cài mào dé tài yuán sǐ jié fù bì gǒng chén yīng shí shèng
蔡懋德太原死節(附畢拱辰、應時盛)
chū bā dīng mǎo, lǐ zì chéng xiàn tài yuán. xiān shì zéi pò yú guān, zhǎng hé èr qiān wǔ bǎi lǐ zhī fáng, jìn dú dāng zhī. zéi zhòng dān dān kuī dù, xún fǔ cài mào dé zhù fáng pú zé, qiě nán běi cè yīng, pō cuò zéi fēng. guǐ wèi dōng, bǎo dé zhōu gào jí, guī zhèn shěng chéng. shǒu hé dào jiāng wén jǐng bēn kuì, xún àn yù shǐ wāng zōng yǒu shí jiū qí nuò, fèng zhǐ gé rèn tīng kān. yǐ guō jǐng chāng dài zhī. wèi zhì, fù jiāng chén shàng zhì tóu zéi wèi qián qū, zǒng dū yú yīng guì wèi zéi shén, chí huí hé shàng, yī wú suǒ wèi. jiǎ shēn zhēng yuè èr shí jiǔ rì, zéi cóng shā wō jìng dù, sān jìn suì chéng pò zhú zhī shì. jì xiàn píng yáng, èr yuè chū liù rì, wéi tài yuán, tài yuán wú zhòng bīng wèi shǒu, zéi mǎ bù hào èr shí wàn, huò quàn mào dé yí zhèn hòu dài, kě yǐ xiè zé. mào dé bù kě, shì zhòng sǐ shǒu. dēng pí jù dí, shǐ shí huǒ yào, shāng zéi shén zhòng, qiǎn yá xià xiāo jiāng zhū kǒng xùn niú yǒng, dū bīng wǔ qiān chū zhàn. kǒng xùn shāng yú zhèn, niú yǒng xiàn zhèn sǐ. yī jūn jiē méi, chéng zhōng duó qì. zéi gōng wéi sān rì. chū bā rì dīng mǎo, chéng dōng nán jiǎo lóu, bèng liè fén huǐ, fēng shā dǒu zuò, duì miàn mò biàn. shǒu mén jiāng zhāng xióng wèi zéi nèi yīng, zéi yǐ shù rén chéng yè dà fēng, cóng dōng běi jiǎo dēng chéng, chéng suì xiàn. mào dé cǎo yí shū, shòu zàn zhòu zhī xiàn jiǎ shì zhāng, jiān dào zòu jīng shī, yǐn pèi dāo yù zì wěn, wèi zhòng suǒ duó. zhōng jūn yīng shí shèng, fú gōng shàng mǎ yù wèi chū chéng. mào dé tiào xià mǎ yuē: wú fēng jiāng zhī chén, yīng sǐ fēng jiāng, rǔ bèi zì qù, zhòng qiáng zhī. mào dé dà hū yuē: rǔ děng yù xiàn wú bù zhōng yé? suì zhì shū yuàn sān lì cí, wéi shí shèng xiāng suí mào dé nán xiàng zì yì, qū qīng qì bù jué, shí shèng jiě tiě jiǎ fù qí shēn, hòu qì jué, yì dōng xiàng zì lēi sǐ. shí jiǎ shēn èr yuè chū bā yě. gài shí shèng yǐ liáo zhū shēng, wèi mào dé shí bá, lì mù xià, jiàn cǎo yí shū, jí guī yù shā qí qī qiè yǔ shí sì suì zi, qī yǐ sǐ xùn. zú rú suǒ zhì. wén wǔ jiāng lì yǔ mào dé tóng sǐ zhě, bù zhèng zhào jiàn jí xún àn chén chún dé àn chá fù shǐ máo wén bǐng, jí fǔ xiàn gè guān sì shí liù rén. zéi shī zhī yú jiē. mào dé, zì gōng yú, hào yún yí, sū zhōu kūn shān rén. wàn lì bǐng zǐ jǔ rén, jǐ wèi jìn shì, sī lǐ háng zhōu, zhì mǎn shòu yí cáo láng, chū wèi jiāng yòu dū xué, bèi bīng jiā hú. jù kòu ā chǒu liú dú sì shěng, gōng shòu mù shǔ xǔ shì wēi fāng lüè, qín zhī qīng shí qiáo, fēn shǒu hú nán, yǐ jì qín hú zéi qí tiān wáng děng, liè huáng dì zhī gōng cái, zhào duì chēng zhǐ, zhuó gōng xún fǔ shān xī. gōng jì sǐ, chuǎng hèn gōng, bù yàn shī, shí jiā jí duàn jǐng, gōng biāo jiāng duàn kě dá shōu gōng shī, jū tǔ yǎn zhī. zéi tuì, shǐ rù guān. gōng chēng hàn yuè shī rù shì dì zǐ, gù zài wēi chéng zhōng yǔ rén yuē: wú xué dào duō nián, yǐ kān le shēng sǐ. jīn rì zhèng wú zhì mìng shí yě. zi fāng bǐng pō zhuō luò. jiǎ shēn dōng dé zhǐ, shì zhōng xiāng, yǔ zèng yīn, yǔ yì rén wáng dào lì cí, cì míng shuāng zhōng. yīng shí shèng bìng fù sì, dào shì zài wù yín èr yuè.
