hàn dà dǐ yī qín zhì, fán mín èr shí sān wèi zhèng, yī suì yǐ wéi wèi shì. měi lì qiū zhǎn shēng yú jiāo, míng yuē chū. bīng guān jiē yì sūn wú bīng fǎ liù shí sì zhèn, míng yuē chéng zhī. jì dōng, tiān zǐ dà huì xiǎng cì, guān yǐ jué dǐ, bà qiǎn wáng zūn chuán: cháng yǐ jì dōng huò zhēng yuè xíng xìng qū tái, lín xiǎng, bà wèi shì..
汉大抵依秦制,凡民二十三为正,一岁以为卫士。每立秋斩牲于郊,名曰貙。兵官皆肄孙、吴兵法六十四阵,名曰乘之。季冬,天子大会飨赐,观以角抵,罢遣(〈王尊传〉:常以季冬或正月行幸曲台,临飨,罢卫士。)。
àn: wèi shū yuē: hàn chéng qín zhì, sān shí bù jiǎng, wéi shí yuè chē jià xìng cháng ān shuǐ nán mén huì, wǔ yíng shì wèi bā zhèn, míng yuē chéng zhī.
按:《魏书》曰:「汉承秦制,三时不讲,惟十月车驾幸长安水南门会,五营士为八阵,名曰乘之。」
èr suì wèi cái guān qí shì cái guān zì qín yǒu zhī. zhì yún: qín zhì cái guān yú jùn guó, gāo dì cháng mìng tiān xià xuǎn néng yǐn guān jué zhāng cái lì wǔ měng zhě, yǐ wéi qīng chē qí shì cái guān.. bā yuè, tài shǒu dū wèi lìng zhǎng chéng wèi huì dū shì kè diàn zuì. shuǐ chù wèi lóu chuán, biān jùn tài shǒu gè jiāng wàn qí xíng zhàng sāi. nián liù shí wǔ nǎi miǎn jiù tián. yòu zì shí wǔ yǐ zhì wǔ shí liù chū fù, rén bǎi èr shí wèi yī suàn, wèi zhì kù bīng chē mǎ qín xiào gōng shí sì nián shǐ wèi fù, hàn xìng suàn fù.. tiān xià rén jiē zhí shù biān sān rì, bù rén zì xíng, qí xíng zhě bù kě wǎng biàn hái, yīn biàn wǎng yī suì yī gēng. zhū bù xíng zhě chū qián sān bǎi, rù guān yǐ gěi shù zhě, shì wèi guò gēng gēng yǒu sān pǐn: měi yī yuè yī gēng, wèi zhī zú gèng. pín zhě yù de gù gèng qián, cì zhí zhě chū qián gù zhī, yuè èr qiān, wèi zhī jiàn gèng. yáo shù wèi zhī guò gèng yě.. yǒu shì yǐ yǔ xí fā cái guān qí shì, yǐ bèi jūn lǚ rú gāo zǔ shí yī nián, fā shàng jùn běi dì lǒng xī chē qí bā shǔ cái guān. lǚ hòu wǔ nián, fā hé dōng shàng dǎng qí tún běi dì. xuān dì shén jué yuán nián, fā sān hé yǐng chuān pèi jùn huái yáng rǔ nán cái guān yì jīn chéng.. wén dì shǐ yǐ tóng hǔ fú dài xí. dāng shí gè yīn qí dì, yǐ zhōng dōu guān hào jiāng jūn jiāng zhī shí yǐ lú qīng wèi shàng jùn jiāng jūn, wèi chì wèi běi dì jiāng jūn, zhōu zào wèi lǒng xī jiāng jūn., shì yǐ zé bà.
