tiān zuò huáng dì sān
天祚皇帝三
bǎo dà yuán nián chūn zhēng yuè dīng yǒu shuò, gǎi yuán, sì shè. chū, jīn rén xìng bīng, jùn xiàn suǒ shī jǐ bàn. shàng yǒu sì zǐ: zhǎng zhào wáng, mǔ zhào zhāo róng cì jìn wáng, mǔ wén fēi cì qín wáng xǔ wáng, jiē yuán fēi shēng. guó rén zhī jìn wáng zhī xián, shēn suǒ shǔ wàng. yuán fēi zhī xiōng shū mì shǐ xiāo fèng xiān kǒng qín wáng bù dé lì, qián tú zhī. wén fēi zǐ mèi sān rén: zhǎng shì yē lǜ tà hé lǐ, cì wén fēi, cì shì yú dǔ. yī rì, qí zǐ ruò mèi jù huì jūn qián, fèng xiān fěng rén wū fù mǎ xiāo yù jí yú dǔ děng móu lì jìn wáng, shì jué, yù tà hé lǐ děng fú zhū, wén fēi yì cì sǐ dú jìn wáng wèi rěn jiā zuì. yú dǔ zài jūn zhōng, wén zhī dà jù, jí lǜ qiān yú qí pàn rù jīn. shàng qiǎn zhī xī wáng fǔ shì xiāo xiá mǎi běi fǔ zǎi xiàng xiāo dé gōng dà cháng gǔn yē lǜ dì lǐ gū guī zhōu guān chá shǐ xiāo hé shàng nú sì jūn tài shī xiāo wò jiāng suǒ bù bīng zhuī zhī. jí zhū lǘ shān xiàn, zhū jiāng yì yuē: zhǔ shàng xìn xiāo fèng xiān yán, fèng xiān shì wú bèi miè rú yě. yú dǔ nǎi zōng shì háo jùn, cháng bù kěn wèi fèng xiān xià. ruò qín yú dǔ, tā rì wú dǎng jiē yú dǔ yě! bù ruò zòng zhī. hái, jí dài yuē: zhuī xí bù jí. fèng xiān jì jiàn yú dǔ zhī wáng, kǒng hòu rì zhū xiào yì pàn, suì quàn zhòu jiā jué shǎng, yǐ jié zhòng xīn. yǐ xiāo xiá mǎi wèi xī wáng, xiāo dé gōng shì zhōng shū mén xià píng zhāng shì jiān pàn shàng jīng liú shǒu shì, yē lǜ dì lǐ gū wèi lóng hǔ wèi shàng jiāng jūn, xiāo hé shàng nú jīn wú wèi shàng jiāng jūn, xiāo wò zhèn guó dà jiāng jūn. èr yuè, xìng yuān yāng luò. xià wǔ yuè, zhì hé lǐ xuè. qiū qī yuè, liè tàn shān. jiǔ yuè, zhì nán jīng. dōng shí yī yuè guǐ hài, yǐ xī jīng liú shǒu zhào wáng xí ní liè wèi tì yǐn.
保大元年春正月丁酉朔,改元,肆赦。初,金人興兵,郡縣所失幾半。上有四子:長趙王,母趙昭容;次晉王,母文妃;次秦王、許王,皆元妃生。國人知晉王之賢,深所屬望。元妃之兄樞密使蕭奉先恐秦王不得立,潛圖之。文妃姊妹三人:長適耶律撻曷里,次文妃,次適余睹。一日,其姊若妹俱會軍前,奉先諷人誣駙馬蕭昱及余睹等謀立晉王,事覺,昱、撻曷里等伏誅,文妃亦賜死;獨晉王未忍加罪。余睹在軍中,聞之大懼,即率千餘騎叛入金。上遣知奚王府事蕭遐買、北府宰相蕭德恭、大常袞耶律諦里姑、歸州觀察使蕭和尚奴、四軍太師蕭斡將所部兵追之。及諸閭山縣,諸將議曰:「主上信蕭奉先言,奉先視吾輩蔑如也。余睹乃宗室豪俊,常不肯為奉先下。若擒余睹,他日吾黨皆余睹也!不若縱之。」還,即紿曰:「追襲不及。」奉先既見余睹之亡,恐後日諸校亦叛,遂勸驟加爵賞,以結眾心。以蕭遐買為奚王,蕭德恭試中書門下平章事兼判上京留守事,耶律諦里姑為龍虎衛上將軍,蕭和尚奴金吾衛上將軍,蕭斡鎮國大將軍。二月,幸鴛鴦濼。夏五月,至曷里狘。秋七月,獵炭山。九月,至南京。冬十一月癸亥,以西京留守趙王習泥烈為惕隱。
èr nián chūn zhēng yuè yǐ hài, jīn kè zhōng jīng, jìn xià zé zhōu. shàng chū jū yōng guān, zhì yuān yāng luò. wén yú dǔ yǐn jīn rén lóu shì bèi jǐn yǎn zhì, xiāo fèng xiān yuē: yú dǔ nǎi wáng zǐ bān zhī miáo yì, cǐ lái yù lì shēng jìn wáng ěr. ruò wèi shè jì jì, bù xī yī zi, míng qí zuì zhū zhī, kě bù zhàn ér yú dǔ zì huí yǐ. shàng suì cì jìn wáng sǐ, sù fú sān rì, yē lǜ sā bā děng jiē fú zhū. wáng sù yǒu rén wàng, zhū jūn wén qí sǐ, wú bù liú tì, yóu shì rén xīn jiě tǐ. yú dǔ yǐn jīn rén bī xíng gōng, shàng lǜ wèi bīng wǔ qiān yú qí xìng yún