tiān zuò huáng dì sì
天祚皇帝四
wǔ nián chūn zhēng yuè xīn sì, dǎng xiàng xiǎo hú lù qiǎn rén qǐng lín qí dì. wù zǐ, qū tiān dé, guò shā mò, jīn bīng hū zhì. shàng tú bù chū zǒu, jìn shì jìn zhū mào, què zhī, chéng zhāng rén guì mǎ dé tuō, zhì tiān dé. jǐ chǒu, yù xuě, wú yù hán jù, shù zhě yǐ diāo qiú mào jìn, tú cì jué liáng, shù zhě jìn xǔ yǔ zǎo yù qì, shù zhě jí guì zuò, yǐ ér jiǎ mèi. shù zhě bèi wéi niè bīng xuě yǐ jì jī. guò tiān dé. zhì yè, jiāng sù mín jiā, dài yuē zhēn qí, qí jiā zhī zhī, nǎi kòu mǎ shǒu, guì ér dà tòng, qián sù qí jiā. jū shù rì, jiā qí zhōng, yáo shòu yǐ jié dù shǐ, suì qū dǎng xiàng. yǐ xiǎo hú lù wèi xī nán miàn zhāo tǎo shǐ, zǒng zhī jūn shì, réng cì qí zi jí zhū xiào jué shǎng yǒu chà. èr yuè, zhì yīng zhōu xīn chéng dōng liù shí lǐ, wèi jīn rén wán yán lóu shì děng suǒ huò. bā yuè guǐ mǎo, zhì jīn. bǐng wǔ, jiàng fēng hǎi bīn wáng. yǐ jí zhōng, nián wǔ shí yǒu sì, zài wèi èr shí sì nián. jīn huáng tǒng yuán nián èr yuè, gǎi fēng yù wáng. wǔ nián, zàng yú guǎng níng fǔ lǘ yáng xiàn qián líng bàng.
五年春正月辛巳,党项小斛禄遣人请临其地。戊子,趋天德,过沙漠,金兵忽至。上徒步出走,近侍进珠帽,却之,乘张仁贵马得脱,至天德。己丑,遇雪,无御寒具,术者以貂裘帽进,途次绝粮,术者进珝与枣;欲憩,术者即跪坐,倚而假寐。术者辈惟啮冰雪以济饥。过天德。至夜,将宿民家,绐曰侦骑,其家知之,乃叩马首,跪而大恸,潜宿其家。居数日,嘉其忠,遥授以节度使,遂趋党项。以小斛禄为西南面招讨使,总知军事,仍赐其子及诸校爵赏有差。二月,至应州新城东六十里,为金人完颜娄室等所获。八月癸卯,至金。丙午,降封海滨王。以疾终,年五十有四,在位二十四年。金皇统元年二月,改封豫王。五年,葬于广宁府闾阳县乾陵傍。
yē lǜ chún zhě, shì hào wèi běi liáo. chún xiǎo zì niè lǐ, xìng zōng dì sì sūn, nán jīng liú shǒu sòng wèi wáng hé lǔ wò zhī zǐ. qīng níng chū, tài hòu jū yù zhī. jì zhǎng, dǔ hǎo wén xué. zhāo huái tài zǐ dé zuì, shàng yù yǐ chún wèi sì. shàng nù yē lǜ bái sī bù, zhī yǔ chún shàn, chū chún wèi zhāng shèng děng jūn jié dù shǐ. tiān zuò jí wèi, jìn wáng zhèng. gān tǒng èr nián, jiā yuè wáng. liù nián, bài nán fǔ zǎi xiàng. shǒu yì zhì liǎng fǔ lǐ yí. shàng xǐ, xǐ wáng wèi. qí fù hé lǔ wò hōng, jí yǐ chún xí fù shǒu nán jīng. dōng xià rù cháo, chǒng guān zhū wáng. tiān qìng wǔ nián, dōng zhēng, dōu jiān zhāng nú jì yā zǐ hé, yǔ chún zi ā sā děng sān bǎi yú rén wáng guī, xiān qiǎn dí lǐ děng yǐ fèi lì zhī móu bào chún, chún zhǎn dí lǐ shǒu yǐ xiàn, jìn fēng qín jìn guó wáng, bài dōu yuán shuài, cì jīn quàn, miǎn hàn bài lǐ, bù míng. xǔ zì zé jiàng shì, nǎi mù yàn yún jīng bīng. dōng zhì jǐn zhōu, duì cháng wǔ cháo yàn zuò luàn, jié chún. chún nì ér miǎn, shōu