chūn qiū zhī yì, dà shuǐ, gǔ yòng shēng yú shè. shuō zhě yuē: gǔ zhě, gōng zhī yě. huò yuē: xié zhī. xié zé gōng yǐ. yīn shèng, gōng shè yǐ jiù zhī.
《春秋》之義,大水,鼓用牲於社。說者曰:「鼓者,攻之也。」或曰:「 脅之。」脅則攻矣。〔陰〕勝,攻社以救之。
huò nán yuē: gōng shè wèi dé shèng fù zhī yì, wèi kě dé shùn yì zhī jié yě. rén jūn fù shì tiān, mǔ shì dì. mǔ zhī dǎng lèi wèi hài, kě gōng mǔ yǐ jiù zhī hū? yǐ zhèng lìng shī dào yīn yáng móu lì zhě, rén jūn yě. bù zì gōng yǐ fù zhī, fǎn nì jié yǐ fàn zūn, tiān dì ān kěn jì? shǐ zhàn shuǐ hài shāng tiān, bù yǐ dì hài tiān, gōng zhī kě yě. jīn zhàn shuǐ suǒ shāng, wù yě. wàn wù yú dì, bēi yě. hài fàn zhì zūn zhī tǐ, yú dào wéi nì, lùn chūn qiū zhě, céng bù zhī nán. àn yǔ chū yú shān, liú rù yú chuān, zhàn shuǐ zhī lèi, shān chuān shì yǐ. dà shuǐ zhī zāi, bù gōng shān chuān. shè, tǔ yě. wǔ xíng zhī xìng, shuǐ tǔ bù tóng. yǐ shuǐ wèi hài ér gōng tǔ, tǔ shèng shuǐ. gōng shè zhī yì, wú nǎi rú jīn shì gōng jiàng zhī yòng chuí záo yě? yǐ chuí jī záo, lìng záo chuān mù. jīn tǎng gōng tǔ, lìng yàn shuǐ hū? qiě fú gōng shè zhī yì, yǐ wèi gōng yīn zhī lèi yě. jiǎ wèi dào zéi, shāng hài rén mín, jiǎ zài bù wáng, shě jiǎ ér gōng yǐ zhī jiā, nài zhǐ jiǎ hū? jīn yǔ zhě, shuǐ yě. shuǐ zài, bù zì gōng shuǐ, ér nǎi gōng shè. àn tiān jiāng yǔ, shān xiān chū yún, yún jī wèi yǔ, yǔ liú wèi shuǐ. rán zé shān zhě, fù mǔ shuǐ zhě zǐ dì yě. zhòng zuì xíng jí zú shǔ, zuì fù mǔ zǐ dì hū? zuì qí péng tú yě? jì shān shuǐ yǔ shè, jù wèi yǔ lèi yě, shú wèi qīn zhě? shè, tǔ yě. wǔ xíng yì qì, xiāng qù yuǎn.
或難曰:攻社謂得勝負之義,未可得順義之節也。人君父事天,母事地。母之黨類為害,可攻母以救之乎?以政令失道陰陽繆戾者,人君也。不自攻以復之,反逆節以犯尊,天地安肯濟?使湛水害傷天,不以地害天,攻之可也。今湛水所傷,物也。萬物於地,卑也。害犯至尊之體,於道違逆,論《春秋》者,曾不知難。案雨出於山,流入於川,湛水之類,山川是矣。大水之災,不攻山川。社,土也。五行之性,水土不同。以水為害而攻土,土勝水。攻社之義,毋乃如今世工匠之用椎鑿也?以椎擊鑿,令鑿穿木。今儻攻土,令厭水乎?且夫攻社之義,以為攻陰之類也。甲為盜賊,傷害人民,甲在不亡,舍甲而攻乙之家,耐止甲乎?今雨者,水也。水在,不自攻水,而乃攻社。案天將雨,山先出雲,雲積為雨,雨流為水。然則山者,父母;水者子弟也。重罪刑及族屬,罪父母子弟乎?罪其朋徒也?計山水與社,俱為雨類也,孰為親者?社,土也。五行異氣,相去遠。
yīn tài wù sāng gǔ jù shēng. huò yuē gāo zōng. kǒng hài, cè shēn háng dào, sī suǒ xiān wáng zhī zhèng, xìng miè guó, jì jué shì, jǔ yì mín, míng yǎng lǎo zhī yì, sāng gǔ xiāo wáng, xiǎng guó zhǎng jiǔ. cǐ shuō chūn qiū zhě suǒ gòng wén yě. shuǐ zāi yǔ sāng gǔ zhī biàn hé yǐ yì? yīn wáng gǎi zhèng, chūn qiū gōng shè, dào xiāng wéi fǎn, xíng zhī hé cóng? zhōu chéng wáng zhī shí, tiān xià léi yǔ, yǎn hé bá mù, wèi hài dà yǐ. chéng wáng kāi jīn téng zhī shū, qiú suǒ xíng shì zhōu gōng zhī gōng, zhí shū yǐ qì è, yǔ zhǐ fēng fǎn, hé dà mù fù qǐ. dà yǔ jiǔ zhàn, qí shí yī yě. chéng wáng gǎi guò, chūn qiū gōng shè, liǎng jīng èr yì, xíng zhī rú hé?