zhōng, yí chuán guó xǐ yú sāng gān hé. èr yuè gēng yín shuò, rì yǒu shí zhī, jì. jiǎ wǔ, zhī běi yuàn dài wáng shì yē lǜ mǎ gē hàn rén xíng gōng dōu bù shǔ xiāo tè mò bìng wèi dōu tǒng, tài hé gōng shǐ yē lǜ bǔ dé fù zhī, jiāng bīng tún yuān yāng luò. jǐ hài, jīn shī bài xī wáng xiá mò yú běi ān zhōu, suì jiàng qí chéng. sān yuè xīn yǒu, shàng wén jīn shī jiāng chū lǐng xī, suì qū bái shuǐ luò. yǐ chǒu, qún mù shǐ mó lǔ wò jiàng jīn. bǐng yín, shàng zhì nǚ gǔ dǐ cāng. wén jīn bīng jiāng jìn, jì bù zhī suǒ chū, chéng qīng qí rù jiā shān, fāng wù fèng xiān zhī bù zhōng. nù yuē: rǔ fù zǐ wù wǒ zhì cǐ, jīn yù zhū rǔ, hé yì yú shì! kǒng jūn xīn fèn yuàn, ěr cáo bì dí gǒu ān, huò bì jí wǒ, qí wù cóng xíng. fèng xiān xià mǎ, kū bài ér qù. xíng wèi shù lǐ, zuǒ yòu zhí qí fù zǐ, fù sòng jīn bīng. jīn rén zhǎn qí zhǎng zi áng, yǐ fèng xiān jí qí cì zǐ yù xiè sòng jīn zhǔ. dào yù liáo jūn, duó yǐ guī guó, suì bìng cì sǐ. zhú shū mì shǐ xiāo dé lǐ dǐ, zhào tà bù yě diǎn jìn wèi. dīng mǎo, yǐ běi yuàn shū mì fù shǐ xiāo sēng xiào nú zhī běi yuàn shū mì shǐ shì, tóng zhī běi yuàn shū mì shǐ shì xiāo chá lá wèi zuǒ yí lí bì. wù chén, tóng zhī diàn qián diǎn jiǎn shì yē lǜ gāo bā lǜ wèi shì jiàng jīn. jǐ sì, zhēn rén xiāo hé shàng pái yìn láng jūn yē lǜ shěn sī wèi jīn shī suǒ huò. guǐ yǒu, yǐ zhū jú bǎi gōng duō wáng, fán hù cóng bù xiàn lì mín, jiē guān zhī. chū, zhào liú zǎi xiàng zhāng lín lǐ chù wēn yǔ qín jìn guó wáng chún shǒu yàn. chù wēn wén shàng rù jiā shān, shù rì mìng lìng bù tōng, jí yǔ dì chù néng zǐ shì, wài jiǎ yuàn jūn, nèi jié dōu tǒng xiāo gàn, móu lì chún. suì yǔ zhū dà chén yē lù: dà shí zuǒ qǐ gōng yú zhòng wén cáo yǒng yì kāng gōng bì jí fān hàn bǎi guān zhū jūn jí fù lǎo shù wàn rén yì chún fǔ. chù wēn yāo zhāng lín zhì, bái qí shì. lín yuē: shè zhèng zé kě. chù wēn yuē: tiān yì rén xīn yǐ dìng, qǐng lì bān ěr. chù wēn děng qǐng chún shòu lǐ, chún fāng chū, lǐ shì chí zhě páo bèi zhī, lìng bǎi guān bài wǔ shān hū. chún jīng hài, zài sān cí, bù huò yǐ ér cóng zhī. yǐ chù wēn shǒu tài wèi, zuǒ qǐ gōng shǒu sī tú, cáo yǒng yì zhī shū mì yuàn shì, yú zhòng wén cān zhī zhèng shì, zhāng lín shǒu tài shī, lǐ chù néng zhí shū mì yuàn, lǐ shì wèi shào fǔ shǎo jiān, tí jǔ hàn lín yī guān lǐ shuǎng chén mì shí yú rén céng yǔ dà jì, bìng cì jìn shì jí dì, shòu guān yǒu chà. xiāo gàn wèi běi shū mì shǐ, fù mǎ dū wèi xiāo dàn zhī shū mì yuàn shì. gǎi yuàn jūn wèi cháng shèng jūn. yú shì sì shè, zì chēng tiān xī huáng dì, gǎi yuán jiàn fú, jiàng fēng tiān zuò wèi xiāng yīn wáng. suì jù yǒu yàn yún píng jí shàng jīng liáo xī liù lù. tiān zuò suǒ yǒu, shā mò yǐ běi, xī nán xī běi lù liǎng dōu zhāo tǎo fǔ zhū fān bù zú ér yǐ. xià sì yuè xīn mǎo, xī nán miàn zhāo tǎo shǐ yē