tiān zuò huáng dì sì
天祚皇帝四
wǔ nián chūn zhēng yuè xīn sì, dǎng xiàng xiǎo hú lù qiǎn rén qǐng lín qí dì. wù zǐ, qū tiān dé, guò shā mò, jīn bīng hū zhì. shàng tú bù chū zǒu, jìn shì jìn zhū mào, què zhī, chéng zhāng rén guì mǎ dé tuō, zhì tiān dé. jǐ chǒu, yù xuě, wú yù hán jù, shù zhě yǐ diāo qiú mào jìn, tú cì jué liáng, shù zhě jìn xǔ yǔ zǎo yù qì, shù zhě jí guì zuò, yǐ ér jiǎ mèi. shù zhě bèi wéi niè bīng xuě yǐ jì jī. guò tiān dé. zhì yè, jiāng sù mín jiā, dài yuē zhēn qí, qí jiā zhī zhī, nǎi kòu mǎ shǒu, guì ér dà tòng, qián sù qí jiā. jū shù rì, jiā qí zhōng, yáo shòu yǐ jié dù shǐ, suì qū dǎng xiàng. yǐ xiǎo hú lù wèi xī nán miàn zhāo tǎo shǐ, zǒng zhī jūn shì, réng cì qí zi jí zhū xiào jué shǎng yǒu chà. èr yuè, zhì yīng zhōu xīn chéng dōng liù shí lǐ, wèi jīn rén wán yán lóu shì děng suǒ huò. bā yuè guǐ mǎo, zhì jīn. bǐng wǔ, jiàng fēng hǎi bīn wáng. yǐ jí zhōng, nián wǔ shí yǒu sì, zài wèi èr shí sì nián. jīn huáng tǒng yuán nián èr yuè, gǎi fēng yù wáng. wǔ nián, zàng yú guǎng níng fǔ lǘ yáng xiàn qián líng bàng.
五年春正月辛巳,党項小斛祿遣人請臨其地。戊子,趨天德,過沙漠,金兵忽至。上徒步出走,近侍進珠帽,卻之,乘張仁貴馬得脫,至天德。己丑,遇雪,無禦寒具,術者以貂裘帽進,途次絕糧,術者進珝與棗;欲憩,術者即跪坐,倚而假寐。術者輩惟齧冰雪以濟飢。過天德。至夜,將宿民家,紿曰偵騎,其家知之,乃叩馬首,跪而大慟,潛宿其家。居數日,嘉其忠,遙授以節度使,遂趨党項。以小斛祿為西南面招討使,總知軍事,仍賜其子及諸校爵賞有差。二月,至應州新城東六十里,為金人完顏婁室等所獲。八月癸卯,至金。丙午,降封海濱王。以疾終,年五十有四,在位二十四年。金皇統元年二月,改封豫王。五年,葬於廣寧府閭陽縣乾陵傍。
yē lǜ chún zhě, shì hào wèi běi liáo. chún xiǎo zì niè lǐ, xìng zōng dì sì sūn, nán jīng liú shǒu sòng wèi wáng hé lǔ wò zhī zǐ. qīng níng chū, tài hòu jū yù zhī. jì zhǎng, dǔ hǎo wén xué. zhāo huái tài zǐ dé zuì, shàng yù yǐ chún wèi sì. shàng nù yē lǜ bái sī bù, zhī yǔ chún shàn, chū chún wèi zhāng shèng děng jūn jié dù shǐ. tiān zuò jí wèi, jìn wáng zhèng. gān tǒng èr nián, jiā yuè wáng. liù nián, bài nán fǔ zǎi xiàng. shǒu yì zhì liǎng fǔ lǐ yí. shàng xǐ, xǐ wáng wèi. qí fù hé lǔ wò hōng, jí yǐ chún xí fù shǒu nán jīng. dōng xià rù cháo, chǒng guān zhū wáng. tiān qìng wǔ nián, dōng zhēng, dōu jiān zhāng nú jì yā zi hé, yǔ chún zi ā sā děng sān bǎi yú rén wáng guī, xiān qiǎn dí lǐ děng yǐ fèi lì zhī móu bào chún, chún zhǎn dí lǐ shǒu yǐ xiàn, jìn fēng qín jìn guó wáng, bài dōu yuán shuài, cì jīn quàn, miǎn hàn bài lǐ, bù míng. xǔ zì zé jiāng shì, nǎi mù yàn yún jīng bīng. dōng zhì jǐn zhōu, duì zhǎng wǔ cháo yàn zuò luàn, jié chún. chún nì ér