huán yàn fàn jìng huī cuī xuán wěi zhāng jiǎn zhī yuán shù jǐ
○桓彥范 敬暉 崔玄暐 張柬之 袁恕己
huán yàn fàn, rùn zhōu qū ā rén yě. zǔ fǎ sì, yōng wáng fǔ zī yì cān jūn hóng wén guǎn xué shì. yàn fàn kāng kǎi jùn shuǎng, shǎo yǐ mén yìn diào bǔ yòu yì wèi. shèng lì chū, lèi chú sī wèi sì zhǔ bù. nà yán dí rén jié tè xiāng lǐ yì, cháng wèi yuē: zú xià cái shí rú shì, bì néng zì zhì yuǎn dà. xún zhuó shòu jiān chá yù shǐ.
桓彥范,潤州曲阿人也。祖法嗣,雍王府諮議參軍、弘文館學士。彥范慷慨俊 爽,少以門廕調補右翊衛。聖歷初,累除司衛寺主簿。納言狄仁傑特相禮異,嘗謂 曰:「足下才識如是,必能自致遠大。」尋擢授監察御史。
zhǎng ān sān nián, lì qiān yù shǐ zhōng chéng. sì nián, zhuǎn sī xíng shǎo qīng. shí sī pū qīng zhāng chāng zōng zuò qiǎn shù rén lǐ hóng tài zhàn jǐ yǒu tiān fèn, yù shǐ zhōng chéng sòng jǐng qǐng shōu fù zhì yù, qióng lǐ qí zuì, zé tiān bù xǔ. yàn fàn shàng shū yuē:
長安三年,歷遷御史中丞。四年,轉司刑少卿。時司仆卿張昌宗坐遣術人李弘 泰占己有天分,御史中丞宋璟請收付制獄,窮理其罪,則天不許。彥范上疏曰:
chāng zōng wú dé wú cái, miù chéng ēn chǒng, zì yí fěn gǔ suì jī, yǐ dá shū zào, qǐ dé bāo cáng huò xīn, yǒu cǐ zhàn xiāng? bì xià yǐ zān lǚ ēn jiǔ, bù rěn jiā xíng chāng zōng yǐ nì luàn zuì duō, zì zhāo qí jiù. cǐ shì huáng tiān jiàng nù, fēi wéi bì xià gù zhū. wéi tiān bù xiáng, qǐ bì xià cái zé. yuán qí běn zòu, yǐ fáng shì bài. shì bài jí yán zòu qì, bù bài zé hòu shí wèi nì. cǐ nǎi jiān chén guǐ jì, yí huò shèng xīn, jīn guǒ suì qí suǒ móu, bì xià hé rěn bù chá? ruò chāng zōng wú cǐ zhàn xiāng, zòu hòu bù hé gèng yǔ hóng tài wǎng hái, shàng lìng xiū fú, fù nǐ ráng è, cǐ zé qī yú bì suì, yuán wú huǐ xīn. zòng suī zòu wén, qíng shí nán shù, cǐ ér kě shě, shuí qí kě xíng? kuàng jīng liǎng dù shì zhāng, tiān ēn bìng chuí shě yòu, chāng zōng zì wèi dé jì, rén yì yǐ wèi yīng yùn, jí bù láo bīng jiǎ, tiān xià jiē cóng, wàn fāng jī zhī, yǐ wèi bì xià zòng chéng qí luàn yě. jūn zài, chén tú tiān fèn, shì wèi nì chén, bù zhū, shè jì wáng yǐ. fú qǐng fù luán tái fèng gé sān sī kǎo jìng qí zuì.
昌宗無德無才,謬承恩寵,自宜粉骨碎肌,以答殊造,豈得苞藏禍心,有此占 相?陛下以簪履恩久,不忍加刑;昌宗以逆亂罪多,自招其咎。此是皇天降怒,非 唯陛下故誅。違天不祥,乞陛下裁擇。原其本奏,以防事敗。事敗即言奏訖,不敗 則候時為逆。此乃奸臣詭計,疑惑聖心,今果遂其所謀,陛下何忍不察?若昌宗無 此占相,奏後不合更與弘泰往還,尚令修福,復擬禳厄,此則期於必遂,元無悔心。 縱雖奏聞,情實難恕,此而可舍,誰其可刑?況經兩度事彰,天恩並垂舍宥,昌宗 自為得計,人亦以為應運,即不勞兵甲,天下皆從,萬方譏之,以為陛下縱成其亂 也。君在,臣圖天分,是為逆臣,不誅,社稷亡矣。伏請付鸞台鳳閣三司考竟其罪。
shū zòu bù bào. shí yòu nèi shǐ lǐ jiào děng zòu chēng: wǎng shǔ gé mìng zhī shí, rén duō nì jié, jū xùn jué duàn, xíng yù zhì yán, kè bó zhī lì, zì xíng kù fǎ. qí zhōu xìng qiū jī lái jùn chén suǒ hé pò jiā zhě, bìng qǐng xuě miǎn. yàn fàn yòu zòu qǐng zì wén míng yuán nián yǐ hòu dé zuì rén, chú yáng yù bó sān zhōu jí zhū móu nì kuí shǒu, yī qiè shè zhī. biǎo shū qián hòu shí zòu, cí zhǐ jī qiè, zhì shì fāng jiàn yǔn nà. yàn fàn fán suǒ zòu yì, ruò féng rén zhǔ jié zé, zé cí sè wú jù, zhēng zhī yù lì. yòu cháng wèi suǒ qīn yuē: jīn jì gōng wèi dà lǐ, rén mìng suǒ xuán, bì bù néng shùn zhǐ guǐ cí, yǐ qiú gǒu miǎn.
疏奏不報。時又內史李嶠等奏稱:「往屬革命之時,人多逆節,鞫訊決斷,刑 獄至嚴,刻薄之吏,恣行酷法。其周興、丘勣、來俊臣所劾破家者,並請雪免。」 彥范又奏請自文明元年以後得罪人,除揚、豫、博三州及諸謀逆魁首,一切赦之。 表疏前後十奏,辭旨激切,至是方見允納。彥范凡所奏議,若逢人主詰責,則辭色 無懼,爭之愈厲。又嘗謂所親曰:「今既躬為大理,人命所懸,必不能順旨詭辭, 以求苟免。」
shì suì dōng, zé tiān bù yù. zhāng yì zhī yǔ dì chāng zōng rù gé shì jí, qián tú nì luàn. fèng gé shì láng zhāng jiǎn zhī yǔ huán yàn fàn jí zhōng tái yòu chéng jìng huī děng jiàn cè jiāng zhū zhī. jiǎn zhī jù yǐn yàn fàn jí huī bìng wèi zuǒ yòu yǔ lín jiāng jūn, wěi yǐ jìn bīng, gòng tú qí shì. shí huáng tài zǐ měi yú běi mén qǐ jū, yàn fàn yǔ huī yīn dé yè jiàn, mì chén qí jì, tài zǐ cóng zhī. shén lóng yuán nián zhēng yuè, yàn fàn yǔ jìng huī jí zuǒ yǔ lín jiāng jūn lǐ zhàn lǐ duō zuò yòu yǔ lín jiāng jūn yáng yuán yǎn zuǒ wēi wèi jiāng jūn xuē sī xíng děng, lǜ zuǒ yòu yǔ lín bīng jí qiān qí wǔ bǎi yú rén tǎo yì zhī chāng zōng yú gōng zhōng, lìng lǐ zhàn lǐ duō zuò jiù dōng gōng yíng huáng tài zǐ. bīng zhì xuán wǔ mén, yàn fàn děng fèng tài zǐ zhǎn guān ér rù, bīng shì dà zào. shí zé tiān zài yíng xiān gōng zhī jí xiān diàn. zhǎn yì zhī chāng zōng yú kuò xià, bìng jiù dì zhǎn qí xiōng biàn zhōu cì shǐ chāng qī sī lǐ shǎo qīng tóng xiū, bìng xiāo shǒu yú tiān jīn qiáo nán. shì shù jiàn zhě, mò bù huān jiào xiāng hè, huò luán gē qí ròu, yī xī dōu jǐn. míng rì, tài zǐ jí wèi, yàn fàn yǐ gōng jiā yín qīng guāng lù dài fū, bài nà yán, cì xūn shàng zhù guó, fēng qiào jùn gōng, cì shí fēng wǔ bǎi hù. yòu gǎi wèi shì zhōng, cóng xīn lìng yě.
是歲冬,則天不豫。張易之與弟昌宗入閣侍疾,潛圖逆亂。鳳閣侍郎張柬之與 桓彥范及中台右丞敬暉等建策將誅之。柬之遽引彥范及暉並為左右羽林將軍,委以 禁兵,共圖其事。時皇太子每於北門起居,彥范與暉因得謁見,密陳其計,太子從 之。神龍元年正月,彥范與敬暉及左羽林將軍李湛、李多祚、右羽林將軍楊元琰、 左威衛將軍薛思行等,率左右羽林兵及千騎五百餘人討易之、昌宗於宮中,令李湛、 李多祚就東宮迎皇太子。兵至玄武門,彥范等奉太子斬關而入,兵士大噪。時則天 在迎仙宮之集仙殿。斬易之、昌宗於廓下,並就第斬其兄汴州刺史昌期、司禮少卿 同休,並梟首於天津橋南。士庶見者,莫不歡叫相賀,或臠割其肉,一夕都盡。明 日,太子即位,彥范以功加銀青光祿大夫,拜納言,賜勛上柱國,封譙郡公,賜實 封五百戶。又改為侍中,從新令也。
yàn fàn cháng biǎo lùn shí zhèng shù tiáo, qí dà lüè yuē: xī kǒng zǐ lùn shī yǐ guān jū wèi shǐ, yán hòu fēi zhě rén lún zhī běn, lǐ luàn zhī duān yě. gù huáng yīng jiàng ér yú dào xìng, rèn sì guī ér jī zōng shèng. jié bēn nán cháo, huò jiē mèi xǐ, lǔ huán miè guó, huò yǐ qí yuàn. fú jiàn bì xià měi lín cháo tīng zhèng, huáng hòu bì shī wéi màn zuò yú diàn shàng, yù wén zhèng shì. chén yú lì xuǎn liè pì, xiáng qiú wǎng dài, dì wáng yǒu yǔ fù rén móu jí zhèng zhě, mò bù pò guó wáng shēn, qīng zhōu jì lù. qiě yǐ yīn chéng yáng, wéi tiān yě, yǐ fù líng fū, wéi rén yě. wéi tiān bù xiáng, wéi rén bù yì. yóu shì gǔ rén pì yǐ pìn jī zhī chén, wéi jiā zhī suǒ. yì yuē wú yōu suì, zài zhōng kuì, yán fù rén bù dé yù yú guó zhèng yě. fú yuàn bì xià lǎn gǔ rén zhī yán, chá gǔ rén zhī yì, shàng yǐ shè jì wèi zhòng, xià yǐ cāng shēng zài niàn. yí lìng huáng hòu wú wǎng zhèng diàn gàn yù wài cháo, zhuān zài zhōng gōng, yù xiū yīn jiào, zé kūn yí shì gù, dǐng mìng wéi yǒng.