初八丁卯,李自成陷太原。先是賊破榆關,長河二千五百里之防,晉獨當之。賊眾耽耽窺渡,巡撫蔡懋德駐防蒲澤,且南北策應,頗挫賊鋒。癸未冬,保德州告急,歸鎮省城。守河道將聞警奔潰,巡按御史汪宗友時糾其懦,奉旨革任聽勘。以郭景昌代之。未至,副將陳尚智投賊為前驅,總督余應桂畏賊甚,遲回河上,一無所為。甲申正月二十九日,賊從沙渦竟渡,三晉遂成破竹之勢。既陷平陽,二月初六日,圍太原,太原無重兵為守,賊馬步號二十萬,或勸懋德移鎮候代,可以卸責。懋德不可,誓眾死守。登陴拒敵,矢石火藥,傷賊甚眾,遣牙下驍將朱孔訓、牛勇,督兵五千出戰。孔訓傷於陣,牛勇陷陣死。一軍皆沒,城中奪氣。賊攻圍三日。初八日丁卯,城東南角樓,迸裂焚毀,風沙陡作,對面莫辨。守門將張雄為賊內應,賊以數人乘夜大風,從東北角登城,城遂陷。懋德草遺疏,授贊晝知縣賈士璋,間道奏京師,引佩刀欲自刎,為眾所奪。中軍應時盛,扶公上馬欲衛出城。懋德跳下馬曰:吾封疆之臣,應死封疆,汝輩自去,眾強之。懋德大呼曰:汝等欲陷吾不忠耶?遂至書院三立祠,惟時盛相隨懋德南向自縊,軀輕氣不絕,時盛解鐵甲覆其身,候氣絕,亦東向自勒死。時甲申二月初八也。蓋時盛以遼諸生,為懋德識拔,隸幕下,見草遺疏,即歸寓殺其妻妾與十四歲子,期以死殉。卒如所志。文武將吏與懋德同死者,布政趙建極、巡按陳純德、按察副使毛文炳,及府縣各官四十六人。賊屍之於街。懋德,字公虞,號雲怡,蘇州崑山人。萬曆丙子舉人,己未進士,司理杭州,秩滿授儀曹郎,出為江右督學,備兵嘉湖。巨寇阿丑流毒四省,公授幕署許世威方略,擒之青石橋,分守湖南,以計擒湖賊齊天王等,烈皇帝知公才,召對稱旨,擢公巡撫山西。公既死,闖恨公,不驗屍,時加及斷頸,公標將段可達收公屍,掬土掩之。賊退,始入棺。公稱漢月師入室弟子,故在危城中語人曰:吾學道多年,已勘了生死。今日正吾致命時也。子方炳頗卓犖。甲申冬得旨,諡忠襄,予贈蔭,與邑人王燾立祠,賜名雙忠。應時盛並附祀,燾事在戊寅二月。
bì gǒng chén, zì xīng bó, hào hú rì, lái zhōu wèi rén, wàn lì bǐng chén jìn shì, lì shì zhì àn chá shǐ qiān shì, gǎi shān xī fēn xún, jì níng zéi rù tài yuán, zhí gōng zhì wěi jiāng jūn liú suǒ, xié zhī jiàng. gōng shān lì bù dòng, suì zāo hài. yǔ cài ēn dé zhào jiàn jí sān shī, tóng qì jìn wáng fǔ xī chí xià, yuè bā rì, zéi qù, cái guān duàn kě dá yǐ qiáng tǔ fù zhī. gōng wú zi, wú rén wèi qǐng xù zhě. dīng xióng fēi yǔ chén huáng shì yún, gōng shēng píng zuì hǎo shū, guān nán cáo shí, xiāng yù zhé píng zōu cóng tóng, zhì shū láng, jiǎn yuè shū shǐ, huò cóng jiē kǒu