miǎn, shōu cháo yàn zhū zhī. huì jīn bīng zhì, jù bīng zhàn yú a lǐ zhěn dòu, bài jī, shōu wáng zú shù qiān rén jù zhī. chún rù cháo, shì qí zuì, zhào nán jīng kè shí jì gōng. bǎo dà èr nián, tiān zuò rù jiā shān, xī wáng huí lí bǎo lín yá yē lù: dà shí děng yǐn táng líng wǔ gù shì, yì yù lì chún. chún bù cóng, guān shǔ quàn jìn yuē: zhǔ shàng méng chén, zhōng yuán rǎo rǎng, ruò bù lì wáng, bǎi xìng hé guī? yí shú jì zhī. suì jí wèi. bǎi guān shàng hào tiān xī huáng dì, gǎi bǎo dà èr nián wèi jiàn fú yuán nián, dà shè. fàng jìn shì lǐ bǎo xìn děng yī shí jiǔ rén, yáo jiàng tiān zuò wèi xiāng yīn wáng. yǐ yàn yún píng shàng jīng zhōng jīng liáo xī liù lù chún zhǔ zhī, shā mò yǐ běi nán běi lù liǎng dōu zhāo tǎo fǔ zhū fān bù zú děng réng lì tiān zuò. zì cǐ liáo guó fēn yǐ. fēng qí qī pǔ xián nǚ wèi dé fēi, yǐ huí lí bǎo zhī běi yuàn shū mì shǐ shì, jūn lǚ zhī shì xī wěi dà shí. yòu qiǎn shǐ bào sòng, miǎn suì bì, jié hǎo. sòng rén fā bīng wèn zuì, jī bài zhī. xún qiǎn shǐ fèng biǎo yú jīn, qǐ wèi fù yōng. shì wèi jué, chún bìng sǐ, nián liù shí. bǎi guān wěi shì yuē xiào zhāng huáng dì, miào hào xuān zōng, zàng yàn xī xiāng shān yǒng ān líng. yí mìng yáo lì qín wáng dìng yǐ cún shè jì, dé fēi wèi huáng tài hòu, chēng zhì, gǎi jiàn fú wèi dé xìng yuán nián, fàng jìn shì lǐ qiú děng bǎi bā rén. shí sòng bīng lái gōng, zhàn bài zhī, yóu shì rén xīn dà yuè, bīng shì rì zhèn. zǎi xiàng lǐ chún děng qián nà sòng bīng, jū mín nèi yīng, bào guān zhě bèi shā shén zhòng. yì rì, gōng nèi dōng mén, wèi bīng lì zhàn, sòng jūn dà kuì, yú chéng ér zǒu, sǐ zhě xiāng jí. wǔ biǎo yú jīn, qiú lì qín wáng, bù cóng. ér jīn bīng dà zhì, dé fēi bēn tiān dé jūn, jiàn tiān zuò. tiān zuò nù, zhū dé fēi, jiàng chún shù rén, chú qí shǔ jí.
耶律淳者,世號為北遼。淳小字涅里,興宗第四孫,南京留守、宋魏王和魯斡之子。清寧初,太后鞠育之。既長,篤好文學。昭懷太子得罪,上欲以淳為嗣。上怒耶律白斯不,知與淳善,出淳為彰聖等軍節度使。天祚即位,進王鄭。乾統二年,加越王。六年,拜南府宰相。首議制兩府禮儀。上喜,徙王魏。其父和魯斡薨,即以淳襲父守南京。冬夏入朝,寵冠諸王。天慶五年,東征,都監章奴濟鴨子河,與淳子阿撒等三百餘人亡歸,先遣敵里等以廢立之謀報淳,淳斬敵里首以獻,進封秦晉國王,拜都元帥,賜金券,免漢拜禮,不名。許自擇將士,乃募燕、雲精兵。東至錦州,隊長武朝彥作亂,劫淳。淳匿而免,收朝彥誅之。會金兵至,聚兵戰於阿里軫斗,敗績,收亡卒數千人拒之。淳入朝,釋其罪,詔南京刻石紀功。保大二年,天祚入夾山,奚王回離保、林牙耶律大石等引唐靈武故事,議欲立淳。淳不從,官屬勸進曰:「主上蒙塵,中原擾攘,若不立王,百姓何歸?宜熟計之。」遂即位。百官上號天錫皇帝,改保大二年為建福元年,大赦。放進士李寶信等一十九人,遙降天祚為湘陰王。以燕、雲、平、上京、中京、遼西六路淳主之,沙漠以北、南北路兩都招討府、諸蕃部族等仍隸天祚。自此遼國分矣。封其妻普賢女為德妃,以回離保知北院樞密使事,軍旅之事悉委大石。又遣使報宋,免歲幣,結好。宋人發兵問罪,擊敗之。尋遣使奉表於金,乞為附庸。事未決,淳病死,年六十。百官偽諡曰孝章皇帝,廟號宣宗,葬燕西香山永安陵。遺命遙立秦王定以存社稷,德妃為皇太后,稱制,改建福為德興元年,放進士李球等百八人。時宋兵來攻,戰敗之,由是人心大悅,兵勢日振。宰相李純等潛納宋兵,居民內應,抱關者被殺甚眾。翌日,攻內東門,衛兵力戰,宋軍大潰,逾城而走,死者相藉。五表於金,求立秦王,不從。而金兵大至,德妃奔天德軍,見天祚。天祚怒,誅德妃,降淳庶人,除其屬籍。
