xiào dì wèi rén zhī běn yáo shùn zhī dào, xiào dì ér yǐ yǐ. shì gù kè míng jùn dé, yǐ qīn jiǔ zú jiǔ zú jì mù, píng zhāng bǎi xìng bǎi xìng zhāo míng, xié hé wàn bāng. lí mín yú biàn shí yōng. cǐ zhī wèi xiào dì wèi rén zhī běn.
○孝弟為仁之本堯舜之道，孝弟而已矣。是故「克明俊德，以親九族；九族既睦，平章百姓；百姓昭明，協和萬邦。黎民於變時雍」。此之謂孝弟為仁之本。
chá qí suǒ ān qiú rén ér dé rén, ān mín. bù yuàn tiān, bù yóu rén, xià xué ér shàng dá, ān zhī yě. shǐ fēi suǒ ān, zé zé hū zhōng yōng, ér bù néng qī yuè shǒu yǐ.
○察其所安「求仁而得仁，安民。「不怨天，不尤人」，「下學而上達」，安之也。使非所安，則擇乎中庸，而不能期月守矣。
zi zhāng wèn shí shì jì yuē: shèng rén nán miàn ér zhì tiān xià, bì zì rén dào shǐ yǐ. lì quán dù liàng, kǎo wén zhāng, gǎi zhēng shuò, yì fú sè, shū huī hào, yì qì xiè, bié yī fú, cǐ qí suǒ de yǔ mín biàn gé zhě yě. qí bù kě dé biàn gé zhě zé yǒu yǐ, qīn qīn yě, zūn zūn yě, zhǎng zhǎng yě, nán zǐ yǒu bié, cǐ qí bù kě dé yǔ mín biàn gé zhě yě. zì chūn qiū zhī bìng wèi qī guó, qī guó zhī qīn wèi qín, ér dà biàn xiān wáng zhī lǐ. rán qí suǒ yǐ biàn shàng xià, bié qīn shū, jué xián yí, dìng shì fēi, zé gù wèi cháng yǒu yì hū sān wáng yě. gù yuē: qí huò jì zhōu zhě, suī bǎi shì kě zhī yě. zì gǔ dì wáng xiāng chuán zhī tǒng, zhì qín ér dà biàn. rán ér qín zhī suǒ yǐ wáng, hàn zhī suǒ yǐ xìng, zé yì bù dài chèn huì ér shí zhī yǐ. bù rén ér dé tiān xià, wèi zhī yǒu yě, cǐ bǎi shì kě zhī zhě yě. bǎo mín ér wáng, mò zhī néng yù yě, cǐ bǎi shì kě zhī zhě yě.
○子張問十世《記》曰：「聖人南面而治天下，必自人道始矣。立權度量，考文章，改正朔，易服色，殊徽號，異器械，別衣服，此其所得與民變革者也。其不可得變革者則有矣，親親也，尊尊也，長長也，男子有別，此其不可得與民變革者也。」自春秋之並為七國，七國之親為秦，而大變先王之禮。然其所以辨上下，別親疏，決嫌疑，定是非，則固未嘗有異乎三王也。故曰：「其或繼周者，雖百世可知也。」自古帝王相傳之統，至秦而大變。然而秦之所以亡，漢之所以興，則亦不待讖諱而識之矣。不仁而得天下，未之有也，此百世可知者也。保民而王，莫之能御也，此百世可知者也。
mèi ào ào hé shén zāi? rú sì zào, zé yíng shī ér jì yú ào, cǐ jí zào zhī shén yǐ. shí rén zhī yǔ wèi: mèi qí jūn zhě, jiāng shùn yú cháo tíng zhī shàng, bù ruò féng yíng yú yàn tuì zhī shí yě. zhù yǐ ào bǐ jūn, yǐ zào bǐ quán chén. běn yī shén yě, xī ér èr zhī, wèi hé yǔ yì.
○媚奧奧何神哉？如祀灶，則迎屍而祭於奧，此即灶之神矣。時人之語謂：「媚其君者，將順於朝廷之上，不若逢迎於燕退之時也。」注以奧比君，以灶比權臣。本一神也，析而二之，未合語意。
wǔ wèi jǐn shàn guān yú jì zhá lùn wén wáng zhī lè, yǐ wèi měi zāi, yóu yǒu hàn, zé zhī fū zǐ wèi wǔ wèi jǐn shàn zhī zhǐ yǐ. yóu wèi qià yú tiān xià, cǐ wén zhī yóu yǒu hàn yě. tiān xià wèi ān ér bēng, cǐ wǔ zhī wèi jǐn shàn yě. jì yuē: lè zhě, xiàng chéng zhě yě. yòu yuē: yí fēng yì sú, mò shàn yú lè. wǔ wáng dāng rì zhū zhòu fá yǎn, sān nián, tǎo qí jūn, ér bǎo guī zhī mìng yuē: yǒu dà jiān yú xī tǔ, yīn zhī wán mín dí lǚ bù jìng. shāng sú mǐ mǐ, lì kǒu wéi xián, yú fēng wèi tiǎn. shì shùn zhī cóng yù yǐ zhì sì fāng fēng dòng zhě hé rú zāi. gù dà wǔ zhī lè suī zuò yú zhōu gōng, ér wèi zhì yú shì fēng yí zhī rì, shèng rén zhī shí yě, fēi rén lì zhī suǒ néng wèi yǐ.
○武未盡善觀於季札論文王之樂，以為美哉，猶有憾，則知夫子謂武未盡善之旨矣。猶未洽於天下，此文之猶有憾也。天下未安而崩，此武之未盡善也。《記》曰：「樂者，象成者也。」又曰：「移風易俗，莫善於樂。」武王當日誅紂伐奄，三年，討其君，而寶龜之命曰：有大艱於西土，殷之頑民迪屢不靜。商俗靡靡，利口惟賢，餘風未殄。視舜之從欲以治四方風動者何如哉。故《大武》之樂雖作於周公，而未至於世風移之日，聖人之時也，非人力之所能為矣。
cháo wén dào xī sǐ kě yǐ yǒu fú xué, xué zhī fú néng, fú cuò yě yǒu fú wèn, wèn zhī fú zhī, fú cuò yě yǒu fú sī, sī zhī fú dé, fú cuò yě yǒu fú biàn, biàn zhī fú míng, fú cuò yě yǒu fú xíng, xíng zhī fú dǔ, fú cuò yě. bù zhī nián shù bù zú yě, rén miǎn yān rì yǒu zī zī, bì ér hòu yǐ. gù yuē: cháo wén dào, xī sǐ kě yǐ. wú jiàn qí jìn yě, wèi jiàn qí zhǐ yě. yǒu yī rì wèi sǐ zhī shēn, zé yǒu yī rì wèi wén zhī dào.
○朝聞道夕死可矣「有弗學，學之弗能，弗措也；有弗問，問之弗知，弗措也；有弗思，思之弗得，弗措也；有弗辨，辨之弗明，弗措也；有弗行，行之弗篤，弗措也。」「不知年數不足也，亻免焉日有孳孳，斃而後已。」故曰：「朝聞道，夕死可矣。」吾見其進也，未見其止也。有一日未死之身，則有一日未聞之道。
zhōng shù yán píng xiān shēng dá wèn yuē: fū zǐ zhī dào, bù lí hū rì yòng zhī jiān. zì qí jǐn jǐ ér yán. zé wèi zhī zhōng zì qí jí wù ér yán, zé wèi zhī shù, mò fēi dà dào zhī quán tǐ. suī biàn huà wàn shū, yú shì wèi zhī mò, ér suǒ yǐ guàn zhī zhě, wèi cháng bù yī yě. zēng zǐ dá mén rén zhī wèn, zhèng shì fā qí xīn ěr, qǐ yǒu èr xié? ruò yǐ wèi fū zǐ yī yǐ guàn zhī zhī zhǐ shén jīng wēi, fēi mén rén suǒ kě gào, gū yǐ zhōng shù dá zhī, kǒng shèng xián zhī xīn bù ruò shì zhī zhī yě. rú mèng zǐ yán yáo shùn zhī dào, xiào dì ér yǐ yǐ. rén jiē zú yǐ zhī zhī, dàn hé nèi wài zhī dào, shǐ zhī tǐ yòng yī yuán, xiǎn wēi wú jiān, zé fēi shèng rén bù néng ěr. zhū zǐ yòu cháng zuò zhōng shù shuō, qí dà zhǐ yǔ cǐ lüè tóng. àn cǐ shuō shén míng, ér jí zhù nǎi wèi jiè cháng dé jǐn jǐ tuī jǐ zhī mù yǐ zhe míng zhī, shì yí zhōng shù wèi xià xué zhī shì, bù zú yǐ yán shèng rén zhī dào yě. rán zé shì èr zhī, fēi yī zhī yě.
○忠恕延平先生《答問》曰：「夫子之道，不離乎日用之間。自其盡己而言。則謂之忠；自其及物而言，則謂之恕，莫非大道之全體。雖變化萬殊，於事為之末，而所以貫之者，未嘗不一也。曾子答門人之問，正是發其心爾，豈有二邪？若以為夫子一以貫之之旨甚精微，非門人所可告，姑以忠恕答之，恐聖賢之心不若是之支也。如孟子言堯舜之道，孝弟而已矣。人皆足以知之，但合內外之道，使之體用一原，顯微無間，則非聖人不能爾。」朱子又嘗作《忠恕說》，其大指與此略同。按此說甚明，而《集注》乃謂借嘗得盡己推己之目以著明之，是疑忠恕為下學之事，不足以言聖人之道也。然則是二之，非一之也。
cí xī huáng shì yuē: tiān xià zhī lǐ wú suǒ bù zài, ér rén zhī wèi néng yǐ guàn tōng zhě, jǐ sī jiān zhī yě. jǐn jǐ zhī wèi zhōng, tuī jǐ jí rén zhī wèi shù. zhōng shù jì jǐn, jǐ sī nǎi kè, cǐ lǐ suǒ zài, sī néng guàn tōng. gù zhōng shù zhě, suǒ yǐ néng yī yǐ guàn zhī zhě yě.
慈谿黃氏曰：「天下之理無所不在，而人之未能以貫通者，己私間之也。盡己之謂忠，推己及人之謂恕。忠恕既盡，己私乃克，此理所在，斯能貫通。故忠恕者，所以能一以貫之者也。」
yuán zài dòng zuò liù shū gù, qí xùn zhōng yuē: jǐn jǐ zhì zhì zhī wèi zhōng. yǔ yuē: wèi rén móu ér bù zhōng hū? yòu yuē: yán sī zhōng. jì yuē: sàng lǐ, zhōng zhī zhì yě. yòu yuē: sì zhī zhōng yě, rú jiàn qīn zhī suǒ ài, rú yù sè rán. yòu yuē: xiá bù yǎn yú, yú bù yǎn xiá, zhōng yě. chuán yuē: shàng sī lì mín, zhōng yě. yòu yuē: xiǎo dà zhī yù, suī bù néng chá, bì yǐ qíng, zhōng zhī shǔ yě. mèng zǐ yuē: zì fǎn ér rén yǐ, zì fǎn ér yǒu lǐ yǐ, qí héng nì yóu shì yě, jūn zǐ bì zì fǎn yě, wǒ bì bù zhōng. guān yú cǐ shù zhě, kě yǐ zhī zhōng zhī yì yě. fǎn shēn ér chéng, rán hòu néng zhōng néng zhōng yǐ, rán hòu yóu jǐ tuī ér dá zhī jiā guó tiān xià, qí dào yī yě. qí xùn shù yuē: tuī jǐ jí wù zhī wèi shù. jǐ yù lì ér lì rén, jǐ yù dá ér dá rén, shī zhū jǐ ér bù yuàn, yì wù shī yú rén, shù zhī dào yě. chōng shì xīn yǐ wǎng, dá hū sì hǎi yǐ. gù yuē: fū zǐ zhī dào, zhōng shù ér yǐ yǐ. zhōng yě zhě, tiān xià zhī dà běn yě. shù yě zhě, tiān xià zhī dá dào yě. zi gòng wèn yuē: yǒu yī yán ér kě yǐ zhōng shēn xíng zhī zhě hū? zǐ yuē: qí shù hū! fū shèng rén zhě, hé yǐ yì yú rén zāi, zhī zhōng shēn kě xíng, zé zhī yī yǐ guàn zhī zhī yì yǐ.
