qí shī yún:" gǔ gōng dǎn fù, lái zhāo zǒu mǎ." gǔ zhě mǎ yǐ jià chē, bù kě yán zǒu," yuē zǒu zhě, dān qí zhī chēng, gǔ gōng zhī guó lín yú róng dí, qí xí shàng yǒu xiāng tóng zhě rán zé qí shè zhī fǎ bù shǐ yú zhào wǔ líng wáng yě.
○骑《诗》云:“古公亶父,来朝走马。”古者马以驾车,不可言走,“曰走者,单骑之称,古公之国邻于戎翟,其习尚有相同者;然则骑射之法不始于赵武灵王也。
zuǒ zhuàn zhāo gōng èr shí wǔ nián:" zuǒ shī zhǎn jiāng yǐ gōng chéng mǎ ér guī." zhèng yì yuē:" gǔ zhě fú niú chéng mǎ, mǎ yǐ jià chē, bù dān qí yě." zhì liù guó zhī shí shǐ yǒu dān qí, sū qín suǒ yún:" chē qiān shèng, qí wàn pǐ" shì yě. qū lǐ yún:" qián yǒu chē qí zhě." lǐ jì, hàn shì shū ěr, jīng diǎn wú" qí" zì yě, liú xuàn wèi cǐ zuǒ shī zhǎn jiāng yǐ gōng chéng mǎ ér guī, yù gòng gōng dān qí ér guī, cǐ qí mǎ zhī jiàn yě. chūn qiū zhī shì, róng dí zhī zá jū yú zhōng xià zhě, dà dǐ jiē zài shān gǔ zhī jiān, bīng chē zhī suǒ bù zhì. qí huán jìn wén jǐn rǎng ér què zhī, bù néng shēn rù qí dì zhě, yòng chē gù yě. zhōng xíng mù zi zhī bài dí yú dà lǔ, dé zhī huǐ chē chóng zú ér zhì bó yù dài chóu yóu yí zhī dà zhōng, yǐ kāi qí dào, qí bù lì yú chē kě zhī yǐ. shì bù dé bù biàn ér wèi qí, qí shè suǒ yǐ biàn shān gǔ yě. hú fú suǒ yǐ biàn qí shè yě, shì yǐ gōng zǐ chéng zhī tú, jiàn hú fú ér bù jiàn qí shè. yì qí shè zhī fǎ bì yǒu xiān wǔ líng ér yòng zhī zhě yǐ.
《左传·昭公二十五年》:“左师展将以公乘马而归。”正义曰:“古者服牛乘马,马以驾车,不单骑也。”至六国之时始有单骑,苏秦所云:“车千乘,骑万匹”是也。《曲礼》云:“前有车骑者。”《礼记》,汉世书耳,经典无“骑”字也,刘炫谓此左师展将以公乘马而归,欲共公单骑而归,此骑马之渐也。春秋之世,戎翟之杂居于中夏者,大抵皆在山谷之间,兵车之所不至。齐桓、晋文仅攘而却之,不能深入其地者,用车故也。中行穆子之败翟于大卤,得之毁车崇卒;而智伯欲代仇犹;遗之大钟,以开其道,其不利于车可知矣。势不得不变而为骑,骑射所以便山谷也。胡服所以便骑射也,是以公子成之徒,谏胡服而不谏骑射。意骑射之法必有先武灵而用之者矣。
qí lì gōng, chē lì shǒu, gù wèi jiāng jūn zhī yù lǔ, yǐ wǔ gāng chē zì huán wèi yíng.
骑利攻,车利守,故卫将军之遇虏,以武刚车自环为营。
shǐ jì xiàng yǔ běn jì xù hóng mén zhī huì yuē:" pèi gōng zé zhì chē qí, tuō shēn dú qí." shàng yán" chē qí", zé chē jià zhī mǎ, lái shí suǒ chéng yě. xià yán" dú qí", zé dān xíng zhī mǎ, qù shí suǒ kuà yě. fán kuài xià hóu yīng jìn qiáng jì xìn sì rén, zé jiē bù zǒu yě. fán kuài chuán yuē:" pèi gōng liú chē qí, dú qí mǎ, kuài děng sì rén bù cóng" shì yě.
《史记·项羽本纪》叙鸿门之会曰:“沛公则置车骑,脱身独骑。”上言“车骑”,则车驾之马,来时所乘也。下言“独骑”,则单行之马,去时所跨也。樊哙、夏侯婴、靳强、纪信四人,则皆步走也。《樊哙传》曰:“沛公留车骑,独骑马,哙等四人步从”是也。
yì hàn shū gāo dì jì:" chéng chuán yì luò yáng." shī gǔ yuē:" chuán ruò jīn zhī yì. gǔ zhě yǐ chē, wèi zhī chuán chē, qí hòu yòu dān zhì mǎ, wèi zhī yì qí." qiè yí cǐ fǎ chūn qiū shí dāng yǐ yǒu zhī. rú chǔ zi chéng rì, huì shī yú lín pǐn. qí xī chéng rì ér jiàn fàn xuān zi. chǔ zi yǐ rì zhì yú luó. zi mù shǐ rì yè zhū wáng, chǔ rén wèi yóu jí yuē:" wú jiāng shǐ rì bēn wèn zhū jìn, ér yǐ gào." guó yǔ:" jìn wén gōng chéng rì, zì xià tuō huì qín bó yú wáng chéng." lǚ shì chūn qiū:" qí jūn chéng rì ér zì zhuī yàn zǐ, jí zhī guó xiào." jiē shì jí bù xiá jià chē, huò shì dān chéng yì mǎ. ér zhù shū jiā wèi zhī jí yě.
○驿《汉书·高帝纪》:“乘传诣雒阳。”师古曰:“传若今之驿。古者以车,谓之传车,其後又单置马,谓之驿骑。”窃疑此法春秋时当已有之。如楚子乘驲,会师于临品。祁奚乘驲而见范宣子。楚子以驲至于罗。子木使驲谒诸王,楚人谓游吉曰:“吾将使驲奔问诸晋,而以告。”《国语》:“晋文公乘驲,自下脱会秦伯于王城。”《吕氏春秋》:“齐君乘驲而自追晏子,及之国效。”皆事急不暇驾车,或是单乘驿马。而注疏家未之及也。
xiè zài háng wǔ zá zǔ yuē:" gǔ zhě chéng chuán jiē yì chē yě. shǐ jì:' tián héng yǔ kè èr rén chéng chuán yì luò yáng' zhù:' sì mǎ gāo zú wèi zhì chuán, sì mǎ zhōng zú wèi chí chuán, sì mǎ xià zú wèi chéng chuán.' rán zuǒ zhuàn yán zhèng zǐ chǎn chéng sù ér zhì, zé shì dān mǎ qí yǐ. shì wén:' yǐ chē yuē chuán, yǐ mǎ yuē jù.' zǐ chǎn shí xiāng zhèng guó, qǐ fá chē hū? jù bù jí, gù chéng jù, qí wèi yì mǎ wú yí yǐ. hàn chū shàng chéng chuán chē, rú zhèng dāng shí wáng wēn shū jiē sī jù yì mǎ, hòu huàn qí bù sù, yī gài chéng mǎ yǐ."
谢在杭《五杂俎》曰:“古者乘传皆驿车也。《史记》:‘田横与客二人乘传诣雒阳’注:‘四马高足为置传,四马中足为驰传,四马下足为乘传。’然《左传》言郑子产乘速而至,则似单马骑矣。释文:‘以车曰传,以马曰遽。’子产时相郑国,岂乏车乎?惧不及,故乘遽,其为驿马无疑矣。汉初尚乘传车,如郑当时、王温舒皆私具驿马,後患其不速,一概乘马矣。”
luó zì qín yǐ shàng, zhuàn jì wú yán lǘ zhě, yì qí suī yǒu, fēi rén jiā suǒ cháng chù yě. yì zhōu shū:" yī yǐn wèi xiàn lìng, zhèng běi kōng tóng dà xià shā chē xiōng nú lóu fán ròu zhī zhū guó, yǐ tuó tuó yě mǎ yú shì wèi xiàn."
○骡自秦以上,传记无言驴者,意其虽有,非人家所常畜也。《逸周书》:“伊尹为献令,正北空同、大夏、莎车、匈奴、楼烦、月氏诸国,以橐驼、野马、余、是为献。”
lǚ shì chūn qiū:" zhào jiǎn zi yǒu liǎng bái luó, shén ài zhī." lǐ sī shàng qín wáng shū yán:" jùn liáng shì." zōu yáng shàng liáng wáng shū yì yún:" yàn wáng àn jiàn ér nù, shí yǐ shì." shì yǐ wéi guì zhòng nán de zhī wù yě. sī mǎ xiàng rú shàng lín fù:" yú tuó tuó, qióng qióng dān xī, shì lǘ luó." wáng bāo chōng yuē:" tiáo zhì mǎ lǘ, jiān luò sān chóng." qí míng shǐ jiàn yú wén. ér jiǎ yì diào qū yuán fù:" téng jià bà niú xī cān jiǎn lǘ." rì zhě liè zhuàn:" qí jì bù néng yǔ bà lǘ wèi sì." dōng fāng shuò qī jiàn:" yào bēn wáng xī téng jià tuó tuó." liú xiàng jiǔ tàn:" què qí jì yǐ zhuǎn yùn xī, téng lǘ luó yǐ chí zhú." yáng xióng fǎn lí sāo:" chěng huā luó yǐ qū xǐ xī, lǘ luó lián jiǎn ér qí zú." zé yòu jiàn zhī wèi bù kān yòng yě. cháng kǎo lǘ zhī wèi wù, zhì hàn ér míng, zhì xiào wǔ ér dé chōng shàng lín, zhì xiào líng ér guì xìng. rán qí zhǒng dà dǐ chū yú sài wài, zì zhào wǔ líng wáng qí shè zhī hòu, jiàn zī zhōng guó zhī yòng. yán tiě lùn:" luó lǘ luò tuó, xián wěi rù sāi pí xī yuán mǎ, jǐn wèi wǒ chù." dù dǔ lùn dōu fù:" lǔ shù rén chén, qū luó lǘ, yù wǎn mǎ, biān shì." huò qù bìng chuán:" chán yú suì chéng liù luó." xiōng nú chuán:" qí qí chù zé tuó tuó lǘ luó shì yú dān xī." xī yù chuán:" shàn shàn guó yǒu lǘ mǎ, duō tuó tā, wū tuō guó yǒu lǘ, wú niú." ér qiū cí wáng xué hàn jiā yí, wài guó rén jiē yuē:" lǘ fēi lǘ, mǎ fēi mǎ. ruò qiū cí wáng suǒ wèi luó yě," kě jiàn wài guó zhī duō chǎn cǐ zhǒng, ér hàn rén zé yǐ wéi qí chù ěr. rén yì yǒu yǐ fù mǔ yì zhǒng wéi míng zhě, wèi shū tiě fú liú hǔ chuán:" běi rén wèi hú fù xiān bēi mǔ wèi tiě fú."
《吕氏春秋》:“赵简子有两白骡,甚爱之。”李斯上秦王书言:“骏良是。”邹阳上梁王书亦云:“燕王按剑而怒,食以是。”是以为贵重难得之物也。司马相如《上林赋》:“余橐驼,蛩蛩单奚,是驴骡。”王褒《憧约》:“调治马驴,兼落三重。”其名始见于文。而贾谊《吊屈原赋》:“腾驾罢牛兮骖蹇驴。”《日者列传》:“骐骥不能与罢驴为驷。”东方朔《七谏》:“要奔亡兮腾驾橐驼。”刘向《九叹》:“却骐骥以转运兮,腾驴骡以驰逐。”杨雄《反离骚》:“骋哗骡以曲〈喜〉兮,驴骡连蹇而齐足。”则又贱之为不堪用也。尝考驴之为物,至汉而名,至孝武而得充上林,至孝灵而贵幸。然其种大抵出于塞外,自赵武灵王骑射之後,渐资中国之用。《盐铁论》:“骡驴骆驼,衔尾入塞;脾奚原马,尽为我畜。”杜笃《论都赋》:“虏数亻辰,驱骡驴,驭宛马,鞭是。”《霍去病传》:“单于遂乘六骡。”《匈奴传》:“其奇畜则橐驼、驴骡、是、余、单奚。”《西域传》:“鄯善国有驴马,多橐它,乌乇国有驴,无牛。”而龟兹王学汉家仪,外国人皆曰:“驴非驴,马非马。若龟兹王所谓骡也,”可见外国之多产此种,而汉人则以为奇畜耳。人亦有以父母异种为名者,《魏书·铁弗刘虎传》:“北人谓胡父鲜卑母为铁弗。”
jūn xíng chí sù wèi míng dì qiǎn sī mǎ yì zhēng liáo dōng, qí shí zì luò yáng chū jūn bù guò sān qiān yú lǐ, ér dì wèn wǎng fǎn jǐ rì? yì duì yǐ" wǎng bǎi rì, gōng bǎi rì, hái bǎi rì, yǐ liù shí rì wèi xiū xī, rú cǐ yī nián zú yǐ." cǐ yóu shì gǔ rén shī xíng rì sān shí lǐ zhī yí yì. xià hóu yuān wèi jiāng, fù jí jí, cháng chū dí zhī bù yì, jūn zhōng wèi zhī yǔ yuē:" diǎn jūn xiào wèi xià hóu yuān, sān rì wǔ bǎi, liù rì yī qiān." cǐ kě ǒu yòng zhī yú èr sān bǎi lǐ zhī jìn, bù rán bǎi lǐ ér qū lì zhě jué shàng jiàng, gù bīng jiā suǒ jì yě.
