hán zi zhī shù, míng fǎ shàng gōng. xián wú yì yú guó bù jiā shǎng bù xiào wú hài yú zhì bù shī fá. zé gōng zhòng shǎng, rèn xíng yòng zhū. gù qí lùn rú yě, wèi zhī bù gēng ér shí, bǐ zhī yú yī dù lùn yǒu yì yǔ wú yì yě, bǐ zhī yú lù mǎ. mǎ zhī shì lù zhě qiān jīn, tiān xià yǒu qiān jīn zhī mǎ, wú qiān jīn zhī lù, lù wú yì, mǎ yǒu yòng yě. rú zhě yóu lù, yǒu yòng zhī lì yóu mǎ yě.
韓子之術,明法尚功。賢無益於國不加賞;不肖無害於治不施罰。責功重賞,任刑用誅。故其論儒也,謂之不耕而食,比之於一蠹;論有益與無益也,比之於鹿馬。馬之似鹿者千金,天下有千金之馬,無千金之鹿,鹿無益,馬有用也。儒者猶鹿,有用之吏猶馬也。
fū hán zi zhī yǐ lù mǎ yù, bù zhī yǐ guān lǚ pì. shǐ hán zi bù guān, tú lǚ ér cháo, wú jiāng tīng qí yán yě. jiā guàn yú shǒu ér lì yú cháo, shòu wú yì zhī fú, zēng wú yì zhī xíng, yán yǔ fú xiāng wéi, xíng yǔ shù xiāng fǎn, wú shì yǐ fēi qí yán ér bù yòng qí fǎ yě. fán láo rén tǐ, wú yì yú rén shēn, mò guò guì bài. shǐ hán zi féng rén bù bài, jiàn jūn fù bù yè, wèi bì yǒu zéi yú shēn tǐ yě. rán xū bài yè yǐ zūn qīn zhě, lǐ yì zhì zhòng, bù kě shī yě. gù lǐ yì zài shēn, shēn wèi bì féi ér lǐ yì qù shēn, shēn wèi bì jí ér huà shuāi. yǐ wèi yǒu yì, lǐ yì bù rú yǐn shí. shǐ hán zi cì shí jūn fù zhī qián, bù bài ér yòng, kěn wèi zhī hū? fū bài yè, lǐ yì zhī xiào, fēi yì shēn zhī shí yě, rán ér hán zi zhōng bù shī zhě, bù fèi lǐ yì yǐ gǒu yì yě. fū rú shēng, lǐ yì yě gēng zhàn, yǐn shí yě. guì gēng zhàn ér jiàn rú shēng, shì qì lǐ yì qiú yǐn shí yě. shǐ lǐ yì fèi, gāng jì bài, shàng xià luàn ér yīn yáng móu, shuǐ hàn shī shí, wǔ gǔ bù dēng, wàn mín jī sǐ, nóng bù dé gēng, shì bù dé zhàn yě. zi gòng qù gào shuò zhī xì yáng, kǒng zǐ yuē: cì yě! ěr ài qí yáng, wǒ ài qí lǐ. zi gòng è fèi yáng, kǒng zǐ zhòng fèi lǐ yě. gù yǐ jiù fáng wèi wú yì ér qù zhī, bì yǒu shuǐ zāi yǐ jiù lǐ wèi wú bǔ ér qù zhī, bì yǒu luàn huàn.
夫韓子知以鹿馬喻,不知以冠履譬。使韓子不冠,徒履而朝,吾將聽其言也。加冠於首而立於朝,受無益之服,增無益之〔行〕,言與服相違,行與術相反,吾是以非其言而不用其法也。煩勞人體,無益於人身,莫過跪拜。使韓子逢人不拜,見君父不謁,未必有賊於身體也。然須拜謁以尊親者,禮義至重,不可失也。故禮義在身,身未必肥;而禮義去身,身未必瘠而化衰。以謂有益,禮義不如飲食。使韓子賜食君父之前,不拜而用,肯為之乎?夫拜謁,禮義之效,非益身之實也,然而韓子終不失者,不廢禮義以苟益也。夫儒生,禮義也;耕戰,飲食也。貴耕戰而賤儒生,是棄禮義求飲食也。使禮義廢,綱紀敗,上下亂而陰陽繆,水旱失時,五穀不登,萬民飢死,農不得耕,士不得戰也。子貢去告朔之餼羊,孔子曰:「賜也!爾愛其羊,我愛其禮。」子貢惡費羊,孔子重廢禮也。故以舊防為無益而去之,必有水災;以舊禮為無補而去之,必有亂患。
rú zhě zhī zài shì, lǐ yì zhī jiù fáng yě, yǒu zhī wú yì, wú zhī yǒu sǔn. xiáng xù zhī shè, zì gǔ yǒu zhī. zhòng běn zūn shǐ, gù lì guān zhì lì. guān bù kě fèi, dào bù kě qì. rú shēng, dào guān zhī lì yě, yǐ wèi wú yì ér fèi zhī, shì qì dào yě. fū dào wú chéng xiào yú rén, chéng xiào zhě xū dào ér chéng. rán zú dǎo lù ér xíng, suǒ dǎo zhī lù, xū bù dǎo zhě. shēn xū shǒu zú ér dòng, dài bù dòng zhě. gù shì huò wú yì, ér yì zhě xū zhī wú xiào, ér xiào zhě dài zhī. rú shēng, gēng zhàn suǒ xū dài yě, qì ér bù cún, rú hé yě?