元載侗作《六書故》，其訓「忠」曰：「盡己致至之謂忠。」《語》曰：「為人謀而不忠乎？」又曰：「言思忠。」《記》曰：「喪禮，忠之至也。」又曰：「祀之忠也，如見親之所愛，如欲色然。」又曰：「瑕不掩瑜，瑜不掩瑕，忠也。」《傳》曰：「上思利民，忠也。」又曰：「小大之獄，雖不能察，必以情，忠之屬也。」《孟子》曰：「自反而仁矣，自反而有禮矣，其橫逆由是也，君子必自反也，我必不忠。」觀於此數者，可以知忠之義也。反身而誠，然後能忠；能忠矣，然後由己推而達之家國天下，其道一也。其訓恕曰：「推己及物之謂恕。」己欲立而立人，己欲達而達人，施諸己而不願，亦勿施於人，恕之道也。充是心以往，達乎四海矣。故曰：「夫子之道，忠恕而已矣。」忠也者，天下之大本也。恕也者，天下之達道也。子貢問曰：「有一言而可以終身行之者乎？」子曰：「其恕乎！」夫聖人者，何以異於人哉，知終身可行，則知一以貫之之義矣。
zhōng yōng jì fū zǐ yán, jūn zǐ zhī dào sì, wú fēi zhōng shù zhī shì. ér gān jiǔ èr zhī lóng dé, yì wéi yuē yōng yán zhī xìn, yōng xíng zhī jǐn. rán zé zhōng shù, jūn zǐ zhī dào yě. hé yǐ yán wéi dào bù yuǎn, yuē: cǐ yóu zhī yún qiǎo yán lìng sè, xiān yǐ rén yě. qǐ kě yǐ cǐ ér yí zhōng shù zhī yǒu èr hū? huò yuē: mèng zǐ yán qiáng shù ér xíng, qiú rén mò jìn yān, hé yě? yuē: cǐ wèi wèi zhì shǒu dào zhě yán zhī yě. mèng zǐ yuē: yóu rén yì xíng, fēi xíng rén yì yě. rén yì qǐ yǒu èr hū!
《中庸》記夫子言，君子之道四，無非忠恕之事。而《乾》九二之龍德，亦惟曰「庸言之信，庸行之謹」。然則忠恕，君子之道也。何以言「違道不遠」，曰：此猶之雲「巧言令色，鮮矣仁」也。豈可以此而疑忠恕之有二乎？或曰：孟子言強恕而行，求仁莫近焉，何也？曰：此為未至首道者言之也。孟子曰：「由仁義行，非行仁義也。」仁義豈有二乎！
fū zǐ zhī yán xìng yǔ tiān dào fū zǐ zhī jiào rén wén xíng zhōng xìn, ér xìng yǔ tiān dào zài qí zhōng yǐ. gù yuē: bù kě dé ér wén.
○夫子之言性與天道夫子之教人文行忠信，而性與天道在其中矣。故曰：「不可得而聞。」
zǐ yuē: èr sān zi yǐ wǒ wèi yǐn hū? wú wú yǐn hū ěr. wú wú xíng, ér bù yǔ èr sān zi zhě, shì qiū yě. wèi fū zǐ zhī yán xìng yǔ tiān dào bù kě dé ér wén, shì yí qí yǒu yǐn zhě yě. bù zhī fū zǐ zhī wén zhāng, wú fēi fū zǐ zhī yán xìng yǔ tiān dào, suǒ wèi wú wú xíng ér bù yǔ èr sān zi zhě, shì qiū yě.
子曰：「二三子以我為隱乎？吾無隱乎爾。吾無行，而不與二三子者，是丘也。」謂夫子之言性與天道不可得而聞，是疑其有隱者也。不知夫子之文章，無非夫子之言性與天道，所謂「吾無行而不與二三子者，是丘也。」
zi gòng zhī yì, yóu yǐ wén zhāng yǔ xìng yǔ tiān dào wèi èr, gù yuē: zi rú bù yán, zé xiǎo zi hé shù yān? zǐ yuē: tiān hé yán zāi? sì shí xíng yān, bǎi wù shēng yān. tiān hé yán zāi! shì gù kě shì kě zhǐ, kě jiǔ kě sù, wú yī ér fēi tiān yě. xún xún pián pián, kǎn kǎn yín yín, wú yī ér fēi tiān yě.
子貢之意，猶以文章與性與天道為二，故曰：「子如不言，則小子何述焉？」子曰：「天何言哉？四時行焉，百物生焉。天何言哉！」是故可仕、可止，可久、可速，無一而非天也。恂恂便便，侃侃誾誾，無一而非天也。
dòng róng zhōu xuán zhōng lǐ zhě, shèng dé zhī zhì yě, mèng zǐ yǐ wèi yáo shùn xìng zhī zhī shì. fū zǐ zhī wén zhāng mò dà hū chūn qiū, chūn qiū zhī yì, zūn tiān wáng, rǎng róng dí, zhū luàn chén zéi zi, jiē xìng yě, jiē tiān dào yě. gù hú shì yǐ chūn qiū wèi shèng rén xìng mìng zhī wén, ér zi rú bù yán, zé xiǎo zi qí hé shù hū?
動容周旋中禮者，盛德之至也，孟子以為堯舜性之之事。夫子之文章莫大乎《春秋》，《春秋》之義，尊天王，攘戎翟，誅亂臣賊子，皆性也，皆天道也。故胡氏以《春秋》為聖人性命之文，而子如不言，則小子其何述乎？
jīn rén dàn yǐ xì cí wèi fū zǐ yán xìng yǔ tiān dào zhī shū. yú cháng sān fù qí wén, rú míng hè zài yīn qī yáo. zì tiān yòu zhī yī yáo, chōng chōng wǎng lái shí yī yáo, lǚ dé zhī jī yě jiǔ guà, suǒ yǐ jiào rén xué yì zhě, wú bù zài yú yán xíng zhī jiān yǐ. gù yuē: chū lǜ qí cí, ér kuí qí fāng, jì yǒu diǎn cháng, gǒu fēi qí rén, dào bù xū xíng.
今人但以《繫辭》為夫子言性與天道之書。愚嘗三復其文，如「鳴鶴在陰」七爻。「自天佑之」一爻，「憧憧往來」十一爻，「履德之基也」九卦，所以教人學《易》者，無不在於言行之間矣。故曰：「初率其辭，而揆其方，既有典常，苟非其人，道不虛行。」
fán chí wèn rén, zǐ yuē: jū chù gōng, zhí shì jìng, yǔ rén zhōng. sī mǎ niú wèn rén, zǐ yuē: rén zhě, qí yán yě rèn. yóu shì ér chōng zhī, yī rì kè jǐ fù lǐ. yǒu yì dào hū? jīn zhī jūn zǐ xué wèi jí hū fán chí sī mǎ niú, ér yù qí shuō zhī gāo yú yán céng èr zi, shì yǐ zhōng rì yán xìng yǔ tiān dào, ér bù zì zhī qí duò yú chán xué yě.
樊遲問仁，子曰：「居處恭，執事敬，與人忠。」司馬牛問仁，子曰：「仁者，其言也認。」由是而充之，一日克己復禮。有異道乎？今之君子學未及乎樊遲、司馬牛，而欲其說之高於顏、曾二子，是以終日言性與天道，而不自知其墮於禪學也。
zhū zǐ yuē: shèng rén jiào rén, bù guò xiào dì zhōng xìn. chí shǒu sòng xí zhī wèn, cǐ shì xià xué zhī běn. jīn zhī xué zhě yǐ wèi dùn gēn, bù zú liú yì, qí píng jū dào shuō, wú fēi zi gòng suǒ wèi bù kě dé ér wén zhě. yòu yuē: jìn rì xué zhě bìng zài hào gāo. lùn yǔ wèi wèn xué ér shí xí, biàn shuō yī guàn mèng zǐ wèi yán liáng huì wáng wèn lì, biàn shuō jǐn xīn. yì wèi kàn liù shí sì guà, biàn dú xì cí, cǐ jiē liè děng zhī bìng. yòu yuē: shèng xián lì yán běn shēn píng yì, jīn tuī zhī shǐ gāo, záo zhī shǐ shēn.
朱子曰：「聖人教人，不過孝弟忠信。持守誦習之問，此是下學之本。今之學者以為鈍根，不足留意，其平居道說，無非子貢所謂不可得而聞者。」又曰：「近日學者病在好高。《論語》未問學而時習，便說一貫；《孟子》未言梁惠王問利，便說盡心。《易》未看六十四卦，便讀《繫辭》，此皆躐等之病。」又曰：「聖賢立言本身平易，今推之使高，鑿之使深。」
huáng shì rì chāo yuē: fū zǐ shù liù jīng, hòu lái zhě nì yú xùn gǔ, wèi hài yě. lián luò yán tōng xué, hòu lái zhě jiè yǐ tán chán, zé qí hài shēn yǐ.
黃氏《日鈔》曰：「夫子述《六經》，後來者溺於訓詁，未害也。濂洛言通學，後來者藉以談禪，則其害深矣。」
kǒng mén dì zǐ bù guò sì kē, zì sòng yǐ xià zhī wèi xué zhě zé yǒu wǔ kē, yuē yǔ lù kē.
孔門弟子不過四科，自宋以下之為學者則有五科，曰「語錄科」。
liú shí kǒng huá, běn yú qīng tán zhī liú huò, rén rén zhī zhī, shú zhī jīn rì zhī qīng tán yǒu shèn yú qián dài zhě. xī zhī qīng tán tán lǎo zhuāng, jīn zhī qīng tán tán kǒng mèng, wèi dé qí jīng ér yǐ yí qí cū, wèi jiū qí běn ér xiān cí qí mò. bù xí liù yì zhī wén, bù kǎo bǎi wáng zhī diǎn, bù zōng dāng dài zhī wù, jǔ fū zǐ lùn xué lùn zhèng zhī dà duān yī qiè bù wèn, ér yuē yī guàn, yuē wú yán, yǐ míng xīn jiàn xìng zhī kōng yán, dài xiū jǐ zhì rén zhī shí xué. gǔ gōng duò ér wàn shì huāng, zhǎo yá wáng ér sì guó luàn, shén zhōu dàng fù, zōng shè qiū xū. xī wáng yǎn miào shàn xuán yán, zì bǐ zi gòng, jí wèi shí lè suǒ shā, jiāng sǐ, gù ér yán yuē: wū hū, wú cáo suī bù rú gǔ rén, xiàng ruò bù zǔ shàng fú xū, lù lì yǐ kuāng tiān xià, yóu kě bù zhì jīn rì. jīn zhī jūn zǐ dé bù yǒu kuì hū qí yán?
