mèng zǐ jiàn liáng huì wáng, wáng yuē: sǒu! bù yuǎn qiān lǐ ér lái, jiāng hé yǐ lì wú guó hū? mèng zǐ yuē: rén yì ér yǐ, hé bì yuē lì.
孟子見梁惠王,王曰:「叟!不遠千里而來,將何以利吾國乎?」孟子曰: 「仁義而已,何必曰利。」
fū lì yǒu èr: yǒu huò cái zhī lì, yǒu ān jí zhī lì. huì wáng yuē hé yǐ lì wú guó? hé yǐ zhī bù yù ān jí zhī lì, ér mèng yú jìng nán yǐ huò cái zhī lì yě? yì yuē: lì jiàn dà rén, lì shè dà chuān, gān, yuán xiǎng lì zhēn. shàng shū yuē: lí mín yì shàng yǒu lì zāi? jiē ān jí zhī lì yě. xíng rén yì, dé ān jí zhī lì. mèng zǐ bì qiě yǔ wèn huì wáng: hé wèi lì wú guó, huì wáng yán huò cái zhī lì, nǎi kě dá ruò shè. lìng huì wáng zhī wèn wèi zhī hé qù, mèng zǐ jìng dá yǐ huò cái zhī lì. rú huì wáng shí wèn huò cái, mèng zǐ wú yǐ yàn xiào yě rú wèn ān jí zhī lì, ér mèng zǐ dá yǐ huò cái zhī lì, shī duì shàng zhī zhǐ, wéi dào lǐ zhī shí yě.
夫利有二:有貨財之利,有安吉之利。惠王曰「何以利吾國」?何以知不欲安吉之利,而孟於徑難以貨財之利也?《易》曰:「利見大人」,「利涉大川」, 「《乾》,元享利貞」。《尚書》曰:「黎民亦尚有利哉?」皆安吉之利也。行仁義,得安吉之利。孟子必〕且語問惠王:「何謂『利吾國』」,惠王言貨財之利,乃可答若設。令惠王之問未知何趣,孟子徑答以貨財之利。如惠王實問貨財,孟子無以驗效也;如問安吉之利,而孟子答以貨財之利,失對上之指,違道理之實也。
qí wáng wèn shí zi: wǒ yù zhōng guó ér shòu mèng zǐ shì, yǎng dì zǐ yǐ wàn zhōng, shǐ zhū dài fū guó rén jiē yǒu suǒ jīn shì. zi hé wèi wǒ yán zhī? shí zi yīn chén zi ér yǐ gào mèng zǐ. mèng zǐ yuē: fū shí zi è zhī qí bù kě yě? rú shǐ yǔ yù fù, cí shí wàn ér shòu wàn, shì wèi yù fù hū?
齊王問時子:「我欲中國而授孟子室,養弟子以萬鍾,使諸大夫、國人皆有所矜式。子盍為我言之?」時子因陳子而以告孟子。孟子曰:「夫時子惡知其不可也?如使予欲富,辭十萬而受萬,是為欲富乎?」
fū mèng zǐ cí shí wàn, shī qiān ràng zhī lǐ yě. fū fù guì zhě, rén zhī suǒ yù yě, bù yǐ qí dào dé zhī, bù jū yě. gù jūn zǐ zhī yú jué lù yě, yǒu suǒ cí, yǒu suǒ bù cí. qǐ yǐ jǐ bù tān fù guì zhī gù, ér yǐ jù nì yí dāng shòu zhī cì hū?
夫孟子辭十萬,失謙讓之理也。夫富貴者,人之所欲也,不以其道得之,不居也。故君子之於爵祿也,有所辭,有所不辭。豈以己不貪富貴之故,而以距逆宜當受之賜乎?
chén zhēn wèn yuē: yú qí, wáng kuì jiān jīn yī bǎi yì ér bù shòu yú sòng, guī qī shí yì ér shòu yú xuē, guī wǔ shí yì ér shòu qǔ. qián rì zhī bù shòu shì, zé jīn shòu zhī fēi yě. jīn rì zhī shòu shì, zé qián rì zhī bù shòu fēi yě. fū zǐ bì jū yī yú cǐ yǐ. mèng zǐ yuē: jiē shì yě. dāng zài sòng yě, yǔ jiāng yǒu yuǎn xíng, xíng zhě bì yǐ jìn, cí yuē guī jìn, yǔ hé wèi bù shòu? dāng zài xuē yě, yǔ yǒu jiè xīn, cí yuē wén jiè, gù wèi bīng jiè guī zhī bèi hū! yǔ hé wèi bù shòu? ruò yú qí, zé wèi yǒu chù yě, wú chù ér guī zhī, shì huò zhī yě, yān yǒu jūn zǐ ér kě yǐ huò qǔ hū?
