柱里。上元二年,拜尚書左僕射、同中書門下三品, 兼太子賓客,依舊監修國史。儀鳳二年,以吐蕃入寇,命仁軌為洮河道行軍鎮守大 使。仁軌每有奏請,多被中書令李敬玄抑之,由是與敬玄不協。仁軌知敬玄素非邊 將才,冀欲中傷之,上言西蕃鎮守事非敬玄莫可。高宗遽命敬玄代之。敬玄至洮河 軍,尋為吐蕃所敗。永隆二年,兼太子太傅。未幾,以老乞骸骨,聽解尚書左僕射, 以太子太傅依舊知政事。永淳元年,高宗幸東都,皇太子京師監國,遣仁軌與侍中 裴炎、中書令薛元超留輔太子。二年,太子赴東都,又令太孫重照京師留守,仍令 仁軌為副。則天臨朝,加授特進,復拜尚書左僕射、同中書門下三品,專知留守事。 仁軌復上疏辭以衰老,請罷居守之任,因陳呂后禍敗之事,以申規諫。則天使武承 嗣齎璽書往京慰喻之曰:「今日以皇帝諒暗不言,眇身且代親政。遠勞勸誡,復表 辭衰疾,怪望既多,徊徨失據。又雲『呂后見嗤於後代,祿、產貽禍於漢朝』,引 喻良深,愧慰交集。公忠貞之操,終始不渝;勁直之風,古今罕比。初聞此語,能 不罔然;靜而思之,是為龜鏡。且端揆之任,儀刑百辟,況公先朝舊德,遐邇具瞻。 願以匡救為懷,無以暮年致請。」尋進封郡公。垂拱元年,從新令改為文昌左相、 同鳳閣鸞台三品。尋薨,年八十四。則天廢朝三日,令在京百官以次赴吊,冊贈開 府儀同三司、并州大都督,陪葬乾陵,賜其家實封三百戶。仁軌雖位居端揆,不自 矜倨。每見貧賤時故人,不改布衣之舊。初為陳倉尉,相工袁天綱謂曰:「君終當 位鄰台輔,年將九十。」後果如其言。仁軌身經隋末之亂,輯其見聞,著《行年記》, 行於代。
zi jùn, guān zhì tài zǐ zhōng shè rén. chuí gǒng èr nián, wèi kù lì suǒ xiàn, bèi shā, qī zǐ jí méi. zhōng zōng jí wèi, yǐ rén guǐ chūn gōng jiù liáo, zhuī zèng tài wèi. jùn zi miǎn, kāi yuán zhōng, wèi mì shū shěng shǎo jiān, biǎo qǐng wèi rén guǐ lì bēi, shì yuē wén xiàn.
子浚,官至太子中舍人。垂拱二年,為酷吏所陷,被殺,妻子籍沒。中宗即位, 以仁軌春宮舊僚,追贈太尉。浚子冕,開元中,為秘書省少監,表請為仁軌立碑, 諡曰文獻。
shǐ chén wéi shù yuē: shì chēng liú lè chéng yǔ dài zhì dé tóng wèi duān kuí, liú zé gān yán jiē rén, yǐ shōu wù yù dài zé zhèng sè jù xià, tuī měi yú jūn. gù lè chéng zhī shàn yú jīn wèi mǐ, ér dài shì zhī jī wú suǒ wén yān. wū hū! gāo míng měi chēng, huò yīn yāo shì ér zhì yuǎn shēn rén zhì xíng, huò yǐ tāo huì ér mò chuán. qǐ wéi liú dài ér rán, gài zì gǔ yǒu zhī yǐ. gù kǒng zǐ yuē: zhòng hǎo zhī, bì chá yān zhòng è zhī, bì chá yān. fēi fū shèng zhì, xiān bù huò yě. qiě liú gōng chěng qí sī fèn, xiàn rén zhī suǒ bù néng, fù tú yí guó zhī chǐ, zhōng shù zhī dào, qǐ qí rán hū?
史臣韋述曰:世稱劉樂城與戴至德同為端揆,劉則甘言接人,以收物譽;戴則 正色拒下,推美於君。故樂城之善於今未弭,而戴氏之勣無所聞焉。嗚呼!高名美 稱,或因邀飾而致遠;深仁至行,或以韜晦而莫傳。豈唯劉、戴而然,蓋自古有之 矣。故孔子曰:「眾好之,必察焉;眾惡之,必察焉。」非夫聖智,鮮不惑也。且 劉公逞其私忿,陷人之所不能,覆徒貽國之恥,忠恕之道,豈其然乎?
hǎo chù jùn, ān zhōu ān lù rén yě. fù xiāng guì, suí mò, yǔ qī fù xǔ shào jù xiá zhōu guī guó, yǐ gōng shòu chú zhōu cì shǐ, fēng zèng shān xiàn gōng. chù jùn nián shí suì yú, qí fù zú yú chú zhōu, fù zhī gù lì fù sòng shén hòu, jǐn mǎn qiān yú pǐ, xī cí bù shòu. jí zhǎng, hǎo dú hàn shū, lüè néng àn sòng. zhēn guān zhōng, běn zhōu jìn shì jǔ, lì bù shàng shū gāo shì lián shén qí zhī, jiě hè shòu zhù zuò zuǒ láng, xí jué zèng shān xiàn gōng. xiōng dì dǔ mù, shì zhū jiù shén jǐn. zài zhuǎn téng wáng yǒu, chǐ wèi wáng guān, suì qì guān guī gēng. jiǔ zhī, zhào bài tài zǐ sī yì láng, wǔ qiān lì bù shì láng. gān fēng èr nián, gǎi wèi sī liè shǎo cháng bó. shǔ gāo lì fǎn pàn, zhào sī kōng lǐ jī wèi pèi jiāng dào dà zǒng guǎn, yǐ chù jùn wèi fù. cháng cì zéi chéng, wèi huáng zhì zhèn, zéi tú yǎn zhì, jūn zhōng dà hài. chù jùn dú jù hú chuáng, fāng cān gān liáng, nǎi qián jiǎn jīng ruì jī bài zhī, jiāng shì duō fú qí dǎn lüè. zǒng zhāng èr nián, bài dōng tái shì láng, xún tóng dōng xī tái sān pǐn. xián hēng chū, gāo zōng xìng dōng dōu, huáng tài zǐ yú jīng shī jiān guó, jǐn liú shì chén dài zhì dé zhāng wén guàn děng yǐ fǔ tài zǐ, dú yǐ chù jùn cóng. shí dōng zhōu dào zǒng guǎn gāo kǎn pò gāo lì yú zhòng yú ān shì chéng, zòu chēng yǒu gāo lì sēng yán zhōng guó zāi yì, qǐng zhū zhī. shàng wèi chù jùn yuē: zhèn wén wèi jūn shàng zhě, yǐ tiān xià zhī mù ér shì, yǐ tiān xià zhī ěr ér tīng, gài yù guǎng wén jiàn yě. qiě tiān jiàng zāi yì, suǒ yǐ jǐng wù rén jūn. qí biàn gǒu shí, yán zhī zhě hé zuì? qí shì bì xū, wén zhī zhě zú yǐ zì jiè. shùn lì bàng mù, liáng yǒu yǐ yě. yù qián tiān xià zhī kǒu, qí kě dé hū? cǐ bù zú yǐ jiā zuì. tè lìng shè zhī. yīn wèi chù jùn yuē: wáng zhě wú wài, hé jí yú