劉、石孔華，本於清談之流禍，人人知之，孰知今日之清談有甚於前代者。昔之清談談老、莊，今之清談談孔、孟，未得其精而已遺其粗，未究其本而先辭其末。不習六藝之文，不考百王之典，不綜當代之務，舉夫子論學、論政之大端一切不問，而曰「一貫」，曰「無言」，以明心見性之空言，代修己治人之實學。股肱惰而萬事荒，爪牙亡而四國亂，神州盪覆，宗社丘墟。昔王衍妙善玄言，自比子貢，及為石勒所殺，將死，顧而言曰：「嗚呼，吾曹雖不如古人，向若不祖尚浮虛，戮力以匡天下，猶可不至今日。」今之君子得不有愧乎其言？
biàn qí biàn lǔ biàn lǔ ér zhì yú dào zhě, dào zhī yǐ dé, qí zhī yǐ lǐ. biàn qí ér zhì yú lǔ zhě, dào zhī yǐ zhèng, qí zhī yǐ xíng.
○變齊變魯變魯而至於道者，道之以德，齊之以禮。變齊而至於魯者，道之以政，齊之以刑。
bó xué yú wén jūn zǐ bó xué yú wén, zì shēn ér zhì yú jiā guó tiān xià, zhì zhī wèi dù shù, fā zhī wèi yīn róng, mò fēi wén yě. pǐn jié sī, sī zhī wèi lǐ. kǒng zǐ yuē: bó mǔ shū mǔ shū shuāi, yǒng bù jué dì gū zǐ mèi zhī dà gōng, yǒng jué yú dì, zhī cǐ zhě, yóu wén yǐ zāi! yóu wén yǐ zāi! jì yuē: sān nián zhī sàng, rén dào zhī zhì wén zhě yě. yòu yuē: lǐ jiǎn ér jìn, yǐ jìn wèi wén lè yíng ér fǎn, yǐ fǎn wèi wén. chuán yuē: wén míng yǐ zhǐ, rén wén yě. guān hū rén wén yǐ huà chéng tiān xià. gù yuē: wén wáng jì méi, wén bù zài zī hū! ér shì fǎ: jīng wěi tiān dì yuē wén. yǔ dì zǐ zhī xué shī shū liù yì zhī wén, yǒu shēn qiǎn zhī bù tóng yǐ.
○博學於文君子博學於文，自身而至於家國天下，制之為度數，發之為音容，莫非文也。「品節斯，斯之謂禮。」孔子曰：「伯母、叔母疏衰，踴不絕地；姑姊妹之大功，踴絕於地，知此者，由文矣哉！由文矣哉！《記》曰：「三年之喪，人道之至文者也。」又曰：「禮減而進，以進為文；樂盈而反，以反為文。」《傳》曰：「文明以止，人文也。觀乎人文以化成天下。」故曰：「文王既沒，文不在茲乎！」而《諡法》：「經緯天地曰文。」與弟子之學《詩》、《書》六藝之文，有深淺之不同矣。
sān yǐ tiān xià ràng huáng yǐ zhī shī yuē: dì zuò bāng zuò duì, zì tài bó wáng jì. zé tài bó zhī shí, zhōu rì yǐ qiáng dà yǐ. nǎi tuō zhī cǎi yào, wǎng ér bù fǎn. dāng qí shí, yǐ guó ràng yě ér dāng qí shí, ràng wáng jì yě ér zì hòu rì yán zhī, zé ràng yú wén wáng wǔ wáng yě. yǒu tiān xià zhě zài sān shì zhī hòu ér ràng zhī zhě zài sān shì zhī qián, zōng tiāo bù jì qí gōng, yí dǐng bù míng qí jī, cǐ suǒ wèi sān yǐ tiān xià ràng, mín wú dé ér chēng yān zhě yě. lù shǐ yuē: fāng tài wáng shí, yǐ yǔ wáng jì, ér wáng jì yǐ yǔ wén wáng, wén wáng yǐ yǔ wǔ wáng, jiē tài bó qǐ zhī yě, gù yuē sān ràng.
○三以天下讓《皇矣》之詩曰：「帝作邦作對，自太伯王季。」則泰伯之時，周日以強大矣。乃托之採藥，往而不反。當其時，以國讓也；而當其時，讓王季也；而自後日言之，則讓於文王、武王也。有天下者在三世之後而讓之者；在三世之前，宗祧不記其功，彝鼎不銘其跡，此所謂三以天下讓，民無得而稱焉者也。《路史》曰：「方太王時，以與王季，而王季以與文王，文王以與武王，皆泰伯啟之也，故曰三讓。」
tài bó qù ér wáng jì lì, wáng jì lì ér wén wǔ xìng, suī wèi yǐ tiān xià ràng kě yǐ. tài shǐ gōng xù wú shì jiā yún: tài bó bì lì, jiāng mán shì shì. wén wǔ yōu xìng, gǔ gōng wáng jī. shén dāng.
泰伯去而王季立，王季立而文、武興，雖謂以天下讓可矣。太史公序《吳世家》云：「太伯避歷，江蠻是適。文武攸興，古公王跡。」甚當。
gāo tài bó zhī ràng guó zhě, bù fáng wáng jì, shī zhī yán yīn xīn zé yǒu shì yě. shù wén wáng zhī shì jūn zhě, bù hài wǔ wáng, shī zhī yán shàng dì lín nǚ shì yě. gǔ rén zhī néng yán rú cǐ. jīn jiāng chēng tài bó zhī dé, ér xíng sè bēn cāo zhī zhì jiā zhū tài wáng, qǐ fū zǐ lì yán zhī yì zāi. zhū zǐ zuò lùn yǔ huò wèn, bù qǔ jiǎn shāng zhī shuō, ér cài zhōng mò chuán shū wǔ chéng yuē: tài wáng suī wèi shǐ yǒu jiǎn shāng zhī zhì, ér shǐ dé mín xīn, wáng yè zhī chéng shí jī yú cǐ. zhòng mò, zhū zǐ zhī mén rén, kě wèi shàn yú kuāng zhū zǐ zhī shī zhě yǐ. huò wèn yuē: tài wáng yǒu fèi zhǎng lì shǎo zhī yì, fēi lǐ yě. tài bó yòu kòng qí xié zhì ér chéng zhī, zhì yú fù sǐ bù fù, shāng huǐ fà fū, jiē fēi xián zhě zhī shì. jiù shǐ bì yú ràng guó ér wèi zhī, zé yì guò ér bù hé yú zhōng yōng zhī dé yǐ. qí wèi zhì dé hé xié? yuē: tài wáng zhī yù lì xián zi shèng sūn, wèi qí dào zú yǐ jì tiān xià, ér fēi yǒu ài zēng zhī jiān, lì yù zhī sī yě. shì yǐ tài bó qù zhī, ér bù wèi juàn wáng xiù shòu zhī, ér bù wèi tān fù sǐ bù fù, shāng huǐ fà fū, ér bù wèi bù xiào. gài chù jūn chén fù zǐ zhī biàn, ér bù shī hū zhōng yōng, cǐ suǒ yǐ wèi zhì dé yě, qí yǔ lǔ yǐn gōng wú jì zǐ zhī shì gài bù tóng yǐ.
高泰伯之讓國者，不妨王季，《詩》之言「因心則友」是也。述文王之事君者，不害武王，《詩》之言「上帝臨女」是也。古人之能言如此。今將稱泰伯之德，而行色奔、操之志加諸太王，豈夫子立言之意哉。朱子作《論語或問》，不取翦商之說，而蔡鍾默傳《書·武成》曰：「太王雖未始有翦商之志，而始得民心，王業之成實基於此。」仲默，朱子之門人，可謂善於匡朱子之失者矣。《或問》曰：「太王有廢長立少之意，非禮也。泰伯又控其邪志而成之，至於父死不赴，傷毀髮膚，皆非賢者之事。就使必於讓國而為之，則亦過而不合於中庸之德矣。其為至德何邪？曰：太王之欲立賢子聖孫，為其道足以濟天下，而非有愛憎之間，利慾之私也。是以泰伯去之，而不為狷；王秀受之，而不為貪；父死不赴，傷毀髮膚，而不為不孝。蓋處君臣、父子之變，而不失乎中庸，此所以為至德也，其與魯隱公、吳季子之事蓋不同矣。」
yǒu fù rén yān yǔ yǒu luàn chén shí rén, tóng xīn tóng dé. cǐ chén shī shì zhòng zhī yán, suǒ wèi shí rén, jiē shēn zài róng háng zhě. ér tài sì yì jiāng zì zài gōng hú zhī nèi, bì bù cóng jūn lǚ zhī shì, yì bì bù yǐ hòu shān dōng bìng shù zhī yǐ zú shí chén zhī shù yě gǔ rén yǒu yán yuē: pìn jī wú chén, pìn jī zhī chén, wéi jiā zhī suǒ. fāng qiě yǐ yòng fù rén wèi zhòu zuì yǐ, nǎi zhōu zhī gōng yè bì jí yú fù rén hū? cǐ lǐ zhī bù kě tōng, huò wén zì chuán xiě zhī wù, què yí kě yě. jì lù wèn shì guǐ shén wèi néng shì rén, yān néng shì guǐ? zuǒ yòu jiù yǎng wú fāng, gù qí jì yě, yáng yáng hū rú zài qí shàng, rú zài qí zuǒ yòu. wèi zhī shēng, yān zhī sǐ? rén zhī shēng yě zhí, gù qí sǐ yě, wú qiú shēng yǐ hài rén, yǒu shā shēn yǐ chéng rén.
○有婦人焉「予有亂臣十人，同心同德。」此陳師誓眾之言，所謂十人，皆身在戎行者。而太姒、邑姜自在宮壺之內，必不從軍旅之事，亦必不以後《山東並數之以足十臣之數也古人有言曰：「牝雞無晨，牝雞之晨，惟家之索。」方且以用婦人為紂罪矣，乃周之功業必藉於婦人乎？此理之不可通，或文字傳寫之誤，闕疑可也。○季路問事鬼神「未能事人，焉能事鬼？」左右就養無方，故其祭也，洋洋乎如在其上，如在其左右。「未知生，焉知死？」人之生也直，故其死也，無求生以害仁，有殺身以成仁。
tiān dì yǒu zhèng qì, zá rán fù liú xíng. xià zé wèi hé yuè, shàng zé wèi rì xīng. kě yǐ wèi zhī zhī shēng yǐ. kǒng yuē chéng rén, mèng yuē qǔ yì, ér jīn ér hòu, shù jǐ wú kuì! kě yǐ wèi zhī zhī sǐ yǐ.
「天地有正氣，雜然賦流形。下則為河嶽，上則為日星。」可以謂之知生矣。」孔曰成仁，孟曰取義，而今而後，庶幾無愧！」可以謂之知死矣。
bù jiàn jī fú yáo zhī fú, sòng yáo zhī yán, xíng yáo zhī xíng, suǒ wèi jiàn jī yě. xiān wáng zhī jiào, ruò shuō mìng suǒ wèi xué yú gǔ xùn, kāng gào suǒ wèi shào wén yī dé yán, yǐ zhì yú shī shū liù yì zhī wén, sān bǎi sān qiān zhī zé, yǒu yī fēi jiàn jī zhě hū? shàn rén zhě, zhōng xìn ér wèi xué lǐ, dǔ shí ér wèi rì xīn, suī qí tiān zī zhī měi, yì néng àn yǔ dào hé ér zú jǐ bù xué, wú zì yǐ rù shèng rén zhī shì yǐ. zhì tiān xià zhě jī rán. gù yuē: zhōu jiān yú èr dài, yù yù hū wén zāi bù rán, zé yǐ hàn wén zhī jǐ zhì xíng cuò, ér bù néng chéng sān dài zhī zhì yǐ.