彥范嘗表論時政數條,其大略曰:「昔孔子論《詩》以《關雎》為始,言后妃 者人倫之本,理亂之端也。故皇、英降而虞道興,任、姒歸而姬宗盛。桀奔南巢, 禍階妹喜,魯桓滅國,惑以齊媛。伏見陛下每臨朝聽政,皇后必施帷幔坐於殿上, 預聞政事。臣愚歷選列辟,詳求往代,帝王有與婦人謀及政者,莫不破國亡身,傾 輈繼路。且以陰乘陽,違天也,以婦凌夫,違人也。違天不祥,違人不義。由是古 人譬以『牝雞之晨,惟家之索。』《易》曰『無攸遂,在中饋』,言婦人不得預於 國政也。伏願陛下覽古人之言,察古人之意,上以社稷為重,下以蒼生在念。宜令 皇后無往正殿干預外朝,專在中宮,聿修陰教,則坤儀式固,鼎命惟永。」
yòu yuē: chén wén jīng shī xuān xuān, dào lù jí jí, jiē yún hú sēng huì fàn jiǎo tuō fó jiào, guǐ huò hòu fēi, gù dé chū rù jìn wéi, náo luàn shí zhèng. bì xià yòu qīng qí wēi xíng, shù xìng qí shì, shàng xià xiè dú, yǒu kuī zūn yán. chén yì cháng wén xìng huà zhì lǐ, bì yóu jìn shàn kāng guó níng rén, mò dà qì è. gù kǒng zǐ yuē: zhí zuǒ dào yǐ luàn zhèng zhě shā, jiǎ guǐ shén yǐ wēi rén zhě shā. jīn huì fàn zhī zuì, bù shū yú cǐ yě. ruò bù jí zhū, bì shēng biàn luàn. chú è wù běn, qù xié wù yí, shí yuàn tiān cōng, zǎo jiā cái biǎn. shū zòu bù nà. shí yǒu mò chì shòu fāng shù rén zhèng pǔ sī mì shū jiān, yè jìng néng guó zi jì jiǔ, yàn fàn kǔ yán qí bù kě. dì yuē: jì yào yòng zhī, wú róng biàn zhǐ. yàn fàn yòu duì yuē: bì xià zì lóng fēi bǎo wèi, jù xià zhì yún: jūn guó zhèng huà, jiē yī zhēn guān gù shì. xī zhēn guān zhōng cháng yǐ wèi zhēng yú shì nán yán shī gǔ wèi mì shū jiān, kǒng yǐng dá wèi guó zi jì jiǔ. zhì rú pǔ sī děng shì fāng jì yōng liú, qǐ zú yǐ bǐ zōng qián liè? chén kǒng wù yì wèi bì xià guān bù zé cái, làn yǐ tiān zhì jiā yú sī ài. wéi bì xià shǎo jiā shèn zé. dì jìng bù nà.
又曰:「臣聞京師喧喧,道路籍籍,皆雲胡僧慧范矯托佛教,詭惑后妃,故得 出入禁闈,撓亂時政。陛下又輕騎微行,數幸其室,上下媟黷,有虧尊嚴。臣抑嘗 聞興化致理,必由進善;康國寧人,莫大棄惡。故孔子曰:『執左道以亂政者殺, 假鬼神以危人者殺。』今慧范之罪,不殊於此也。若不急誅,必生變亂。除惡務本, 去邪勿疑,實願天聰,早加裁貶。」疏奏不納。時有墨敕授方術人鄭普思秘書監, 葉淨能國子祭酒,彥范苦言其不可。帝曰:「既要用之,無容便止。」彥范又對曰: 「陛下自龍飛寶位,遽下制云:『軍國政化,皆依貞觀故事。』昔貞觀中嘗以魏徵、 虞世南、顏師古為秘書監,孔穎達為國子祭酒。至如普思等是方伎庸流,豈足以比 蹤前烈?臣恐物議謂陛下官不擇才,濫以天秩加於私愛。惟陛下少加慎擇。」帝竟 不納。
shí wéi huáng hòu jì gàn cháo zhèng, dé jìng jùn wáng wǔ sān sī yòu jū zhōng yòng shì, yǐ zé tiān wèi yàn fàn děng suǒ fèi, cháng shēn fèn yuàn, yòu lǜ yàn fàn děng jiàn chú wǔ shì, nǎi xiān shì tú zhī. huáng hòu wéi shì jì yǎ wèi dì suǒ xìn chǒng, yán wú bù cóng, sān sī yòu sī tōng yú wéi shì, nǎi rì xī chán huǐ yàn fàn děng. dì jìng yòng sān sī jì, jìn fēng yàn fàn wèi fú yáng jùn wáng jìng huī wèi píng yáng jùn wǔ zhāng jiǎn zhī wèi hàn yáng jùn wǔ cuī xuán wěi wèi bó líng jùn wáng yuán shù jǐ wèi nán yáng jùn wáng, bìng jiā tè jìn, lìng bà zhī zhèng shì. yàn fàn réng cì xìng wéi shì, lìng yǔ huáng hòu tóng shǔ jí, réng cì zá cǎi jǐn xiù jīn yín ān mǎ děng. suī wài shì yōu chóng, ér shí duó qí quán yě. yì zhōu cì shǐ zhào lǚ wēn zhě, jí yàn fàn zhī qī xiōng yě. yàn fàn zhū yì zhī hòu, zòu yán xiān yǔ lǚ wēn gòng móu qí shì, yú shì zhào bài sī nóng shǎo qīng. lǚ wēn dé zhī, nǎi yǐ èr bì yí yàn fàn. jí yàn fàn bà zhī zhèng shì, lǚ wēn yòu xié duó qí bì, dà wèi shí lùn suǒ jī. xún chū wèi míng zhōu cì shǐ, zhuǎn háo zhōu cì shǐ.
時韋皇后既干朝政,德靜郡王武三思又居中用事,以則天為彥范等所廢,常深 憤怨,又慮彥范等漸除武氏,乃先事圖之。皇后韋氏既雅為帝所信寵,言無不從, 三思又私通於韋氏,乃日夕讒毀彥范等。帝竟用三思計,進封彥范為扶陽郡王、敬 暉為平陽郡五、張柬之為漢陽郡五、崔玄暐為博陵郡王、袁恕己為南陽郡王,並加 特進,令罷知政事。彥范仍賜姓韋氏,令與皇后同屬籍,仍賜雜彩、錦繡、金銀、 鞍馬等。雖外示優崇,而實奪其權也。易州刺史趙履溫者,即彥范之妻兄也。彥范 誅易之後,奏言先與履溫共謀其事,於是召拜司農少卿。履溫德之,乃以二婢遺彥 范。及彥范罷知政事,履溫又協奪其婢,大為時論所譏。尋出為洺州刺史,轉濠州 刺史。
èr nián, guāng lù qīng fù mǎ dū wèi wáng tóng jiǎo yǐ wǔ sān sī yǔ wéi shì jiān tōng, qián móu zhū zhī. shì xiè, wèi sān sī wū gòu, yán tóng jiǎo jiāng fèi huáng hòu wéi shì, yàn fàn děng tōng zhī qí qíng. nǎi biǎn yàn fàn wèi lóng zhōu sī mǎ jìng huī yá zhōu sī mǎ yuán shù jǐ dòu zhōu sī mǎ cuī xuán wěi bái zhōu sī mǎ zhāng jiǎn zhī xīn zhōu sī mǎ, bìng réng lìng zhǎng rèn, xūn fēng bìng xuē. yàn fàn réng fù qí běn xìng huán shì.