殷太戊桑谷俱生。或曰高宗。恐駭,側身行道,思索先王之政,興滅國,繼絕世,舉逸民,明養老之義,桑谷消亡,享國長久。」此說《春秋》〔者〕所共聞也。水災與桑谷之變何以異?殷王改政,《春秋》攻社,道相違反,行之何從?周成王之時,天下雷雨,偃禾拔木,為害大矣。成王開金滕之書,求索行事周公之功,執書以泣遏,雨止風反,禾、大木復起。大雨久湛,其實一也。成王改過,《春秋》攻社,兩經二義,行之如何?
yuè lìng zhī jiā, chóng shí gǔ jià, qǔ chóng suǒ lèi xiàng zhī lì, chī jī lù rǔ yǐ miè qí biàn. shí lùn zhě wèi zhī wèi bì zhēn shì, rán ér wèi zhī, yàn hé rén yì. jīn zhì yǔ zhě, zhèng yě lì yě, bù biàn qí zhèng, bù zuì qí lì, ér tú gōng shè, néng hé fù sāi? gǒu yǐ wèi dāng gōng qí lèi, zhòng yīn zhī jīng, yuè yě, fāng zhū xiāng yuè, shuǐ zì xià lái, yuè lí yú bì, chū fáng běi dào, xī yǒu bù yǔ. yuè zhōng zhī shòu, tù chán chú yě. qí lèi zài dì, luó yǔ fāng yě. yuè huǐ yú tiān, luó fāng yǎo quē, tóng lèi míng yǐ. yǔ jiǔ bù jì, gōng yīn zhī lèi, yí bǔ zhǎn tù chán chú, chuí bèi luó fāng, wèi qí dé shí. huáng chóng shí zhì, huò fēi huò jí. suǒ jí zhī dì, gǔ cǎo kū suǒ. lì zú bù mín, qiàn dào zuò kǎn, bǎng qū nèi yú qiàn kǎn, pá huáng jī jù yǐ qiān hú shù. zhèng gōng huáng zhī shēn, huáng yóu bù zhǐ. kuàng tú gōng yīn zhī lèi, yǔ ān kěn jì?
月令之家,蟲食谷稼,取蟲所類象之吏,笞擊僇辱以滅其變。實論者謂之未必真是,然而為之,厭合人意。今致雨者,政也、吏也,不變其政,不罪其吏,而徒攻社,能何復塞?苟以為當攻其類,眾陰之精,月也,方諸鄉月,水自下來,月離於畢,出房北道,希有不雨。月中之獸,兔、蟾蜍也。其類在地,螺與蚄也。月毀於天,螺、蚄舀缺,同類明矣。雨久不霽,攻陰之類,宜捕斬兔、蟾蜍,椎被螺、蚄,為其得實。蝗蟲時至,或飛或集。所集之地,穀草枯索。吏卒部民,塹道作坎,榜驅內於塹坎,杷蝗積聚以千斛數。正攻蝗之身,蝗猶不止。況徒攻陰之類,雨安肯霽?