yē lǜ yǎ lǐ zhě, tiān zuò huáng dì dì èr zi yě, zì sā luán. qī suì, yù lì wèi huáng tài zǐ, bié zhì jìn wèi, fēng liáng wáng. bǎo dà sān nián, jīn shī wéi qīng zhǒng zhài, yǎ lǐ zài jūn zhōng. tài bǎo tè mǔ gē xié zhī chū zǒu, jiān dào héng zhì yīn shān. wén tiān zuò shī lì qū yún nèi, yǎ lǐ chí fù. shí hù cóng zhě qiān yú rén, duō yú tiān zuò. tiān zuò lǜ tè mǔ gē shēng biàn, yù zhū zhī. zé yǐ bù néng quán jiù zhū wáng, jiāng xùn zhī. zhàng jiàn zhào yǎ lǐ wèn yuē: tè mǔ gē jiào rǔ hé wèi? yǎ lǐ duì yuē: wú tā yán. nǎi shì zhī. tiān zuò dù hé bēn xià, duì shuài yē lǜ dí liè děng jié yǎ lǐ běi zǒu. zhì shā lǐng, jiàn shé héng dào ér guò, shí zhě yǐ wèi bù xiáng. cóng sān rì, qún liáo gòng lì yǎ lǐ wèi zhǔ. yǎ lǐ suì jí wèi, gǎi yuán shén lì, mìng shì shù shàng pián yí. yǎ lǐ xìng kuān dà, è zhū shā. huò wáng zhě, chī zhī ér yǐ. yǒu zì guī zhě, jí guān zhī. yīn wèi zuǒ yòu yuē: yù fù lái guī, bù fù zé qù, hé xū wēi bī yé? měi qǔ táng zhēn guān zhèng yào jí lín yá zī zhōng suǒ zuò zhì guó shī, lìng shì cóng dú zhī. wū gǔ bù jié dù shǐ jiū zhé dié liè bù tǒng jūn tà bù yě dōu jiān tū lǐ bù děng gè lǜ qí zhòng lái fù. zì shì zhū bù jì zhì. ér yǎ lǐ rì jiàn huāng dài, hǎo jī jū. tè mǔ gē qiè jiàn, nǎi bù fù chū. yǐ yē lǜ dí liè wèi shū mì shǐ, tè mǔ gē fù zhī. dí liè hé xī běi lù zhāo tǎo shǐ xiāo jiū lǐ yíng huò zhòng xīn, zhì yǒu bù chén, yǔ qí zi má niè bìng zhū zhī. yǐ yáo shè wèi zhāo tǎo shǐ, yǔ zhū fān zhàn, shù bài, zhàng miǎn guān. cóng xíng yǒu pí kùn zhě, zhé zhèn gěi zhī. zhí zhǎng bǎo dé jiàn yuē: jīn guó jiā kōng xū, cì lài ruò cǐ, jiāng hé yǐ xiāng gěi yé? yǎ lǐ nù yuē: xī tián yú fú shān, qīng wū liè guān, jīn fù yǒu cǐ yán. ruò wú zhū bù, wǒ jiāng hé qǔ? bù nà. chū, lìng qún mù yùn yán luò cāng sù, ér mín dào zhī, yì jí yǐ cháng. yǎ lǐ nǎi zì wèi zhí: měi sù yī chē cháng yī yáng, sān chē yī niú, wǔ chē yī mǎ, bā chē yī tuó. zuǒ yòu yuē: jīn yī yáng yì sù èr dòu qiě bù kě dé, nǎi cháng yī chē! yǎ lǐ yuē: mín yǒu zé wǒ yǒu. ruò lìng jǐn cháng, mín hé kān? hòu liè chá lá shān, yī rì ér shè huáng yáng sì shí, láng èr shí yī, yīn zhì jí, zú, nián sān shí.
