xì liǔ niáng, zhōng dōu zhī shì rén nǚ yě. huò yǐ qí yāo piáo niǎo kě ài, xì hū zhī xì liǔ yún. liǔ shǎo huì, jiě wén zì, xǐ dú xiāng rén shū. ér shēng píng jiǎn mò, wèi cháng yán rén zāng pǐ dàn yǒu wèn míng zhě, bì qiú yī qīn kuī qí rén. yuè rén shén duō, jù wèi kě, ér nián shí jiǔ yǐ. fù mǔ nù zhī yuē: tiān xià qì wú liáng pǐ, rǔ jiāng yǐ yā jiǎo lǎo yé? nǚ yuē: wǒ shí yù yǐ rén shèng tiān, gù jiǔ ér bù jiù, yì wú mìng yě. jīn ér hòu, qǐng wéi fù mǔ zhī mìng shì tīng.
細柳娘,中都之士人女也。或以其腰嫖裊可愛,戲呼之「細柳」雲。柳少慧,解文字,喜讀相人書。而生平簡默,未嘗言人臧否;但有問名者,必求一親窺其人。閱人甚多,俱未可,而年十九矣。父母怒之曰:「天下迄無良匹,汝將以丫角老耶?」女曰:「我實欲以人勝天,顧久而不就,亦吾命也。今而後,請惟父母之命是聽。」
shí yǒu gāo shēng zhě, shì jiā míng shì, wén xì liǔ zhī míng, wěi qín yān. jì jiào, fū fù shén dé. shēng qián shì yí gū, xiǎo zì zhǎng fú, shí wǔ suì, nǚ fǔ yǎng zhōu zhì. nǚ huò guī níng, fú zhé hào tí cóng zhī, ā qiǎn suǒ bù néng zhǐ. nián yú nǚ chǎn yī zi, míng zhī zhǎng hù. shēng wèn míng zì zhī yì, dá yán: wú tā, dàn wàng qí zhǎng yī xī xià ěr. nǚ yú nǚ hóng shū lüè, cháng bù liú yì ér yú mǔ zhī dōng nán, shuì zhī duō guǎ, àn jí ér wèn, wéi kǒng bù xiáng. jiǔ zhī, wèi shēng yuē: jiā zhōng shì qǐng zhì wù gù, dài qiè zì wèi zhī, bù zhī kě dāng jiā fǒu? shēng rú yán, bàn zài ér jiā wú fèi shì, shēng yì xián zhī. yī rì, shēng fù lín cūn yǐn jiǔ, shì yǒu zhuī bū fù zhě, dǎ mén ér suì. qiǎn nú wèi zhī, fú qù. nǎi qù tóng zhào shēng guī. lì jì qù, shēng xiào yuē: xì liǔ, jīn shǐ zhī huì nǚ bù ruò chī nán yé? nǚ wén zhī, fǔ shǒu ér kū. shēng jīng wǎn ér quàn zhī, nǚ zhōng bù lè. shēng bù rěn yǐ jiā zhèng lèi zhī, réng yù zì rèn, nǚ yòu bù kěn. chén xìng yè mèi, jīng jì mí qín. měi xiān yī nián, jí chǔ lái suì zhī fù, yǐ gù zhōng suì wèi cháng jiàn cuī zū zhě yī zhì qí mén yòu yǐ cǐ fǎ jì yī shí, yóu cǐ yòng dù yì shū. yú shì shēng nǎi dà xǐ, cháng xì zhī yuē: xì liǔ hé xì zāi: méi xì yāo xì líng bō xì, qiě xǐ xīn sī gèng xì. nǚ duì yuē: gāo láng chéng gāo yǐ: pǐn gāo zhì gāo wén zì gāo, dàn yuàn shòu shù yóu gāo.