lǜ fú dǐng jiàng jīn, yún nèi níng biān dōng shèng děng zhōu jiē jiàng. ā shū wèi jīn bīng suǒ qín. jīn yǐ qǔ xī jīng, shā mò yǐ nán bù zú jiē jiàng. shàng suì dùn yú é shā liè. shí huà bù mó gé shī jìn mǎ tuó shí yáng. wǔ yuè jiǎ xū, dōu tǒng mǎ gē shōu jí sàn wáng, huì yú ōu lǐ jǐn. bǐng zǐ, yǐ mǎ gē zhī běi yuàn shū mì shǐ shì, jiān dōu tǒng. liù yuè, chún qǐn jí, wén shàng chuán xí tiān dé yún nèi shuò wǔ yīng wèi děng zhōu. hé zhū fān jīng bīng wǔ wàn qí, yuē yǐ bā yuè rù yàn bìng qiǎn rén wèn láo, suǒ yī qiú míng yào. chún shén jīng, mìng nán běi miàn dà chén yì. ér lǐ chù wēn xiāo gān děng yǒu yíng qín jù xiāng zhī shuō, jí fān hàn bǎi guān yì zhī. cóng qí yì zhě dōng lì, wéi nán miàn xíng yíng dōu bù shǔ yē lǜ níng xī lì. chù wēn děng wèn gù, níng yuē: tiān zuò guǒ néng yǐ zhū fān bīng dà jǔ duó yàn, zé shì tiān shù wèi jǐn, qǐ néng jù zhī? fǒu zé, qín xiāng, fù zǐ yě, jù zé jiē jù. zì gǔ ān yǒu yíng zi ér jù qí fù zhě? chù wēn děng xiāng gù wēi xiào, yǐ níng shàn luàn jūn xīn, yù shā zhī. chún yī zhěn zhǎng tàn yuē: bǐ zhōng chén yě, yān kě shā? tiān zuò guǒ lái, wú yǒu sǐ ěr, fù hé miàn mù xiāng jiàn yé! yǐ ér chún sǐ, zhòng nǎi yì lì qí qī xiāo shì wèi huáng tài hòu, zhǔ jūn guó shì. fèng yí mìng, yíng lì tiān zuò cì zǐ qín wáng dìng wèi dì. tài hòu suì chēng zhì, gǎi yuán dé xìng. chù wēn fù zǐ jù huò, nán tōng tóng guàn, yù xié xiāo tài hòu nà tǔ yú sòng, běi tōng yú jīn, yù wèi nèi yīng, wài yǐ yuán lì dà gōng zì chén. xiāo tài hòu mà yuē: wù qín jìn guó wáng zhě, jiē rǔ fù zǐ! xī shù qí guò shù shí, cì sǐ, luán qí zi shì ér zhé zhī jí qí jiā, dé qián qī wàn mín, jīn yù bǎo qì chēng shì, wèi zǎi xiàng shù yuè zhī jiān suǒ qǔ yě. mó gé shī yǐ bīng lái yuán, wèi jīn rén bài yú hóng huī shuǐ, qín qí zi tuó gǔ jí qí shǔ ā dí yīn. xià guó yuán bīng zhì, yì wèi jīn suǒ bài. qiū qī yuè dīng sì shuò, dí liè bù pí shì pàn, wū gǔ bù jié dù shǐ yē lǜ táng gǔ tǎo píng zhī, jiā tài zǐ tài bǎo. yǐ chǒu, shàng jīng máo bā shí lǜ èr qiān hù jiàng jīn. xīn wèi, xià guó qiǎn cáo jià lái wèn qǐ jū. bā yuè wù xū, qīn yù jīn jūn, zhàn yú shí niǎn yì, bài jī, dōu tǒng xiāo tè mò jí qí zhí sā gǔ bèi zhí. xīn chǒu, huì jūn yú huān tà xīn chá lá, jīn bīng zhuī zhī jí, qì zī zhòng yǐ dùn. jiǔ yuè, dí liè bù pàn, dōu tǒng mǎ gē kè zhī. dōng shí yuè, jīn bīng gōng wèi zhōu, jiàng. shí yī yuè yǐ chǒu, wén jīn bīng zhì fèng shèng zhōu, suì lǜ wèi bīng tún yú luò kūn suǐ. qín jìn wáng chún qī xiāo dé fēi wǔ biǎo yú jīn, qiú lì qín wáng, bù xǔ, yǐ jìn bīng shǒu jū yōng. jí jīn bīng lín guān, yá shí zì bēng, shù zú duō yā sǐ, bù zhàn ér kuì. dé fēi chū gǔ běi kǒu, qū tiān dé jūn. shí èr yuè, zhī jīn zhǔ fǔ dìng nán jīng, shàng suì yóu sǎo lǐ guān chū jū sì bù zú xiáng wěn zhī jiā.