儒者之在世,禮義之舊防也,有之無益,無之有損。庠序之設,自古有之。重本尊始,故立官置吏。官不可廢,道不可棄。儒生,道官之吏也,以為無益而廢之,是棄道也。夫道無成效於人,成效者須道而成。然足蹈路而行,所蹈之路,須不蹈者。身須手足而動,待不動者。故事或無益,而益者須之;無效,而效者待之。儒生,耕戰所須待也,棄而不存,如何也?
hán zi fēi rú, wèi zhī wú yì yǒu sǔn, gài wèi sú rú wú xíng cāo, jǔ cuò bù zhòng lǐ, yǐ rú míng ér sú xíng, yǐ shí xué ér wěi shuō, tān guān zūn róng, gù bù zú guì. fū zhì jié xíng xiǎn, bù xùn jué lù, qù qīng xiàng zhī wèi ruò tuō xǐ zhě, jū wèi zhì zhí, gōng suī bù lì, cǐ lǐ yì wèi yè zhě yě. guó zhī suǒ yǐ cún zhě, lǐ yì yě. mín wú lǐ yì, qīng guó wēi zhǔ. jīn rú zhě zhī cāo, zhòng lǐ ài yì, lǜ wú lǐ yì shì, jī wú yì zhī rén. rén mín wèi shàn, ài qí zhǔ shàng, cǐ yì yǒu yì yě. wén bó yí fēng zhě, tān fū lián, nuò fū yǒu lì zhì wén liǔ xià huì fēng zhě, báo fū dūn, bǐ fū kuān. cǐ shàng huà yě, fēi rén suǒ jiàn. duàn gàn mù hé mén bù chū, wèi wén jìng zhī, biǎo shì qí lǘ, qín jūn wén zhī, zú bù gōng wèi. shǐ wèi wú gàn mù, qín bīng rù jìng, jìng tǔ wēi wáng. qín, qiáng guó yě, bīng wú bù shèng, bīng jiā yú wèi, wèi guó bì pò, sān jūn bīng dùn, liú xiě qiān lǐ. jīn wèi wén shì hé mén zhī shì, què qiáng qín zhī bīng, quán wèi guó zhī jìng, jì sān jūn zhī zhòng, gōng mò dà yān, shǎng mò xiān yān. qí yǒu gāo jié zhī shì, yuē kuáng jué huá shì, èr rén kūn dì yě, yì bù jiàng zhì, bù shì fēi qí zhǔ. tài gōng fēng yú qí, yǐ cǐ èr zi jiě jǔ qí zhòng, kāi bù wèi shàng yòng zhī lù, tóng shí zhū zhī. hán zi shàn zhī, yǐ wèi èr zi wú yì ér yǒu sǔn yě. fū kuáng jué huá shì, duàn gàn mù zhī lèi yě, tài gōng zhū zhī, wú suǒ què dào wèi wén hóu shì zhī, què qiáng qín ér quán wèi. gōng shú dà zhě? shǐ hán zi shàn gàn mù hé mén gāo jié, wèi wén shì zhī, shì yě kuáng jué huá shì zhī cāo, gàn mù zhī jié yě, shàn tài gōng zhū zhī, fēi yě. shǐ hán zi fēi gàn mù zhī xíng, xià wèi wén zhī shì, zé gàn mù yǐ cǐ xíng ér yǒu yì, wèi wén yòng shì zhī dào wèi yǒu gōng shì hán zi bù shǎng gōng zūn yǒu yì yě.