時有高生者,世家名士,聞細柳之名,委禽焉。既醮,夫婦甚得。生前室遺孤,小字長福,時五歲,女撫養周至。女或歸寧,福輒號啼從之,呵遣所不能止。年余女產一子,名之長怙。生問名字之義,答言:「無他,但望其長依膝下耳。」女於女紅疏略,常不留意;而於畝之東南,稅之多寡,按籍而問,惟恐不詳。久之,謂生曰:「家中事請置勿顧,待妾自為之,不知可當家否?」生如言,半載而家無廢事,生亦賢之。一日,生赴鄰村飲酒,適有追逋賦者,打門而誶。遣奴慰之,弗去。乃趣童召生歸。隸既去,生笑曰:「細柳,今始知慧女不若痴男耶?」女聞之,俯首而哭。生驚挽而勸之,女終不樂。生不忍以家政累之,仍欲自任,女又不肯。晨興夜寐,經紀彌勤。每先一年,即儲來歲之賦,以故終歲未嘗見催租者一至其門;又以此法計衣食,由此用度益紓。於是生乃大喜,嘗戲之曰:「細柳何細哉:眉細、腰細、凌波細,且喜心思更細。」女對曰:「高郎誠高矣:品高、志高、文字高,但願壽數尤高。
cūn zhōng yǒu huò měi cái zhě, nǚ bù xī zhòng zhí zhì zhī. jià bù néng zú, yòu duō fāng qǐ dài yú qī lǐ. shēng yǐ qí bù jí zhī wù, gù zhǐ zhī, zú fú tīng. xù zhī nián yú, fù shì yǒu sàng zhě, yǐ bèi zī shú zhū qí mén. shēng yīn lì ér móu zhū nǚ, nǚ bù kě. wèn qí gù, bù yǔ zài wèn zhī, yíng yíng yù tì. xīn yì zhī, rán bù rěn zhòng fú yān, nǎi bà. yòu yú suì, shēng nián èr shí yǒu wǔ, nǚ jìn bù lìng yuǎn yóu, guī shāo wǎn, tóng pú zhāo qǐng zhě, xiāng shǔ yú dào. yú shì tóng rén xián xì bàng zhī. yī rì shēng rú yǒu rén yǐn, jué tǐ bù kuài ér guī, zhì zhōng tú duò mǎ, suì zú. shí fāng rù shǔ, xìng yī qīn jiē suǒ sù bèi. lǐ zhōng shǐ gòng fú xì niáng zhì.
村中有貨美材者,女不惜重直致之。價不能足,又多方乞貸於戚里。生以其不急之物,固止之,卒弗聽。蓄之年余,富室有喪者,以倍資贖諸其門。生因利而謀諸女,女不可。問其故,不語;再問之,熒熒欲涕。心異之,然不忍重拂焉,乃罷。又逾歲,生年二十有五,女禁不令遠遊,歸稍晚,僮僕招請者,相屬於道。於是同人咸戲謗之。一日生如友人飲,覺體不快而歸,至中途墮馬,遂卒。時方溽暑,幸衣衾皆所夙備。里中始共服細娘智。
fú nián shí suì shǐ xué wèi wén. fù jì mò, jiāo qíng bù kěn dú, zhé wáng qù cóng mù ér áo. qiào hē bù gǎi, jì yǐ xià chǔ, ér wán míng rú gù. mǔ wú nài zhī, yīn hū ér yù zhī yuē: jì bù yuàn dú, yì fù hé néng xiāng qiáng? dàn pín jiā wú rǒng rén, biàn gèng ruò yī, shǐ yǔ tóng pú gòng cāo zuò. bù rán, biān tà wù huǐ! yú shì yī yǐ bài xù, shǐ mù shǐ guī zé zì duō táo qì, yǔ zhū pū dàn fàn zhōu. shù rì, kǔ zhī, qì guì tíng xià, yuàn réng dú. mǔ fǎn shēn xiàng bì zhì bù wén, bù dé yǐ zhí biān chuò qì ér chū. cán qiū xiàng jǐn, héng wú yī, zú wú lǚ, lěng yǔ zhān rú, suō tóu rú gài. lǐ rén jiàn ér lián zhī, nà jì shì zhě jiē yǐn xì niáng wèi jiè, zé yǒu fán yán. nǚ yì shāo shāo wén zhī, ér mò bù wèi yì. fú bù kān qí kǔ, qì shǐ táo qù, nǚ yì rèn zhī, shū bù zhuī wèn. jī shù yuè, qǐ shí wú suǒ, qiáo cuì zì guī, bù gǎn jù rù, āi qiú lín ǎo wǎng bái mǔ. nǚ yuē: ruò néng shòu bǎi zhàng kě lái jiàn, bù rán, zǎo fù qù. fú wén zhī, zhòu rù, tòng kū yuàn shòu zhàng. mǔ wèn: jīn zhī gǎi huǐ hū? yuē: huǐ yǐ. yuē: jì zhī huǐ, wú xū tà chǔ, kě ān fèn mù shǐ, zài fàn bù yòu! fú dà kū yuē: yuàn shòu bǎi zhàng, qǐng fù dú. nǚ bù tīng. lín yù sǒng yǒng zhī, shǐ nà yān. zhuó fā shòu yī, lìng yǔ dì hù tóng shī. qín shēn ruì lǜ, dà yì wǎng xī, sān nián yóu pàn. zhōng chéng yáng gōng jiàn qí wén ér qì zhī, yuè gěi cháng lǐn, yǐ zhù dēng huǒ.
