guāng wǔ zhōng xīng, yǐ yōu jì bīng zhōu bīng kè dìng tiān xià. shǐ yú lí yáng lì yíng, lǐng qí cháng qiān rén, yǐ yè zhě jiān zhī, hào lí yáng bīng, ér jīng shī nán běi jūn rú gù. běi jūn bìng hú qí hǔ bēn èr xiào wèi wǔ yíng, zhì běi jūn zhōng hóu, yì zhōng lěi yǐ jiān zhī, lǐng yú dà jiàng jūn. guāng lù xūn shěng hù qí chē sān jiāng jí yǔ lín lìng, dū wèi shěng lǚ bēn wèi shì, lǐng yú tài wèi. jiàn wǔ liù nián, shǐ bà jùn guó dū wèi, bìng zhí tài shǒu, wú dū shì zhī fǎ, wéi jīng shī yì bīng rú gù. míng nián, bà tiān xià qīng chē qí shì cái guān lóu chuán jí jūn hóu lì, jǐn hái mín wǔ, wéi gèng jiàn rú gù. jiǔ nián, shěng guān zhōng dū wèi. shí sān nián, bà zuǒ yòu jiāng jūn. èr shí sān nián, bà zhū biān jùn tíng hòu lì zú.
光武中兴,以幽、冀、并州兵克定天下。始于黎阳立营,领骑常千人,以谒者监之,号黎阳兵,而京师南北军如故。北军并胡骑、虎贲二校为五营,置北军中侯,易中垒以监之,领于大将军。光禄勋省户、骑、车三将及羽林令,都尉省旅贲卫士,领于太尉。建武六年,始罢郡国都尉,并职太守,无都试之法,惟京师肄兵如故。明年,罢天下轻车、骑士、材官、楼船及军侯吏,尽还民伍,唯更践如故。九年,省关中都尉。十三年,罢左右将军。二十三年,罢诸边郡亭侯吏卒。
àn: guāng wǔ jiǔ zài bīng jiān, yàn wǔ shì, qiě zhī tiān xià pí hào, sī yù xī jiān, wén shū diào dù, yī qiè wù cóng jiǎn guǎ. yóu shì nèi xǐng yíng wèi zhī shì, wài bà jiǎo hòu zhī zhí. yòu zì xī dōu zhī jì, dū shì huò yǐ wéi huàn. hán yán shòu shǐ yǐ shì shì qián nǐ bù dào zhū, ér dí yì zhī fǎn wáng mǎng, kuí xiāo zhī jié gēng shǐ, lǐ tōng zhī quàn guāng wǔ, jiē yǐ qiū shì, yīn lēi chē qí, zhū shǒu zhǎng, hào lìng qǐ shì. guāng wǔ chéng zhī, suì bà bù jiǎng, zì shì hàn bīng fǎ shǐ dà biàn huài. shàn hū yīng shào lùn zhī yuē: tiān shēng wǔ cái, shuí néng qù bīng? zì jùn guó bà cái guān qí shì zhī hòu, guān wú jǐng bèi, shí qǐ kòu xīn. yī fāng yǒu nán, sān miàn jiù zhī, fā bīng léi zhèn, yī qiè cù bàn, qián shǒu xiāo rán, bù jí jiǎng qí shè yù, yòng qí jiè jǐng. yī dàn qū zhī yǐ jí qiáng dí, yóu jiū què bǔ yīng zhān, tún yú yè chái hǔ, shì yǐ měi zhàn cháng fù, wáng shī bù zhèn. zhāng jué dàng yáo, bā zhōu bìng fā, mù shǒu xiāo liè, liú xiě chéng chuān ěr. yuǎn zhēng sān biān shū sú zhī bīng, fèn zhì zòng héng, duō jiāng liáng xǐ shì, yǐ wéi jǐ gōng. bù jiào ér zhàn, shì wèi qì zhī, jī qí huò bài, qǐ xū hū zāi!
