shì róng
【士容】

yī yuē: shì bù piān bù dǎng. róu ér jiān, xū ér shí. qí zhuàng lǎng rán bù xuān, ruò shī qí yī. ào xiǎo wù ér zhì shǔ yú dà, shì wú yǒng ér wèi kě kǒng láng, zhí gù héng gǎn ér bù kě rǔ hài. lín huàn shè nán ér chù yì bù yuè, nán miàn chēng guǎ ér bù yǐ chǐ dà. jīn rì jūn mín ér yù fú hǎi wài, jié wù shén gāo ér xì lì fú lài. ěr mù yí sú ér kě yǔ dìng shì, fù guì fú jiù ér pín jiàn fú qiè. dé xíng zūn lǐ ér xiū yòng qiǎo wèi. kuān yù bù zī ér zhōng xīn shén lì, nán dòng yǐ wù ér bì bù wàng zhé. cǐ guó shì zhī róng yě. qí yǒu shàn xiāng gǒu zhě, qí lín jiǎ yǐ mǎi qǔ shǔ zhī gǒu. qī nián nǎi dé zhī, yuē: shì liáng gǒu yě. qí lín chù zhī shù nián, ér bù qǔ shǔ, yǐ gào xiāng zhě. xiāng zhě yuē: cǐ liáng gǒu yě. qí zhì zài zhāng mí shǐ lù, bù zài shǔ. yù qí qǔ shǔ yě zé zhì zhī. qí lín zhì qí hòu zú, gǒu nǎi qǔ shǔ. fū jì ào zhī qì, hóng hú zhī zhì, yǒu yù hū rén xīn zhě, chéng yě. rén yì rán, chéng yǒu zhī zé shén yīng hū rén yǐ, yán qǐ zú yǐ yù zhī zāi? cǐ wèi bù yán zhī yán yě. kè yǒu jiàn tián pián zhě, bèi fú zhōng fǎ, jìn tuì zhōng dù, qū xiáng xián yǎ, cí lìng xùn mǐn. tián pián tīng zhī bì ér cí zhī. kè chū, tián pián sòng zhī yǐ mù. dì zǐ wèi tián pián yuē: kè shì yú? tián pián yuē: dài hū fēi shì yě. jīn zhě kè suǒ yǎn liǎn, shì suǒ shù shī yě shì suǒ yǎn liǎn, kè suǒ shù shī yě. kè dài hū fēi shì yě. gù huǒ zhú yī yú, zé shì piān wú guāng. gǔ jié zǎo chéng, kōng qiào kū lì, shēn bì bù zhǎng. zhòng wú móu fāng, qǐ jǐn shì jiàn, duō gù bù liáng. zhì bì bù gōng, bù néng lì gōng. hǎo dé è yǔ, guó suī dà bù wèi wáng, huò zāi rì zhì. gù jūn zǐ zhī róng, chún hū qí ruò zhōng shān zhī yù, jú hū qí ruò líng shàng zhī mù chún chún hū shèn jǐn wèi huà, ér bù kěn zì zú qián qián hū qǔ shě bù yuè, ér xīn shén sù pǔ. táng shàng dí nián wèi shǐ, qí gù rén wèi táng shàng yuàn zhī, yǐ wèi táng shàng. táng shàng yuē: wú fēi bù dé wèi shǐ yě, xiū ér bù wèi yě. qí gù rén bù xìn yě. jí wèi wéi hán dān, táng shàng shuō huì wáng ér jiě zhī wéi, yǐ yǔ bó yáng, qí gù rén nǎi xìn qí xiū wèi shǐ yě. jū yǒu jiān, qí gù rén wèi qí xiōng qǐng, táng shàng yuē: wèi jūn sǐ, wú jiāng rǔ xiōng yǐ dài zhī. qí gù rén fǎn xìng zài bài ér xìn zhī. fū kě xìn ér bù xìn, bù kě xìn ér xìn, cǐ yú zhě zhī huàn yě. zhī rén qíng bù néng zì yí, yǐ cǐ wèi jūn, suī yǒu tiān xià hé yì? gù bài mò dà yú yú. yú zhī huàn, zài bì zì yòng. zì yòng zé zhuàng lòu zhī rén cóng ér hè zhī. yǒu guó ruò cǐ, bù ruò wú yǒu. gǔ zhī yǔ xián cóng cǐ shēng yǐ. fēi è qí zi sūn yě, fēi jiǎo ér jīn qí míng yě, fǎn qí shí yě.