○不踐跡服堯之服，誦堯之言，行堯之行，所謂踐跡也。先王之教，若《說命》所謂「學於古訓」，《康誥》所謂「紹聞衣德言」，以至於《詩》、《書》六藝之文，三百三千之則，有一非踐跡者乎？善人者，忠信而未學禮，篤實而未日新，雖其天資之美，亦能暗與道合；而足己不學，無自以入聖人之室矣。治天下者跡然。故曰：「周監於二代，鬱郁乎文哉」不然，則以漢文之幾致刑措，而不能成三代之治矣。
yì hū sān zi zhě zhī zhuàn fū zǐ rú huò zhī ěr zhī yán, wú fēi sī rén zhī tú yǔ ér shuí yǔ yě céng diǎn yù yí yǒng guī zhī yán, sù pín jiàn xíng hū pín jiàn, jūn zǐ wú rù ér bù zì de yě. gù yuē: yì hū sān zi zhě zhī zhuàn. qù bīng qù shí nǎi jī nǎi cāng, nǎi guǒ hóu liáng, yú tuó yú náng. guó suǒ yǐ zú shí, ér bù dài bīn tǔ zhī xíng yě. bèi nǎi gōng shǐ, duàn nǎi gē máo, lì nǎi fēng rèn, wú gǎn bù shàn. guó suǒ yǐ zú bīng, ér bù huái yí zhī yì yě. gǒu qí shì biàn zhī lái ér yǒu suǒ bù jí bèi, zé chú bái tǐng kě yǐ wèi bīng, ér bù kě què shí yǐ xiū bīng yǐ. kāng hé cǎo gēn kě yǐ wèi shí, ér bù kě qì xìn yǐ qiú shí yǐ. gǔ zhī rén yǒu zhì yú zhāng kōng, luó què shǔ, ér mín wú èr zhì zhě, fēi shàng zhī xìn yǒu yǐ jié qí xīn hū? cǐ yòu quán yú huǎn jí qīng zhòng zhī jiān, ér wèi bù dé yǐ zhī jì yě. míng cǐ yì, zé guó jūn sǐ shè jì, dài fū sǐ zōng miào, zhì yú yú tái mù yǔ zhī jiàn mò bù qīn qí shàng, sǐ qí zhǎng, suǒ wèi shèng rén yǒu jīn chéng zhě, cǐ wù cǐ zhì yě. qǐ fēi wèi zhèng zhī yào dào hū? mèng zǐ yán zhì tǐng yǐ tà qín chǔ, yì shì kě yǐ wú dài yú bīng zhī yì.
○異乎三子者之撰夫子「如或知爾」之言，「吾非斯人之徒與而誰與」也；曾點浴沂詠歸之言，「素貧賤行乎貧賤，君子無入而不自得」也。故曰：「異乎三子者之撰」。○去兵去食「乃積乃倉，乃裹侯糧，於橐於囊。」國所以足食，而不待豳土之行也。「備乃弓矢，鍛乃戈矛，礪乃鋒刃，無敢不善。」國所以足兵，而不淮夷之役也。苟其事變之來而有所不及備，則鉏白梃可以為兵，而不可闕食以修兵矣。糠核草根可以為食，而不可棄信以求食矣。古之人有至於張空，羅雀鼠，而民無貳志者，非上之信有以結其心乎？此又權於緩急輕重之間，而為不得已之計也。明此義，則國君死社稷，大夫死宗廟，至於輿台、牧圉之賤莫不親其上，死其長，所謂聖人有金城者，此物此志也。豈非為政之要道乎？孟子言「制梃以撻秦、楚」，亦是可以無待於兵之意。
gǔ zhī yán bīng, fēi jīn rì zhī bīng, wèi wǔ bīng yě. gù yuē: tiān shēng wǔ cái, shuí néng qù bīng? shì běn: chī yóu yǐ jīn zuò bīng, yī gōng èr shū sān máo sì gē wǔ jǐ zhōu lǐ sī yòu wǔ bīng zhù yǐn sī mǎ fǎ yuē: gōng shǐ wéi, shū máo shǒu, gē jǐ zhù shì yě. jié ěr róng bīng, jié cǐ bīng yě. yǒng yuè yòng bīng, yòng cǐ bīng yě. wú yǐ zhù bīng, zhù cǐ bīng yě. qín hàn yǐ xià, shǐ wèi zhí bīng zhī rén wèi bīng. rú xìn líng jūn dé xuǎn bīng bā wàn rén, xiàng yǔ jiāng zhū hóu bīng sān shí yú wàn, jiàn yú tài shǐ gōng zhī shū, ér wǔ jīng wú cǐ yǔ yě.
古之言兵，非今日之兵，謂五兵也。故曰：「天生五材，誰能去兵？」《世本》：「蚩尤以金作兵，一弓、二殳、三矛、四戈、五戟」；《周禮》「司右五兵」注引《司馬法》曰：「弓矢圍，殳矛守，戈戟助」是也。「詰爾戎兵」，詰此兵也。「踴躍用兵」，用此兵也。「無以鑄兵」，鑄此兵也。秦漢以下，始謂執兵之人為兵。如信陵君得選兵八萬人，項羽將諸侯兵三十餘萬，見於太史公之書，而《五經》無此語也。
yǐ zhí bīng zhī rén wèi bīng, yóu zhī yǐ bèi jiǎ zhī shì wèi jiǎ. gōng yáng chuán: huán gōng shǐ gāo zi jiāng nán yáng zhī jiǎ, lì xī gōng ér chéng lǔ. jìn zhào yāng qǔ jìn yáng zhī jiǎ, yǐ zhú xún yín yǔ shì jí shè.
以執兵之人為兵，猶之以被甲之士為甲。《公羊傳》：「桓公使高子將南陽之甲，立僖公而城魯。」晉趙鞅取晉陽之甲，以逐荀寅與士吉射。
dàng zhōu zhú shū jì nián: dì xiāng èr shí qī nián, jiāo fá zhēn, dà zhàn yú wéi, fù qí zhōu, miè zhī. chǔ cí tiān wèn: fù zhōu zhēn, hé dào qǔ zhī? zhèng cǐ wèi yě. hàn shí zhú shū wèi chū, gù kǒng ān guó zhù wèi lù dì xíng zhōu, ér hòu rén yīn zhī.
○蕩舟《竹書紀年》：「帝相二十七年，澆伐斟，大戰於濰，覆其舟，滅之。」《楚辭·天問》：「覆舟斟，何道取之？」正此謂也。漢時《竹書》未出，故孔安國注為「陸地行舟」，而後人因之。
gǔ rén yǐ zuǒ yòu chōng shā wèi dàng chén, qí ruì zú wèi zhī tiào dàng, bié shuài wèi zhī dàng zhǔ. jìn shū zài jì: lǒng shàng jiàn ér gē yuē: zhàng bā shé máo zuǒ yòu dàng, shí dàng shí jué wú dāng qián. táng shū bǎi guān zhì: shǐ shí wèi jiāo, xiàn jiān tū zhòng, dí yīn ér bài zhě yuē tiào dàng. dàng zhōu gài jiān cǐ yì, yǔ cài jī zhī chéng zhōu dàng gōng zhě bù tóng.
古人以左右衝殺為盪陳，其銳卒謂之跳蕩，別帥謂之盪主。《晉書·載記》：「隴上健兒歌曰：丈八蛇矛左右盪，十盪十決無當前。」《唐書·百官志》：「矢石未交，陷堅突眾，敵因而敗者曰跳蕩。」蕩舟蓋兼此義，與蔡姬之「乘舟盪公」者不同。
guǎn zhòng bù sǐ zi jiū jūn chén zhī fēn suǒ guān zhě zài yī shēn, huá yì zhī fáng suǒ xì zhě zài tiān xià. gù fū zǐ zhī yú guǎn zhòng, lüè qí bù sǐ zi jiū zhī zuì, ér qǔ qí yī kuāng jiǔ hé zhī gōng, gài quán héng yú dà xiǎo zhī jiān, ér yǐ tiān xià wèi xīn yě. fū yǐ jūn chén zhī fēn yóu bù dí huá yì zhī fáng, ér chūn qiū zhī zhì kě zhī yǐ.
○管仲不死子糾君臣之分所關者在一身，華裔之防所系者在天下。故夫子之於管仲，略其不死子糾之罪，而取其一匡九合之功，蓋權衡於大小之間，而以天下為心也。夫以君臣之分猶不敵華裔之防，而《春秋》之志可知矣。
yǒu wèi guǎn zhòng zhī yú zi jiū wèi chéng wèi jūn chén zhě, zi jiū yú qí wèi chéng jūn, yú zhòng yǔ hū zé chéng wèi jūn chén yǐ. hú tū zhī zǐ máo jí yǎn cóng wén gōng zài qín, ér yuē: jīn chén zhī zǐ míng zài zhòng ěr, yǒu nián shù yǐ. ruò máo yǎn wèi zhòng ěr zhī chén, ér zhòng yǔ hū bù dé wèi jiū zhī chén, shì yǐ chéng bài dìng jūn chén yě, kě hū? yòu wèi huán xiōng jiū dì, cǐ yì qiáng wèi zhī shuō.
有謂管仲之於子糾未成為君臣者，子糾於齊未成君，於仲與忽則成為君臣矣。狐突之子毛及偃從文公在秦，而曰：「今臣之子名在重耳，有年數矣。」若毛、偃為重耳之臣，而仲與忽不得為糾之臣，是以成敗定君臣也，可乎？又謂桓兄糾弟，此亦強為之說。
lùn zhì yú zūn zhōu shì, cún huá xià zhī dà gōng, zé gōng zǐ yǔ qí chén qū qū yī shēn zhī míng fēn xiǎo yǐ. suī rán, qí jūn chén zhī fēn gù zài yě, suì wèi zhī wú zuì, fēi yě.
論至於尊周室，存華夏之大功，則公子與其臣區區一身之名分小矣。雖然，其君臣之分故在也，遂謂之無罪，非也。
yǔ yī yǐ guàn zhī gū gǔ mǐn qiú, duō jiàn ér shí. fū zǐ zhī suǒ zì dào yě, rán yǒu jìn hū shì zhě. liù yáo zhī yì, zhì zé yě, ér yuē: zhī zhě guān qí tuàn cí, zé sī guò bàn yǐ. sān bǎi zhī shī, zhì fàn yě, ér yuē: yī yán yǐ bì zhī, yuē sī wú xié. sān qiān sān bǎi zhī yí, zhì duō yě, ér yuē: lǐ yǔ qí shē yě, níng jiǎn. shí shì zhī shì, zhì yuǎn yě, ér yuē yīn yīn yú xià lǐ, zhōu yīn yú yīn lǐ, suī bǎi shì kě zhī. bǎi wáng zhī zhì, zhì shū yě, ér yuē dào èr, rén yǔ bù rén ér yǐ yǐ. cǐ suǒ wèi yǔ yī yǐ guàn zhī zhě yě. qí jiào mén rén yě, bì xiān kòu qí liǎng duān, ér shǐ zhī yǐ sān yú fǎn. gù yán zi zé wén yī yǐ zhī shí, ér zi gòng qiē cuō zhī yán, zi xià lǐ hòu zhī wèn, zé jiē shàn qí kě yǔ yán shī, qǐ fēi tiān xià zhī lǐ shū tú ér tóng guī, dà rén zhī xué jǔ běn yǐ gāi mò hū. bǐ zhāng jù zhī shì, jì bù zú yǐ guān qí huì tōng ér gāo míng zhī jūn zǐ, yòu huò yǔ dé xìng ér yí wèn xué, jūn shī shèng rén zhī zhǐ yǐ.