shǒu yù. suī rán, zhòng mén jī tuò, gài bèi bù yú, fāng zhī jìn wèi zài yú jǐn sù. zhèn cháng yǐ qín fǎ yóu wèi tài kuān, jīng kē pǐ fū ěr, ér bǐ shǒu qiè fā, shǐ huáng hài jù, mò yǒu jù zhě, qǐ bù yóu jī xí kuān màn shǐ qí rán hū? chù jùn duì yuē: cǐ yóu fǎ jí suǒ zhì, fēi kuān màn yě. shàng yuē: hé yǐ zhī zhī? duì yuē: qín fǎ: zhé shēng diàn zhě, yí sān zú. rén jiē jù zú, ān yǒu gǎn jù zhě? dǎi hū wèi wǔ, fǎ shàng jùn. chén jiàn wèi lìng yún: jīng chéng yǒu biàn, jiǔ qīng gè jū qí fǔ. qí hòu yán cái zuò luàn, yǔ qí tú shǔ shù shí rén gōng zuǒ yē mén, wèi wǔ dēng tóng què tái yuǎn wàng, wú gǎn jiù zhě. shí wáng xiū wèi fèng cháng, wén biàn zhào chē mǎ, wèi zhì, biàn jiāng guān shǔ bù zhì gōng mén. wèi wǔ wàng jiàn zhī, yuē: bǐ lái zhě bì wáng xiū hū! cǐ yóu wáng xiū chá biàn zhī jī, wéi fǎ fù nán. xiàng gè shǒu fǎ, suì chéng qí huò. gù wáng zhě shè fǎ fū huà, bù kě yǐ tài jí. fū zhèng kuān zé rén màn, zhèng jí zé rén wú suǒ cuò shǒu zú. shèng wáng zhī dào, kuān měng xiāng jì. shī yuē bù xiè yú wèi, rén zhī yōu jì, wèi rén zhèng yě yòu yuē shì è kòu nüè, wú bǐ zuò tè, wèi wēi xíng yě. hóng fàn yuē gāo míng róu kè, chén qián gāng kè, wèi zhōng dào yě. shàng yuē: shàn. yòu yǒu hú sēng lú jiā ā yì duō shòu zhào hé zhǎng nián yào, gāo zōng jiāng ěr zhī. chù jùn jiàn yuē: xiū duǎn yǒu mìng, wèi wén wàn chéng zhī zhǔ, qīng fú fān yí zhī yào. xī zhēn guān mò nián, xiān dì lìng pó luó mén sēng nà luó ěr suō mèi yī qí běn guó jiù fāng hé zhǎng shēng yào. hú rén yǒu yì shù, zhēng qiú líng cǎo mì shí, lì nián ér chéng. xiān dì fú zhī, jìng wú yì xiào, dà jiàn zhī jì, míng yī mò zhī suǒ wèi. shí yì zhě guī zuì yú hú rén, jiāng shēn xiǎn lù, yòu kǒng qǔ xiào yí dí, fǎ suì bù xíng. guī jìng ruò shì, wéi bì xià shēn chá. gāo zōng nà zhī, dàn jiā lú jiā wèi huái huà dà jiāng jūn, bù fú qí yào. xún ér guān míng fù jiù. chù jùn shòu huáng mén shì láng. sān nián, jiā yín qīng guāng lù dài fū, zhuǎn zhōng shū shì láng. sì nián, jiān xiū guó shǐ. shàng yuán yuán nián, gāo zōng yù hán yuán diàn dōng xiáng luán gé guān dà pú. shí jīng chéng sì xiàn jí tài cháng yīn lè fēn wèi dōng xī liǎng péng, dì lìng yōng wáng xián wèi dōng péng, zhōu wáng huì wèi xī péng, wù yǐ jiǎo shèng wèi lè. chù jùn jiàn yuē:: chén wén lǐ suǒ yǐ shì tóng zǐ wú kuáng zhě, kǒng qí qī zhà zhī xīn shēng yě. fú yǐ èr wáng chūn qiū shàng shǎo, yì qù wèi dìng, dāng xū tuī duō ràng měi, xiāng jìng rú yī. jīn hū fēn wèi èr péng, dì xiāng kuā jìng. qiě pái yōu xiǎo rén, yán cí wú dù, hān lè zhī hòu, nán wèi jìn zhǐ, kǒng qí jiāo zhēng shèng fù, jī qiào shī lǐ. fēi suǒ yǐ dǎo rén yì, shì hé mù yě. gāo zōng jué rán yuē: qīng zhī yuǎn shí, fēi zhòng rén suǒ jí yě. jù lìng zhǐ zhī. xún dài yán lì běn wèi zhōng shū lìng. suì yú, jiān tài zǐ bīn kè jiǎn xiào bīng bù shàng shū.
郝處俊,安州安陸人也。父相貴,隋末,與妻父許紹據硤州歸國,以功授滁州 刺史,封甑山縣公。處俊年十歲余,其父卒於滁州,父之故吏賻送甚厚,僅滿千餘 匹,悉辭不受。及長,好讀《漢書》,略能暗誦。貞觀中,本州進士舉,吏部尚書 高士廉甚奇之,解褐授著作佐郎,襲爵甑山縣公。兄弟篤睦,事諸舅甚謹。再轉滕 王友,恥為王官,遂棄官歸耕。久之,召拜太子司議郎,五遷吏部侍郎。乾封二年, 改為司列少常伯。屬高麗反叛,詔司空李勣為浿江道大總管,以處俊為副。嘗次賊 城,未遑置陣,賊徒奄至,軍中大駭。處俊獨據胡床,方餐乾糧,乃潛簡精銳擊敗 之,將士多服其膽略。總章二年,拜東台侍郎,尋同東西台三品。咸亨初,高宗幸 東都,皇太子於京師監國,盡留侍臣戴至德、張文瓘等以輔太子,獨以處俊從。時 東州道總管高侃破高麗餘眾於安市城,奏稱有高麗僧言中國災異,請誅之。上謂處 俊曰:「朕聞為君上者,以天下之目而視,以天下之耳而聽,蓋欲廣聞見也。且天 降災異,所以警悟人君。其變苟實,言之者何罪?其事必虛,聞之者足以自戒。舜 立謗木,良有以也。欲箝天下之口,其可得乎?此不足以加罪。」特令赦之。因謂 處俊曰:「王者無外,何藉於守御。雖然,重門擊柝,蓋備不虞,方知禁衛在于謹 肅。朕嘗以秦法猶為太寬,荊軻匹夫耳,而匕首竊發,始皇駭懼,莫有拒者,豈不 由積習寬慢使其然乎?」處俊對曰:「此由法急所致,非寬慢也。」上曰:「何以 知之?」對曰:「秦法:輒升殿者,夷三族。人皆懼族,安有敢拒者?逮乎魏武, 法尚峻。臣見《魏令》云:『京城有變,九卿各居其府。』其後嚴才作亂,與其徒 屬數十人攻左掖門,魏武登銅雀台遠望,無敢救者。時王修為奉常,聞變召車馬, 未至,便將官屬步至宮門。魏武望見之,曰:『彼來者必王修乎!』