shàng shū dà chuán yuē: yān fēn jiāo shè bù xiū, chū chuān bù zhù, fēng yǔ bù shí, shuāng xuě bù jiàng, zé yú tiān gōng. chén duō shì zhǔ, niè duō shā zōng, wǔ pǐn bù xùn, zé yú rén gōng. chéng guō bù shàn, gōu chí bù xiū, shuǐ quán bù lóng, shuǐ wèi mín hài, zé yú dì gōng. wáng zhě sān gōng, gè yǒu suǒ zhǔ zhū hóu qīng dài fū, gè yǒu fèn zhí. dà shuǐ bù zé qīng dài fū ér jī gǔ gōng shè, hé rú? bù rán, lǔ guó shī lǐ, kǒng zǐ zuò jīng, biǎo yǐ wèi jiè yě. gōng yáng gāo bù néng shí, dǒng zhòng shū bù néng dìng, gù gōng shè zhī yì, zhì jīn fù xíng zhī. shǐ gāo shàng shēng, zhòng shū wèi sǐ, jiāng nán zhī yuē: jiǔ yǔ zhàn shuǐ yì, shuí zhì zhī zhě? shǐ rén jūn yě, yí gǎi zhèng yì xíng yǐ fù sāi zhī. rú rén chén yě, yí zuì qí rén yǐ guò jiě tiān. rú fēi jūn chén, yīn yáng zhī qì ǒu shí yùn yě, jī gǔ gōng shè, ér hé jiù zhǐ? chūn qiū shuō yuē: rén jūn kàng yáng zhì hàn, shěn nì zhì shuǐ. fū rú shì, hàn zé wèi shěn nì zhī xíng, shuǐ zé wèi kàng yáng zhī cāo, hé nǎi gōng shè? gōng shè bù jiě, zhū sī yíng zhī, yì fù wèi xiǎo. shuō zhě yǐ wèi shè yīn zhū yáng yě, shuǐ yīn yě, yǐ yáng sè yíng zhī, zhù gǔ wèi jiù. fū dà shān shī huǒ, guàn yǐ yōng shuǐ, zhòng zhī bù néng jiù zhī zhě, hé yě? huǒ shèng shuǐ shǎo, rè bù néng shèng yě. jīn guó zhàn shuǐ, yóu dà shān shī huǒ yě yǐ ruò shéng zhī sī, yíng shè wèi jiù, yóu yǐ yōng shuǐ guàn dà shān yě.
《尚書》《大傳》曰:「煙氛郊社不修,出川不祝,風雨不時,霜雪不降,責於天公。臣多弒主,孽多殺宗,五品不訓,責於人公。城郭不繕,溝池不修,水泉不隆,水為民害,責於地公。」王者三公,各有所主;諸侯卿大夫,各有分職。大水不責卿大夫而擊鼓攻社,何〔如〕?不然,魯國失禮,孔子作經,表以為戒也。公羊高不能實,董仲舒不能定,故攻社之義,至今復行之。使高尚生,仲舒未死,將難之曰:「久雨湛水溢,誰致之者?使人君也,宜改政易行以復塞之。如人臣也,宜罪其人以過解天。如非君臣,陰陽之氣偶時運也,擊鼓攻社,而何救止?《春秋》說曰:「人君亢陽致旱,沈溺致水。」夫如是,旱則為沈溺之行,水則為亢陽之操,何乃攻社?攻社不解,硃絲縈之,亦復未曉。說者以為社陰、硃陽也,水陰也,以陽色縈之,助鼓為救。夫大山失火,灌以壅水,眾知不能救之者,何也?火盛水少,熱不能勝也。今國湛水,猶大山失火也;以若繩之絲,縈社為救,猶以壅水灌大山也。