韓子非儒,謂之無益有損,蓋謂俗儒無行操,舉措不重禮,以儒名而俗行,以實學而偽說,貪官尊榮,故不足貴。夫志潔行顯,不徇爵祿,去卿相之位若脫躧者,居位治職,功雖不立,此禮義為業者也。國之所以存者,禮義也。民無禮義,傾國危主。今儒者之操,重禮愛義,率無禮義士,激無義之人。人民為善,愛其主上,此亦有益也。聞伯夷風者,貪夫廉,懦夫有立志;聞柳下惠風者,薄夫敦,鄙夫寬。此上化也,非人所見。段干木闔門不出,魏文敬之,表式其閭,秦軍聞之,卒不攻魏。使魏無干木,秦兵入境,境土危亡。秦,強國也,兵無不勝,兵加於魏,魏國必破,三軍兵頓,流血千里。今魏文式闔門之士,卻強秦之兵,全魏國之境,濟三軍之眾,功莫大焉,賞莫先焉。齊有高節之士,曰狂譎、華士,二人昆弟也,義不降志,不仕非其主。太公封於齊,以此二子解沮齊眾,開不為上用之路,同時誅之。韓子善之,以為二子無益而有損也。夫狂譎、華士,段干木之類也,太公誅之,無所卻到;魏文侯式之,卻強秦而全魏。功孰大者?使韓子善干木闔門高節,魏文式之,是也;狂譎、華士之操,干木之節也,善太公誅之,非也。使韓子非干木之行,下魏文之式,則干木以此行而有益,魏文用式之道為有功;是韓子不賞功尊有益也。
lùn zhě huò yuē: wèi wén shì duàn gàn mù zhī lǘ, qín bīng wèi zhī bù zhì, fēi fǎ dù zhī gōng yī gōng tè rán, bù kě cháng xíng, suī quán guó yǒu yì, fēi suǒ guì yě. fū fǎ dù zhī gōng zhě, wèi hé děng yě? yǎng sān jūn zhī shì, míng shǎng fá zhī mìng, yán xíng jùn fǎ, fù guó qiáng bīng, cǐ fǎ dù yě. àn qín zhī qiáng, kěn wèi cǐ hū? liù guó zhī wáng, jiē miè yú qín bīng. liù guó zhī bīng fēi bù ruì, shì zhòng zhī lì fēi bù jìn yě, rán ér bù shèng, zhì yú pò wáng zhě, qiáng ruò bù dí, zhòng guǎ bù tóng, suī míng fǎ dù, qí hé yì zāi? shǐ tóng zǐ biàn mèng bì zhī yì, mèng bì nù zhī, tóng zǐ cāo rèn yǔ mèng bì zhàn, tóng zǐ bì bù shèng, lì bù rú yě. mèng bì nù, ér tóng zǐ xiū lǐ jǐn jìng, mèng bì bù rěn fàn yě. qín zhī yǔ wèi, mèng bì zhī yǔ tóng zǐ yě. wèi yǒu fǎ dù, qín bì bù wèi, yóu tóng zǐ cāo rèn, mèng bì bù bì yě. qí zūn shì shì xián zhě zhī lǘ, fēi tú tóng zǐ xiū lǐ jǐn jìng yě. fū lì shǎo zé xiū dé, bīng qiáng zé fèn wēi. qín yǐ bīng qiáng, wēi wú bù shèng, què jūn hái zhòng, bù fàn wèi jìng zhě, xián gàn mù zhī cāo, gāo wèi wén zhī lǐ yě. fū jìng xián, ruò guó zhī fǎ dù, lì shǎo zhī qiáng zhù yě. wèi zhī fēi fǎ dù zhī gōng, rú hé?
論者或曰:「魏文式段干木之閭,秦兵為之不至,非法度之功;一功特然,不可常行,雖全國有益,非所貴也。」夫法度之功者,謂何等也?養三軍之士,明賞罰之命,嚴刑峻法,富國強兵,此法度也。案秦之強,肯為此乎?六國之亡,皆滅於秦兵。六國之兵非不銳,士眾之力非不勁也,然而不勝,至於破亡者,強弱不敵,眾寡不同,雖明法度,其何益哉?使童子變孟賁之意,孟賁怒之,童子操刃與孟賁戰,童子必不勝,力不如也。孟賁怒,而童子修禮盡敬,孟賁不忍犯也。秦之與魏,孟賁之與童子也。魏有法度,秦必不畏,猶童子操刃,孟賁不避也。其尊士式賢者之閭,非徒童子修禮盡敬也。夫力少則修德,兵強則奮威。秦以兵強,威無不勝,卻軍還眾,不犯魏境者,賢干木之操,高魏文之禮也。夫敬賢,弱國之法度,力少之強助也。謂之非法度之功,如何?
gāo huáng dì yì yù fèi tài zǐ, lǚ hòu huàn zhī, jí zhào zhāng zǐ fáng ér qǔ cè. zǐ fáng jiào yǐ jìng yíng sì hào ér hòu lǐ zhī, gāo zǔ jiàn zhī, xīn xiāo yì jǔ, tài zǐ suì ān. shǐ hán zi wèi lǚ hòu yì, jìn bù guò qiáng jiàn, tuì bù guò jìn lì. yǐ cǐ zì ān, qǔ zhū zhī dào yě, qǐ tú yì zāi? fū tài zǐ jìng hòu sì hào yǐ xiāo gāo dì zhī yì, yóu wèi wén shì duàn gàn mù zhī lǘ, què qiáng qín zhī bīng yě.