cháo yàn zhū zhī. huì jīn bīng zhì, jù bīng zhàn yú a lǐ zhěn dòu, bài jī, shōu wáng zú shù qiān rén jù zhī. chún rù cháo, shì qí zuì, zhào nán jīng kè shí jì gōng. bǎo dà èr nián, tiān zuò rù jiā shān, xī wáng huí lí bǎo lín yá yē lù: dà shí děng yǐn táng líng wǔ gù shì, yì yù lì chún. chún bù cóng, guān shǔ quàn jìn yuē:" zhǔ shàng méng chén, zhōng yuán rǎo rǎng, ruò bù lì wáng, bǎi xìng hé guī? yí shú jì zhī." suì jí wèi. bǎi guān shàng hào tiān xī huáng dì, gǎi bǎo dà èr nián wèi jiàn fú yuán nián, dà shè. fàng jìn shì lǐ bǎo xìn děng yī shí jiǔ rén, yáo jiàng tiān zuò wèi xiāng yīn wáng. yǐ yàn yún píng shàng jīng zhōng jīng liáo xī liù lù chún zhǔ zhī, shā mò yǐ běi nán běi lù liǎng dū zhāo tǎo fǔ zhū fān bù zú děng réng lì tiān zuò. zì cǐ liáo guó fēn yǐ. fēng qí qī pǔ xián nǚ wèi dé fēi, yǐ huí lí bǎo zhī běi yuàn shū mì shǐ shì, jūn lǚ zhī shì xī wěi dà shí. yòu qiǎn shǐ bào sòng, miǎn suì bì, jié hǎo. sòng rén fā bīng wèn zuì, jī bài zhī. xún qiǎn shǐ fèng biǎo yú jīn, qǐ wèi fù yōng. shì wèi jué, chún bìng sǐ, nián liù shí. bǎi guān wěi shì yuē xiào zhāng huáng dì, miào hào xuān zōng, zàng yàn xī xiāng shān yǒng ān líng. yí mìng yáo lì qín wáng dìng yǐ cún shè jì, dé fēi wèi huáng tài hòu, chēng zhì, gǎi jiàn fú wèi dé xīng yuán nián, fàng jìn shì lǐ qiú děng bǎi bā rén. shí sòng bīng lái gōng, zhàn bài zhī, yóu shì rén xīn dà yuè, bīng shì rì zhèn. zǎi xiàng lǐ chún děng qián nà sòng bīng, jū mín nèi yìng, bào guān zhě bèi shā shén zhòng. yì rì, gōng nèi dōng mén, wèi bīng lì zhàn, sòng jūn dà kuì, yú chéng ér zǒu, sǐ zhě xiāng jí. wǔ biǎo yú jīn, qiú lì qín wáng, bù cóng. ér jīn bīng dà zhì, dé fēi bēn tiān dé jūn, jiàn tiān zuò. tiān zuò nù, zhū dé fēi, jiàng chún shù rén, chú qí shǔ jí.
耶律淳者,世号为北辽。淳小字涅里,兴宗第四孙,南京留守、宋魏王和鲁斡之子。清宁初,太后鞠育之。既长,笃好文学。昭怀太子得罪,上欲以淳为嗣。上怒耶律白斯不,知与淳善,出淳为彰圣等军节度使。天祚即位,进王郑。乾统二年,加越王。六年,拜南府宰相。首议制两府礼仪。上喜,徙王魏。其父和鲁斡薨,即以淳袭父守南京。冬夏入朝,宠冠诸王。天庆五年,东征,都监章奴济鸭子河,与淳子阿撒等三百余人亡归,先遣敌里等以废立之谋报淳,淳斩敌里首以献,进封秦晋国王,拜都元帅,赐金券,免汉拜礼,不名。许自择将士,乃募燕、云精兵。东至锦州,队长武朝彦作乱,劫淳。淳匿而免,收朝彦诛之。会金兵至,聚兵战于阿里轸斗,败绩,收亡卒数千人拒之。淳入朝,释其罪,诏南京刻石纪功。保大二年,天祚入夹山,奚王回离保、林牙耶律大石等引唐灵武故事,议欲立淳。淳不从,官属劝进曰:“主上蒙尘,中原扰攘,若不立王,百姓何归?宜熟计之。”遂即位。百官上号天锡皇帝,改保大二年为建福元年,大赦。放进士李宝信等一十九人,遥降天祚为湘阴王。以燕、云、平、上京、中京、辽西六路淳主之,沙漠以北、南北路两都招讨府、诸蕃部族等仍隶天祚。自此辽国分矣。封其妻普贤女为德妃,以回离保知北院枢密使事,军旅之事悉委大石。又遣使报宋,免岁币,结好。宋人发兵问罪,击败之。寻遣使奉表于金,乞为附庸。事未决,淳病死,年六十。百官伪谥曰孝章皇帝,庙号宣宗,葬燕西香山永安陵。遗命遥立秦王定以存社稷,德妃为皇太后,称制,改建福为德兴元年,放进士李球等百八人。时宋兵来攻,战败之,由是人心大悦,兵势日振。宰相李纯等潜纳宋兵,居民内应,抱关者被杀甚众。翌日,攻内东门,卫兵力战,宋军大溃,逾城而走,死者相藉。五表于金,求立秦王,不从。而金兵大至,德妃奔天德军,见天祚。天祚怒,诛德妃,降淳庶人,除其属籍。