○予一以貫之「姑古敏求，多見而識。」夫子之所自道也，然有進乎是者。六爻之義，至賾也，而曰：「知者觀其彖辭，則思過半矣。」三百之《詩》，至泛也，而曰：「一言以蔽之，曰思無邪。」三千三百之儀，至多也，而曰：「禮與其奢也，寧儉。」十世之事，至遠也，而曰「殷因於夏禮，周因於殷禮，雖百世可知。」百王之治，至殊也，而曰「道二，仁與不仁而已矣。」此所謂「予一以貫之」者也。其教門人也，必先叩其兩端，而使之以三隅反。故顏子則聞一以知十，而子貢切磋之言，子夏禮後之問，則皆善其可與言《詩》，豈非天下之理殊途而同歸，大人之學舉本以該末乎。彼章句之士，既不足以觀其會通；而高明之君子，又或語德性而遺問學，均失聖人之指矣。
jūn zǐ jí méi shì ér míng bù chēng yān jí míng zhī bù chēng, zé bì qiú qí shí yǐ, jūn zǐ qǐ yǒu wù míng zhī xīn zāi. shì yǐ gān chū jiǔ zhī chuán yuē: bù yì hū shì, bù chéng hū míng.
○君子疾沒世而名不稱焉疾名之不稱，則必求其實矣，君子豈有務名之心哉。是以《乾》初九之傳曰：「不易乎世，不成乎名。」
gǔ rén qiú méi shì zhī míng, jīn rén qiú dāng shì zhī míng. wú zì yòu jí lǎo, jiàn rén suǒ yǐ qiú dāng shì zhī míng zhě, wú fēi wèi lì yě. míng zhī suǒ zài, zé lì guī zhī, gù qiú zhī wéi kǒng bù jí yě. gǒu bù qiú lì, yì hé mù míng? xìng xiāng jìn yě xìng zhī yī zì, shǐ jiàn yú shāng shū, yuē: wéi huáng shàng dì, jiàng zhōng yú xià mín, ruò yǒu héng xìng. héng jí xiāng jìn zhī yì. xiāng jìn, jìn yú shàn yě xiāng yuǎn, yuǎn yú shàn yě. gù fū zǐ yuē: rén zhī shēng yě zhí, wǎng zhī shēng yě xìng ér miǎn.
古人求沒世之名，今人求當世之名。吾自幼及老，見人所以求當世之名者，無非為利也。名之所在，則利歸之，故求之惟恐不及也。苟不求利，亦何慕名？○性相近也「性」之一字，始見於《商書》，曰：「惟皇上帝，降衷於下民，若有恆性。」「恆」即相近之義。相近，近於善也；相遠，遠於善也。故夫子曰：「人之生也直，罔之生也幸而免。」
rén yì yǒu shēng ér bù shàn zhě, rú chǔ zi liáng shēng zǐ yuè jiāo, zi wén zhī qí bì miè ruò áo shì shì yě. rán cǐ qiān wàn zhōng zhī yī ěr, gù gōng jiào zǐ suǒ shù zhī sān shuō, mèng zǐ bù chì qí fēi, ér dàn yuē: nǎi ruò qí qíng, zé kě yǐ wèi shàn yǐ, nǎi suǒ wèi shàn yě. gài fán rén zhī suǒ dà tóng, ér bù lùn qí biàn yě. ruò zhòu wèi páo luò zhī xíng, dào zhí rì shā bù gū, gān rén zhī ròu, cǐ zé shēng ér xìng yǔ rén shū, yì rú wǔ guān bǎi hái rén zhī suǒ tóng, rán yì yǒu shēng ér bù jù zhě, qǐ kě yǐ yī ér gài wàn hū? gù zhōng wèi zhī xìng shàn yě.
人亦有生而不善者，如楚子良生子越椒，子文知其必滅若敖氏是也。然此千萬中之一耳，故公教子所述之三說，孟子不斥其非，而但曰：「乃若其情，則可以為善矣，乃所謂善也。」蓋凡人之所大同，而不論其變也。若紂為炮烙之刑，盜跖日殺不辜，肝人之肉，此則生而性與人殊，亦如五官百骸人之所同，然亦有生而不具者，豈可以一而概萬乎？故終謂之性善也。
mèng zǐ lùn xìng, zhuān yǐ qí fā jiàn hū qíng zhě yán zhī. qiě rú jiàn rú zǐ rù jǐng, yì yǒu bù lián zhě hū cù zhī shí, yǒu xiào ér shòu zhī zhě. cǐ rén qíng zhī biàn yě. ruò fǎn cóng ér xǐ zhī, wú zhī qí wú shì rén yě.
孟子論性，專以其發見乎情者言之。且如見孺子入井，亦有不憐者；呼蹴之食，有笑而受之者。此人情之變也。若反從而喜之，吾知其無是人也。
qǔ wò wèi sōng yuē: kǒng zǐ suǒ wèi xiāng jìn, jí yǐ xìng shàn ér yán. ruò xìng yǒu shàn, yǒu bù shàn, qí kě wèi zhī xiāng jìn hū? rú yáo shùn, xìng zhě yě tāng wǔ, fǎn zhī yě. ruò tāng wǔ zhī xìng bù shàn, ān néng fǎn zhī, yǐ zhì yú yáo shùn xié? tāng wǔ kě yǐ fǎn zhī, jí xìng shàn zhī shuō tāng wǔ zhī bù jí wèi yáo shùn, ér bì dài yú fǎn zhī, jí xìng xiāng jìn zhī shuō yě. kǒng mèng zhī yán yī yě.
曲沃衛嵩曰：「孔子所謂相近，即以性善而言。若性有善，有不善，其可謂之相近乎？如堯、舜，性者也；湯、武，反之也。若湯、武之性不善，安能反之，以至於堯、舜邪？湯、武可以反之，即性善之說；湯、武之不即為堯、舜，而必待於反之，即性相近之說也。孔、孟之言一也。」
yú zhòng shǐ jì: tài bó zhī bēn jīng mán, zì hào jù wú. jīng mán yì zhī, cóng ér guī zhī qiān yú jiā, lì wèi wú tài bó. tài bó zú, wú zi, dì zhòng yōng lì, shì wèi wú zhòng yōng. zhòng yōng zú, zi jì jiǎn lì. jì jiǎn zú, zi shū dá lì. shū dá zú, zi zhōu zhāng lì. shì shí zhōu wǔ wáng kè yīn, qiú tài bó zhòng yōng zhī hòu, dé zhōu zhāng. zhōu zhāng yǐ jūn wú, yīn ér fēng zhī, nǎi fēng zhōu zhāng dì yú zhòng yú zhōu zhī běi gù xià xū, shì wèi yú zhòng, liè wèi zhū hóu. àn cǐ zé zhòng yōng wèi wú zhòng yōng ér yú zhòng zhě, zhòng yōng zhī céng sūn yě. yīn shí zhū hóu yǒu yú guó, shī suǒ yún yú ruì zhì jué chéng zhě. wǔ wáng shí guó miè, ér fēng zhōu zhāng zhī dì yú qí gù xū, nǎi yǒu yú zhòng zhī míng ěr. lùn yǔ: yì mín yú zhòng yí yì. zuǒ chuán: tài bó yú zhòng, tài wáng zhī zhāo yě. jí wèi zhòng yōng wèi yú zhòng, shì zǔ sūn tóng hào, qiě zhòng yōng jūn wú, bù dāng yán yú, gǔ wú yú èr zì duō tōng yòng. qiè yí èr shū suǒ chēng yú zhòng, bìng shì wú zhòng zhī wù. yòu kǎo wú yuè chūn qiū: tài bó yuē: qí dāng yǒu fēng zhě, wú zhòng yě. zé zhòng yōng zhī chēng wú zhòng, gù yǒu zhēng yǐ.
○虞仲《史記》：太伯之奔荊蠻，自號句吳。荊蠻義之，從而歸之千餘家，立為吳太伯。太伯卒，無子，弟仲雍立，是為吳仲雍。仲雍卒，子季簡立。季簡卒，子叔達立。叔達卒，子周章立。是時周武王克殷，求太伯、仲雍之後，得周章。周章已君吳，因而封之，乃封周章弟虞仲於周之北故夏墟，是為虞仲，列為諸侯。按此則仲雍為吳仲雍；而虞仲者，仲雍之曾孫也。殷時諸侯有虞國，《詩》所云「虞芮質厥成」者。武王時國滅，而封周章之弟於其故墟，乃有虞仲之名耳。《論語》：「逸民虞仲、夷逸。」《左傳》：「太伯、虞仲，太王之昭也。」即謂仲雍為虞仲，是祖孫同號，且仲雍君吳，不當言虞，古「吳」、「虞」二字多通用。竊疑二書所稱「虞仲」，並是「吳仲」之誤。又考《吳越春秋》：「太伯曰：「其當有封者，吳仲也。」則仲雍之稱吳仲，固有徵矣。
hàn shū dì lǐ zhì hé dōng jùn tài yáng, wú shān zài xī, shàng yǒu wú chéng. zhōu wǔ wáng fēng tài bó hòu yú cǐ, shì wèi yú gōng. xù hàn jùn guó zhì: tài yáng yǒu wú shān, shàng yǒu yú chéng. yú chéng zhī shū wèi wú chéng, yóu wú zhòng zhī shū wèi yú zhòng yě. dù yuán kǎi zuǒ shì zhù yì yuē: zhòng yōng zhī zǐ, bié fēng xī wú.
《漢書·地理志》「河東郡太陽，吳山在西，上有吳城。周武王封太伯後於此，是為虞公。」《續漢·郡國志》：「太陽有吳山，上有虞城。」虞城」之書為「吳城」，猶「吳仲」之書為「虞仲」也。杜元凱《左氏注》亦曰：「仲雍支子，別封西吳。」
tīng qí yán yě lì jūn zǐ zhī yán, fēi yǒu yì yú lì yě, shì yuē shì, fēi yuē fēi. kǒng yǐng dá hóng fàn zhèng yì yuē: yán zhī jué duàn, ruò jīn zhī zhǎn gē.
○聽其言也厲君子之言，非有意於厲也，是曰是，非曰非。孔潁達《洪範》正義曰：「言之決斷，若金之斬割。」
jū guān, zé gào yù kě yǐ dāng biān pǔ: xíng shī, zé shì jiè kě yǐ dāng jiǎ bīng. cǐ zhī wèi suǒ qí yán yě lì. yǒu shǐ yǒu zú zhě qí wéi shèng rén hū shèng rén zhī dào, wèi yǒu bù shǐ yú sǎ sǎo yīng duì jìn tuì zhě yě. gù yuē: yuē zhī yǐ lǐ. yòu yuē: zhī chóng lǐ bēi.