二岁为材官、骑士(材官自秦有之。《志》云:秦置材官于郡国,高帝常命天下选能引关蹶张、才力武猛者,以为轻车、骑士、材官。)。八月,太守、都尉、令长、丞尉会都试课殿最。水处为楼船,边郡太守各将万骑行障塞。年六十五乃免就田。又自十五以至五十六出赋,人百二十为一算,为治库兵车马(秦孝公十四年始为赋,汉兴算赋。)。天下人皆直戍边三日,不人自行,其行者不可往便还,因便往一岁一更。诸不行者出钱三百,入官以给戍者,是为过更(更有三品:每一月一更,谓之卒更。贫者欲得雇更钱,次直者出钱雇之,月二千,谓之践更。繇戍谓之过更也。)。有事以羽檄发材官、骑士,以备军旅(如高祖十一年,发上郡、北地、陇西车骑、巴蜀材官。吕后五年,发河东、上党骑屯北地。宣帝神爵元年,发三河、颍川、沛郡、淮阳、汝南材官诣金城。)。文帝始以铜虎符代檄。当时各因其地,以中都官号将军将之(时以卢卿为上郡将军,魏遫为北地将军,周灶为陇西将军。),事已则罢。
jīng shī zhī bīng, zhǐ nán běi jūn jí zhōng wèi tí qí láng zhōng lìng zhū láng chéng mén xiào wèi tún bīng. běi jūn shǔ tài wèi, nán jūn shǔ wèi wèi. wǔ dì gèng tài wèi wèi dà sī mǎ dà jiàng jūn, yǐ chǒng jiàng shuài ér běi jūn fēn bā xiào wèi, yǐ zhōng lěi lǐng zhī zhōng lěi tún qí bù bīng yuè qí zhǎng shuǐ hú qí shè shēng hǔ bēn, fán bā. zhōng wèi wèi zhí jīn wú, ér zhì sān fǔ dū wèi shǔ yān láng zhōng lìng wèi guāng lù xūn, ér zhì jiàn zhāng yíng qí shǔ yān, hòu gēng míng yǔ lín qí xuǎn lǒng xī tiān shuǐ ān dìng běi dì xī hé shàng jùn, liáng jiā zǐ néng qí shè zhě, qī zhū diàn mén, gù zhì qī mén yǔ lín. yòu suǒ cóng jūn sǐ shì zhě zǐ sūn, yǎng yǔ lín, jiào yǐ wǔ bīng, hào yǔ lín gū ér. yuán shòu jiān, bīng gé shù dòng, shì wù gù zhě dòng yǐ wàn shù, mín duō mǎi fù, zhēng fā zhī shì yì shǎo. yú shì fā zhé lì, cì zhé mín, cì zhé shù, cì qī kē zhé lì yǒu zuì yī, wáng mìng èr, zhuì xù sān, gǔ rén sì, gù yǒu shì jí wǔ, fù mǔ yǒu shì jí liù, dà fù mǔ yǒu shì jí qī., ér yòu duō shè zuì rén wáng mìng chí xíng tú zhě cóng jūn. chū, gāo wén shì yòng bīng, zhōng wèi bīng shǔ wèi jiāng jūn, shàng tún guān zhōng. zhì yuán dǐng liù nián, zhōng zú shǐ fā yǐ. biān bīng bù shàn, zhì chū wǔ kù. zhāo dì shǐ yuán jiān, shǐ mù bèn mìng yīng shào yuē: cháng bīng bù zú, quán xuǎn jīng yǒng, wén mìng bēn zǒu, gù yuē bèn mìng., jí mìng è shào nián lì yǒu gào hé wáng zhě shī gǔ yuē: bèi gào hé ér táo wáng.. xuān dì shén jué jiān jī qiāng, fā sān fǔ zhōng dōu guān tú chí xíng jí yìng mù cì fēi shè shì yǔ lín gū ér hú yuè qí yǐ yì biān bīng, gài běi jūn yì chū yǐ.