yē lǜ yǎ lǐ zhě, tiān zuò huáng dì dì èr zi yě, zì sā luán. qī suì, yù lì wèi huáng tài zǐ, bié zhì jìn wèi, fēng liáng wáng. bǎo dà sān nián, jīn shī wéi qīng zhǒng zhài, yǎ lǐ zài jūn zhōng. tài bǎo tè mǔ gē xié zhī chū zǒu, jiān dào héng zhì yīn shān. wén tiān zuò shī lì qū yún nèi, yǎ lǐ chí fù. shí hù cóng zhě qiān yú rén, duō yú tiān zuò. tiān zuò lǜ tè mǔ gē shēng biàn, yù zhū zhī. zé yǐ bù néng quán jiù zhū wáng, jiāng xùn zhī. zhàng jiàn zhào yǎ lǐ wèn yuē:" tè mǔ gē jiào rǔ hé wéi?" yǎ lǐ duì yuē:" wú tā yán." nǎi shì zhī. tiān zuò dù hé bēn xià, duì shuài yē lǜ dí liè děng jié yǎ lǐ běi zǒu. zhì shā lǐng, jiàn shé héng dào ér guò, shí zhě yǐ wéi bù xiáng. cóng sān rì, qún liáo gòng lì yǎ lǐ wéi zhǔ. yǎ lǐ suì jí wèi, gǎi yuán shén lì, mìng shì shù shàng pián yí. yǎ lǐ xìng kuān dà, è zhū shā. huò wáng zhě, chī zhī ér yǐ. yǒu zì guī zhě, jí guān zhī. yīn wèi zuǒ yòu yuē:" yù fù lái guī, bù fù zé qù, hé xū wēi bī yé?" měi qǔ táng zhēn guān zhèng yào jí lín yá zī zhōng suǒ zuò zhì guó shī, lìng shì cóng dú zhī. wū gǔ bù jié dù shǐ jiū zhé dié liè bù tǒng jūn tà bù yě dōu jiān tū lǐ bù děng gè lǜ qí zhòng lái fù. zì shì zhū bù jì zhì. ér yǎ lǐ rì jiàn huāng dài, hǎo jī jū. tè mǔ gē qiè jiàn, nǎi bù fù chū. yǐ yē lǜ dí liè wèi shū mì shǐ, tè mǔ gē fù zhī. dí liè hé xī běi lù zhāo tǎo shǐ xiāo jiū lǐ yíng huò zhòng xīn, zhì yǒu bù chén, yǔ qí zi má niè bìng zhū zhī. yǐ yáo shè wèi zhāo tǎo shǐ, yǔ zhū fān zhàn, shù bài, zhàng miǎn guān. cóng xíng yǒu pí kùn zhě, zhé zhèn gěi zhī. zhí zhǎng bǎo dé jiàn yuē:" jīn guó jiā kōng xū, cì lài ruò cǐ, jiāng hé yǐ xiāng gěi yé?" yǎ lǐ nù yuē:" xī tián yú fú shān, qīng wū liè guān, jīn fù yǒu cǐ yán. ruò wú zhū bù, wǒ jiāng hé qǔ?" bù nà. chū, lìng qún mù yùn yán luò cāng sù, ér mín dào zhī, yì jí yǐ cháng. yǎ lǐ nǎi zì wèi zhí: měi sù yī chē cháng yī yáng, sān chē yī niú, wǔ chē yī mǎ, bā chē yī tuó. zuǒ yòu yuē:" jīn yī yáng yì sù èr dòu qiě bù kě dé, nǎi cháng yī chē!" yǎ lǐ yuē:" mín yǒu zé wǒ yǒu. ruò lìng jǐn cháng, mín hé kān?" hòu liè chá lá shān, yī rì ér shè huáng yáng sì shí, láng èr shí yī, yīn zhì jí, zú, nián sān shí.