福年十歲始學為文。父既歿,嬌情不肯讀,輒亡去從牧兒遨。譙訶不改,繼以夏楚,而頑冥如故。母無奈之,因呼而諭之曰:「既不願讀,亦復何能相強?但貧家無冗人,便更若衣,使與僮僕共操作。不然,鞭撻勿悔!」於是衣以敗絮,使牧豕;歸則自掇陶器,與諸仆啖飯粥。數日,苦之,泣跪庭下,願仍讀。母返身向壁置不聞,不得已執鞭啜泣而出。殘秋向盡,桁無衣,足無履,冷雨沾濡,縮頭如丐。里人見而憐之,納繼室者皆引細娘為戒,嘖有煩言。女亦稍稍聞之,而漠不為意。福不堪其苦,棄豕逃去,女亦任之,殊不追問。積數月,乞食無所,憔悴自歸,不敢遽入,哀求鄰媼往白母。女曰:「若能受百杖可來見,不然,早復去。」福聞之,驟入,痛哭願受杖。母問:「今知改悔乎?」曰:「悔矣。」曰:「既知悔,無須撻楚,可安分牧豕,再犯不宥!」福大哭曰:「願受百杖,請復讀。」女不聽。鄰嫗慫恿之,始納焉。濯發授衣,令與弟怙同師。勤身銳慮,大異往昔,三年游泮。中丞楊公見其文而器之,月給常廩,以助燈火。
hù zuì dùn, dú shù nián bù néng jì xìng míng. mǔ lìng qì juǎn ér nóng. hù yóu xián dàn yú zuò kǔ, mǔ nù yuē: sì mín gè yǒu běn yè, jì bù néng dú, yòu bù néng gēng, níng bù gōu jí sǐ yé? lì zhàng zhī. yóu shì lǜ nú bèi gēng zuò, yī zhāo yàn qǐ, zé gòu mà cóng zhī ér yī fú yǐn shí, mǔ zhé yǐ měi zhě guī xiōng. hù suī bù gǎn yán, ér xīn qiè bù néng píng. nóng gōng jì bì, mǔ chū zī shǐ xué fù fàn. hù yín dǔ, rù shǒu sàng bài, guǐ tuō dào zéi yùn shù, yǐ qī qí mǔ. mǔ jué zhī, zhàng zé bīn sǐ. fú zhǎng guì āi qǐ, yuàn yǐ shēn dài, nù shǐ jiě. zì shì yī chū mén, mǔ zhé tàn chá zhī. hù xíng shāo liǎn, ér fēi qí xīn zhī suǒ de yǐ yě. yī rì qǐng mǔ, jiāng cóng zhū jiǎ rù luò shí jiè yuǎn yóu, yǐ kuài suǒ yù, ér zhōng xīn tì tì, wéi kǒng bù suí suǒ qǐng. mǔ wén zhī, shū wú yí lǜ, jí chū suì jīn sān shí liǎng wèi zhī jù zhuāng mò yòu yǐ dìng jīn yī méi fù zhī, yuē: cǐ nǎi zǔ huàn náng zhī yí, bù kě yòng qù, liáo yǐ yā zhuāng bèi jí kě ěr. qiě rǔ chū xué bá shè, yì bù gǎn wàng zhòng xī, zhī cǐ sān shí jīn dé wú kuī fù zú yǐ. lín yòu zhǔ zhī. hù nuò ér chū, xīn xīn yì zì dé. zhì luò, xiè jué kè lǚ, sù míng chāng lǐ jī zhī jiā. fán shí yú xī sàn jīn jiàn jǐn, zì yǐ jù jīn zài náng, chū bù yì kōng guì zài lǜ, jí qǔ ér suǒ zhī zé wěi jīn ěr. dà hài, shī sè. lǐ ǎo jiàn qí zhuàng, lěng yǔ qīn kè. hù xīn bù zì ān, rán náng kōng wú suǒ xiàng wǎng, yóu yì jī niàn sù hǎo, bù jí jué zhī. é yǒu èr rén wò suǒ rù, zhòu zhí xiàng lǐng, jīng jù bù zhī suǒ wèi. āi wèn qí gù, zé jī yǐ qiè wěi jīn qù shǒu gōng tíng yǐ. zhì guān bù néng zhì cí, gù lüè jǐ sǐ. shōu yù zhōng, yòu wú zī fǔ, dà wèi yù lì suǒ nüè, qǐ shí yú qiú, kē yán yú xī.