高皇帝議欲廢太子,呂后患之,即召張子房而取策。子房教以敬迎四皓而厚禮之,高祖見之,心消意沮,太子遂安。使韓子為呂后議,進不過強諫,退不過勁力。以此自安,取誅之道也,豈徒易哉?夫太子敬厚四皓以消高帝之議,猶魏文式段干木之閭,卻強秦之兵也。
zhì guó zhī dào, suǒ yǎng yǒu èr: yī yuē yǎng dé, èr yuē yǎng lì. yǎng dé zhě, yǎng míng gāo zhī rén, yǐ shì néng jìng xián yǎng lì zhě, yǎng qì lì zhī shì, yǐ míng néng yòng bīng. cǐ suǒ wèi wén wǔ zhāng shè, dé lì jù zú zhě yě, shì huò kě yǐ dé huái, huò kě yǐ lì cuī. wài yǐ dé zì lì, nèi yǐ lì zì bèi. mù dé zhě bù zhàn ér fú, fàn dé zhě wèi bīng ér què. xú yǎn wáng xiū xíng rén yì, lù dì cháo zhě sān shí èr guó, qiáng chǔ wén zhī, jǔ bīng ér miè zhī. cǐ yǒu dé shǒu, wú lì bèi zhě yě. fū dé bù kě dú rèn yǐ zhì guó, lì bù kě zhí rèn yǐ yù dí yě. hán zi zhī shù bù yǎng dé, yǎn wáng zhī cāo bù rèn lì. èr zhě piān bó, gè yǒu bù zú. yǎn wáng yǒu wú lì zhī huò, zhī hán zi bì yǒu wú dé zhī huàn. fán rén bǐng xìng yě, qīng zhuó tān lián, gè yǒu cāo xíng, yóu cǎo mù yì zhì, bù kě fù biàn yì yě. kuáng jué huá shì bù shì yú qí, yóu duàn gàn mù bù shì yú wèi yǐ. xìng xíng qīng lián, bù tān fù guì, fēi shí jí shì, yì bù gǒu shì, suī bù zhū cǐ rén, cǐ rén xíng bù kě suí yě. tài gōng zhū zhī, hán zi shì zhī, shì wèi rén wú xìng xíng, cǎo mù wú zhì yě. tài gōng zhū èr zi, shǐ qí yǒu èr zi zhī lèi, bì bù wèi èr zi jiàn zhū zhī gù, bù qīng qí shēn shǐ wú èr zi zhī lèi, suī yǎng zhī, zhōng wú qí huà. yáo bù zhū xǔ yóu, táng mín bù jiē cháo chù wǔ wáng bù zhū bó yí, zhōu mín bù jiē yǐn è wèi wén hóu shì duàn gàn mù zhī lǘ, wèi guó bù jiē hé mén. yóu cǐ yán zhī, tài gōng bù zhū èr zi, qí guó yì bù jiē bù shì. hé zé? qīng lián zhī xíng, rén suǒ bù néng wèi yě. fū rén suǒ bù néng wèi, yǎng shǐ wèi zhī, bù néng shǐ quàn rén suǒ néng wèi, zhū yǐ jìn zhī, bù néng shǐ zhǐ. rán zé tài gōng zhū èr zi, wú yì yú huà, kōng shā wú gū zhī mín. shǎng wú gōng, shā wú gū, hán zi suǒ fēi yě. tài gōng shā wú gū, hán zi shì zhī, yǐ hán zi zhī shù shā wú gū yě. fū zhí bù shì zhě, wèi bì yǒu zhèng zuì yě, tài gōng zhū zhī. rú chū shì wèi yǒu gōng, tài gōng kěn shǎng zhī hū? shǎng xū gōng ér jiā, fá dài zuì ér shī. shǐ tài gōng bù shǎng chū shì wèi yǒu gōng zhī rén, zé qí zhū bù shì wèi yǒu zuì zhī mín, fēi yě ér hán zi shì zhī, shī wù zhī yán yě.
治國之道,所養有二:一曰養德,二曰養力。養德者,養名高之人,以示能敬賢;養力者,養氣力之士,以明能用兵。此所謂文武張設,德力具足者也,事或可以德懷,或可以力摧。外以德自立,內以力自備。慕德者不戰而服,犯德者畏兵而卻。徐偃王修行仁義,陸地朝者三十二國,強楚聞之,舉兵而滅之。此有德守,無力備者也。夫德不可獨任以治國,力不可直任以禦敵也。韓子之術不養德,偃王之操不任力。二者偏駁,各有不足。偃王有無力之禍,知韓子必有無德之患。凡人稟性也,清濁貪廉,各有操行,猶草木異質,不可復變易也。狂譎、華士不仕於齊,猶段干木不仕於魏矣。性行清廉,不貪富貴,非時疾世,義不苟仕,雖不誅此人,此人行不可隨也。太公誅之,韓子是之,是謂人無性行,草木無質也。太公誅二子,使齊有二子之類,必不為二子見誅之故,不清其身;使無二子之類,雖養之,終無其化。堯不誅許由,唐民不皆樔處;武王不誅伯夷,周民不皆隱餓;魏文侯式段干木之閭,魏國不皆闔門。由此言之,太公不誅二子,齊國亦不皆不仕。何則?清廉之行,人所不能為也。夫人所不能為,養使為之,不能使勸;人所能為,誅以禁之,不能使止。然則太公誅二子,無益於化,空殺無辜之民。賞無功,殺無辜,韓子所非也。太公殺無辜,韓子是之,以韓子之術殺無辜也。夫執不仕者,未必有正罪也,太公誅之。如出仕未有功,太公肯賞之乎?賞須功而加,罰待罪而施。使太公不賞出仕未有功之人,則其誅不仕未有罪之民,非也;而韓子是之,失誤之言也。
qiě bù shì zhī mín, xìng lián guǎ yù hǎo shì zhī mín, xìng tān duō lì. lì yù bù cún yú xīn, zé shì jué lù yóu fèn tǔ yǐ. lián zé yuē shěng wú jí, tān zé shē tài bù zhǐ shē tài bù zhǐ, zé qí suǒ yù bù bì qí zhǔ. àn gǔ cuàn pàn zhī chén, xī qīng bái lián jié zhī rén. tān, gù néng lì gōng jiāo, gù néng qīng shēng. jī gōng yǐ qǔ dà shǎng, shē tài yǐ tān zhǔ wèi. tài gōng yí cǐ fǎ ér qù, gù qí yǒu chén shì jié shā zhī huàn. tài gōng zhī shù, zhì jié shā zhī fǎ yě hán zi shàn zhī, shì hán zi zhī shù yì wēi wáng yě.