居官，則告諭可以當鞭朴：行師，則誓戒可以當甲兵。此之謂「所其言也厲」。○有始有卒者其惟聖人乎聖人之道，未有不始於灑掃應對進退者也。故曰：「約之以禮。」又曰：「知崇禮卑。」
liáng huì wáng shǐ jì wèi shì jiā: huì wáng sān shí liù nián, zú, zi xiāng wáng lì. xiāng wáng yuán nián, yǔ zhū hóu huì xú zhōu, xiāng wáng yě, zhuī zūn fù huì wáng wèi wáng. ér mèng zǐ shū qí duì huì wáng wú bù chēng zhī wèi wáng zhě, zé fēi zhuī zūn zhī cí míng yǐ. sī mǎ zi zhǎng yì zhī qí bù tōng, ér gǎi zhī yuē jūn. rán mèng zǐ zhī shū chū yú dāng shí, bù róng wù yě. dù yù zuǒ chuán jí jiě hòu xù yán: āi wáng yú shǐ jì, xiāng wáng zhī zǐ, huì wáng zhī sūn yě. huì wáng sān shí liù nián zú, ér xiāng wáng lì. lì shí liù nián zú, ér āi wáng lì. gǔ shū jì nián piān, huì wáng sān shí liù nián, cóng yī nián shǐ zhì shí liù nián, ér chēng huì chéng wáng zú, jí huì wáng yě. yí shǐ jì wù fēn huì chéng zhī shì yǐ wèi hòu wáng nián yě. āi wáng èr shí sān nián nǎi zú, gù tè bù chēng shì, wèi zhī jīn wáng. jīn àn huì wáng jí wèi sān shí liù nián, chēng wáng, gǎi yuán, yòu shí liù nián zú, ér zi xiāng wáng chǎn, jí jì nián suǒ wèi jīn wáng, wú āi wáng yě. xiāng āi zì xiāng jìn, shǐ jì fēn wèi èr rén, wù ěr.
○梁惠王《史記·魏世家》：「惠王三十六年，卒，子襄王立。襄王元年，與諸侯會徐州，相王也，追尊父惠王為王。」而孟子書其對惠王無不稱之為「王者，則非追尊之辭明矣。司馬子長亦知其不通，而改之曰「君「。然孟子之書出於當時，不容誤也。杜預《左傳集解·後序》言：「哀王於《史記》，襄王之子，惠王之孫也。惠王三十六年卒，而襄王立。立十六年卒，而哀王立。古書《紀年篇》，惠王三十六年，從一年始至十六年，而稱惠成王卒，即惠王也。疑《史記》誤分惠、成之世以為後王年也。哀王二十三年乃卒，故特不稱諡，謂之今王。」今按惠王即位三十六年，稱王，改元，又十六年卒，而子襄王產，即《紀年》所謂今王，無哀王也。襄、哀字相近，《史記》分為二人，誤耳。
qín běn jì: qín huì wén wáng shí sì nián, gèng wèi yuán nián. cǐ chēng wáng gǎi yuán zhī zhèng, yòu yǔ wèi huì wáng tóng shí.
《秦本紀》：「秦惠文王十四年，更為元年。」此稱王改元之證，又與魏惠王同時。
wèi shì jiā: xiāng wáng wǔ nián, yǔ qín hé zhī dì. qī nián, wèi jǐn rù shàng jùn yú qín. jīn àn mèng zǐ shū, huì wáng zì yán xī sàng dì yú qín qī bǎi lǐ, nǎi wù shǐ jì suǒ shū xiāng wáng zhī nián, jí huì wáng zhī hòu wǔ nián, hòu qī nián yě, yǐ mèng zǐ zhèng zhī ér zì míng zhě yě.
《魏世家》：「襄王五年，予秦河之地。七年，魏盡入上郡於秦。」今按《孟子》書，惠王自言西喪地於秦七百里，乃悟《史記》所書襄王之年，即惠王之後五年，後七年也，以《孟子》證之而自明者也。
jù jì nián, zhōu shèn jìng wáng zhī èr nián, ér wèi huì wáng zú. qí míng nián, wèi wèi xiāng wáng zhī yuán nián. yòu èr nián, yàn wáng kuài ràng guó yú qí xiāng zi zhī. yòu èr nián, wèi nǎn wáng zhī yuán nián, qí rén fá yàn, qǔ zhī. yòu èr nián, yàn rén pàn. yǔ mèng zǐ zhè shū xiān liáng hòu qí, qí shì jiē hé. rán mèng zǐ zài èr guó jiē bù jiǔ, shū zhōng qí shì tè duō, yòu cháng wèi qīng yú qí, dāng yǒu sì wǔ nián. ruò shì liáng, nǎi huì wáng zhī mò, ér xiāng wáng lì jí xíng, gù liáng shì bù duō. wèi mèng zǐ yǐ huì wáng zhī sān shí wǔ nián zhì liáng zhě, wù yǐ huì wáng zhī hòu yuán nián wèi xiāng wáng zhī yuán nián gù yě.
據《紀年》，周慎靚王之二年，而魏惠王卒。其明年，為魏襄王之元年。又二年，燕王噲讓國於其相子之。又二年，為赧王之元年，齊人伐燕，取之。又二年，燕人畔。與《孟子》這書先梁後齊，其事皆合。然孟子在二國皆不久，書中齊事特多，又嘗為卿於齊，當有四五年。若適梁，乃惠王之末，而襄王立即行，故梁事不多。謂孟子以惠王之三十五年至梁者，誤以惠王之後元年為襄王之元年故也。
mèng zǐ wèi qīng yú qí, qí yú liáng zé kè yě. gù jiàn qí wáng chēng chén, jiàn liáng wáng bù chēng chén.
孟子為卿於齊，其於梁則客也。故見齊王稱臣，見梁王不稱臣。
wèi yǒu yì ér hòu qí jūn zhě yě bù yí qīn, bù hòu jūn, rén zhī xiào yě. qí yán yì hé? yì zhě, lǐ zhī suǒ cóng shēng yě. xī zhě qí jǐng gōng, yǒu gǎn yú yàn zǐ zhī yán, ér jù qí guó zhī wèi chén shì yě, yuē: shì kě ruò hé? duì yuē: wéi lǐ kě yǐ yǐ zhī. zài lǐ, jiā shī bù jí guó, mín bù qiān, nóng bù yí, gōng jiǎ bù biàn, shì bù làn, guān bù tāo, dài fū bù shōu gōng lì. yòu yuē: jūn lìng chén gòng fù cí zǐ xiào xiōng ài dì jìng fū hé qī róu gū cí fù tīng, lǐ yě. jūn lìng ér bù wéi, chén gòng ér bù èr, fù cí ér jiào, zi xiào ér zhēn, xiōng ài ér yǒu, dì jìng ér shùn, fū hé ér yì, qī róu ér zhèng, gū cí ér cóng, fù tīng ér wǎn, lǐ zhī shàn wù yě. jìn hóu wèi nǚ shū qí yuē: lǔ hóu bù yì shàn yú lǐ hū? duì yuē: lǐ suǒ yǐ shǒu qí guó, xíng qí zhèng lìng, wú shī qí mín zhě yě. jīn zhèng lìng zài jiā, bù néng qǔ le mín. yǒu zi jiā jī, fú néng yòng yě. gōng shì sì fēn, mín shí yú tā, sī mò zài gōng, bù tú qí zhōng, wèi guó jūn nán jiāng jí shēn, bù xù qí suǒ, lǐ zhī běn mò, jiāng yú cǐ hū zài. ér xiè xiè yān xí yí yǐ jí, yán shàn yú lǐ, bù yì yuǎn hū! zǐ yuē: jūn zǐ zhī dào, pì zé fāng yǔ? fāng mín zhī suǒ bù zú zhě yě. dà wèi zhī fāng, mín yóu yú zhī. gù jūn zǐ lǐ yǐ fāng dé, xíng yǐ fāng yín, mìng yǐ fāng yù. gǔ zhī míng wáng suǒ yǐ jìn xié yú wèi xíng, shǐ mín rì qiān shàn yuǎn zuì, ér bù zì zhī zhě, shì bì yǒu qí dào yǐ. bù dòng xīn fán rén zhī dòng xīn yǔ fǒu, gù zài qí jiā qīng xiàng háng dào zhī shí yě. wǎng dào shì rén, qū xué ā shì, jiē cóng cǐ ér shǐ yǐ. wǒ sì shí bù dòng xīn zhě, bù dòng qí xíng yī bù yì, shā yī bù gū, ér dé tiān xià, yǒu bù wèi yě zhī xīn.
○未有義而後其君者也不遺親，不後君，仁之效也。其言義何？義者，禮之所從生也。昔者齊景公，有感於晏子之言，而懼其國之為陳氏也，曰：「是可若何？」對曰：「惟禮可以已之。在禮，家施不及國，民不遷，農不移，工賈不變，士不濫，官不滔，大夫不收公利。」又曰：「君令、臣共、父慈、子孝、兄愛、弟敬、夫和、妻柔、姑慈、婦聽，禮也。君令而不違，臣共而不貳，父慈而教，子孝而箴，兄愛而友，弟敬而順，夫和而義，妻柔而正，姑慈而從，婦聽而婉，禮之善物也。」晉侯謂女叔齊曰：「魯侯不亦善於禮乎？」對曰：「禮所以守其國，行其政令，無失其民者也。今政令在家，不能取了民。有子家羈，弗能用也。公室四分，民食於他，思莫在公，不圖其終，為國君難將及身，不恤其所，禮之本末，將於此乎在。而屑屑焉習儀以亟，言善於禮，不亦遠乎！」子曰：「君子之道，辟則坊與？坊民之所不足者也。大為之坊，民猶逾之。故君子禮以坊德，刑以坊淫，命以坊欲。」古之明王所以禁邪於未形，使民日遷善遠罪，而不自知者，是必有其道矣。○不動心凡人之動心與否，固在其加卿相、行道之時也。枉道事人，曲學阿世，皆從此而始矣。「我四十不動心」者，不動其行一不義，殺一不辜，而得天下，有不為也之心。
shì cháo ruò tà zhī yú shì cháo, jí shū suǒ yán ruò tà yú shì. gǔ zhě cháo wú tà rén zhī shì, shì zé yǒu zhī. zhōu lǐ sī shì: shì xíng, xiǎo xíng xiàn fá, zhōng xíng xùn fá, dà xíng pū fá. yòu yuē: xū zhí biān dù ér xún qí qián, zhǎng qí zuò, zuò chū rù zhī jìn lìng. fán yǒu zuì zhě, tà lù ér fá zhī shì yě. lǐ jì tán gōng: yù zhū shì cháo, bù fǎn bīng ér dòu. bīng qì fēi kě rù cháo zhī wù. bēn sàng, kū pì shì cháo. bēn sàng yì dàn guò shì, wú guò cháo zhī shì yě. qí wèi zhī shì cháo zhě, shǐ jì mèng cháng jūn chuán: rì mò zhī hòu, guò shì cháo zhě diào bì bù gù. suǒ yǐn yuē: yán shì zhī háng liè yǒu rú cháo wèi, gù yuē shì cháo. gǔ rén néng yǐ zhòng zhěng rú cǐ. hòu dài zé cháo liè zhī cān chà, yǒu fǎn bù rú shì sì zhě yǐ.