此由王修察變 知機,違法赴難。向各守法,遂成其禍。故王者設法敷化,不可以太急。夫政寬則 人慢,政急則人無所措手足。聖王之道,寬猛相濟。《詩》曰『不懈於位,人之攸 塈』,謂仁政也;又曰『式遏寇虐,無俾作慝』,謂威刑也。《洪範》曰『高明柔 克,沉潛剛克』,謂中道也。」上曰:「善。」又有胡僧盧伽阿逸多受詔合長年藥, 高宗將餌之。處俊諫曰:「修短有命,未聞萬乘之主,輕服蕃夷之藥。昔貞觀末年, 先帝令婆羅門僧那羅邇娑寐依其本國舊方合長生藥。胡人有異術,徵求靈草秘石, 歷年而成。先帝服之,竟無異效,大漸之際,名醫莫知所為。時議者歸罪於胡人, 將申顯戮,又恐取笑夷狄,法遂不行。龜鏡若是,惟陛下深察。」高宗納之,但加 盧伽為懷化大將軍,不服其藥。尋而官名復舊。處俊授黃門侍郎。三年,加銀青光 祿大夫,轉中書侍郎。四年,監修國史。上元元年,高宗御含元殿東翔鸞閣觀大酺。 時京城四縣及太常音樂分為東西兩朋,帝令雍王賢為東朋,周王諱為西朋,務以角 勝為樂。處俊諫曰::「臣聞禮所以示童子無誑者,恐其欺詐之心生也。伏以二王 春秋尚少,意趣未定,當須推多讓美,相敬如一。今忽分為二朋,遞相夸競。且俳 優小人,言辭無度,酣樂之後,難為禁止,恐其交爭勝負,譏誚失禮。非所以導仁 義,示和睦也。」高宗矍然曰:「卿之遠識,非眾人所及也。」遽令止之。尋代閻 立本為中書令。歲余,兼太子賓客、檢校兵部尚書。
sān nián, gāo zōng yǐ fēng zhěn yù xùn wèi, lìng tiān hòu shè zhī guó shì, yǔ zǎi xiàng yì zhī. chù jùn duì yuē: cháng wén lǐ jīng yún: tiān zǐ lǐ yáng dào, hòu lǐ yīn dé. zé dì zhī yǔ hòu, yóu rì zhī yǔ yuè, yáng zhī yǔ yīn, gè yǒu suǒ zhǔ shǒu yě. bì xià jīn yù wéi fǎn cǐ dào, chén kǒng shàng zé zhé jiàn yú tiān, xià zé qǔ guài yú rén. xī wèi wén dì zhe lìng, shēn bēng hòu shàng bù xǔ huáng hòu lín cháo, jīn bì xià nài hé suì yù gōng zì chuán wèi yú tiān hòu? kuàng tiān xià zhě, gāo zǔ tài zōng èr shèng zhī tiān xià, fēi bì xià zhī tiān xià yě. bì xià zhèng hé jǐn shǒu zōng miào, chuán zhī zǐ sūn, chéng bù kě chí guó yǔ rén, yǒu sī yú hòu zú. fú qǐ tè chuí xiáng nà. zhōng shū shì láng lǐ yì yǎn jìn yuē: chù jùn suǒ yǐn jīng zhǐ, zú kě yī píng, wéi shèng lǜ wú yí, zé cāng shēng xìng shèn. dì yuē: shì. suì zhǐ. yí fèng èr nián, jiā jīn zǐ guāng lù dài fū, xíng tài zǐ zuǒ shù zǐ, bìng yī jiù zhī zhèng shì, jiān xiū guó shǐ. sì nián, dài zhāng wén guàn wèi shì zhōng. chù jùn xìng jiǎn sù, tǔ mù xíng hái, zì cān zōng cháo zhèng, měi yǔ shàng yán yì, bì yǐn jīng jí yǐ yīng duì, duō yǒu kuāng yì, shén dé dà chén zhī tǐ. shì zhōng píng ēn gōng xǔ yǔ shī, jí chù jùn zhī jiù, zǎo tóng zhōu lǐ, jù huàn dá yú shí. yòu qí xiāng rén tián shì péng shì, yǐ zhí huò jiàn chēng. yǒu péng zhì yún, xiǎn qìng zhōng, shàng biǎo qǐng yǐ jiā juàn bù èr wàn duàn zhù jūn, zhào shòu qí juàn wàn pǐ, tè shòu fèng yì láng, réng bù gào tiān xià. gù jiāng huái jiān yǔ yuē: guì rú xǔ hǎo, fù ruò tián péng. chù jùn qiān tài zǐ shǎo bǎo. kāi yào yuán nián hōng, nián qī shí wǔ, zèng kāi fǔ yí tóng sān sī jīng zhōu dà dū dū. gāo zōng shén shāng dào zhī, gù wèi shì chén yuē: chù jùn zhì cún zhōng zhèng, jiān yǒu xué shí. zhì yú diāo shì fú wán, suī jí zhī wú yì, rán cháng rén bù néng yì qíng qì shě, jiē hào shàng shē chǐ, chù jùn cháng bǎo qí zhì sù, zhōng shǐ bù yú. suī fēi yuán xūn zuǒ mìng, gù yì duō shí qū shǐ. yòu jiàn yí biǎo, yōu guó wàng jiā, jīn jì yún wáng, shēn kě shāng xī. jí yú guāng shùn mén jǔ āi yī rì, bù shì shì, zhōng jì yǐ shǎo láo, zèng juàn bù bā bǎi duàn mǐ sù bā bǎi shuò. lìng bǎi guān fù kū, gěi líng yú, bìng jiā kǒu dì hái xiāng, guān gōng zàng shì. qí zi mì shū láng běi sǒu shàng biǎo cí suǒ zèng cì jí zàng dì zhī shì, gāo zōng bù xǔ. shì zhōng péi yán yuē: chù jùn lín wáng, chén wǎng jiàn zhī, shǔ chén yuē: shēng jì wú yì míng shí, sǐ hòu hé yí fán fèi. míng mù zhī hòu, tǎng yǒu ēn cì zèng wù, jí guī xiāng dì sòng, zàng rì yíng zào, bù yù láo guān sī gōng gěi. gāo zōng shēn jiā tàn zhī, cóng qí yí yì, wéi jiā zèng wù ér yǐ. chù jùn sūn xiàng xián, chuí gǒng zhōng wèi tài zǐ tōng shì shè rén, zuò shì fú zhū, lín xíng yán duō bù shùn. zé tiān dà nù, lìng zhǎn qì, réng zhī jiě qí tǐ, fā qí fù mǔ fén mù, fén ruò shī tǐ, chù jùn yì zuò zhuó guān huǐ jiù. zì cǐ fǎ sī měi jiāng shā rén, bì xiān yǐ mù wán sāi qí kǒu, rán hòu jiā xíng, qì yú zé tiān zhī dài.