且不仕之民,性廉寡慾;好仕之民,性貪多利。利慾不存於心,則視爵祿猶糞土矣。廉則約省無極,貪則奢泰不止;奢泰不止,則其所欲不避其主。案古篡畔之臣,希清白廉潔之人。貪,故能立功;驕,故能輕生。積功以取大賞,奢泰以貪主位。太公遺此法而去,故齊有陳氏劫殺之患。太公之術,致劫殺之法也;韓子善之,是韓子之術亦危亡也。
zhōu gōng wén tài gōng zhū èr zi, fēi ér bú shì, rán ér shēn zhí zhì yǐ xià bái wū zhī shì. bái wū zhī shì, èr zi zhī lèi yě, zhōu gōng lǐ zhī, tài gōng zhū zhī, èr zi zhī cāo, shú wèi shì zhě? sòng rén yǒu yù mǎ zhě bù jìn, bá jiàn jǐng ér qì zhī yú gōu zhōng yòu jià yī mǎ, mǎ yòu bù jìn, yòu jǐng ér qì zhī yú gōu. ruò shì zhě sān. yǐ cǐ wēi mǎ, zhì yǐ, rán fēi wáng liáng zhī fǎ yě. wáng liáng dēng chē, mǎ wú bà nú. yáo shùn zhì shì, mín wú kuáng bèi. wáng liáng xún mǎ zhī xīn, yáo shùn shùn mín zhī yì. rén tóng xìng, mǎ shū lèi yě. wáng liáng néng diào shū lèi zhī mǎ, tài gōng bù néng lǜ tóng xìng zhī shì. rán zé zhōu gōng zhī suǒ xià bái wū, wáng liáng zhī xún mǎ yě tài gōng zhī zhū èr zi, sòng rén zhī jǐng mǎ yě. jǔ wáng liáng zhī fǎ yǔ sòng rén zhī cāo, shǐ hán zǐ píng zhī, hán zi bì shì wáng liáng ér fēi sòng rén yǐ. wáng liáng quán mǎ, sòng rén zéi mǎ yě. mǎ zhī zéi, zé bù ruò qí quán rán zé, mín zhī sǐ, bù ruò qí shēng. shǐ hán zi fēi wáng liáng, zì tóng yú sòng rén, zéi shàn rén yǐ. rú fēi sòng rén, sòng rén zhī shù yǔ tài gōng tóng. fēi sòng rén, shì tài gōng, hán zi hǎo è wú dìng yǐ.
周公聞太公誅二子,非而不是,然而身執贄以下白屋之士。白屋之士,二子之類也,周公禮之,太公誅之,二子之操,孰為是者?宋人有御馬者不進,拔劍剄而棄之於溝中;又駕一馬,馬又不進,又剄而棄之於溝。若是者三。以此威馬,至矣,然非王良之法也。王良登車,馬無罷駑。堯、舜治世,民無狂悖。王良馴馬之心,堯、舜順民之意。人同性,馬殊類也。王良能調殊類之馬,太公不能率同性之士。然則周公之所下白屋,王良之馴馬也;太公之誅二子,宋人之剄馬也。舉王良之法與宋人之操,使韓子平之,韓子必是王良而非宋人矣。王良全馬,宋人賊馬也。馬之賊,則不若其全;然則,民之死,不若其生。使韓子非王良,自同於宋人,賊善人矣。如非宋人,宋人之術與太公同。非宋人,是太公,韓子好惡無定矣。
zhì guó yóu zhì shēn yě. zhì yī shēn, shěng ēn dé zhī xíng, duō shāng hài zhī cāo, zé jiāo dǎng shū jué, chǐ rǔ zhì shēn. tuī zhì shēn yǐ kuàng zhì guó, zhì guó zhī dào dāng rèn dé yě. hán zi rèn xíng dú yǐ zhì shì, shì zé zhì shēn zhī rén rèn shāng hài yě. hán zi qǐ bù zhī rèn dé zhī wèi shàn zāi? yǐ wèi shì shuāi shì biàn, mín xīn mí báo, gù zuò fǎ shù, zhuān yì yú xíng yě. fū shì bù fá yú dé, yóu suì bù jué yú chūn yě. wèi shì shuāi nán yǐ dé zhì, kě wèi suì luàn bù kě yǐ chūn shēng hū? rén jūn zhì yī guó, yóu tiān dì shēng wàn wù. tiān dì bù wèi luàn suì qù chūn, rén jūn bù yǐ shuāi shì píng dé. kǒng zǐ yuē: sī mín yě, sān dài suǒ yǐ zhí dào ér xíng yě.