○市朝「若撻之於市朝」，即《書》所言「若撻於市」。古者朝無撻人之事，市則有之。《周禮·司市》：「市刑，小刑憲罰，中刑徇罰，大刑撲罰。」又曰：「胥執鞭度而巡其前，掌其坐，作出入之禁令。凡有罪者，撻戮而罰之」是也。《禮記·檀弓》：「遇諸市朝，不反兵而斗。」兵器非可入朝之物。「奔喪，哭辟市朝。」奔喪亦但過市，無過朝之事也。其謂之市朝者，《史記·孟嘗君傳》：「日莫之後，過市朝者掉臂不顧。」索隱曰：「言市之行列有如朝位，故曰市朝。古人能以眾整如此。」後代則朝列之參差，有反不如市肆者矣。
bì yǒu shì yān ér wù zhèng xīn ní wén jié wèi dāng zuò bì yǒu shì yān, ér wù wàng. hū wàng, wù zhù zhǎng yě. chuán xiě zhī wù, yǐ wàng zì zuò zhèng xīn èr zì. yán yǎng hào rán zhī qì, bì dāng yǒu shì ér wù wàng jì yǐ wù wàng, yòu dāng wù zhù zhǎng yě. dié èr wù wàng, zuò wén fǎ yě. àn shū wú yì piān yuē: zì shí jué hòu lì wáng, shēng zé yì, shēng zé yì, bù zhī jià sè zhī jiān nán. yì shì dié yī jù, ér wén yù yǒu zhì. jīn rén fā yán yì duō yǒu zhòng shuō yī jù zhě. lǐ jì jì yì jiàn jiān yǐ xiá wǔ. zhèng shì yuē: jiàn jiān dāng wèi jiān jiàn. shǐ jì cài zé chuán: wú chí liáng cì chǐ féi. suǒ yǐn yuē: cì chǐ féi, dāng wèi féi. lùn yǔ: wǔ shí yǐ xué yì. zhū zǐ yǐ wèi wǔ shí dāng zuò zú, cǐ jiē gǔ shū yī zì wù wèi èr zì zhī zhèng.
○必有事焉而勿正心倪文節謂當作「必有事焉，而勿忘。」忽忘，勿助長也。傳寫之誤，以「忘」字作「正心」二字。言養浩然之氣，必當有事而勿忘；既已勿忘，又當勿助長也。疊二「勿忘」，作文法也。按《書·無逸篇》曰：「自時厥後立王，生則逸，生則逸，不知稼穡之艱難。」亦是疊一句，而文愈有致。今人發言亦多有重說一句者。《禮記·祭義》「見間以俠甒。」鄭氏曰：「見間當為〈間見〉。」《史記·蔡澤傳》：「吾持梁刺齒肥。」索隱曰：「刺齒肥，當為肥。」《論語》：「五十以學《易》。」朱子以為「五十」當作「卒」，此皆古書一字誤為二字之證。
wén wáng yǐ bǎi lǐ tāng yǐ qī shí lǐ, wén wáng yǐ bǎi lǐ. mèng zǐ wèi cǐ yán yǐ zhèng wáng zhī bù dài dà ěr. qí shí wén wáng zhī guó bù zhǐ bǎi lǐ, zhōu zì wáng jì fá zhū róng, jiāng tǔ rì dà. wén wáng zì qí qiān fēng, qí guó sì kuà sān sì bǎi lǐ zhī dì, fá chóng fá mì, zì hé yǐ xī, jǔ shǔ zhī zhōu. zhì yú wǔ wáng, ér xī jí liáng yì, dōng lín shàng dǎng, wú fēi zhōu dì zhòu zhī suǒ yǒu, bù guò hé nèi yīn xū, qí cóng zhī zhě yì dàn dōng fāng zhū guó ér yǐ. yī jǔ ér kè shāng, yí qí rú zhèn gǎo yě. shū zhī yán, wén wáng yuē: dà bāng wèi qí lì. wén wáng hé cháng bù jí lì zāi. chán wú fū lǐ zhī bù yǒu fū bù, yǒu lǐ bù. zhōu lǐ dì guān zài shī zhí yuē: fán zhái bù máo zhě, yǒu lǐ bù fán tián bù gēng zhě, chū wū sù. fán mín wú zhí shì zhě, chū fū jiā zhī zhēng. lǘ shī zhí yuē: fán wú zhí zhě, chū fū bù. zhèng sī nóng yún: lǐ bù zhě, bù cān yìn shū, guǎng èr cùn, zhǎng èr chǐ, yǐ wèi bì, mào yì wù. shī yún: bào bù mào sī. bào cǐ bù yě. huò yuē: bù, quán yě. chūn qiū chuán yuē: mǎi zhī bǎi liǎng yī bù. yòu chán rén zhí: zhǎng liǎn shì zhī sī qiàn bù zǒng bù zhì bù fá bù chán bù. xuán wèi zhái bù máo zhě, fá yǐ yī lǐ èr shí wǔ jiā zhī quán. jí zhù wèi yǐn lǘ shī wén, jīn rén suì yǐ bù zhuān shǔ yú lǐ.
○文王以百里「湯以七十里，文王以百里。」孟子為此言以證王之不待大爾。其實文王之國不止百里，周自王季伐諸戎，疆土日大。文王自歧遷豐，其國巳跨三四百里之地，伐崇伐密，自河以西，舉屬之周。至於武王，而西及梁、益，東臨上黨，無非周地；紂之所有，不過河內殷墟，其從之者亦但東方諸國而已。一舉而克商，宜其如振槁也。《書》之言，文王曰：「大邦畏其力。」文王何嘗不藉力哉。○廛無夫里之布有夫布，有里布。《周禮·地官》載師職曰：「凡宅不毛者，有里布；凡田不耕者，出屋粟。凡民無職事者，出夫家之徵。」閭師職曰：「凡無職者，出夫布。」鄭司農云：「里布者，布參印書，廣二寸，長二尺，以為幣，貿易物。《詩》云：『抱布貿絲。』抱此布也。或曰：布，泉也。《春秋傳》曰：『買之百兩一布。』」又廛人職：「掌斂市之糹欠布、總布、質布、罰布、廛布。」玄謂宅不毛者，罰以一里二十五家之泉。《集注》未引《閭師》文，今人遂以布專屬於里。
mèng zǐ zì qí zàng yú lǔ mèng zǐ zì qí zàng yú lǔ, yán zàng ér bù yán sàng, cǐ gǎi zàng yě. lǐ jì gǎi sī, shì bì ér chú, gù fǎn yú qí, zhǐ yú yíng, ér chōng yú nǎi dé chéng jiān ér wèn. ruò yuē bēn sàng ér hái, yíng zàng fāng bì, jí chū fù qí qīng zhī wèi, ér mén rén wèi dé fā yán, kě wèi sān yuè wú jūn, zé huáng huáng rú yě. ér shēn qiě bù xíng sān nián zhī sàng, hé yǐ jiào téng shì zǐ zāi!
○孟子自齊葬於魯孟子自齊葬於魯，言葬而不言喪，此改葬也。禮記改緦，事畢而除，故反於齊，止於嬴，而充虞乃得承間而問。若曰奔喪而還，營葬方畢，即出赴齊卿之位，而門人未得發言，可謂「三月無君，則皇皇如」也。而身且不行三年之喪，何以教滕世子哉！
qí shí jiē shén yī yě gǔ lái tián fù zhī zhì, shí shǐ yú yǔ, shuǐ tǔ jì píng, xián zé sān rǎng, hòu zhī wáng zhě bù guò yīn qí chéng jī ér yǐ. gù shī yuē: xìn bǐ nán shān, wéi yǔ diān zhī. yún yún yuán xí, céng sūn tián zhī. wǒ jiāng wǒ lǐ, nán dōng qí mǔ. rán zé zhōu zhī jiāng lǐ yóu yǔ zhī yí fǎ yě. mèng zǐ nǎi yuē: xià hòu shì wǔ shí ér gòng, yīn rén qī shí ér zhù, zhōu rén bǎi mǔ ér chè. fū jǐng tián zhī zhì, yī jǐng zhī dì huà wèi jiǔ qū, gù sū xún wèi wàn fū zhī dì, gài sān shí èr lǐ yǒu bàn, ér qí jiān wèi chuān wèi lù zhě yī, wèi huì wèi dào zhě jiǔ, wèi xù wèi tú zhě bǎi, wèi gōu wèi zhěn zhě qiān, wèi suì wèi jìng zhě wàn. shǐ xià bì wǔ shí, yīn bì qī shí, zhōu bì bǎi, zé shì yī wáng zhī xìng bì jiāng gǎi zhěn tú biàn gōu xù yí dào lù yǐ jiù zhī, wèi cǐ fán rǎo ér wú yì yú mín zhī shì yě, qǐ qí rán hū? gài sān dài qǔ mín zhī yì, zài hu gòng zhù chè, ér bù zài hu wǔ shí qī shí bǎi mǔ. qí wǔ shí qī shí bǎi mǔ, tè zhàng chǐ zhī bù tóng, ér tián wèi cháng yì yě. gù yuē: qí shí jiē shén yī yě. gǔ zhī wáng zhě bì gǎi zhēng shuò, yì fú sè, yì dù shù. gù shǐ jì qín shǐ huáng běn jì, yú gǎi nián shí yuè shuò, shàng hēi zhī xià, jí yuē: shù yǐ liù wèi jì, fú fǎ guān jiē liù cùn, ér yú liù chǐ, liù chǐ wèi bù, chéng liù mǎ. sān dài zhī wáng, qí gèng zhì gǎi wù yì dà dǐ rú cǐ. gù wáng zhì yuē: gǔ zhě yǐ zhōu chǐ bā chǐ wèi bù, jīn yǐ zhōu chǐ liù chǐ sì cùn wèi bù. ér dāng rì yīn shí zhì yí zhī fǎ, yì yǒu kě yán. xià shí tǔ kuàng rén xī, gù qí mǔ tè dà. yīn zhōu tǔ yì rén duō, gù qí mǔ jiàn xiǎo. yǐ xià zhī yī mǔ wèi èr mǔ, qí míng shū ér shí yī yǐ. guó zuǒ zhī duì jìn rén yuē: xiān wáng jiāng lǐ tiān xià, wù tǔ zhī yí ér bù qí lì. qǐ yǒu sān dài zhī wáng ér wèi shì fēn fēn wú yì yú mín zhī shì zāi!
○其實皆什一也古來田賦之制，實始於禹，水土既平，咸則三壤，後之王者不過因其成跡而已。故《詩》曰：「信彼南山，維禹甸之。勻勻原隰，曾孫田之。我疆我理，南東其畝。」然則周之疆理猶禹之遺法也。孟子乃曰：「夏后氏五十而貢，殷人七十而助，周人百畝而徹。夫井田之制，一井之地畫為九區，故蘇洵謂萬夫之地，蓋三十二里有半，而其間為川為路者一，為澮為道者九，為洫為塗者百，為溝為畛者千，為遂為徑者萬。使夏必五十，殷必七十，周必百，則是一王之興必將改畛塗、變溝洫、移道路以就之，為此煩擾而無益於民之事也，豈其然乎？蓋三代取民之異，在乎貢、助、徹，而不在乎五十、七十、百畝。其五十、七十、百畝，特丈尺之不同，而田未嘗易也。故曰：「其實皆什一也。」古之王者必改正朔，易服色，異度數。故《史記·秦始皇本紀》，於「改年十月朔，上黑」之下，即曰：「數以六為紀，符法冠皆六寸，而輿六尺，六尺為步，乘六馬。」三代之王，其更制改物亦大抵如此。故《王制》曰：「古者以周尺八尺為步，今以周尺六尺四寸為步。」而當日因時制宜之法，亦有可言。夏時土曠人稀，故其畝特大。殷、周土易人多，故其畝漸小。以夏之一畝為二畝，其名殊而實一矣。國佐之對晉人曰：「先王疆理天下，物土之宜而布其利。」豈有三代之王而為是紛紛無益於民之事哉！
zhuāng yuè yǐn ér zhì zhī zhuāng yuè zhī jiān. zhù: zhuāng yuè, qí jiē lǐ míng yě. zhuāng shì jiē míng, yuè shì lǐ míng. zuǒ chuán xiāng èr shí bā nián: dé qìng shì zhī mù bǎi chē yú zhuāng. zhù yún: liù guǐ zhī dào. fǎn chén yú yuè zhù yún: yuè, lǐ míng.