案:光武久在兵间,厌武事,且知天下疲耗,思欲息肩,文书调度,一切务从简寡。由是内省营卫之士,外罢徼候之职。又自西都之季,都试或以为患。韩延寿始以试士潜拟不道诛,而翟义之反王莽,隗嚣之劫更始,李通之劝光武,皆以秋试,因勒车骑,诛守长,号令起事。光武惩之,遂罢不讲,自是汉兵法始大变坏。善乎应劭论之曰:「天生五材,谁能去兵?」自郡国罢材官、骑士之后,官无警备,实启寇心。一方有难,三面救之,发兵雷震,一切猝办,黔首嚣然,不及讲其射御,用其戒警。一旦驱之以即强敌,犹鸠雀补鹰鹯,豚鱼曳豺虎,是以每战常负,王师不振。张角荡摇,八州并发,牧守枭列,流血成川尔。远征三边殊俗之兵,忿鸷纵横,多僵良喜事,以为己功。不教而战,是谓弃之,迹其祸败,岂虚乎哉!
rán zhōng jiàn wǔ zhī shì, yǐ bù néng zūn shǒu qián fǎ, bà wèi shěng xiào, zhé fù lín shí bǔ zhì qī nián bà zhǎng shuǐ shè shēng èr xiào, shí wǔ nián fù zēng tún qí xiào. jiǔ nián shěng guān dū wèi, shí jiǔ nián fù zhì. ér biān jùn yì wǎng wǎng fù zhì wèi.. míng dì zhī chū, yǐ wéi yě wú fēng chén, nǎi xī bà yán biān tún bīng. qí hòu běi fāng yǒu biàn, zé fù zhì dù liáo yíng míng dì yǒng píng bā nián zhèng zhòng yán nán mán huò pàn, zé zhì xiàng lín bīng hé dì yǒng yuán shí sì nián qiāng fàn sān fǔ, zé zhì cháng ān yōng èr wèi ān dì yǒng chū sì nián xiān bēi kòu jū yōng, zé zhì yú yáng yíng ān dì jiàn guāng yuán nián. qí hòu dào zuò, yán biān yuán hǎi shāo shāo zēng bīng shùn dì yǒng jiàn yuán nián lìng yuán biān jùn zēng zhì bù bīng, liè tún sāi xià.. ér lìng fú fēng hàn yáng zhù lǒng dào sān bǎi wù shùn dì yǒng hé yuán nián, wèi jùn zhào guó cháng shān zhōng shān liù bǎi yī shí liù wù xī qiāng chuán, zhì tún duō yǐ. shǐ mù sǐ zuì xì yù qiú chū shù, tīng cóng qī zǐ zì zhàn biān xiàn yǐ wéi cháng. zì hòu wǎng wǎng wǔ yíng tí qí hǔ yá zhī shì dié chū zhēng shù.
然终建武之世,已不能遵守前法,罢尉省校,辄复临时补置(七年罢长水、射声二校,十五年复增屯骑校。九年省关都尉,十九年复置。而边郡亦往往复置尉。)。明帝之初,以为野无风尘,乃悉罢沿边屯兵。其后北方有变,则复置度辽营(明帝永平八年郑众言);南蛮或叛,则置象林兵(和帝永元十四年);羌犯三辅,则置长安、雍二尉(安帝永初四年);鲜卑寇居庸,则置渔阳营(安帝建光元年)。其后盗作,沿边缘海稍稍增兵(顺帝永建元年令缘边郡增置步兵,列屯塞下。)。而令扶风、汉阳筑陇道三百坞(顺帝永和元年),魏郡、赵国、常山、中山六百一十六坞(〈西羌传〉),置屯多矣。始募死罪系狱囚出戍,听从妻子自占边县以为常。自后往往五营缇骑、虎牙之士迭出征戍。
àn: hàn shì lüè xún zhōu jī zhī zhì, qì yú xī jīng, dōu bīng wú guò yī zài chū. zì zhōng xīng jùn bīng bù liàn, ér nán běi èr jūn jiāo jīng yú jìng. ān shùn yǐ lái, dòu xiàn yǒng yuán yuán nián dèng hóng yǒng yuán liù nián hé xī yǒng chū sān nián sān jiāng yǐ jī, liú shàng yǒng yuán jiǔ nián dèng zhì yǒng chū yuán nián rèn shàng zhū chǒng yǒng chū wǔ nián mǎ xián yǒng hé wǔ nián zhāng qiáo yǒng hé liù nián liù qī jiāng yǐ tǎo qiāng, ér xiān bēi zhī kòu yǒng hé èr nián, nán chán yú zhī biàn yǒng hé bā nián, yì shù yí tún, lián nián bào lù. yóu shì wáng lǚ wú fù zhèn wèi zhī zhí, ér bèn mìng sì fāng zhī bù xiá. yòu fāng mù wèi xiàn zhèn xī qiāng chuán, zhēng wèi jī shè, zhào wèi yì cóng. dà dǐ chuàng lì míng hào, huáng fǔ guī suǒ wéi. liè tún zuò shí zhī bīng zhòng yǐ. zú yú zhōng guān zhī zhū, jié yuán wài jiāng. gù fū hàn zhī huò, guāng wǔ zhī xiāo bīng wèi zhī yě.