二年,光祿卿、駙馬都尉王同皎以武三思與韋氏奸通,潛謀誅之。事泄,為三 思誣構,言同皎將廢皇后韋氏,彥范等通知其情。乃貶彥范為瀧州司馬、敬暉崖州 司馬、袁恕己竇州司馬、崔玄暐白州司馬、張柬之新州司馬,並仍令長任,勛封並 削。彥范仍復其本姓桓氏。
shì suì qiū, wǔ sān sī yòu yīn lìng rén shū huáng hòu huì xíng, bǎng yú tiān jīn qiáo, qǐng jiā fèi chù. zhōng zōng wén zhī nù, mìng yù shǐ dài fū lǐ chéng jiā tuī qiú qí rén. chéng jiā xī sān sī zhǐ, zòu yán: yàn fàn yǔ jìng huī zhāng jiǎn zhī yuán shù jǐ cuī xuán wěi děng jiào rén mì wèi cǐ bǎng. suī tuō fèi hòu wèi míng, shí yǒu wēi jūn zhī jì, qǐng jiā zú miè. zhì yī chéng jiā suǒ zòu. dà lǐ chéng lǐ cháo yǐn zhí zòu yún: jìng huī děng jì wèi jīng jū wèn, bù kě jí sì zhū yí. qǐng chà yù shǐ àn zuì, dài zhì, zhǔn fǎ chù fēn. dà lǐ qīng péi tán zòu yún: jìng huī děng zhǐ hé jù chì duàn zuì, bù kě bié qí tuī jū, qǐng bìng chù zhǎn jí méi. zhōng zōng nà qí yì, réng yǐ yàn fàn děng wǔ rén cháng cì tiě quàn, xǔ yǐ bù sǐ, nǎi zhǎng liú yàn fàn yú ráng zhōu, jìng huī yú yá zhōu, zhāng jiǎn zhī yú lóng zhōu, yuán shù jǐ yú huán zhōu, cuī xuán wěi yú gǔ zhōu, bìng zhōng shēn jìn gù, zǐ dì nián shí liù yǐ shàng zhě yì pèi liú lǐng wài. zhuó shòu chéng jiā jīn zǐ guāng lù dài fū, jìn fēng xiāng wǔ jùn gōng. wéi shì yòu tè cì chéng jiā cǎi wù wǔ bǎi duàn duān jǐn bèi yī zhāng. zhuó bài péi tán wèi xíng bù shàng shū, zuǒ biǎn lǐ cháo yǐn wèi wén xǐ lìng. sān sī é yòu fěng jié mǐn tài zǐ kàng biǎo qǐng yí yàn fàn děng sān zú. zhōng zōng yǐ jì yǒu qián mìng, bù yī qí qǐng. sān sī yóu lǜ yàn fàn děng zhòng bèi jìn yòng, yòu nà zhōng shū shè rén cuī shí zhī jì, tè lìng shí yí xiōng jiā zhōu sī mǎ zhōu lì zhēn shè yòu tái shì yù shǐ, jiù lǐng wài bìng jiǎo zhì shā zhī. yàn fàn fù liú suǒ, xíng zhì guì zhōu, lì zhēn yù zhī yú tú, nǎi lìng zuǒ yòu zhí fù, yè yú zhú chá zhī shàng, ròu jǐn zhì gǔ, rán hòu zhàng shā, shí nián wǔ shí sì.
是歲秋,武三思又陰令人疏皇后穢行,榜於天津橋,請加廢黜。中宗聞之怒, 命御史大夫李承嘉推求其人。承嘉希三思旨,奏言:「彥范與敬暉、張柬之、袁恕 己、崔玄暐等教人密為此榜。雖托廢后為名,實有危君之計,請加族滅。」制依承 嘉所奏。大理丞李朝隱執奏云:「敬暉等既未經鞫問,不可即肆誅夷。請差御史按 罪,待至,准法處分。」大理卿裴談奏云:「敬暉等只合據敕斷罪,不可別俟推鞫, 請並處斬籍沒。」中宗納其議,仍以彥范等五人嘗賜鐵券,許以不死,乃長流彥范 於瀼州,敬暉於崖州,張柬之於瀧州,袁恕己於環州,崔玄暐於古州,並終身禁錮, 子弟年十六已上者亦配流嶺外。擢授承嘉金紫光祿大夫,進封襄武郡公。韋氏又特 賜承嘉彩物五百段、端錦被一張。擢拜裴談為刑部尚書,左貶李朝隱為聞喜令。三 思俄又諷節愍太子抗表請夷彥范等三族。中宗以既有前命,不依其請。三思猶慮彥 范等重被進用,又納中書舍人崔湜之計,特令湜姨兄嘉州司馬周利貞攝右台侍御史, 就嶺外並矯制殺之。彥范赴流所,行至貴州,利貞遇之於途,乃令左右執縛,曳於 竹槎之上,肉盡至骨,然後杖殺,時年五十四。
ruì zōng jí wèi, yán hé yuán nián, bìng zhuī fù qí guān jué, réng tè hái qí zi sūn shí fēng èr bǎi hù. xuán zōng jí wèi, kāi yuán liù nián, zhào yuē: huáng yú zhào jiàn bì yǒu fǔ zuǒ zhī chén tiān bù duō jiān, yuán zhàng jīng lún zhī yè. gù shì zhōng qiào guó gōng huán yàn fàn, shì zhōng píng yáng jùn gōng jìng huī, zhōng shū lìng jiān lì bù shàng shū hàn yáng jùn gōng zhāng jiǎn zhī, tè jìn bó líng jùn gōng cuī xuán wěi, zhōng shū lìng nán yáng jùn gōng yuán shù jǐ děng, bìng dé wéi shén jiàng, cái yǔ yùn shēng, dào xié tái yuè, míng shū yán qiān wěi. yín liàng dì zài, qín láo wáng jiā, cān fù yǔ zhī yuán móu, fèng shēng táng zhī jǐng mìng. suī cú xiè jì jiǔ, ér xūn liè yì zhāng, fǔ yí dǐng yǐ niàn gōng, xiǎng qí cháng ér zēng gǎn. miǎn zūn gù shí, yòng biǎo huī yì, bǐ liè zài qīng miào, dēng yú míng táng, kè shēn cóng sì zhī yí, shì mào chóu yōng zhī diǎn. bìng kě pèi xiǎng zhōng zōng xiào hé huáng dì miào tíng, qí zi běi xián jiā shōu zhuó. jiàn zhōng yuán nián, zhòng zèng sī tú.
睿宗即位,延和元年,並追復其官爵,仍特還其子孫實封二百戶。玄宗即位, 開元六年,詔曰:「皇輿肇建必有輔佐之臣;天步多艱,爰仗經綸之業。故侍中、 譙國公桓彥范,侍中、平陽郡公敬暉,中書令兼吏部尚書、漢陽郡公張柬之,特進、 博陵郡公崔玄暐,中書令、南陽郡公袁恕己等,並德惟神降,材與運生,道協台岳, 名書訁千緯。寅亮帝載,勤勞王家,參復禹之元謀,奉升唐之景命。雖殂謝既久, 而勛烈益彰,撫彝鼎以念功,想旂常而增感。緬遵故實,用表徽懿,俾列在清廟, 登於明堂,克申從祀之儀,式茂疇庸之典。並可配享中宗孝和皇帝廟庭,其子北咸 加收擢。」建中元年,重贈司徒。
jìng huī, jiàng zhōu tài píng rén yě. ruò guàn jǔ míng jīng. shèng lì chū, lèi chú wèi zhōu cì shǐ. shí hé běi xīn yǒu tū jué zhī kòu, fāng qiū ér ér xiū chéng bù chuò, huī xià chē wèi yuē: jīn tāng fēi sù ér bù shǒu, qǐ yǒu qì shōu huò ér shàn chéng guō zāi? xī lìng bà sàn, yóu shì rén lì xián gē yǒng zhī. zài qiān xià guān shì láng, chū wèi tài zhōu cì shǐ. dà zú yuán nián, qiān luò zhōu zhǎng shǐ. tiān hòu xìng zhǎng ān, lìng huī zhī fù liú shǒu shì. zài zhí yǐ qīng gàn zhe wén xǐ shū láo miǎn, cì wù bǎi duàn. zhǎng ān sān nián, bài zhōng tái yòu chéng, jiā yín qīng guāng lù dài fū.
敬暉,絳州太平人也。弱冠舉明經。聖歷初,累除衛州刺史。時河北新有突厥 之寇,方秋而而修城不輟,暉下車謂曰:「金湯非粟而不守,豈有棄收穫而繕城郭 哉?」悉令罷散,由是人吏咸歌詠之。再遷夏官侍郎,出為泰州刺史。大足元年, 遷洛州長史。天后幸長安,令暉知副留守事。在職以清干著聞;璽書勞勉,賜物百 段。長安三年,拜中台右丞,加銀青光祿大夫。
shén lóng yuán nián, zhuǎn yòu yǔ lín jiāng jūn. yǐ zhū zhāng yì zhī chāng zōng gōng, jiā jīn zǐ guāng lù dài fū, zhuó bài shì zhōng, cì jué píng yáng jùn gōng, shí shí fēng wǔ bǎi hù. xún jìn fēng qí guó gōng. tiān hòu bēng, yí zhì jiā shí fēng tōng qián mǎn qī bǎi hù. huī děng yǐ táng shì zhōng xìng, wǔ shì zhū wáng xián yí jiàng jué, shàng zhāng lùn zòu, yú shì zhū wǔ jiàng wèi gōng. wǔ sān sī yì nù, nǎi fěng dì yáng zūn huī děng wèi jùn wáng, bà zhī zhèng shì. réng cì tiě quàn, shù shí sǐ, shuò wàng qū cháo.
神龍元年,轉右羽林將軍。以誅張易之、昌宗功,加金紫光祿大夫,擢拜侍中, 賜爵平陽郡公,食實封五百戶。尋進封齊國公。天后崩,遺制加實封通前滿七百戶。 暉等以唐室中興,武氏諸王咸宜降爵,上章論奏,於是諸武降為公。武三思益怒, 乃諷帝陽尊暉等為郡王,罷知政事。仍賜鐵券,恕十死,朔望趨朝。
chū, huī yǔ yàn fàn děng zhū zhāng yì zhī xiōng dì yě, luò zhōu zhǎng shǐ xuē jì chǎng wèi huī yuē: èr xiōng suī chú, chǎn lù yóu zài. qǐng yīn bīng shì zhū wǔ sān sī zhī shǔ, kuāng zhèng wáng shì, yǐ ān tiān xià. huī yǔ zhāng jiǎn zhī lǚ chén bù kě, nǎi zhǐ. jì chǎng tàn yuē: wú bù zhī sǐ suǒ yǐ. yì rì, sān sī yīn wéi hòu zhī zhù, qián rù gōng zhōng, nèi xíng xiāng shì, fǎn yì guó zhèng, wèi tiān xià suǒ huàn, shí yì yǐ cǐ guī jiù yú huī. huī děng jì shī zhèng bǐng, shòu zhì yú sān sī, huī měi tuī chuáng jiē wǎn, huò dàn zhǐ chū xuè. jiǎn zhī tàn yuē: zhǔ shàng chóu xī wèi yīng wáng shí, sù chēng yǒng liè, wú liú zhū wǔ, jì zì zhū chú ěr. jīn shì shì yǐ qù, zhī fù hé dào.