耶律雅里者,天祚皇帝第二子也,字撒鸞。七歲,欲立為皇太子,別置禁衛,封梁王。保大三年,金師圍青冢寨,雅里在軍中。太保特母哥挾之出走,間道行至陰山。聞天祚失利趨雲內,雅里馳赴。時扈從者千餘人,多於天祚。天祚慮特母哥生變,欲誅之。責以不能全救諸王,將訊之。仗劍召雅里問曰:「特母哥教汝何為?」雅里對曰:「無他言。」乃釋之。天祚渡河奔夏,隊帥耶律敵列等劫雅里北走。至沙嶺,見蛇橫道而過,識者以為不祥。從三日,群僚共立雅里為主。雅里遂即位,改元神歷,命士庶上便宜。雅里性寬大,惡誅殺。獲亡者,笞之而已。有自歸者,即官之。因謂左右曰:「欲附來歸,不附則去,何須威逼耶?」每取唐《貞觀政要》及林牙資忠所作《治國詩》,令侍從讀之。烏古部節度使糺哲、迭烈部統軍撻不也、都監突里不等各率其眾來附。自是諸部繼至。而雅里日漸荒怠,好擊鞠。特母哥切諫,乃不復出。以耶律敵烈為樞密使,特母哥副之。敵列劾西北路招討使蕭糺里熒惑眾心,志有不臣,與其子麻涅並誅之。以遙設為招討使,與諸蕃戰,數敗,杖免官。從行有疲睏者,輒振給之。直長保德諫曰:「今國家空虛,賜賚若此,將何以相給耶?」雅里怒曰:「昔畋於福山,卿誣獵官,今復有此言。若無諸部,我將何取?」不納。初,令群牧運鹽濼倉粟,而民盜之,議籍以償。雅里乃自為直:每粟一車償一羊,三車一牛,五車一馬,八車一駝。左右曰:「今一羊易粟二斗且不可得,乃償一車!」雅里曰:「民有則我有。若令盡償,民何堪?」後獵查剌山,一日而射黃羊四十,狼二十一,因致疾,卒,年三十。
yē lù: dà shí zhě, shì hào wèi xī liáo. dà shí zì zhòng dé, tài zǔ bā dài sūn yě. tōng liáo hàn zì, shàn qí shè, dēng tiān qìng wǔ nián jìn shì dì, zhuó hàn lín yīng fèng, xún shēng chéng zhǐ. liáo yǐ hàn lín wèi lín yá, gù chēng dà shí lín yá. lì tài xiáng èr zhōu cì shǐ, liáo xìng jūn jié dù shǐ. bǎo dà èr nián, jīn bīng rì bī, tiān zuò bō yuè, yǔ zhū dà chén lì qín jìn wáng chún wèi dì. chún sǐ, lì qí qī xiāo dé fēi wèi tài hòu, yǐ shǒu yàn. jí jīn bīng zhì, xiāo dé fēi guī tiān zuò. tiān zuò nù zhū dé fēi ér zé dà shí yuē: wǒ zài, rǔ hé gǎn lì chún? duì yuē: bì xià yǐ quán guó zhī shì, bù néng yī jù dí, qì guó yuǎn dùn, shǐ lí mín tú tàn. jí lì shí chún, jiē tài zǔ zi sūn, qǐ bù shèng qǐ mìng yú tā rén yé? shàng wú yǐ dá, cì jiǔ shí, shè qí zuì.