一曰：士不偏不黨。柔而堅，虛而實。其狀朗然不儇，若失其一。傲小物而志屬於大，似無勇而未可恐狼，執固橫敢而不可辱害。臨患涉難而處義不越，南面稱寡而不以侈大。今日君民而欲服海外，節物甚高而細利弗賴。耳目遺俗而可與定世，富貴弗就而貧賤弗朅。德行尊理而羞用巧衛。寬裕不訾而中心甚厲，難動以物而必不妄折。此國士之容也。齊有善相狗者，其鄰假以買取鼠之狗。期年乃得之，曰：「是良狗也。」其鄰畜之數年，而不取鼠，以告相者。相者曰： 「此良狗也。其志在獐麋豕鹿，不在鼠。欲其取鼠也則桎之。」其鄰桎其後足，狗乃取鼠。夫驥驁之氣，鴻鵠之志，有諭乎人心者，誠也。人亦然，誠有之則神應乎人矣，言豈足以諭之哉？此謂不言之言也。客有見田駢者，被服中法，進退中度，趨翔閒雅，辭令遜敏。田駢聽之畢而辭之。客出，田駢送之以目。弟子謂田駢曰：「客士歟？」田駢曰：「殆乎非士也。今者客所弇斂，士所術施也；士所弇斂，客所術施也。客殆乎非士也。」故火燭一隅，則室偏無光。骨節蚤成，空竅哭歷，身必不長。眾無謀方，乞謹視見，多故不良。志必不公，不能立功。好得惡予，國雖大不為王，禍災日至。故君子之容，純乎其若鍾山之玉，桔乎其若陵上之木；淳淳乎慎謹畏化，而不肯自足；乾乾乎取捨不悅，而心甚素樸。唐尚敵年為史，其故人謂唐尚願之，以謂唐尚。唐尚曰：「吾非不得為史也，羞而不為也。」其故人不信也。及魏圍邯鄲，唐尚說惠王而解之圍，以與伯陽，其故人乃信其羞為史也。居有間，其故人為其兄請，唐尚曰：「衛君死，吾將汝兄以代之。」其故人反興再拜而信之。夫可信而不信，不可信而信，此愚者之患也。知人情不能自遺，以此為君，雖有天下何益？故敗莫大於愚。愚之患，在必自用。自用則戇陋之人從而賀之。有國若此，不若無有。古之與賢從此生矣。非惡其子孫也，非徼而矜其名也，反其實也。

wù dà
【務大】

èr yuē: cháng shì guān yú shàng zhì, sān wáng zhī zuǒ, qí míng wú bù róng zhě, qí shí wú bù ān zhě, gōng dà gù yě. sú zhǔ zhī zuǒ, qí yù míng shí yě yǔ sān wáng zhī zuǒ tóng, qí míng wú bù rǔ zhě, qí shí wú bù wēi zhě, wú gōng gù yě. jiē huàn qí shēn bù guì yú qí guó yě, ér bù huàn qí zhǔ zhī bù guì yú tiān xià yě, cǐ suǒ yǐ yù róng ér yú rǔ yě, yù ān ér yú wēi yě. kǒng zǐ yuē: yàn jué zhēng shàn chù yú yī wū zhī xià, mǔ zǐ xiāng bǔ yě, qū qū yān xiāng lè yě, zì yǐ wèi ān yǐ. zào tū jué, shàng dòng fén, yàn jué yán sè bù biàn, shì hé yě? bù zhī huò zhī jiāng jí zhī yě. bù yì yú hū? wèi rén chén ér miǎn yú yàn jué zhī zhì zhě guǎ yǐ. fū wèi rén chén zhě, jìn qí jué lù fù guì, fù zǐ xiōng dì xiāng yǔ bǐ zhōu yú yī guó, qū qū yān xiāng lè yě, ér yǐ wēi qí shè jì, qí wèi zào tū jìn yǐ, ér zhōng bù zhī yě, qí yǔ yàn jué zhī zhì bù yì. gù yuē: tiān xià dà luàn, wú yǒu ān guó yī guó jǐn luàn, wú yǒu ān jiā yī jiā jǐn luàn, wú yǒu ān shēn. cǐ zhī wèi yě. gù xì zhī ān bì dài dà, dà zhī ān bì dài xiǎo. xì dà jiàn guì jiāo xiāng wèi zàn, rán hòu jiē dé qí suǒ lè. báo yí shuō wèi sì jūn yǐ wáng shù, sì jūn yīng zhī yuē: suǒ yǒu zhě qiān shèng yě, yuàn yǐ shòu jiào. báo yí duì yuē: wū huò jǔ qiān jūn, yòu kuàng yī jīn? dù hè yǐ ān tiān xià shuō zhōu zhāo wén jūn, zhāo wén jūn wèi dù hè yuē: yuàn xué suǒ yǐ ān zhōu. dù hè duì yuē: chén zhī suǒ yán zhě bù kě, zé bù néng ān zhōu yǐ chén zhī suǒ yán zhě kě, zé zhōu zì ān yǐ. cǐ suǒ wèi yǐ fú ān ér ān zhě yě. zhèng jūn wèn yú bèi zhān yuē: wén xiān shēng zhī yì, bù sǐ jūn, bù wáng jūn, xìn yǒu zhī hū? bèi zhān duì yuē: yǒu zhī. fū yán bù tīng, dào bù xíng, zé gù bù shì jūn yě. ruò yán tīng dào héng, yòu hé sǐ wáng zāi? gù bèi zhān zhī bù sǐ wáng yě, xián hū qí sǐ wáng zhě yě. xī yǒu shùn yù fú hǎi wài ér bù chéng, jì zú yǐ chéng dì yǐ. yǔ yù dì ér bù chéng, jì zú yǐ wáng hǎi nèi yǐ. tāng wǔ yù jì yǔ ér bù chéng, jì zú yǐ wáng tōng dá yǐ. wǔ bó yù jì tāng wǔ ér bù chéng, jì zú yǐ wèi zhū hóu zhǎng yǐ. kǒng mò yù xíng dà dào yú shì ér bù chéng, jì zú yǐ chéng xiǎn róng yǐ. fū dà yì zhī bù chéng, jì yǒu chéng yǐ, gù wù shì dà.