初,暉與彥范等誅張易之兄弟也,洛州長史薛季昶謂暉曰:「二凶雖除,產、 祿猶在。請因兵勢誅武三思之屬,匡正王室,以安天下。」暉與張柬之屢陳不可, 乃止。季昶嘆曰:「吾不知死所矣。」翌日,三思因韋後之助,潛入宮中,內行相 事,反易國政,為天下所患,時議以此歸咎於暉。暉等既失政柄,受制於三思,暉 每推床嗟惋,或彈指出血。柬之嘆曰:「主上疇昔為英王時,素稱勇烈,吾留諸武, 冀自誅鋤耳。今事勢已去,知復何道。」
sān sī jì shēn fèn wǎn, yǐ xǔ zhōu sī gōng cān jūn zhèng yīn sù bèi huī děng fèi chù, yīn lìng shàng biǎo chén qí zuì zhuàng. zhōng zōng zhào yuē: zé tiān dà shèng huáng hòu, wǎng yǐ yōu láo bù yù, xiōng shù nòng quán. huī děng yīn xìng jiǎ bīng, chǎn chú yāo niè, zhèn lù qí láo xiào, bèi jí chǒng láo. zì wèi xūn gāo yī shí, suì yù quán qīng sì hǎi, shàn zuò wēi fú, qīng wǔ guó zhāng, bèi dào qì yì, mò sī zhī shén. rán shōu qí báo xiào, yóu wèi yǐn rěn, xī qí jùn wáng zhī zhòng, yōu yǐ tè jìn zhī róng. bù wèi xī hè zhī zhì, shū nán yíng mǎn, jì shī dà quán, duō huái yuàn wàng. nǎi yǔ wáng tóng jiǎo kuī chān nèi jìn, qián xiāng móu jié, gèng yù quán bīng jiàng què, tú fèi jiāo gōng, xiǎn jī chǒu cí, jīng shì hài tīng. shǔ yǐ dì tú yī shǐ, wù jìng bì láo, suǒ yǐ jiǔ wèi hán róng, wèi néng bào zhū xiá ěr. zì tóng jiǎo fú fǎ, xìn jī mí zhāng, tǎng ruò wú qí fā míng, hé yǐ chéng zī bèi luàn? jī qí jù nì, hé zhì yán zhū. yuán qí xī lì wēi gōng, suǒ yǐ tè cóng kuān yòu, xián yí biǎn jiàng, chū zuǒ xiá fān. huī kě yá zhōu sī mǎ, jiǎn zhī kě xīn zhōu sī mǎ, shù jǐ kě dòu zhōu sī mǎ, xuán wěi kě bái zhōu sī mǎ, bìng yuán wài zhì. huī dào yá zhōu, jìng wèi zhōu lì zhēn suǒ shā. ruì zōng jí wèi, zhuī fù wǔ wáng guān jué, zèng huī qín zhōu dū du, shì yuē sù mǐn. jiàn zhōng chū, zhòng zèng tài wèi. céng sūn yuán yīng, kāi chéng sān nián, zì shì tài zǐ tōng shì shè rén wèi hé nán xiàn chéng.
三思既深憤惋,以許州司功參軍鄭愔素被暉等廢黜,因令上表陳其罪狀。中宗 詔曰:「則天大聖皇后,往以憂勞不豫,凶豎弄權。暉等因興甲兵,剷除妖孽,朕 錄其勞效,備極寵勞。自謂勛高一時,遂欲權傾四海,擅作威福,輕侮國章,悖道 棄義,莫斯之甚。然收其薄效,猶為隱忍,錫其郡王之重,優以特進之榮。不謂溪 壑之志,殊難盈滿,既失大權,多懷怨望。乃與王同皎窺覘內禁,潛相謀結,更欲 權兵絳闕,圖廢椒宮,險跡醜辭,驚視駭聽。屬以帝圖伊始,務靜狴牢,所以久為 含容,未能暴諸遐邇。自同皎伏法,釁跡彌彰,倘若無其發明,何以懲茲悖亂?跡 其巨逆,合置嚴誅。緣其昔立微功,所以特從寬宥,咸宜貶降,出佐遐籓。暉可崖 州司馬,柬之可新州司馬,恕己可竇州司馬,玄暐可白州司馬,並員外置。」暉到 崖州,竟為周利貞所殺。睿宗即位,追復五王官爵,贈暉秦州都督,諡曰肅愍。建 中初,重贈太尉。曾孫元膺,開成三年,自試太子通事舍人為河南縣丞。
cuī xuán wěi, bó líng ān píng rén yě. fù xíng jǐn, wèi hú sū lìng. běn míng yè, yǐ zì xià tǐ yǒu zé tiān zǔ huì, nǎi gǎi wèi xuán wěi. shǎo yǒu xué xíng, shēn wèi shū fù mì shū jiān xíng gōng suǒ qì zhòng. lóng shuò zhōng, jǔ míng jīng, lèi bǔ kù bù yuán wài láng. qí mǔ lú shì cháng jiè zhī yuē: wú jiàn yí xiōng tún tián láng zhōng xīn xuán yù yún: ér zi cóng huàn zhě, yǒu rén lái yún pín fá bù néng cún, cǐ shì hǎo xiāo xī. ruò wén zī huò chōng zú, yī mǎ qīng féi, cǐ è xiāo xī. wú cháng zhòng cǐ yán, yǐ wèi què lùn. bǐ jiàn qīn biǎo zhōng shì huàn zhě, duō jiāng qián wù shàng qí fù mǔ, fù mǔ dàn zhī xǐ yuè, jìng bù wèn cǐ wù cóng hé ér lái. bì shì lù fèng yú zī, chéng yì shàn shì. rú qí fēi lǐ suǒ de, cǐ yǔ dào zéi hé bié? zòng wú dà jiù, dú bù nèi kuì yú xīn? mèng mǔ bù shòu yú zhǎ zhī kuì, gài wèi cǐ yě. rǔ jīn zuò shí lù fèng, róng xìng yǐ duō, ruò qí bù néng zhōng qīng, hé yǐ dài tiān lǚ dì? kǒng zǐ yún: suī rì shā sān xìng zhī yǎng, yóu wèi bù xiào. yòu yuē: fù mǔ wéi qí jí zhī yōu. chí yí xiū shēn jié yǐ, wù lèi wú cǐ yì yě. xuán wěi zūn fèng mǔ shì jiào jiè, yǐ qīng jǐn jiàn chēng. xún shòu tiān gōng láng zhōng, qiān fèng gé shè rén.
崔玄暐,博陵安平人也。父行謹,為胡蘇令。本名曄,以字下體有則天祖諱, 乃改為玄暐。少有學行,深為叔父秘書監行功所器重。龍朔中,舉明經,累補庫部 員外郎。其母盧氏嘗誡之曰:「吾見姨兄屯田郎中辛玄馭云:『兒子從宦者,有人 來雲貧乏不能存,此是好消息。若聞貲貨充足,衣馬輕肥,此惡消息。』吾常重此 言,以為確論。比見親表中仕宦者,多將錢物上其父母,父母但知喜悅,竟不問此 物從何而來。必是祿俸余資,誠亦善事。如其非理所得,此與盜賊何別?縱無大咎, 獨不內愧於心?孟母不受魚鮓之饋,蓋為此也。汝今坐食祿俸,榮幸已多,若其不 能忠清,何以戴天履地?孔子云:『雖日殺三性之養,猶為不孝。』又曰:『父母 惟其疾之憂。』持宜修身潔已,勿累吾此意也。」玄暐遵奉母氏教誡,以清謹見稱。 尋授天宮郎中,遷鳳閣舍人。
zhǎng ān yuán nián, chāo bài tiān guān shì láng. měi jiè rán zì shǒu, dōu jué qǐng yè, pō wèi zhí zhèng zhě suǒ jì. zhuǎn wén chāng zuǒ chéng. jīng yuè yú, zé tiān wèi yuē: zì qīng gǎi zhí yǐ lái, xuǎn sī dà yǒu zuì guò. huò wén lìng shǐ nǎi shè zhāi zì qìng, cǐ yù shèng wèi tān è ěr. jīn yào qīng fù jiù rèn. yòu chú tiān guān shì láng, cì zá cǎi qī shí duàn. sān nián, bài luán tái shì láng tóng fèng gé luán tái píng zhāng shì, jiān tài zǐ zuǒ shù zǐ. sì nián, qiān fèng gé shì láng, jiā yín qīng guāng lù dài fū, réng yī jiù zhī zhèng shì. xiān shì, lái jùn chén zhōu xìng děng wū xiàn liáng shàn, jì tú jué shǎng, yīn yuán jí méi zhě shù bǎi jiā. xuán wěi gù chén qí wǎng zhuàng, zé tiān nǎi gǎn wù, xián cóng xuě miǎn.
長安元年,超拜天官侍郎。每介然自守,都絕請謁,頗為執政者所忌。轉文昌 左丞。經月余,則天謂曰:「自卿改職以來,選司大有罪過。或聞令史乃設齋自慶, 此欲盛為貪惡耳。今要卿復舊任。」又除天官侍郎,賜雜彩七十段。三年,拜鸞台 侍郎、同鳳閣鸞台平章事,兼太子左庶子。四年,遷鳳閣侍郎,加銀青光祿大夫, 仍依舊知政事。先是,來俊臣、周興等誣陷良善,冀圖爵賞,因緣籍沒者數百家。 玄暐固陳其枉狀,則天乃感悟,咸從雪免。
zé tiān jì nián, sòng jǐng hé zòu zhāng chāng zōng móu wèi bù guǐ, xuán wěi yì lǚ yǒu dǎng yán, zé tiān nǎi lìng fǎ sī zhèng duàn qí zuì. xuán wěi dì shēng shí wèi sī xíng shǎo qīng, yòu qǐng zhì yǐ dà pì. qí xiōng dì shǒu zhèng rú cǐ. shì shí, zé tiān bù yù, zǎi xiàng bù dé zhào jiàn zhě lěi yuè. jí jí shǎo jiān, xuán wěi zòu yán: huáng tài zǐ xiāng wáng rén QD míng xiào yǒu, zú kě qīn shì tāng yào. gōng jìn shì zhòng, fú yuàn bù lìng yì xìng chū rù. zé tiān yuē: shēn lǐng qīng hòu yì. xún yǐ yù zhū zhāng yì zhī gōng, zhuó bài zhōng shū lìng, fēng bó líng jùn gōng. zhōng zōng jiāng shòu fāng shù rén zhèng pǔ sī wèi mì shū jiān, xuán wěi qiè jiàn, jìng bù nà. xún jìn jué wèi wáng, cì shí fēng sì bǎi hù, jiǎn xiào yì zhōu dà dū dū fǔ zhǎng shǐ, jiān zhī dū du shì. qí hòu bèi lèi biǎn, shòu bái zhōu sī mǎ, zài dào bìng zú. jiàn zhōng chū, zèng tài zǐ tài shī.