耶律大石者,世號為西遼。大石字重德,太祖八代孫也。通遼、漢字,善騎射,登天慶五年進士第,擢翰林應奉,尋升承旨。遼以翰林為林牙,故稱大石林牙。歷泰、祥二州刺史,遼興軍節度使。保大二年,金兵日逼,天祚播越,與諸大臣立秦晉王淳為帝。淳死,立其妻蕭德妃為太后,以守燕。及金兵至,蕭德妃歸天祚。天祚怒誅德妃而責大石曰:「我在,汝何敢立淳?」對曰:「陛下以全國之勢,不能一拒敵,棄國遠遁,使黎民塗炭。即立十淳,皆太祖子孫,豈不勝乞命於他人耶?」上無以答,賜酒食,赦其罪。
dà shí bù zì ān, suì shā xiāo yǐ xuē pō lǐ kuò, zì lì wèi wáng, lǜ tiě qí èr bǎi xiāo dùn. běi xíng sān rì, guò hēi shuǐ, jiàn bái dá dá xiáng wěn chuáng gǔ ér. chuáng gǔ ér xiàn mǎ sì bǎi, tuó èr shí, yáng ruò gān. xī zhì kě dūn chéng, zhù běi tíng dōu hù fǔ, huì wēi wǔ chóng dé huì fān xīn dà lín zǐ hé tuó děng qī zhōu jí dà huáng shì wéi dí lá wáng jì lá chá chì lá yě xǐ bí gǔ dé ní lá dá lá guāi dá mì lǐ mì ér jì hé zhǔ wū gǔ lǐ zǔ bo pǔ sù wán táng gǔ hū mǔ sī xī de jiū ér bì shí bā bù wáng zhòng, yù yuē: wǒ zǔ zōng jiān nán chuàng yè, lì shì jiǔ zhǔ, lì nián èr bǎi. jīn yǐ chén shǔ, bī wǒ guó jiā, cán wǒ lí shù, tú jiǎn wǒ zhōu yì, shǐ wǒ tiān zuò huáng dì méng chén yú wài, rì yè tòng xīn jí shǒu. wǒ jīn zhàng yì ér xī, yù jiè lì zhū fān, jiǎn wǒ chóu dí, fù wǒ jiāng yǔ, wéi ěr zhòng yì yǒu zhěn wǒ guó jiā, yōu wǒ shè jì, sī gòng jiù jūn fù, jì shēng mín yú nán zhě hū? suì dé jīng bīng wàn yú, zhì guān lì, lì pái jiǎ, jù qì zhàng.
大石不自安,遂殺蕭乙薛、坡里括,自立為王,率鐵騎二百宵遁。北行三日,過黑水,見白達達詳穩床古兒。床古兒獻馬四百,駝二十,羊若干。西至可敦城,駐北庭都護府,會威武、崇德、會蕃、新、大林、紫河、駝等七州及大黃室韋、敵剌、王紀剌、茶赤剌、也喜、鼻古德、尼剌、達剌乖、達密里、密兒紀、合主、烏古里、阻卜、普速完、唐古、忽母思、奚的、糺而畢十八部王眾,諭曰:「我祖宗艱難創業,歷世九主,歷年二百。金以臣屬,逼我國家,殘我黎庶,屠翦我州邑,使我天祚皇帝蒙塵於外,日夜痛心疾首。我今仗義而西,欲借力諸蕃,翦我仇敵,復我疆宇,惟爾眾亦有軫我國家,憂我社稷,思共救君父,濟生民於難者乎?」遂得精兵萬餘,置官吏,立排甲,具器仗。
míng nián èr yuè jiǎ wǔ, yǐ qīng niú bái mǎ jì tiān dì zǔ zōng, zhěng lǚ ér xī. xiān qiǎn shū huí gú wáng bì lēi gē yuē: xī wǒ tài zǔ huáng dì běi zhēng, guò bo gǔ hǎn chéng, jí qiǎn shǐ zhì gān zhōu, zhào ěr zǔ wū mǔ zhǔ yuē: rǔ sī gù guó yé, zhèn jí wèi rǔ fù zhī rǔ bù néng fǎn yé, zhèn zé yǒu zhī. zài zhèn yóu zài ěr yě. ěr zǔ jí biǎo xiè, yǐ wèi qiān guó yú cǐ, shí yǒu yú shì, jūn mín jiē ān tǔ zhòng qiān, bù néng fù fǎn yǐ. shì yǔ ěr guó fēi yī rì zhī hǎo yě. jīn wǒ jiāng xī zhì dà shí, jiǎ dào ěr guó, qí wù zhì yí. bì lēi gē dé shū, jí yíng zhì dǐ, dà yàn sān rì. lín xíng, xiàn mǎ liù bǎi, tuó bǎi, yáng sān qiān, yuàn zhì zi sūn wèi fù yōng, sòng zhì jìng wài. suǒ guò, dí zhě shèng zhī, jiàng zhě ān zhī. bīng xíng wàn lǐ, guī zhě shù guó, huò tuó mǎ niú yáng cái wù, bù kě shèng jì. jūn shì rì shèng, ruì qì rì bèi.