陳臻問曰:「於齊,王饋兼金一百鎰而不受;於宋,歸七十鎰而受;於薛,歸五十鎰而受取。前日之不受是,則今受之非也。今日之受是,則前日之不受非也。夫子必居一於此矣。」孟子曰:「皆是也。當在宋也,予將有遠行,行者必以贐,辭曰歸贐,予何為不受?當在薛也,予有戒心,辭曰『聞戒,故為兵戒歸之備乎!』予何為不受?若於齊,則未有處也,無處而歸之,是貨之也,焉有君子而可以貨取乎?」
fū jīn guī huò shòu huò bù shòu, jiē yǒu gù. fēi shòu zhī shí yǐ tān, dāng bù shòu zhī shí jǐ bù tān yě. jīn yǒu shòu bù shòu zhī yì, ér shì yì yí yǒu shòu bù shòu zhī lǐ. jīn bù yuē jǐ wú gōng, ruò jǐ zhì shì, shòu shì fēi lǐ, ér yuē jǐ bù tān fù, yǐn qián cí shí wàn yǐ kuàng hòu wàn. qián dāng shòu shí wàn zhī duō, ān dé cí zhī?
夫金歸或受或不受,皆有故。非受之時已貪,當不受之時己不貪也。金有受不受之義,而室亦宜有受不受之理。今不曰「己無功」,若「己致仕,受室非理, 」而曰「己不貪富」,引前辭十萬以況後萬。前當受十萬之多,安得辭之?
péng gèng wèn yuē: hòu chē shù shí chéng, cóng zhě shù bǎi rén, yǐ chuán shí yú zhū hóu, bù yì tài hū? mèng zǐ yuē: fēi qí dào, zé yī dān shí ér bù kě shòu yú rén rú qí dào, zé shùn shòu yáo zhī tiān xià, bù yǐ wèi tài.
彭更問曰:「後車數十乘,從者數百人,以傳食於諸侯,不亦泰乎?」孟子曰:「非其道,則一簞食而不可受於人;如其道,則舜受堯之天下,不以為泰。」
shòu yáo tiān xià, shú yǔ shí wàn? shùn bù cí tiān xià zhě, shì qí dào yě. jīn bù yuē shòu shí wàn fēi qí dào, ér yuē jǐ bù tān fù guì, shī qiān ràng yě. ān kě yǐ wèi jiè hū?
受堯天下,孰與十萬?舜不辭天下者,是其道也。今不曰受十萬非其道,而曰己不貪富貴,失謙讓也。安可以為戒乎?
shěn tóng yǐ qí sī wèn yuē: yàn kě fá yǔ? mèng zǐ yuē: kě. zi kuài bù dé yǔ rén yàn, zi zhī bù dé shòu yàn yú zi kuài. yǒu shì yú cǐ, ér zi yuè zhī, bù gào yú wáng, ér sī yǔ zhī zǐ zhī jué lù. fū shì yě, yì wú wáng mìng ér sī shòu zhī, yú zi, zé kě hū? hé yǐ yì yú shì. qí rén fá yàn, huò wèn yuē: quàn qí fá yàn, yǒu zhū? yuē: wèi yě. shěn tóng yuē: yàn kě fá yǔ? wú yīng zhī yuē: kě. bǐ rán ér fá zhī. rú yuē: shú kě yǐ fá zhī? zé yīng zhī yuē: wèi tiān lì zé kě yǐ fá zhī. jīn yǒu shā rén zhě, huò wèn zhī yuē: rén kě shā yǔ? zé jiāng yīng zhī yuē: kě. bǐ rú yuē: shú kě yǐ shā zhī? zé yīng zhī yuē: wèi shì shī zé kě yǐ shā zhī. jīn yǐ yàn fá yàn, hé wèi quàn zhī yě?
沈同以其私問曰:「燕可伐與?」孟子曰:「可。子噲不得與人燕,子之不得受燕於子噲。有士於此,而子悅之,不告於王,而私與之子之爵祿。夫士也,亦無王命而私受之,於子,則可乎?何以異於是。」齊人伐燕,或問曰:「勸齊伐燕,有諸?」曰:「未也。沈同曰:『燕可伐與?』吾應之曰:『可。』彼然而伐之。如曰:『孰可以伐之?』則應之曰:『為天吏則可以伐之。』今有殺人者,或問之曰:『人可殺與?』則將應之曰:『可。』彼如曰:『孰可以殺之?』 則應之曰:「為士師則可以殺之。」今以燕伐燕,何為勸之也?」
fū huò wèn mèng zǐ quàn wáng fá yàn, bù chéng shì hū? shěn tóng wèn yàn kě fá yǔ, cǐ xié sī yì yù zì fá zhī yě. zhī qí yì qiàn yú shì, yí yuē: yàn suī kě fá, xū wèi tiān lì, nǎi kě yǐ fá zhī. shěn tóng yì jué, zé wú fá yàn zhī jì yǐ. bù zhī yǒu cǐ sī yì ér jìng yīng zhī, bù xǐng qí yǔ, shì bù zhī yán yě.
夫或問孟子勸王伐燕,不誠是乎?沈同問「燕可伐與」,此挾私意欲自伐之也。知其意慊於是,宜曰:「燕雖可伐,須為天吏,乃可以伐之。」沈同意絕,則無伐燕之計矣。不知有此私意而徑應之,不省其語,是不知言也。
gōng sūn chǒu wèn yuē: gǎn wèn fū zǐ è hū zhǎng? mèng zǐ yuē: wǒ zhī yán. yòu wèn: hé wèi zhī yán? yuē: bì cí zhī qí suǒ bì, yín cí zhī qí suǒ xiàn, xié cí zhī qí suǒ lí, dùn cí zhī qí suǒ qióng. shēng yú qí xīn, hài yú qí zhèng, fā yú qí zhèng hài yú qí shì. suī shèng rén fù qǐ, bì cóng wú yán yǐ. mèng zǐ zhī yán zhě yě, yòu zhī yán zhī suǒ qǐ zhī huò, qí jí suǒ zhì zhī hài, jiàn bǐ zhī wèn, zé zhī qí cuò cí suǒ yù zhī yǐ. zhī qí suǒ zhī, zé zhī qí jí suǒ dāng hài yǐ.