則天季年,宋璟劾奏張昌宗謀為不軌,玄暐亦屢有讜言,則天乃令法司正斷其 罪。玄暐弟升時為司刑少卿,又請置以大辟。其兄弟守正如此。是時,則天不豫, 宰相不得召見者累月。及疾少間,玄暐奏言:「皇太子、相王仁QD明孝友,足可親 侍湯藥。宮禁事重,伏願不令異姓出入。」則天曰:「深領卿厚意。」尋以預誅張 易之功,擢拜中書令,封博陵郡公。中宗將授方術人鄭普思為秘書監,玄暐切諫, 竟不納。尋進爵為王,賜實封四百戶,檢校益州大都督府長史,兼知都督事。其後 被累貶,授白州司馬,在道病卒。建中初,贈太子太師。
xuán wěi yǔ dì shēng shén xiāng yǒu ài. zhū zǐ dì gū pín zhě, duō gōng zì fǔ yǎng jiào shòu, pō wèi dāng shí suǒ chēng. shēng, guān zhì shàng shū zuǒ chéng. xuán wěi shǎo shí pō shǔ shī fù, wǎn nián yǐ wèi fēi jǐ suǒ zhǎng, nǎi bù fù gòu sī, wéi dǔ zhì jīng jí, shù zuò wèi shì. suǒ zhuàn xíng jǐ yào fàn shí juǎn yǒu yì chuán shí juǎn yì shì chuán shí wǔ juǎn xùn zhù wén guǎn cí lín cè èr shí juǎn, bìng xíng yú dài. zi qú, pō yǐ wén xué zhī míng, guān lì zhōng shū shè rén lǐ bù shì láng. qú zi huàn, zì yǒu chuán. céng sūn yǐng, kāi chéng sān nián, zì shāng zhōu fáng yù pàn guān jiān diàn zhōng shì yù shǐ, rù wèi jiān chá yù shǐ.
玄暐與弟升甚相友愛。諸子弟孤貧者,多躬自撫養教授,頗為當時所稱。升, 官至尚書左丞。玄暐少時頗屬詩賦,晚年以為非己所長,乃不復構思,唯篤志經籍, 述作為事。所撰《行己要范》十卷、《友義傳》十卷、《義士傳》十五卷、訓注 《文館辭林策》二十卷,並行於代。子璩,頗以文學知名,官曆中書舍人、禮部侍 郎。璩子渙,自有傳。曾孫郢,開成三年,自商州防禦判官兼殿中侍御史,入為監 察御史。
zhāng jiǎn zhī, zì mèng jiāng, xiāng zhōu xiāng yáng rén yě. shǎo bǔ tài xué shēng, shè liè jīng shǐ, yóu hǎo sān lǐ, guó zi jì jiǔ líng hú dé fēn shén zhòng zhī. jìn shì zhuó dì, lèi bǔ qīng chéng chéng. yǒng chāng yuán nián, yǐ xián liáng zhēng shì, tóng shí cè zhě qiān yú rén, jiǎn zhī dú wèi dāng shí dì yī, zhuó bài jiān chá yù shǐ.
張柬之,字孟將,襄州襄陽人也。少補太學生,涉獵經史,尤好《三禮》,國 子祭酒令狐德棻甚重之。進士擢第,累補青城丞。永昌元年,以賢良征試,同時策 者千餘人,柬之獨為當時第一,擢拜監察御史。
shèng lì chū, lèi qiān fèng gé shè rén. shí hóng wén guǎn zhí xué shì wáng yuán gǎn zhe lùn yún: sān nián zhī sàng, hé sān shí liù yuè. jiǎn zhī zhe lùn bó zhī yuē:
聖歷初,累遷鳳閣舍人。時弘文館直學士王元感著論云:「三年之喪,合三十 六月。」柬之著論駁之曰:
sān nián zhī sàng, èr shí wǔ yuè, bù kān zhī diǎn yě. jǐn àn chūn qiū: lǔ xī gōng sān shí sān nián shí èr yuè yǐ sì, gōng hōng. wén gōng èr nián dōng, gōng zǐ suì rú qí nà bì. zuǒ chuán yuē lǐ yě. dù yù zhù yún: xī gōng sàng zhōng cǐ nián shí yī yuè, nà bì zài shí èr yuè. shì hūn lǐ, nà cǎi nà zhēng, jiē yǒu xuán xūn shù bó, zhū hóu zé wèi zhī nà bì. gài gōng wèi tài zǐ, yǐ xíng hūn lǐ. gù chuán chēng lǐ yě. gōng yáng chuán yuē: nà bì bù shū, cǐ hé yǐ shū? jī sàng qǔ. zài sān nián zhī wài hé yǐ jī? sān nián zhī nèi bù tú hūn. hé xiū zhù yún: xī gōng yǐ shí èr yuè hōng, zhì cǐ dōng wèi mǎn èr shí wǔ yuè, nà cǎi wèn míng nà jí, jiē zài sān nián zhī nèi, gù jī. hé xiū yǐ gōng shí èr yuè hōng, zhì cǐ dōng shí èr yuè cái èr shí sì yuè, fēi èr shí wǔ yuè, shì wèi sān nián ér tú hūn yě. àn jīng shū shí èr yuè yǐ sì gōng hōng, dù yù yǐ zhǎng lì tuī yǐ sì shì shí yī yuè shí èr rì, fēi shí èr yuè, shū shí èr yuè, shì jīng wù. wén gōng yuán nián sì yuè, zàng wǒ jūn xī gōng, chuán yuē, huǎn yě. zhū hóu wǔ yuè ér zàng, ruò shì shí èr yuè hōng, jí shì wǔ yuè, bù dé yán huǎn. míng zhī shì shí yī yuè hōng, gù zhù xī gōng sàng zhōng cǐ nián, zhì shí èr yuè ér mǎn èr shí wǔ yuè, gù qiū míng chuán yuē, lǐ yě. jù cǐ tuī bù, dù zhī kǎo xiào, qǐ gōng yáng zhī suǒ néng dǎi, kuàng qiū míng qīn shòu jīng yú zhòng ní hū? qiě èr chuán hé dù suǒ zhēng, wéi zhēng yī yuè, bù zhēng yī nián. qí èr shí wǔ yuè chú sàng, yóu lái wú bié. cǐ zé chūn qiū sān nián zhī sàng, èr shí wǔ yuè zhī míng yàn yě.
三年之喪,二十五月,不刊之典也。謹案《春秋》:「魯僖公三十三年十二月 乙巳,公薨。」「文公二年冬,公子遂如齊納幣。」《左傳》曰「禮也。」杜預注 云:「僖公喪終此年十一月,納幣在十二月。士婚禮,納採納徵,皆有玄纁束帛, 諸侯則謂之納幣。蓋公為太子,已行婚禮。」故《傳》稱禮也。《公羊傳》曰: 「納幣不書,此何以書?譏喪娶。在三年之外何以譏?三年之內不圖婚。」何休注 云:「僖公以十二月薨,至此冬未滿二十五月,納采、問名、納吉,皆在三年之內, 故譏。」何休以公十二月薨,至此冬十二月才二十四月,非二十五月,是未三年而 圖婚也。按《經》書「十二月乙巳公薨」,杜預以《長曆》推乙巳是十一月十二日, 非十二月,書十二月,是《經》誤。「文公元年四月,葬我君僖公」,《傳》曰, 緩也。諸侯五月而葬,若是十二月薨,即是五月,不得言緩。明知是十一月薨,故 注僖公喪終此年,至十二月而滿二十五月,故丘明《傳》曰,禮也。據此推步,杜 之考校,豈公羊之所能逮,況丘明親受《經》於仲尼乎?且二《傳》何、杜所爭, 唯爭一月,不爭一年。其二十五月除喪,由來無別。此則《春秋》三年之喪,二十 五月之明驗也。
shàng shū yī xùn yún: chéng tāng jì méi, tài jiǎ yuán nián, wéi yuán sì shí yǒu èr yuè, yī yǐn sì yú xiān wáng, fèng sì wáng zhī jiàn jué zǔ. kǒng ān guó zhù yún: tāng yǐ yuán nián shí yī yuè bēng. jù cǐ, zé èr nián shí yī yuè xiǎo xiáng, sān nián shí yī yuè dà xiáng. gù tài jiǎ zhōng piān yún: wéi sān sì shí yǒu èr yuè shuò, yī yǐn yǐ miǎn fú fèng sì wáng guī yú bó. shì shí yī yuè dà xiáng, qì shí èr yuè shuò rì, jiā wáng miǎn fú jí ér guī bó yě. shì kǒng yán tāng yuán nián shí yī yuè zhī míng yàn. gù mìng yún: sì yuè zāi shēng pò, wáng bù yì, shì sì yuè shí liù rì yě. yì rì yǐ chǒu, wáng bēng, shì shí qī rì yě. dīng mǎo, mìng zuò cè dù, shì shí jiǔ rì yě. yuè qī rì guǐ yǒu, bó xiāng mìng shì xū cái, shì sì yuè èr shí wǔ rì yě. zé chéng wáng bēng zhì kāng wáng má miǎn fǔ shang, zhōng jiān yǒu shí yuè, kāng wáng fāng shǐ jiàn miào. zé zhī tāng bēng zài shí yī yuè, yān tíng zhì liàn qì, fāng shǐ shí èr yuè, zhī jiàn qí zǔ. gù mìng jiàn miào qì, zhū hóu chū miào mén qí, yī xùn yán zhī jiàn jué zǔ, hóu diān qún hòu xián zài, zé bēng jí jiàn miào, yīn zhōu zhī lǐ bìng tóng. cǐ zhōu yīn yú yīn lǐ, sǔn yì kě zhī yě. bù dé yuán nián yǐ qián, bié yǒu yī nián. cǐ shàng shū sān nián zhī sàng, èr shí wǔ yuè zhī míng yàn yě.