耶律雅里者,天祚皇帝第二子也,字撒鸾。七岁,欲立为皇太子,别置禁卫,封梁王。保大三年,金师围青冢寨,雅里在军中。太保特母哥挟之出走,间道行至阴山。闻天祚失利趋云内,雅里驰赴。时扈从者千余人,多于天祚。天祚虑特母哥生变,欲诛之。责以不能全救诸王,将讯之。仗剑召雅里问曰:“特母哥教汝何为?”雅里对曰:“无他言。”乃释之。天祚渡河奔夏,队帅耶律敌列等劫雅里北走。至沙岭,见蛇横道而过,识者以为不祥。从三日,群僚共立雅里为主。雅里遂即位,改元神历,命士庶上便宜。雅里性宽大,恶诛杀。获亡者,笞之而已。有自归者,即官之。因谓左右曰:“欲附来归,不附则去,何须威逼耶?”每取唐《贞观政要》及林牙资忠所作《治国诗》,令侍从读之。乌古部节度使糺哲、迭烈部统军挞不也、都监突里不等各率其众来附。自是诸部继至。而雅里日渐荒怠,好击鞠。特母哥切谏,乃不复出。以耶律敌烈为枢密使,特母哥副之。敌列劾西北路招讨使萧糺里荧惑众心,志有不臣,与其子麻涅并诛之。以遥设为招讨使,与诸蕃战,数败,杖免官。从行有疲困者,辄振给之。直长保德谏曰:“今国家空虚,赐赉若此,将何以相给耶?”雅里怒曰:“昔畋于福山,卿诬猎官,今复有此言。若无诸部,我将何取?”不纳。初,令群牧运盐泺仓粟,而民盗之,议籍以偿。雅里乃自为直:每粟一车偿一羊,三车一牛,五车一马,八车一驼。左右曰:“今一羊易粟二斗且不可得,乃偿一车!”雅里曰:“民有则我有。若令尽偿,民何堪?”后猎查剌山,一日而射黄羊四十,狼二十一,因致疾,卒,年三十。
yē lù: dà shí zhě, shì hào wèi xī liáo. dà shí zì zhòng dé, tài zǔ bā dài sūn yě. tōng liáo hàn zì, shàn qí shè, dēng tiān qìng wǔ nián jìn shì dì, zhuó hàn lín yīng fèng, xún shēng chéng zhǐ. liáo yǐ hàn lín wèi lín yá, gù chēng dà shí lín yá. lì tài xiáng èr zhōu cì shǐ, liáo xìng jūn jié dù shǐ. bǎo dà èr nián, jīn bīng rì bī, tiān zuò bō yuè, yǔ zhū dà chén lì qín jìn wáng chún wèi dì. chún sǐ, lì qí qī xiāo dé fēi wèi tài hòu, yǐ shǒu yàn. jí jīn bīng zhì, xiāo dé fēi guī tiān zuò. tiān zuò nù zhū dé fēi ér zé dà shí yuē:" wǒ zài, rǔ hé gǎn lì chún?" duì yuē:" bì xià yǐ quán guó zhī shì, bù néng yī jù dí, qì guó yuǎn dùn, shǐ lí mín tú tàn. jí lì shí chún, jiē tài zǔ zǐ sūn, qǐ bù shèng qǐ mìng yú tā rén yé?" shàng wú yǐ dá, cì jiǔ shí, shè qí zuì.
