shì róng
【士容】
yī yuē: shì bù piān bù dǎng. róu ér jiān, xū ér shí. qí zhuàng lǎng rán bù xuān, ruò shī qí yī. ào xiǎo wù ér zhì shǔ yú dà, shì wú yǒng ér wèi kě kǒng láng, zhí gù héng gǎn ér bù kě rǔ hài. lín huàn shè nán ér chù yì bù yuè, nán miàn chēng guǎ ér bù yǐ chǐ dà. jīn rì jūn mín ér yù fú hǎi wài, jié wù shén gāo ér xì lì fú lài. ěr mù yí sú ér kě yǔ dìng shì, fù guì fú jiù ér pín jiàn fú qiè. dé xíng zūn lǐ ér xiū yòng qiǎo wèi. kuān yù bù zī ér zhōng xīn shén lì, nán dòng yǐ wù ér bì bù wàng zhé. cǐ guó shì zhī róng yě. qí yǒu shàn xiāng gǒu zhě, qí lín jiǎ yǐ mǎi qǔ shǔ zhī gǒu. qī nián nǎi dé zhī, yuē:" shì liáng gǒu yě." qí lín chù zhī shù nián, ér bù qǔ shǔ, yǐ gào xiāng zhě. xiāng zhě yuē: " cǐ liáng gǒu yě. qí zhì zài zhāng mí shǐ lù, bù zài shǔ. yù qí qǔ shǔ yě zé zhì zhī." qí lín zhì qí hòu zú, gǒu nǎi qǔ shǔ. fū jì ào zhī qì, hóng hú zhī zhì, yǒu yù hū rén xīn zhě, chéng yě. rén yì rán, chéng yǒu zhī zé shén yīng hū rén yǐ, yán qǐ zú yǐ yù zhī zāi? cǐ wèi bù yán zhī yán yě. kè yǒu jiàn tián pián zhě, bèi fú zhōng fǎ, jìn tuì zhòng dù, qū xiáng xián yǎ, cí lìng xùn mǐn. tián pián tīng zhī bì ér cí zhī. kè chū, tián pián sòng zhī yǐ mù. dì zǐ wèi tián pián yuē:" kè shì yú?" tián pián yuē:" dài hū fēi shì yě. jīn zhě kè suǒ yǎn liǎn, shì suǒ shù shī yě shì suǒ yǎn liǎn, kè suǒ shù shī yě. kè dài hū fēi shì yě." gù huǒ zhú yī yú, zé shì piān wú guāng. gǔ jié zǎo chéng, kōng qiào kū lì, shēn bì bù zhǎng. zhòng wú móu fāng, qǐ jǐn shì jiàn, duō gù bù liáng. zhì bì bù gōng, bù néng lì gōng. hǎo dé è yǔ, guó suī dà bù wéi wáng, huò zāi rì zhì. gù jūn zǐ zhī róng, chún hū qí ruò zhōng shān zhī yù, jú hū qí ruò líng shàng zhī mù chún chún hū shèn jǐn wèi huà, ér bù kěn zì zú qián qián hū qǔ shě bù yuè, ér xīn shén sù piáo. táng shàng dí nián wèi shǐ, qí gù rén wèi táng shàng yuàn zhī, yǐ wèi táng shàng. táng shàng yuē:" wú fēi bù dé wèi shǐ yě, xiū ér bù wéi yě." qí gù rén bù xìn yě. jí wèi wéi hán dān, táng shàng shuō huì wáng ér jiě zhī wéi, yǐ yǔ bó yáng, qí gù rén nǎi xìn qí xiū wèi shǐ yě. jū yǒu jiàn, qí gù rén wéi qí xiōng qǐng, táng shàng yuē:" wèi jūn sǐ, wú jiāng rǔ xiōng yǐ dài zhī." qí gù rén fǎn xìng zài bài ér xìn zhī. fū kě xìn ér bù xìn, bù kě xìn ér xìn, cǐ yú zhě zhī huàn yě. zhī rén qíng bù néng zì yí, yǐ cǐ wéi jūn, suī yǒu tiān xià hé yì? gù bài mò dà yú yú. yú zhī huàn, zài bì zì yòng. zì yòng zé gàng lòu zhī rén cóng ér hè zhī. yǒu guó ruò cǐ, bù ruò wú yǒu. gǔ zhī yǔ xián cóng cǐ shēng yǐ. fēi è qí zǐ sūn yě, fēi jiǎo ér jīn qí míng yě, fǎn qí shí yě.