公孫丑問曰:「敢問夫子惡乎長?」孟子曰:「我知言。」又問:「何謂知言?」曰:「詖辭知其所蔽,淫辭知其所陷,邪辭知其所離,遁辭知其所窮。生於其心,害於其政,發於其政;害於其事。雖聖人復起,必從吾言矣。」孟子知言者也,又知言之所起之禍,其極所致之〔害〕,見彼之問,則知其措辭所欲之矣。知其所之,則知其極所當害矣。
mèng zǐ yǒu yún: mín jǔ ān, wáng shù jǐ gǎi zhū! yǔ rì wàng zhī. mèng zǐ suǒ qù zhī wáng, qǐ qián suǒ bù cháo zhī wáng zāi? ér shì, hé qí qián qīng zhī jí ér hòu zhòng zhī shén yě? rú fēi shì qián wáng, zé bù qù, ér yú hòu qù zhī, shì hòu wáng bù xiào shén yú qián ér qù sān rì sù, yú qián bù shèn, bù cháo ér sù yú jǐng chǒu shì. hé mèng zǐ zhī cāo, qián hòu bù tóng? suǒ yǐ wèi wáng, zhōng shǐ bù yī yě?
孟子有云:「民舉安,王庶幾改諸!予日望之。」孟子所去之王,豈前所不朝之王哉?而是,何其前輕之疾而後重之甚也?如非是前王,則不去,而於後去之,是後王不肖甚於前;而去三日宿,於前不甚,不朝而宿於景丑氏。何孟子之操,前後不同?所以為王,終始不一也?
qiě mèng zǐ zài lǔ, lǔ píng gōng yù jiàn zhī. bì rén zāng cāng huǐ mèng zǐ, zhǐ píng gōng. lè zhèng zǐ yǐ gào. yuē: xíng, huò shǐ zhī zhǐ, huò ní zhī. xíng zhǐ fēi rén suǒ néng yě. yǔ zhī bù yù lǔ hóu, tiān yě! qián bù yù yú lǔ, hòu bù yù yú qí, wú yǐ yì yě. qián guī zhī tiān, jīn zé guī zhī yú wáng. mèng zǐ lùn chēng jìng hé dìng zāi? fū bù xíng yú qí, wáng bù yòng, zé ruò zāng cāng zhī tú huǐ chán zhī yě. cǐ yì zhǐ huò ní zhī yě, jiē tiān mìng bù yù, fēi rén suǒ néng yě. qù, hé yǐ bù jìng xíng ér liú sān sù hū? tiān mìng bù dāng yù yú qí, wáng bù yòng qí yán, tiān qǐ wèi sān rì zhī jiān yì mìng shǐ zhī yù hū? zài lǔ zé guī zhī yú tiān, jué yì wú jì zài qí zé guī zhī yú wáng, shù jǐ yǒu wàng. fū rú shì, bù yù zhī yì yī zài rén yě.
且孟子在魯,魯平公欲見之。嬖人臧倉毀孟子,止平公。樂正子以告。曰: 「行,或使之;止,或尼之。行止非人所能也。予之不遇魯侯,天也!」前不遇於魯,後不遇於齊,無以異也。前歸之天,今則歸之於王。孟子論稱竟何定哉?夫不行於齊,王不用,則若臧倉之徒毀讒之也。此亦止或尼之也,皆天命不遇,非人所能也。去,何以不徑行而留三宿乎?天命不當遇於齊,王不用其言,天豈為三日之間易命使之遇乎?在魯則歸之於天,絕意無冀;在齊則歸之於王,庶幾有望。夫如是,不遇之議一在人也。
huò yuē: chū qù, wèi kě yǐ dìng tiān mìng yě. jì sān rì zhī jiān, wáng fù zhuī zhī, tiān mìng huò shí zài sān rì zhī jiān gù kě yě. fū yán rú shì, qí wáng chū shǐ zhī qù zhě, fēi tiān mìng hū? rú shǐ tiān mìng zài sān rì zhī jiān, lǔ píng gōng bǐ sān rì yì shí qì zāng cāng zhī yì, gèng yòng lè zhèng zǐ zhī yán, wǎng jiàn mèng zǐ, mèng zǐ guī zhī yú tiān, hé qí zǎo hū? rú sān rì zhī jiān, gōng jiàn mèng zǐ, mèng zǐ nài qián yán hé hū?