明年二月甲午,以青牛白馬祭天地、祖宗,整旅而西。先遣書回鶻王畢勒哥曰:「昔我太祖皇帝北征,過卜古罕城,即遣使至甘州,詔爾祖烏母主曰:『汝思故國耶,朕即為汝復之;汝不能返耶,朕則有之。在朕猶在爾也。』爾祖即表謝,以為遷國於此,十有餘世,軍民皆安土重遷,不能復返矣。是與爾國非一日之好也。今我將西至大食,假道爾國,其勿致疑。」畢勒哥得書,即迎至邸,大宴三日。臨行,獻馬六百,駝百,羊三千,願質子孫為附庸,送至境外。所過,敵者勝之,降者安之。兵行萬里,歸者數國,獲駝、馬、牛、羊、財物,不可勝計。軍勢日盛,銳氣日倍。
zhì xún sī gàn, xī yù zhū guó jǔ bīng shí wàn, hào hū ér shān, lái jù zhàn. liǎng jūn xiāng wàng èr lǐ xǔ. yù jiāng shì yuē: bǐ jūn suī duō ér wú móu, gōng zhī zé shǒu wěi bù jiù, wǒ shī bì shèng. qiǎn liù yuàn sī dài wáng xiāo wò lǐ lá zhāo tǎo fù shǐ yē lǜ sōng shān děng jiāng bīng èr qiān wǔ bǎi gōng qí yòu shū mì fù shǐ xiāo lá ā bù zhāo tǎo shǐ yē lǜ shù xuē děng jiāng bīng èr qiān wǔ bǎi gōng qí zuǒ zì yǐ zhòng gōng qí zhōng. sān jūn jù jìn, hū ér shān dà bài, jiāng shī shù shí lǐ. zhù jūn xún sī gàn fán jiǔ shí rì, huí huí guó wáng lái jiàng, gòng fāng wù.
至尋思干,西域諸國舉兵十萬,號忽兒珊,來拒戰。兩軍相望二里許。諭將士曰:「彼軍雖多而無謀,攻之則首尾不救,我師必勝。」遣六院司大王蕭斡里剌、招討副使耶律松山等將兵二千五百攻其右;樞密副使蕭剌阿不、招討使耶律術薛等將兵二千五百攻其左;自以眾攻其中。三軍俱進,忽兒珊大敗,殭屍數十里。駐軍尋思干凡九十日,回回國王來降,貢方物。
yòu xī zhì qǐ ér màn, wén wǔ bǎi guān cè lì dà shí wèi dì, yǐ jiǎ chén suì èr yuè wǔ rì jí wèi, nián sān shí bā, hào gé ér hǎn. fù shàng hàn zūn hào yuē tiān yòu huáng dì, gǎi yuán yán qìng. zhuī shì zǔ fù wèi sì yuán huáng dì, zǔ mǔ wèi xuān yì huáng hòu, cè yuán fēi xiāo shì wèi zhāo dé huáng hòu. yīn wèi bǎi guān yuē: zhèn yǔ qīng děng xíng sān wàn lǐ, bá shè shā mò, sù yè jiān qín. lài zǔ zōng zhī fú, qīng děng zhī lì, mào dēng dà wèi. ěr zǔ ěr fù yí jiā xù diǎn, gòng xiǎng zūn róng. zì xiāo wò lǐ lá děng sì shí jiǔ rén zǔ fù fēng jué yǒu chà.
又西至起兒漫,文武百官冊立大石為帝,以甲辰歲二月五日即位,年三十八,號葛兒罕。復上漢尊號曰天佑皇帝,改元延慶。追諡祖父為嗣元皇帝,祖母為宣義皇后,冊元妃蕭氏為昭德皇后。因謂百官曰:「朕與卿等行三萬里,跋涉沙漠,夙夜艱勤。賴祖宗之福,卿等之力,冒登大位。爾祖爾父宜加恤典,共享尊榮。」自蕭斡里剌等四十九人祖父封爵有差。
yán qìng sān nián, bān shī dōng guī, mǎ xíng èr shí rì, dé shàn dì, suì jiàn dū chéng, hào hǔ sī wò ěr duǒ, gǎi yán qìng wèi kāng guó yuán nián. sān yuè, yǐ liù yuàn sī dài wáng xiāo wò lǐ lá wèi bīng mǎ dōu yuán shuài, dí lá bù qián tóng zhī shū mì yuàn shì xiāo chá lá ā bù fù zhī, chá chì lá bù tū lǔ yē lǜ yān shān wèi dōu bù shǔ, hù wèi yē lǜ tiě gē wèi dōu jiān, lǜ qī wàn qí dōng zhēng. yǐ qīng niú bái mǎ jì tiān, shù qí yǐ shì yú zhòng yuē: wǒ dà liáo zì tài zǔ tài zōng jiān nán ér chéng dì yè, qí hòu sì jūn dān lè wú yàn, bù xù guó zhèng, dào zéi fēng qǐ, tiān xià tǔ bēng. zhèn lǜ ěr zhòng, yuǎn zhì shuò mò, qī fù dà yè, yǐ guāng zhōng xìng. cǐ fēi zhèn yǔ ěr shì jū zhī dì. shēn mìng yuán shuài wò lǐ lá yuē: jīn rǔ qí wǎng, xìn shǎng bì fá, yǔ shì zú tóng gān kǔ, zé shàn shuǐ cǎo yǐ lì yíng, liàng dí ér jìn, wú zì qǔ huò bài yě. xíng wàn yú lǐ wú suǒ de, niú mǎ duō sǐ, lè bīng ér hái. dà shí yuē: huáng tiān fú shùn, shù yě! kāng guó shí nián mò, zài wèi èr shí nián, miào hào dé zōng.