yuán tiān xīn yǐ rén yì, zhuàng tiān zhì yǐ rén shì. rén xiāng gōng jī, qì bù xiāng jiān, bīng bù xiāng fù, bù néng qǔ shèng. jīn yī guó shuǐ, shǐ zhēn yù gōng yáng, yǐ jué qí qì, xī fā guó rén cāo dāo bà zhàng yǐ jī zhī, ruò suì zhōng zhú yì, rán hòu wèi kě. chǔ hàn zhī jì, liù guó zhī shí, bīng gé zhàn gōng, lì qiáng zé shèng, ruò liè zé fù. gōng shè yī rén jī gǔ, wú bīng gé zhī wēi, ān néng jiù yǔ? fū yī yáng yī yǔ, yóu yī zhòu yī yè yě qí zāo ruò yáo tāng zhī shuǐ hàn, yóu yī dōng yī xià yě. rú huò yù yǐ rén shì jì sì fù sāi qí biàn, dōng qiú wèi xià, yè qiú wèi zhòu yě. hé yǐ xiào zhī? jiǔ yǔ bù jì, shì shǐ rén jūn gāo zhěn ān wò, yǔ yóu zì zhǐ. zhǐ jiǔ zhì yú dà hàn, shì shǐ rén jūn gāo zhěn ān wò, hàn yóu zì yǔ. hé zé? yáng jí fǎn yīn, yīn jí fǎn yáng. gù fū tiān dì zhī yǒu zhàn yě, hé yǐ zhī bù rú rén zhī yǒu shuǐ bìng yě? qí yǒu hàn yě, hé yǐ zhī bù rú rén yǒu dān jí yě? dǎo qǐng qiú fú, zhōng bù néng yù, biàn cāo yì xíng, zhōng bù néng jiù shǐ yī shí yào, jì kě dé yù mìng jǐn qī zhì, yī yào wú xiào.
原天心以人意,狀天治以人事。人相攻擊,氣不相兼,兵不相負,不能取勝。今一國水,使真欲攻陽,以絕其氣,悉發國人操刀把杖以擊之,若歲終逐疫,然後為可。楚、漢之際,六國之時,兵革戰攻,力強則勝,弱劣則負。攻社一人擊鼓,無兵革之威,安能救雨?夫一暘一雨,猶一晝一夜也;其遭若堯、湯之水旱,猶一冬一夏也。如或欲以人事祭祀復塞其變,冬求為夏,夜求為晝也。何以效之?久雨不霽,試使人君高枕安臥,雨猶自止。止久至於大旱,試使人君高枕安臥,旱猶自雨。何則?〔陽〕極反陰,陰極反〔陽〕。故夫天地之有湛也,何以知不如人之有水病也?其有旱也,何以知不如人有癉疾也?禱請求福,終不能愈,變操易行,終不能救;使醫食藥,冀可得愈;命盡期至,醫藥無效。
yáo zāo hóng shuǐ, chūn qiū zhī dà shuǐ yě, shèng jūn zhī zhī, bù dǎo yú shén, bù gǎi hū zhèng, shǐ yǔ zhì zhī, bǎi chuān dōng liú. fū yáo zhī shǐ yǔ zhì shuǐ, yóu bìng shuǐ zhě zhī shǐ yī yě. rán zé yáo zhī hóng shuǐ, tiān dì zhī shuǐ bìng yě yǔ zhī zhì shuǐ, hóng shuǐ zhī liáng yī yě. shuō zhě hé yǐ yì zhī? gōng shè zhī yì, yú shì bù dé. yǔ bù jì, jì nǚ wā, yú lǐ hé jiàn? fú xī nǚ wā, jù shèng zhě yě. shě fú xī ér jì nǚ wā, chūn qiū bù yán. dǒng zhòng shū zhī yì, qí gù hé zāi? fū chūn qiū jīng dàn yán gǔ, qǐ yán gōng zāi? shuō zhě jiàn yǒu gǔ wén, zé yán gōng yǐ. fū gǔ wèi bì wèi gōng, shuō zhě yòng yì yì yě.