耶律大石者,世号为西辽。大石字重德,太祖八代孙也。通辽、汉字,善骑射,登天庆五年进士第,擢翰林应奉,寻升承旨。辽以翰林为林牙,故称大石林牙。历泰、祥二州刺史,辽兴军节度使。保大二年,金兵日逼,天祚播越,与诸大臣立秦晋王淳为帝。淳死,立其妻萧德妃为太后,以守燕。及金兵至,萧德妃归天祚。天祚怒诛德妃而责大石曰:“我在,汝何敢立淳?”对曰:“陛下以全国之势,不能一拒敌,弃国远遁,使黎民涂炭。即立十淳,皆太祖子孙,岂不胜乞命于他人耶?”上无以答,赐酒食,赦其罪。
dà shí bù zì ān, suì shā xiāo yǐ xuē pō lǐ kuò, zì lì wèi wáng, lǜ tiě qí èr bǎi xiāo dùn. běi xíng sān rì, guò hēi shuǐ, jiàn bái dá dá xiáng wěn chuáng gǔ ér. chuáng gǔ ér xiàn mǎ sì bǎi, tuó èr shí, yáng ruò gān. xī zhì kě dūn chéng, zhù běi tíng dū hù fǔ, huì wēi wǔ chóng dé huì fān xīn dà lín zǐ hé tuó děng qī zhōu jí dài huáng shì wéi dí lá wáng jì lá chá chì lá yě xǐ bí gǔ dé ní lá dá lá guāi dá mì lǐ mì ér jì hé zhǔ wū gǔ lǐ zǔ bo pǔ sù wán táng gǔ hū mǔ sī xī de jiū ér bì shí bā bù wáng zhòng, yù yuē:" wǒ zǔ zōng jiān nán chuàng yè, lì shì jiǔ zhǔ, lì nián èr bǎi. jīn yǐ chén shǔ, bī wǒ guó jiā, cán wǒ lí shù, tú jiǎn wǒ zhōu yì, shǐ wǒ tiān zuò huáng dì méng chén yú wài, rì yè tòng xīn jí shǒu. wǒ jīn zhàng yì ér xī, yù jiè lì zhū fān, jiǎn wǒ chóu dí, fù wǒ jiāng yǔ, wéi ěr zhòng yì yǒu zhěn wǒ guó jiā, yōu wǒ shè jì, sī gòng jiù jūn fù, jì shēng mín yú nán zhě hū?" suì dé jīng bīng wàn yú, zhì guān lì, lì pái jiǎ, jù qì zhàng.
大石不自安,遂杀萧乙薛、坡里括,自立为王,率铁骑二百宵遁。北行三日,过黑水,见白达达详稳床古儿。床古儿献马四百,驼二十,羊若干。西至可敦城,驻北庭都护府,会威武、崇德、会蕃、新、大林、紫河、驼等七州及大黄室韦、敌剌、王纪剌、茶赤剌、也喜、鼻古德、尼剌、达剌乖、达密里、密儿纪、合主、乌古里、阻卜、普速完、唐古、忽母思、奚的、糺而毕十八部王众,谕曰:“我祖宗艰难创业,历世九主,历年二百。金以臣属,逼我国家,残我黎庶,屠翦我州邑,使我天祚皇帝蒙尘于外,日夜痛心疾首。我今仗义而西,欲借力诸蕃,翦我仇敌,复我疆宇,惟尔众亦有轸我国家,忧我社稷,思共救君父,济生民于难者乎?”遂得精兵万余,置官吏,立排甲,具器仗。
míng nián èr yuè jiǎ wǔ, yǐ qīng niú bái mǎ jì tiān dì zǔ zōng, zhěng lǚ ér xī. xiān qiǎn shū huí hú wáng bì lēi gē yuē:" xī wǒ tài zǔ huáng dì běi zhēng, guò bo gǔ hǎn chéng, jí qiǎn shǐ zhì gān zhōu, zhào ěr zǔ wū mǔ zhǔ yuē:' rǔ sī gù guó yé, zhèn jí wéi rǔ fù zhī rǔ bù néng fǎn yé, zhèn zé yǒu zhī. zài zhèn yóu zài ěr yě.' ěr zǔ jí biǎo xiè, yǐ wéi qiān guó yú cǐ, shí yǒu yú shì, jūn mín jiē ān tǔ zhòng qiān, bù néng fù fǎn yǐ. shì yǔ ěr guó fēi yī rì zhī hǎo yě. jīn wǒ jiāng xī zhì dà shí, jiǎ dào ěr guó, qí wù zhì yí." bì lēi gē dé shū, jí yíng zhì dǐ, dà yàn sān rì. lín xíng, xiàn mǎ liù bǎi, tuó bǎi, yáng sān qiān, yuàn zhì zǐ sūn wèi fù yōng, sòng zhì jìng wài. suǒ guò, dí zhě shèng zhī, jiàng zhě ān zhī. bīng xíng wàn lǐ, guī zhě shù guó, huò tuó mǎ niú yáng cái wù, bù kě shèng jì. jūn shì rì shèng, ruì qì rì bèi.