怙最鈍,讀數年不能記姓名。母令棄卷而農。怙游閒憚於作苦,母怒曰:「四民各有本業,既不能讀,又不能耕,寧不溝瘠死耶?」立杖之。由是率奴輩耕作,一朝晏起,則詬罵從之;而衣服飲食,母輒以美者歸兄。怙雖不敢言,而心竊不能平。農工既畢,母出資使學負販。怙淫賭,入手喪敗,詭托盜賊運數,以欺其母。母覺之,杖責瀕死。福長跪哀乞,願以身代,怒始解。自是一出門,母輒探察之。怙行稍斂,而非其心之所得已也。一日請母,將從諸賈入洛;實借遠遊,以快所欲,而中心惕惕,惟恐不遂所請。母聞之,殊無疑慮,即出碎金三十兩為之具裝;末又以鋌金一枚付之,曰:「此乃祖宦囊之遺,不可用去,聊以壓裝備急可耳。且汝初學跋涉,亦不敢望重息,只此三十金得無虧負足矣。」臨又囑之。怙諾而出,欣欣意自得。至洛,謝絕客侶,宿名娼李姬之家。凡十餘夕散金漸盡,自以巨金在囊,初不意空匱在慮,及取而所之則偽金耳。大駭,失色。李媼見其狀,冷語侵客。怙心不自安,然囊空無所嚮往,猶翼姬念夙好,不即絕之。俄有二人握索入,驟縶項領,驚懼不知所為。哀問其故,則姬已竊偽金去首公庭矣。至官不能置辭,梏掠幾死。收獄中,又無資斧,大為獄吏所虐,乞食於囚,苛延余息。
chū, hù zhī xíng yě, mǔ wèi fú yuē: jì qǔ niàn rì hòu, dāng qiǎn rǔ zhī luò. wǒ shì fán, kǒng hū wàng zhī. fú bù zhī suǒ wèi, àn rán yù bēi, bù gǎn fù qǐng ér tuì. guò èr shí rì ér wèn zhī, tàn yuē: rǔ dì jīn rì zhī fú dàng, yóu rǔ xī rì zhī fèi xué yě. wǒ bù mào è míng, rǔ hé yǐ yǒu jīn rì? rén jiē wèi wǒ rěn, dàn lèi fú zhěn diàn, ér rén bù zhī ěr! yīn qì xià. fú shì lì jìng tīng, bù gǎn yán jié. qì yǐ, nǎi yuē: rǔ dì dàng xīn bù sǐ, gù shòu zhī wěi jīn yǐ cuò zhé zhī, jīn dù yǐ zài léi xiè zhōng yǐ. zhōng chéng dài rǔ hòu, rǔ wǎng qiú yān, kě yǐ tuō qí sǐ nán, ér shēng qí kuì huǐ yě. fú lì kè ér fā. bǐ rù luò, zé dì bèi dǎi sān rì yǐ. jí yù zhōng ér wàng zhī, hù yǎn rán miàn mù rú guǐ, jiàn xiōng tì bù kě yǎng. fú yì kū. shí fú wèi zhōng chéng suǒ chǒng yì, gù xiá ěr jiē zhī qí míng. yì zǎi zhī wèi hù xiōng, jí shì zhī.