三年,高宗以風疹欲遜位,令天后攝知國事,與宰相議之。處俊對曰:「嘗聞 禮經云:『天子理陽道,後理陰德。』則帝之與後,猶日之與月,陽之與陰,各有 所主守也。陛下今欲違反此道,臣恐上則謫見於天,下則取怪於人。昔魏文帝著令, 身崩後尚不許皇后臨朝,今陛下奈何遂欲躬自傳位於天后?況天下者,高祖、太宗 二聖之天下,非陛下之天下也。陛下正合謹守宗廟,傳之子孫,誠不可持國與人, 有私於後族。伏乞特垂詳納。」中書侍郎李義琰進曰:「處俊所引經旨,足可依憑, 惟聖慮無疑,則蒼生幸甚。」帝曰:「是。」遂止。儀鳳二年,加金紫光祿大夫, 行太子左庶子,並依舊知政事,監修國史。四年,代張文瓘為侍中。處俊性儉素, 土木形骸,自參綜朝政,每與上言議,必引經籍以應對,多有匡益,甚得大臣之體。 侍中、平恩公許圉師,即處俊之舅,早同州里,俱宦達於時。又其鄉人田氏、彭氏, 以殖貨見稱。有彭志筠,顯慶中,上表請以家絹布二萬段助軍,詔受其絹萬匹,特 授奉議郎,仍布告天下。故江、淮間語曰:「貴如許、郝,富若田、彭。」處俊遷 太子少保。開耀元年薨,年七十五,贈開府儀同三司、荊州大都督。高宗甚傷悼之, 顧謂侍臣曰:「處俊志存忠正,兼有學識。至於雕飾服玩,雖極知無益,然常人不 能抑情棄捨,皆好尚奢侈,處俊嘗保其質素,終始不渝。雖非元勛佐命,固亦多時 驅使。又見遺表,憂國忘家,今既雲亡,深可傷惜。」即於光順門舉哀一日,不視 事,終祭以少牢,贈絹布八百段、米粟八百碩。令百官赴哭,給靈輿,並家口遞還 鄉,官供葬事。其子秘書郎北叟上表辭所贈賜及葬遞之事,高宗不許。侍中裴炎曰: 「處俊臨亡,臣往見之,屬臣曰:『生既無益明時,死後何宜煩費。瞑目之後,儻 有恩賜贈物,及歸鄉遞送,葬日營造,不欲勞官司供給。』」高宗深嘉嘆之,從其 遺意,唯加贈物而已。處俊孫象賢,垂拱中為太子通事舍人,坐事伏誅,臨刑言多 不順。則天大怒,令斬訖,仍支解其體,發其父母墳墓,焚爇屍體,處俊亦坐斫棺 毀柩。自此法司每將殺人,必先以木丸塞其口,然後加刑,訖於則天之代。
péi xíng jiǎn, jiàng zhōu wén xǐ rén. zēng zǔ bó fèng, zhōu biāo qí dà jiāng jūn fén zhōu cì shǐ láng yá jùn gōng. zǔ dìng gāo, féng yì jùn shǒu, xí fēng láng yá gōng. fù rén jī, suí zuǒ guāng lù dài fū, xiàn yú wáng shì chōng, hòu móu guī guó, shì xiè yù hài wǔ dé zhōng, zèng yuán zhōu dū du, shì yuē zhōng. xíng jiǎn yòu yǐ mén yìn bǔ hóng wén shēng. zhēn guān zhōng, jǔ míng jīng, bài zuǒ tún wèi cāng cáo cān jūn. shí sū dìng fāng wèi dà jiāng jūn, shén qí zhī, jǐn yǐ yòng bīng qí shù shòu xíng jiǎn. xiǎn qìng èr nián, liù qiān zhǎng ān lìng. shí gāo zōng jiāng fèi huáng hòu wáng shì ér lì wǔ zhāo yí, xíng jiǎn yǐ wèi guó jiā yōu huàn bì cóng cǐ shǐ, yǔ tài wèi zhǎng sūn wú jì shàng shū zuǒ pú shè chǔ suì liáng sī yì qí shì, dà lǐ yuán gōng yú yú zhāo yí mǔ róng guó fū rén zèn zhī, yóu shì zuǒ shòu xī zhōu dū du fǔ zhǎng shǐ. lín dé èr nián, lèi bài ān xī dà dū hù, xī yù zhū guó duō mù yì guī jiàng, zhēng bài sī wén shǎo qīng. zǒng zhāng zhōng, qiān sī liè shǎo cháng bó. xián hēng chū, guān míng fù jiù, gǎi wèi lì bù shì láng, yǔ lǐ jìng xuán wèi èr, tóng shí diǎn xuǎn shí yú nián, shén yǒu néng míng, shí rén chēng wèi péi lǐ. xíng jiǎn shǐ shè zhǎng míng xìng lì bǎng, yǐn quán zhù děng fǎ, yòu dìng zhōu xiàn shēng jiàng guān zī gāo xià, yǐ wèi gù shì. shàng yuán èr nián, jiā yín qīng guāng lù dài fū. gāo zōng yǐ xíng jiǎn gōng yú cǎo shū. cháng yǐ juàn sù bǎi juǎn, lìng xíng jiǎn cǎo shū wén xuǎn yī bù, dì lǎn zhī chēng shàn, cì bó wǔ bǎi duàn. xíng jiǎn cháng wèi rén yuē: chǔ suì liáng fēi jīng bǐ jiā mò, wèi cháng zhé shū, bù zé bǐ mò ér yán jié zhě, wéi yú jí yú shì nán ěr. sān nián, tǔ bō bèi pàn, zhào xíng jiǎn wèi táo zhōu dào zuǒ èr jūn zǒng guǎn. xún yòu wèi tài zhōu zhèn fǔ yòu jūn zǒng guǎn, bìng shòu yuán shuài zhōu wáng jié dù. yí fèng èr nián, shí xìng kè hán ā shǐ nà fú yán dōu zhī jí lǐ zhē fú shàn dòng fān luò, qīn bī ān xī, lián hé tǔ bō, yì zhě yù fā bīng tǎo zhī. xíng jiǎn jiàn yì yuē: tǔ bō pàn huàn, gān gē wèi xī, jìng xuán shěn lǐ, shī lǜ sàng yuán, ān kě gèng wèi xī fāng shēng shì? jīn bō sī wáng shēn méi, qí zi ní niè shī shī chōng zhì zài jīng, wàng chāi shǐ wǎng bō sī cè lì, jí lù yóu èr fān bù luò, pián yí cóng shì, bì kě yǒu gōng. gāo zōng cóng zhī, yīn mìng xíng jiǎn cè sòng bō sī wáng, réng wèi ān fǔ dà shí shǐ. tú jīng mò hè yán qì, shǔ fēng shā huì míng, dǎo zhě yì mí. xíng jiǎn mìng xià yíng, qián chéng zhì jì, lìng gào jiāng lì, quán jǐng fēi yáo. é ér yún shōu fēng jìng, xíng shù bǎi bù, shuǐ cǎo shén fēng, hòu lái zhī rén, mò zhī qí chù. zhòng jiē yuè fú, bǐ zhī èr shī jiāng jūn. zhì xī zhōu, rén lì jiāo yíng, xíng jiǎn zhào qí háo jié zǐ dì qiān yú rén suí jǐ ér xī. nǎi yáng yán dài qí xià yuē: jīn zhèng yán zhēng, rè bǎn nán mào, liáng qiū zhī hòu, fāng kě jiàn xíng. dōu zhī chān zhī zhī, suì bù shè bèi. xíng jiǎn réng zhào sì zhèn zhū fān qiú zhǎng háo jié wèi yuē: yì xī cǐ yóu, wèi cháng yàn juàn, suī hái jīng niǎn, wú shí zàn wàng. jīn yīn shì xíng, yù xún jiù shǎng, shuí néng cóng wú liè yě? shì shí fān qiú zǐ dì tóu mù zhě jǐn wàn rén. xíng jiǎn jiǎ wèi tián yóu, jiào shì bù wǔ, shù rì, suì bèi dào ér jìn. qù dōu zhī bù luò shí yú lǐ, xiān qiǎn dōu zhī suǒ qīn wèn qí ān fǒu, wài shì xián xiá, shì fēi tǎo xí, xù yòu shǐ rén qù zhào xiāng jiàn. dōu zhī xiān yǔ zhē fú tōng móu, qiū zhōng nǐ jù hàn shǐ, zú wén jūn dào, jì wú suǒ chū, zì lǜ ér zhí shǒu lǐng děng wǔ bǎi yú qí jiù yíng lái yè, suì qín zhī. shì rì, chuán qí qì jiàn, zhū bù qiú zhǎng xī lái qǐng mìng, bìng zhí sòng suì yè chéng. jiǎn qí jīng qí, qīng jī xiǎo yè qián jìn, jiāng lǔ zhē fú. tú zhōng guǒ huò dōu zhī hái shǐ, yǔ zhē fú shǐ tóng lái. xíng jiǎn shì zhē fú xíng rén, lìng xiān wǎng xiǎo yù qí zhǔ, jiān shù dōu zhī yǐ qín, zhē fú xún fù lái jiàng. yú shì jiāng lì yǐ xià lì bēi yú suì yè chéng yǐ jì qí gōng, qín dōu zhī zhē fú ér hái. gāo zōng tíng láo zhī yuē: bǐ yǐ xī fú wèi níng, qiǎn qīng zǒng bīng tǎo zhú, gū jūn shēn rù, jīng tú wàn lǐ. qīng quán lüè yǒu wén, chéng jié sù zhe, bīng bù xuè rèn, ér xiōng dǎng tiǎn miè. fá pàn róu fú, shēn fù zhèn wěi. xún yòu cì yàn. wèi xíng jiǎn yuē: qīng wén wǔ jiān zī, jīn gù shòu qīng èr zhí. jí rì bài lǐ bù shàng shū, jiān jiǎn xiào yòu wèi dà jiāng jūn.