二曰：嘗試觀於上志，三王之佐，其名無不榮者，其實無不安者，功大故也。俗主之佐，其欲名實也與三王之佐同，其名無不辱者，其實無不危者，無功故也。皆患其身不貴於其國也，而不患其主之不貴於天下也，此所以欲榮而逾辱也，欲安而逾危也。孔子曰：「燕爵爭善處於一屋之下，母子相哺也，區區焉相樂也，自以為安矣。灶突決，上棟焚，燕爵顏色不變，是何也？不知禍之將及之也。不亦愚乎？為人臣而免於燕爵之智者寡矣。夫為人臣者，進其爵祿富貴，父子兄弟相與比周於一國，區區焉相樂也，而以危其社稷，其為灶突近矣，而終不知也，其與燕爵之智不異。」故曰：天下大亂，無有安國；一國盡亂，無有安家；一家盡亂，無有安身。此之謂也。故細之安必待大，大之安必待小。細大賤貴交相為贊，然後皆得其所樂。薄疑說衛嗣君以王術，嗣君應之曰：「所有者千乘也，願以受教。」薄疑對曰：「烏獲舉千鈞，又況一斤？」杜赫以安天下說周昭文君，昭文君謂杜赫曰：「願學所以安周。」杜赫對曰：「臣之所言者不可，則不能安周矣；臣之所言者可，則周自安矣。」此所謂以弗安而安者也。鄭君問於被瞻曰： 「聞先生之義，不死君，不亡君，信有之乎？」被瞻對曰：「有之。夫言不聽，道不行，則固不事君也。若言聽道行，又何死亡哉？」故被瞻之不死亡也，賢乎其死亡者也。昔有舜欲服海外而不成，既足以成帝矣。禹欲帝而不成，既足以王海內矣。湯、武欲繼禹而不成，既足以王通達矣。五伯欲繼湯、武而不成，既足以為諸侯長矣。孔、墨欲行大道於世而不成，既足以成顯榮矣。夫大義之不成，既有成已，故務事大。

shàng nóng
【上農】

sān yuē: gǔ xiān shèng wáng zhī suǒ yǐ dǎo qí mín zhě, xiān wù yú nóng. mín nóng fēi tú wèi dì lì yě, guì qí zhì yě. mín nóng zé pǔ, pǔ zé yì yòng, yì yòng zé biān jìng ān, zhǔ wèi zūn. mín nóng zé zhòng, zhòng zé shǎo sī yì, shǎo sī yì zé gōng fǎ lì, lì zhuān yī. mín nóng zé qí chǎn fù, qí chǎn fù zé zhòng xǐ, zhòng xǐ zé sǐ qí chù ér wú èr lǜ. mín shě běn ér shì mò zé bù lìng, bù lìng zé bù kě yǐ shǒu, bù kě yǐ zhàn. mín shě běn ér shì mò zé qí chǎn yuē, qí chǎn yuē ér qīng qiān xǐ, qīng qiān xǐ zé guó jiā yǒu huàn jiē yǒu yuǎn zhì, wú yǒu jū xīn. mín shě běn ér shì mò zé hǎo zhì, hǎo zhì zé duō zhà, duō zhà zé qiǎo fǎ lìng, yǐ shì wèi fēi, yǐ fēi wèi shì. hòu jì yuē: suǒ yǐ wù gēng zhī zhě, yǐ wèi běn jiào yě. shì gù tiān zǐ qīn lǜ zhū hóu gēng dì jí tián, dài fū shì jiē yǒu gōng yè. shì gù dāng shí zhī wù, nóng bù jiàn yú guó, yǐ jiào mín zūn dì chǎn yě, hòu fēi lǜ jiǔ pín cán yú jiāo, sāng yú gōng tián, shì yǐ chūn qiū dōng xià jiē yǒu má xǐ sī jiǎn zhī gōng, yǐ lì fù jiào yě. shì gù zhàng fū bù zhī ér yī, fù rén bù gēng ér shí, nán nǚ mào gōng yǐ zhǎng shēng, cǐ shèng rén zhī zhì yě. gù jìng shí ài rì, fēi lǎo bù xiū, fēi jí bù xī, fēi sǐ bù shě. shàng tián fū shí jiǔ rén, xià tián fū shí wǔ rén, kě yǐ yì, bù kě yǐ sǔn. yī rén zhì zhī, shí rén shí zhī, liù chù jiē zài qí