《尚書伊訓》云:「成湯既沒,太甲元年,惟元祀十有二月,伊尹祀於先王, 奉嗣王祗見厥祖。」孔安國注云:「湯以元年十一月崩。」據此,則二年十一月小 祥,三年十一月大祥。故《太甲》中篇云:「惟三祀十有二月朔,伊尹以冕服奉嗣 王歸於亳。」是十一月大祥,訖十二月朔日,加王冕服吉而歸亳也。是孔言「湯元 年十一月」之明驗。《顧命》云:「四月哉生魄,王不懌」,是四月十六日也。 「翌日乙丑,王崩」,是十七日也。「丁卯,命作冊度」,是十九日也。「越七日 癸酉,伯相命士須材」,是四月二十五日也。則成王崩至康王麻冕黼裳,中間有十 月,康王方始見廟。則知湯崩在十一月,淹停至殮訖,方始十二月,祗見其祖。 《顧命》見廟訖,諸侯出廟門俟,《伊訓》言「祗見厥祖,侯甸群後咸在』,則崩 及見廟,殷、周之禮並同。此周因於殷禮,損益可知也。不得元年以前,別有一年。 此《尚書》三年之喪,二十五月之明驗也。
lǐ jì sān nián wèn yún: sān nián zhī sàng, èr shí wǔ yuè ér bì, āi tòng wèi jǐn, sī mù wèi wàng, rán ér fú yǐ shì duàn zhī zhě, qǐ bù sòng sǐ yǒu yǐ, fù shēng yǒu jié? yòu sàng fú sì zhì yún: biàn ér cóng yí, gù dà xiáng gǔ sù qín, gào rén yǐ zhōng. yòu jiān chuán yún: qī ér xiǎo xiáng, shí cài guǒ. yòu qī ér dà xiáng, yǒu xī jiàng. zhōng yuè ér dàn, shí jiǔ ròu. yòu sàng fú xiǎo jì yún: zài qī zhī sàng, sān nián yě. qī zhī sàng, èr nián yě. jiǔ yuè qī yuè zhī sàng, sān shí yě. wǔ yuè zhī sàng, èr shí yě. sān yuè zhī sàng, yī shí yě. cǐ lǐ jì sān nián zhī sàng, èr shí wǔ yuè zhī míng yàn yě.
《禮記三年問》云:「三年之喪,二十五月而畢,哀痛未盡,思慕未忘,然而 服以是斷之者,豈不送死有已,復生有節?」又《喪服四制》云:「變而從宜,故 大祥鼓素琴,告人以終。」又《間傳》云:「期而小祥,食菜果。又期而大祥,有 醯醬。中月而禫,食酒肉。」又《喪服小記》云:「再期之喪,三年也。期之喪, 二年也。九月七月之喪,三時也。五月之喪,二時也。三月之喪,一時也。」此 《禮記》三年之喪,二十五月之明驗也。
yí lǐ shì yú lǐ yún: qī ér xiǎo xiáng. yòu qī ér dà xiáng. zhōng yuè ér dàn, shì yuè yě jí jì. cǐ lǐ zhōu gōng suǒ zhì, zé yí lǐ sān nián zhī sàng, èr shí wǔ yuè zhī míng yàn yě.
《儀禮士虞禮》云:「期而小祥。又期而大祥。中月而禫,是月也吉祭。」此 禮周公所制,則《儀禮》三年之喪,二十五月之明驗也。
cǐ sì yàn zhě, bìng lǐ jīng zhèng wén, huò zhōu gōng suǒ zhì, huò zhòng ní suǒ shù, wú zi qǐ dé yǐ lǐ jì dài shèng suǒ xiū, zhé yù pái huǐ? hàn chū gāo táng shēng chuán lǐ, jì wèi zhōu bèi, xuān dì shí shǎo chuán hòu cāng yīn yān zhōng kǒng bì suǒ dé wǔ shí liù piān zhe qū tái jì yǐ shòu dì zǐ dài dé dài shèng qìng pǔ sān rén, hé yǐ zhèng jīng jí sūn qīng suǒ shù, bìng xiāng fú huì. liè yú xué guān, nián dài yǐ jiǔ. jīn wú duān gòu zào yì lùn, jì wú yī jù, shēn kě tàn xī. qí èr shí wǔ yuè, xiān rú kǎo xiào, wéi zhèng kāng chéng zhù yí lǐ zhōng yuè ér dàn, yǐ zhōng yuè jiān yī yuè, zì sǐ zhì dàn fán èr shí qī yuè. yòu jiě dàn yún: yán dàn dàn rán píng ān zhī yì yě. jīn jiē èr shí qī yuè fù cháng, cóng zhèng yì yě. yú yuè rù dàn, dàn jì fù cháng, zé èr shí wǔ yuè wèi miǎn sàng yǐ. èr shí wǔ yuè èr shí qī yuè, qí yì běn tóng.
此四驗者,並禮經正文,或周公所制,或仲尼所述,吾子豈得以《禮記》戴聖 所修,輒欲排毀?漢初高堂生傳《禮》,既未周備,宣帝時少傳后蒼因淹中孔壁所 得五十六篇著《曲台記以授弟子戴德、戴聖、慶溥三人,合以正經及孫卿所述,並 相符會。列於學官,年代已久。今無端構造異論,既無依據,深可嘆息。其二十五 月,先儒考校,唯鄭康成注《儀禮》「中月而禫」,以「中月間一月,自死至禫凡 二十七月」。又解禫云:「言澹澹然平安之意也。今皆二十七月復常,從鄭議也。 逾月入禫,禫既復常,則二十五月為免喪矣。二十五月、二十七月,其議本同。
qiè yǐ zi zhī yú fù mǔ sàng yě, yǒu zhōng shēn zhī tòng, chuàng jù zhě rì jiǔ, tòng shēn zhě yù chí, qǐ tú suì yuè ér yǐ hū? gù liàn ér kǎi rán zhě, gài bēi mù zhī huái wèi jǐn, ér yǒng pǐ zhī qíng yǐ xiē xiáng ér kuò rán zhě, gài āi shāng zhī tòng yǐ chú, ér gū miǎo zhī niàn gèng qǐ. cǐ jiē qíng zhī suǒ zhì, qǐ wài shì zāi. gù jì yuē: sān nián zhī sàng, yì tóng guò xì, xiān wáng lì qí zhōng zhì, yǐ chéng wén lǐ. shì yǐ xiáng zé gǎo dài sù pī, dàn zé wú suǒ bù pèi. jīn wú zi jiāng xùn qíng qì lǐ, shí wèi guāi pì. fū qì cuī má zhī fú, xí jǐn hú zhī yī, háng dào zhī rén, jiē bù rěn yě, zhí wèi jié zhī yǐ lǐ, wú kě nài hé. gù yóu yě bù néng guò zhì wèi zǐ fú, lǐ yě bù néng guò qī kū qí mǔ. fū qǐ bù huái, jù míng jiào bī jǐ yě. ruò kǒng zhèng hé dù zhī tú, bìng mìng dài tǐng shēng, fàn mó lái yì, gōng qiáng jī rèn, wèi yì kě kuī. dàn zuān yǎng bù xiū, dāng jiàn rù shèng jìng, jù láo zhōng nián kū kū, xū sì yǒu yán? qǐng suǒ yǒu jǐ shou shì xiān rú, yuàn qiě yǐ shí xiāo xī.
竊以子之於父母喪也,有終身之痛,創巨者日久,痛深者愈遲,豈徒歲月而已 乎?故練而慨然者,蓋悲慕之懷未盡,而踴擗之情已歇;祥而廓然者,蓋哀傷之痛 已除,而孤邈之念更起。此皆情之所致,豈外飾哉。故《記》曰:三年之喪,義同 過隙,先王立其中制,以成文理。是以祥則縞帶素紕,禫則無所不佩。今吾子將徇 情棄禮,實為乖僻。夫棄縗麻之服,襲錦縠之衣,行道之人,皆不忍也,直為節之 以禮,無可奈何。故由也不能過制為姊服,鯉也不能過期哭其母。夫豈不懷,懼名 教逼己也。若孔、鄭、何、杜之徒,並命代挺生,范模來裔,宮牆積仞,未易可窺。 但鑽仰不休,當漸入勝境,詎勞終年矻矻,虛肆莠言?請所有掎扌適先儒,願且以 時消息。
shí rén yǐ jiǎn zhī suǒ bó, pō hé yú lǐ diǎn.