裴行儉,絳州聞喜人。曾祖伯鳳,周驃騎大將軍、汾州刺史、琅邪郡公。祖定 高,馮翊郡守,襲封琅邪公。父仁基,隋左光祿大夫,陷於王世充,後謀歸國,事 泄遇害;武德中,贈原州都督,諡曰忠。行儉幼以門廕補弘文生。貞觀中,舉明經, 拜左屯衛倉曹參軍。時蘇定方為大將軍,甚奇之,盡以用兵奇術授行儉。顯慶二年, 六遷長安令。時高宗將廢皇后王氏而立武昭儀,行儉以為國家憂患必從此始,與太 尉長孫無忌、尚書左僕射褚遂良私議其事,大理袁公瑜於昭儀母榮國夫人譖之,由 是左授西州都督府長史。麟德二年,累拜安西大都護,西域諸國多慕義歸降,征拜 司文少卿。總章中,遷司列少常伯。咸亨初,官名復舊,改為吏部侍郎,與李敬玄 為貳,同時典選十餘年,甚有能名,時人稱為裴、李。行儉始設長名姓歷榜,引銓 注等法,又定州縣升降、官資高下,以為故事。上元二年,加銀青光祿大夫。高宗 以行儉工於草書。嘗以絹素百卷,令行儉草書《文選》一部,帝覽之稱善,賜帛五 百段。行儉嘗謂人曰:「褚遂良非精筆佳墨,未嘗輒書,不擇筆墨而妍捷者,唯余 及虞世南耳。」三年,吐蕃背叛,詔行儉為洮州道左二軍總管。尋又為泰州鎮撫右 軍總管,並受元帥周王節度。儀鳳二年,十姓可汗阿史那匐延都支及李遮匐扇動蕃 落,侵逼安西,連和吐蕃,議者欲發兵討之。行儉建議曰:「吐蕃叛渙,干戈未息, 敬玄、審禮,失律喪元,安可更為西方生事?今波斯王身沒,其子泥涅師師充質在 京,望差使往波斯冊立,即路由二蕃部落,便宜從事,必可有功。」高宗從之,因 命行儉冊送波斯王,仍為安撫大食使。途經莫賀延磧,屬風沙晦暝,導者益迷。行 儉命下營,虔誠致祭,令告將吏,泉井非遙。俄而雲收風靜,行數百步,水草甚豐, 後來之人,莫知其處。眾皆悅服,比之貳師將軍。至西州,人吏郊迎,行儉召其豪 傑子弟千餘人隨己而西。乃揚言紿其下曰:「今正炎蒸,熱坂難冒,涼秋之後,方 可漸行。」都支覘知之,遂不設備。行儉仍召四鎮諸蕃酋長豪傑謂曰:「憶昔此游, 未嘗厭倦,雖還京輦,無時暫忘。今因是行,欲尋舊賞,誰能從吾獵也?」是時蕃 酋子弟投募者僅萬人。行儉假為畋游,教試部伍,數日,遂倍道而進。去都支部落 十餘里,先遣都支所親問其安否,外示閒暇,似非討襲,續又使人趣召相見。都支 先與遮匐通謀,秋中擬拒漢使,卒聞軍到,計無所出,自率兒侄首領等五百餘騎就 營來謁,遂擒之。是日,傳其契箭,諸部酋長悉來請命,並執送碎葉城。簡其精騎, 輕齎曉夜前進,將虜遮匐。途中果獲都支還使,與遮匐使同來。行儉釋遮匐行人, 令先往曉喻其主,兼述都支已擒,遮匐尋復來降。於是將吏已下立碑於碎葉城以紀 其功,擒都支、遮匐而還。高宗廷勞之曰:「比以西服未寧,遣卿總兵討逐,孤軍 深入,經途萬里。卿權略有聞,誠節夙著,兵不血刃,而凶黨殄滅。伐叛柔服,深 副朕委。」尋又賜宴。謂行儉曰:「卿文武兼資,今故授卿二職。」即日拜禮部尚 書,兼檢校右衛大將軍。
diào lù yuán nián, tū jué ā shǐ dé wēn fù fǎn, dān yú guǎn nèi èr shí sì zhōu bìng pàn yīng zhī, zhòng shù shí wàn. dān yú dōu hù xiāo sì yè lǜ bīng tǎo zhī, fǎn wèi suǒ bài. yú shì yǐ xíng jiǎn wèi dìng xiāng dào héng jūn dà zǒng guǎn, lǜ tài pú shǎo qīng lǐ sī wén yíng zhōu dū du zhōu dào wù děng bù bīng shí bā wàn, bìng xī jūn chéng wù tǐng dōng jūn lǐ wén jiǎn děng zǒng sān shí yú wàn, lián gèn shù qiān lǐ, bìng shòu xíng jiǎn jié dù. táng shì chū shī zhī shèng, wèi zhī yǒu yě. xíng jiǎn xíng zhì shuò zhōu, zhī xiāo sì yè yǐ yùn liáng bèi lüè, bīng duō něi sǐ, suì zhà wèi liáng chē sān bǎi chéng, měi chē fú zhuàng shì wǔ rén, gè jī mò dāo jìn nǔ, yǐ léi bīng shù bǎi rén yuán chē, jiān fú jīng bīng, lìng jū xiǎn yǐ dài zhī. zéi guǒ dà xià, léi bīng qì chē sàn zǒu. zéi qū chē jiù quán shuǐ. jiě ān mù mǎ, fāng nǐ qǔ liáng, chē zhōng zhuàng shì qí fā, fú bīng yì zhì, shā huò dài jǐn, yú zhòng bēn kuì. zì shì xù qiǎn liáng chē, wú gǎn jìn zhī zhě. jí jūn zhì dān yú zhī běi, jì wǎn xià yíng, háo qiàn fāng zhōu, jù lìng yí jiù chóng gāng. jiāng shì jiē yǐ shì zhòng fāng jiù ān dǔ, bù kě láo rǎo, xíng jiǎn bù cóng, gèng lìng cù zhī. bǐ yè, fēng yǔ bào zhì, qián shè yíng suǒ shuǐ shēn zhàng yú, jiāng shì mò bù tàn fú. zéi zhòng yú hēi shān jù zhàn, xíng jiǎn pín zhàn jiē jié, qián hòu shā lǔ bù kě shèng shù. wěi kè hán ní shú fú wèi qí xià suǒ shā, yǐ qí shǒu lái jiàng, yòu qín qí dà shǒu lǐng fèng zhí ér hái. yú dǎng zǒu yī láng shān. xíng jiǎn jì huí, ā shǐ nà fú niàn yòu wěi chēng kè hán, yǔ wēn fù hé shì, jiū jí yú zhòng. míng nián, xíng jiǎn fù zǒng zhū jūn tǎo zhī. dùn jūn yú dài zhōu zhī xíng kǒu, zòng fǎn jiān shuō fú niàn yǔ wēn fù, lìng xiāng cāi èr. fú niàn kǒng jù, mì sòng jiàng kuǎn, réng qǐng zì xiào. xíng jiǎn bù xiè qí shì, ér mì biǎo yǐ wén. shù rì, yǒu yān chén zhǎng tiān ér zhì, chì hòu huáng huò lái bái, xíng jiǎn zhào sān jūn wèi yuē: cǐ shì fú niàn zhí wēn fù lái jiàng, fēi tā. rán shòu xiáng rú shòu dí, dàn xū yán bèi. gèng qiǎn dān shǐ yíng qián láo zhī. shǎo jiān, fú niàn guǒ lǜ qí shǔ fù wēn fù yì jūn mén qǐng zuì, jǐn píng tū jué yú dǎng. gāo zōng dà yuè, qiǎn hù bù shàng shū cuī zhī tì fù jūn láo zhī. shì zhōng péi yán hài xíng jiǎn zhī gōng, zǒng guǎn chéng wù tǐng zhāng qián xù shàng yán: fú niàn wèi zi yíng bī zhú, yòu qì běi huí hé děng tóng xiàng nán bī zhī, jiǒng jí ér jiàng. yóu shì xíng jiǎn zhī gōng bù lù, zhǎn fú niàn jí wēn fù yú dū shì. xíng jiǎn tàn yuē: hún jùn qián shì, gǔ jīn chǐ zhī. dàn kǒng shā jiàng zhī hòu, wú fù lái zhě. yīn chēng jí bù chū, yǐ xūn fēng wén xǐ xiàn gōng. yǒng chún yuán nián, shí xìng wěi kè hán chē báo fǎn pàn, zhào fù yǐ xíng jiǎn wèi jīn yá dào dà zǒng guǎn, lǜ shí jiāng jūn yǐ tǎo zhī. shī wèi xíng. qí nián sì yuè, xíng jiǎn bìng zú, nián liù shí sì, zèng yōu zhōu dū du, shì yuē xiàn. tè zhào lìng huáng tài zǐ chà liù pǐn jīng guān yī rén jiǎn xiào jiā shì, wǔ liù nián jiān, dài ér sūn shāo chéng zhǎng rì tíng. zhōng zōng jí wèi, zhuī zèng yáng zhōu dà dū dū.