明年二月甲午,以青牛白马祭天地、祖宗,整旅而西。先遣书回鹘王毕勒哥曰:“昔我太祖皇帝北征,过卜古罕城,即遣使至甘州,诏尔祖乌母主曰:‘汝思故国耶,朕即为汝复之;汝不能返耶,朕则有之。在朕犹在尔也。’尔祖即表谢,以为迁国于此,十有余世,军民皆安土重迁,不能复返矣。是与尔国非一日之好也。今我将西至大食,假道尔国,其勿致疑。”毕勒哥得书,即迎至邸,大宴三日。临行,献马六百,驼百,羊三千,愿质子孙为附庸,送至境外。所过,敌者胜之,降者安之。兵行万里,归者数国,获驼、马、牛、羊、财物,不可胜计。军势日盛,锐气日倍。
zhì xún sī gàn, xī yù zhū guó jǔ bīng shí wàn, hào hū ér shān, lái jù zhàn. liǎng jūn xiāng wàng èr lǐ xǔ. yù jiàng shì yuē:" bǐ jūn suī duō ér wú móu, gōng zhī zé shǒu wěi bù jiù, wǒ shī bì shèng." qiǎn liù yuàn sī dài wáng xiāo wò lǐ lá zhāo tǎo fù shǐ yē lǜ sōng shān děng jiāng bīng èr qiān wǔ bǎi gōng qí yòu shū mì fù shǐ xiāo lá ā bù zhāo tǎo shǐ yē lǜ shù xuē děng jiāng bīng èr qiān wǔ bǎi gōng qí zuǒ zì yǐ zhòng gōng qí zhōng. sān jūn jù jìn, hū ér shān dà bài, jiāng shī shù shí lǐ. zhù jūn xún sī gàn fán jiǔ shí rì, huí huí guó wáng lái jiàng, gòng fāng wù.
至寻思干,西域诸国举兵十万,号忽儿珊,来拒战。两军相望二里许。谕将士曰:“彼军虽多而无谋,攻之则首尾不救,我师必胜。”遣六院司大王萧斡里剌、招讨副使耶律松山等将兵二千五百攻其右;枢密副使萧剌阿不、招讨使耶律术薛等将兵二千五百攻其左;自以众攻其中。三军俱进,忽儿珊大败,僵尸数十里。驻军寻思干凡九十日,回回国王来降,贡方物。
yòu xī zhì qǐ ér màn, wén wǔ bǎi guān cè lì dà shí wèi dì, yǐ jiǎ chén suì èr yuè wǔ rì jí wèi, nián sān shí bā, hào gé ér hǎn. fù shàng hàn zūn hào yuē tiān yòu huáng dì, gǎi yuán yán qìng. zhuī shì zǔ fù wèi sì yuán huáng dì, zǔ mǔ wèi xuān yì huáng hòu, cè yuán fēi xiāo shì wèi zhāo dé huáng hòu. yīn wèi bǎi guān yuē:" zhèn yǔ qīng děng xíng sān wàn lǐ, bá shè shā mò, sù yè jiān qín. lài zǔ zōng zhī fú, qīng děng zhī lì, mào dēng dà wèi. ěr zǔ ěr fù yí jiā xù diǎn, gòng xiǎng zūn róng." zì xiāo wò lǐ lá děng sì shí jiǔ rén zǔ fù fēng jué yǒu chà.
又西至起儿漫,文武百官册立大石为帝,以甲辰岁二月五日即位,年三十八,号葛儿罕。复上汉尊号曰天佑皇帝,改元延庆。追谥祖父为嗣元皇帝,祖母为宣义皇后,册元妃萧氏为昭德皇后。因谓百官曰:“朕与卿等行三万里,跋涉沙漠,夙夜艰勤。赖祖宗之福,卿等之力,冒登大位。尔祖尔父宜加恤典,共享尊荣。”自萧斡里剌等四十九人祖父封爵有差。
yán qìng sān nián, bān shī dōng guī, mǎ xíng èr shí rì, dé shàn dì, suì jiàn dū chéng, hào hǔ sī wò ěr duǒ, gǎi yán qìng wèi kāng guó yuán nián. sān yuè, yǐ liù yuàn sī dài wáng xiāo wò lǐ lá wèi bīng mǎ dōu yuán shuài, dí lá bù qián tóng zhī shū mì yuàn shì xiāo chá lá ā bù fù zhī, chá chì lá bù tū lǔ yē lǜ yān shān wèi dōu bù shǔ, hù wèi yē lǜ tiě gē wèi dōu jiān, lǜ qī wàn qí dōng zhēng. yǐ qīng niú bái mǎ jì tiān, shù qí yǐ shì yú zhòng yuē:" wǒ dà liáo zì tài zǔ tài zōng jiān nán ér chéng dì yè, qí hòu sì jūn dān lè wú yàn, bù xù guó zhèng, dào zéi fēng qǐ, tiān xià tǔ bēng. zhèn lǜ ěr zhòng, yuǎn zhì shuò mò, qī fù dà yè, yǐ guāng zhōng xīng. cǐ fēi zhèn yǔ ěr shì jū zhī dì." shēn mìng yuán shuài wò lǐ lá yuē:" jīn rǔ qí wǎng, xìn shǎng bì fá, yǔ shì zú tóng gān kǔ, zé shàn shuǐ cǎo yǐ lì yíng, liàng dí ér jìn, wú zì qǔ huò bài yě." xíng wàn yú lǐ wú suǒ de, niú mǎ duō sǐ, lè bīng ér hái. dà shí yuē:" huáng tiān fú shùn, shù yě!" kāng guó shí nián mò, zài wèi èr shí nián, miào hào dé zōng.