二年春正月乙亥,金克中京,進下澤州。上出居庸關,至鴛鴦濼。聞余睹引金人婁室孛堇奄至,蕭奉先曰:「余睹乃王子班之苗裔,此來欲立甥晉王耳。若為社稷計,不惜一子,明其罪誅之,可不戰而余睹自回矣。」上遂賜晉王死,素服三日,耶律撒八等皆伏誅。王素有人望,諸軍聞其死,無不流涕,由是人心解體。余睹引金人逼行宮,上率衛兵五千餘騎幸雲中,遺傳國璽於桑乾河。二月庚寅朔,日有食之,既。甲午,知北院大王事耶律馬哥、漢人行宮都部署蕭特末並為都統,太和宮使耶律補得副之,將兵屯鴛鴦濼。己亥,金師敗奚王霞末於北安州,遂降其城。三月辛酉,上聞金師將出嶺西,遂趨白水濼。乙丑,群牧使謨魯斡降金。丙寅,上至女古底倉。聞金兵將近,計不知所出,乘輕騎入夾山,方悟奉先之不忠。怒曰:「汝父子誤 我至此,今欲誅汝,何益於事!恐軍心忿怨,爾曹避敵苟安,禍必及我,其勿從行。」奉先下馬,哭拜而去。行未數里,左右執其父子,縛送金兵。金人斬其長子昂,以奉先及其次子昱械送金主。道遇遼軍,奪以歸國,遂並賜死。逐樞密使蕭得里底,召撻不也典禁衛。丁卯,以北院樞密副使蕭僧孝奴知北院樞密使事,同知北院樞密使事蕭查剌為左夷離畢。戊辰,同知殿前點檢事耶律高八率衛士降金。己巳,偵人蕭和尚、牌印郎君耶律哂斯為金師所獲。癸酉,以諸局百工多亡,凡扈從不限吏民,皆官之。初,詔留宰相張琳、李處溫與秦晉國王淳守燕。處溫聞上入夾山,數日命令不通,即與弟處能、子奭,外假怨軍,內結都統蕭干,謀立淳。遂與諸大臣耶律大石、左企弓、虞仲文、曹勇義、康公弼集蕃漢百官、諸軍及父老數萬人詣淳府。處溫邀張琳至,白其事。琳曰:「攝政則可。」處溫曰:「天意人心已定,請立班耳。」處溫等請淳受禮,淳方出,李奭持赭袍被之,令百官拜舞山呼。淳驚駭,再三辭,不獲已而從之。以處溫守太尉,左企弓守司徒,曹勇義知樞密院事,虞仲文參知政事,張琳守太師,李處能直樞密院,李奭為少府少監,提舉翰林醫官李爽、陳秘十餘人曾與大計,並賜進士及第,授官有差。蕭干為北樞密使,駙馬都尉蕭旦知樞密院事。改怨軍為常勝軍。於是肆赦,自稱天錫皇帝,改元建福,降封天祚為湘陰王。遂據有燕、雲、平及上京、遼西六路。天祚所有,沙漠已北,西南、西北路兩都招討府、諸蕃部族而已。夏四月辛卯,西南面招討使耶律佛頂降金,雲內、寧邊、東勝等州皆降。阿疏為金兵所擒。金已取西京,沙漠以南部族皆降。上遂遁於訛莎烈。時化部謨葛失贐馬、駝、食羊。五月甲戌,都統馬哥收集散亡,會於漚里謹。丙子,以馬哥知北院樞密使事,兼都統。六月,淳寢疾,聞上傳檄天德、雲內、朔、武、應、蔚等州。合諸蕃精兵五萬騎,約以八月入燕;並遣人問勞,索衣裘、茗藥。淳甚驚,命南、北面大臣議。而李處溫、蕭乾等有迎秦拒湘之說,集蕃漢百官議之。從其議者東立,惟南面行營都部署耶律寧西立。處溫等問故,寧曰:「天祚果能以諸蕃兵大舉奪燕,則是天數未盡,豈能拒之?否則,秦、湘,父子也,拒則皆拒。自古安有迎子而拒其父者?」處溫等相顧微笑,以寧扇亂軍心,欲殺之。淳欹枕長嘆曰:「彼忠臣也,焉可殺?天祚果來,吾有死耳,復何面目相見耶!」已而淳死,眾乃議立其妻蕭氏為皇太后,主軍國事。奉遺命,迎立天祚次子秦王定為帝。太后遂稱制,改元德興。處溫父子懼禍,南通童貫,欲挾蕭太后納土於宋,北通於金,欲為內應,外以援立大功自陳。蕭太后罵曰:「誤秦晉國王者,皆汝父子!」悉數其過數十,賜死,臠其子奭而磔之;籍其家,得錢七萬緡,金玉寶器稱是,為宰相數月之間所取也。謨葛失以兵來援,為金人敗於洪灰水,擒其子陀古及其屬阿敵音。夏國援兵至,亦為金所敗。秋七月丁巳朔,敵烈部皮室叛,烏古部節度使耶律棠古討平之,加太子太保。乙丑,上京毛八十率二千戶降金。辛未,夏國遣曹價來問起居。八月戊戌,親遇金軍,戰於石輦驛,敗績,都統蕭特末及其侄撒古被執。辛丑,會軍於歡撻新查剌,金兵追之急,棄輜重以遁。九月,敵烈部叛,都統馬哥克之。冬十月,金兵攻蔚州,降。十一月乙丑,聞金兵至奉聖州,遂率衛兵屯於落昆髓。秦晉王淳妻蕭德妃五表於金,求立秦王,不許,以勁兵守居庸。及金兵臨關,厓石自崩,戍卒多壓死,不戰而潰。德妃出古北口,趨天德軍。十二月,知金主撫定南京,上遂由掃里關出居四部族詳穩之家。
sān nián chūn zhēng yuè dīng sì, xī wáng huí lí bǎo tiě hào, chēng tiān fù yuán nián, mìng dōu tǒng mǎ gē tǎo zhī. jiǎ zǐ, chū, zhāng jué wèi liáo xìng jūn jié dù fù shǐ, mín tuī jué lǐng zhōu shì. qín jìn wáng chún jì sǐ, xiāo dé fēi qiǎn shí lì ài zhī píng zhōu. jué zhī liáo bì wáng, liàn bīng chù mǎ, jí dīng zhuàng wèi bèi. lì ài zhì, jué fú nà. jīn shuài zhān hǎn rù yàn, shǒu wèn píng zhōu shì yú gù cān zhī zhèng shì kāng gōng bì. gōng bì yuē: jué kuáng wàng guǎ móu, suī yǒu xiāng bīng, bǐ hé néng wèi? shì zhī bù yí, tú zhī wèi wǎn. jīn rén zhāo