或曰:初去,未可以定天命也。冀三日之間,王復追之,天命或時在三日之間故可也。夫言如是,齊王初使之去者,非天命乎?如使天命在三日之間,魯平公比三日亦時棄臧倉之議,更用樂正子之言,往見孟子,孟子歸之於天,何其早乎?如三日之間,公見孟子,孟子奈前言何乎?
mèng zǐ qù qí, chōng yú tú wèn yuē: fū zǐ ruò bù yù sè rán. qián rì, yú wén zhū fū zǐ yuē: jūn zǐ bù yuàn tiān, bù yóu rén. yuē: bǐ yī shí yě, cǐ yī shí yě. wǔ bǎi nián bì yǒu wáng zhě xìng, qí jiān bì yǒu míng shì zhě yǐ. yóu zhōu yǐ lái, qī bǎi yǒu yú suì yǐ, yǐ qí shù zé guò yǐ, yǐ qí shí kǎo zhī, zé kě yǐ. fū tiān wèi yù píng zhì tiān xià hū? rú yù píng zhì tiān xià, dāng jīn zhī shì, shě wǒ ér shuí yě? wú hé wèi bù yù zāi?
孟子去齊,充虞塗問曰:「夫子若不豫色然。前日,虞聞諸夫子曰:『君子不怨天,不尤人。』曰:「彼一時也,此一時也。五百年必有王者興,其間必有名世者矣。由周以來,七百有餘歲矣,以其數則過矣,以其時考之,則可矣。夫天未欲平治天下乎?如欲平治天下,當今之世,舍我而誰也?吾何為不豫哉?」
fū mèng zǐ yán wǔ bǎi nián yǒu wáng zhě xìng, hé yǐ jiàn hū? dì kù wáng zhě, ér yáo yòu wáng tiān xià yáo chuán yú shùn, shùn yòu wáng tiān xià shùn chuán yú yǔ, yǔ yòu wáng tiān xià. sì shèng zhī wáng tiān xià yě, duàn zhǒng ér xìng. yǔ zhì tāng qiě qiān suì, tāng zhì zhōu yì rán, shǐ yú wén wáng, ér zú chuán yú wǔ wáng. wǔ wáng bēng, chéng wáng zhōu gōng gòng zhì tiān xià. yóu zhōu zhì mèng zǐ zhī shí, yòu qī bǎi suì ér wú wáng zhě. wǔ bǎi suì bì yǒu wáng zhě zhī yàn, zài hé shì hū? yún wǔ bǎi suì bì yǒu wáng zhě, shuí suǒ yán hū? lùn bù shí shì kǎo yàn, xìn fú yín zhī yǔ bù yù qù qí, yǒu bù yù zhī sè fēi mèng zǐ zhī xián xiào yǔ sú rú wú shū zhī yàn yě?
夫孟子言五百年有王者興,何以見乎?帝嚳王者,而堯又王天下;堯傳於舜,舜又王天下;舜傳於禹,禹又王天下。四聖之王天下也,斷踵而興。禹至湯且千歲,湯至周亦然,始於文王,而卒傳於武王。武王崩,成王、周公共治天下。由周至孟子之時,又七百歲而無王者。五百歲必有王者之驗,在何世乎?雲「五百歲必有王者」,誰所言乎?論不實事考驗,信浮淫之語;不遇去齊,有不豫之色;非孟子之賢效與俗儒無殊之驗也?
wǔ bǎi nián zhě, yǐ wèi tiān chū shèng qī yě, yòu yán yǐ tiān wèi yù píng zhì tiān xià yě, qí yì yǐ wèi tiān yù píng zhì tiān xià, dāng yǐ wǔ bǎi nián zhī jiān shēng shèng wáng yě. rú mèng zǐ zhī yán, shì wèi tiān gù shēng shèng rén yě. rán zé wǔ bǎi suì zhě, tiān shēng shèng rén zhī qī hū? rú shì qí qī, tiān hé bù shēng shèng? shèng wáng fēi qí qī gù bù shēng. mèng zǐ yóu xìn zhī, mèng zǐ bù zhī tiān yě.
「五百年」者,以為天出聖期也,又言以「天未欲平治天下也」,其意以為天欲平治天下,當以五百年之間生聖王也。如孟子之言,是謂天故生聖人也。然則五百歲者,天生聖人之期乎?如是其期,天何不生聖?聖王非其期故不生。孟子猶信之,孟子不知天也。
zì zhōu yǐ lái, qī bǎi yú suì yǐ, yǐ qí shù zé guò yǐ yǐ qí shí kǎo zhī, zé kě yǐ. hé wèi shù guò? hé wèi shí kě hū? shù zé shí, shí zé shù yǐ. shù guò, guò wǔ bǎi nián yě. cóng zhōu dào jīn qī bǎi yú suì, yú èr bǎi suì yǐ. shè huò wáng zhě, shēng shī shí yǐ, yòu yán shí kě, hé wèi yě? yún wǔ bǎi nián bì yǒu wáng zhě xìng, yòu yán qí jiān bì yǒu míng shì, yǔ wáng zhě tóng hū? yì yě? rú tóng, wèi zài yán zhī? rú yì, míng shì zhě, wèi hé děng yě? wèi kǒng zǐ zhī tú mèng zǐ zhī bèi, jiào shòu hòu shēng, jué wù wán yú hū? yǐ yǒu kǒng zǐ, jǐ yòu yǐ shēng yǐ. rú wèi shèng chén hū? dāng yǔ shèng wáng tóng shí. shèng wáng chū, shèng chén jiàn yǐ. yán wǔ bǎi nián ér yǐ, hé wèi yán qí jiān? rú bù wèi wǔ bǎi nián shí, wèi qí zhōng jiān hū? shì wèi èr sān bǎi nián zhī shí yě. rén bù yǔ wǔ bǎi nián shí shèng wáng xiāng de. fū rú shì, mèng zǐ yán qí jiān bì yǒu míng shì zhě, jìng wèi shuí yě? fū tiān wèi yù píng zhì tiān xià yě. rú yù zhì tiān xià, shě yǔ ér shuí yě? yán ruò cǐ zhě, bù zì wèi dāng wèi wáng zhě, yǒu wáng zhě, ruò wèi wáng chén yǐ. wèi wáng zhě chén, jiē tiān yě. jǐ mìng bù dāng píng zhì tiān xià, bù hào rán ān zhī yú qí, huái hèn yǒu bù yù zhī sè, shī zhī yǐ.