○军行迟速魏明帝遣司马懿征辽东,其时自雒阳出军不过三千余里,而帝问往返几日?懿对以“往百日,攻百日,还百日,以六十日为休息,如此一年足矣。”此犹是古人师行日三十里之遗意。夏侯渊为将,赴急疾,常出敌之不意,军中为之语曰:“典军校尉夏侯渊,三日五百,六日一千。”此可偶用之于二三百里之近,不然百里而趋利者蹶上将,固兵家所忌也。
mù yīng fǒu wǎ dù jūn shǐ jì huái yīn hóu chuán:" cóng xià yáng yǐ mù yīng fǒu wǎ dù jūn." fú qián yuē:" yǐ mù yā fù yīng fǒu wǎ yǐ dù shì yě. gǔ wén jiǎn, bù yán fù ěr." wú zhì sūn jìng chuán:" cè zhà lìng jūn zhōng, cù jù yīng fǒu shù bǎi kǒu fēn jūn, yè tóu chá dú." yì cǐ fǎ yě. qí zhuàng tú yú yù lóng dé bīng héng, wèi zhī wèng fá.
○木罂〈缶瓦〉渡军《史记·淮阴侯传》:“从夏阳以木罂〈缶瓦〉渡军。”服虔曰:“以木押缚罂〈缶瓦〉以渡是也。古文简,不言缚尔。”《吴志·孙静传》:“策诈令军中,促具罂缶数百口分军,夜投查渎。”亦此法也。其状图于喻龙德《兵衡》,谓之瓮筏。
hǎi shī hǎi dào yòng shī, gǔ rén gài lǚ xíng zhī yǐ. wú xú chéng lǜ zhōu shī zì hǎi rù qí: cǐ sū zhōu xià hǎi zhì shān dōng zhī lù. yuè wáng gōu jiàn mìng fàn lǐ shé yōng lǜ shī yán hǎi sù huái, yǐ jué wú lù, cǐ zhè dōng xià hǎi zhì huái shàng zhī lù. táng tài zōng qiǎn qiáng wěi yú jiàn nán fá mù zào zhōu jiàn, zì wū xiá dǐ jiāng yáng, qū lái zhōu, cǐ guǎng líng xià hǎi zhì shān dōng zhī lù. hàn wǔ dì qiǎn lóu chuán jiāng jūn yáng pú cóng qí fú bó hǎi, jī cháo xiǎn wèi míng dì qiǎn rǔ nán tài shǒu tián yù dū qīng zhōu zhū jūn, zì hǎi dào tǎo gōng sūn yuān qín fú jiān qiǎn shí yuè lǜ qí yī wàn, zì dōng lái chū yòu jìng xí hé lóng táng tài zōng fá gāo lí, mìng zhāng liàng lǜ zhōu shī zì dōng lái dù hǎi qū píng rǎng xuē wàn chè lǜ jiǎ shì sān wàn, zì dōng lái dù hǎi rén yā lǜ shuǐ: cǐ shān dōng xià hǎi zhì liáo dōng zhī lù. hàn wǔ dì qiǎn zhōng dài fū yán zhù, fā kuài jī bīng fú hǎi jiù dōng ōu héng hǎi jiāng jūn hán shuō zì jù zhāng fú hǎi jī dōng yuè: cǐ zhè jiāng xià hǎi zhì fú jiàn zhī lù. liú yù qiǎn sūn chù shěn tián yú zì hǎi dào xí pān yú, cǐ jīng kǒu xià hǎi zhì guǎng dōng zhī lù. suí fá chén, wú zhōu cì shǐ xiāo qiǎn yàn róng yǐ zhōu shī zì dōng hǎi zhì wú, cǐ yòu huái běi xià hǎi ér zhì sū zhōu yě. gōng sūn dù yuè hǎi gōng dōng lái zhū xiàn, hóu xī yì zì píng lú fú hǎi jù qīng zhōu, cǐ yòu liáo dōng xià hǎi ér zhì shān dōng yě. sòng lǐ bǎo zì jiāng yīn lǜ zhōu shī bài jīn bīng yú jiāo xī zhī shí jiù dǎo, cǐ yòu jiāng nán xià hǎi ér zhì shān dōng yě. cǐ jiē gǔ rén hǎi dào yòng shī zhī xiào.
○海师海道用师,古人盖屡行之矣。吴徐承率舟师自海入齐:此苏州下海至山东之路。越王勾践命范蠡、舌庸率师沿海溯淮,以绝吴路,此浙东下海至淮上之路。唐太宗遣强伟于剑南伐木造舟舰,自巫峡抵江、扬,趋莱州,此广陵下海至山东之路。汉武帝遣楼船将军杨仆从齐浮渤海,击朝鲜;魏明帝遣汝南太守田豫督青州诸军,自海道讨公孙渊;秦苻坚遣石越率骑一万,自东莱出右径袭和龙;唐太宗伐高丽,命张亮率舟师自东莱渡海趋平壤;薛万彻率甲士三万,自东莱渡海人鸭绿水:此山东下海至辽东之路。汉武帝遣中大夫严助,发会稽兵浮海救东瓯;横海将军韩说自句章浮海击东越:此浙江下海至福建之路。刘裕遣孙处、沈田于自海道袭番禺,此京口下海至广东之路。隋伐陈,吴州刺史萧遣燕荣以舟师自东海至吴,此又淮北下海而至苏州也。公孙度越海攻东莱诸县,侯希逸自平卢浮海据青州,此又辽东下海而至山东也。宋李宝自江阴率舟师败金兵于胶西之石臼岛,此又江南下海而至山东也。此皆古人海道用师之效。
hǎi yùn táng shí hǎi yùn zhī shì bù xiáng yú shǐ. gài liǔ chéng xiàn méi zhī hòu, zhì kāi yuán zhī chū, xīn lì zhì suǒ, nǎi zhuǎn dōng nán zhī sù yǐ xiǎng zhī ěr, jí qí shù yì yǐ chéng, zé bù fù zī yú zhuǎn yùn, fēi ruò yuán shí yǐ cǐ wéi héng zhì yě. jiù táng shū sòng qìng lǐ chuán: zhāng jiǔ líng bó shì yì yuē:" yíng zhōu zhèn bǐ róng yí, è hóu duàn bì, nì zé zhì qí sǐ mìng, shùn zé wèi qí zhǔ rén, shì chēng lè dōu, qí lái shàng yǐ. wǎng yuán zhào zuò mù, yù zhī fēi cái. zì jīng huī fèi, biàn zhǎng kòu niè. dà míng lín xià, shèng móu dú duàn, huī zǔ zōng zhī jiù, fù dà yǔ zhī jī, yǐ shù qiān zhī yì tú, wú jiǎ bīng zhī qiáng wèi, zhǐ qī suì wǎng, bǐng mìng ér xíng, yú shì liàng běn zhù, zhí gǔ, qīn zǒng qí yì, bù qiān suǒ lǜ, bǐ liǔ chéng wèi jīn tāng zhī xiǎn, lín hú shēng fù xīn zhī jí. xún ér bà hǎi yùn, shōu suì chǔ, biān tíng yàn rán, hé shuò wú rǎo, yǔ fū xīng shī zhī fèi zhuǎn shū zhī láo, jiào qí yōu liè, shú wèi lì hài?" cǐ bà hǎi yùn zhī yī zhèng. jiù táng shū yì zōng jì: xián tōng sān nián, nán mán xiàn jiāo chǐ, zhēng zhū dào bīng fù lǐng nán. shí xiāng chún sù yùn, gōng yì jiān nán, jūn tún guǎng zhōu fá shí. rùn zhōu rén chén shí yì quē shàng shū yán:" jiāng xī hú nán sù liú yùn làng, bù jì jūn shī, shì zú shí jǐn zé sàn, cǐ yí shēn lǜ. chén yǒu qí jì yǐ kuì nán jūn." tiān zǐ zhào jiàn, shí yīn zòu:" chén dì tīng sī céng rèn léi zhōu cì shǐ, jiā rén suí hǎi chuán zhì fú jiàn. wǎng lái dà chuán yì zhī, kě zhì qiān dàn. zì fú jiàn zhuāng chuán, bù yī yuè zhì guǎng zhōu. dé chuán shù shí sōu, biàn kě zhēn sān wàn dàn zhì guǎng fǔ." yòu yǐn liú hǎi lù jìn jūn pò lú xún gù shì. sǎo zhèng shì zhī, yǐ shí wèi yán tiě xún guān, wǎng suǒ zi yuàn zhuān dū hǎi yùn, yú shì kāng chéng xùn zhī jūn jiē bù quē gōng.
○海运唐时海运之事不详于史。盖柳城陷没之後,至开元之初,新立治所,乃转东南之粟以饷之耳,及其树艺已成,则不复资于转运,非若元时以此为恒制也。《旧唐书·宋庆礼传》:张九龄驳谥议曰:“营州镇彼戎夷,扼喉断臂,逆则制其死命,顺则为其主人,是称乐都,其来尚矣。往缘赵作牧,驭之非才。自经隳废,便长寇孽。大明临下,圣谋独断,恢祖宗之旧,复大禹之迹,以数千之役徒,无甲兵之强卫,指期遂往,禀命而行,于是量畚筑,执鼓,亲总其役,不愆所虑,俾柳城为金汤之险,林胡生腹心之疾。寻而罢海运,收岁储,边庭晏然,河朔无扰,与夫兴师之费、转输之劳,较其优劣,孰为利害?”此罢海运之一证。《旧唐书·懿宗纪》:咸通三年,南蛮陷交耻,征诸道兵赴岭南。时湘、淳溯运,功役艰难,军屯广州乏食。润州人陈石诣阙上书言:“江西、湖南溯流运浪,不济军师,士卒食尽则散,此宜深虑。臣有奇计以馈南军。”天子召见,石因奏:“臣弟听思曾任雷州刺史,家人随海船至福建。往来大船一只,可致千石。自福建装船,不一月至广州。得船数十艘,便可臻三万石至广府。”又引刘海路进军破卢循故事。扫政是之,以石为盐铁巡官,往所子院专督海运,于是康承训之军皆不阙供。
shāo huāng shǒu biān jiàng shì, měi zhì qiū yuè cǎo kū, chū sài zòng huǒ, wèi zhī shāo huāng, táng shū:" qì dān měi rù kòu yōu jì, liú rén gōng suì liáo sāi xià cǎo, shǐ bù dé liú mù, mǎ duō sǐ, qì dān nǎi qǐ méng" shì yě, qí fǎ zì qī guó shí yǐ yǒu zhī. qū guó cè:" gōng sūn yǎn wèi yì qú jūn yuē:' zhōng guó wú shì yú qín, zé qín qiě shāo ruì, huò jūn zhī guó.'"
○烧荒守边将士,每至秋月草枯,出塞纵火,谓之烧荒,《唐书》:“契丹每入寇幽、蓟,刘仁恭岁燎塞下草,使不得留牧,马多死,契丹乃乞盟”是也,其法自七国时已有之。蛐国策》:“公孙衍谓义渠君曰:‘中国无事于秦,则秦且烧芮,获君之国。’”
yīng zōng shí lù:" zhèng tǒng qī nián shí yī yuè, jǐn yī wèi zhǐ huī qiān shì wáng yīng yán:' yù lǔ mò shàn yú shāo huāng, gài lǔ zhī shì zhě mǎ, mǎ zhī suǒ shì zhě cǎo. jìn lái shāo huāng, yuǎn zhě bù guò bǎi lǐ, jìn zhě wǔ liù shí lǐ, lǔ mǎ lái qīn, bàn rì kě zhì, qǐ chì biān jiāng, yù qiū shēn, lǜ bīng yuē rì tóng chū, shù bǎi lǐ wài zòng huǒ fén shāo, shǐ lǔ mǎ wú shuǐ cǎo kě shì, rú cǐ zé zài wǒ suī yǒu yī shí zhī láo, ér yī dōng zuò chén kě ān yǐ.'" hàn lín yuàn biān xiū xú chéng yì qǐng měi nián jiǔ yuè, jǐn chì zuò yíng jiàng guān xún biān, fēn wéi sān lù: yī chū xuān fǔ dǐ chì chéng dú shí, yī chū dà tóng dǐ wàn quán, yī chū shān hǎi dǐ liáo dōng. bèi chū sài sān wǔ bǎi lǐ, shāo huāng" shào le. rú yù biān kòu chū mò, jí xiàng jī jiǎo shā. cǐ xiān cháo shāo huāng jiù zhì, chéng shǒu biān zhī liáng fǎ yě.