dì shàng tān cán jí zhōng ǒu dé shù yè, zé dà xǐ. shǔ zhōng wú shì, zhōng rì dú gǔ, cháng yǐ shū xiāng xiǎng, shòu rén xiǎng zhě, bì yǐ qí rén suǒ wèi jiàn zhě bào zhī. jiā zhōng jī shū jǐ wàn juǎn, wéi qīng zhí bù shàn shì shàng guān, yǐ gù tōng jí èr shí nián, shàng fú chén láng guān, yóu tōng lì fǎ, suǒ zhe yǒu yì xiá jì shì děng shū.
畢拱辰,字星伯,號湖日,萊州衛人,萬曆丙辰進士,歷仕至按察使僉事,改山西分巡,冀寧賊入太原,執公至偽將軍劉所,脅之降。公山立不動,遂遭害。與蔡恩德、趙建極三屍,同棄晉王府西墀下,越八日,賊去,材官段可達以牆土覆之。公無子,無人為請恤者。丁雄飛與陳皇士雲,公生平最好書,官南曹時,相遇輒屏騶從同,至書廊,簡閱書史,或從街口地上攤殘籍中偶得數葉,則大喜。署中無事,終日讀古,嘗以書相餉,受人餉者,必以其人所未見者報之。家中積書幾萬卷,惟清執不善視上官,以故通籍二十年,尚浮沉郎官,尤通曆法,所著有義俠紀事等書。
qǐ zhēn lù yī kè fāng bó zhū zhōng xū kǎo.
啟禎錄一刻方伯朱忠須考。
zhāng lǚ xuán tóu yá cǐ yīng rù chū èr rì nèi
張履旋投崖(此應入初二日內)
zhāng lǚ xuán, jǔ rén, lì bù shàng shū zhāng shèn yán zhī zǐ yě. wèi guān zhì shān xī fén zhōu yáng chéng xiàn, zéi zhí lǚ xuán kǎo yín, lǚ xuán yì bù shòu rǔ. yí shū fù yuē: yǔ qí kuī tǐ rǔ qīn, bù rú shā shēn míng zhì, suì tóu yá ér sǐ. hóng guāng cháo zèng yù shǐ.
張履旋,舉人,吏部尚書張慎言之子也。為官至山西汾州陽城縣,賊執履旋拷銀,履旋義不受辱。貽書父曰:與其虧體辱親,不如殺身明志,遂投崖而死。弘光朝贈御史。
chū jiǔ wù chén, liú zé qīng yí zhèn zhāng dé. lù chén jùn tú lù, zèng kāi yǒng jié děng shǎo qīng.
初九戊辰,劉澤清移鎮彰德。錄陳郡屠戮,贈開永傑等少卿。
chū shí jǐ sì, gé chén jiǎng jǐng dé yǐ bìng zhào duì, bù néng qū fù.
初十己巳,閣臣蔣璟德以病召對,不能趨赴。
shí yī gēng wǔ, yù lì bù píng yáng fù shǐ lǐ shì kūn děng qī rén xiān táo hòu fǎn, yǐ jīng gé zhí, zhe dài zuì lì gōng zì shú.