一曰:士不偏不党。柔而坚,虚而实。其状朗然不儇,若失其一。傲小物而志属於大,似无勇而未可恐狼,执固横敢而不可辱害。临患涉难而处义不越,南面称寡而不以侈大。今日君民而欲服海外,节物甚高而细利弗赖。耳目遗俗而可与定世,富贵弗就而贫贱弗朅。德行尊理而羞用巧卫。宽裕不訾而中心甚厉,难动以物而必不妄折。此国士之容也。齐有善相狗者,其邻假以买取鼠之狗。期年乃得之,曰:“是良狗也。”其邻畜之数年,而不取鼠,以告相者。相者曰: “此良狗也。其志在獐麋豕鹿,不在鼠。欲其取鼠也则桎之。”其邻桎其後足,狗乃取鼠。夫骥骜之气,鸿鹄之志,有谕乎人心者,诚也。人亦然,诚有之则神应乎人矣,言岂足以谕之哉?此谓不言之言也。客有见田骈者,被服中法,进退中度,趋翔闲雅,辞令逊敏。田骈听之毕而辞之。客出,田骈送之以目。弟子谓田骈曰:“客士欤?”田骈曰:“殆乎非士也。今者客所弇敛,士所术施也;士所弇敛,客所术施也。客殆乎非士也。”故火烛一隅,则室偏无光。骨节蚤成,空窍哭历,身必不长。众无谋方,乞谨视见,多故不良。志必不公,不能立功。好得恶予,国虽大不为王,祸灾日至。故君子之容,纯乎其若锺山之玉,桔乎其若陵上之木;淳淳乎慎谨畏化,而不肯自足;乾乾乎取舍不悦,而心甚素朴。唐尚敌年为史,其故人谓唐尚愿之,以谓唐尚。唐尚曰:“吾非不得为史也,羞而不为也。”其故人不信也。及魏围邯郸,唐尚说惠王而解之围,以与伯阳,其故人乃信其羞为史也。居有间,其故人为其兄请,唐尚曰:“卫君死,吾将汝兄以代之。”其故人反兴再拜而信之。夫可信而不信,不可信而信,此愚者之患也。知人情不能自遗,以此为君,虽有天下何益?故败莫大於愚。愚之患,在必自用。自用则戆陋之人从而贺之。有国若此,不若无有。古之与贤从此生矣。非恶其子孙也,非徼而矜其名也,反其实也。
wù dà
【务大】
èr yuē: cháng shì guān yú shàng zhì, sān wáng zhī zuǒ, qí míng wú bù róng zhě, qí shí wú bù ān zhě, gōng dà gù yě. sú zhǔ zhī zuǒ, qí yù míng shí yě yǔ sān wáng zhī zuǒ tóng, qí míng wú bù rǔ zhě, qí shí wú bù wēi zhě, wú gōng gù yě. jiē huàn qí shēn bù guì yú qí guó yě, ér bù huàn qí zhǔ zhī bù guì yú tiān xià yě, cǐ suǒ yǐ yù róng ér yú rǔ yě, yù ān ér yú wēi yě. kǒng zǐ yuē:" yàn jué zhēng shàn chǔ yú yī wū zhī xià, mǔ zǐ xiāng bǔ yě, qū qū yān xiāng lè yě, zì yǐ wéi ān yǐ. zào tū jué, shàng dòng fén, yàn jué yán sè bù biàn, shì hé yě? bù zhī huò zhī jiāng jí zhī yě. bù yì yú hū? wéi rén chén ér miǎn yú yàn jué zhī zhì zhě guǎ yǐ. fū wéi rén chén zhě, jìn qí jué lù fù guì, fù zǐ xiōng dì xiāng yǔ bǐ zhōu yú yī guó, qū qū yān xiāng lè yě, ér yǐ wēi qí shè jì, qí wèi zào tū jìn yǐ, ér zhōng bù zhī yě, qí yǔ yàn jué zhī zhì bù yì." gù yuē: tiān xià dà luàn, wú yǒu ān guó yī guó jǐn luàn, wú yǒu ān jiā yī jiā jǐn luàn, wú yǒu ān shēn. cǐ zhī wèi yě. gù xì zhī ān bì dài dà, dà zhī ān bì dài xiǎo. xì dà jiàn guì jiāo xiāng wèi zàn, rán hòu jiē dé qí suǒ lè. báo yí shuō wèi sì jūn yǐ wáng shù, sì jūn yīng zhī yuē:" suǒ yǒu zhě qiān shèng yě, yuàn yǐ shòu jiào." báo yí duì yuē:" wū huò jǔ qiān jūn, yòu kuàng yī jīn?" dù hè yǐ ān tiān xià shuō zhōu zhāo wén jūn, zhāo wén jūn wèi dù hè yuē:" yuàn xué suǒ yǐ ān zhōu." dù hè duì yuē:" chén zhī suǒ yán zhě bù kě, zé bù néng ān zhōu yǐ chén zhī suǒ yán zhě kě, zé zhōu zì ān yǐ." cǐ suǒ wèi yǐ fú ān ér ān zhě yě. zhèng jūn wèn yú bèi zhān yuē: " wén xiān shēng zhī yì, bù sǐ jūn, bù wáng jūn, xìn yǒu zhī hū?" bèi zhān duì yuē:" yǒu zhī. fū yán bù tīng, dào bù xíng, zé gù bù shì jūn yě. ruò yán tīng dào héng, yòu hé sǐ wáng zāi?" gù bèi zhān zhī bù sǐ wáng yě, xián hū qí sǐ wáng zhě yě. xī yǒu shùn yù fú hǎi wài ér bù chéng, jì zú yǐ chéng dì yǐ. yǔ yù dì ér bù chéng, jì zú yǐ wáng hǎi nèi yǐ. tāng wǔ yù jì yǔ ér bù chéng, jì zú yǐ wáng tōng dá yǐ. wǔ bó yù jì tāng wǔ ér bù chéng, jì zú yǐ wéi zhū hóu zhǎng yǐ. kǒng mò yù xíng dà dào yú shì ér bù chéng, jì zú yǐ chéng xiǎn róng yǐ. fū dà yì zhī bù chéng, jì yǒu chéng yǐ, gù wù shì dà.