zhōng yǐ. cǐ dà rèn dì zhī dào yě. gù dāng shí zhī wù, bù xìng tǔ gōng, bù zuò shī tú, shù rén bù guān biàn qǔ qī jià nǚ xiǎng sì, bù jiǔ lǐ jù zhòng nóng bù shàng wén, bù gǎn sī jí yú yōng. wèi hài yú shí yě. rán hòu zhì yě jìn. gǒu fēi tóng xìng, nóng bù chū yù, nǚ bù wài jià, yǐ ān nóng yě. yě jìn yǒu wǔ: dì wèi pì yì, bù cāo má, bù chū fèn chǐ nián wèi zhǎng, bù gǎn wèi yuán yòu liàng lì bù zú, bù gǎn qú dì ér gēng nóng bù gǎn xíng jiǎ bù gǎn wèi yì shì. wèi hài yú shí yě. rán hòu zhì sì shí zhī jìn: shān bù gǎn fá cái xià mù, zé rén bù gǎn huī lù, huán wǎng jū fú bù gǎn chū yú mén, gū gǔ bù gǎn rù yú yuān, zé fēi zhōu yú bù gǎn yuán míng. wèi hài qí shí yě. ruò mín bù lì tián, mò nǎi jiā chù. guó jiā nán zhì, sān yí nǎi jí. shì wèi bèi běn fǎn zé, shī huǐ qí guó. fán mín zì qī chǐ yǐ shàng, shǔ zhū sān guān: nóng gōng sù, gōng gōng qì, jiǎ gōng huò. shí shì bù gòng, shì wèi dà xiōng. duó zhī yǐ tǔ gōng, shì wèi jī, bù jué yōu wéi, bì sàng qí bǐ duó zhī yǐ shuǐ shì, shì wèi yuè, sàng yǐ jì lè, sì lín lái xū duó zhī yǐ bīng shì, shì wèi lì, huò yīn xū suì, bù jǔ zhì ài. shù duó mín shí, dà jī nǎi lái. yě yǒu qǐn lěi, huò tán huò gē, dàn zé yǒu hūn, sàng sù shén duō. jiē zhī qí mò, mò zhī qí běn zhēn.
三曰：古先聖王之所以導其民者，先務於農。民農非徒為地利也，貴其志也。民農則朴，朴則易用，易用則邊境安，主位尊。民農則重，重則少私義，少私義則公法立，力專一。民農則其產復，其產復則重徙，重徙則死其處而無二慮。民舍本而事末則不令，不令則不可以守，不可以戰。民舍本而事末則其產約，其產約而輕遷徙，輕遷徙則國家有患皆有遠志，無有居心。民舍本而事末則好智，好智則多詐，多詐則巧法令，以是為非，以非為是。后稷曰：「所以務耕織者，以為本教也。」是故天子親率諸侯耕帝藉田，大夫士皆有功業。是故當時之務，農不見於國，以教民尊地產也，后妃率九嬪蠶於郊，桑於公田，是以春秋冬夏皆有麻枲絲繭之功，以力婦教也。是故丈夫不織而衣，婦人不耕而食，男女貿功以長生，此聖人之制也。故敬時愛日，非老不休，非疾不息，非死不舍。上田夫食九人，下田夫食五人，可以益，不可以損。一人治之，十人食之，六畜皆在其中矣。此大任地之道也。故當時之務，不興土功，不作師徒，庶人不冠弁、娶妻、嫁女、享祀，不酒醴聚眾；農不上聞，不敢私藉於庸。為害於時也。然後制野禁。苟非同姓，農不出御，女不外嫁，以安農也。野禁有五：地未辟易，不操麻，不出糞；齒年未長，不敢為園囿；量力不足，不敢渠地而耕；農不敢行賈；不敢為異事。為害於時也。然後制四時之禁：山不敢伐材下木，澤人不敢灰僇，繯網罝罦不敢出於門，罛罟不敢入於淵，澤非舟虞不敢緣名。為害其時也。若民不力田，墨乃家畜。國家難治，三疑乃極。是謂背本反則，失毀其國。凡民自七尺以上，屬諸三官：農攻粟，工攻器，賈攻貨。時事不共，是謂大凶。奪之以土功，是謂稽，不絕憂唯，必喪其秕；奪之以水事，是謂籥，喪以繼樂，四鄰來虛；奪之以兵事，是謂厲，禍因胥歲，不舉銍艾。數奪民時，大飢乃來。野有寢耒，或談或歌，旦則有昏，喪粟甚多。皆知其末，莫知其本真。