shí lì ài fù jūn qián, jiā jué lín hǎi jūn jié dù shǐ, réng zhī píng zhōu. jì ér yòu yù yǐ jīng bīng sān qiān xiān xià píng zhōu, qín zhāng jué. gōng bì yuē: ruò jiā bīng, shì qù zhī pàn yě. gōng bì qǐng zì wǎng chān zhī. jué wèi gōng bì yuē: liáo zhī bā lù, qī lù yǐ jiàng dú píng zhōu wèi jiě jiǎ zhě, fáng xiāo gàn ěr. hòu lù gōng bì ér hái. gōng bì fù zhān hǎn yuē: bǐ wú zú lǜ. jīn rén suì gǎi píng zhōu wèi nán jīng, jiā jué shì zhōng shū mén xià píng zhāng shì, pàn liú shǒu shì. gēng chén, yí jǐn gān xiǎn chéng chuān háo yì děng zhōu xiāng jì jiē jiàng. shàng jīng lú yàn lún pàn, shā qì dān rén. èr yuè yǐ yǒu shuò, xìng zhōng fǔ jiàng jīn. lái zhōu guī dé jūn jié dù shǐ tián hào quán xí zhōu cì shǐ dù shī huí quán qiān zhōu cì shǐ gāo yǒng chāng quán rùn zhōu cì shǐ zhāng chéng, jiē jí suǒ guǎn hù jiàng jīn. bǐng xū, zhū xiāo dé fēi, jiàng chún wèi shù rén, jǐn shì qí dǎng. guǐ sì, xìng zhōng yí zhōu fù chéng shǒu. sān yuè, zhù bì yú yún nèi zhōu nán. xià sì yuè jiǎ shēn shuò, yǐ zhī běi yuàn shū mì shǐ shì xiāo sēng xiào nú wèi zhū dào dà dū dū. bǐng shēn, jīn bīng zhì jū yōng guān, qín yē lù: dà shí. wù xū, jīn bīng wéi zī zhòng yú qīng zhǒng, yìng zhài tài bǎo tè mǔ gē qiè liáng wáng yǎ lǐ yǐ dùn, qín wáng xǔ wáng zhū fēi gōng zhǔ cóng chén jiē xiàn méi. gēng zǐ, liáng sòng dà zhǎng gōng zhǔ tè lǐ wáng guī. rén yín, jīn qiǎn rén lái zhāo. guǐ mǎo, dá yán qǐng hé. bǐng wǔ, jīn bīng sòng zú shǔ zī zhòng dōng xíng, nǎi qiǎn bīng yāo zhàn yú bái shuǐ luò, zhào wáng xí ní liè xiāo dào níng jiē bèi zhí. shàng qiǎn pái yìn láng jūn móu lú wǎ sòng tù niǔ jīn yìn wěi jiàng, suì xī dùn yún nèi. fù mǎ dū wèi rǔ nú yì jīn jiàng. jǐ yǒu, jīn fù yǐ shū lái zhāo, dá qí shū. rén zǐ, jīn shuài shū lái, bù xǔ qǐng hé. shì yuè, tè mǔ gē qiè yǎ lǐ zhì, shàng nù bù néng jǐn jiù zhū zi, jié zhī. wǔ yuè yǐ mǎo, xià guó wáng lǐ gān shùn qiǎn shǐ qǐng lín qí guó. gēng shēn, jūn jiāng yē lǜ dí liè děng yè jié liáng wáng yǎ lǐ bēn xī běi bù, lì yǐ wèi dì, gǎi yuán shén lì. xīn yǒu, dù hé, zhǐ yú jīn sù jūn běi. huí lí bǎo wèi zhòng suǒ shā. liù yuè, qiǎn shǐ cè lǐ gān shùn wèi xià guó huáng dì. qiū jiǔ yuè, yē lù: dà shí zì jīn qiú guī. dōng shí yuè, fù dù hé dōng hái, jū tū lǚ bù bù. liáng wáng yǎ lǐ mò, yē lǜ shù liè jì zhī. shí yī yuè, shù liè wèi zhòng suǒ shā.