「自周已來,七百餘歲矣,以其數則過矣;以其時考之,則可矣。」何謂數過?何謂「時可」乎?數則時,時則數矣。「數過」,過五百年也。從周到今七百餘歲,逾二百歲矣。設或王者,生失時矣,又言「時可」,何謂也?雲「五百年必有王者興」,又言「其間必有名世」,與王者同乎?異也?如同,為再言之?如異,「名世」者,謂何等也?謂孔子之徒、孟子之輩,教授後生,覺悟頑愚乎?已有孔子,己又以生矣。如謂聖臣乎?當與聖〔王〕同時。聖王出,聖臣見矣。言五百年而已,何為言其間?如不謂五百年時,謂其中間乎?是謂二三百年之時也。〔人〕不與五百年時聖王相得。夫如是,孟子言其間必有名世者,竟謂誰也? 「夫天未欲平治天下也。如欲治天下,舍予而誰也?」言若此者,不自謂當為王者,有王者,若為王臣矣。為王者臣,皆天也。己命不當平治天下,不浩然安之於齊,懷恨有不豫之色,失之矣。
péng gèng wèn yuē: shì wú shì ér shí, kě hū? mèng zǐ yuē: bù tōng gōng yì shì, yǐ xiàn bǔ bù zú, zé nóng yǒu yú sù, nǚ yǒu yú bù. zi rú tōng zhī, zé zǐ jiàng lún yú, jiē dé shí yú zi. yú cǐ yǒu rén yān, rù zé xiào, chū zé tì, shǒu xiān wáng zhī dào, yǐ dài hòu shì zhī xué zhě, ér bù dé shí yú zi. zi hé zūn zǐ jiàng lún yú, ér qīng wèi rén yì zhě zāi? yuē: zǐ jiàng lún yú, qí zhì jiāng yǐ qiú shí yě. jūn zǐ zhī wèi dào yě, qí zhì yì jiāng yǐ qiú shí yǔ? mèng zǐ yuē: zi hé yǐ qí zhì wèi zāi? qí yǒu gōng yú zi, kě shí ér shí zhī yǐ. qiě zi shí zhì hū? shí gōng hū? yuē: shí zhì. yuē: yǒu rén yú cǐ, huǐ wǎ huà màn, qí zhì jiāng yǐ qiú shí yě, zé zi shí zhī hū? yuē: fǒu. yuē: rán zé zi fēi shí zhì, shí gōng yě.
彭更問曰:「士無事而食,可乎?」孟子曰:「不通功易事,以羨補不足,則農有餘粟,女有餘布。子如通之,則梓匠輪輿,皆得食於子。於此有人焉,入則孝,出則悌,守先王之道,以待後世之學者,而不得食於子。子何尊梓匠輪輿,而輕為仁義者哉?」曰:「梓匠輪輿,其志將以求食也。君子之為道也,其志亦將以求食與?」孟子曰:「子何以其志為哉?其有功於子,可食而食之矣。且子食志乎?食功乎?」曰:「食志。」曰:「有人於此,毀瓦畫墁,其志將以求食也,則子食之乎?」曰:「否。」曰:「然則子非食志,食功也。」
fū mèng zǐ yǐn huǐ wǎ huà màn zhě, yù yǐ jié péng gèng zhī yán yě. zhī huǐ wǎ huà màn wú gōng ér yǒu zhì, péng gèng bì bù shí yě. suī rán, yǐn huǐ wǎ huà màn, fēi suǒ yǐ jié péng gèng yě. hé zé? zhū zhì yù qiú shí zhě, huǐ wǎ huà màn zhě bù zài qí zhōng. bù zài qí zhōng, zé nán yǐ jié rén yǐ. fū rén wú gù huǐ wǎ huà màn, cǐ bù chī kuáng zé áo xì yě. chī kuáng rén zhī, zhì bù qiú shí, áo xì zhī rén, yì bù qiú shí. qiú shí zhě, jiē duō rén suǒ gòng dé lì zhī shì, yǐ zuò cǐ yù mài yú shì, dé jiǎ yǐ guī, nǎi dé shí yān. jīn huǐ wǎ huà màn, wú lì yú rén, hé zhì zhī yǒu? yǒu zhī zhī rén, zhī qí wú lì, gù bù wèi yě wú zhī zhī rén, yǔ chī kuáng bǐ, gù wú qí zhì. fū huǐ wǎ huà màn, yóu bǐ tóng zǐ jī rǎng yú tú, hé yǐ yì zāi? jī rǎng yú tú zhě, qí zhì yì yù qiú shí hū? cǐ shàng tóng zǐ, wèi yǒu zhì yě. jù rén bó xì, yì huà màn zhī lèi yě. bó xì zhī rén, qí zhì fù qiú shí hū? bó xì zhě shàng yǒu xiāng duó qián cái, qián cái zhòng duō, jǐ yì dé shí, huò shí yǒu zhì. fū tóu shí chāo jù, yì huà màn zhī lèi yě. tóu shí chāo jù zhī rén, qí zhì yǒu qiú shí zhě hū? rán zé mèng zǐ zhī jié péng gèng yě, wèi wèi jǐn zhī yě. rú péng gèng yǐ mèng zǐ zhī yán, kě wèi yù rén yǐ kǒu gěi yǐ.