堯遭洪水,《春秋》之大水也,聖君知之,不禱於神,不改乎政,使禹治之,百川東流。夫堯之使禹治水,猶病水者之使醫也。然則堯之洪水,天地之水病也;禹之治水,洪水之良醫也。說者何以易之?攻社之義,於事不得。雨不霽,祭女媧,於禮何見?伏羲、女媧,俱聖者也。舍伏羲而祭女媧,《春秋》不言。董仲舒之議,其故何哉?夫《春秋經》但言「鼓」,豈言攻哉?說者見有「鼓」文,則言攻矣。夫鼓未必為攻,說者用意異也。
jì shì fù yú zhōu gōng, ér qiú yě wèi zhī jù liǎn ér fù yì zhī. kǒng zǐ yuē: fēi wú tú yě, xiǎo zi míng gǔ gōng zhī, kě yě. gōng zhě, zé yě, zé ràng zhī yě. liù guó bīng gé xiāng gōng, bù dé nán cǐ, cǐ yòu fēi yě. yǐ bēi ér zé zūn, wèi nì yǐ. huò jù tiān zé zhī yě? wáng zhě mǔ shì dì, mǔ yǒu guò, zi kě jù fù yǐ zé zhī hū? xià zhī yú shàng, yí yán jiàn. ruò shì, chén zǐ zhī lǐ yě zé ràng, shàng wén lǐ yě. guāi wéi lǐ yì, xíng wén rú hé? gù jǐng jiè xià yě. bì yǐ fá gǔ wèi gōng cǐ shè, cǐ zé zhōng fū lǐ yǐ gǔ zhù hào hū, míng shēng xiǎng yě. gǔ zhě rén jūn jiāng chū, zhuàng zhōng jī gǔ, shēng gǔ míng gōng jī shàng yě.
季氏富於周公,而求也為之聚斂而附益之。孔子曰:「非吾徒也,小子鳴鼓攻之,可也。」攻者,責也,責讓之也。六國兵革相攻,不得難此,此又非也。以卑而責尊,為逆矣。或據天責之也?王者母事地,母有過,子可據父以責之乎?下之於上,宜言諫。若事,臣子之禮也;責讓,上文禮也。乖違禮意,行文如何?故警戒下也。必以伐鼓為攻此社,此則鍾夫禮以鼓助號呼,明聲響也。古者人君將出,撞鐘擊鼓,聲鼓鳴攻擊上也。
dà shuǐ yòng gǔ, huò shí zài gào shè, yīn zhī tài shèng, yǔ zhàn bù jì. yīn shèng yáng wēi, fēi dào zhī yí, kǒu zhù bù fù, yǐ gǔ zì zhù, yǔ rì shí gǔ yòng shēng yú shè, tóng yī yì yě. jù wèi gào jí, zhāng yīn shèng yě. shì dà ér jí zhě yòng zhōng gǔ, xiǎo ér huǎn zhě yòng líng dí, zhāng shì gào jí, zhù kǒu qì yě. dà dào nán zhī, dà shuǐ jiǔ zhàn, jiǎ lìng zhèng zhì suǒ zhì, yóu xiān gào jí, nǎi sī zhèng xíng. dào zéi zhī fā, yǔ cǐ tóng cāo. dào zéi yì zhèng suǒ zhì, bǐ qiú què shī, yóu xiān fā gào. gǔ yòng shēng yú shè, fā jué zhī yě. shè zhě, zhòng yīn zhī zhǎng, gù fá gǔ shǐ shè zhī zhī. shuō gǔ zhě yǐ wèi gōng zhī, gù gōng mǔ nì yì zhī nán, yuán cǐ ér zhì. jīn yán gào yǐ yīn shèng yáng wēi, gōng zūn zhī nán, xī cóng lái zāi? qiě gào yí yú yòng shēng, yòng shēng bù yí yú gōng. gào shì yòng shēng, lǐ yě gōng zhī yòng shēng, yú lǐ hé jiàn? zhū sī rú shéng, shì zài yáng yě. yáng qì shí wēi, gù yòng wù wēi yě. tóu yī cùn zhī zhēn, bù yī wán zhī ài yú xuè mài zhī qī, dǔ bìng yǒu chōu. zhū sī rú yī cùn zhī zhēn yī wán zhī ài yě? wú gōng pò chǔ, zhāo wáng wáng zǒu, shēn bāo xū jiān bù fù qín, kū qì qiú jiù, zú dé zhù bīng, què wú ér cún chǔ. jī gǔ zhī rén, chéng rú hé ěr shǐ chéng ruò shēn bāo xū, yī rén jī dé. jiǎ lìng yī rén jī gǔ, jiāng nài lìng shè yǔ qín wáng tóng gǎn, yǐ tǔ shèng shuǐ zhī wēi, què zhǐ yún yǔ. yún yǔ qì dé yǔ wú tóng kǒng, xiāo sàn rù shān, bǎi xìng bèi hài zhě, dé méng jì yàn, yǒu chǔ guó zhī ān yǐ. xùn léi fēng liè, jūn zǐ bì biàn, suī yè bì xìng, yì guān ér zuò, jù wēi biàn yì yě.