治國猶治身也。治一身,省恩德之行,多傷害之操,則交黨疏絕,恥辱至身。推治身以況治國,治國之道當任德也。韓子任刑獨以治世,是則治身之人任傷害也。韓子豈不知任德之為善哉?以為世衰事變,民心靡薄,故作法術,專意於刑也。夫世不乏於德,猶歲不絕於春也。謂世衰難以德治,可謂歲亂不可以春生乎?人君治一國,猶天地生萬物。天地不為亂歲去春,人君不以衰世屏德。孔子曰: 「斯民也,三代所以直道而行也。」
zhōu mù wáng zhī shì, kě wèi shuāi yǐ, rèn xíng zhì zhèng, luàn ér wú gōng. fǔ hóu jiàn zhī, mù wáng cún dé, xiǎng guó jiǔ zhǎng, gōng chuán yú shì. fū mù wáng zhī zhì, chū luàn zhōng zhì, fēi zhī hūn yú qián, cái miào yú hòu yě, qián rèn chī yóu zhī xíng, hòu yòng fǔ hóu zhī yán yě. fū zhì rén bù néng shě ēn, zhì guó bù néng fèi dé, zhì wù bù néng qù chūn. hán zi yù dú rèn xíng yòng zhū, rú hé?
周穆王之世,可謂衰矣,任刑治政,亂而無功。甫侯諫之,穆王存德,享國久長,功傳於世。夫穆王之治,初亂終治,非知昏於前,才妙於後也,前任蚩尤之刑,後用甫侯之言也。夫治人不能舍恩,治國不能廢德,治物不能去春。韓子欲獨任刑用誅,如何?
lǔ móu gōng wèn yú zi sī yuē: wú wén páng mén shì zi bù xiào, bù xiào qí xíng xī rú? zi sī duì yuē: jūn zǐ zūn xián yǐ chóng dé, jǔ shàn yǐ quàn mín. ruò fú guò xíng, shì xì rén zhī suǒ shí yě, chén bù zhī yě. zi sī chū, zi fú lì bó jiàn. jūn wèn páng shì zi, zi fú lì bó duì yǐ qí guò, jiē jūn zhī suǒ wèi zēng wén. zì shì zhī hòu, jūn guì zi sī ér jiàn zi fú lì bó. hán zi wén zhī, yǐ fēi móu gōng, yǐ wèi míng jūn qiú jiān ér zhū zhī, zi sī bù yǐ jiān wén, ér lì bó yǐ jiān duì, lì bó yí guì, zi sī yí jiàn. jīn móu gōng guì zi sī, jiàn lì bó, shī guì jiàn zhī yí, gù fēi zhī yě.
魯繆公問於子思曰:「吾聞龐捫是子不孝,不孝其行奚如?」子思對曰:「 君子尊賢以崇德,舉善以勸民。若夫過行,是細人之所識也,臣不知也。」子思出,子服厲伯見。君問龐是子,子服厲伯對以其過,皆君〔之〕所未曾聞。自是之後,君貴子思而賤子服厲伯。韓子聞之,以非繆公,以為明君求奸而誅之,子思不以奸聞,而厲伯以奸對,厲伯宜貴,子思宜賤。今繆公貴子思,賤厲伯,失貴賤之宜,故非之也。
fū hán zi suǒ shàng zhě, fǎ dù yě. rén wèi shàn, fǎ dù shǎng zhī è, fǎ dù fá zhī. suī bù wén shàn è yú wài, shàn è yǒu suǒ zhì yǐ. fū wén è bù kě yǐ xíng fá, yóu wén shàn bù kě yǐ xíng shǎng yě. fēi rén bù jǔ jiān zhě, fēi hán zi zhī shù yě. shǐ hán zi wén shàn, bì jiāng shì zhī shì zhī yǒu gōng, nǎi kěn shǎng zhī. fū wén shàn bù zhé jiā shǎng, xū yán wèi bì kě xìn yě. ruò cǐ, wén shàn yǔ bù wén, wú yǐ yì yě. fū wén shàn bù zhé shǎng, zé wén è bù zhé fá yǐ. wén shàn bì shì zhī, wén è bì kǎo zhī. shì yǒu gōng nǎi jiā shǎng, kǎo yǒu yàn nǎi jiā fá. xū wén kōng jiàn, shí shì wèi lì, shǎng fá wèi jiā. shǎng fá wèi jiā, shàn è wèi dìng, wèi dìng zhī shì, xū shù nǎi lì, zé yù ěr wén zhī, fēi yě.