《英宗实录》:“正统七年十一月,锦衣卫指挥佥事王瑛言:‘御卤莫善于烧荒,盖卤之恃者马,马之所恃者草。近来烧荒,远者不过百里,近者五六十里,卤马来侵,半日可至,乞敕边将,遇秋深,率兵约日同出,数百里外纵火焚烧,使卤马无水草可恃,如此则在我虽有一时之劳,而一冬坐臣可安矣。’”翰林院编修徐呈亦请每年九月,尽敕坐营将官巡边,分为三路:一出宣府抵赤城独石,一出大同抵万全,一出山海抵辽东。备出塞三五百里,烧荒“哨了。如遇边寇出没,即相机剿杀。此先朝烧荒旧制,诚守边之良法也。
jiā bīng gǔ zhī wèi jiāng zhě bì yǒu sù yù zhī zú. chūn qiū chuán:" rǎn qiú yǐ wǔ chéng rén sān bǎi wèi jǐ tú zú." hòu hàn shū zhū rén juàn chuán:" jiāo chǐ zéi fǎn, bài rén juàn cì shǐ, lìng guò běn jùn jiǎn mù jiā bīng, zhāng yàn kòu hé nèi, bī jìn jīng shī, chū rén juàn wèi hé nèi tài shǒu, jiāng jiā bīng jī què zhī." sān guó zhì lǚ qián chuán:" lǐng tài shān tài shǒu, jiāng jiā bīng dào jùn. guō zǔ gōng sūn dú děng jiē jiàng." jìn shū wáng hún chuán:" wèi sī tú, chǔ wáng wěi jiāng hài rǔ nán wáng liàng, hún cí jí guī, dì yǐ jiā bīng qiān yú rén bì mén jù wěi, wěi bù gǎn bī."
○家兵古之为将者必有素豫之卒。《春秋传》:“冉求以武城人三百为己徒卒。”《後汉书·朱亻隽传》:“交耻贼反,拜亻隽刺史,令过本郡简募家兵,张燕寇河内,逼近京师,出亻隽为河内太守,将家兵击却之。”《三国志·吕虔传》:“领泰山太守,将家兵到郡。郭祖、公孙犊等皆降。”《晋书·王浑传》:“为司徒,楚王玮将害汝南王亮,浑辞疾归,第以家兵千余人闭门距玮,玮不敢逼。”
shǎo lín sēng bīng shǎo lín sì zhōng yǒu táng tài zōng wèi qín wáng shí cì sì sēng jiào, qí cí yuē:" wáng shì chōng dāo qiè fēi jù, gǎn wéi tiān cháng. fǎ shī děng bìng néng shēn wù jǐ biàn, zǎo shí miào yīn, qín bǐ xiōng niè, kuò zī jìng tǔ. wén yǐ xīn shàng, bù kě sī yì. jīn dōng dōu wēi jí, dàn xī tiǎn chú. bìng yí miǎn zhōng mào gōng, yǐ chuí lìng fàn." shì shí lì gōng shí yǒu sān rén, péi cuī shǎo lín sì bēi suǒ chēng zhì cāo huì chǎng tán zōng děng, wéi tán zōng bài dà jiàng jūn, yú bù shòu guān, cì dì sì shí qǐng, cǐ shǎo lín sēng bīng suǒ qǐ. kǎo zhī wèi shū: xiào wǔ dì xī bēn, yǐ wǔ qiān qí sù yú lí xī yáng wáng bié shě. shā mén dōu wéi nà huì zhēn fù xǐ chí qiān niú dāo yǐ cóng. jiù táng shū: yuán hé shí nián, sōng shān sēng yuán jìng yǔ zī qīng jié dù shǐ lǐ shī dào móu fǎn, jié yǒng shì shù bǎi rén, fú yú dōng dōu jìn zòu yuàn. chéng luò chéng wú bīng, yù qiè fā fén shāo gōng diàn. xiǎo jiàng yáng jìn lǐ zài xīng gào biàn, liú shǒu lǚ yuán yīng nǎi chū bīng wéi zhī, zéi tū wéi ér chū, rù sōng yuè shān péng, jǐn qín zhī. sòng shǐ: fàn zhì xū yǐ sēng zhào zōng yìn chōng xuān xún sī cān yì guān, jiān jié zhì jūn mǎ. zōng yìn yǐ sēng wèi yī jūn, hào zūn shèng duì. tóng zǐ xíng wéi yī jūn, hào jìng shèng duì. rán zé sōng luò zhī jiān, gù shì yǒu yì sēng yǐ.
○少林僧兵少林寺中有唐太宗为秦王时《赐寺僧教》,其辞曰:“王世充叨窃非据,敢违天常。法师等并能深悟几变,早识妙因,擒彼凶孽,廓兹净土。闻以欣尚,不可思议。今东都危急,旦夕殄除。并宜勉终茂功,以垂令范。”是时立功十有三人,裴催《少林寺碑》所称志操、惠场、昙宗等,惟昙宗拜大将军,余不受官,赐地四十顷,此少林僧兵所起。考之《魏书》:孝武帝西奔,以五千骑宿于厘西扬王别舍。沙门都维那、惠臻负玺持千牛刀以从。《旧唐书》:元和十年,嵩山僧圆净与淄青节度使李师道谋反,结勇士数百人,伏于东都进奏院。乘洛城无兵,欲窃发焚烧宫殿。小将杨进、李再兴告变,留守吕元膺乃出兵围之,贼突围而出,入嵩岳山棚,尽擒之。《宋史》:范致虚以僧赵宗印充宣巡司参议官,兼节制军马。宗印以僧为一军,号尊胜队。童子行为一军,号净胜队。然则嵩洛之间,固世有异僧矣。
jiā jìng zhōng, shǎo lín zēng yuè kōng shòu dū du wàn biǎo xí, yù wō yú sōng jiāng, qí tú sān shí yú rén, zì wèi bù wǔ, chí tiě bàng jī shā wō shén zhòng, jiē zhàn sǐ. jiē hū, néng zhí gān gē yǐ hàn jiāng chǎng, zé bù dé yǐ qí kūn tú ér wài zhī yǐ. sòng jìng kāng shí, yǒu wǔ tái sēng zhēn bǎo, yǔ qí tú xí wǔ shì yú shān zhōng. qīn zōng zhào duì biàn diàn, mìng zhī hái shān, jù bīng jù jīn. zhòu yè kǔ zhàn, sì shě jǐn fén, wèi jīn suǒ de, yòu quàn bǎi fāng, zhōng bù gù, yuē:" wú fǎ zhōng yǒu kǒu huí zhī zuì, wú jì xǔ sòng huáng dì yǐ sǐ, qǐ dāng wàng yán yě!" yí rán shòu lù. ér dé yòu zhī mò, cháng zhōu yǒu wàn ān sēng qǐ yì zhě, zuò shī yuē:" shí wēi liáo zuò jiāng, shì dìng fù wèi sēng." qí yì yǒu tú yáng shuō zhī yí yì zhě zāi.
嘉靖中,少林憎月空受都督万表檄,御倭于松江,其徒三十余人,自为部伍,持铁棒击杀倭甚众,皆战死。嗟乎,能执干戈以捍疆场,则不得以其髡徒而外之矣。宋靖康时,有五台僧真宝,与其徒习武事于山中。钦宗召对便殿,命之还山,聚兵拒金。昼夜苦战,寺舍尽焚,为金所得,诱劝百方,终不顾,曰:“吾法中有口回之罪,吾既许宋皇帝以死,岂当妄言也!”怡然受戮。而德佑之末,常州有万安僧起义者,作诗曰:“时危聊作将,事定复为僧。”其亦有屠羊说之遗意者哉。
máo hú lú bīng yuán shǐ shùn dì jì:" zhì zhèng shí sān nián, lì nán yáng dèng zhōu děng chù máo hú lú yì bīng wàn hù fǔ, mù tǔ rén wéi jūn, miǎn qí chāi yì, lìng fáng chéng zì xiào. yīn qí xiāng rén zì xiāng tuán jié, hào máo hú lú jūn, gù yǐ míng zhī." duǒ ěr zhí bān chuán:" jīn shāng yì bīng yǐ shòu pí wèi shǐ fáng rú hù, hào máo hú lú jūn, shén jīng ruì." dà xué yǎn yì bǔ:" jīn táng dèng shān jū zhě, yǐ dú yào zì shǐ yǐ shè shòu, yìng xián ér dǎo, wèi zhī máo hú lú."
○毛葫芦兵《元史·顺帝纪》:“至正十三年,立南阳、邓州等处毛葫芦义兵万户府,募土人为军,免其差役,令防城自效。因其乡人自相团结,号毛葫芦军,故以名之。”《朵尔直班传》:“金商义兵以兽皮为矢房如瓠,号毛葫芦军,甚精锐。”《大学衍义补》:“今唐、邓山居者,以毒药渍矢以射兽,应弦而倒,谓之毛葫芦。”
chéng huà sān nián, guó zǐ jiàn xué lù huáng míng yì yán:" sòng shí duō gāng xiàn yí wèi guān, yòng bái cao dāo zi bīng pò zhī." bái cao dāo zi zhě, jí jīn zhī mín zhuàng yě.
成化三年,国子监学录黄明义言:“宋时多刚县夷为冠,用白{艹刀}子兵破之。”白{艹刀}子者,即今之民壮也。
fāng yīn wǔ fāng zhī yǔ suī gè bù tóng, rán shǐ yǒu tiān xià zhī shí ér cāo yī xiāng zhī yīn, yì jūn zǐ zhī suǒ bù qǔ yě. gù zhòng yóu zhī yàn, fū zǐ bìng zhī hóng shé zhī rén, yú yú suǒ chì. ér sòng shū wèi gāo zǔ suī" lèi yè jiāng nán, chǔ yán wèi biàn, yǎ dào fēng liú wú wén yān ěr". yòu wèi cháng shā wáng dào lián" sù wú cái néng, yán yīn shén chǔ, jǔ zhǐ shī wéi, duō zhū bǐ zhuō". shì shuō yán:" liú zhēn zhǎng jiàn wáng chéng xiàng, jì chū, rén wèn jiàn wáng gōng yún hé? dá yuē:' wèi jiàn tā yì, wéi wén zuò wú yǔ ěr.'" yòu yán:" wáng dà jiàng jūn nián shào shí, jiù yǒu tián shè míng, yǔ yīn yì chǔ." yòu yán:" zhī dào lín rén dōng, jiàn wáng yú yóu xiōng dì hái, rén jiān jiàn zhū wáng hé rú? dá yuē:' jiàn yī qún bái xiàng niǎo, dàn wén huàn yā yā shēng.'" běi shǐ wèi dān yáng wáng liú chǎng ā mà tóng pú, yīn zá yí xià. suī zài gōng zuò, zhū wáng měi wǔ nòng zhī. fū yǐ chuàng yè zhī jūn, zhōng xīng zhī xiāng, bù miǎn shí rén zhī yì, ér kuàng yú shì dài fū hū. běi qí yáng xin yīn chēng péi yàn zhī yuē:" hé dōng shì zú, jīng guān bù shǎo, wéi cǐ jiā xiōng dì quán wú xiāng yīn." qí suǒ jiàn kě zhī yǐ. zhì yú zhù shū zuò wén, yóu jì lǐ sú. gōng yáng duō qí yán, huái nán duō chǔ yǔ, ruò yì zhuàn lún yǔ hé cháng yǒu yī zì zāi. ruò nǎi jiǎng jīng shòu xué, mí chóng wén yán, shì yǐ sūn xiáng jiǎng xiǎn céng xí zhōu guān, ér yīn guāi chǔ xià, zé xué tú bù zhì lǐ yè xīng xué wèn shēn bó, ér jiù yīn bù gǎi, zé wèi liáng rén suǒ xiào. yóu xià rén shì yīn cí bǐ lòu, fēng cāo chī liàng zhuō, zé yán zhī tuī bù yuàn yǐ wéi ér shī. shì zé wéi jūn yú wèi néng tōng tiān xià zhī zhì, gài bì zì qí fā yán shǐ yě.