十一庚午,諭吏部平陽副使李士焜等七人先逃後返,已經革職,着戴罪立功自贖。
shí èr xīn wèi, shùn tiān fǔ yáng zòu jī mín fén lüè. yù xíng bù zhāng guó wéi zhōng shū nì zhí, yī tú qǐ zú yǐ bì gū. yòu yù wú chāng shí yī lǜ chù zhǎn, féng yuán děng fù jìn chōng jūn, cái chǎn bìng zuì fǔ zhōu yán rú zāng chǎn jí méi chōng xiǎng. yòu yù zhōu yán rú jiàn huì wàng fǎ, běn dāng quán méi cái chǎn, liàng zhuī èr shí wàn, zhe zhōu zhēng yí zhōu yì fēng wán nà. wú chāng shí liàng zhuī wǔ wàn, jù miǎn jí méi. gāo jié zòng bīng dōng xià, fèng dū mǎ shì yīng yíng zhù xú zhōu.
十二辛未,順天撫揚奏饑民焚掠。諭刑部張國維中樞溺職,一徒豈足以蔽辜。又諭吳昌時依律處斬,馮源等附近充軍,財產並罪輔周延儒贓產籍沒充餉。又諭周延儒見賄忘法,本當全沒財產,量追二十萬,着周正儀、周奕封完納。吳昌時量追五萬,俱免籍沒。高傑縱兵東下,鳳督馬士英迎駐徐州。
shí wǔ jiǎ xū, zéi tàn mǎ zhì dà ān yì, chuán dá jīng shī. zéi qiǎn wěi guān yú shān dōng hé nán zhōu xiàn, gè chù dài rèn, měi guān xiān qiǎn pái zhì zhōu xiàn shì mín gè kǔ zhēng shū zhī jí, tòng hèn jiù guān, gè jiè shì zhú zhī, zhí xiāng yíng dǎo, yuǎn jìn fēng wén ruò kuáng.
十五甲戌,賊探馬至大安驛,傳達京師。賊遣偽官於山東、河南州縣,各處代任,每官先遣牌至州縣士民各苦征輸之急,痛恨舊官,各借勢逐之,執香迎導,遠近風聞若狂。
shān xī quán xiàn
山西全陷
shí liù rì yǐ hài, lǐ zì chéng zhì xīn zhōu, guān mín yíng jiàng, jìn gōng dài zhōu. wǔ tái zhī xiàn tóu xiáng, dì fāng guān yǒu zài niú jiǔ yǐ yíng zhě, yǒu bèi zǐ nǚ yǐ xiàn zhě. zǒng bīng zhōu yù jí shǒu dài zhōu, chū qí fèn jī, lián zhàn shí yú rì, shā zéi wàn yú. zì chéng lìng zhū lù zéi jìn gōng, yù jí bīng shǎo shí jǐn, tuì shǒu níng wǔ guān, zéi xiàn huái qìng, dǐ gù guān, fēn qǔ zhēn dìng bǎo dìng. shàng zhì shì shǐ wén shān xī quán xiàn, mìng jī fǎng zhū wáng, fēn qiǎn tài jiān gāo qǐ qián děng shí rén, jiān zhì níng qián tōng jīn gè zhèn. zhāng jìn yàn shū yán: jīn rì liáng xiǎng zhōng duàn, shì mǎ kuī zhé, dū fǔ gè guān, wēi dān yù xiè, ruò yī shí tiān nèi chén shí yuán, bù wéi wù lì bù jì, yì qiě shì quán fēn chè, fǎn shǐ dū fǔ jiè kǒu, shàng bù tīng.
十六日乙亥,李自成至忻州,官民迎降,進攻代州。五台知縣投降,地方官有載牛酒以迎者,有備子女以獻者。總兵周遇吉守代州,出奇奮擊,連戰十餘日,殺賊萬餘。自成令諸路賊進攻,遇吉兵少食盡,退守寧武關,賊陷懷慶,抵固關,分取真定、保定。上至是始聞山西全陷,命跡訪諸王,分遣太監高起潛等十人,監製寧前、通津各鎮。張縉彥疏言:今日糧餉中斷,士馬虧折,督撫各官,危擔欲卸,若一時添內臣十員,不惟物力不繼,抑且事權分掣,反使督撫藉口,上不聽。
shàng yù yuàn bù, kòu qì fāng chì, jī fǔ jiè yán, gù yǔ ān mín, quán zài chá lì. gāi fǔ àn jiāng suǒ shǔ guān yán jiā zhēn bié, bì qīng jǐn xún liáng sù, wèi mín dài zhě, kě xǔ liú rèn. zé lìng mù liàn xiāng yǒng zhěng bèi chéng shǒu, rú tān cán jí tà rǒng zhě, lè lìng qù zhí, lìng zé xián néng tuī bǔ.