大水用鼓,或時再告社,陰之太盛,雨湛不霽。陰盛陽微,非道之宜,口祝不副,以鼓自助,與日食鼓用牲於社,同一義也。俱為告急,彰陰盛也。事大而急者用鍾鼓,小而緩者用鈴{狄},彰事告急,助口氣也。大道難知,大水久湛,假令政治所致,猶先告急,乃斯政行。盜賊之發,與此同操。盜賊亦政所致,比求闕失,猶先發告。鼓用牲於社,發覺之也。社者,眾陰之長,故伐鼓使社知之。說鼓者以為攻之,故攻母逆義之難,緣此而至。今言告以陰盛陽微,攻尊之難,奚從來哉?且告宜於用牲,用牲不宜於攻。告事用牲,禮也;攻之用牲,於禮何見?硃絲如繩,示在暘也。暘氣實微,故用物微也。投一寸之針,布一丸之艾於血脈之蹊,篤病有瘳。硃絲如一寸之針、一丸之艾也?吳攻破楚,昭王亡走,申包胥間步赴秦,哭泣求救,卒得助兵,卻吳而存楚。擊鼓之人,〔誠〕如何耳;使誠若申包胥,一人擊得。假令一人擊鼓,將耐令社與秦王同感,以土勝水之威,卻止雲雨。雲雨氣得與吳同恐,消散入山,百姓被害者,得蒙霽晏,有楚國之安矣。迅雷風烈,君子必變,雖夜必興,衣冠而坐,懼威變異也。
fū shuǐ hàn, yóu léi fēng yě, suī yùn qì wú wàng, yù lìng rén jūn gāo zhěn wò wò, yǐ qí qí shí, wú cè dá yōu mín zhī xīn. yáo bù yòng shēng, huò shí shàng shì zhì yě. cāng xié zuò shū, xī zhòng zuò chē, kě yǐ qián dài zhī shí wú shū chē zhī shì, fēi hòu shì wèi zhī hū? shí tóng zuò shū, shì nǎi kě nán yì shì yì sú, xiāng fēi rú hé? sú tú huà nǚ wā zhī xiàng wèi fù rén zhī xíng, yòu qí hào yuē nǚ. zhòng shū zhī yì, dài wèi nǚ wā gǔ fù rén dì wáng zhě yě. nán yáng ér nǚ yīn, yīn qì wèi hài, gù jì nǚ wā qiú fú yòu yě. chuán yòu yán: gòng gōng yǔ zhuān xū zhēng wèi tiān zǐ, bù shèng, nù ér chù bù zhōu zhī shān, shǐ tiān zhù zhé, dì wéi jué. nǚ wā xiāo liàn wǔ sè shí yǐ bǔ cāng tiān, duàn áo zhī zú yǐ lì sì jí. zhòng shū zhī jì nǚ wā, dài jiàn cǐ chuán yě. běn yǒu bǔ cāng tiān lì sì jí zhī shén, tiān qì bù hé, yáng dào bù shèng, tǎng nǚ wā yǐ jīng shén zhù shèng wáng zhǐ yǔ zhàn hū!
夫水旱,猶雷風也,雖運氣無妄,欲令人君高枕幄臥,以俟其時,無惻怛憂民之心。堯不用牲,或時上世質也。倉頡作書,奚仲作車,可以前代之時無書、車之事,非後世為之乎?時同作殊,事乃可難;異世易俗,相非如何?俗圖畫女媧之象為婦人之形,又其號曰「女」。仲舒之意,殆謂女媧古婦人帝王者也。男陽而女陰,陰氣為害,故祭女媧求福佑也。傳又言:共工與顓頊爭為天子,不勝,怒而觸不周之山,使天柱折,地維絕。女媧消煉五色石以補蒼天,斷鰲之足以立四極。仲舒之祭女媧,殆見此傳也。本有補蒼天、立四極之神,天氣不和,陽道不勝,儻女媧以精神助聖王止雨湛乎!