夫韓子所尚者,法度也。人為善,法度賞之;惡,法度罰之。雖不聞善惡於外,善惡有所制矣。夫聞惡不可以行罰,猶聞善不可以行賞也。非人不舉奸者,非韓子之術也。使韓子聞善,必將試之;試之有功,乃肯賞之。夫聞善不輒加賞,虛言未必可信也。若此,聞善與不聞,無以異也。夫聞善不輒賞,則聞惡不輒罰矣。聞善必試之,聞惡必考之。試有功乃加賞,考有驗乃加罰。虛聞空見,實試未立,賞罰未加。賞罰未加,善惡未定,未定之事,須術乃立,則欲耳聞之,非也。
zhèng zi chǎn chén chū, guò dōng jiàng zhī gōng, wén fù rén zhī kū yě, fǔ qí pū zhī shǒu ér tīng zhī. yǒu jiān, shǐ lì zhí ér wèn zhī shǒu shā qí fū zhě yě. yì rì, qí pū wèn yuē: fū zǐ hé yǐ zhī zhī? zi chǎn yuē: qí shēng bù tòng. fán rén yú qí suǒ qīn ài yě, zhī bìng ér yōu, lín sǐ ér jù, yǐ sǐ ér āi. jīn kū fū yǐ sǐ, bù āi ér jù, shì yǐ zhī qí yǒu jiān yě. hán zi wén ér fēi zhī yuē: zi chǎn bù yì duō shì hū? jiān bì dài ěr mù zhī suǒ jí ér hòu zhī zhī, zé zhèng guó zhī dé jiān guǎ yǐ. bù rèn diǎn chéng zhī lì, chá cān wǔ zhī zhèng, bù míng dù liàng, dài jǐn cōng míng láo zhī lǜ ér yǐ zhī jiān, bù yì wú shù hū! hán zi zhī fēi zi chǎn, shì yě. qí fēi móu gōng, fēi yě. fū fù rén zhī bù āi, yóu páng shì zi bù xiào yě. fēi zi chǎn chí ěr mù yǐ zhī jiān, dú yù móu gōng xū wèn yǐ dìng xié. zi chǎn bù rèn diǎn chéng zhī lì, ér yǐ ěr wén dìng shí móu gōng yì bù rèn lì, ér yǐ kǒu wèn lì chéng. fū ěr wén kǒu wèn, yī shí yě, jù bù rèn lì, jiē bù cān wǔ. lì bó zhī duì bù kě yǐ lì shí, yóu fù rén zhī kū bù kě yǐ dìng chéng yǐ. bù kě dìng chéng, shǐ lì zhí ér wèn zhī. bù kě yǐ lì shí, bù shǐ lì kǎo, dú xìn lì bó kǒu, yǐ zuì bù kǎo zhī jiān, rú hé?
鄭子產晨出,過東匠之宮,聞婦人之哭也,撫其仆之手而聽之。有間,使吏執而問之;手殺其夫者也。翼日,其仆問曰:「夫子何以知之?」子產曰:「其聲不慟。凡人於其所親愛也,知病而憂,臨死而懼,已死而哀。今哭夫已死,不哀而懼,是以知其有奸也。」韓子聞而非之曰:「子產不亦多事乎?奸必待耳目之所及而後知之,則鄭國之得奸寡矣。不任典城之吏,察參伍之正,不明度量,待盡聰明、勞知慮而以知奸,不亦無術乎!」韓子之非子產,是也。其非繆公,非也。夫婦人之不哀,猶龐〔是〕子不孝也。非子產持耳目以知奸,獨欲繆公須問以定邪。子產不任典城之吏,而以耳〔聞〕定實;繆公亦不任吏,而以口問立誠。夫耳聞口問,一實也,俱不任吏,皆不參伍。厲伯之對不可以立實,猶婦人之哭不可以定誠矣。不可定誠,使吏執而問之。不可以立實,不使吏考,獨信厲伯口,以罪不考之奸,如何?
hán zǐ yuē: zi sī bù yǐ guò wén, móu gōng guì zhī. zi fú lì bó yǐ jiān wén, móu gōng jiàn zhī. rén qíng jiē xǐ guì ér è jiàn, gù jì shì zhī luàn chéng ér bù shàng wén. cǐ lǔ jūn zhī suǒ yǐ jié yě. fū lǔ jūn suǒ yǐ jié zhě, yǐ bù míng fǎ dù xié, yǐ bù zǎo wén jiān yě? fū fǎ dù míng, suī bù wén jiān, jiān wú yóu shēng fǎ dù bù míng, suī rì qiú jiān, jué qí yuán zhāng zhī yǐ zhǎng yě. yù zhě wú xián, jiàn mǎ qiě bēn, wú yǐ zhì yě. shǐ wáng liáng chí pèi, mǎ wú yù bēn zhī xīn, yù zhī yǒu shù yě. jīn bù yán lǔ jūn wú shù, ér yuē bù wén jiān bù yán bù shěn fǎ dù, ér yuē bù tōng xià qíng, hán zi zhī fēi móu gōng yě, yǔ shù yì ér xiāng wéi yǐ.
