shùn tiān mǒu shēng, jiā pín, zhí suì jī, cóng fù zhī luò. xìng dùn, nián shí qī, cái néng chéng fú. ér fēng yí xiù měi, néng yǎ xuè, shàn chǐ dú, jiàn zhě bù zhī qí zhōng zhī wú yǒu yě. wú hé, fù mǔ jì mò, jié rán yī shēn, shòu tóng méng yú luò ruì.
順天某生,家貧,值歲飢,從父之洛。性鈍,年十七,裁能成幅。而丰儀秀美,能雅謔,善尺牘,見者不知其中之無有也。無何,父母繼歿,孑然一身,受童蒙於洛汭。
shí cūn zhōng yán shì yǒu gū nǚ, míng shì yì yě, shǎo huì, fù zài shí cháng jiào zhī dú, yī guò zhé jì bù wàng. shí shù suì, xué fù yín yǒng, fù yuē: wú jiā yǒu nǚ xué shì, xī bù biàn ěr. zhōng ài zhī, qī zé guì xù. fù zú, mǔ zhí cǐ zhì, sān nián bù suí, ér mǔ yòu zú. huò quàn shì jiā shì, nǚ rán zhī ér wèi jiù yě. shì lín fù yú yuán lái, jiù yǔ pān tán. yǐ zì zhǐ guǒ xiù xiàn, nǚ qǐ shì, zé mǒu shǒu hàn, jì lín shēng zhě, fǎn fù zhī shì ài hǎo yān. lín fù kuī qí yì, sī yǔ yuē: cǐ piān piān yī měi shào nián, gū yǔ qīng děng, nián xiāng ruò yě. tǎng néng chuí yì, qiè zhǔ qú nóng hé zhī. nǚ mò mò bù yǔ. fù guī, yǐ yì shòu fū. lín shēng gù yǔ shēng shàn, gào zhī, dà yuè. yǒu mǔ yí jīn yā huán, tuō wěi zhì yān. kè rì chéng lǐ, yú shuǐ shén huān.
時村中顏氏有孤女,名士裔也,少慧,父在時嘗教之讀,一過輒記不忘。十數歲,學父吟詠,父曰:「吾家有女學士,惜不弁耳。」鍾愛之,期擇貴婿。父卒,母執此志,三年不遂,而母又卒。或勸適佳士,女然之而未就也。適鄰婦逾垣來,就與攀談。以字紙裹繡線,女啟視,則某手翰,寄鄰生者,反覆之似愛好焉。鄰婦窺其意,私語曰:「此翩翩一美少年,孤與卿等,年相若也。倘能垂意,妾囑渠儂合之。」女默默不語。婦歸,以意授夫。鄰生故與生善,告之,大悅。有母遺金鴉環,托委致焉。刻日成禮,魚水甚歡。
jí dǔ shēng wén, xiào yuē: wén yǔ qīng shì shì liǎng rén, rú cǐ, hé rì kě chéng? zhāo xī quàn shēng yán dú, yán rú shī yǒu. liǎn hūn, xiān tiāo zhú jù àn zì ó, wèi zhàng fū lǜ, tīng lòu sān xià, nǎi yǐ. rú shì nián yú, shēng zhì yì pō tōng, ér zài shì zài chù, shēn míng jiǎn luò, yōng sūn bù gěi, fǔ qíng jì mò, áo áo bēi qì. nǚ hē zhī yuē: jūn fēi zhàng fū, fù cǐ biàn ěr! shǐ wǒ yì jì ér guān, qīng zǐ zhí jiè shì zhī! shēng fāng ào sàng, wén qī yán, shǎn yì ér nù yuē: guī zhōng rén, shēn bú dào chǎng wū, biàn yǐ gōng míng fù guì, shì zài chú xià jí shuǐ chuī bái zhōu ruò guān jiā yú dǐng, kǒng yì yóu rén ěr! nǚ xiào yuē: jūn wù nù. qí shì qī, qiè qǐng yì zhuāng xiāng dài. tǎng luò tuò rú jūn, dāng bù gǎn fù miǎo tiān xià shì yǐ. shēng yì xiào yuē: qīng zì bù zhī niè kǔ, zhí yí shǐ qǐng cháng shì zhī. dàn kǒng zhàn lù, wèi xiāng lín xiào ěr. nǚ yuē: qiè fēi xì yǔ. jūn cháng yán yàn yǒu gù lú, qǐng nán zhuāng cóng jūn guī, wěi wèi dì. jūn yǐ qiǎng bǎo chū, shuí dé biàn qí fēi? shēng cóng zhī. nǚ rù fáng, jīn fú ér chū, yuē: shì qiè kě zuò nán ér fǒu? shēng shì zhī, yǎn rán yī shào nián yě. shēng xǐ, biàn cí lǐ shè. jiāo hǎo zhě báo yǒu kuì yí, mǎi yī léi jiǎn, yù qī ér guī.