夫孟子引毀瓦畫墁者,欲以詰彭更之言也。知毀瓦畫墁無功而有志,彭更必不食也。雖然,引毀瓦畫墁,非所以詰彭更也。何則?諸志欲求食者,毀瓦畫墁者不在其中。不在其中,則難以詰人矣。夫人無故毀瓦畫墁,此不痴狂則遨戲也。痴狂人之,志不求食,遨戲之人,亦不求食。求食者,皆多人所〔共〕得利之事,以作此鬻賣於市,得賈以歸,乃得食焉。今毀瓦畫墁,無利於人,何志之有?有知之人,知其無利,固不為也;無知之人,與痴狂比,固無其志。夫毀瓦畫墁,猶比童子擊壤於塗,何以異哉?擊壤於塗者,其志亦欲求食乎?此尚童子,未有志也。巨人博戲,亦畫墁之類也。博戲之人,其志復求食乎?博戲者尚有相奪錢財,錢財眾多,己亦得食,或時有志。夫投石超距,亦畫墁之類也。投石超距之人,其志有求食者乎?然則孟子之詰彭更也,未為盡之也。如彭更以孟子之言,可謂御人以口給矣。
kuāng zhāng zǐ yuē: chén zhòng zi qǐ bù chéng lián shì hū? jū yú yú líng, sān rì bù shí, ěr wú wén mù wú jiàn yě. jǐng shàng yǒu lǐ, cáo shí shí zhě guò bàn, fú fú wǎng, jiāng shí zhī. sān yàn, rán hòu ěr yǒu wén, mù yǒu jiàn yě. mèng zǐ yuē: yú qí guó zhī shì, wú bì yǐ zhòng zi wèi jù bò yān! suī rán, zhòng zi è néng lián? chōng zhòng zi zhī cāo, zé yǐn ér hòu kě zhě yě. fū yǐn, shàng shí gǎo rǎng, xià yǐn huáng quán. zhòng zi zhī suǒ jū shì, bó yí zhī suǒ zhú yǔ? yì yì dào zhí zhī suǒ zhú yǔ? suǒ shí zhī sù, bó yí zhī suǒ shù yǔ, yì yì dào zhí zhī suǒ shù yǔ? shì wèi kě zhī yě. yuē: shì hé shāng zāi? bǐ shēn zhī jù, qī pì lú, yǐ yì zhī yě. yuē: zhòng zi, qí zhī shì jiā, xiōng dài, gài lù wàn zhōng. yǐ xiōng zhī lù wèi bù yì zhī lù, ér bù shí yě. yǐ xiōng zhī shì wèi bù yì zhī shì, ér fú jū yě. pì xiōng lí mǔ, chù yú yú líng. tā rì guī, zé yǒu kuì qí xiōng shēng é zhě yě, jǐ pín cù yuē: è yòng shì yì yì zhě wèi zāi? tā rì, qí mǔ shā shì é yě, yǔ zhī shí zhī. qí xiōng zì wài zhì, yuē: shì yì yì zhī ròu yě. chū ér tǔ zhī. yǐ mǔ zé bù shí, yǐ qī zé shí zhī yǐ xiōng zhī shì zé bù jū, yǐ yú líng zé jū zhī. shì shàng néng wèi chōng qí lèi yě hū? ruò zhòng zi zhě, yǐn ér hòu chōng qí cāo zhě yě.