二曰:尝试观於上志,三王之佐,其名无不荣者,其实无不安者,功大故也。俗主之佐,其欲名实也与三王之佐同,其名无不辱者,其实无不危者,无功故也。皆患其身不贵於其国也,而不患其主之不贵於天下也,此所以欲荣而逾辱也,欲安而逾危也。孔子曰:“燕爵争善处於一屋之下,母子相哺也,区区焉相乐也,自以为安矣。灶突决,上栋焚,燕爵颜色不变,是何也?不知祸之将及之也。不亦愚乎?为人臣而免於燕爵之智者寡矣。夫为人臣者,进其爵禄富贵,父子兄弟相与比周於一国,区区焉相乐也,而以危其社稷,其为灶突近矣,而终不知也,其与燕爵之智不异。”故曰:天下大乱,无有安国;一国尽乱,无有安家;一家尽乱,无有安身。此之谓也。故细之安必待大,大之安必待小。细大贱贵交相为赞,然後皆得其所乐。薄疑说卫嗣君以王术,嗣君应之曰:“所有者千乘也,愿以受教。”薄疑对曰:“乌获举千钧,又况一斤?”杜赫以安天下说周昭文君,昭文君谓杜赫曰:“愿学所以安周。”杜赫对曰:“臣之所言者不可,则不能安周矣;臣之所言者可,则周自安矣。”此所谓以弗安而安者也。郑君问於被瞻曰: “闻先生之义,不死君,不亡君,信有之乎?”被瞻对曰:“有之。夫言不听,道不行,则固不事君也。若言听道行,又何死亡哉?”故被瞻之不死亡也,贤乎其死亡者也。昔有舜欲服海外而不成,既足以成帝矣。禹欲帝而不成,既足以王海内矣。汤、武欲继禹而不成,既足以王通达矣。五伯欲继汤、武而不成,既足以为诸侯长矣。孔、墨欲行大道於世而不成,既足以成显荣矣。夫大义之不成,既有成已,故务事大。
shàng nóng
【上农】
sān yuē: gǔ xiān shèng wáng zhī suǒ yǐ dǎo qí mín zhě, xiān wù yú nóng. mín nóng fēi tú wèi dì lì yě, guì qí zhì yě. mín nóng zé pǔ, pǔ zé yì yòng, yì yòng zé biān jìng ān, zhǔ wèi zūn. mín nóng zé zhòng, zhòng zé shǎo sī yì, shǎo sī yì zé gōng fǎ lì, lì zhuān yī. mín nóng zé qí chǎn fù, qí chǎn fù zé zhòng xǐ, zhòng xǐ zé sǐ qí chù ér wú èr lǜ. mín shě běn ér shì mò zé bù lìng, bù lìng zé bù kě yǐ shǒu, bù kě yǐ zhàn. mín shě běn ér shì mò zé qí chǎn yuē, qí chǎn yuē ér qīng qiān xǐ, qīng qiān xǐ zé guó jiā yǒu huàn jiē yǒu yuǎn zhì, wú yǒu jū xīn. mín shě běn ér shì mò zé hǎo zhì, hǎo zhì zé duō zhà, duō zhà zé qiǎo fǎ lìng, yǐ shì wèi fēi, yǐ fēi wéi shì. hòu jì yuē:" suǒ yǐ wù gēng zhī zhě, yǐ wéi běn jiào yě." shì gù tiān zǐ qīn lǜ zhū hóu gēng dì jí tián, dài fū shì jiē yǒu gōng yè. shì gù dāng shí zhī wù, nóng bú jiàn yú guó, yǐ jiào mín zūn dì chǎn yě, hòu fēi lǜ jiǔ pín cán yú jiāo, sāng yú gōng tián, shì yǐ chūn qiū dōng xià jiē yǒu má xǐ sī jiǎn zhī gōng, yǐ lì fù jiào yě. shì gù zhàng fū bù zhī ér yī, fù rén bù gēng ér shí, nán nǚ mào gōng yǐ cháng shēng, cǐ shèng rén zhī zhì yě. gù jìng shí ài rì, fēi lǎo bù xiū, fēi jí bù xī, fēi sǐ bù shě. shàng tián fū shí jiǔ rén, xià tián fū shí wǔ rén, kě yǐ yì, bù kě yǐ sǔn. yī rén zhì zhī, shí rén shí zhī, liù chù jiē zài qí