上諭院部,寇氣方熾,畿輔戒嚴,固圉安民,全在察吏。該撫按將所屬官嚴加甄別,必清謹循良素,為民戴者,可許留任。責令募煉鄉勇整備城守,如貪殘及闒冗者,勒令去職,另擇賢能推補。
mǎ jiā zhí shū
馬嘉植疏
shí qī bǐng zǐ, lì kē mǎ jiā zhí yán: huáng shàng yì zhī sūn chuán tíng fèn shì zhī yīn hū? shǒu guān yuán zì yǒu yú dà yán yī gǔ dàng píng, míng zhī bù kě wèi ér jiǎo xìng wèi zhī, yǐ sāi qián yán. shì yǐ jìn tuì shī jù, jīn bù fù yǐ fù zhé wèi jiè, ér kōng quán tú yīng. wàn yī jìn yáng yǔ huái běi jù zhèn, zé wèi huò yù jī, fēi zhī bǐ zhī jǐ zhe shù yě. tái chén chén dān yǒu jiè bīng tǔ sī zhī shuō yóu dāng shāng zhuó, yǐ shù shì huàn yǎng zhī bīng, shàng bù néng bì qí yòng mìng, ér xiàng mán yí zé dà yì, cǐ shí nán yǐ. kuàng bù néng guǒ liáng jǐng cóng, zé sōu kuò bù jiā bèi hū? bǎi xìng jiàn bīng guò shàng yáo shǒu bì hù, láng bīng yī lái, bǎo wú jīng cuàn? láng zǐ jiāo hàn, liǎng yuè zhī jiān, yòu zēng duō shì yǐ.
十七丙子,吏科馬嘉植言:皇上亦知孫傳庭僨事之因乎?守關原自有餘;大言一鼓蕩平,明知不可為而僥倖為之,以塞前言。是以進退失據,今不復以覆轍為戒,而空拳徒膺。萬一晉陽與淮北俱震,則為禍愈激,非知彼知己着數也。台臣陳丹有借兵土司之說尤當商酌,以數世豢養之兵,尚不能必其用命,而向蠻夷責大義,此實難矣。況不能裹糧景從,則搜括不加倍乎?百姓見兵過尚搖手閉戶,狼兵一來,保無驚竄?狼子驕悍,兩粵之間,又增多事矣。
hù kē jiè sōng nián yán, shì jié bù zhèn, lián chǐ fēng wēi, chàng táo yíng jiàng, chū zì jīn shēn, shēn kě tòng fèn, jí yí chóng jiǎng jié liè, yǐ shōu shí rén xīn. shàng shèn shì zhī.
戶科介松年言,士節不振,廉恥風微,倡逃迎降,出自衿紳,深可痛憤,亟宜崇獎節烈,以收拾人心。上甚是之。
shí bā dīng chǒu, hé nán xún fǔ sū jīng bào zéi kuī huái qìng. zéi qí yǐ kòu gù guān, jiāng bī zhēn dìng. zhēn bǎo zhī jiān, quán píng dào lù zhī kǒu, jīng zhōng yán jiè wàng yán.
十八丁丑,河南巡撫蘇京報賊窺懷慶。賊騎已叩固關,將逼真定。真保之間,全憑道路之口,京中嚴戒妄言。
kān rèn dū fǔ zhū chén
堪任督撫諸臣
shí jiǔ wù yín, lì bù tí kān rèn dū fǔ zhū chén, shěn xùn, wèi gōng hán sūn zhào xìng zhū jiā shì wàn yuán jí mǎ míng lù yáng yù jí hé kǎi niè míng kǎi zhōu guāng yǔn xǔ yù qīng wāng xīn yuān máo jiǔ huá jiǎng yǔn yí wáng dào chún zhān ěr xuǎn huáng zōng chāng zhèng zhī yǐn wáng shǒu lǚ lǐ zhǎng chūn máo yǔ mǒu.