匡章子曰:「陳仲子豈不誠廉士乎?居於於陵,三日不食,耳無聞、目無見也。井上有李,螬食實者過半,扶服往,將食之。三咽,然後耳有聞,目有見也。 」孟子曰:「於齊國之士,吾必以仲子為巨擘焉!雖然,仲子惡能廉?充仲子之操,則蚓而後可者也。夫蚓,上食槁壤,下飲黃泉。仲子之所居室,伯夷之所築與?抑亦盜跖之所築與?所食之粟,伯夷之所樹與,抑亦盜跖之所樹與?是未可知也。」曰:「是何傷哉?彼身織屨,妻辟纑,以易之也。」曰:「仲子,齊之世家,兄戴,蓋祿萬鍾。以兄之祿為不義之祿,而不食也。以兄之室為不義之室,而弗居也。辟兄離母,處於於陵。他日歸,則有饋其兄生鵝者也,己頻蹙曰:惡用是鶂鶂者為哉?他日,其母殺是鵝也,與之食之。其兄自外至,曰:是鶂鶂之肉也。出而吐之。以母則不食,以妻則食之;以兄之室則不居,以於陵則居之。是尚能為充其類也乎?若仲子者,蚓而後充其操者也。」
fū mèng zǐ zhī fēi zhòng zi yě, bù dé zhòng zi zhī duǎn yǐ. zhòng zi zhī guài é rú tǔ zhī zhě, qǐ wèi zài mǔ bù shí hū? nǎi xiān qiǎn é yuē: è yòng yì yì zhě wèi zāi? tā rì, qí mǔ shā yǐ shí zhī, qí xiōng yuē: shì yì yì zhī ròu. zhòng zi chǐ fù qián yán, jí tǔ ér chū zhī. ér xiōng bù gào, zé bù tǔ bù tǔ, zé shì shí yú mǔ yě. wèi zhī zài mǔ zé bù shí, shī qí yì yǐ. shǐ zhòng zi zhí bù shí yú mǔ, é shàn zhì, bù dāng shí yě. jīn jì shí zhī, zhī qí wèi é, guài ér tǔ zhī. gù zhòng zi zhī tǔ é yě, chǐ shí bù hé jǐ zhì zhī wù yě, fēi fù qīn qīn zhī ēn, ér yù wù mǔ shí yě.
夫孟子之非仲子也,不得仲子之短矣。仲子之怪鵝如吐之者,豈為在母不食乎?乃先譴鵝曰:「惡用鶂鶂者為哉?」他日,其母殺以食之,其兄曰:「是鶂鶂之肉。」仲子恥負前言,即吐而出之。而兄不告,則不吐;不吐,則是食於母也。謂之「在母則不食」,失其意矣。使仲子執不食於母,鵝膳至,不當食也。今既食之,知其為鵝,怪而吐之。故仲子之吐鵝也,恥食不合己志之物也,非負親親之恩,而欲勿母食也。
yòu zhòng zi è néng lián? chōng zhòng zi zhī xìng, zé yǐn ér hòu kě zhě yě. fū yǐn, shàng shí gǎo rǎng, xià yǐn huáng quán, shì wèi yǐn wèi zhì lián yě. zhòng zi rú yǐn, nǎi wèi lián jié ěr. jīn suǒ jū zhī zhái, bó yí zhī suǒ zhú suǒ shí zhī sù, bó yí zhī suǒ shù. zhòng zi jū ér shí zhī, yú lián jié kě yě. huò shí shí dào zhí zhī suǒ shù sù, jū dào zhí zhī suǒ zhú shì, wū lián jié zhī xíng yǐ. yòng cǐ fēi zhòng zi, yì fù shī zhī. shì yīn rén gù, sù yǐ jù lú yì zhī, zhèng shǐ dào zhī suǒ shù zhú, jǐ bù wén zhī. jīn xiōng zhī bù yì, yǒu qí cāo yǐ. cāo jiàn yú zhòng, zhāo xī yì lùn, gù bì yú líng, bù chù qí zhái, zhī jù pì lú, bù shí qí lù yě. ér yù shǐ zhòng zi chù yú líng zhī dì, bì ruò xiōng zhī zhái, tǔ ruò xiōng zhī lù, ěr wén mù jiàn, zhāo xī bù yí, zhòng zi bù chù bù shí, míng yǐ. jīn yú líng zhī zhái, bù jiàn zhú zhě wèi shuí, sù, bù zhī shù zhě wèi shuí, hé dé chéng shì ér jū zhī? dé chéng sù ér shí zhī? mèng zǐ fēi zhī, shì wèi tài bèi yǐ. zhòng zi suǒ jū, huò shí dào zhī suǒ zhú, zhòng zi bù zhī ér jū zhī, wèi zhī bù chōng qí cāo, wéi yǐn rán hòu kě zhě yě. fū dào shì zhī dì zhōng, yì yǒu yǐn yān, shí dào zhái zhōng zhī gǎo rǎng, yǐn dào zhái zhōng zhī huáng quán, yǐn è néng wèi kě hū? zài zhòng zi zhī cāo, mǎn mèng zǐ zhī yì, yú rán hòu nǎi kě. fū yú chù jiāng hǎi zhī zhōng, shí jiāng hǎi zhī shì, hǎi fēi dào suǒ záo, shì fēi dào suǒ jù yě.