zhōng yǐ. cǐ dà rèn dì zhī dào yě. gù dāng shí zhī wù, bù xīng tǔ gōng, bù zuò shī tú, shù rén bù guān biàn qǔ qī jià nǚ xiǎng sì, bù jiǔ lǐ jù zhòng nóng bù shàng wén, bù gǎn sī jí yú yōng. wéi hài yú shí yě. rán hòu zhì yě jìn. gǒu fēi tóng xìng, nóng bù chū yù, nǚ bù wài jià, yǐ ān nóng yě. yě jìn yǒu wǔ: dì wèi pì yì, bù cāo má, bù chū fèn chǐ nián wèi zhǎng, bù gǎn wéi yuán yòu liàng lì bù zú, bù gǎn qú dì ér gēng nóng bù gǎn xíng jiǎ bù gǎn wéi yì shì. wéi hài yú shí yě. rán hòu zhì sì shí zhī jìn: shān bù gǎn fá cái xià mù, zé rén bù gǎn huī lù, huán wǎng jū fú bù gǎn chū yú mén, gū gǔ bù gǎn rù yú yuān, zé fēi zhōu yú bù gǎn yuán míng. wéi hài qí shí yě. ruò mín bù lì tián, mò nǎi jiā chù. guó jiā nán zhì, sān yí nǎi jí. shì wèi bèi běn fǎn zé, shī huǐ qí guó. fán mín zì qī chǐ yǐ shàng, shǔ zhū sān guān: nóng gōng sù, gōng gōng qì, jiǎ gōng huò. shí shì bù gòng, shì wèi dà xiōng. duó zhī yǐ tǔ gōng, shì wèi jī, bù jué yōu wéi, bì sàng qí bǐ duó zhī yǐ shuǐ shì, shì wèi yuè, sàng yǐ jì lè, sì lín lái xū duó zhī yǐ bīng shì, shì wèi lì, huò yīn xū suì, bù jǔ zhì ài. shù duó mín shí, dà jī nǎi lái. yě yǒu qǐn lěi, huò tán huò gē, dàn zé yǒu hūn, sàng sù shén duō. jiē zhī qí mò, mò zhī qí běn zhēn.
三曰:古先圣王之所以导其民者,先务於农。民农非徒为地利也,贵其志也。民农则朴,朴则易用,易用则边境安,主位尊。民农则重,重则少私义,少私义则公法立,力专一。民农则其产复,其产复则重徙,重徙则死其处而无二虑。民舍本而事末则不令,不令则不可以守,不可以战。民舍本而事末则其产约,其产约而轻迁徙,轻迁徙则国家有患皆有远志,无有居心。民舍本而事末则好智,好智则多诈,多诈则巧法令,以是为非,以非为是。后稷曰:“所以务耕织者,以为本教也。”是故天子亲率诸侯耕帝藉田,大夫士皆有功业。是故当时之务,农不见于国,以教民尊地产也,后妃率九嫔蚕於郊,桑於公田,是以春秋冬夏皆有麻枲丝茧之功,以力妇教也。是故丈夫不织而衣,妇人不耕而食,男女贸功以长生,此圣人之制也。故敬时爱日,非老不休,非疾不息,非死不舍。上田夫食九人,下田夫食五人,可以益,不可以损。一人治之,十人食之,六畜皆在其中矣。此大任地之道也。故当时之务,不兴土功,不作师徒,庶人不冠弁、娶妻、嫁女、享祀,不酒醴聚众;农不上闻,不敢私藉於庸。为害於时也。然後制野禁。苟非同姓,农不出御,女不外嫁,以安农也。野禁有五:地未辟易,不操麻,不出粪;齿年未长,不敢为园囿;量力不足,不敢渠地而耕;农不敢行贾;不敢为异事。为害於时也。然後制四时之禁:山不敢伐材下木,泽人不敢灰僇,缳网罝罦不敢出於门,罛罟不敢入於渊,泽非舟虞不敢缘名。为害其时也。若民不力田,墨乃家畜。国家难治,三疑乃极。是谓背本反则,失毁其国。凡民自七尺以上,属诸三官:农攻粟,工攻器,贾攻货。时事不共,是谓大凶。夺之以土功,是谓稽,不绝忧唯,必丧其秕;夺之以水事,是谓籥,丧以继乐,四邻来虚;夺之以兵事,是谓厉,祸因胥岁,不举铚艾。数夺民时,大饥乃来。野有寝耒,或谈或歌,旦则有昏,丧粟甚多。皆知其末,莫知其本真。