京师之兵,止南北军及中尉缇骑、郎中令诸郎、城门校尉屯兵。北军属太尉,南军属卫尉。武帝更太尉为大司马、大将军,以宠将帅;而北军分八校尉,以中垒领之(中垒、屯骑、步兵、越骑、长水、胡骑、射声、虎贲,凡八。);中尉为执金吾,而置三辅都尉属焉;郎中令为光禄勋,而置建章营骑属焉,后更名羽林骑(选陇西、天水、安定、北地、西河、上郡,良家子能骑射者,期诸殿门,故置期门、羽林。又所从军死事者子孙,养羽林,教以五兵,号羽林孤儿)。元狩间,兵革数动,士物故者动以万数,民多买复,征发之士益少。于是发谪吏,次谪民,次谪戍,次七科谪(吏有罪一,亡命二,赘婿三,贾人四,故有市籍五,父母有市籍六,大父母有市籍七。),而又多赦罪人、亡命、弛刑徒者从军。初,高、文世用兵,中尉兵属卫将军,尚屯关中。至元鼎六年,中卒始发矣。边兵不赡,至出武库。昭帝始元间,始募奔命(应劭曰:常兵不足,权选精勇,闻命奔走,故曰奔命。),及命恶少年、吏有告劾亡者(师古曰:被告劾而逃亡。)。宣帝神爵间击羌,发三辅、中都官徒弛刑及应募佽飞、射士、羽林孤儿、胡越骑以益边兵,盖北军亦出矣。
àn: táng dù yòu tōng diǎn yún: bīng zhì kě cǎi, wéi yǒu hàn shì. zhòng bīng xī zài jīng shī, sì biān dàn shè tíng zhàng. yòu yí tiān xià háo zú, còu jū sān fǔ líng yì, yǐ wéi qiáng gān ruò zhī zhī shì. huò yǒu sì yí qīn yì, zé cóng zhōng mìng jiāng, fā wǔ yíng qí shì liù jùn liáng jiā èr shī lóu chuán fú bō xià lài, xián yīn shì lì chēng, bì shì zé xuē. suī wèi huò xūn gāo jī zhòng, shēn fèng cháo qǐng, bīng jiē sàn guī. àn: hàn jiāng jūn zhì yǐ zhēng fá, wú yuán zhí, yòu yán mìng jiāng xuán bà, shì yǐ. yòu àn: hàn bīng láng guān wú yuán shù hǔ bēn qiān wǔ bǎi rén, ér duō bù guò qiān rén yǔ lín zuǒ bā bǎi rén, yòu jiǔ bǎi rén bā xiào gè qī bǎi rén, zhì dōng hàn bù guò sān qiān wǔ bǎi sān shí liù rén zhí jīn wú tí qí wǔ bǎi èr shí rén huò yuē sān bǎi rén, zhì dōng hàn bù guò liù bǎi rén wèi wáng lǎng zòu: hàn jīn wú qí cóng liù bǎi wèi wèi suǒ lǐng zhū gōng yè mén dōu hóu jiàn jǐ zhī shì, zhì dōng hàn bù guò èr qiān wǔ bǎi rén shí èr chéng bīng suī bú jiàn shù, rán yì bù guò mén zhì yī hóu, yǐ yè mén sī mǎ suǒ zhǎng kǎo zhī, duō zhì bǎi bā shí rén, shǎo huò sān shí bā rén, zé chéng mén lǐng yú yī xiào, dà lüè kě jiàn. gāo zǔ wǎn zhēng qíng bù, yòng liú hóu jì, fā guān nèi bīng hé zhōng wèi zú sān wàn rén wèi tài zǐ, jūn bà shàng. huì dì mò nián, chén píng zhōu bó wèi jiàng xiàng, shǐ yǐ lǚ shì gù tún bīng xíng yáng. wén dì bèi hú yǐ sān jūn. jǐng dì qī guó zhī biàn, tài wèi zhōu yà fū chéng liù chéng chuán chū jī wú chǔ, ér dà jiàng jūn dòu yīng jiān jūn xíng yáng. jiē yīn jūn shè tún, shì yǐ jí bà. wǔ dì suī zhì guān nèi dū wèi, lǐng rú jùn guó, yì wú yíng lěi. ér yòu wèi zhòng bīng xī zài jīng shī, fēi yě.