三年春正月丁巳,奚王回離保僣號,稱天復元年,命都統馬哥討之。甲子,初,張瑴為遼興軍節度副使,民推瑴領州事。秦晉王淳既死,蕭德妃遣時立愛知平州。瑴知遼必亡,練兵畜馬,籍丁壯為備。立愛至,瑴弗納。金帥粘罕入燕,首問平州事於故參知政事康公弼。公弼曰:「瑴狂妄寡謀,雖有鄉兵,彼何能為?示之不疑,圖之未晚。」金人招時立愛赴軍前,加瑴臨海軍節度使,仍知平州。既而又欲以精兵三千先下平州,擒張瑴。公弼曰:「若加兵,是趣之叛也。」公弼請自往覘之。瑴謂公弼曰:「遼之八路,七路已降;獨平州未解甲者,防蕭幹耳。」厚賂公弼而還。公弼復粘罕曰:「彼無足慮。」金人遂改平州為南京,加瑴試中書門下平章事,判留守事。庚辰,宜、錦、乾、顯、成、川、豪、懿等州相繼皆降。上京盧彥倫叛,殺契丹人。二月乙酉朔,興中府降金。來州歸德軍節度使田顥、權隰州刺史杜師回、權遷州刺史高永昌、權潤州刺史張成,皆籍所管戶降金。丙戌,誅蕭德妃,降淳為庶人,盡釋其黨。癸巳,興中、宜州復城守。三月,駐蹕於雲內州南。夏四月甲申朔,以知北院樞密使事蕭僧孝奴為諸道大都督。丙申,金兵至居庸關,擒耶律大石。戊戌,金兵圍輜重於青冢,硬寨太保特母哥竊梁王雅里以遁,秦王、許王、諸妃、公主、從臣皆陷沒。庚子,梁宋大長公主特里亡歸。壬寅,金遣人來招。癸卯,答言請和。丙午,金兵送族屬輜重東行,乃遣兵邀戰於白水濼,趙王習泥烈、蕭道寧皆被執。上遣牌印郎君謀盧瓦送兔紐金印偽降,遂西遁雲內。駙馬都尉乳奴詣金降。己酉,金復以書來招,答其書。壬子,金帥書來,不許請和。是月,特母哥挈雅里至,上怒不能盡救諸子,詰之。五月乙卯,夏國王李乾順遣使請臨其國。庚申,軍將耶律敵烈等夜劫梁王雅里奔西北部,立以為帝,改元神歷。辛酉,渡河,止於金肅軍北。回離保為眾所殺。六月,遣使冊李乾順為夏國皇帝。秋九月,耶律大石自金求歸。冬十月,復渡河東還,居突呂不部。梁王雅里歿,耶律朮烈繼之。十一月,術烈為眾所殺。
sì nián chūn zhēng yuè, shàng qū dōu tǒng mǎ gē jūn. jīn rén lái gōng, qì yíng běi dùn, mǎ gē bèi zhí. mó gé shī lái yíng, jìn mǎ tuó yáng, yòu lǜ bù rén fáng wèi. shí shì cóng fá liáng shù rì, yǐ yī yì yáng. zhì wū gǔ dí liè bù, yǐ dōu diǎn jiǎn xiāo yǐ xuē zhī běi yuàn shū mì shǐ shì, fēng mó gé shī wèi shén yú yuè wáng. tè mǔ gē jiàng jīn. èr yuè, yē lǜ yáo shè děng shí rén móu pàn, fú zhū. xià wǔ yuè, jīn rén jì kè yàn, qū yàn zhī dà jiā dōng xǐ, yǐ yàn kōng chéng jí zhuō yì tán shùn jǐng jì zhōu yǔ sòng yǐ sāi méng. zuǒ qǐ gōng kāng gōng bì cáo yǒng yì yú zhòng wén jiē dōng qiān. yàn mín liú lí dào lù, bù shèng qí kǔ, rù píng zhōu, yán yú liú shǒu zhāng jué yuē: zǎi xiàng zuǒ qǐ gōng bù móu shǒu yàn, shǐ wú mín liú lí, wú suǒ ān jí. gōng jīn lín jù zhèn, wò qiáng bīng, jǐn zhōng yú liáo, bì néng shǐ wǒ fù guī xiāng tǔ, rén xīn yì wéi gōng shì wàng. jué suì zhào zhū jiāng lǐng yì. jiē yuē: wén tiān zuò bīng shì fù zhèn, chū méi mò nán. gōng ruò zhàng yì qín wáng, fèng yíng tiān zuò, yǐ tú zhōng xìng, xiān zé zuǒ qǐ gōng děng pàn jiàng zhī zuì ér zhū zhī, jǐn guī yàn mín, shǐ fù mǒu yè, ér yǐ píng zhōu guī sòng, zé sòng wú bù jiē nà, píng zhōu suì wèi fān zhèn yǐ. jí hòu rì jīn rén jiā bīng, nèi yòng píng shān zhī jūn, wài dé sòng wèi zhī yuán, yòu hé jù yān! jué yuē: cǐ dà shì yě, bù kě cǎo cǎo. hàn lín xué shì lǐ shí zhì ér duō móu, kě zhào yǔ yì. shí zhì, qí yán yǔ zhī hé. nǎi qiǎn zhāng qiān lǜ wǔ bǎi yú qí, chuán liú shǒu lìng, zhào zǎi xiàng zuǒ qǐ gōng cáo yǒng yì shū mì shǐ yú zhòng wén cān zhī zhèng shì kāng gōng bì zhì luán hé xī àn, qiǎn yì shì guān zhào mì xiào wǎng shù shí zuì, yuē: tiān zuò bō qiān jiā shān, bù jí fèng yíng, yī yě quàn huáng shū qín jìn wáng tiě hào, èr yě dǐ jié jūn fù, jiàng fēng xiāng yīn, sān yě tiān zuò qiǎn zhī gé wáng yǒu qìng lái yì shì ér shā zhī, sì yě xí shū shǐ zhì, yǒu yíng qín jù xiāng zhī