rèn dì
【任地】
sì yuē: hòu jì yuē: zi néng yǐ guī wèi tū hū? zi néng cáng qí è ér yī zhī yǐ yīn hū? zi néng shǐ wú tǔ jìng ér zhèn yù tǔ hū? zi néng shǐ bǎo shī ān dì ér chù hū? zi néng shǐ guàn yí wú yín hū? zi néng shǐ zi zhī yě jǐn wèi líng fēng hū? zi néng shǐ gǎo shù jié ér jīng jiān hū? zi néng shǐ suì dà ér jiān jūn hū? zi néng shǐ sù huán ér báo kāng hū? zi néng shǐ mǐ duō wò ér shí zhī qiáng hū? wú zhī ruò hé? fán gēng zhī dà fāng: lì zhě yù róu, róu zhě yù lì xī zhě yù láo, láo zhě yù xī jí zhě yù féi, féi zhě yù jí jí zhě yù huǎn, huǎn zhě yù jí shī zhě yù zào, zào zhě yù shī. shàng tián qì mǔ, xià tián qì zhèn. wǔ gēng wǔ nòu, bì shěn yǐ jǐn. qí shēn zhí zhī dù, yīn tǔ bì děi. dà cǎo bù shēng, yòu wú míng yù. jīn zī měi hé, lái zī měi mài. shì yǐ liù chǐ zhī sì, suǒ yǐ chéng mǔ yě qí bó bā cùn, suǒ yǐ chéng zhèn yě nòu bǐng chǐ, cǐ qí dù yě qí nòu liù cùn, suǒ yǐ jiān jià yě. dì kě shǐ féi, yòu kě shǐ jí. rén féi bì yǐ zé, shǐ miáo jiān ér dì xì rén nòu bì yǐ hàn, shǐ dì féi ér tǔ huǎn. cǎo yán duān dà yuè. dōng zhì hòu wǔ xún qī rì, chāng shǐ shēng. chāng zhě, bǎi cǎo zhī xiān shēng zhě yě. yú shì shǐ gēng. mèng xià zhī xī, shā sān yè ér huò dà mài. rì zhì, kǔ cài sǐ ér zī shēng, ér shù má yǔ shū. cǐ gào mín dì bǎo jǐn sǐ. fán cǎo shēng cáng, rì zhōng chū, quǎn xī shǒu shēng ér mài wú yè, ér cóng shì yú xù cáng. cǐ gào mín jiū yě. wǔ shí jiàn shēng ér shù shēng, jiàn sǐ ér huò sǐ. tiān xià shí, dì shēng cái, bù yǔ mín móu. yǒu nián yì tǔ, wú nián yì tǔ. wú shī mín shí, wú shǐ zhī zhì xià. zhī pín fù lì qì, jiē shí zhì ér zuò, kě shí ér zhǐ. shì yǐ lǎo ruò zhī lì kě jǐn qǐ, qí yòng rì bàn, qí gōng kě shǐ bèi. bù zhī shì zhě, shí wèi zhì ér nì zhī, shí jì wǎng ér mù zhī, dāng shí ér báo zhī, shǐ qí mín ér qiè zhī. mín jì qiè, nǎi yǐ liáng shí mù, cǐ cóng shì zhī xià yě. cāo shì zé kǔ. bù zhī gāo xià, mín nǎi yú chù. zhǒng juàn hé bù wéi juàn, zhǒng zhòng hé bù wéi zhòng, shì yǐ sù shǎo ér shī gōng.