○方音五方之语虽各不同,然使友天下之十而操一乡之音,亦君子之所不取也。故仲由之彦,夫子病之;鸿舌之人,盂于所斥。而《宋书》谓高祖虽“累叶江南,楚言未变,雅道风流无闻焉尔”。又谓长沙王道怜“素无才能,言音甚楚,举止施为,多诸鄙拙”。《世说》言:“刘真长见王丞相,既出,人问见王公云何?答曰:‘未见他异,惟闻作吴语耳。’”又言:“王大将军年少时,旧有田舍名,语音亦楚。”又言:“支道林人东,见王于猷兄弟还,人间见诸王何如?答曰:‘见一群白项鸟,但闻唤哑哑声。’”《北史》谓丹杨王刘昶呵骂僮仆,音杂夷夏。虽在公坐,诸王每侮弄之。夫以创业之君,中兴之相,不免时人之议,而况于士大夫乎。北齐杨忄音称裴谳之曰:“河东士族,京官不少,惟此家兄弟全无乡音。”其所贱可知矣。至于著书作文,尤忌俚俗。《公羊》多齐言,《淮南》多楚语,若《易》传、《论语》何尝有一字哉。若乃讲经授学,弥重文言,是以孙详、蒋显曾习《周官》,而音乖楚夏,则学徒不至;李业兴学问深博,而旧音不改,则为梁人所笑。邮下人士音辞鄙陋,风操蚩量拙,则颜之推不愿以为儿师。是则惟君于为能通天下之志,盖必自其发言始也。
jīn shǐ guó yǔ jiě xù yuē:" jīn wén shàng shū cí duō qí sè, gài yì dāng shì zhī fāng yīn yě." xún zǐ měi yán:" àn chǔ cí měi yán' qiāng', jiē fāng yīn." liú xié wén xīn diāo lóng yún:" zhāng huà lùn yùn, wèi shì héng duō chǔ, kě wèi xián líng jūn zhī shēng yú, shī huáng zhōng zhī zhèng xiǎng yě."
《金史·国语解》序曰:“今文《尚书》辞多奇涩,盖亦当世之方音也。”荀子每言:“案《楚辞》每言‘羌’,皆方音。”刘勰《文心雕龙》云:“张华论韵,谓士衡多楚,可谓衔灵均之声余,失黄钟之正响也。”
guó yǔ hòu wèi chū dìng zhōng yuán, jūn róng hào lìng jiē běn guó yǔ. hòu rǎn huá sú, duō bù néng tōng, gù lù qí běn yán xiāng chuán jiào xí, wèi zhī guó yǔ. xiào wén dì mìng hóu fú hóu kě xī líng yǐ guó yǔ yì xiào jīng zhī zhǐ, jiào yú guó rén, wèi zhī guó yǔ xiào jīng. ér lì kǎo hòu wèi běi qí èr shū, ruò yú wēi yǐ míng jiě běi rén yǔ, chì zài zhù zuò, yǐ bèi tuī fǎng sūn qiān yǐ tōng xiān bēi yǔ, xuān chuán hào lìng zǔ yǐ jiě bēi yǔ miǎn zuì, fù cān xiāng fǔ liú shì qīng yǐ néng tōng sì yì yǔ, wèi dāng shí dì yī, hòu zhǔ mìng zuò tū jué yǔ fān niè jīng, yǐ yí tū jué kè hán. bìng jiàn yù shí zhǔ, chǒng jué qún liáo. rán qí guān míng zhì dù wú yī bù yòng hàn yǔ. ér wèi xiào wén tài hé shí jiǔ nián liù yuè jǐ hài zhào:" bù dé yǐ běi sú zhī yǔ yán yú cháo tíng, wéi zhě miǎn suǒ jū guān." běi qí shū gāo áng chuán:" yú shí xiān bēi gòng qīng zhōng huá cháo shì, wéi dàn fú yú áng. gāo zǔ měi shēn lìng sān jūn, cháng xiān bēi yǔ áng ruò zài liè, zé wèi huá yán." xiào wén yòng xià biàn yí zhī zhǔ, qí shén wǔ yì yīng xióng yǒu dà lüè zhě yě. qì dān piān jū běi chuí, shǐ yǐ běn guó zhī yán wèi guān míng hào lìng, ér liáo shǐ chuàng lì guó yǔ jiě yī piān, zì shì jīn yuán yì duō xún zhī, ér běi sú zhī yǔ suì zài zhī shǐ shū, chuán yú hòu dài yǐ.
○国语後魏初定中原,军容号令皆本国语。後染华俗,多不能通,故录其本言相传教习,谓之国语。孝文帝命侯伏、侯可、悉陵以国语译《孝经》之旨,教于国人,谓之《国语孝经》。而历考《後魏》、《北齐》二书,若盂威以明解北人语,敕在著作,以备推访;孙搴以通鲜卑语,宣传号令;祖以解卑语免罪,复参相府;刘世清以能通四裔语,为当时第一,後主命作突厥语翻《涅经》,以遗突厥可汗。并见遇时主,宠绝群僚。然其官名制度无一不用汉语。而魏孝文太和十九年六月己亥诏:“不得以北俗之语言于朝廷,违者免所居官。”北齐书·高昂传》:“于时鲜卑共轻中华朝士,唯惮服于昂。高祖每申令三军,常鲜卑语;昂若在列,则为华言。”孝文用夏变夷之主,齐神武亦英雄有大略者也。契丹偏居北陲,始以本国之言为官名号令,而《辽史》创立《国语解》一篇,自是金元亦多循之,而北俗之语遂载之史书,传于後代矣。
hòu wèi píng yáng gōng pī chuán:" pī yǎ ài běn fēng, bù dá xīn shì. zhì yú biàn sú qiān tān, gǎi guān zhì fú, jìn jué jiù yán, jiē suǒ bù yuàn. dì yì bù bī zhī, dàn yòu shì dà lǐ, lìng qí bù shēng tóng yì." biàn sú zhī nán rú cǐ. jīn zé tuò bá yǔ wén zhī yǔ bù chuán yú shǐ cè zhě yǐ dàng rán wú yú, yī shí zhòng chǔ zhī lín gù bù néng shèng sān jì qiān yīn zhī huà yě.
後魏《平阳公丕传》:“丕雅爱本风,不达新式。至于变俗迁滩,改官制服,禁绝旧言,皆所不愿。帝亦不逼之,但诱示大理,令其不生同异。”变俗之难如此。今则拓跋宇文之语不传于史册者已荡然无余,一时众楚之淋固不能胜三纪迁殷之化也。
hòu táng kāng fú shàn zhū fān yǔ. míng zōng tīng zhèng zhī xiá, měi zhào rù biàn diàn, zī fǎng shí shì, fú jí yǐ zhe yǔ zòu zhī. shū mì shǐ ān zhòng huì è yān, cháng miàn jiè zhī yuē:" kāng fú dàn luàn zòu shì, yǒu rì zhǎn zhī!"
後唐康福善诸蕃语。明宗听政之暇,每召入便殿,咨访时事,福即以著语奏之。枢密使安重诲恶焉,尝面戒之曰:“康福但乱奏事,有日斩之!”
wài guó fēng sú lì jiǔ zhōu zhī fēng sú, kǎo qián dài zhī shǐ shū, zhōng guó zhī bù rú wài guó zhě yǒu zhī yǐ. liáo shǐ yán:" qì dān bù zú shēng shēng zhī zī yǎng jǐ xù mù, jī máo yǐn dòng, yǐ wéi yī shí. gè ān jiù fēng, niǔ xí láo shì, bú jiàn fēn huá yì wù ér qiān gù. jiā jǐ rén zú, róng bèi zhěng wán, zú zhī hǔ shì sì fāng, qiáng cháo ruò fù." jīn shǐ:" shì zōng cháng wèi zǎi chén yuē:' zhèn jiàn nǚ zhí fēng sú, qì jīn bù wàng. jīn zhī yàn yǐn yīn yuè jiē xí hàn fēng, fēi zhèn xīn suǒ hǎo, dōng gōng bù zhī nǚ zhí fēng sú, dì yǐ zhèn gù, yóu shàng cún zhī, kǒng yì rì yī biàn cǐ fēng, fēi cháng jiǔ zhī jì.'" tā rì yǔ chén xià lùn jí gǔ jīn, yòu yuē:"' nǚ zhí jiù fēng, suī bù zhī shū, rán qí jì tiān dì, jìng qīn qī, zūn qí lǎo, jiē bīn kè, xìn péng yǒu, lǐ yì kuǎn qǔ, jiē chū zì rán, qí shàn yǔ gǔ shū suǒ zài wú yì. rǔ bèi bù kě wàng yě.' nǎi jìn nǚ zhí rén bù dé gǎi chēng hàn xìng, xué nán rén yī zhuāng, fàn zhě dǐ zuì." yòu yuē:" nǚ zhí jiù fēng, fán jiǔ shí huì jù, yǐ qí shè wéi lè, jīn zé yì qí shuāng lù, yí xī jìn zhǐ, lìng xí qí shè," yòu yuē:" liáo bù wàng jiù sú, zhèn yǐ wéi shì. hǎi líng xí xué hàn rén fēng sú, shì wàng běn yě. ruò yī guó jiā jiù fēng, sì jìng kě yǐ wú yú, cǐ cháng jiǔ zhī jì yě." shào shì wén jiàn lù yán:" huí hé fēng sú pǔ hòu, jūn chén zhī děng bù shèn yì, gù zhòng zhì zhuān yī, jìn jiàn wú dí. zì yǒu gōng yú táng, cì yí fēng yú. dēng lǐ kè hán shǐ zì zūn dà, zhù gōng shì yǐ jū, fù rén yǒu fěn dài wén xiù zhī shì. zhōng guó wèi zhī xū hào, ér qí sú yì huài. xī zhě jì gōng móu fù zhī yán:" quǎn róng shù, néng shuài jiù dé, ér shǒu zhōng chún gù.' yóu yú zhī duì mù gōng yán:' róng yí zhī sú, shàng hán chún dé, yǐ yù qí xià xià huái zhōng xìn, yǐ shì qí shàng.' yī guó zhī zhèng yóu yī shēn zhī zhì, qí suǒ yǐ yǒu guó ér zhǎng, shì yòng cǐ dào yě. jí hū jiàn jū rì jiǔ, jiān rǎn huá fēng, bù wù shī shū, wéi zhēng wán hǎo, fú shì jìng yú wú děng, cái huì yì yú mí yòng, jiāo yín jīn kuǎ, jìn yǐ chéng xí, yú shì zhōng xíng yǒu biàn sú zhī jī, jiǎ shēng yǒu wǔ ěr zhī cè. yòu qí mò yě, zé yǒu rú zhāng zhāo yuǎn yǐ huáng dì huáng zǐ xǐ pái yōu, shì jī qiè, ér bo shā tuó zhī bù yǒng zhāng shùn mín jiàn dà sūn hǎo yīn yuè měi shū míng chá gǔ huà, ér zhī qì dān zhī jiāng wáng. hòu zhī jūn zǐ chéng jiān yú sī, zé zhī suǒ yǐ shèng zhī zhī dào yǐ."
○外国风俗历九州之风俗,考前代之史书,中国之不如外国者有之矣。《辽史》言:“契丹部族生生之资仰给畜牧,绩毛饮湩,以为衣食。各安旧风,狃习劳事,不见纷华异物而迁故。家给人足,戎备整完,卒之虎视四方,强朝弱附。”《金史》:“世宗尝谓宰臣曰:‘朕见女直风俗,迄今不忘。今之燕饮音乐皆习汉风,非朕心所好,东宫不知女直风俗,第以朕故,犹尚存之,恐异日一变此风,非长久之计。’”他日与臣下论及古今,又曰:“‘女直旧风,虽不知书,然其祭天地,敬亲戚,尊耆老,接宾客,信朋友,礼意款曲,皆出自然,其善与古书所载无异。汝辈不可忘也。’乃禁女直人不得改称汉姓,学南人衣装,犯者抵罪。”又曰:“女直旧风,凡酒食会聚,以骑射为乐,今则奕棋、双陆,宜悉禁止,令习骑射,”又曰:“辽不忘旧俗,朕以为是。海陵习学汉人风俗,是忘本也。若依国家旧风,四境可以无虞,此长久之计也。”《邵氏闻见录》言:“回纥风俗朴厚,君臣之等不甚异,故众志专一,劲健无敌。自有功于唐,赐遗丰腴。登里可汗始自尊大,筑宫室以居,妇人有粉黛文绣之饰。中国为之虚耗,而其俗亦坏。昔者祭公谋父之言:“犬戎树,能帅旧德,而守终纯固。’由余之对穆公言:‘戎夷之俗,上含淳德,以遇其下;下怀忠信,以事其上。’一国之政犹一身之治,其所以有国而长,世用此道也。及乎荐居日久,渐染华风,不务《诗》《书》,唯徵玩好,服饰竟于无等,财贿溢于靡用,骄淫矜侉,浸以成习,于是中行有变俗之讥,贾生有五饵之策。又其末也,则有如张昭远以皇弟、皇子喜徘优,饰姬妾,而卜沙陀之不永;张舜民见大孙好音乐、美姝、名茶、古画,而知契丹之将亡。後之君子诚监于斯,则知所以胜之之道矣。”
shǐ jì yán:" xiōng nú yù jiǔ zhě bù guò shí rì, yī guó zhī qiú bù guò shù rén." yán tiě lùn yán:" xiōng nú zhī sú lüè yú wén ér mǐn yú shì." sòng dèng sù duì gāo zōng yán:" wài guó zhī qiǎo zài wén shū jiǎn, jiǎn gù sù. zhōng guó zhī huàn zài wén shū fán, fán gù chí." liáo shǐ yán:" cháo tíng zhī shàng, shì jiǎn zhí zhuān, cǐ liáo zhī suǒ yǐ xìng yě."