(按:)汉事略循周畿之制,讫于西京,都兵无过一、再出。自中兴郡兵不练,而南北二军交惊于境。安、顺以来,窦宪(永元元年)、邓鸿(永元六年)、何熙(永初三年)三将以击,刘尚(永元九年)、邓骘(永初元年)、任尚、朱宠(永初五年)、马贤(永和五年)、张侨(永和六年)六七将以讨羌,而鲜卑之寇(永和二年),南单于之变(永和八年),亦数移屯,连年暴露。由是王旅无复镇卫之职,而奔命四方之不暇。又方募为陷阵(〈西羌传〉),征为积射,召为义从。大抵创立名号,皇甫规所为。列屯坐食之兵众矣。卒于中官之诛,结援外将。故夫汉之祸,光武之销兵为之也。
zhì ān dì yǒng chū jiān, mù rén qián gǔ, dé wèi hǔ bēn yǔ lín tí qí yíng shì, ér yíng wèi zhī xuǎn yì shuāi. dàng shì shí, biān jùn shǒu yù zhī bīng bù jīng, nèi jùn wǔ wèi zhī bèi bù xiū jiàn chén zhōng shū, zhū qiāng zhuǎn shèng, èr qiān dàn shǒu lìng bìng wú shǒu zhàn yì, jiē zhēng xǐ bì kòu. yú shì zhēng bīng huì zhòng, yáo dòng shù zhōu, zēng fù jiè fèng, fèi bā shí yú yì, bào lù shī tú, lián nián ér wú suǒ shèng. zhì yú shùn dì, shǐ lìng jùn jǔ wǔ rén, jiào xí zhàn shè. rán ér yǒu dàn yuǎn yì, ér jùn bīng shǐ pàn yǐ yǒng hé èr nián.
至安帝永初间,募人钱谷,得为虎贲、羽林、缇骑营士,而营卫之选亦衰。当是时,边郡守御之兵不精,内郡五卫之备不修(见陈忠疏),诸羌转盛,二千石守、令并无守战意,皆争徙避寇。于是征兵会众,摇动数州,增赋借奉,费八十余亿,暴露师徒,连年而无所胜。至于顺帝,始令郡举五人,教习战射。然而有惮远役,而郡兵始叛矣(永和二年)。
àn: gǔ rén diào bīng, gè cóng qí fāng zhī biàn. gāo zōng fá chǔ, gài póu jīng lǚ wǔ wáng kè shāng, shí yòng xī tǔ. zhì yú zhēng xú yǐ lǔ shū fèi shì, zhuī mò yǐ hán shī yì, píng huái yǐ jiāng hàn, lüè jiàn yú jīng, kě kǎo yě. qí huán dōng tǎo chén tāo, wéi jí jiāng huáng, běi rù shān róng, yì yīn yàn wēi zhòng, gài yóu yǒu jié zhì zhě. zì jìn wén chéng pú zhī yì, yǐ qín shī cóng zhū hóu lì zhēng, wéi dǎng shì yǔ, wú fù xiān wáng zhī jiù yǐ. hàn shì dú de gǔ yì, yì mín yǐ fǎ. dà shuài zhēng shī, qí bèi hú zé shàng jùn lǒng xī běi dì, shì yuè zé kuài jī yù zhāng, jī cháo xiǎn zé jǔ liáo dōng, kāi xī nán yí zé bā shǔ. yí bīng fù yuǎn, bù guò yī zài. zì dōng dōu bīng bù néng jì, rán hòu dào qǐ yī fāng, ér yǔ xí bèi yú sān biān wèi wáng lǎng yuē: yī yú chí yǔ xí, zé sān biān bèi huāng rǎo, cǐ yì hàn shì jìn shì zhī shī. mín bù kān mìng, zhì yú bèi pàn. cǐ xìng jīng yáng yǎn yù sì zhōu zhī zú, jī xiàng lín wàn lǐ zhī mán, lǐ gù suǒ yǐ fèn wǎn yě tōng jiàn shùn dì yǒng hé sān nián.