rèn dì
【任地】

sì yuē: hòu jì yuē: zi néng yǐ guī wèi tū hū? zi néng cáng qí è ér yī zhī yǐ yīn hū? zi néng shǐ wú tǔ jìng ér zhèn yù tǔ hū? zi néng shǐ bǎo shī ān dì ér chù hū? zi néng shǐ guàn yí wú yín hū? zi néng shǐ zi zhī yě jǐn wèi líng fēng hū? zi néng shǐ gǎo shù jié ér jīng jiān hū? zi néng shǐ suì dà ér jiān jūn hū? zi néng shǐ sù huán ér báo kāng hū? zi néng shǐ mǐ duō wò ér shí zhī qiáng hū? wú zhī ruò hé? fán gēng zhī dà fāng: lì zhě yù róu, róu zhě yù lì xī zhě yù láo, láo zhě yù xī jí zhě yù féi, féi zhě yù jí jí zhě yù huǎn, huǎn zhě yù jí shī zhě yù zào, zào zhě yù shī. shàng tián qì mǔ, xià tián qì zhèn. wǔ gēng wǔ nòu, bì shěn yǐ jǐn. qí shēn zhí zhī dù, yīn tǔ bì děi. dà cǎo bù shēng, yòu wú míng yù. jīn zī měi hé, lái zī měi mài. shì yǐ liù chǐ zhī sì, suǒ yǐ chéng mǔ yě qí bó bā cùn, suǒ yǐ chéng zhèn yě nòu bǐng chǐ, cǐ qí dù yě qí nòu liù cùn, suǒ yǐ jiān jià yě. dì kě shǐ féi, yòu kě shǐ jí. rén féi bì yǐ zé, shǐ miáo jiān ér dì xì rén nòu bì yǐ hàn, shǐ dì féi ér tǔ huǎn. cǎo yán duān dà yuè. dōng zhì hòu wǔ xún qī rì, chāng shǐ shēng. chāng zhě, bǎi cǎo zhī xiān shēng zhě yě. yú shì shǐ gēng. mèng xià zhī xī, shā sān yè ér huò dà mài. rì zhì, kǔ cài sǐ ér zī shēng, ér shù má yǔ shū. cǐ gào mín dì bǎo jǐn sǐ. fán cǎo shēng cáng, rì zhōng chū, quǎn xī shǒu shēng ér mài wú yè, ér cóng shì yú xù cáng. cǐ gào mín jiū yě. wǔ shí jiàn shēng ér shù shēng, jiàn sǐ ér huò sǐ. tiān xià shí, dì shēng cái, bù yǔ mín móu. yǒu nián yì tǔ, wú nián yì tǔ. wú shī mín shí, wú shǐ zhī zhì xià. zhī pín fù lì qì, jiē shí zhì ér zuò, kě shí ér zhǐ. shì yǐ lǎo ruò zhī lì kě jǐn qǐ, qí yòng rì bàn, qí gōng kě shǐ bèi. bù zhī shì zhě, shí wèi zhì ér nì zhī, shí jì wǎng ér mù zhī, dāng shí ér báo zhī, shǐ qí mín ér qiè zhī. mín jì qiè, nǎi yǐ liáng shí mù, cǐ cóng shì zhī xià yě. cāo shì zé kǔ. bù zhī gāo xià, mín nǎi yú chù. zhǒng juàn hé bù wèi juàn, zhǒng zhòng hé bù wèi zhòng, shì yǐ sù shǎo ér shī gōng.