韓子曰:「子思不以過聞,繆公貴之。子服厲伯以奸聞,繆公賤之。人情皆喜貴而惡賤,故季氏之亂成而不上聞。此魯君之所以劫也。」夫魯君所以劫者,以不明法度邪,以不早聞奸也?夫法度明,雖不聞奸,奸無由生;法度不明,雖日求奸,決其源鄣之以掌也。御者無銜,見馬且奔,無以制也。使王良持轡,馬無欲奔之心,御之有數也。今不言魯君無術,而曰「不聞奸」;不言〔不〕審法度,而曰「不通下情」,韓子之非繆公也,與術意而相違矣。
páng mén shì zi bù xiào, zi sī bù yán, móu gōng guì zhī. hán zi fēi zhī, yǐ wèi míng jūn qiú shàn ér shǎng zhī, qiú jiān ér zhū zhī. fū bù xiào zhī rén, xià yú zhī cái yě. xià yú wú lǐ, shùn qíng cóng yù, yǔ niǎo shòu tóng, wèi zhī è, kě yě, wèi jiān, fēi yě. jiān rén wài shàn nèi è, sè lì nèi rěn, zuò wèi cāo zhǐ xiàng lèi xián xíng, yǐ qǔ shēng jìn, róng mèi yú shàng, ān kěn zuò bù xiào zhe shēn wèi è, yǐ qǔ qì xùn zhī jiù hū? páng mén shì zi kě wèi bù xiào, bù kě wèi jiān. hán zi wèi zhī jiān, shī jiān zhī shí yǐ.
龐捫是子不孝,子思不言,繆公貴之。韓子非之,以為明君求善而賞之,求奸而誅之。夫不孝之人,下愚之才也。下愚無禮,順情從欲,與鳥獸同,謂之惡,可也,謂奸,非也。奸人外善內惡,色厲內荏,作為操止象類賢行,以取升進,容媚於上,安肯作不孝、著身為惡,以取棄殉之咎乎?龐捫是子可謂不孝,不可謂奸。韓子謂之奸,失奸之實矣。
hán zǐ yuē: bù bó xún cháng, yōng rén bù zé shuò jīn bǎi yì, dào zhí bù bó. yǐ cǐ yán zhī, fǎ míng, mín bù gǎn fàn yě. shè míng fǎ yú bāng, yǒu dào zéi zhī xīn, bù gǎn fàn yǐ bù cè zhī zhě, bù gǎn fā yǐ. jiān xīn cáng yú xiōng zhōng, bù gǎn yǐ fàn zuì fǎ, zuì fǎ kǒng zhī yě. míng fǎ kǒng zhī, zé bù xū kǎo jiān qiú xié yú xià yǐ. shǐ fǎ jùn, mín wú jiān zhě shǐ fǎ bù jùn, mín duō wèi jiān. ér bù yán míng wáng zhī yán xíng jùn fǎ, ér yún qiú jiān ér zhū zhī. yán qiú jiān, shì fǎ bù jùn, mín huò fàn zhī yě. shì bù zhuān yì yú míng fǎ, ér zhuān xīn qiú jiān. hán zi zhī yán, yǔ fǎ xiāng wéi.
韓子曰:「布帛尋常,庸人不擇;爍金百鎰,盜跖不搏。」以此言之,法明,民不敢犯也。設明法於邦,有盜賊之心,不敢犯矣;不測之者,不敢發矣。奸心藏於胸中,不敢以犯罪法,罪法恐之也。明法恐之,則不須考奸求邪於下矣。使法峻,民無奸者;使法不峻,民多為奸。而不言明王之嚴刑峻法,而雲求奸而誅之。言求奸,是法不峻,民或犯之也。世不專意於明法,而專心求奸。韓子之言,與法相違。
rén zhī shì gōu qú yě, zhī zhě bì nì shēn. bù sāi gōu qú ér shàn chuán jí zhě, zhī shuǐ zhī xìng bù kě è, qí shì bì nì rén yě. chén zǐ zhī xìng yù jiān jūn fù, yóu shuǐ zhī xìng nì rén yě. bù jiào suǒ yǐ fáng jiān, ér fēi qí bù wén zhī, shì yóu bù bèi shuǐ zhī jù, ér tú yù zǎo zhī shuǐ zhī nì rén yě. nì yú shuǐ, bù zé shuǐ ér jiù jǐ zhě, jǐ shī fáng bèi yě. rán zé rén jūn jié yú chén, jǐ shī fǎ yě. bèi nì bù è shuǐ yuán, fáng jié bù qiú chén jiān, hán zi suǒ yí yòng jiào jǐ yě. shuǐ zhī xìng shèng huǒ, rú guǒ zhī yǐ fǔ, shuǐ jiān ér bù dé shèng, bì yǐ. fū jūn yóu huǒ yě, chén yóu shuǐ yě, fǎ dù fǔ yě. huǒ bù qiú shuǐ zhī jiān, jūn yì bù yí qiú chén zhī zuì yě.
人之釋溝渠也,知者必溺身。不塞溝渠而繕船楫者,知水之性不可閼,其勢必溺人也。臣子之性慾奸君父,猶水之性溺人也。不教所以防奸,而非其不聞知,是猶不備水之具,而徒欲早知水之溺人也。溺於水,不責水而咎己者,己失防備也。然則人君劫於臣,己失法也。備溺不閼水源,防劫不求臣奸,韓子所宜用教己也。水之性勝火,如裹之以釜,水煎而不得勝,必矣。夫君猶火也,臣猶水也,法度釜也。火不求水之奸,君亦不宜求臣之罪也。