又「仲子惡能廉?充仲子之性,則蚓而後可者也。夫蚓,上食槁壤,下飲黃泉」,是謂蚓為至廉也。仲子如蚓,乃為廉潔耳。今所居之宅,伯夷之所築;所食之粟,伯夷之所樹。仲子居而食之,於廉潔可也。或時食盜跖之所樹粟,居盜跖之所築室,污廉潔之行矣。用此非仲子,亦復失之。室因人故,粟以屨纑易之,正使盜之所樹築,己不聞知。今兄之不義,有其操矣。操見於眾,昭晰議論,故避於陵,不處其宅,織屨辟纑,不食其祿也。而欲使仲子處於陵之地,避若兄之宅,吐若兄之祿,耳聞目見,昭晰不疑,仲子不處不食,明矣。今於陵之宅,不見築者為誰,粟,不知樹者為誰,何得成室而居之?得成粟而食之?孟子非之,是為太備矣。仲子所居,或時盜之所築,仲子不知而居之,謂之不充其操,唯蚓然後可者也。夫盜室之地中,亦有蚓焉,食盜宅中之槁壤,飲盜宅中之黃泉,蚓惡能為可乎?在仲子之操,滿孟子之議,魚然後乃可。夫魚處江海之中,食江海之士,海非盜所鑿,士非盜所聚也。
rán zé zhòng zi yǒu dà fēi, mèng zǐ fēi zhī, bù néng de yě. fū zhòng zi zhī qù mǔ pì xiōng, yǔ qī dú chù yú líng, yǐ xiōng zhī zhái wèi bù yì zhī zhái, yǐ xiōng zhī lù wèi bù yì zhī lù, gù bù chù bù shí, lián jié zhī zhì yě, rán zé qí tú yú líng guī hòu mǔ yě, yí zì jī shí ér xíng. é shàn zhī jìn yě, bì yǔ fàn jù. mǔ zhī suǒ wèi fàn zhě, xiōng zhī lù yě. mǔ bù zì yǒu sī sù. yǐ shí zhòng zi, míng yǐ. zhòng zi shí xiōng lù yě. bó yí bù shí zhōu sù. è sǐ yú shǒu yáng zhī xià, qǐ yī shí zhōu sù ér yǐ wū qí jié xíng zāi? zhòng zi zhī cāo, jìn bù ruò bó yí, ér mèng zǐ wèi zhī ruò yǐn nǎi kě, shī zhòng zi zhī cāo suǒ dāng bǐ yǐ.
然則仲子有大非,孟子非之,不能得也。夫仲子之去母辟兄,與妻獨處於陵,以兄之宅為不義之宅,以兄之祿為不義之祿,故不處不食,廉潔之至也,然則其徒於陵歸候母也,宜自齎食而行。鵝膳之進也,必與飯俱。母之所為飯者,兄之祿也。母不自有私粟。以食仲子,明矣。仲子食兄祿也。伯夷不食周粟。餓死於首陽之下,豈一食周粟而以污其潔行哉?仲子之操,近不若伯夷,而孟子謂之若蚓乃可,失仲子之操所當比矣。
mèng zǐ yuē: mò fēi tiān mìng yě, shùn shòu qí zhèng. shì gù zhī mìng zhě, bù lì hū yán qiáng zhī xià. jǐn qí dào ér sǐ zhě, wèi zhèng mìng yě zhì gù ér sǐ zhě, fēi tiān mìng yě.
孟子曰:「莫非天命也,順受其正。是故知命者,不立乎岩牆之下。」盡其道而死者,為正命也;桎梏而死者,非天命也。
fū mèng zǐ zhī yán, shì wèi rén wú chù zhí zhī mìng yě. shùn cāo xíng zhě dé zhèng mìng, wàng xíng gǒu wèi dé fēi zhèng mìng, shì tiān mìng yú cāo xíng yě. fū zǐ bù wáng, yán yuān zǎo yāo, zi xià shī míng, bó niú wèi lì. sì zhě xíng bù shùn yǔ? hé yǐ bù shòu zhèng mìng? bǐ gàn pōu, zi xū pēng, zǐ lù jū, tiān xià jí lù, fēi tú zhì gù yě. bì yǐ zhì gù xiào fēi zhèng mìng, zé bǐ gàn zǐ xū xíng bù shùn yě. rén bǐng xìng mìng, huò dāng yā nì bīng shāo, suī huò shèn cāo xiū xíng, qí hé yì zāi? dòu guǎng guó yǔ bǎi rén jù wò jī tàn zhī xià, tàn bēng, bǎi rén jiē sǐ, guǎng guó dú jì, mìng dāng fēng hóu yě. jī tàn yǔ yán qiáng hé yǐ yì? mìng bù yā, suī yán bēng, yǒu guǎng guó zhī mìng zhě, yóu jiāng tuō miǎn. xíng, huò shǐ zhī zhǐ, huò ní zhī. mìng dāng yā, yóu huò shǐ zhī lì yú qiáng xià. kǒng jiǎ suǒ rù zhǔ rén zhī zǐ, tiān mìng dāng jiàn, suī zài rù gōng, yóu wèi shǒu zhě. bù lì yán qiáng zhī xià, yǔ kǒng jiǎ zài zi rù gōng, tóng yī shí yě.
夫孟子之言,是謂人無觸值之命也。順操行者得正命,妄行苟為得非正〔命〕,是天命於操行也。夫子不王,顏淵早夭,子夏失明,伯牛為癘。四者行不順與?何以不受正命?比干剖,子胥烹,子路菹,天下極戮,非徒桎梏也。必以桎梏效非正命,則比干、子胥行不順也。人稟性命,或當壓溺兵燒,雖或慎操修行,其何益哉?竇廣國與百人俱臥積炭之下,炭崩,百人皆死,廣國獨濟,命當封侯也。積炭與岩牆何以異?命不壓,雖岩崩,有廣國之命者,猶將脫免。行,或使之;止,或尼之。命當壓,猶或使之立於牆下。孔甲所入主人〔之〕子,天命當賤,雖載入宮,猶為守者。不立岩牆之下,與孔甲載子入宮,同一實也。