《史记》言:“匈奴狱久者不过十日,一国之囚不过数人。”《盐铁论》言:“匈奴之俗略于文而敏于事。”宋邓肃对高宗言:“外国之巧在文书简,简故速。中国之患在文书繁,繁故迟。”《辽史》言:“朝廷之上,事简职专,此辽之所以兴也。”
rán zé wài guó zhī néng shèng yú zhōng guó zhě wéi qí jiǎn yì ér yǐ, ruò shě qí suǒ zhǎng ér xiào rén zhī duǎn, wú jiàn qí lì bì yě.
然则外国之能胜于中国者惟其简易而已,若舍其所长而效人之短,吾见其立弊也。
jīn shǐ shí huò zhì yán:" jīn qǐ dōng hǎi, qí sú chún shí, kě yǔ fǎn zhàn. chū rén zhōng xià, mín duō liú wáng, tǔ duō kuàng xián. bīng wēi suǒ jiā, yí lí zhuì zhuì, hé qiú bù huò? yú sī shí zòng bù néng fù jǐng dì gōu xù zhī zhì, ruò yòng táng zhī yǒng yè kǒu fēn yǐ zhì mín chǎn, fàng qí zū yōng diào zhī fǎ yǐ zú guó jì, hé zhì bǎi nián zhī nèi, suǒ wéi jīng huà fēn fēn rán yǔ qí guó xiāng zhōng shǐ xié? qí bì zài yú jí yī shí zhī lì, zhǒng jiǔ huài zhī fǎ. jí qí zhōng yè, bǐ liáo jiǎn pǔ, xí sòng fán rù zhī wén chéng sòng kuān róu, jiā liáo cāo qiè zhī zhèng. shì qì èr guó zhī suǒ zhǎng, ér bìng yòng qí suǒ duǎn yě. fán rù shèng bì zhì yú shāng cái, cāo qiè shèng bì zhì yú hài mín. qì jīn zhī shì, guó yòng yì kuì, mín xīn yì lí, qǐ bù yáo shì yǔ? zuò fǎ bù shèn jué chū, biàn fǎ yǐ jiù qí bì, zhī yì shén yān ěr." qí lùn jīn shí zhī bì zhì wéi míng qiè.
《金史·食货志》言:“金起东海,其俗纯实,可与返占。初人中夏,民多流亡,土多旷闲。兵威所加,遗黎惴惴,何求不获?于斯时纵不能复井地沟洫之制,若用唐之永业口分以制民产,放其租庸调之法以足国计,何至百年之内,所为经画纷纷然与其国相终始邪?其弊在于急一时之利,踵久坏之法。及其中叶,鄙辽俭朴,袭宋繁缛之文;惩宋宽柔,加辽操切之政。是弃二国之所长,而并用其所短也。繁缛胜必至于伤财,操切胜必至于害民。讫金之世,国用易匮,民心易离,岂不繇是与?作法不慎厥初,变法以救其弊,祗益甚焉耳。”其论金时之弊至为明切。
wèi tài wǔ shǐ zhì fǎn nì shā rén hǎo dào zhī fǎ, hào lìng míng bái, zhèng shì qīng jiǎn, ní xì xùn lián dǎi zhī fán bǎi xìng ān zhī. sòng yú jìng yán:" yàn jì zhī dì, xiàn rù qì dān qiě wàn nián, ér mín wáng nán gù xīn zhě, yǐ qì dān zhī fǎ jiǎn yì, yán mài jù jiàn, kē yì bù fán gù yě." shì zé shěng xíng báo liǎn zhī xiào wú suǒ fēn yú zhōng wài yǐ.
魏太武始制反逆、杀人、好盗之法,号令明白,政事清简,尼系讯连逮之烦;百姓安之。宋余靖言:“燕蓟之地,陷入契丹且万年,而民亡南顾心者,以契丹之法简易,盐麦俱贱,科役不烦故也。”是则省刑薄敛之效无所分于中外矣。
xǐ róng wǔ hòu shí, wài guó duō qiǎn zi rù shì, qí lùn qīn líng ā shǐ dé yuán zhēn sūn wàn róng děng, jiē yīn chōng shì zi, dé biàn guān zhōng guó xíng shì, qí hòu jìng wèi biān hài. xiān shì, tiān shòu sān nián zuǒ bǔ quē xuē qiān guāng shàng shū yuē:" chén wén róng xià bù zá, zì gǔ suǒ jiè. mán mò wú xìn, yì dòng nán ān, gù chì jū sài wài, bù ěr zhōng guó. qián shǐ suǒ chēng, qí lái jiǔ yǐ. rán ér dì dé guǎng bèi, yǒu shí cháo yè, yuàn shòu xiàng huà zhī chéng, qǐng nà tī shān zhī lǐ, gòng shì bì zé guī qí fù mǔ zhī guó, dǎo yǐ zhǐ nán zhī chē, cǐ sān wáng zhī shèng diǎn yě, zì hàn wèi yǐ hòu, suì gé qí fēng, wù shì xū míng, wēi qiú shì zi. yù lìng jiě biàn, shǐ xí yì guān, zhù shì jīng shī, bù lìng guī guó, cǐ yòu zhōng yè zhī gù shì yě. jiào qí lì hài, zé sān wáng shì ér hàn wèi fēi lùn qí dé shǐ, zé jù biān cháng ér wēi zhì duǎn. yīn jiàn zài xī, qǐ kě bù lǜ. xī guō qīn xiàn cè yú wǔ huáng, jiāng tǒng nà jiàn yú huì zhǔ, xián yǐ róng dí rén jū, bì shēng shì biàn. jìn dì bù yòng èr chén zhī yuǎn cè, hǎo mù xiàng huà zhī xū míng, zòng qí xí shǐ hàn děng shū, yán zhī yǐ wǔ bù dū wèi, cǐ jiē jì zhī shī yě. qiè wéi tū jué tǔ bō qì dān děng, wǎng yīn rù shì, bìng dāo shū jiǎng. huò zhí dūn dan chi, cè míng róng zhì huò yè jū yǎng xù, gāo bù wèn mén. fú gǎi zhān qiú, yǔ jiān zhōng xià, míng xí hàn fǎ, dǔ yì guān zhī yí mù lǎn cháo zhāng, zhī jīng guó zhī yào. kuī chéng bài yú tú shǐ, chá ān wēi yú gǔ jīn, shí biān sài zhī yíng xū, zhī shān chuān zhī xiǎn yì, huò wěi yǐ jīng lüè zhī gōng, lìng qí zhǎn xiào huò jīn qí shǒu qiū zhī zhì, fàng shǐ guī fān. yú guó jiā suī yǒu guàn dài zhī míng, zài róng rén guǎng qí zòng héng zhī zhì. suī yǒu mù huà zhī měi, gǒu yuè yú dāng shí ér láng zǐ yě xīn, xuán shēng yú yì rì. jí guī bù luò, xiān bù chēng bīng. biān bǐ lí zāi, shí yáo yú cǐ. gù lǎo zǐ yuē:' guó zhī lì qì, bù kě yǐ shì rén.' zài yú qí rén, yóu bù kě yǐ shì zhī, kuàng yú kòu róng hū? jǐn àn chǔ shēn gōng wū chén bēn jìn, ér shǐ yú wú, shǐ qí zi hú yōng wèi wú xíng rén, jiào wú zhàn chén, shǐ zhī pàn chǔ. wú yú shì fá chǔ, qǔ cháo, qǔ jià, kè jí, rù zhōu lái, zi fǎn yī suì qī bèn mìng. qí suǒ yǐ néng móu chǔ, liáng yǐ cǐ yě. yòu àn hàn shū: huán dì qiān wǔ bù xiōng nú yú fén jìn, qí hòu zú yǒu liú shí zhī nán. xiàng shǐ wǔ bù bù xǐ, zé jìn zuò yóu wèi kě liàng yě, xiān bēi bù qiān yōu zhōu, zé mù róng wú zhōng yuán zhī jiàn. yòu àn hàn shū: chén tāng yún:' fū xiōng nú bīng wǔ ér dāng hàn bīng yī, hé zhě, bīng rèn pǔ dùn, gōng wān bù lì. jīn wén pō dé hàn qiǎo, rán yóu sān ér dāng yī. yáo shì yán zhī, lì bīng shàng bù kě shǐ dí rén dé fǎ, kuàng chù zhī zhōng guó ér shǐ zhī xí jiàn zāi, xī hàn dōng píng wáng qǐng tài shǐ gōng shū, cháo chén yǐ wéi tài shǐ gōng shū yǒu zhàn guó cóng héng zhī shuō, bù kě yǐ yǔ zhū hóu. cǐ zé běn cháo zhū wáng shàng bù kě yǔ, kuàng wài guó hū! chén qiè jì qín jǐng tiān xià, jí liú xiàng zhī jì, lèi zài yòng bīng, rén hù diào sàn, yǐ jìn huì fāng zhī, bā wáng zhī sàng shī qīng yú chǔ hàn zhī gē dì, mò dú zhī quán shí guò yú wǔ bù zhī wēi ruò. dāng nǎng shí, mò dú zhī qiáng shèng, chéng zhōng guó zhī xū bì, gāo zǔ něi è píng chéng. ér mò dú bù néng rù zhōng guó zhě, hé yě? fēi bīng bù zú yǐ qīn zhū xià, lì bù zú yǐ pò fén jìn. qí suǒ yǐ jiě wéi ér zòng gāo zǔ zhě, wèi bù xí zhōng tǔ zhī fēng, bù ān zhōng guó zhī měi. shēng zhǎng qì mò zhī běi, yǐ qióng lú shèng yú chéng yì, yǐ zhān měi yú zhāng fú. jì ān qí suǒ xí ér lè qí suǒ shēng, shì yǐ wú kuī zhōng guó zhī xīn zhě, wéi shēng bù xí hàn gù yě. qǐ yǒu xīn bù lè hàn ér yù shēn rù zhě hū? liú yuán hǎi wǔ bù lí sàn zhī yú, ér zú néng zì zhèn yú zhōng guó zhě, wèi shǎo jū nèi dì, míng xí hàn fǎ, fēi dàn yuán hǎi yuè hàn, ér hàn yì yuè zhī. yī zhāo bèi dàn, sì rén xiǎng yìng, suì bǐ chán yú zhī hào, qiè dì wáng zhī míng, jiàn shā mò ér bù jū, yōng píng yáng ér dǐng zhì zhě, wèi jū hàn gù yě. xiàng shǐ yuán hǎi bù céng nèi xǐ, zhèng dāng jié biān rén zēng cǎi qū niè, yǐ guī yīn shān zhī běi, ān néng shǐ chàng luàn xié? dāng jīn huáng fēng xiá tán, hán shí gé miàn, fán zài huī xìng, mò bù huái xún, fāng shǐ yóu yú xiào zhōng, rì jǐn jié. yǐ chén yú lǜ zhě, guó jiā fāng chuán wú qióng zhī zuò yú hòu, tuō bèi shǒu bù jǐn, biān chén shī tú, zé jiǎo kòu chēng bīng, bù zài fāng wài, fēi suǒ yǐ féi zhōng guó, xuē wài fān, jīng yíng wàn shèng zhī yè, yí jué sūn móu zhī dào yě. chén yú yǐ wéi yuàn chōng shì zi zhě yī jiē jìn jué, bì ruò xiān zài zhōng guó zhě yì bù kě gèng shǐ guī fān, zé róng rén bǎo jiāng, biān yì wú shì yǐ."