yì, wǔ yě bù móu shǒu yàn ér jiàng, liù yě bù gù dà yì, chén shì yú jīn, qī yě gēn kuò yàn cái, qǔ yuè yú jīn, bā yě shǐ yàn rén qiān xǐ shī yè, jiǔ yě jiào jīn rén fā bīng xiān xià píng zhōu, shí yě. ěr yǒu shí zuì, suǒ bù róng zhū. zuǒ qǐ gōng děng wú yǐ duì, jiē yì shā zhī. réng chēng bǎo dà sān nián, huà tiān zuò xiàng, zhāo xī yè, shì bì gào ér hòu xíng, chēng liáo guān zhì. liù yuè, bǎng yù yàn rén fù yè, héng chǎn wèi cháng shèng jūn suǒ zhàn zhě, xī hái zhī. yàn mín jì dé guī, dà yuè. hàn lín xué shì lǐ shí gēng míng ān bì, xié gù sān sī shǐ gāo dǎng wǎng yān shān, shuō sòng wáng ān zhōng yuē: píng zhōu dài jiǎ wàn yú, jué yǒu wén wǔ cái, kě yòng wèi píng hàn bù rán, jiāng wèi zhǒu yè zhī huàn. ān zhōng shēn rán zhī, lìng ān bì yǔ dǎng yì sòng. sòng zhǔ zhào shuài chén wáng ān zhōng zhān dù hòu jiā ān fǔ, yǔ miǎn sān nián cháng fù. jué wén zhī, zì wèi dé jì. qiū qī yuè, jīn rén tún lái zhōu, dū mǔ wén píng zhōu fù sòng, yǐ èr qiān qí wèn zuì, xiān rù yíng zhōu. jué yǐ jīng bīng wàn qí jī bài zhī. sòng jiàn píng zhōu wèi tài níng jūn, yǐ jué wèi jié dù shǐ, yǐ ān bì dǎng wèi huī yóu gé dài zhì, lìng xuān fǔ sī chū yín juàn shù wàn kào shǎng. jué xǐ, yuǎn yíng. jīn rén dié zhī, jǔ bīng lái xí, jué bù dé guī, bēn yàn. jīn rén kè sān zhōu, shǐ lái suǒ jué, wáng ān zhōng huì zhī. suǒ jí, zhǎn yī rén mào lèi zhě qù. jīn rén yuē, fēi jué yě, yǐ bīng lái qǔ. ān zhōng bù dé yǐ, shā jué, hán qí shǒu sòng jīn. tiān zuò jì dé lín yá yē lù: dà shí bīng guī, yòu dé yīn shān shì wéi mó gé shī bīng, zì wèi dé tiān zhù, zài móu chū bīng, fù shōu yàn yún. dà shí lín yá lì jiàn yuē: zì jīn rén chū xiàn zhǎng chūn liáo yáng, zé chē jià bù xìng guǎng píng diàn, ér dōu zhōng jīng jí xiàn shàng jīng, zé dōu yān shān jí xiàn zhōng jīng, zé xìng yún zhōng zì yún zhōng ér bō qiān jiā shān. xiàng yǐ quán shī bù móu zhàn bèi, shǐ jǔ guó hàn dì jiē wèi jīn yǒu. guó shì zhì cǐ, ér fāng qiú zhàn, fēi jì yě. dāng yǎng bīng dài shí ér dòng, bù kě qīng jǔ. bù cóng. dà shí suì shā yǐ xuē jí pō lǐ kuò, zhì běi nán miàn guān shǔ, zì lì wèi wáng, lǜ suǒ bù xī qù. shàng suì lǜ zhū jūn chū jiā shān, xià yú yáng lǐng, qǔ tiān dé dōng shèng níng biān yún nèi děng zhōu. nán xià wǔ zhōu, yù jīn rén, zhàn yú yǎn è xià shuǐ, fù kuì, zhí qū shān yīn. bā yuè, guó jiù xiáng wěn xiāo tà bù yě bǐ yàn zhī hòu chá lá jiàng jīn. shì yuè, jīn zhǔ ā gǔ dǎ sǐ. jiǔ yuè, jiàn zhōu jiàng jīn. dōng shí yuè, nà tū lǚ bù bù rén é gē zhī qī ān gé, yǐ é gē wèi běn bù jié dù shǐ. zhāo gǔ yá lǜ zhòng jiàng jīn. jīn gōng xìng zhōng fǔ, jiàng zhī. shí yī yuè, cóng xíng zhě jǔ bīng luàn, běi hù wèi tài bǎo shù zhě shè lì xiáng wěn yá bù lǐ děng jī bài zhī. shí èr yuè, zhì èr zǒng guǎn fǔ.