四曰：后稷曰：子能以窐為突乎？子能藏其惡而揖之以陰乎？子能使吾土靖而甽浴土乎？子能使保濕安地而處乎？子能使雚夷毋淫乎？子能使子之野盡為泠風乎？子能使藁數節而莖堅乎？子能使穗大而堅均乎？子能使粟圜而薄糠乎？子能使米多沃而食之強乎？無之若何？凡耕之大方：力者欲柔，柔者欲力；息者欲勞，勞者欲息；棘者欲肥，肥者欲棘；急者欲緩，緩者欲急；濕者欲燥，燥者欲濕。上田棄畝，下田棄甽。五耕五耨，必審以盡。其深殖之度，陰土必得。大草不生，又無螟蜮。今茲美禾，來茲美麥。是以六尺之耜，所以成畝也；其博八寸，所以成甽也；耨柄尺，此其度也；其耨六寸，所以間稼也。地可使肥，又可使棘。人肥必以澤，使苗堅而地隙；人耨必以旱，使地肥而土緩。草訁耑大月。冬至後五旬七日，菖始生。菖者，百草之先生者也。於是始耕。孟夏之昔，殺三葉而獲大麥。日至，苦菜死而資生，而樹麻與菽。此告民地寶盡死。凡草生藏，日中出，犭希首生而麥無葉，而從事於蓄藏。此告民究也。五時見生而樹生，見死而獲死。天下時，地生財，不與民謀。有年瘞土，無年瘞土。無失民時，無使之治下。知貧富利器，皆時至而作，渴時而止。是以老弱之力可盡起，其用日半，其功可使倍。不知事者，時未至而逆之，時既往而慕之，當時而薄之，使其民而郄之。民既郄，乃以良時慕，此從事之下也。操事則苦。不知高下，民乃逾處。種絭禾不為絭，種重禾不為重，是以粟少而失功。

biàn tǔ
【辯土】

wǔ yuē: fán gēng zhī dào, bì shǐ yú lú, wèi qí guǎ zé ér hòu kū. bì hòu qí nà, wèi qí wéi hòu ér jí. bǎo zhě cao rèn zhī, jiān zhě gēng zhī, zé qí nà ér hòu zhī. shàng tián zé bèi qí chù, xià tián zé jǐn qí wū. wú yǔ sān dào rèn dì. fū sì xù cān fā, dà zhèn xiǎo mǔ, wèi qīng yú qū, miáo ruò zhí liè, dì qiè zhī yě. jì zhǒng ér wú xíng, gēng ér bù zhǎng, zé miáo xiāng qiè yě. fú chú zé wú, chú zhī zé xū, zé cǎo qiè zhī yě. gù qù cǐ sān dào zhě, ér hòu sù kě duō yě. suǒ wèi jīn zhī gēng yě yíng ér wú huò zhě, qí zǎo zhě xiān shí, wǎn zhě bù jí shí, hán shǔ bù jié, jià nǎi duō zāi. shí qí wèi mǔ yě, gāo ér wēi zé zé duó, bēi zé liè, jiàn fēng zé, gāo péi zé bá, hán zé diāo, rè zé xiū, yī shí ér wǔ liù sǐ, gù bù néng wèi lái. bù jù shēng ér jù sǐ, xū jià xiān sǐ, zhòng dào nǎi qiè, wàng zhī shì yǒu yú, jiù zhī zé xū. nóng fū zhī qí tián zhī yì yě, bù zhī qí jià zhī shū ér bù shì yě zhī qí tián zhī jì yě, bù zhī qí jià jū dì zhī xū yě. bù chú zé wú, chú zhī zé xū, cǐ shì zhī shāng yě. gù mǔ yù guǎng yǐ píng, zhèn yù xiǎo yǐ shēn, xià de yīn, shàng dé yáng, rán hòu xián shēng. jià yù shēng yú chén ér zhí yú jiān zhě. shèn qí zhǒng, wù shǐ shù, yì wú shǐ shū. yú qí shī tǔ, wú shǐ bù zú, yì wú shǐ yǒu yú. shú yǒu yōu yě, bì wù qí péi, qí yōu yě zhí, zhí zhě qí shēng yě bì xiān. qí shī tǔ yě jūn, jūn zhě qí shēng yě bì jiān. shì yǐ mǔ guǎng yǐ píng zé bù sàng běn. jīng shēng yú dì zhě, wǔ fēn zhī yǐ dì. jīng shēng yǒu xíng, gù sù zhǎng ruò bù xiāng hài gù sù dà. héng xíng bì děi, zòng xíng bì shù. zhèng qí xíng, tōng qí fēng, guài xīn zhōng yāng, shuài wèi líng fēng. miáo, qí ruò yě yù gū, qí zhǎng yě yù xiāng yǔ jū, qí shú yě yù xiāng fú. shì gù sān yǐ wèi zú, nǎi duō sù. fán hé zhī huàn, bù jù shēng ér jù sǐ. shì yǐ xiān shēng zhě měi mǐ, hòu shēng zhě wèi bǐ. shì gù qí nòu yě, zhǎng qí xiōng ér qù qí dì. shù féi wú shǐ fú shū, shù qiāo bù yù zhuān shēng ér zú jū. féi ér fú shū zé duō bǐ, qiāo ér zhuān jū zé duō sǐ. bù zhī jià zhě, qí nòu yě, qù qí xiōng ér yǎng qí dì, bù shōu qí sù ér shōu qí bǐ. shàng xià bù ān, zé hé duō sǐ. hòu tǔ zé niè bù tōng, báo tǔ zé fān fān ér bù fā. lú zhí míng sè, gāng tǔ róu zhǒng, miǎn gēng shā nì, shǐ nóng shì dé.