初,怙之行也,母謂福曰:「記取廿日後,當遣汝之洛。我事煩,恐忽忘之。」福不知所謂,黯然欲悲,不敢復請而退。過二十日而問之,嘆曰:「汝弟今日之浮蕩,猶汝昔日之廢學也。我不冒惡名,汝何以有今日?人皆謂我忍,但淚浮枕簟,而人不知耳!」因泣下。福侍立敬聽,不敢研詰。泣已,乃曰:「汝弟盪心不死,故授之偽金以挫折之,今度已在縲紲中矣。中丞待汝厚,汝往求焉,可以脫其死難,而生其愧悔也。」福立刻而發。比入洛,則弟被逮三日矣。即獄中而望之,怙奄然面目如鬼,見兄涕不可仰。福亦哭。時福為中丞所寵異,故遐邇皆知其名。邑宰知為怙兄,急釋之。
hù zhì jiā, yóu kǒng mǔ nù, xī xíng ér qián. mǔ gù yuē: rǔ yuàn suì yé? hù líng tì bù gǎn fù zuò shēng, fú yì tóng guì, mǔ shǐ chì zhī qǐ. yóu shì tòng zì huǐ, jiā zhōng zhū wù, jīng lǐ wéi qín jí ǒu duò, mǔ yì bù ā wèn zhī. fán shù yuè, bìng bù yǔ yán shāng jiǎ, yì yù zì qǐng ér bù gǎn, yǐ yì gào xiōng. mǔ wén ér xǐ, bìng lì zhì dài ér fù zhī, bàn zài ér xī bèi yān. shì nián fú qiū jié, yòu sān nián dēng dì dì huò zhí lèi jù wàn yǐ. yì yǒu kè luò zhě, kuī jiàn tài fū rén, nián sì xún yóu ruò sān shí xǔ rén, ér yī zhuāng pǔ sù, lèi cháng jiā yún.
怙至家,猶恐母怒,膝行而前。母顧曰:「汝願遂耶?」怙零涕不敢復作聲,福亦同跪,母始叱之起。由是痛自悔,家中諸務,經理維勤;即偶惰,母亦不呵問之。凡數月,並不與言商賈,意欲自請而不敢,以意告兄。母聞而喜,並力質貸而付之,半載而息倍焉。是年福秋捷,又三年登第;弟貨殖累巨萬矣。邑有客洛者,窺見太夫人,年四旬猶若三十許人,而衣妝樸素,類常家雲。
yì shǐ shì yuē: hēi xīn fú chū, lú huā biàn shēng, gǔ yǔ jīn rú yī qiū zhī hé, liáng kě āi yě! huò yǒu bì qí bàng zhě, yòu měi jiǎo wǎng guò zhèng, zhì zuò shì ér nǚ zhī fàng zòng ér bù yī zhì wèn, qí shì nüè yù zhě jǐ hé zāi? dú shì rì tà suǒ shēng, ér rén bù yǐ wèi bào shī zhī yì fù ér, zé zhǐ zhāi cóng zhī yǐ. fū xì liǔ gù fēi dú rěn yú qián zi yě rán shǐ suǒ chū xián, yì hé néng chū cǐ xīn yǐ zì bái yú tiān xià? ér nǎi bù yǐn xián, bù cí bàng, zú shǐ èr zi yī fù yī guì, biǎo biǎo yú shì. cǐ wú lùn guī tà, dāng yì zhàng fū zhī zhēng zhēng zhě yǐ!
異史氏曰:「黑心符出,蘆花變生,古與今如一丘之貉,良可哀也!或有避其謗者,又每矯枉過正,至坐視兒女之放縱而不一置問,其視虐遇者幾何哉?獨是日撻所生,而人不以為暴;施之異腹兒,則指摘從之矣。夫細柳固非獨忍於前子也;然使所出賢,亦何能出此心以自白於天下?而乃不引嫌,不辭謗,卒使二子一富一貴,表表於世。此無論閨闥,當亦丈夫之錚錚者矣!」