調露元年,突厥阿史德溫傅反,單于管內二十四州並叛應之,眾數十萬。單于 都護蕭嗣業率兵討之,反為所敗。於是以行儉為定襄道行軍大總管,率太僕少卿李 思文、營州都督周道務等部兵十八萬,並西軍程務挺、東軍李文暕等總三十餘萬, 連亘數千里,並受行儉節度。唐世出師之盛,未之有也。行儉行至朔州,知蕭嗣業 以運糧被掠,兵多餒死,遂詐為糧車三百乘,每車伏壯士五人,各齎陌刀、勁弩, 以羸兵數百人援車,兼伏精兵,令居險以待之。賊果大下,羸兵棄車散走。賊驅車 就泉水。解鞍牧馬,方擬取糧,車中壯士齊發,伏兵亦至,殺獲殆盡,餘眾奔潰。 自是續遣糧車,無敢近之者。及軍至單于之北,際晚下營,壕塹方周,遽令移就崇 岡。將士皆以士眾方就安堵,不可勞擾,行儉不從,更令促之。比夜,風雨暴至, 前設營所水深丈余,將士莫不嘆伏。賊眾於黑山拒戰,行儉頻戰皆捷,前後殺虜不 可勝數。偽可汗泥熟匐為其下所殺,以其首來降,又擒其大首領奉職而還。餘黨走 依狼山。行儉既回,阿史那伏念又偽稱可汗,與溫傅合勢,鳩集餘眾。明年,行儉 復總諸軍討之。頓軍於代州之陘口,縱反間說伏念與溫傅,令相猜貳。伏念恐懼, 密送降款,仍請自效。行儉不泄其事,而密表以聞。數日,有煙塵漲天而至,斥候 惶惑來白,行儉召三軍謂曰:「此是伏念執溫傅來降,非他。然受降如受敵,但須 嚴備。」更遣單使迎前勞之。少間,伏念果率其屬縛溫傅詣軍門請罪,盡平突厥余 黨。高宗大悅,遣戶部尚書崔知悌赴軍勞之。侍中裴炎害行儉之功,總管程務挺、 張虔勖上言:「伏念為子營逼逐,又磧北回紇等同向南逼之,窘急而降。」由是行 儉之功不錄,斬伏念及溫傅於都市。行儉嘆曰:「渾、浚前事,古今恥之。但恐殺 降之後,無復來者。」因稱疾不出,以勛封聞喜縣公。永淳元年,十姓偽可汗車薄 反叛,詔復以行儉為金牙道大總管,率十將軍以討之。師未行。其年四月,行儉病 卒,年六十四,贈幽州都督,諡曰獻。特詔令皇太子差六品京官一人檢校家事,五 六年間,待兒孫稍成長日停。中宗即位,追贈揚州大都督。
yǒu jí èr shí juǎn, zhuàn cǎo zì zá tǐ shù wàn yán, bìng chuán yú dài. yòu zhuàn xuǎn pǔ shí juǎn, ān zhì jūn yíng xíng zhèn bù tǒng kè liào shèng fù zhēn bié qì néng děng sì shí liù jué, zé tiān lìng mì shū jiān wǔ chéng sì yì zhái, bìng mì shōu rù nèi. xíng jiǎn yóu xiǎo yīn yáng suàn shù, jiān yǒu rén lún zhī jiàn. zì zhǎng xuǎn jí wèi dà zǒng guǎn, fán yù xián jùn, wú bù zhēn cǎi, měi zhì dí cuī xiōng, bì xiān qī jié rì. shí yǒu hòu jìn yáng jiǒng wáng bó lú zhào lín luò bīn wáng bìng yǐ wén zhāng jiàn chēng, lì bù shì láng lǐ jìng xuán shèng wèi yán yù, yǐn yǐ shì xíng jiǎn, xíng jiǎn yuē: cái míng yǒu zhī, jué lù gài guǎ. yáng yīng zhì lìng zhǎng, yú bìng xiān néng lìng zhōng. shì shí, sū wèi dào wáng jù wèi zhī míng, yīn diào xuǎn, xíng jiǎn yī jiàn, shēn lǐ yì zhī. réng wèi yuē: yǒu wǎn nián zǐ xī, hèn bù jiàn qí chéng zhǎng. èr gōng shí shù nián dāng jū héng shí, yuàn jì shí cǐ bèi. qí hòu xiāng jì wèi lì bù. jiē rú qí yán. xíng jiǎn cháng suǒ yǐn piān bì, yǒu chéng wù tǐng zhāng qián xù cuī zhì biàn wáng fāng yì dǎng jīn pí liú jìng tóng guō dài fēng lǐ duō zuò hēi chǐ cháng zhī, jǐn wèi míng jiāng, zhì cì shǐ jiāng jūn zhě shù shí rén. qí suǒ zhī shǎng, duō cǐ lèi yě. xíng jiǎn cháng lìng yī rén hé yào, qǐng xī jiǎo shè xiāng, sòng zhě wù yí shī, yǐ ér huáng jù qián cuàn. yòu yǒu chì cì mǎ jí xīn ān, lìng shǐ zhé chí zhòu, mǎ dào ān pò, lìng shǐ yì táo. xíng jiǎn bìng wěi suǒ qīn zhāo dào, wèi yuē: ěr cáo qǐ xiāng qīng yé? jiē cuò wù ěr. dài zhī rú gù. chū, píng dōu zhī zhē fú, dà huò guī bǎo, fān qiú jiāng shì yuàn guān zhī, xíng jiǎn yīn yàn shè, biàn chū lì shì. yǒu mǎ nǎo pán, guǎng èr chǐ yú, wén cǎi shū jué. jūn lì wáng xiū liè pěng pán, lì jiē qū jìn, wù niè yī, zú diē biàn dào, pán yì suí suì, xiū liè jīng huáng, kòu tóu liú xiě, xíng jiǎn xiào ér wèi yuē: ěr fēi gù yě, hé zhì yú shì! gèng bù xíng yán sè. zhào cì dōu zhī děng zī chǎn jīn qì mǐn sān qiān yú shì, tuó mǎ chēng shì, bìng fēn gěi qīn gù bìng fù shǐ yǐ xià, shù rì biàn jǐn. shǎo zǐ guāng tíng, kāi yuán zhōng wèi shì zhōng, yǐ ēn lì zèng xíng jiǎn wèi tài wèi.