延庆三年,班师东归,马行二十日,得善地,遂建都城,号虎思斡耳朵,改延庆为康国元年。三月,以六院司大王萧斡里剌为兵马都元帅,敌剌部前同知枢密院事萧查剌阿不副之,茶赤剌部秃鲁耶律燕山为都部署,护卫耶律铁哥为都监,率七万骑东征。以青牛白马祭天,树旗以誓于众曰:“我大辽自太祖、太宗艰难而成帝业,其后嗣君耽乐无厌,不恤国政,盗贼蜂起,天下土崩。朕率尔众,远至朔漠,期复大业,以光中兴。此非朕与尔世居之地。”申命元帅斡里剌曰:“今汝其往,信赏必罚,与士卒同甘苦,择善水草以立营,量敌而进,毋自取祸败也。”行万余里无所得,牛马多死,勒兵而还。大石曰:“皇天弗顺,数也!”康国十年殁,在位二十年,庙号德宗。
zi yí liè nián yòu, qiǎn mìng huáng hòu quán guó. hòu míng tǎ bù yān, hào gǎn tiān huáng hòu, chēng zhì, gǎi yuán xián qīng, zài wèi qī nián, zi yí liè jí wèi, gǎi yuán shào xīng. jí mín shí bā suì yǐ shàng, dé bā wàn sì qiān wǔ bǎi hù. zài wèi shí sān nián mò, miào hào rén zōng.
子夷列年幼,遣命皇后权国。后名塔不烟,号感天皇后,称制,改元咸清,在位七年,子夷列即位,改元绍兴。籍民十八岁以上,得八万四千五百户。在位十三年殁,庙号仁宗。
zi yòu, yí zhào yǐ mèi pǔ sù wán quán guó, chēng zhì, gǎi yuán chóng fú, hào chéng tiān tài hòu. hòu yǔ fù mǎ xiāo duǒ lǔ bù dì pǔ gǔ zhǐ shā lǐ tōng, chū fù mǎ wèi dōng píng wáng, luó zhī shā zhī. fù mǎ fù wò lǐ lá yǐ bīng wéi qí gōng, shè shā pǔ sù wán jí pǔ gǔ zhǐ shā lǐ. pǔ sù wán zài wèi shí sì nián.
子幼,遗诏以妹普速完权国,称制,改元崇福,号承天太后。后与驸马萧朵鲁不弟朴古只沙里通,出驸马为东平王,罗织杀之。驸马父斡里剌以兵围其宫,射杀普速完及朴古只沙里。普速完在位十四年。
rén zōng cì zǐ zhí lǔ gǔ jí wèi, gǎi yuán tiān xǐ, zài wèi sān shí sì nián. shí qiū chū liè, nǎi mán wáng qū chū lǜ yǐ fú bīng bā qiān qín zhī, ér jù qí wèi. suì xí liáo yì guān, zūn zhí lǔ gǔ wèi tài shàng huáng, huáng hòu wèi huáng tài hòu, zhāo xī wèn qǐ jū, yǐ shì zhōng yān. zhí lǔ gǔ sǐ, liáo jué.