四曰:后稷曰:子能以窐为突乎?子能藏其恶而揖之以阴乎?子能使吾土靖而甽浴土乎?子能使保湿安地而处乎?子能使雚夷毋淫乎?子能使子之野尽为泠风乎?子能使藁数节而茎坚乎?子能使穗大而坚均乎?子能使粟圜而薄糠乎?子能使米多沃而食之强乎?无之若何?凡耕之大方:力者欲柔,柔者欲力;息者欲劳,劳者欲息;棘者欲肥,肥者欲棘;急者欲缓,缓者欲急;湿者欲燥,燥者欲湿。上田弃亩,下田弃甽。五耕五耨,必审以尽。其深殖之度,阴土必得。大草不生,又无螟蜮。今兹美禾,来兹美麦。是以六尺之耜,所以成亩也;其博八寸,所以成甽也;耨柄尺,此其度也;其耨六寸,所以间稼也。地可使肥,又可使棘。人肥必以泽,使苗坚而地隙;人耨必以旱,使地肥而土缓。草讠耑大月。冬至後五旬七日,菖始生。菖者,百草之先生者也。於是始耕。孟夏之昔,杀三叶而获大麦。日至,苦菜死而资生,而树麻与菽。此告民地宝尽死。凡草生藏,日中出,犭希首生而麦无叶,而从事於蓄藏。此告民究也。五时见生而树生,见死而获死。天下时,地生财,不与民谋。有年瘗土,无年瘗土。无失民时,无使之治下。知贫富利器,皆时至而作,渴时而止。是以老弱之力可尽起,其用日半,其功可使倍。不知事者,时未至而逆之,时既往而慕之,当时而薄之,使其民而郄之。民既郄,乃以良时慕,此从事之下也。操事则苦。不知高下,民乃逾处。种絭禾不为絭,种重禾不为重,是以粟少而失功。
biàn tǔ
【辩土】
wǔ yuē: fán gēng zhī dào, bì shǐ yú lú, wèi qí guǎ zé ér hòu kū. bì hòu qí nà, wèi qí wéi hòu ér jí. bǎo zhě cao rèn zhī, jiān zhě gēng zhī, zé qí nà ér hòu zhī. shàng tián zé bèi qí chù, xià tián zé jǐn qí wū. wú yǔ sān dào rèn dì. fū sì xù cān fā, dà zhèn xiǎo mǔ, wèi qīng yú qū, miáo ruò zhí liè, dì qiè zhī yě. jì zhǒng ér wú xíng, gēng ér bù zhǎng, zé miáo xiāng qiè yě. fú chú zé wú, chú zhī zé xū, zé cǎo qiè zhī yě. gù qù cǐ sān dào zhě, ér hòu sù kě duō yě. suǒ wèi jīn zhī gēng yě yíng ér wú huò zhě, qí zǎo zhě xiān shí, wǎn zhě bù jí shí, hán shǔ bù jié, jià nǎi duō zāi. shí qí wèi mǔ yě, gāo ér wēi zé zé duó, bēi zé liè, jiàn fēng zé, gāo péi zé bá, hán zé diāo, rè zé xiū, yī shí ér wǔ liù sǐ, gù bù néng wéi lái. bù jù shēng ér jù sǐ, xū jià xiān sǐ, zhòng dào nǎi qiè, wàng zhī shì yǒu yú, jiù zhī zé xū. nóng fū zhī qí tián zhī yì yě, bù zhī qí jià zhī shū ér bù shì yě zhī qí tián zhī jì yě, bù zhī qí jià jū dì zhī xū yě. bù chú zé wú, chú zhī zé xū, cǐ shì zhī shāng yě. gù mǔ yù guǎng yǐ píng, zhèn yù xiǎo yǐ shēn, xià de yīn, shàng dé yáng, rán hòu xián shēng. jià yù shēng yú chén ér zhí yú jiān zhě. shèn qí zhǒng, wù shǐ shù, yì wú shǐ shū. yú qí shī tǔ, wú shǐ bù zú, yì wú shǐ yǒu yú. shú yǒu yōu yě, bì wù qí péi, qí yōu yě zhí, zhí zhě qí shēng yě bì xiān. qí shī tǔ yě jūn, jūn zhě qí shēng yě bì jiān. shì yǐ mǔ guǎng yǐ píng zé bù sàng běn. jīng shēng yú dì zhě, wǔ fēn zhī yǐ dì. jīng shēng yǒu xíng, gù sù zhǎng ruò bù xiāng hài gù sù dà. héng xíng bì děi, zòng xíng bì shù. zhèng qí xíng, tōng qí fēng, guài xīn zhōng yāng, shuài wèi líng fēng. miáo, qí ruò yě yù gū, qí zhǎng yě yù xiāng yǔ jū, qí shú yě yù xiāng fú. shì gù sān yǐ wéi zú, nǎi duō sù. fán hé zhī huàn, bù jù shēng ér jù sǐ. shì yǐ xiān shēng zhě měi mǐ, hòu shēng zhě wèi bǐ. shì gù qí nòu yě, zhǎng qí xiōng ér qù qí dì. shù féi wú shǐ fú shū, shù qiāo bù yù zhuān shēng ér zú jū. féi ér fú shū zé duō bǐ, qiāo ér zhuān jū zé duō sǐ. bù zhī jià zhě, qí nòu yě, qù qí xiōng ér yǎng qí dì, bù shōu qí sù ér shōu qí bǐ. shàng xià bù ān, zé hé duō sǐ. hòu tǔ zé niè bù tōng, báo tǔ zé fān fān ér bù fā. lú zhí míng sè, gāng tǔ róu zhǒng, miǎn gēng shā nì, shǐ nóng shì dé.