延慶三年,班師東歸,馬行二十日,得善地,遂建都城,號虎思斡耳朵,改延慶為康國元年。三月,以六院司大王蕭斡里剌為兵馬都元帥,敵剌部前同知樞密院事蕭查剌阿不副之,茶赤剌部禿魯耶律燕山為都部署,護衛耶律鐵哥為都監,率七萬騎東征。以青牛白馬祭天,樹旗以誓於眾曰:「我大遼自太祖、太宗艱難而成帝業,其後嗣君耽樂無厭,不恤國政,盜賊蜂起,天下土崩。朕率爾眾,遠至朔漠,期復大業,以光中興。此非朕與爾世居之地。」申命元帥斡里剌曰:「今汝其往,信賞必罰,與士卒同甘苦,擇善水草以立營,量敵而進,毋自取禍敗也。」行萬餘里無所得,牛馬多死,勒兵而還。大石曰:「皇天弗順,數也!」康國十年歿,在位二十年,廟號德宗。
zi yí liè nián yòu, qiǎn mìng huáng hòu quán guó. hòu míng tǎ bù yān, hào gǎn tiān huáng hòu, chēng zhì, gǎi yuán xián qīng, zài wèi qī nián, zi yí liè jí wèi, gǎi yuán shào xìng. jí mín shí bā suì yǐ shàng, dé bā wàn sì qiān wǔ bǎi hù. zài wèi shí sān nián mò, miào hào rén zōng.
子夷列年幼,遣命皇后權國。後名塔不煙,號感天皇后,稱制,改元咸清,在位七年,子夷列即位,改元紹興。籍民十八歲以上,得八萬四千五百戶。在位十三年歿,廟號仁宗。
zi yòu, yí zhào yǐ mèi pǔ sù wán quán guó, chēng zhì, gǎi yuán chóng fú, hào chéng tiān tài hòu. hòu yǔ fù mǎ xiāo duǒ lǔ bù dì pǔ gǔ zhǐ shā lǐ tōng, chū fù mǎ wèi dōng píng wáng, luó zhī shā zhī. fù mǎ fù wò lǐ lá yǐ bīng wéi qí gōng, shè shā pǔ sù wán jí pǔ gǔ zhǐ shā lǐ. pǔ sù wán zài wèi shí sì nián.
子幼,遺詔以妹普速完權國,稱制,改元崇福,號承天太后。後與駙馬蕭朵魯不弟朴古只沙里通,出駙馬為東平王,羅織殺之。駙馬父斡里剌以兵圍其宮,射殺普速完及朴古只沙里。普速完在位十四年。
rén zōng cì zǐ zhí lǔ gǔ jí wèi, gǎi yuán tiān xǐ, zài wèi sān shí sì nián. shí qiū chū liè, nǎi mán wáng qū chū lǜ yǐ fú bīng bā qiān qín zhī, ér jù qí wèi. suì xí liáo yì guān, zūn zhí lǔ gǔ wèi tài shàng huáng, huáng hòu wèi huáng tài hòu, zhāo xī wèn qǐ jū, yǐ shì zhōng yān. zhí lǔ gǔ sǐ, liáo jué.