十九戊寅,吏部題堪任督撫諸臣,沈迅,魏公韓、孫肇興、朱家仕、萬元吉、馬鳴騄、楊毓楫、何楷、聶明楷、周光允、許譽卿、汪心淵、毛九華、蔣允儀、王道純、詹爾選、黃宗昌、鄭之尹、王守履、李長春、毛羽某。
èr shí jǐ mǎo, tài kāng bó zhāng guó jì jìn yín yī wàn liǎng, mìng jìn fēng hóu jué. èr shí yī gēng chén, zhòu hán dà xuě, dòng sǐ rén wú shù. bīng bù táng bào tài yuán fēn zhōu lù ān lián xiàn. yù jí fǎng gè fān zhū wáng xià luò. yù hé nán zǒng bīng tǔ guó bǎo jiā yì zhěng dùn, lì gōng zì shú. mìng nèi gōng yán guó fǔ děng, lài xiǎng wǎng jì níng děng chù fēn gěi. yòu yù lì bù, zhèn niàn yù chǔ cán pò, zhōu xiàn liào lǐ xū rén, gè fǔ àn guān zì xíng tiāo xuǎn, bù jū kē mù zá liú shēng yuán bù yī, dàn cái néng jì biàn, jí yǔ tián yòng, yǒu néng chàng yì mù bīng, huī fù yī zhōu xiàn zhě, jí shòu zhī zhōu zhī xiàn, gōng mào mào shǎng, zhèn bù ěr jìn. fēn chì nèi gōng jiān zhì gè zhèn: níng qián gāo qǐ qián tōng jīn lín dé lú wéi níng zhēn bǎo fāng zhèng huà xuān fǔ dù xūn shùn dé zhāng dé wáng mèng xún, dà míng guǎng píng yán sī yìn wèi huī huái qìng niú wén bǐng dà tóng yáng mào lín jì zhèn zhōng xié lǐ zōng huà, xī xié zhāng zé mín. bīng bù bào zōu lǔ zhī jiān tǔ kòu tuán jù. èr shí èr xīn sì, chà nèi guān wáng kūn kē chén hán rú yù, xún lì dì fāng, cuī jiě jīng biān zhèng xiàng, bìng gǎi zhé zāng shú. jí zhōu yán rú wú chāng shí zhū dà diǎn děng zāng yín dū jiě. yù xíng bù, zhāng guó wéi fù hè zuì fǔ, méng bì jūn shàng, běn dāng zhòng zhì, niàn fāng shì liàng děng qīng nǐ, zhe miǎn zuì hòu yòng. hé nán xún àn sū jīng bào zéi bī zé zhōu, cuī rèn jùn sù dào rèn.
二十己卯,太康伯張國紀進銀一萬兩,命進封侯爵。二十一庚辰,驟寒大雪,凍死人無數。兵部塘報太原分州潞安連陷。諭亟訪各藩諸王下落。諭河南總兵土國寶加意整頓,立功自贖。命內宮閻國輔等,賚餉往薊寧等處分給。又諭吏部,朕念豫楚殘破,州縣料理需人,各撫按官自行挑選,不拘科目雜流生員布衣,但才能濟變,即與填用,有能倡義募兵,恢復一州縣者,即授知州知縣,功懋懋賞,朕不爾靳。分敕內宮監製各鎮:寧前高起潛、通津臨德盧維寧、真保方正化、宣府杜勛、順德彰德王夢洵,大名廣平閻思印、衛輝懷慶牛文炳、大同楊茂林、薊鎮中協李宗化,西協張澤民。兵部報鄒魯之間土寇團聚。二十二辛巳,差內官王坤、科臣韓如愈,巡歷地方,催解京邊正項,並改折贓贖。及周延儒、吳昌時、朱大典等贓銀督解。諭刑部,張國維附和罪輔,朦蔽君上,本當重治,念方士亮等輕擬,着免罪候用。河南巡按蘇京報賊逼澤州,催任浚速到任。