○徙戎武後时,外国多遣子入侍,其论钦陵、阿史德、元珍、孙万荣等,皆因充侍子,得遍观中国形势,其後竞为边害。先是,天授三年左补阙薛谦光上疏曰:“臣闻戎夏不杂,自古所诫。蛮貊无信,易动难安,故斥居塞外,不迩中国。前史所称,其来久矣。然而帝德广被,有时朝谒,愿受向化之诚,请纳梯山之礼,贡事毕则归其父母之国,导以指南之车,此三王之盛典也,自汉魏以後,遂革其风,务饰虚名,微求侍子。谕令解辫,使袭衣冠,筑室京师,不令归国,此又中叶之故事也。较其利害,则三王是而汉魏非;论其得矢,则距边长而微质短。殷鉴在昔,岂可不虑。昔郭钦献策于武皇,江统纳谏于惠主,咸以戎翟人居,必生事变。晋帝不用二臣之远策,好慕向化之虚名,纵其习《史》、《汉》等书,言之以五部都尉,此皆计之失也。窃惟突厥、吐蕃、契丹等,往因入侍,并叨殊奖。或执敦丹墀,策名戎秩;或曳裾痒序,高步璺门。服改毡裘,语兼中夏,明习汉法,睹衣冠之仪;目览朝章,知经国之要。窥成败于图史,察安危于古今,识边塞之盈虚,知山川之险易,或委以经略之功,令其展效;或矜其首丘之志,放使归蕃。于国家虽有冠带之名,在戎人广其纵横之智。虽有慕化之美,苟悦于当时;而狼子野心,旋生于异日。及归部落,鲜不称兵。边鄙罹灾,实繇于此。故老子曰:‘国之利器,不可以示人。’在于齐人,犹不可以示之,况于寇戎乎?谨按楚申公巫臣奔晋,而使于吴,使其子狐庸为吴行人,教吴战陈,使之叛楚。吴于是伐楚,取巢,取驾,克棘,入州来,子反一岁七奔命。其所以能谋楚,良以此也。又按《汉书》:桓帝迁五部匈奴于汾晋,其後卒有刘、石之难。向使五部不徙,则晋祚犹未可量也,鲜卑不迁幽州,则慕容无中原之僭。又按《汉书》:陈汤云:‘夫匈奴兵五而当汉兵一,何者,兵刃朴钝,弓弯不利。今闻颇得汉巧,然犹三而当一。繇是言之,利兵尚不可使敌人得法,况处之中国而使之习见哉,昔汉东平王请《太史公书》,朝臣以为《太史公书》有战国从横之说,不可以与诸侯。此则本朝诸王尚不可与,况外国乎!臣窃计秦井天下,及刘、项之际,累载用兵,人户调散,以晋惠方之,八王之丧师轻于楚汉之割地,冒顿之全实过于五部之微弱。当曩时,冒顿之强盛,乘中国之虚弊,高祖馁厄平城。而冒顿不能入中国者,何也?非兵不足以侵诸夏,力不足以破汾晋。其所以解围而纵高祖者,为不习中土之风,不安中国之美。生长碛漠之北,以穹庐胜于城邑,以毡美于章绂。既安其所习而乐其所生,是以无窥中国之心者,为生不习汉故也。岂有心不乐汉而欲深入者乎?刘元海五部离散之余,而卒能自振于中国者,为少居内地,明习汉法,非但元海悦汉,而汉亦悦之。一朝背诞,四人响应,遂鄙单于之号,窃帝王之名,贱沙漠而不居,拥平阳而鼎峙者,为居汉故也。向使元海不曾内徙,正当劫边人缯彩曲蘖,以归阴山之北,安能使倡乱邪?当今皇风遐覃,含识革面,凡在虺性,莫不怀驯,方使由余效忠,日尽节。以臣愚虑者,国家方传无穷之祚于後,脱备守不谨,边臣失图,则狡寇称兵,不在方外,非所以肥中国,削外蕃,经营万乘之业,贻厥孙谋之道也。臣愚以为愿充侍子者一皆禁绝,必若先在中国者亦不可更使归蕃,则戎人保疆,边邑无事矣。”
míng yǒng lè xuān dé jiān, dá dá lái jiàng, duō qǐ liú jū jīng shī, shòu yǐ zhǐ huī qiān bǎi hù zhī zhí, cì zhī fèng lù jí yín chāo yī fú fáng wū shí qì, ān chā jū zhù, míng yuē jiàng rén. zhèng tǒng yuán nián shí èr yuè, xíng zài lì bù zhǔ shì lǐ xián yán:" chén wén dì wáng zhī dào, zài chì zǐ lí mín, ér qín shòu mán mò. dài lí mín rú chì zǐ, qīn zhī yě dài mán mò rú qín shòu, shū zhī yě. suī shèng rén yī shì tóng rén, qí shī yě bì zì qīn yǐ jí shū, wèi yǒu chì zǐ bù dé qí suǒ ér xiān shī huì yú qín shòu, kuàng duó chì zǐ zhī shí yǐ yǎng qín shòu, shèng rén rěn wèi zhī zāi? qiè jiàn jīng shī jiàng rén bù xià wàn yú, jiào zhī jī mín sān fēn zhī yī qí yuè zhī fèng mǐ, jiào zhī zài cháo guān yuán yì sān fēn zhī yī, ér shí zhī zhī shù huò quán huò bàn, yòu bèi xǐ yǐ. qiě yǐ mǐ fèng yán zhī, zài jīng zhǐ huī shǐ zhèng sān pǐn gāi fèng sān shí wǔ shí, shí zhī yī shí, ér dá guān zé shí zhī shí qī shí wǔ dǒu, shì shàn jīng guān shí qī yuán bàn yǐ. fū yǐ yǒu xiàn zhī liáng ér zī wú xiàn zhī fèi, yù bǎi xìng fù shù ér cāng lǐn chōng shí, wèi zhī yǒu yě. jìn zhě lián nián huāng hàn, wǔ gǔ bù dēng, ér guó jiā zhī yòng zé bù kě quē. shì yǐ tiān xià mǐ sù shuǐ lù bìng jìn, suì rù jīng shī shù bǎi wàn dàn, ér jūn mín jié cái dān lì, shè hán shǔ, mào fēng shuāng, kǔ bù shèng yán, rán hòu yī fū de shù hú mǐ zhì jīng shī zhě, xìng yě. ruò qí yùn zhì zhōng tú, shí bù zú, yī bù shàn, ér yǒu sī dū zé zhī yù jí, shì yǐ bù xiá jiù sǐ wǎng wǎng zhěn jí ér wáng zhě bù kě shèng jì. qí jiàng rén zuò xiǎng fèng lù, shī shī zì dé. wū hū! jì duó chì zǐ zhī shí yǐ yǎng qín shòu, ér yòu qū qí lì shǐ kuì zhī, chì zǐ zú zhì yú jī kùn yǐ sǐ, ér qín shòu zé chōng shí yàn zú, rén rén jūn zǐ suǒ yí tòng xīn zhě. ruò fú fèng lù, suǒ yǐ yǎng lián yě. jīn zài cháo guān yuán jiē shí guān fèng mǐ yī shí, yǐ yī shēn jì zhī, qí rì yòng zhī fèi bù guò shí rì, kuàng qí fù mǔ qī zǐ hū? chén yǐ wéi, yù qí wú tān, bù kě de yě. bèi biān, suǒ yǐ yù wǔ yě. jīn biān jūn zhǎng zhù kǔ hán zhī dì, qí suǒ yǐ bǎo qī zǐ yù jī hán zhě, yuè liáng ér yǐ. liáng bù zú yǐ shàn qí suǒ xū, yù qí shǒu sǐ bù kě de yě, jīn ruò qù cǐ jiàng rén, chén yú yǐ wéi chú yī hài ér dé sān lì yān. hé zé? jì jiàng rén yī suì zhī fèng bù xià shù shí wàn, shěng zhī kě yǐ quán shēng mín zhī mìng, kě yǐ shàn biān jūn zhī gěi, kě yǐ zú jīng guān zhī fèng. quán shēng mín zhī mìng zé běn gù ér bāng níng yě, shàn biān jūn zhī gěi zé xiào sǐ ér shǒu zhí yě, zú jīng guān zhī fèng zé zhī chǐ ér shǒu lián yě. dé cǐ sān zhě, lì mò dà yān. chén yòu wén shèng wáng zhī dào, guì hū xiāo huàn yú wèi méng. yì yuē:' lǚ shuāng jiān bīng zhì.' chén kuī jiàn dá rén lái jiàng, luò yì bù jué, cháo tíng shòu yǐ guān zhí, zú qí fèng lù, shǐ zhī jiǔ chù bù qù, xīng shān jī nèi, wú yì zhī fèi shàng bù zú xī, yòu yǒu shèn yān zhě, fū lěi rén tān ér hǎo lì, zhà chén zhà pàn, huāng hū wú cháng. bǐ lái jiàng zhě, fēi xīn yuè ér chéng fú yě, shí mù zhōng guó zhī lì yě, qiě jiàng rén zài bǐ, wèi bì bù zì zhǒng ér shí, zì zhī ér yī. jīn zài zhōng guó, zé bù láo lì ér zuò xiǎng qí yǒu. shì gù qí lái zhī bù jué zhě, zhōng guó yòu zhī yě. yòu zhī bù shuāi, zé lái zhī yù guǎng. yī dàn biān fāng yǒu jǐng, qí shì bì bù zì ān yǐ. qián shì liú shí zhī luàn, kě bù jiàn zāi! shì gù shèng rén yǐ qín shòu chù zhī. qí lái yě, chéng ér yù zhī, bù shǐ zhī jiǔ chù qí qù yě, shǒu ér bèi zhī, bù yòu qí fù lái. qí wèi shè jì shēng mín zhī lǜ, zhì shēn yuǎn yě. jìn rì biān chén shù jǐng, ér jiàng rén qún jù jīng shī, chén cháng kǒng jù ér bù ān qǐn. fú yuàn bì xià duàn zì āi zhōng, wèi wàn shì cháng jiǔ zhī jì, qǐ chì bīng bù, jiāng jiàng rén jiàn cì diào chú tiān xià gè dū sī wèi suǒ, bǐ shì jì fēn, bì néng gè ān qí shēng, bù wéi shěng guó jiā wàn wàn wú yì zhī fèi, ér yòu xiāo qí wèi méng zhī huàn yǐ." shàng shì qí yán.
明永乐、宣德间,鞑靼来降,多乞留居京师,授以指挥、千百户之职,赐之俸禄及银钞、衣服、房屋、什器,安插居住,名曰降人。正统元年十二月,行在吏部主事李贤言:“臣闻帝王之道,在赤子黎民,而禽兽蛮貊。待黎民如赤子,亲之也;待蛮貊如禽兽,疏之也。虽圣人一视同仁,其施也必自亲以及疏,未有赤子不得其所而先施惠于禽兽,况夺赤子之食以养禽兽,圣人忍为之哉?窃见京师降人不下万余,较之畿民三分之一;其月支俸米,较之在朝官员亦三分之一,而实支之数或全或半,又倍蓰矣。且以米俸言之,在京指挥使正三品该俸三十五石,实支一石,而达官则实支十七石五斗,是赡京官十七员半矣。夫以有限之粮而资无限之费,欲百姓富庶而仓廪充实,未之有也。近者连年荒旱,五谷不登,而国家之用则不可缺。是以天下米粟水陆并进,岁入京师数百万石,而军民竭财殚力,涉寒暑,冒风霜,苦不胜言,然後一夫得数斛米至京师者,幸也。若其运至中途,食不足,衣不赡,而有司督责之愈急,是以不暇救死、往往枕籍而亡者不可胜计。其降人坐享俸禄,施施自得。呜呼!既夺赤子之食以养禽兽,而又驱其力使馈之,赤子卒至于饥困以死,而禽兽则充实厌足,仁人君子所宜痛心者。若夫俸禄,所以养廉也。今在朝官员皆实关俸米一石,以一身计之,其日用之费不过十日,况其父母妻子乎?臣以为,欲其无贪,不可得也。备边,所以御侮也。今边军长住苦寒之地,其所以保妻子、御饥寒者,月粮而已。粮不足以赡其所需,欲其守死不可得也,今若去此降人,臣愚以为除一害而得三利焉。何则?计降人一岁之俸不下数十万,省之可以全生民之命,可以赡边军之给,可以足京官之俸。全生民之命则本固而邦宁也,赡边军之给则效死而守职也,足京官之俸则知耻而守廉也。得此三者,利莫大焉。臣又闻圣王之道,贵乎消患于未萌。《易》曰:‘履霜坚冰至。’臣窥见达人来降,络绎不绝,朝廷授以官职,足其俸禄,使之久处不去,腥膻畿内,无益之费尚不足惜,又有甚焉者,夫蕾人贪而好利,乍臣乍叛,荒忽无常。彼来降者,非心悦而诚服也,实慕中国之利也,且降人在彼,未必不自种而食,自织而衣。今在中国,则不劳力而坐享其有。是故其来之不绝者,中国诱之也。诱之不衰,则来之愈广。一旦边方有警,其势必不自安矣。前世刘、石之乱,可不鉴哉!是故圣人以禽兽畜之。其来也,惩而御之,不使之久处;其去也,守而备之,不诱其复来。其为社稷生民之虑,至深远也。近日边尘数警,而降人群聚京师,臣尝恐惧而不安寝。伏愿陛下断自哀衷,为万世长久之计,乞敕兵部,将降人渐次调除天下各都司卫所,彼势既分,必能各安其生,不惟省国家万万无益之费,而又消其未萌之患矣。”上是其言。
tǔ mù zhī biàn, dá guān dá jūn zhī biān zhì jìn jī zhě, yī shí chǔn dòng, sì lüě cūn zhuāng, zhì yǒu qū pò hàn rén yǐ guī kòu zhě. hù kē jǐ shì zhōng wáng hàn lín yuàn shì jiǎng liú dìng zhī bìng yán:" yí shè fǎ qiān xǐ, shēn jū nán tǔ," yú shì mìng zuǒ dū du máo fú shòu chōng zuǒ fù zǒng bīng, xuǎn lǐng hé jiān dōng chāng dá jūn, wǎng hú guǎng chén zhōu děng chù zhēng miáo, xún fǔ jiāng xī. xíng bù yòu shì láng yáng níng zòu qǐng zéi píng zhī hòu, jiù fēn bù bǐ chù gè wèi suǒ shǒu yù, rán qí qù zhě wú duō. ér tiān shùn chū, bīng bù shàng shū chén rǔ yán, ē fù quán huàn, jǐn lìng qǔ huí, suì lìng cáo qīn dé jié qí xiāo háo, yǔ zhī tóng fǎn. ér hé jiān dōng chāng zhī jiān, zhì jīn xiǎng mǎ bù jué, yì zì dá jūn chàng zhī yě.