五曰：凡耕之道，必始於壚，為其寡澤而後枯。必厚其靹，為其唯厚而及。飽者{艹紝}之，堅者耕之，澤其靹而後之。上田則被其處，下田則盡其污。無與三盜任地。夫四序參發，大甽小畝，為青魚胠，苗若直獵，地竊之也。既種而無行，耕而不長，則苗相竊也。弗除則蕪，除之則虛，則草竊之也。故去此三盜者，而後粟可多也。所謂今之耕也營而無獲者，其蚤者先時，晚者不及時，寒暑不節，稼乃多菑。實其為畝也，高而危則澤奪，陂則埒，見風則，高培則拔，寒則雕，熱則脩，一時而五六死，故不能為來。不俱生而俱死，虛稼先死，眾盜乃竊，望之似有餘，就之則虛。農夫知其田之易也，不知其稼之疏而不適也；知其田之際也，不知其稼居地之虛也。不除則蕪，除之則虛，此事之傷也。故畝欲廣以平，甽欲小以深，下得陰，上得陽，然後咸生。稼欲生於塵而殖於堅者。慎其種，勿使數，亦無使疏。於其施土，無使不足，亦無使有餘。熟有櫌也，必務其培，其櫌也植，植者其生也必先。其施土也均，均者其生也必堅。是以畝廣以平則不喪本。莖生於地者，五分之以地。莖生有行，故速長；弱不相害；故速大。衡行必得，縱行必術。正其行，通其風，夬心中央，帥為泠風。苗，其弱也欲孤，其長也欲相與居，其熟也欲相扶。是故三以為族，乃多粟。凡禾之患，不俱生而俱死。是以先生者美米，後生者為秕。是故其耨也，長其兄而去其弟。樹肥無使扶疏，樹墝不欲專生而族居。肥而扶疏則多秕，墝而專居則多死。不知稼者，其耨也，去其兄而養其弟，不收其粟而收其秕。上下不安，則禾多死。厚土則孽不通，薄土則蕃轓而不發。壚埴冥色，剛土柔種，免耕殺匿，使農事得。

shěn shí
【審時】

liù yuē: fán nóng zhī dào, hòu zhī wèi bǎo. zhǎn mù bù shí, bù zhé bì suì jià jiù ér bù huò, bì yù tiān zāi. fū jià, wèi zhī zhě rén yě, shēng zhī zhě dì yě, yǎng zhī zhě tiān yě. shì yǐ rén jià zhī róng zú, nòu zhī róng nòu, jù zhī róng shǒu. cǐ zhī wèi gēng dào. shì yǐ dé shí zhī hé, zhǎng tóng zhǎng suì, dà běn ér jīng shā, shū jǐ ér suì dà, qí sù yuán ér báo kāng, qí mǐ duō wò ér shí zhī qiáng. rú cǐ zhě bù fēng. xiān shí zhě, jīng yè dài máng yǐ duǎn héng, suì jù ér fāng duó, huó mǐ ér bù xiāng. hòu shí zhě, jīng yè dài máng ér mò héng, suì yuè ér qīng líng, duō bǐ ér bù mǎn. dé shí zhī shǔ, máng jīng ér jiǎo xià, suì máng yǐ zhǎng, tuán mǐ ér báo kāng, chōng zhī yì, ér shí zhī bù yuàn ér xiāng. rú cǐ zhě bù yí. xiān shí zhě, dà běn ér huá, jīng shā ér bù suí, yè gǎo duǎn suì. hòu shí zhě. xiǎo jīng ér má zhǎng. duǎn suì ér hòu kāng, xiǎo mǐ qián ér bù xiāng. dé shí zhī dào, dà běn ér jīng bǎo, zhǎng tóng shū jǐ. suì rú mǎ wěi, dà lì wú máng, tuán mǐ ér báo kāng, chōng zhī yì ér shí zhī xiāng. rú cǐ zhě bù yì. xiān shí zhě, běn dà ér jīng yè gé duì, duǎn tóng duǎn suì, duō bǐ hòu kāng, báo mǐ duō máng. hòu shí zhě, xiān jīng ér bù zī, hòu kāng duō bǐ, lt guǎng zǒu gt pì mǐ, bù dé shì dìng shú, áng tiān ér sǐ. dé