仁宗次子直鲁古即位,改元天禧,在位三十四年。时秋出猎,乃蛮王屈出律以伏兵八千擒之,而据其位。遂袭辽衣冠,尊直鲁古为太上皇,皇后为皇太后,朝夕问起居,以侍终焉。直鲁古死,辽绝。
yē lǜ chún zài tiān zuò zhī shì, lì wáng dà guó, shòu cì jīn quàn, zàn bài bù míng, yī shí ēn yù, wú yǔ wéi bǐ. dàng tiān zuò bō yuè, yǐ dōu yuán shuài liú shǒu nán jīng, dú bù kě fèn dà yì yǐ jī yàn mín jí zhū dà chén, xìng qín wáng zhī shī, dōng jù jīn ér yíng tiān zuò hū? nǎi zì qǔ zhī, shì cuàn yě. kuàng rěn wáng tiān zuò zāi? dà shí jì dì chún ér wáng tiān zuò yǐ, fù guī tiān zuò. tiān zuò zé yǐ dà yì, nǎi zì lì wèi wáng ér qù zhī. xìng jí zǔ zōng yú wēi yí zhì, jiàn hào wàn lǐ zhī wài. suī guǎ mǔ ruò zi, gèng jì dié chéng, jǐ jiǔ shí nián, yì kě wèi nán yǐ. rán chún yǔ yǎ lǐ dà shí zhī lì, jiē zài tiān zuò zhī shì. yǒu jūn ér fù jūn zhī, qí kě hū zāi? zhū gě wǔ hòu wèi xiàn dì fā sāng, ér hòu lì xiān zhǔ wèi dì zhě, bù kě tóng nián yǔ yǐ. gù zhe yǐ wéi jiè yún.
耶律淳在天祚之世,历王大国,受赐金券,赞拜不名,一时恩遇,无与为比。当天祚播越,以都元帅留守南京,独不可奋大义以激燕民及诸大臣,兴勤王之师,东拒金而迎天祚乎?乃自取之,是篡也。况忍王天祚哉?大石既帝淳而王天祚矣,复归天祚。天祚责以大义,乃自立为王而去之。幸藉祖宗余威遗智,建号万里之外。虽寡母弱子,更继迭承,几九十年,亦可谓难矣。然淳与雅里、大石之立,皆在天祚之世。有君而复君之,其可乎哉?诸葛武侯为献帝发丧,而后立先主为帝者,不可同年语矣。故著以为戒云。
zàn yuē: liáo qǐ shuò yě, bīng jiǎ zhī shèng, gǔ xíng hào wài, xí juǎn hé shuò, shù jìn zhí hàn, hé qí zhuàng yú? tài zǔ tài zōng chéng bǎi zhàn zhī shì, jí xīn zào zhī bāng, yīng móu ruì lüè, kě wèi yuǎn yǐ. suī yǐ shì zōng zhōng cái, mù zōng cán bào, lián gòu shì nì, ér shén qì bù yáo. gài yóu zǔ zōng wēi lìng yóu zú yǐ zhèn dié qí guó rén yě. shèng zōng yǐ lái, nèi xiū zhèng zhì, wài tà jiāng yǔ, jì ér shēn gù lín hǎo, sì jìng yì ān. wéi shì èr bǎi yú nián zhī jī, yǒu zì lái yǐ. jiàng zhēn tiān zuò, jì dīng mò yùn, yòu jué rén wàng, chóng xìn jiān huí, zì zhuó guó běn, qún xià lí xīn. jīn bīng yī jí, nèi nán xiān zuò, fèi lì zhī móu, pàn wáng zhī jī, xiāng jì fēng qǐ. xún zhì tǔ bēng wǎ jiě, bù kě fù zhī, liáng kě āi yě! yē lǜ yǔ xiāo, shì wèi shēng jiù, yì tóng xiū qī, fèng xiān xié sī miè gōng, shǒu huò gòu nán, yī zhì yú sī. tiān zuò qióng cù, shǐ wù fèng xiān wù jǐ, bù jǐ wǎn hū! chún yǎ lǐ suǒ wèi míng bù zhèng, yán bù shùn, shì bù chéng zhě yě. dà shí gǒu yán, bǐ shàn yú cǐ, yì jǐ hé zāi?
赞曰:辽起朔野,兵甲之盛,鼓行皞外,席卷河朔,树晋植汉,何其壮欤?太祖、太宗乘百战之势,辑新造之邦,英谋睿略,可谓远矣。虽以世宗中才,穆宗残暴,连遘弑逆,而神器不摇。盖由祖宗威令犹足以震叠其国人也。圣宗以来,内修政治,外拓疆宇,既而申固邻好,四境乂安。维侍二百余年之基,有自来矣。降臻天祚,既丁末运,又觖人望,崇信奸回,自椓国本,群下离心。金兵一集,内难先作,废立之谋,叛亡之迹,相继蜂起。驯致土崩瓦解,不可复支,良可哀也!耶律与萧,世为甥舅,义同休戚,奉先挟私灭公,首祸构难,一至于斯。天祚穷蹙,始悟奉先误己,不几晚乎!淳、雅里所谓名不正,言不顺,事不成者也。大石苟延,彼善于此,亦几何哉?