及睹生文,笑曰:「文與卿似是兩人,如此,何日可成?」朝夕勸生研讀,嚴如師友。斂昏,先挑燭據案自哦,為丈夫率,聽漏三下,乃已。如是年余,生制藝頗通,而再試再黜,身名蹇落,饔飧不給,撫情寂漠,嗷嗷悲泣。女訶之曰:「君非丈夫,負此弁耳!使我易髻而冠,青紫直芥視之!」生方懊喪,聞妻言,睒晹而怒曰:「閨中人,身不到場屋,便以功名富貴,似在廚下汲水炊白粥;若冠加於頂,恐亦猶人耳!」女笑曰:「君勿怒。俟試期,妾請易裝相代。倘落拓如君,當不敢復藐天下士矣。」生亦笑曰:「卿自不知櫱苦,直宜使請嘗試之。但恐綻露,為鄉鄰笑耳。」女曰:「妾非戲語。君嘗言燕有故廬,請男裝從君歸,偽為弟。君以襁褓出,誰得辨其非?」生從之。女入房,巾服而出,曰:「視妾可作男兒否?」生視之,儼然一少年也。生喜,遍辭里社。交好者薄有饋遺,買一羸蹇,御妻而歸。
shēng shū xiōng shàng zài, jiàn liǎng dì rú guān yù, shén xǐ, chén xī xù gù zhī. yòu jiàn xiāo gàn gōng kǔ, bèi yì ài jìng. gù yī jiǎn fà chú nú wèi gōng gěi shǐ, mù hòu zhé qiǎn qù zhī. xiāng zhōng diào qìng, xiōng zì chū zhōu xuán, dì wéi xià wéi dú. jū bàn nián, hǎn yǒu dǔ qí miàn zhě. kè huò qǐng jiàn, xiōng zhé dài cí. dú qí wén, xiā rán hài yì. huò pái tà rù ér pò zhī, yī yī biàn wáng qù. kè jiàn fēng cǎi, yòu gòng qīng mù, yóu cǐ míng dà zào, shì jiā zhēng yuàn zhuì yān. shū xiōng shāng zhī, wéi chǎn rán xiào. zài qiáng zhī, zé yán: shǐ zhì qīng yún, bù jí dì, bù hūn yě. huì xué shǐ àn lín, liǎng rén bìng chū. xiōng yòu luò dì yǐ guān jūn yīng shì, zhōng shùn tiān dì sì. míng nián chéng jìn shì, shòu tóng chéng lìng, yǒu lì zhì. xún qiān hé nán dào zhǎng yìn yù shǐ, fù liè wáng hóu. yīn tuō jí qǐ hái gǔ, cì guī tián lǐ. bīn kè tián mén, qì xiè bù nà.
生叔兄尚在,見兩弟如冠玉,甚喜,晨夕恤顧之。又見宵旰攻苦,倍益愛敬。雇一剪髮雛奴為供給使,暮後輒遣去之。鄉中吊慶,兄自出周旋,弟惟下帷讀。居半年,罕有睹其面者。客或請見,兄輒代辭。讀其文,蝦然駭異。或排闥入而迫之,一揖便亡去。客見丰采,又共傾慕,由此名大噪,世家爭願贅焉。叔兄商之,惟囅然笑。再強之,則言:「矢志青雲,不及第,不婚也。」會學使案臨,兩人並出。兄又落;弟以冠軍應試,中順天第四。明年成進士,授桐城令,有吏治。尋遷河南道掌印御史,富埒王侯。因託疾乞骸骨,賜歸田裡。賓客填門,迄謝不納。
yòu zì zhū shēng yǐ jí xiǎn guì, bìng bù yán qǔ, rén wú bù guài zhī zhě. guī hòu jiàn zhì bì, huò yí qí sī, sǎo chá zhī, shū wú gǒu qiě. wú hé, míng dǐng gé, tiān xià dà luàn. nǎi gào sǎo yuē: shí xiāng gào: wǒ xiǎo láng fù yě. yǐ nán zǐ tà rōng, bù néng zì lì, fù qì zì wèi zhī. shēn kǒng bō yáng, zhì tiān zǐ zhào wèn, yí xiào hǎi nèi ěr. sǎo bù xìn. tuō xuē ér shì zhī zú, shǐ è, shì xuē zhōng zé xù mǎn yān. yú shì shǐ shēng chéng qí xián, réng bì mén ér cí fú yǐ. ér shēng píng bù yùn, suì chū zī gòu qiè. wèi shēng yuē: fán rén zhì shēn tōng xiǎn, zé mǎi jī yìng yǐ zì fèng, wǒ huàn jī shí nián yóu yī shēn ěr. jūn hé fú zé, zuò xiǎng jiā lì? shēng yuē: miàn shǒu sān shí rén, qǐng qīng zì zhì ěr. xiāng chuán wèi xiào. shì shí shēng fù mǔ, lǚ shòu tán ēn yǐ. jìn shēn bài wǎng, zūn shēng yǐ shì yù lǐ. shēng xiū xí guī xián, wéi yǐ zhū shēng zì ān, zhōng shēn wèi cháng yú gài yún.
又自諸生以及顯貴,並不言娶,人無不怪之者。歸後漸置婢,或疑其私,嫂察之,殊無苟且。無何,明鼎革,天下大亂。乃告嫂曰:「實相告:我小郎婦也。以男子闒茸,不能自立,負氣自為之。深恐播揚,致天子召問,貽笑海內耳。」嫂不信。脫靴而示之足,始愕,視靴中則絮滿焉。於是使生承其銜,仍閉門而雌伏矣。而生平不孕,遂出資購妾。謂生曰:「凡人置身通顯,則買姬媵以自奉,我宦跡十年猶一身耳。君何福澤,坐享佳麗?」生曰:「面首三十人,請卿自置耳。」相傳為笑。是時生父母,屢受覃恩矣。搢紳拜往,尊生以侍御禮。生羞襲閨銜,惟以諸生自安,終身未嘗輿蓋雲。
yì shǐ shì yuē: wēng gū shòu fēng yú xīn fù, kě wèi qí yǐ. rán shì yù ér fū rén yě zhě, hé shí wú zhī? dàn fū rén ér shì yù zhě shǎo ěr. tiān xià guān rú guān chēng zhàng fū zhě, jiē kuì sǐ yǐ!
異史氏曰:「翁姑受封於新婦,可謂奇矣。然侍御而夫人也者,何時無之?但夫人而侍御者少耳。天下冠儒冠、稱丈夫者,皆愧死矣!」