仁宗次子直魯古即位,改元天禧,在位三十四年。時秋出獵,乃蠻王屈出律以伏兵八千擒之,而據其位。遂襲遼衣冠,尊直魯古為太上皇,皇后為皇太后,朝夕問起居,以侍終焉。直魯古死,遼絕。
yē lǜ chún zài tiān zuò zhī shì, lì wáng dà guó, shòu cì jīn quàn, zàn bài bù míng, yī shí ēn yù, wú yǔ wèi bǐ. dāng tiān zuò bō yuè, yǐ dōu yuán shuài liú shǒu nán jīng, dú bù kě fèn dà yì yǐ jī yàn mín jí zhū dà chén, xìng qín wáng zhī shī, dōng jù jīn ér yíng tiān zuò hū? nǎi zì qǔ zhī, shì cuàn yě. kuàng rěn wáng tiān zuò zāi? dà shí jì dì chún ér wáng tiān zuò yǐ, fù guī tiān zuò. tiān zuò zé yǐ dà yì, nǎi zì lì wèi wáng ér qù zhī. xìng jí zǔ zōng yú wēi yí zhì, jiàn hào wàn lǐ zhī wài. suī guǎ mǔ ruò zi, gèng jì dié chéng, jǐ jiǔ shí nián, yì kě wèi nán yǐ. rán chún yǔ yǎ lǐ dà shí zhī lì, jiē zài tiān zuò zhī shì. yǒu jūn ér fù jūn zhī, qí kě hū zāi? zhū gé wǔ hòu wèi xiàn dì fā sàng, ér hòu lì xiān zhǔ wèi dì zhě, bù kě tóng nián yǔ yǐ. gù zhe yǐ wèi jiè yún.
耶律淳在天祚之世,歷王大國,受賜金券,贊拜不名,一時恩遇,無與為比。當天祚播越,以都元帥留守南京,獨不可奮大義以激燕民及諸大臣,興勤王之師,東拒金而迎天祚乎?乃自取之,是篡也。況忍王天祚哉?大石既帝淳而王天祚矣,復歸天祚。天祚責以大義,乃自立為王而去之。幸藉祖宗餘威遺智,建號萬里之外。雖寡母弱子,更繼迭承,幾九十年,亦可謂難矣。然淳與雅里、大石之立,皆在天祚之世。有君而復君之,其可乎哉?諸葛武侯為獻帝發喪,而後立先主為帝者,不可同年語矣。故著以為戒雲。
zàn yuē: liáo qǐ shuò yě, bīng jiǎ zhī shèng, gǔ xíng hào wài, xí juǎn hé shuò, shù jìn zhí hàn, hé qí zhuàng yú? tài zǔ tài zōng chéng bǎi zhàn zhī shì, jí xīn zào zhī bāng, yīng móu ruì lüè, kě wèi yuǎn yǐ. suī yǐ shì zōng zhōng cái, mù zōng cán bào, lián gòu shì nì, ér shén qì bù yáo. gài yóu zǔ zōng wēi lìng yóu zú yǐ zhèn dié qí guó rén yě. shèng zōng yǐ lái, nèi xiū zhèng zhì, wài tà jiāng yǔ, jì ér shēn gù lín hǎo, sì jìng yì ān. wéi shì èr bǎi yú nián zhī jī, yǒu zì lái yǐ. jiàng zhēn tiān zuò, jì dīng mò yùn, yòu jué rén wàng, chóng xìn jiān huí, zì zhuó guó běn, qún xià lí xīn. jīn bīng yī jí, nèi nán xiān zuò, fèi lì zhī móu, pàn wáng zhī jī, xiāng jì fēng qǐ. xún zhì tǔ bēng wǎ jiě, bù kě fù zhī, liáng kě āi yě! yē lǜ yǔ xiāo, shì wèi shēng jiù, yì tóng xiū qī, fèng xiān xié sī miè gōng, shǒu huò gòu nán, yī zhì yú sī. tiān zuò qióng cù, shǐ wù fèng xiān wù jǐ, bù jǐ wǎn hū! chún yǎ lǐ suǒ wèi míng bù zhèng, yán bù shùn, shì bù chéng zhě yě. dà shí gǒu yán, bǐ shàn yú cǐ, yì jǐ hé zāi?
贊曰:遼起朔野,兵甲之盛,鼓行皞外,席捲河朔,樹晉植漢,何其壯歟?太祖、太宗乘百戰之勢,輯新造之邦,英謀睿略,可謂遠矣。雖以世宗中才,穆宗殘暴,連遘弒逆,而神器不搖。蓋由祖宗威令猶足以震疊其國人也。聖宗以來,內修政治,外拓疆宇,既而申固鄰好,四境乂安。維侍二百餘年之基,有自來矣。降臻天祚,既丁末運,又觖人望,崇信奸回,自椓國本,群下離心。金兵一集,內難先作,廢立之謀,叛亡之跡,相繼蜂起。馴致土崩瓦解,不可復支,良可哀也!耶律與蕭,世為甥舅,義同休戚,奉先挾私滅公,首禍構難,一至於斯。天祚窮蹙,始悟奉先誤己,不幾晚乎!淳、雅里所謂名不正,言不順,事不成者也。大石苟延,彼善於此,亦幾何哉?