時人以柬之所駁,頗合於禮典。
shì suì, tū jué mò chuài biǎo yán yǒu nǚ qǐng hé qīn, zé tiān shèng yì xǔ zhī, yù lìng huái yáng jùn wáng yán xiù qǔ zhī. jiǎn zhī zòu yuē: zì gǔ wú tiān zǐ qiú qǔ yí dí nǚ yǐ pèi zhōng guó wáng zhě. biǎo rù, pō wǔ qí zhǐ. shén gōng chū, chū wèi hé zhōu cì shǐ, xún zhuǎn shǔ zhōu cì shǐ. jiù lì, měi suì chà bīng mù wǔ bǎi rén wǎng yáo zhōu zhèn shǒu, lù yuè shān xiǎn, sǐ zhě shén duō. jiǎn zhī biǎo lùn qí bì yuē:
是歲,突厥默啜表言有女請和親,則天盛意許之,欲令淮陽郡王延秀娶之。柬 之奏曰:「自古無天子求娶夷狄女以配中國王者。」表入,頗忤其旨。神功初,出 為合州刺史,尋轉蜀州刺史。舊例,每歲差兵募五百人往姚州鎮守,路越山險,死 者甚多。柬之表論其弊曰:
chén qiè àn yáo zhōu zhě, gǔ āi láo zhī jiù guó. jué yù huāng wài, shān gāo shuǐ shēn, zì shēng rén yǐ lái, jì yú hòu hàn, bù yǔ zhōng guó jiāo tōng. qián hàn táng méng kāi yè láng diān zuó, ér āi láo bù fù. zhì guāng wǔ jì nián, shǐ qǐng nèi shǔ, hàn zhì yǒng chāng jùn yǐ tǒng lǐ zhī, nǎi shōu qí yán bù tǎn jì zhī shuì, yǐ lì zhōng tǔ. qí guó xī tōng dà qín, nán tōng jiāo zhǐ, qí zhēn yì bǎo, jìn gòng suì shí bù què. liú bèi jù yǒu bā shǔ, cháng yǐ jiǎ bīng bù chōng. jí bèi sǐ, zhū gé liàng wǔ yuè dù lú, shōu qí jīn yín yán bù yǐ yì jūn chǔ, shǐ zhāng bó qí xuǎn qí jìn zú sōu bīng yǐ zēng wǔ bèi. gù shǔ zhì chēng zì liàng nán zhēng zhī hòu, guó yǐ fù ráo, jiǎ bīng chōng zú. yóu cǐ yán zhī, zé qián dài zhì jùn, qí lì pō shēn. jīn yán bù zhī shuì bù gōng, zhēn qí zhī gòng bù rù, gē jǐ zhī yòng bù shí yú róng háng, bǎo huò zhī zī bù shū yú dà guó, ér kōng jié fǔ kù, qū lǜ píng rén, shòu yì mán yí, gān nǎo tú dì, chén qiè wèi guó jiā xī zhī.
臣竊按姚州者,古哀牢之舊國。絕域荒外,山高水深,自生人以來,洎於後漢, 不與中國交通。前漢唐蒙開夜郎滇筰,而哀牢不附。至光武季年,始請內屬,漢置 永昌郡以統理之,乃收其鹽布毯罽之稅,以利中土。其國西通大秦,南通交趾,奇 珍異寶,進貢歲時不闕。劉備據有巴蜀,常以甲兵不充。及備死,諸葛亮五月渡瀘, 收其金銀鹽布以益軍儲,使張伯岐選其勁卒搜兵以增武備。故《蜀志》稱自亮南征 之後,國以富饒,甲兵充足。由此言之,則前代置郡,其利頗深。今鹽布之稅不供, 珍奇之貢不入,戈戟之用不實於戎行,寶貨之資不輸於大國,而空竭府庫,驅率平 人,受役蠻夷,肝腦塗地,臣竊為國家惜之。
xī hàn yǐ dé lì jì duō, lì bó nán shān, shè lán cāng shuǐ, gèng zhì bó nán āi láo èr xiàn. shǔ rén chóu yuàn, xíng zhě zuò gē yuē: lì bó nán, yuè lán jīn, dù lán cāng, wèi tā rén. gài jī hàn tān zhēn qí yán bù zhī lì, ér wèi mán yí zhī suǒ qū yì yě. hàn huò qí lì, rén qiě yuàn gē. jīn jiǎn hào guó chǔ, fèi yòng rì guǎng, ér shǐ bì xià zhī chì zǐ shēn gāo yě cǎo, hái gǔ bù guī, lǎo mǔ yòu zǐ, āi hào wàng jì yú qiān lǐ zhī wài. yú guó jiā wú sī fà zhī lì, zài bǎi xìng shòu zhōng shēn zhī kù. chén qiè wèi guó jiā tòng zhī.
昔漢以得利既多,歷博南山,涉蘭倉水,更置博南、哀牢二縣。蜀人愁怨,行 者作歌曰:「歷博南,越蘭津,渡蘭蒼,為他人。」蓋譏漢貪珍奇鹽布之利,而為 蠻夷之所驅役也。漢獲其利,人且怨歌。今減耗國儲,費用日廣,而使陛下之赤子 身膏野草,骸骨不歸,老母幼子,哀號望祭於千里之外。於國家無絲髮之利,在百 姓受終身之酷。臣竊為國家痛之。
wǎng zhě, zhū gé liàng pò nán zhōng, shǐ qí qú lǜ zì xiāng tǒng lǐng, bù zhì hàn guān, yì bù liú bīng zhèn shǒu. rén wèn qí gù, liàng yán zhì guān liú bīng yǒu sān bù yì. dà yì yǐ zhì guān yí hàn zá jū, cāi xián bì qǐ liú bīng yùn liáng, wèi huàn gèng zhòng hū ruò fǎn pàn, láo fèi gèng duō. dàn cū shè jì gāng, zì rán ān dìng. chén qiè yǐ liàng zhī cǐ cè, miào dé jī mí mán yí zhī shù.
往者,諸葛亮破南中,使其渠率自相統領,不置漢官,亦不留兵鎮守。人問其 故,亮言置官留兵有三不易。大意以置官夷漢雜居,猜嫌必起;留兵運糧,為患更 重;忽若反叛,勞費更多。但粗設紀綱,自然安定。臣竊以亮之此策,妙得羈縻蠻 夷之術。
jīn yáo fǔ suǒ zhì zhī guān, jì wú ān biān jìng kòu zhī xīn, yòu wú gé liàng qiě zòng qiě qín zhī jì. wéi zhī guǐ móu jiǎo suàn, zì qíng gē bō, tān dāo jié lüè, jī yǐ wèi cháng. shàn dòng qiú qú, yí chéng péng dǎng, zhé zhī chǎn xiào, qǔ mèi mán yí, bài guì qū fú, wú fù cán chǐ. tí qiè zǐ dì, xiào yǐn xiōng yú, jù huì pú bó, yī zhì lèi wàn. jiàn nán bū táo, zhōng yuán wáng mìng, yǒu èr qiān yú hù, jiàn sàn zài bǐ zhōu, zhuān yǐ lüè duó wèi yè. yáo zhōu běn lóng shuò zhōng wǔ líng xiàn zhǔ bù shí zǐ rén zòu zhì zhī, hòu zhǎng shǐ lǐ xiào ràng xīn wén xié bìng wèi qún mán suǒ shā. qián cháo qiǎn láng jiāng zhào wǔ guì tǎo jī, guì jí shǔ bīng yīng shí pò bài, jiào lèi wú yí. yòu shǐ jiāng jūn lǐ yì zǒng děng wǎng zhēng, láng jiāng liú huì jī zài zhèn zhàn sǐ, qí zhōu nǎi fèi. chén qiè yǐ zhū gé liàng chēng zhì guān liú bīng yǒu sān bù yì, qí yán nǎi yàn. zhì chuí gǒng sì nián, mán láng jiāng wáng shàn bǎo kūn zhōu cì shǐ cuàn gān fú yòu qǐng zhì zhōu, zòu yán suǒ yǒu kè shuì, zì chū yáo fǔ guǎn nèi, gèng bù láo rǎo shǔ zhōng. jí zhì zhōu hòu, lù shì cān jūn lǐ léng wèi mán suǒ shā. yán zài zhōng, sī mǎ chéng chēn zòu qǐng yú lú nán zhì zhèn qī suǒ, qiǎn shǔ bīng fáng shǒu, zì cǐ shǔ zhōng sāo rǎo, yú jīn bù xī.
今姚府所置之官,既無安邊靜寇之心,又無葛亮且縱且擒之伎。唯知詭謀狡算, 恣情割剝,貪叨劫掠,積以為常。扇動酋渠,遺成朋黨,折支諂笑,取媚蠻夷,拜 跪趨伏,無復慚恥。提挈子弟,嘯引凶愚,聚會蒲博,一擲累萬。劍南逋逃,中原 亡命,有二千餘戶,見散在彼州,專以掠奪為業。姚州本龍朔中武陵縣主簿石子仁 奏置之,後長史李孝讓、辛文協並為群蠻所殺。前朝遣郎將趙武貴討擊,貴及蜀兵 應時破敗,噍類無遺。又使將軍李義總等往征,郎將劉惠基在陣戰死,其州乃廢。 臣竊以諸葛亮稱置官留兵有三不易,其言乃驗。至垂拱四年,蠻郎將王善寶、昆州 刺史爨乾福又請置州,奏言所有課稅,自出姚府管內,更不勞擾蜀中。及置州後, 錄事參軍李棱為蠻所殺。延載中,司馬成琛奏請於瀘南置鎮七所,遣蜀兵防守,自 此蜀中騷擾,於今不息。
qiě yáo fǔ zǒng guǎn wǔ shí qī zhōu, jù huá yóu kè, bù kě shèng shù. guó jiā shè guān fēn zhí, běn yǐ huà sú fáng jiān, wú chǐ wú yàn, láng jí zhì cǐ. jīn bù wèn yí xià, fù zuì bìng shēn, jiàn dào lù jié shā, bù néng jìn zhǐ, kǒng yī dàn jīng rǎo, wèi huò zhuǎn dà. fú qǐ shěng bà yáo zhōu, shǐ lì guī fǔ, suì shí cháo jìn, tóng zhī fān guó. lú nán zhū zhèn, yì jiē xī fèi, yú lú běi zhì guān, bǎi xìng zì fēi fèng shǐ rù fān, bù xǔ jiāo tōng wǎng lái. zēng guī fǔ bīng xuǎn, zé qīng liáng zǎi mù yǐ tǒng lǐ zhī. chén yú jiāng wèi wěn biàn.