有集二十卷,撰《草字雜體》數萬言,並傳於代。又撰《選譜》十卷,安置軍 營、行陣部統、克料勝負、甄別器能等四十六訣,則天令秘書監武承嗣詣宅,並密 收入內。行儉尤曉陰陽、算術,兼有人倫之鑑。自掌選及為大總管,凡遇賢俊,無 不甄采,每制敵摧凶,必先期捷日。時有後進楊炯、王勃、盧照鄰、駱賓王並以文 章見稱,吏部侍郎李敬玄盛為延譽,引以示行儉,行儉曰:「才名有之,爵祿蓋寡。 楊應至令長,余並鮮能令終。」是時,蘇味道、王劇未知名,因調選,行儉一見, 深禮異之。仍謂曰:「有晚年子息,恨不見其成長。二公十數年當居衡石,願記識 此輩。」其後相繼為吏部。皆如其言。行儉嘗所引偏裨,有程務挺、張虔勖、崔智 辯、王方翼、黨金毗、劉敬同、郭待封、李多祚、黑齒常之,盡為名將,至刺史、 將軍者數十人。其所知賞,多此類也。行儉嘗令醫人合藥,請犀角、麝香,送者誤 遺失,已而惶懼潛竄。又有敕賜馬及新鞍,令史輒馳驟,馬倒鞍破,令史亦逃。行 儉並委所親招到,謂曰:「爾曹豈相輕耶?皆錯誤耳。」待之如故。初,平都支、 遮匐,大獲瑰寶,蕃酋將士願觀之,行儉因宴設,遍出歷示。有馬腦盤,廣二尺余, 文彩殊絕。軍吏王休烈捧盤,歷階趨進,誤躡衣,足跌便倒,盤亦隨碎,休烈驚惶, 叩頭流血,行儉笑而謂曰:「爾非故也,何至於是!」更不形顏色。詔賜都支等資 產金器皿三千餘事,駝馬稱是,並分給親故並副使已下,數日便盡。少子光庭,開 元中為侍中,以恩例贈行儉為太尉。
guāng tíng zǎo gū. mǔ kù dí shì, zé tiān shí zhào rù gōng, shén jiàn qīn dài, guāng tíng yóu shì lèi qiān tài cháng chéng. hòu yǐ wǔ sān sī zhī xù yuán zuò, zuǒ qiān yǐng zhōu sī mǎ. kāi yuán chū, liù qiān yòu lǜ fǔ zhōng láng jiāng, zhuó shòu sī mén láng zhōng. suì yú, zhuǎn bīng bù láng zhōng. guāng tíng chén jìng shǎo yán, guǎ yú jiāo yóu, jì lì qīng yào, shí rén chū wèi xǔ zhī. jí zài zhí, gōng wù xiū zhěng, zhòng fāng tàn fú yān. shí sān nián, jiāng yǒu shì yú dài yuè, zhōng shū lìng zhāng shuō yǐ dà jià dōng xún, jīng shī kōng xū, kǒng yí dí chéng jiān qiè fā, yì yù jiā bīng shǒu biān, yǐ bèi bù yú, zhào guāng tíng móu bīng shì. guāng tíng yuē: fēng chán zhě, suǒ yǐ gào chéng gōng yě. fū chéng gōng zhě, ēn dé wú bù jí, bǎi xìng wú bù ān, wàn guó wú bù huái. jīn jiāng gào chéng ér jù yí dí, hé yǐ zhāo dé yě? dà xìng lì yì, yòng bèi bù yú, qiě fēi ān rén yě. fāng móu huì tóng ér zǔ róng xīn, yòu fēi huái yuǎn yě. yǒu cǐ sān zhě, zé míng shí guāi yǐ. qiě zhū fān zhī guó, tū jué wèi dà, zhì bì wǎng lái, yuàn xiū ēn hǎo yǒu nián yǐ. jīn zī qiǎn yī shǐ zhēng qí dà chén fù huì, bì xīn rán yīng mìng. tū jué shòu zhào, zé zhū fān jūn zhǎng bì xiāng shuài ér lái. suī yǎn qí xī gǔ, gāo zhěn yǒu yú yǐ. shuō yuē: shàn. wú suǒ bù jí yǐ. yīn zòu ér xíng zhī, xún zhuǎn hóng lú shǎo qīng. dōng fēng hái, qiān bīng bù shì láng. shí qī nián, bài zhōng shū shì láng, tóng zhōng shū mén xià píng zhāng shì, xún jiān yù shǐ dài fū. wú jǐ, qiān huáng mén shì láng, yī jiù zhī zhèng shì. cóng xún wǔ líng huí, bài shì zhōng, jiān lì bù shàng shū, yòu jiā hóng wén guǎn xué shì. guāng tíng nǎi zhuàn yáo shān wǎng zé jí wéi chéng qián guǐ gè yī juǎn, shàng biǎo xiàn zhī. shǒu zhì bāo měi, cì juàn wǔ bǎi pǐ, shàng lìng huáng tài zǐ yǐ xià yú guāng shùn mén yǔ guāng tíng xiāng jiàn, yǐ zhòng qí fěng jiè zhī yì. guāng tíng yòu yǐn shòu ān chéng lǐ róng shí yí zhāng qí zhù zuò zuǒ láng sī mǎ lì bīn děng, lìng zhí hóng wén guǎn, zhuàn xù chūn qiū chuán. shàng biǎo qǐng yǐ jīng wèi yù zhuàn, ér guāng tíng děng yī zuǒ shì zhī tǐ wèi zhī zuò chuán, shàng yòu shǒu zhì bāo shǎng zhī. guāng tíng wěi bǐ xuē yú lǐ róng, shū jìng bù jiù. shí yǒu shàng shū qǐng yǐ huáng shì wèi jīn dé zhě, zhōng shū lìng xiāo sōng zòu qǐng jí bǎi liáo xiáng yì. guāng tíng yǐ guó jiā fú mìng jiǔ zhe shǐ cè, ruò yǒu gǎi yì, kǒng yí hòu xué zhī qiào, mì zòu qǐng yī jiù wèi dìng, nǎi xià zhào tíng bǎi liáo jí yì zhī shì. èr shí nián, hù cóng cí hòu tǔ, jiā guāng lù dài fū, fēng zhèng píng nán. xún zú, nián wǔ shí bā, yōu zhì zèng tài shī, chuò cháo sān rì. chū, guāng tíng yǔ xiāo sōng zhēng quán bù xié. jí wèi lì bù, zòu yòng xún zī gé, bìng cù xuǎn xiàn zhì zhēng yuè sān shí rì lìng bì, qí liú wài háng shǔ, yì lìng mén xià shěng zhī. guāng tíng zú hòu, sōng yòu zòu qǐng yī qiè bà zhī, guāng tíng suǒ yǐn jìn zhě jǐn chū wèi wài zhí. shí yǒu mén xià zhǔ shì yán lín zhī, wèi guāng tíng fù xīn, zhuān zhī lì bù xuǎn guān, měi lín zhī cái dìng, guāng tíng suí ér xià bǐ, shí rén yǔ yuē: lín zhī kǒu, guāng tíng shǒu. tài cháng bó shì sūn wǎn jiāng yì guāng tíng shì, yǐ qí yòng xún zī gé, fēi jiǎng quàn zhī dào, jiàn yì shì wèi kè. shí rén yǐ wèi xī sōng yì zhǐ. shàng wén ér tè xià zhào, cì shì yuē zhōng xiàn, réng lìng zhōng shū lìng zhāng jiǔ líng wèi qí bēi wén. shǐ guān wéi shù yǐ gǎi shì wèi fēi, lùn zhī yuē: chūn qiū zhī yì, zhū hóu sǐ wáng shì zhě, zàng zhī jiā yī děng, jiā qí yǒu gōng ér bù jí qí shǎng yě. yuán zhì hàn wèi, zé suì zhī yìn shòu, chǒng bèi zhūn xī, wéi dé shì bāo, qǐ xū shòu yě! jìn dài yǐ lái, chǒng zèng wú jì, huò yǐ zhí wèi chóng xiǎn, yī qiè yōu xī huò yǐ zi sūn róng guì, ēn lì suǒ jiā, xián yú xū shí, wèi yī guàn yǐ. péi guāng tíng yǐ shǒu fǎ zhī lì, zhòu dēng xiàng wèi, jiàn lì jī héng, qǐ bù duō kuì? zèng yǐ shī fàn, hé qí làn yú! zhāng yàn gōng yǒu fú yì zhī xūn, jū jiǎng fěng zhī jiù, zhì jī jiǔ mìng, guān lì èr duān, yì zhě yóu wèi zèng zhī guò dāng, kuàng guāng tíng qù sī yóu yuǎn, hé wàng qiè zhī shén zāi! gài míng qì jiǎ rén, xī xián zhī suǒ wǎn yě.