土木之变,达官达军之编置近畿者,一时蠢动,肆掠村庄,至有驱迫汉人以归寇者。户科给事中王、翰林院侍讲刘定之并言:“宜设法迁徙,伸居南土,”于是命左都督毛福寿充左副总兵,选领河间、东昌达军,往湖广辰州等处征苗,巡抚江西。刑部右侍郎杨宁奏请贼平之後,就分布彼处各卫所守御,然其去者无多。而天顺初,兵部尚书陈汝言,阿附权宦,尽令取回,遂令曹钦得结其骁豪,与之同反。而河间、东昌之间,至今响马不绝,亦自达军倡之也。
míng chū, ān zhì tǔ dá yú níng xià gān liáng děng chù. chéng píng rì jiǔ, zhǒng lèi fān xī, zhì chéng huà sì nián suì yǒu mǎn sì zhī biàn.
明初,安置土达于宁夏甘、凉等处。承平日久,种类蕃息,至成化四年遂有满四之变。
lóu fán lóu fán nǎi zhào xī běi biān zhī guó, qí rén qiáng hàn, xí qí shè. shǐ jì zhào shì jiā:" wǔ líng wáng xíng xīn dì, suì chū dài, xī yù lóu fán wáng yú xī hé, ér zhì qí bīng. zhì yún zhě, zhì qí rén ér yòng zhī yě. shì yǐ chǔ hàn zhī jì, duō yòng lóu fán rén bié wèi yī jūn. gāo zǔ gōng chén hóu nián biǎo:" yáng dōu hòu dīng fù, yǐ zhào jiāng cóng qǐ yè, zhì bà shàng, wèi lóu fán jiāng." ér xiàng yǔ běn jì:" hàn yǒu shàn qí shè zhě lóu fán," zé hàn yǒu lóu fán zhī bīng yǐ. guàn yīng chuán: jī pò tà gōng wáng wǔ, zhǎn lóu fán jiāng wǔ rén, gōng lóng qiě, shēng de lóu fán jiāng shí rén. jī xiàng jí jūn chén xià, zhǎn lóu fán jiāng èr rén. gōng qíng bù bié jiāng yú xiāng zhǎn lóu fán jiāng sān rén. gōng chén biǎo:" píng dìng hóu qí shòu, yǐ xiāo qí dū wèi jī xiàng jí, dé lóu fán jiāng." zé xiàng wáng jí bù yì gè yǒu lóu fán zhī bīng yǐ. gài zì gǔ yòng mán yí gōng zhōng guó zhě, shǐ zì zhōu wǔ shàng, mù yě zhī shī yǒu yōng shǔ qiāng máo wēi lú péng pú. ér jìn xiāng gōng bài qín yú yáo, shí yòng jiāng róng wèi jī jiǎo zhī shì. dà zhě wáng, xiǎo zhě bà, yú shì wǔ líng wáng zhǒng cǐ yòng yǐ móu qín, ér xiān bēi tū jué huí hé shā tuó zì cǐ bù jué yú zhōng guó yǐ.
○楼烦楼烦乃赵西北边之国,其人强悍,习骑射。《史记·赵世家》:“武灵王行新地,遂出代,西遇楼烦王于西河,而致其兵。致云者,致其人而用之也。是以楚汉之际,多用楼烦人别为一军。《高祖功臣侯年表》:“阳都候丁复,以赵将从起邺,至霸上,为楼烦将。”而《项羽本纪》:“汉有善骑射者楼烦,”则汉有楼烦之兵矣。《灌婴传》:击破拓公王武,斩楼烦将五人,攻龙且,生得楼烦将十人。击项籍军陈下,斩楼烦将二人。攻黥布别将于相、斩楼烦将三人。《功臣表》:“平定侯齐受,以骁骑都尉击项籍,得楼烦将。”则项王及布亦各有楼烦之兵矣。盖自古用蛮夷攻中国者,始自周武上,牧野之师有庸、蜀、羌、茅、微、卢、彭、濮。而晋襄公败秦于肴,实用姜戎为犄角之势。大者王,小者霸,于是武灵王踵此用以谋秦,而鲜卑、突厥、回纥、沙陀自此不绝于中国矣。
tǔ bō huí hé dà dǐ wài guó zhī yīn jiē wú zhèng zì, táng zhī tǔ bō jí jīn zhī tǔ fān shì yě, táng zhī huí hé jí jīn zhī huí huí shì yě. táng shū huí hé yī míng" huí hú". yuán shǐ yǒu" wèi wù ér" bù, wèi jí huí, wù jí gǔ yě, qí yuē huí huí zhě, yì huí hú zhī zhuǎn shēng yě. qí yuē wèi wú ér zhě, yòu wèi wù ér zhī zhuǎn shēng yě. dà míng huì diǎn:" hā mì, gǔ yī wú lú dì, zài dūn huáng běi dà qì wài, wèi xī yù zhū fān wǎng lái yào lù. qí guó bù luò yǔ huí huí wèi wù ér sān zhǒng zá jū." zé huí huí yǔ wèi wù ér yòu wèi èr zhǒng yǐ zì táng huì chāng zhōng huí hé shuāi ruò, jiàng yōu zhōu zhě qián hòu sān wàn yú rén, jiē sàn lì zhū dào, shǐ zá jū yú zhōng huá ér bù biàn qí běn sú. dù zi měi liú huā mén shī:" lián yún tún zuǒ fǔ, bǎi lǐ jiàn jī xuě." lǐ wèi gōng shàng zūn hào yù cè wén:" zhǒng lèi pán hù, gǎo yī rú chá. xié xié zuò gǔ, jìn yín yǔ nèi." jīn zhī yí fēng yì wèi shuāi yú xī rì yě.
○吐蕃回纥大抵外国之音皆无正字,唐之吐蕃即今之土蕃是也,唐之回纥即今之回回是也。《唐书》回纥一名“回鹘”。《元史》有“畏兀儿”部,畏即回,兀即鹘也,其曰回回者,亦回鹘之转声也。其曰畏吾儿者,又畏兀儿之转声也。《大明会典》:“哈密,古伊吾卢地,在敦煌北大碛外,为西域诸番往来要路。其国部落与回回、畏兀儿三种杂居。”则回回与畏兀儿又为二种矣自唐会昌中回纥衰弱,降幽州者前後三万余人,皆散隶诸道,始杂居于中华而不变其本俗。杜子美《留花门诗》:“连云屯左辅,百里见积雪。”李卫公《上尊号玉册文》:“种类磐互,缟衣如茶。挟邪作蛊,浸淫宇内。”今之遗风亦未衰于昔日也。
jiù táng shū xiàn zōng jì:" yuán hé èr nián zhēng yuè gēng zǐ, huí jué qǐng yú hé nán fǔ tài yuán fǔ, zhì mó ní sì. xǔ zhī." cǐ jí jīn lǐ bài sì zhī suǒ cóng lì yě.
《旧唐书·宪宗纪》:“元和二年正月庚子,回绝请于河南府、太原府,置摩尼寺。许之。”此即今礼拜寺之所从立也。
xīn táng shū cháng kè chuán yán:" shǐ, huí hé yǒu zhàn gōng zhě dé liú jīng shī. róng xìng yì jiāo, hòu nǎi chuàng dǐ dì fú cí, huò fú jiǎ qí jiān. shǔ chū zhōng wèi qiáo, yǔ jūn rén gé dòu, duó hán guāng mén yú qì zǒu chéng wài." rán zé zì sù dài yǐ lái, huí hé gù yǐ yǒu jū jīng shī zhě yǐ.
《新唐书·常克传》言:“始,回纥有战功者得留京师。戎性易骄,後乃创邸第、佛祠,或伏甲其间。数出中渭桥,与军人格斗,夺含光门鱼契走城外。”然则自肃、代以来,回纥固已有居京师者矣。
shí lù:" zhèng tǒng yuán nián liù yuè yǐ mǎo, xǐ gān zhōu liáng zhōu jì jū huí huí yú jiāng nán gè wèi, fán sì bǎi sān shí liù hù, yī qiān qī bǎi sì shí jiǔ kǒu." qí shí xī chuí yǒu jǐng, bù dé yǐ, wèi xǐ róng zhī cè, rán qí zhǒng lèi suì shàn yú jiāng zuǒ yǐ.
《实录》:“正统元年六月乙卯,徙甘州、凉州寄居回回于江南各卫,凡四百三十六户,一千七百四十九口。”其时西陲有警,不得已,为徙戎之策,然其种类遂善于江左矣。
míng chū, yú qí lái jiàng zhě dài zhī suī yōu, ér fáng zhī wèi cháng bù zhì. fú jiàn zhāng zhōu wèi zhǐ huī jīn shì yáng róng yīn jìn biǎo zhì jīng, wèi huí huí zhī biān zhì zhāng zhōu zhě jì shū yú qí tóng lèi, fèng zhǐ zuò yǐ jiāo tōng wài yí, chù wèi wèi shì guān yú dà tóng lì gōng.
明初,于其来降者待之虽优,而防之未尝不至。福建漳州卫指挥金事杨荣因进表至京,为回回之编置漳州者寄书于其同类,奉旨坐以交通外夷,黜为为事官于大同立功。
qí hòu wén jiào hán rú, róng xīn jiàn gé, ér mán diāo zhī yì suì yǒu dēng kē dì xí guān shang zhě. wéi huí huí zì shǒu qí guó sú, zhōng bù kěn biàn, jié chéng dǎng huǒ, wèi bào lǘ yán. yǐ lèi cháo zhī dé huà, ér bù néng xùn qí wán guǎng zhī xí, suǒ wèi shí sāng shèn ér huái hǎo yīn, gù nán yán zhī yǐ.
其後文教涵儒,戎心渐革,而蛮貂之裔遂有登科第袭冠裳者。惟回回自守其国俗,终不肯变,结成党伙,为暴闾阎。以累朝之德化,而不能训其顽犷之习,所谓食桑葚而怀好音,固难言之矣。
tiān zǐ wú gù bù shā niú, ér jīn zhī huí zi zhōng rì shā niú wèi shàn, yí xiān jìn cǐ, zé yí fēng kě yǐ jiàn gé. táng shí shè wén měi yuē:" shí è wǔ nì, huǒ guāng xíng jié, chí rèn shā rén, guān diǎn fàn zāng, tú niú zhù tiě, hé zào dú yào, bù zài yuán shè zhī xiàn." kě jiàn gǔ fǎ yǐ tú niú wéi zhòng yě. ruò hán zhī zhì jiāng dōng, yǐ zéi fēi niú jiǔ bù xiào jié, nǎi jìn tú niú, yǐ jué qí móu. cǐ yòu míng shí zhī shì suǒ yí yù fáng zhě yǐ.
天子无故不杀牛,而今之回子终日杀牛为膳,宜先禁此,则夷风可以渐革。唐时赦文每曰:“十恶五逆,火光行劫,持刃杀人,官典犯赃,屠牛铸铁,合造毒药,不在原赦之限。”可见古法以屠牛为重也。若韩之治江东,以贼非牛酒不啸结,乃禁屠牛,以绝其谋。此又明识之士所宜豫防者矣。
xī yù tiān wén xī yù rén shàn tiān wén, zì gǔ yǐ rán. táng shū: ní pó luó guó, pō jiě tuī cè yíng xū, jiān tōng lì shù shì. tiān zhú guó, shàn tiān wén lì suàn zhī shù. bīn guó, qiǎn shǐ jìn tiān wén jīng. fú B13N guó, qí wáng chéng mén lóu zhōng xuán yī dà jīn chēng, yǐ jīn wán shí èr méi shǔ yú héng duān, yǐ hòu rì zhī shí èr shí. wèi yī jīn rén, qí dà rú rén, lì yú cè, měi zhì yī shí, qí jīn wán zhé luò, kēng rán fā shēng yǐn chàng, yǐ jì rì shí, háo lí wú shī. gài bù shǐ yú huí huí xī yáng yě.