(按:)古人调兵,各从其方之便。高宗伐楚,盖裒荆旅;武王克商,实用西土。至于征徐以鲁(〈书.费誓〉),追貊以韩(〈诗.奕〉),平淮以江、汉,略见于经,可考也。齐桓东讨陈涛,唯及江黄,北入山戎,亦因燕威众,盖犹有节制者。自晋文城濮之役,以秦师从诸侯力征,唯党是与,无复先王之旧矣。汉氏独得古意,役民以法。大帅征师,其备胡则上郡、陇西、北地,事越则会稽、豫章,击朝鲜则举辽东,开西南夷则巴蜀。移兵赴远,不过一、再。自东都兵不能继,然后盗起一方,而羽檄被于三边(魏王朗曰:一隅驰羽檄,则三边被荒扰,此亦汉氏近世之失。)民不堪命,至于背叛。此兴荆、扬、兖、豫四州之卒,击象林万里之蛮,李固所以愤惋也(《通鉴》顺帝永和三年)。
suī gǎi lǐng yǐ bù qí wǔ qiān, fèi yòng sì shí sì wàn yì, fán yī nián bǎi bā shí zhàn, qiāng kòu lüè dìng, huáng jīn suì zuò jiàn níng èr nián, qiāng píng. zhōng píng yuán nián, huáng jīn zhāng jué fǎn.. suǒ zài dào zéi, bù kě shèng shǔ, cháo tíng bù néng tǎo, yú shì zhì bā guān dū wèi zhōng píng yuán nián shí sān zhōu mù xī yuán bā xiào wèi, yǐ xiǎo huáng mén jiǎn shuò tǒng zhī, suī dà jiàng jūn yì shǔ yān. dì yì zì liú xīn róng shì, nǎi dà fā sì fāng bīng, jiǎng wǔ yú píng lè guān, gōng huàn jiè zhòu, chēng wú shàng jiàng jūn.
虽改领以步骑五千,费用四十四万亿,凡一年百八十战,羌寇略定,黄巾遂作(建宁二年,羌平。中平元年,黄巾张角反。)。所在盗贼,不可胜数,朝廷不能讨,于是置八关都尉(中平元年)、十三州牧、西园八校尉,以小黄门蹇硕统之,虽大将军亦属焉。帝亦自留心戎事,乃大发四方兵,讲武于平乐观,躬擐介胄,称无上将军。
àn: sān dài ér shàng, bīng quán sàn zhǔ. yǒu hù zhī shī, liù shì xián zài mù yě zhī zhàn, sān qīng tóng chū. shū chēng tài bǎo mìng zhòng huán nán gōng máo bǐ yuán qí hóu lǚ jí, yǐ èr gān gē hǔ bēn bǎi rén nì zǐ zhāo. ér cháng wǔ shī yì yuē: wáng mìng qīng shì, nán zhòng dà zǔ, dà shī huáng fù, zhěng wǒ liù shī. wáng wèi yǐn shì, mìng chéng bó xiū fù zuǒ yòu chén xíng, jiè wǒ shī lǚ. fū tài bǎo, xiāng yě, fēi nán gōng máo zhī shǐ bù néng zhuān lìng bīng shī qí hóu, jiāng yě, fēi tài bǎo zhī mìng bù gǎn shàn xìng jìn lǚ. qiě yǐ èr bīng bǎi shì, ér èr sān dà chén cān hù zhí zhǎng. zhì yú huáng fù zhěng shī, yǐn shì bō lìng, chéng fù chū zhēng, zé bīng wú zhuān zhǔ, jiāng wú zhòng quán, dà lüè kě kǎo. shì yǐ bīng mǎn tiān xià, jū rán wú huàn. dài jí shū jì, sī mǎ shì guān, yuán yǐ mìng shì. xún zhì zhū hóu gèng bà, dài fū cáng jiǎ. kǒng zǐ zuò chūn qiū, fán shū shuài shī, jī chén zhuān yě. zì hòu bīng duō cháng jù, shuài duō shì shǒu, wén wǔ yì tú, jiàng xiàng zhēng zhǎng. wú qǐ yǔ tián wén lùn gōng, ér lián pō zhī xián, chǐ jū lìn qīng zhī xià. bīng zhī suǒ zài, quán shí guī zhī, shì yǐ zài wài zé wài zhòng, zài nèi zé nèi zhòng. hàn shì bīng zhì, shù jī hū gǔ. nán běi èr jūn, bù néng jiān shǔ, ér