且姚府總管五十七州,巨猾遊客,不可勝數。國家設官分職,本以化俗妨奸, 無恥無厭,狼籍至此。今不問夷夏,負罪並深,見道路劫殺,不能禁止,恐一旦驚 擾,為禍轉大。伏乞省罷姚州,使隸巂府,歲時朝覲,同之蕃國。瀘南諸鎮,亦皆 悉廢,於瀘北置關,百姓自非奉使入蕃,不許交通往來。增巂府兵選,擇清良宰牧 以統理之。臣愚將為穩便。
shū zòu, zé tiān bù nà.
疏奏,則天不納。
hòu lèi bài jīng zhōu dà dū dū fǔ zhǎng shǐ. zhǎng ān zhōng, zhào wèi sī xíng shǎo qīng, qiān qiū guān shì láng. shí xià guān shàng shū yáo chóng wèi líng wǔ jūn shǐ, jiāng xíng, zé tiān lìng jǔ wài sī kān wèi zǎi xiàng zhě. chóng duì yuē: zhāng jiǎn zhī chén hòu yǒu móu, néng duàn dà shì, qiě qí rén nián lǎo, wéi bì xià jí yòng zhī. zé tiān dēng shí zhào jiàn, xún tóng fèng gé luán tái píng zhāng shì. wèi jǐ, qiān fèng gé shì láng, réng zhī zhèng shì. jí zhū zhāng yì zhī xiōng dì, jiǎn zhī shǒu móu qí shì. zhōng zōng jí wèi, yǐ gōng zhuó bài tiān guān shàng shū fèng gé luán tái sān pǐn, fēng hàn yáng jùn gōng, shí shí fēng wǔ bǎi hù, wèi jǐ, qiān zhōng shū lìng, jiān xiū guó shǐ. yuè yú, jìn fēng hàn yáng jùn wáng, jiā shòu tè jìn, lìng bà zhī zhèng shì.
後累拜荊州大都督府長史。長安中,召為司刑少卿,遷秋官侍郎。時夏官尚書 姚崇為靈武軍使,將行,則天令舉外司堪為宰相者。崇對曰:「張柬之沉厚有謀, 能斷大事,且其人年老,惟陛下急用之。」則天登時召見,尋同鳳閣鸞台平章事。 未幾,遷鳳閣侍郎,仍知政事。及誅張易之兄弟,柬之首謀其事。中宗即位,以功 擢拜天官尚書、鳳閣鸞台三品,封漢陽郡公,食實封五百戶,未幾,遷中書令,監 修國史。月余,進封漢陽郡王,加授特進,令罷知政事。
qí nián qiū, jiǎn zhī biǎo qǐng guī xiāng zhōu yǎng jí. xǔ zhī, réng tè shòu xiāng zhōu cì shǐ, yòu bài qí zi yī wèi zhù zuò láng, lìng suí fù zhī rèn. shàng qīn fù shī zǔ dào, yòu lìng qún gōng jiàn sòng yú dìng dǐng mén wài. jiǎn zhī zhì xiāng zhōu, yǒu xiāng qīn jiù jiāo dǐ zuì zhě, bì shēn wén zhì fǎ, wú suǒ zòng shě. qí zi yī shì yǐ lì gōng, měi jiàn zhū shǎo zhǎng, bù yǐ lǐ jiē, shí yì yǐ wèi bù néng yì jīng chǔ zhī piāo xìng yān. xún wèi wǔ sān sī suǒ gòu, biǎn shòu xīn zhōu sī mǎ. jiǎn zhī zhì xīn zhōu, fèn huì ér zú, nián bā shí yú, jǐng yún yuán nián, zhì yuē: bāo dé jì gōng, shì huá diǎn cè shì zhōng zhuī yuǎn, lǐ guāng míng jiào. gù lì bù shàng shū zhāng jiǎn zhī yì dài xìng yùn, mó míng dì dào, jīng lún jiǎn è, fēng fàn yóu cún. wǎng shǔ huí xié, gòu chéng xìn jiù, wú gū fàng zhú, lún méi huāng xiá. yán niàn xūn xián, liáng shēn zhěn dào, yí jiā chǒng zèng, shì bì yōu quán. kě zèng zhōng shū lìng, fēng hàn yáng jùn gōng. jiàn zhōng chū, yòu zèng sī tú. xuán sūn jǐng, kāi chéng èr nián, zì yí chéng wèi qiān shòu ān wèi.
其年秋,柬之表請歸襄州養疾。許之,仍特授襄州刺史,又拜其子漪為著作郎, 令隨父之任。上親賦詩祖道,又令群公餞送於定鼎門外。柬之至襄州,有鄉親舊交 抵罪者,必深文致法,無所縱舍。其子漪恃以立功,每見諸少長,不以禮接,時議 以為不能易荊楚之剽性焉。尋為武三思所構,貶授新州司馬。柬之至新州,憤恚而 卒,年八十餘,景雲元年,制曰:「褒德紀功,事華典冊;飾終追遠,理光名教。 故吏部尚書張柬之翼戴興運,謨明帝道,經綸謇諤,風範猶存。往屬回邪,構成釁 咎,無辜放逐,淪沒荒遐。言念勛賢,良深軫悼,宜加寵贈,式賁幽泉。可贈中書 令,封漢陽郡公。」建中初,又贈司徒。玄孫璟,開成二年,自宜城尉遷壽安尉。
yuán shù jǐ, cāng zhōu dōng guāng rén yě. zhǎng ān zhōng, lì qiān sī xíng shǎo qīng, jiān zhī xiāng wáng fǔ sī mǎ shì. jìng huī děng jiāng zhū zhāng yì zhī xiōng dì, shù jǐ yù qí móu yì, yòu cóng xiāng wáng tǒng lǜ nán yá bīng zhàng, yǐ bèi fēi cháng. jí shì dìng, jiā yín qīng guāng lù dài fū, xíng zhōng shū shì láng tóng zhōng shū mén xià sān pǐn, fēng nán yáng jùn gōng, shí shí fēng wǔ bǎi hù. jiāng zuò shǎo jiàng yáng wù lián sù yǐ gōng qiǎo jiàn yòng, zhōng xìng chū, shù jǐ kǒng qí gèng qǐ yóu yú chǐ mí zhī duān, yán yú zhōng zōng yuē: wù lián zhì wèi jiǔ qīng, jī yǒu suì nián, kǔ yán jiā móu, wú zú kě jì. měi gōng shì yíng gòu, bì wù qí chǐ, ruò bù chì zhī, hé yǐ guǎng zhāo shèng dé? yóu shì zuǒ shòu wù lián líng zhōu cì shǐ. shù jǐ é zhuó bài zhōng shū lìng, réng jiā tè jìn, fēng nán yáng jùn wáng, bà zhī zhèng shì. zé tiān bēng, yí zhì jiā shí fēng mǎn qī bǎi hù. hòu yǔ jìng huī děng lèi zāo biǎn chù, liú yú huán zhōu. xún wèi zhōu lì zhēn suǒ bī, yǐn yě gě zhī shù shēng, shù jǐ cháng fú huáng jīn, ěr dú fā, fèn mèn, yǐ shǒu jué dì, qǔ tǔ ér shí, zhǎo jiǎ dài jǐn, jìng bù sǐ, nǎi jī shā zhī. jiàn zhōng chū, zèng tài zǐ tài fù. céng sūn dé wén, jǔ jìn shì, kāi chéng sān nián, shòu mì shū shěng xiào shū láng.
袁恕己,滄州東光人也。長安中,歷遷司刑少卿,兼知相王府司馬事。敬暉等 將誅張易之兄弟,恕己預其謀議,又從相王統率南衙兵仗,以備非常。及事定,加 銀青光祿大夫,行中書侍郎、同中書門下三品,封南陽郡公,食實封五百戶。將作 少匠楊務廉素以工巧見用,中興初,恕己恐其更啟游娛侈靡之端,言於中宗曰: 「務廉致位九卿,積有歲年,苦言嘉謀,無足可紀。每宮室營構,必務其侈,若不 斥之,何以廣昭聖德?」由是左授務廉陵州刺史。恕己俄擢拜中書令,仍加特進, 封南陽郡王,罷知政事。則天崩,遺制加實封滿七百戶。後與敬暉等累遭貶黜,流 於環州。尋為周利貞所逼,飲野葛汁數升,恕己常服黃金,餌毒發,憤悶,以手掘 地,取土而食,爪甲殆盡,竟不死,乃擊殺之。建中初,贈太子太傅。曾孫德文, 舉進士,開成三年,授秘書省校書郎。
shǐ chén yuē: xī fū chāi rù yuè, gōu jiàn bǎo yú huì jī, bù tīng zi xū zhī yán, ér yǒu yǒng dōng zhī tàn. cǐ wǔ wáng chú xiōng fǎn zhèng, dé jì chéng gōng. dāng shì shí, yàn fàn jìng huī wò bīng quán shì, sān sī yōu jì qí dǎng bàn jiān, ruò cóng jì chǎng zhī yán, níng yǒu lì zhēn zhī huò? gài yǐ xīn huái bù rěn, jù shī hòu tú, chù xuē liú yí, lǐ gù rán yě. qiě shān màn ér bù néng bá běn, jiàn móu ér shàng qiàn fáng wēi, sǐ jí wú gū, huò yóu zì duō. shī duàn zhào luàn yě, bù yì yí zāi!
史臣曰:昔夫差入越,勾踐保於會稽,不聽子胥之言,而有甬東之嘆。此五王 除凶返正,得計成功。當是時,彥范、敬暉握兵全勢,三思、攸暨其黨半殲,若從 季昶之言,寧有利貞之禍?蓋以心懷不忍,遽失後圖,黜削流移,理固然也。且芟 蔓而不能拔本,建謀而尚欠防微,死即無辜,禍由自掇。失斷召亂也,不亦宜哉!
zàn yuē: jiē bǐ wǔ wáng, zhōng yú yǒu táng. zhī huǒ zài mù, wèi qí wú shāng. huò fā jì kè, shì cuī mí dāng. hé shì bù mǐn, zhōu shēn zhī fáng.
贊曰:嗟彼五王,忠於有唐。知火在木,謂其無傷。禍發既克,勢摧靡當。何 事不敏,周身之防。