○西域天文西域人善天文,自古已然。《唐书》:泥婆罗国,颇解推测盈虚,兼通历术事。天竺国,善天文历算之术。宾国,遣使进天文经。拂[B13N]国,其王城门楼中悬一大金称,以金丸十二枚属于衡端,以候日之十二时。为一金人,其大如人,立于侧,每至一时,其金丸辄落,铿然发声引唱,以纪日时,毫厘无失。盖不始于回回、西洋也。
wáng zhōng wén wěi jí yǒu ā dōu cì chú huí huí sī tiān shǎo jiān gào yuē:" tiān wén zhī xué qí chū yú xī yù zhě, yuē ér néng jīng, suī qí shù bù yǔ zhōng guó gǔ fǎ tóng, rán yǐ qí duō yàn, gù jìn dài duō yòng zhī. bié shè guān shǔ, yǐ zhǎng qí zhí."
王忠文伟集有《阿都刺除回回司天少监诰》曰:“天文之学其出于西域者,约而能精,虽其术不与中国古法同,然以其多验,故近代多用之。别设官署,以掌其职。”
cè fǔ yuán guī zài:" kāi yuán qī nián, tǔ huǒ luó guó wáng shàng biǎo, xiàn jiě tiān wén rén dà mù àn, zhì huì yōu shēn, wèn wú bù zhī. fú qǐ tiān ēn, huàn qǔ wèn zhū jiào fǎ, zhī qí rén yǒu rú cǐ zhī yì néng, qǐng zhì yī fǎ táng, yī běn jiào gōng yǎng." cǐ yǔ jīn zhī lì mǎ dòu tiān zhǔ táng xiāng sì, ér bù néng xíng yú xuán zōng zhī shì zhě, qǐ fēi qí shí zài cháo duō xué shí zhī rén zāi.
《册府元龟》载:“开元七年,吐火罗国王上表,献解天文人大慕暗,智慧幽深,问无不知。伏乞天恩,唤取问诸教法,知其人有如此之艺能,请置一法堂,依本教供养。”此与今之利玛窦天主堂相似,而不能行于玄宗之世者,岂非其时在朝多学识之人哉。
sān hán jīn rén wèi liáo dōng wèi sān hán zhě, kǎo zhī shū xù" chéng wáng jì fá dōng yí" chuán:" hǎi dōng zhū yí jū lì fú yú qiān mò zhī shǔ." zhèng yì:" hàn shū yǒu gāo jū lì, fú yú hán. wú cǐ qiān, qiān jí hán yě, yīn tóng ér zì yì ěr." hòu hàn guāng wǔ jì:" jiàn wǔ èr shí nián, dōng yí hán guó rén lǜ zhòng yì lè làng nèi fù." dōng yí chuán:" hán yǒu sān zhǒng, yī yuē mǎ hán, èr rì chén hán, sān rì biàn chén." shū zuò" biàn hán". mǎ hán zài xī, yǒu wǔ shí sì guó, qí běi yǔ lè làng nán yǔ wō jiē. chén hán zài dōng, shí yǒu èr guó, qí běi yǔ mò jiē. bìng chén zài chén hán zhī nán, yì shí yǒu èr guó, qí nèi yì yǔ wō jiē. fán qī shí bā guó, bǎi jì shì qí yī guó yān. dà zhě wàn yú hù, xiǎo zhě shù qiān jiā, gè zài shān hǎi jiān, dì hé yán sì qiān yú lǐ, dōng xī yǐ hǎi wéi xiàn, jiē zhàn zhī chén guó yě. mǎ hán zuì dà, gòng lì qí zhǒng wèi chén wáng, jǐn shàng sān hán zhī dì. sān guó wèi zhì:" qí wáng zhèng shǐ qī nián, yōu zhōu cì shǐ wú qiū jiǎn pò gāo jù lí mò hán nà xī děng shù shí guó, gè lǜ zhǒng luò jiàng. chén liú wáng jǐng yuán èr nián, lè làng wài yí hán, mò gè lǜ qí shǔ lái zhāo gòng." jìn shū zhāng huà chuán":" yí mǎ hán xīn mí zhū guó, yī shān dài hǎi, qù zhōu sì qiān yú lǐ, lì shì wèi fù zhě èr shí yú guó bìng qiǎn shǐ cháo xiàn." dù shì tōng diǎn:" sān hán zhī dì zài hǎi dǎo zhī shàng, cháo xiǎn zhī dōng nán." cǐ qí fēng yù yǔ cháo gòng zhī běn mò yě. liú xī shì míng:" hán yáng hán tù hán jī, běn fǎ chū hán guó suǒ wéi yě." hòu wèi yáng gù yǎn zé fù:" dǔ sān hán zhī lěi lěi xī, jiàn huì fú zhī yōu yōu." cǐ qí fēng tǔ yě. sòng shǐ tiān wén zhì:" gǒu guó sì xīng zài jiàn xīng dōng nán, zhǔ sān hán xiān bēi wū huán quǎn yán yǔn, wò jǔ zhī shǔ." cǐ qí zhàn xiàng yě. sòng shǐ gāo lí chuán yán:" chóng níng hòu shǐ zhù sān hán tōng bǎo." ér liáo shǐ wài jì yǒu gāo lí wáng zǐ sān hán guó gōng xūn sān hán guó gōng róng sān hán guó gōng wù. qí dì lǐ zhì yǒu gāo zhōu sān hán xiàn, chén hán wèi fú yú, qì hán wèi xīn luó, mǎ hán wèi gāo lí. kāi tài zhōng, shèng zōng fá gāo lí, fú sān guó zhī yí rén zhì xiàn. jù cǐ nǎi fú sān guó zhī rén zhì xiàn yú nèi dì, ér qǔ sān hán zhī míng ěr. jīn rén nǎi wèi liáo dōng wèi sān hán, shì yǐ nèi dì ér mù zhī wèi wài guó yě. yuán qí gù, běn yú tiān qǐ chū shī liáo yáng, yǐ hòu zhāng zòu zhī wén suì yǒu wèi liáo rén wéi sān hán zhě, wài zhī yě. jīn liáo rén nǎi yǐ zhī zì chēng, fū yì zì wài yě yǐ. běi shǐ:" xīn luó zhě, qí xiān běn chén hán zhǒng yě. dì zài gāo lí dōng nán. chén hán yì yuē qín hán, xiāng chuán yán qín shì wáng rén bì yì lái shì, mǎ hán gē qí dōng jiè jū zhī. yǐ qín rén gù, míng zhī yuē qín hán. qí yán yǔ míng wù yǒu shì zhōng guó rén. chén hán wáng cháng yòng mǎ hán rén zuò zhī, shì shì xiàng chuán. chén hán bù dé zì lì wáng, míng qí liú yí zhī rén gù yě, héng wèi mǎ hán suǒ zhì. chén hán zhī shǐ, yǒu liù guó, shāo fēn wéi shí èr, xīn luó zé qí yī yě." cǐ yòu yǔ qián shǐ bù tóng. ér táng shū dōng yí chuán:" xiǎn qìng wǔ nián, píng bǎi jì, fēn qí dì zhì wǔ dū du fǔ, qí yī yuē mǎ hán."
○三韩今人谓辽东为三韩者,考之《书》序“成王既伐东夷”传:“海东诸夷驹丽、扶余、千、貊之属。”正义:“《汉书》有高驹丽,扶馀、韩。无此千,千即韩也,音同而字异耳。”《後汉·光武纪》:“建武二十年,东夷韩国人率众诣乐浪内附。”《东夷传》:“韩有三种,一曰马韩,二日辰韩,三日弁辰。”《书》作“弁韩”。马韩在西,有五十四国,其北与乐浪、南与倭接。辰韩在东,十有二国,其北与貊接。并辰在辰韩之南,亦十有二国,其内亦与倭接。凡七十八国,百济是其一国焉。大者万馀户,小者数千家,各在山海间,地合言四千余里,东西以海为限,皆占之辰国也。马韩最大,共立其种为辰王,尽上三韩之地。《三国·魏志》:“齐王正始七年,幽州刺史毋丘俭破高句骊、貊、韩、那奚等数十国,各率种落降。陈留王景元二年,乐浪外夷韩,貊、各率其属来朝贡。”《晋书·张华传“:“夷马韩、新弥诸国,依山带海,去州四千余里,历世未附者二十余国并遣使朝献。”杜氏《通典》:“三韩之地在海岛之上,朝鲜之东南。”此其封域与朝贡之本末也。刘熙《释名》:“韩羊、韩兔、韩鸡,本法出韩国所为也。”後魏阳固《演赜赋》:“睹三韩之累累兮,见卉服之悠悠。”此其风土也。《宋史·天文志》:“狗国四星在建星东南,主三韩、鲜卑、乌桓、犭严狁,沃沮之属。”此其占象也。《宋史·高丽传》言:“崇宁後始铸三韩通宝。”而《辽史·外纪》有高丽王子三韩国公勋、三韩国公容、三韩国公误。其《地理志》有高州三韩县,辰韩为扶馀,弃韩为新罗,马韩为高丽。开泰中,圣宗伐高丽,俘三国之遗人置县。据此乃俘三国之人置县于内地,而取三韩之名尔。今人乃谓辽东为三韩,是以内地而目之为外国也。原其故,本于天启初失辽阳,以後章奏之文遂有谓辽人为三韩者,外之也。今辽人乃以之自称,夫亦自外也已。《北史》:“新罗者,其先本辰韩种也。地在高丽东南。辰韩亦曰秦韩,相传言秦世亡人避役来适,马韩割其东界居之。以秦人故,名之曰秦韩。其言语名物有似中国人。辰韩王常用马韩人作之,世世相传。辰韩不得自立王,明其流移之人故也,恒为马韩所制。辰韩之始,有六国,稍分为十二,新罗则其一也。”此又与前史不同。而《唐书·东夷传》:“显庆五年,平百济,分其地置五都督府,其一曰马韩。”
dà qín jīn zhī fó jīng jiē tí yún" dà qín jīu mó luó shí yì", wèi shì yáo xīng guó hào, fēi yě. dà qín nǎi xī yù guó míng. hòu hàn shū xī yù chuán yán:" dà qín guó, zài hǎi xī, dì fāng shù qiān lǐ, yǒu sì bǎi yú chéng, xiǎo guó yì shǔ zhě shù shí." yòu yún:" tiān zhú guó, xī yǔ dà qín tōng." cǐ qí guó míng zhī ǒu tóng. ér chuán yǐ wéi qí rén mín jiē zhǎng dà píng zhèng, yǒu lèi zhōng guó, gù wèi zhī dà qín, gù wèi bì rán. ér jìn shū zài jì:" shí jì lóng shí, yǒu ān dìng rén hóu zi guāng, zì chēng fú tài zǐ, wèi dà qín guó lái, dāng wáng xiǎo qín guó," yǐ zhōng guó wèi xiǎo qín, zé yì wèi kuā dàn yǐ.
○大秦今之佛经皆题云“大秦鸠摩罗什译”,谓是姚兴国号,非也。大秦乃西域国名。《後汉书·西域传》言:“大秦国,在海西,地方数千里,有四百余城,小国役属者数十。”又云:“天竺国,西与大秦通。”此其国名之偶同。而传以为其人民皆长大平正,有类中国,故谓之大秦,固未必然。而《晋书·载记》:“石季龙时,有安定人侯子光,自称佛太子,谓大秦国来,当王小秦国,”以中国为小秦,则益为夸诞矣。
yú tuó lì hán wén gōng guǎng zhōu jì yǒu" gàn tuó lì", zhù jiā jiē quē. àn liáng shū hǎi nán zhū yí chuán:" gàn tuó lì guó zài nán hǎi zhōu shàng, qí sú yǔ lín yì fú nán lüè tóng. chū bān bù jí bèi bīng láng. bīng láng tè jīng hǎo, wèi zhū guó zhī zuì." zhōu hóng zhèng zhuàn:" yǒu zuì yīng liú xǐ, chì yǐ cì gàn tuó lì guó." chén shū shì zǔ jì:" tiān jiā sì nián, gàn tuó lì guó qiǎn shǐ xiàn fāng wù," wéi sòng shū xiào wǔ dì jì:" xiào jiàn èr nián, jīn tuó lì guó qiǎn shǐ fāng wù." wèi" jīn", yí wù.
○于陀利韩文公《广州记》有“干陀利”,注家皆阙。按《梁书·海南诸夷传》:“干陀利国在南海洲上,其俗与林邑、扶南略同。出斑布、吉贝、槟榔。槟榔特精好,为诸国之最。”《周弘正传》:“有罪应流徙,敕以赐干陀利国。”《陈书·世祖纪》:“天嘉四年,干陀利国遣使献方物,”惟《宋书·孝武帝纪》:“孝建二年,斤陀利国遣使方物。”为“斤”,疑误。