wò bīng zhī chén, zhé zhòng yú shí. tài wèi xiàng guó, liè wéi sān gōng chéng mén lǐng bīng, dé rú wǔ fǔ. shì gù zhū lǚ móu nán, bì xiān jiān jūn píng bó jiāo huān, shì bù xiāng xià. xiào wén rù jì dà tǒng, bù qí yí rì, duó jiàng hóu zhī bǐng, guī dài dǐ zhī chén, gài jì zhī yě. wǔ dì liú yì biān gōng, zēng shè yíng xiào, zú zhì dà sī mǎ guān, zūn chǒng jiàng shuài, yǐ kòu zhū jūn. dà chén zhī quán, yóu piān zhòng yú jiāng yǐ. tuō gū huò guāng, chéng xiàng bù yǔ, ér huò guāng qīn qī fēn diǎn bīng wèi, wǎng wǎng zhū nú shì xiāng fǔ wū yǒu yě. xuān dì bù kān, zhì chì qí zú. xī hū! yì chū yī qiè jiǎo wǎng zhī jì, xī yì zhū tún, fù zhī suǒ qīn zǐ dì. quán chén shāo xuē ér huàn guān wài qī shǐ yòng yǐ. jué hòu dǒng xián wáng fèng dài wéi yuán róng, yǐ jī wáng mǎng cuàn duó zhī huò. guāng wǔ zhōng xīng, yì zhì qián shì, nèi xǐng xiào shì, wài bà jùn bīng, yù yǐ xiāo huàn, ér liáng fǎ dàng rán. dāng shí xíng yáng bù guò qiān qí, gōng yuàn jiān lǐng, chāo qiān mù shǒu, qí rèn bù qīng. zì hòu lìng chū fáng wéi, zhèng guī tái gé, qī huàn dié jiāng, gèng xiāng qīng duó. rán wǔ yíng wèi fú zhōng rén, gōng qīng jiù lù, wèi zhī sǎo dì. hé jìn yuán shào bù shèng qí fèn, yú shì nèi zhì yuán xiào, yáng zūn huáng mén wài zhòng zhōu mù, shí zhào biān jiāng. yān shù suī jiǎn, ér dǒng zhuō zhī huò yǐ chéng. yì jūn sì qǐ, qún mù zhēng zhèng, hàn suì sān fēn. yóu cǐ guān zhī, wài nèi qīng zhòng, yī xì yú bīng. sān dài zhī zhì, wèi bù kě yì yǐ.
(按:)三代而上,兵权散主。有扈之师,六事咸在;牧野之战,三卿同出。《书》称太保命仲桓、南宫毛俾爰齐侯吕伋,以二干戈、虎贲百人逆子钊。而〈常武〉诗亦曰:「王命卿士,南仲大祖,大师皇父,整我六师。王谓尹氏,命程伯休父左右陈行,戒我师旅。」夫太保,相也,非南宫毛之使不能专令兵师;齐侯,将也,非太保之命不敢擅兴禁旅。且以二兵百士,而二三大臣参互职掌。至于皇父整师,尹氏播令,程父出征,则兵无专主,将无重权,大略可考。是以兵满天下,居然无患。迨及叔季,司马世官,爰以命氏。驯至诸侯更霸,大夫藏甲。孔子作《春秋》,凡书帅师,讥臣专也。自后兵多常聚,帅多世守,文武异途,将相争长。吴起与田文论功,而廉颇之贤,耻居蔺卿之下。兵之所在,权实归之,是以在外则外重,在内则内重。汉氏兵制,庶几乎古。南北二军,不能兼属,而握兵之臣,辄重于时。太尉、相国,列为三公;城门领兵,得如五府。是故诸吕谋难,必先监军;平、勃交欢,势不相下。孝文入继大统,不俟移日,夺绛侯之柄,归代邸之臣,盖忌之也。武帝留意边功,增设营校,卒置大司马官,尊宠将帅,以寇诸军。大臣之权,尤偏重于将矣。托孤霍光,丞相不与,而霍光亲戚分典兵卫,往往诸奴视相府乌有也。宣帝不堪,至赤其族。惜乎!亦出一切矫枉之计,悉易诸屯,付之所亲子弟。权臣稍削而宦官、外戚始用矣。厥后董贤、王凤代为元戎,以基王莽篡夺之祸。光武中兴,益制前事,内省校士,外罢郡兵,欲以销患,而良法荡然。当时荥阳不过千骑,公掾监领,超迁牧守,其任不轻。自后令出房帷,政归台阁,戚宦迭将,更相倾夺。然五营畏服中人,公卿就戮,为之扫地。何进、袁绍不胜其忿,于是内置园校,阳尊黄门;外重州牧,实召边将。阉竖虽剪,而董卓之祸以成。义军四起,群牧争政,汉遂三分。由此观之,外内轻重,一系于兵。三代之制,为不可易矣。