(按:)唐杜佑《通典》云:「兵制可采,惟有汉氏。重兵悉在京师,四边但设亭障。又移天下豪族,辏居三辅陵邑,以为强干弱枝之势。或有四夷侵轶,则从中命将,发五营骑士、六郡良家;二师、楼船、伏波、下濑,咸因事立称,毕事则削。虽卫、霍勋高绩重,身奉朝请,兵皆散归。」案:汉将军置以征伐,吴员职,佑言命将旋罢,是矣。又案:汉兵郎官无员数;虎贲千五百人,而多不过千人;羽林左八百人,右九百人;八校各七百人,至东汉不过三千五百三十六人;执金吾、缇骑五百二十人(或曰三百人),至东汉不过六百人(魏王朗奏:汉金吾骑从六百);卫尉所领诸宫掖门都侯、剑戟之士,至东汉不过二千五百人;十二城兵虽不见数,然亦不过门置一侯,以掖门司马所掌考之,多至百八十人,少或三十八人,则城门领于一校,大略可见。高祖晚征黥布,用留侯计,发关内兵合中尉卒三万人卫太子,军灞上。惠帝末年,陈平、周勃为将相,始以吕氏故屯兵荥阳。文帝备胡以三军。景帝七国之变,太尉周亚夫乘六乘传出击吴、楚,而大将军窦婴间军荥阳。皆因军设屯,事已即罢。武帝虽置关内都尉,领如郡国,亦无营垒。而佑谓重兵悉在京师,非也。
hàn zhì suī yuē yīn qín, rán duō jìn gǔ. gài mín yǒu cháng bīng ér wú cháng zhēng zhī láo, guó yǒu cháng bèi ér wú jù shí zhī fèi. dàng shì shí, gù jiāng zhī jiā, yì wèi gěi fù jiàn xiào huì yuán nián zhào zǎi xiàng zhī zǐ, jūn diào shù biān. shì yǐ yáo yǒu fù suàn, yǒu jiǎn bū, yǒu gèng dài, zé dé wèi jūn shàng zhī ēn. zhì yú jiàng xiàng, fèi zhì wéi shí, huò zhōng dōu gōng qīng, huò biān jùn shǒu wèi. yù shǐ dài fū chū wèi hù jūn hán ān guó, bù wéi zuǒ qiān jiǔ quán tài shǒu jí mìng pò qiāng xīn wǔ xián, bù wéi yì shù. ér yòu yù jūn zhī fǎ jiǎn sù jīng míng: yún zhōng zhàn shì shàng gōng mù fǔ, chà shǒu lǔ liù jí, shǎng diǎn zhé gé tún tián shàng zòu yǐ liù yuè wù shēn, bù yuè xún rì, xǐ shū yǐ bào lún tái zhī zhào, bài wáng bù yǎn wèi huò xíng fēng, dé sàng xiāng chú. kě yǐ gài jiàn, qí shí wú yǒu yōng bì dàn mán zhī huàn. ruò nǎi shǎng lài suī huò wú cháng, lǐn xì xī jiē yǒu liàng: jīng shī jiàng xiào bǐ èr qiān dàn, sāi xià shù zú yuè gǔ èr shí liù dòu yǒu qí dōng hàn yì rén rì lǐn mǐ wǔ dǒu, jiàn lǐ gù chuán, zhù yún: shēng shǎo gù wǔ shēng.. shì yǐ zhōng hàn zhī shì, shàng wú pàn jiāng, xià wú jiāo bīng. zhū hóu qī guó, biàn shēng cāng cù, bèi yù sù jù, nán zhēng běi rǎng, lián bīng shù nián ér bāng běn bù yáo, chéng yǒu yǐ yě.