shí zhī má, bì máng yǐ zhǎng, shū jié ér sè yáng, xiǎo běn ér jīng jiān, hòu xǐ yǐ jūn, hòu shú duō róng, rì yè fēn fù shēng. rú cǐ zhě bù huáng. dé shí zhī shū, zhǎng jīng ér duǎn zú, qí jiá èr qī yǐ wèi zú, duō zhī shù jié, jìng yè fān shí, dà shū zé yuán, xiǎo shū zé tuán yǐ fāng, chēng zhī zhòng, shí zhī xī yǐ xiāng, rú cǐ zhě bù chóng. xiān shí zhě, bì zhǎng yǐ màn, fú yè shū jié, xiǎo jiá bù shí. hòu shí zhě, duǎn jīng shū jié, běn xū bù shí. dé shí zhī mài, tóng zhǎng ér jǐng hēi, èr qī yǐ wèi xíng, ér fú báo gāo ér chì sè, chēng zhī zhòng, shí zhī zhì xiāng yǐ xī, shǐ rén jī zé qiě yǒu lì. rú cǐ zhě bù gǒu qū. xiān shí zhě, shǔ yǔ wèi zhì, fǔ dòng gǒu qū ér duō jí, qí cì yáng yǐ jié. hòu shí zhě, ruò miáo ér suì cāng láng, báo sè ér měi máng. shì gù dé shí zhī suì xìng, shī shí zhī jià yuē. jīng xiāng ruò, chēng zhī, dé shí zhě zhòng, sù zhī duō. liàng sù xiāng ruò ér chōng zhī, dé shí zhě duō mǐ. liàng mǐ xiāng ruò ér shí zhī, dé shí zhě rěn jī. shì gù dé shí zhī jià, qí chòu xiāng, qí wèi gān, qí qì zhāng, bǎi rì shí zhī, ěr mù cōng míng, xīn yì ruì zhì, sì wèi biàn qiáng, xiōng qì bù rù, shēn wú kē yāng. huáng dì yuē: sì shí zhī bù zhèng yě, zhèng wǔ gǔ ér yǐ yǐ.
六曰：凡農之道，厚之為寶。斬木不時，不折必穗；稼就而不獲，必遇天菑。夫稼，為之者人也，生之者地也，養之者天也。是以人稼之容足，耨之容耨，據之容手。此之謂耕道。是以得時之禾，長秱長穗，大本而莖殺，疏穖而穗大，其粟圓而薄糠，其米多沃而食之強。如此者不風。先時者，莖葉帶芒以短衡，穗鉅而芳奪，秮米而不香。後時者，莖葉帶芒而末衡，穗閱而青零，多秕而不滿。得時之黍，芒莖而徼下，穗芒以長，摶米而薄糠，舂之易，而食之不噮而香。如此者不飴。先時者，大本而華，莖殺而不遂，葉藁短穗。後時者。小莖而麻長。短穗而厚糠，小米鉗而不香。得時之稻，大本而莖葆，長秱疏穖。穗如馬尾，大粒無芒，摶米而薄糠，舂之易而食之香。如此者不益。先時者，本大而莖葉格對，短秱短穗，多秕厚糠，薄米多芒。後時者，纖莖而不滋，厚糠多秕，<廣走> 辟米，不得恃定熟，卬天而死。得時之麻，必芒以長，疏節而色陽，小本而莖堅，厚枲以均，後熟多榮，日夜分復生。如此者不蝗。得時之菽，長莖而短足，其莢二七以為族，多枝數節，競葉蕃實，大菽則圓，小菽則摶以芳，稱之重，食之息以香，如此者不蟲。先時者，必長以蔓，浮葉疏節，小莢不實。後時者，短莖疏節，本虛不實。得時之麥，秱長而頸黑，二七以為行，而服薄羔而赤色，稱之重，食之致香以息，使人肌澤且有力。如此者不蚼蛆。先時者，暑雨未至，胕動蚼蛆而多疾，其次羊以節。後時者，弱苗而穗蒼狼，薄色而美芒。是故得時之穗興，失時之稼約。莖相若，稱之，得時者重，粟之多。量粟相若而舂之，得時者多米。量米相若而食之，得時者忍飢。是故得時之稼，其臭香，其味甘，其氣章，百日食之，耳目聰明，心意睿智，四衛變強，凶氣不入，身無苛殃。黃帝曰：「四時之不正也，正五穀而已矣。」