光庭早孤。母庫狄氏,則天時召入宮,甚見親待,光庭由是累遷太常丞。後以 武三思之婿緣坐,左遷郢州司馬。開元初,六遷右率府中郎將,擢授司門郎中。歲 余,轉兵部郎中。光庭沉靜少言,寡於交遊,既歷清要,時人初未許之。及在職, 公務修整,眾方嘆伏焉。十三年,將有事於岱嶽,中書令張說以大駕東巡,京師空 虛,恐夷狄乘間竊發,議欲加兵守邊,以備不虞,召光庭謀兵事。光庭曰:「封禪 者,所以告成功也。夫成功者,恩德無不及,百姓無不安,萬國無不懷。今將告成 而懼夷狄,何以昭德也?大興力役,用備不虞,且非安人也。方謀會同而阻戎心, 又非懷遠也。有此三者,則名實乖矣。且諸蕃之國,突厥為大,贄幣往來,願修恩 好有年矣。今茲遣一使征其大臣赴會,必欣然應命。突厥受詔,則諸蕃君長必相率 而來。雖偃旗息鼓,高枕有餘矣。」說曰:「善。吾所不及矣。」因奏而行之,尋 轉鴻臚少卿。東封還,遷兵部侍郎。十七年,拜中書侍郎,同中書門下平章事,尋 兼御史大夫。無幾,遷黃門侍郎,依舊知政事。從巡五陵回,拜侍中,兼吏部尚書, 又加弘文館學士。光庭乃撰《瑤山往則》及《維城前軌》各壹卷,上表獻之。手制 褒美,賜絹五百匹,上令皇太子已下於光順門與光庭相見,以重其諷誡之意。光庭 又引壽安丞李融、拾遺張琪、著作左郎司馬利賓等,令直弘文館,撰《續春秋傳》。 上表請以經為御撰,而光庭等依左氏之體為之作傳,上又手制褒賞之。光庭委筆削 於李融,書竟不就。時有上書請以皇室為金德者,中書令蕭嵩奏請集百僚詳議。光 庭以國家符命久著史策,若有改易,恐貽後學之誚,密奏請依舊為定,乃下詔停百 僚集議之事。二十年,扈從祠后土,加光祿大夫,封正平男。尋卒,年五十八,優 制贈太師,輟朝三日。初,光庭與蕭嵩爭權不協。及為吏部,奏用循資格,並促選 限至正月三十日令畢,其流外行署,亦令門下省之。光庭卒後,嵩又奏請一切罷之, 光庭所引進者盡出為外職。時有門下主事閻麟之,為光庭腹心,專知吏部選官,每 麟之裁定,光庭隨而下筆,時人語曰:「麟之口,光庭手。」太常博士孫琬將議光 庭諡,以其用循資格,非獎勸之道,建議諡為「克」。時人以為希嵩意旨。上聞而 特下詔,賜諡曰忠獻,仍令中書令張九齡為其碑文。史官韋述以改諡為非,論之曰: 《春秋》之義,諸侯死王事者,葬之加一等,嘉其有功而不及其賞也。爰至漢、魏, 則襚之印綬,寵被窀穸,唯德是褒,豈虛授也!近代已來,寵贈無紀,或以職位崇 顯,一切優錫;或以子孫榮貴,恩例所加,賢愚虛實,為一貫矣。裴光庭以守法之 吏,驟登相位,踐歷機衡,豈不多愧?贈以師範,何其濫歟!張燕公有扶翊之勛, 居講諷之舊,秩躋九命,官曆二端,議者猶謂贈之過當,況光庭去斯猶遠,何妄竊 之甚哉!蓋名器假人,昔賢之所惋也。
shǐ chén yuē: xī jìn hóu xuǎn rèn jiāng shuài, qǔ qí shuō lǐ lè ér dūn shī shū, liáng yǒu yǐ yě. fū quán móu fāng lüè, bīng jiā zhī dà jīng, bāng guó xì zhī yǐ cún wáng, zhèng lìng yīn zhī ér qiáng ruò, zé féng zhòng hù lì, xī yǒng hǔ bào zhě, ān kě qīng yán tuī gǔ shòu rèn zāi! gù wáng měng zhū gé liàng zhèn qǐ qióng xiàng, qū jià háo jié, zuǒ zhǐ yòu gù, kuò dìng bà tú, fēi tā dào yě, gài zhì lì quán biàn, shì dāng qí yòng ěr. liú lè chéng péi wén xǐ, wén yǎ fāng lüè, wú xiè xī xián, zhì róng ān biān, chuò yǒu xīn shù, rú jiāng zhī xióng zhě yě. tiān hòu yù zhèng zhī shí, xíng jùn rú hè, duō yǐ yú nìng xī ēn, ér lè chéng zèng shān, chāng yán guī zhèng, ruò shí wú jūn zǐ, ān jí cǐ yán? zhèng píng quán zǎo lì néng, wén xué zhèng shì, pō yǒu shēn shí. ér qián shǐ jī qí miù shì, yǒu shè chén shòu duǎn wǔ hòu yīng biàn zhī lùn hū! fēi tōng lùn yě.
史臣曰:昔晉侯選任將帥,取其說《禮》《樂》而敦《詩》《書》,良有以也。 夫權謀方略,兵家之大經,邦國系之以存亡,政令因之而強弱,則馮眾怙力,豨勇 虎暴者,安可輕言推轂授任哉!故王猛、諸葛亮振起窮巷,驅駕豪傑,左指右顧, 廓定霸圖,非他道也,蓋智力權變,適當其用耳。劉樂城、裴聞喜,文雅方略,無 謝昔賢,治戎安邊,綽有心術,儒將之雄者也。天后預政之時,刑峻如壑,多以諛 佞希恩,而樂城、甑山,昌言規正,若時無君子,安及此言?正平銓藻吏能,文學 政事,頗有深識。而前史譏其謬諡,有涉陳壽短武侯應變之論乎!非通論也。
zàn yuē: yīn lǐ ā héng, zhōu shī lǚ shàng. wáng zhě zhī bīng, rú zhě zhī jiāng. lè chéng wén xǐ, dāng rén bù ràng. guǎn gé zhī tán, shì wú xīn jiàng.
贊曰:殷禮阿衡,周師呂尚。王者之兵,儒者之將。樂城、聞喜,當仁不讓。 管、葛之譚,是吾心匠。