四年春正月,上趨都統馬哥軍。金人來攻,棄營北遁,馬哥被執。謨葛失來迎,贐馬、駝、羊,又率部人防衛。時侍從乏糧數日,以衣易羊。至烏古敵烈部,以都點檢蕭乙薛知北院樞密使事,封謨葛失為神于越王。特母哥降金。二月,耶律遙設等十人謀叛,伏誅。夏五月,金人既克燕,驅燕之大家東徙,以燕空城及涿、易、檀、順、景、薊州與宋以塞盟。左企弓、康公弼、曹勇義、虞仲文皆東遷。燕民流離道路,不勝其苦,入平州,言於留守張瑴曰:「宰相左企弓不謀守燕,使吾民流離,無所安集。公今臨巨鎮,握強兵,盡忠於遼,必能使我復歸鄉土,人心亦惟公是望。」瑴遂召諸將領議。皆曰:「聞天祚兵勢復振,出沒漠南。公若仗義勤王,奉迎天祚,以圖中興,先責左企弓等叛降之罪而誅之,盡歸燕民,使復某業,而以平州歸宋,則宋無不接納,平州遂為蕃鎮矣。即後日金人加兵,內用平山之軍,外得宋為之援,又何懼焉!」瑴曰:「此大事也,不可草草。翰林學士李石智而多謀,可召與議。」石至,其言與之合。乃遣張謙率五百餘騎,傳留守令,召宰相左企弓、曹勇義、樞密使虞仲文、參知政事康公弼至灤河西岸,遣議事官趙秘校往數十罪,曰:「天祚播遷夾 山,不即奉迎,一也;勸皇叔秦晉王僣號,二也;詆訐君父,降封湘陰,三也;天祚遣知閤王有慶來議事而殺之,四也;檄書始至,有迎秦拒湘之議,五也;不謀守燕而降,六也;不顧大義,臣事於金,七也;根括燕財,取悅於金,八也;使燕人遷徙失業,九也;教金人發兵先下平州,十也。爾有十罪,所不容誅。」左企弓等無以對,皆縊殺之。仍稱保大三年,畫天祚象,朝夕謁,事必告而後行,稱遼官秩。六月,榜諭燕人復業,恆產為常勝軍所占者,悉還之。燕民既得歸,大悅。翰林學士李石更名安弼,偕故三司使高黨往燕山,說宋王安中曰:「平州帶甲萬餘,瑴有文武材,可用為屏翰;不然,將為肘腋之患。」安中深然之,令安弼與黨詣宋。宋主詔帥臣王安中、詹度厚加安撫,與免三年常賦。瑴聞之,自謂得計。秋七月,金人屯來州,闍母聞平州附宋,以二千騎問罪,先入營州。瑴以精兵萬騎擊敗之。宋建平州為泰寧軍,以瑴為節度使,以安弼、黨為徽猷閣待制,令宣撫司出銀絹數萬犒賞。瑴喜,遠迎。金人諜知,舉兵來襲,瑴不得歸,奔燕。金人克三州,始來索瑴,王安中諱之。索急,斬一人貌類者去。金人曰,非瑴也,以兵來取。安中不得已,殺瑴,函其首送金。天祚既得林牙耶律大石兵歸,又得陰山室韋謨葛失兵,自謂得天助,再謀出兵,復收燕、雲。大石林牙力諫曰:「自金人初陷長春、遼陽,則車駕不幸廣平淀,而都中京;及陷上京,則都燕山;及陷中京,則幸雲中;自雲中而播遷夾山。向以全師不謀戰備,使舉國漢地皆為金有。國勢至此,而方求戰,非計也。當養兵待時而動,不可輕舉。」不從。大石遂殺乙薛及坡里括,置北、南面官屬,自立為王,率所部西去。上遂率諸軍出夾山,下漁陽嶺,取天德、東勝、寧邊、雲內等州。南下武州,遇金人,戰於奄遏下水,復潰,直趨山陰。八月,國舅詳穩蕭撻不也、筆硯祗候察剌降金。是月,金主阿骨打死。九月,建州降金。冬十月,納突呂不部人訛哥之妻諳葛,以訛哥為本部節度使。昭古牙率眾降金。金攻興中府,降之。十一月,從行者舉兵亂,北護衛太保術者、舍利詳穩牙不里等擊敗之。十二月,置二總管府。