汉制虽曰因秦,然多近古。盖民有常兵而无常征之劳,国有常备而无聚食之费。当是时,故将之家,亦为给赋(见孝惠元年诏);宰相之子,均调戍边。是以繇有复算,有减逋,有更贷,则得为君上之恩。至于将相,废置惟时,或中都公卿,或边郡守、尉。御史大夫出为护军(韩安国),不为左迁;酒泉太守即命破羌(辛武贤),不为异数。而又御军之法简肃精明:云中战士上功幕府,差首虏六级,赏典辄格;屯田上奏以六月戊申,不越旬日,玺书已报;轮台之诏,败亡不掩;卫、霍行封,得丧相除。可以概见,其时无有壅蔽诞谩之患。若乃赏赉虽或无常,廪饩悉皆有量:京师将校比二千石,塞下戍卒月谷二石六斗有奇(东汉艺人日廪米五斗,见〈李固传〉,注云:升少故五升。)。是以终汉之世,上无叛将,下无骄兵。诸侯七国,变生仓卒,备御素具,南征北攘,连兵数年而邦本不摇,诚有以也。
nán běi jūn jì yún: nán běi jūn, hàn zhì yě. gǔ zhě tiān zǐ zhī dōu bì yǒu zhòng bīng yān, suǒ yǐ zhuàng gēn běn ér yán wèi yì yě. shàng tiān zhī xiàng, yǐ yǔ lín wèi tiān jūn huáng dì zhī shèng, yǐ bīng shī wèi yíng wèi. guī tiān mó shèng, zé zhǎo yá zhī wèi, jù kě yī rì ér quē zhū? hàn gāo zǔ huáng dì yǐ shén wǔ zhī zī, gōng chí sān chǐ, jiū hé yì lǚ, shī dī ào ér wū jiè zhòu, qí qín wǔ zài, fù yīng zhǎn yǔ, ér hòu tiān xià hé wéi yī. rèn bà zhī bīng, yì zhū nóng mǔ, bā yú běi háo, wú qín yuǎn rén. wò gǔ bāo gē, jiāng yǔ tiān xià ān yú wú shì yǐ. rán fāng shì shí, xiǎn yǔn běi zhāng, mán suī nán yuè, qiè rǎng zhí dà qiáng zōng háo xìng, pán hù guān dōng. ér cái guān qí shì, sàn zài jùn guó, hǔ fú yǔ xí zhào ér hòu lái. dì shì huáng jū wú wǔ zú qí shì yǐ zhèn zhī, dài fēi suǒ yǐ fáng wèi rán ér zhì bù guǐ yě, cǐ gāo dì jiàn jūn zhī běn yì yǔ? fū tiān xià xíng shì, wéi dì yǔ bīng. hàn shǐ dōu luò yáng, cóng lóu jìng jí zhāng liáng yì, jí mìng chē jià xī dōu qín gù dì, zuǒ xiáo yòu shǔ, tài huá jīng wèi, biǎo lǐ ér jīn dài, jīn chéng qiān lǐ, wēi rán tiān fǔ zhī gù yǐ. nán běi èr jūn, fù chéng huán gǒng, lù bì yíng xún, qí luó xīng bù. píng jū wú shì, hǔ shì dān dān sì zhēng bù tíng, rú huǒ fā fā. ér wèi wèi fān hù, jīn wú jiǎo xún, wǔ kù sī bīng, sī mǎ jìn yē, zhāng gōu hǔ wēi zhòu huī yè ā. róng xīn jiān dǎn, zhàn lì hài luò, wú gǎn fú lǜ yú wǒ tiān wēi. zhèn ān sì fāng, gǒng gù wàn shì, bīng wēi dì lì, liǎng jiān dé zhī. xìn hū! gāo zǔ yí yàn zǐ sūn, guī mó hóng yuǎn yě.
《南北军记》云:南北军,汉制也。古者天子之都必有重兵焉,所以壮根本而严卫翼也。上天之象,以羽林为天军;黄帝之圣,以兵师为营卫。规天摹圣,则爪牙之卫,讵可一日而缺诸?汉高祖皇帝以神武之资,躬持三尺,纠合义旅,虱鞮鏊而污介冑,其勤五载,缚婴斩羽,而后天下合为一。任罢之兵,佚诸农亩,巴渝、北貉,无勤远人。卧鼓包戈,将与天下安于无事矣。然方是时,猃狁北张,蛮睢南粤,窃壤植大;强宗豪姓,盘互关东。而材官、骑士,散在郡国,虎符与檄召而后来。帝室皇居无武卒、骑士以镇之,殆非所以防未然而窒不轨也,此高帝建军之本意与?夫天下形势,惟地与兵。汉始都洛阳,从娄敬及张良议,即命车驾西都秦故地,左崤右蜀,太华、泾渭,表里而襟带,金城千里,巍然天府之固矣。南北二军,负城环拱,路佖营巡,棋罗星布。平居无事,虎视眈眈;四征不庭,如火发发。而卫尉藩护,金吾徼巡,武库司兵,司马禁掖,章沟、虎威昼挥夜呵。戎心奸胆,战栗骇落,无敢弗率于我天威。镇安四方,巩固万世,兵威地利,两兼得之。信乎!高祖贻燕子孙,规模宏远也。