五曰:凡耕之道,必始於垆,为其寡泽而後枯。必厚其靹,为其唯厚而及。饱者{艹纴}之,坚者耕之,泽其靹而後之。上田则被其处,下田则尽其污。无与三盗任地。夫四序参发,大甽小亩,为青鱼胠,苗若直猎,地窃之也。既种而无行,耕而不长,则苗相窃也。弗除则芜,除之则虚,则草窃之也。故去此三盗者,而後粟可多也。所谓今之耕也营而无获者,其蚤者先时,晚者不及时,寒暑不节,稼乃多菑。实其为亩也,高而危则泽夺,陂则埒,见风则,高培则拔,寒则雕,热则脩,一时而五六死,故不能为来。不俱生而俱死,虚稼先死,众盗乃窃,望之似有馀,就之则虚。农夫知其田之易也,不知其稼之疏而不适也;知其田之际也,不知其稼居地之虚也。不除则芜,除之则虚,此事之伤也。故亩欲广以平,甽欲小以深,下得阴,上得阳,然後咸生。稼欲生於尘而殖於坚者。慎其种,勿使数,亦无使疏。於其施土,无使不足,亦无使有馀。熟有櫌也,必务其培,其櫌也植,植者其生也必先。其施土也均,均者其生也必坚。是以亩广以平则不丧本。茎生於地者,五分之以地。茎生有行,故速长;弱不相害;故速大。衡行必得,纵行必术。正其行,通其风,夬心中央,帅为泠风。苗,其弱也欲孤,其长也欲相与居,其熟也欲相扶。是故三以为族,乃多粟。凡禾之患,不俱生而俱死。是以先生者美米,後生者为秕。是故其耨也,长其兄而去其弟。树肥无使扶疏,树墝不欲专生而族居。肥而扶疏则多秕,墝而专居则多死。不知稼者,其耨也,去其兄而养其弟,不收其粟而收其秕。上下不安,则禾多死。厚土则孽不通,薄土则蕃轓而不发。垆埴冥色,刚土柔种,免耕杀匿,使农事得。
shěn shí
【审时】
liù yuē: fán nóng zhī dào, hòu zhī wèi bǎo. zhǎn mù bù shí, bù zhé bì suì jià jiù ér bù huò, bì yù tiān zāi. fū jià, wèi zhī zhě rén yě, shēng zhī zhě dì yě, yǎng zhī zhě tiān yě. shì yǐ rén jià zhī róng zú, nòu zhī róng nòu, jù zhī róng shǒu. cǐ zhī wèi gēng dào. shì yǐ de shí zhī hé, zhǎng tóng zhǎng suì, dà běn ér jīng shā, shū jǐ ér suì dà, qí sù yuán ér báo kāng, qí mǐ duō wò ér shí zhī qiáng. rú cǐ zhě bù fēng. xiān shí zhě, jīng yè dài máng yǐ duǎn héng, suì jù ér fāng duó, huó mǐ ér bù xiāng. hòu shí zhě, jīng yè dài máng ér mò héng, suì yuè ér qīng líng, duō bǐ ér bù mǎn. de shí zhī shǔ, máng jīng ér jiǎo xià, suì máng yǐ zhǎng, tuán mǐ ér báo kāng, chōng zhī yì, ér shí zhī bù yuàn ér xiāng. rú cǐ zhě bù yí. xiān shí zhě, dà běn ér huá, jīng shā ér bù suí, yè gǎo duǎn suì. hòu shí zhě. xiǎo jīng ér má zhǎng. duǎn suì ér hòu kāng, xiǎo mǐ qián ér bù xiāng. de shí zhī dào, dà běn ér jīng bǎo, zhǎng tóng shū jǐ. suì rú mǎ yǐ, dà lì wú máng, tuán mǐ ér báo kāng, chōng zhī yì ér shí zhī xiāng. rú cǐ zhě bù yì. xiān shí zhě, běn dà ér jīng yè gé duì, duǎn tóng duǎn suì, duō bǐ hòu kāng, báo mǐ duō máng. hòu shí zhě, xiān jīng ér bù zī, hòu kāng duō bǐ, lt guǎng zǒu gt pì mǐ, bù dé shì dìng shú, áng tiān ér sǐ. de shí zhī má, bì máng yǐ zhǎng, shū jié ér sè yáng, xiǎo běn ér jīng jiān, hòu xǐ yǐ jūn, hòu shú duō róng, rì yè fēn fù shēng. rú cǐ zhě bù huáng. de shí zhī shū, zhǎng jīng ér duǎn zú, qí jiá èr qī yǐ wéi zú, duō zhī shù jié, jìng yè fān shí, dà shū zé yuán, xiǎo shū zé tuán yǐ fāng, chēng zhī zhòng, shí zhī xī yǐ xiāng, rú cǐ zhě bù chóng. xiān shí zhě, bì zhǎng yǐ màn, fú yè shū jié, xiǎo jiá bù shí. hòu shí zhě, duǎn jīng shū jié, běn xū bù shí. de shí zhī mài, tóng zhǎng ér jǐng hēi, èr qī yǐ wéi xíng, ér fú báo gāo ér chì sè, chēng zhī zhòng, shí zhī zhì xiāng yǐ xī, shǐ rén jī zé qiě yǒu lì. rú cǐ zhě bù gǒu qū. xiān shí zhě, shǔ yǔ wèi zhì, fǔ dòng gǒu qū ér duō jí, qí cì yáng yǐ jié. hòu shí zhě, ruò miáo ér suì cāng láng, báo sè ér měi máng. shì gù de shí zhī suì xìng, shī shí zhī jià yuē. jīng xiāng ruò, chēng zhī, de shí zhě zhòng, sù zhī duō. liàng sù xiāng ruò ér chōng zhī, de shí zhě duō mǐ. liàng mǐ xiāng ruò ér shí zhī, de shí zhě rěn jī. shì gù de shí zhī jià, qí chòu xiāng, qí wèi gān, qí qì zhāng, bǎi rì shí zhī, ěr mù cōng míng, xīn yì ruì zhì, sì wèi biàn qiáng, xiōng qì bù rù, shēn wú kē yāng. huáng dì yuē:" sì shí zhī bù zhèng yě, zhèng wǔ gǔ ér yǐ yǐ."
六曰:凡农之道,厚之为宝。斩木不时,不折必穗;稼就而不获,必遇天菑。夫稼,为之者人也,生之者地也,养之者天也。是以人稼之容足,耨之容耨,据之容手。此之谓耕道。是以得时之禾,长秱长穗,大本而茎杀,疏穖而穗大,其粟圆而薄糠,其米多沃而食之强。如此者不风。先时者,茎叶带芒以短衡,穗钜而芳夺,秮米而不香。後时者,茎叶带芒而末衡,穗阅而青零,多秕而不满。得时之黍,芒茎而徼下,穗芒以长,抟米而薄糠,舂之易,而食之不噮而香。如此者不饴。先时者,大本而华,茎杀而不遂,叶藁短穗。後时者。小茎而麻长。短穗而厚糠,小米钳而不香。得时之稻,大本而茎葆,长秱疏穖。穗如马尾,大粒无芒,抟米而薄糠,舂之易而食之香。如此者不益。先时者,本大而茎叶格对,短秱短穗,多秕厚糠,薄米多芒。後时者,纤茎而不滋,厚糠多秕,<广走> 辟米,不得恃定熟,卬天而死。得时之麻,必芒以长,疏节而色阳,小本而茎坚,厚枲以均,後熟多荣,日夜分复生。如此者不蝗。得时之菽,长茎而短足,其荚二七以为族,多枝数节,竞叶蕃实,大菽则圆,小菽则抟以芳,称之重,食之息以香,如此者不虫。先时者,必长以蔓,浮叶疏节,小荚不实。後时者,短茎疏节,本虚不实。得时之麦,秱长而颈黑,二七以为行,而服薄羔而赤色,称之重,食之致香以息,使人肌泽且有力。如此者不蚼蛆。先时者,暑雨未至,胕动蚼蛆而多疾,其次羊以节。後时者,弱苗而穗苍狼,薄色而美芒。是故得时之穗兴,失时之稼约。茎相若,称之,得时者重,粟之多。量粟相若而舂之,得时者多米。量米相若而食之,得时者忍饥。是故得时之稼,其臭香,其味甘,其气章,百日食之,耳目聪明,心意睿智,四卫变强,凶气不入,身无苛殃。黄帝曰:“四时之不正也,正五谷而已矣。”