○莊岳「引而置之莊岳之間。」註：「莊岳，齊街里名也。」莊是街名，岳是里名。《左傳·襄二十八年》：「得慶氏之木百車於莊。」注云：「六軌之道。」反陳於岳」注云：「岳，里名。」
gǔ zhě bù wèi chén bù jiàn guān hū kǒng zǐ zhī jiàn yáng huò, ér hòu zhī yú yuán bì mén wèi xián zhě zhī guò, wèi hé yú zhōng dào yě, rán hòu shì zhī rén bì yǒu rú cháo guǎng bèi zhōng yōng zhī míng, féng dào tuō zhòng ní zhī jī zhě yǐ. qí shǐ yě qū jǐ yǐ jiàn zhū hóu, yī jiàn zhū hóu ér huái qí lù lì, yú shì wàng chén ér bài guì rén, xī zhǐ yǐ tóu shí hǎo, cǐ qí suǒ bì zhì zhě. zēng zǐ zǐ lù zhī yán, suǒ yǐ wèi mò liú jiè yě. gù yuē: jūn zǐ shàng jiāo bù chǎn. yòu yuē: shàng fú yuán, xià fú wéi. hòu shì zhī yú shì rén, xǔ zhī yǐ zì méi, quàn zhī yǐ gàn lù ér zé qí yǒu chǐ, nán yǐ.
○古者不為臣不見觀乎孔子之見陽貨，而後知逾垣閉門為賢者之過，未合於中道也，然後世之人必有如朝廣被中庸之名，馮道托仲尼之跡者矣。其始也屈己以見諸侯，一見諸侯而懷其祿利，於是望塵而拜貴人，希旨以投時好，此其所必至者。曾子、子路之言，所以為末流戒也。故曰：「君子上交不諂。」又曰：「上弗援，下弗惟。」後世之於士人，許之以自媒，勸之以干祿；而責其有恥，難矣。
gōng háng zǐ yǒu zi zhī sàng lǐ: fù wèi zhǎng zi zhǎn shuāi sān nián. gù gōng háng zǐ yǒu zi zhī sàng, ér mèng zǐ yǔ yòu shī jí qí zhī zhū chén jiē wǎng diào.
○公行子有子之喪《禮》：父為長子斬衰三年。故公行子有子之喪，而孟子與右師及齊之諸臣皆往吊。
wèi bù shùn yú fù mǔ yú shū suǒ zài, dì yuē: yǔ wén rú hé? yuè yuē: gǔ zi, fù wán, mǔ xiāo, xiàng ào. kè xié yǐ xiào, yì, bù gé jiān. shì zé dì zhī jǔ shùn, zài gǔ sǒu dǐ yù zhī hòu. jīn mèng zǐ nǎi wèi jiǔ nán èr nǚ, bǎi guān niú yáng, cāng lǐn bèi, yǐ shì shùn yú quǎn mǔ zhī zhōng, yóu bù shùn yú fù mǔ, ér rú qióng rén wú suǒ guī, cǐ fēi shì shí. dàn qí tuī jiàn shèng rén zhī xīn ruò cǐ, shǐ tiān xià zhī wèi rén zǐ zhě chù xīn jī lǜ chū hū cǐ, ér hòu wèi dà xiào ěr. hòu rú yǐ wèi shí, rán zé èr sǎo shǐ zhì zhèn qī zhī shuō yì kě xìn yǐ.
○為不順於父母《虞書》所載，帝曰：「予聞如何？」岳曰：「瞽子，父頑，母囂，象傲。克諧以孝，義，不格奸。」是則帝之舉舜，在瞽瞍底豫之後。今《孟子》乃謂九男二女，百官牛羊，倉廩備，以事舜於畎畝之中，猶不順於父母，而如窮人無所歸，此非事實。但其推見聖人之心若此，使天下之為人子者處心積慮出乎此，而後為大孝耳。後儒以為實，然則「二嫂使治朕棲」之說亦可信矣。
xiàng fēng yǒu bì shùn dōu pú bǎn, ér fēng xiàng yú dào zhōu bí tíng, zài sān miáo yǐ nán huāng fú zhī dì, chéng wèi kě yí. rú mèng zǐ suǒ lùn, qīn zhī yù qí guì, ài zhī yù qí fù, yòu qiě yù qí yuán yuán ér lái, hé yǐ bù zài zhōng yuán jìn jī zhī chù, ér zhì zhī sān qiān yú lǐ zhī wài xié? gài shàng gǔ zhū hóu zhī fēng wàn guó, qí shí zhōng yuán zhī dì bì wú xián tǔ kě yǐ fēng gù yě. yòu kǎo tài gōng zhī yú zhōu, qí gōng yì dà yǐ, ér jǐn fēng yíng qiū. yíng qiū zài jīn chāng lè wéi èr xiàn jiè. shǐ yán qí dì xiè lǔ, rén mín guǎ, ér mèng zǐ yán qí jiǎn yú bǎi lǐ, yòu lái yí bī chù, ér yǔ zhī zhēng guó. fū zūn wèi shàng fù, qīn wèi hòu fù, gōng wèi yuán chén, ér fēng zhǐ yú cǐ, qǐ fēi zhōng yuán zhī dì wú xián tǔ, gù zhì báo gū shì zhī miè, ér hòu nǎi fēng tài gōng xié? huò yuē: yǔ fēng zài yáng dí, jì fēng zài wǔ gōng, hé yǔ? èr chén zhě, yǒu ān tiān xià zhī dà gōng, shùn gù bù dé yǐ jiè dì ér xiān zhī yě. gù xiàng zhī fēng yú yuǎn, shèng rén zhī bù dé yǐ yě. zhōu shì bān jué lù wèi mín ér lì zhī jūn, gù bān jué zhī yì, tiān zǐ yǔ gōng hóu bó zǐ nán yī yě, ér fēi jué shì zhī guì. dài gēng ér fù zhī lù, gù bān lù zhī yì, jūn qīng dài fū shì yǔ shù rén zài guān yī yě, ér fēi wú shì zhī shí. shì gù zhī tiān zǐ yī wèi zhī yì, zé bù gǎn sì yú mín shàng yǐ zì zūn zhī lù yǐ dài gēng zhī yì, zé bù gǎn hòu qǔ yú mín yǐ zì fèng. bù míng hū cǐ, ér wǔ duó rén zhī jūn, cháng duō yú sān dài zhī xià yǐ.
○象封有庳舜都蒲阪，而封象於道州鼻亭，在三苗以南荒服之地，誠為可疑。如《孟子》所論，親之欲其貴，愛之欲其富，又且欲其源源而來，何以不在中原近畿之處，而置之三千餘里之外邪？蓋上古諸侯之封萬國，其時中原之地必無閒土可以封故也。又考太公之於周，其功亦大矣，而僅封營丘。營丘在今昌樂、濰二縣界。史言其地瀉鹵，人民寡，而《孟子》言其儉於百里，又萊夷逼處，而與之爭國。夫尊為尚父，親為後父，功為元臣，而封止於此，豈非中原之地無閒土，故至薄姑氏之滅，而後乃封太公邪？或曰：「禹封在陽翟，稷封在武功，何與？」二臣者，有安天下之大功，舜固不得以介弟而先之也。故象之封於遠，聖人之不得已也。○周室班爵祿為民而立之君，故斑爵之意，天子與公、侯、伯、子、男一也，而非絕世之貴。代耕而賦之祿，故班祿之意，君、卿、大夫、士與庶人在官一也，而非無事之食。是故知天子一位之義，則不敢肆於民上以自尊；知祿以代耕之義，則不敢厚取於民以自奉。不明乎此，而侮奪人之君，常多於三代之下矣。
fèi huì gōng mèng zǐ fèi huì gōng zhù: huì gōng, fèi yì zhī jūn. àn chūn qiū shí yǒu liǎng fèi, qí yī jiàn zuǒ chuán chéng gōng shí sān nián: jìn hóu shǐ lǚ xiāng jué qín, yuē: tiǎn miè wǒ fèi huá. zhù: huá guó dōu yú fèi, jīn hé nán gōu shì xiàn. xiāng gōng shí bā nián: chǔ zi féng gōng zǐ gé lǜ ruì shī qīn fèi huá, gài běn yī dì, qín miè zhī ér hòu shǔ jìn ěr. qí yī xī gōng yuán nián: gōng cì jì yǒu wèn yáng zhī tián jí fèi. qí chéng: fèi chéng, zài fèi xiàn xī běi èr shí lǐ, lǔ jì shì ba le. zài zi sī shí, huá guó zhī fèi qí wáng jiǔ yǐ, yí jí jì shì zhī hòu, ér jiàn chēng gōng zhě. lǔ lián zi chēng lù zi wèi qí wáng yuē: lǔ fèi zhī zhòng chén jiǎ shě yú xiāng bì. ér chǔ rén duì qǐng xiāng wáng yǒu zōu fèi tán pī, dài suǒ wèi sì shàng shí èr zhū hóu zhě xié? rén shān jīn shì yuē: fèi běn lǔ jì shì zhī sī yì, ér mèng zǐ chēng xiǎo guó zhī jūn, zēng zǐ shū yì yǒu fèi jūn fèi zi zhī chēng. gài jì shì zhuān lǔ, ér zì chūn qiū yǐ hòu, jì bì zì jù qí yì, rú fù yōng zhī guó yǐ. dài fū zhī wèi zhū hóu, bù dài sān jìn ér shǐ, rán qí lái yì jiàn yǐ.
○費惠公《孟子》「費惠公」註：「惠公，費邑之君。」按春秋時有兩費，其一見《左傳·成公十三年》：「晉侯使呂相絕秦，曰：『殄滅我費滑。』」註：「滑國都於費，今河南緱氏縣。」《襄公十八年》：楚子馮、公子格率銳師侵費滑，蓋本一地，秦滅之而後屬晉耳。其一《僖公元年》：「公賜季友汶陽之田及費。」《齊乘》：「費城，在費縣西北二十里，魯季氏吧了。」在子思時，滑國之費其亡久矣，疑即季氏之後，而僭稱公者。魯連子稱陸子謂齊王曰：「魯費之眾臣甲舍於襄賁。」而楚人對頃襄王有鄒、費、郯、邳，殆所謂泗上十二諸侯者邪？仁山金氏曰：「費本魯季氏之私邑，而《孟子》稱小國之君，曾子書亦有費君、費子之稱。蓋季氏專魯，而自春秋以後，計必自據其邑，如附庸之國矣。大夫之為諸侯，不待三晉而始，然其來亦漸矣。」
jì shì zhī yú lǔ, dàn chū jūn ér bù gǎn lì jūn, dàn fēn guó ér bù gǎn cuàn wèi, yù yú jìn wèi duō yǐ. gù yuē: lǔ yóu bǐng zhōu lǐ.
季氏之於魯，但出君而不敢立君，但分國而不敢篡位，愈於晉、衛多矣。故曰：「魯猶秉周禮。」
xíng wú jìng gù wèi zhī nèi yě xiān shēng zhì tiān xià zhī jù, wǔ diǎn wǔ lǐ wǔ fú wǔ xíng, qí chū hū shēn, jiā hū mín zhě, mò bù běn zhī yú xīn. yǐ wèi zhī cái zhì. qīn qīn zhī shā, zūn xián zhī děng, lǐ suǒ shēng yě. gù mèng zǐ dá gōng dōu zi yán yì, ér jǔ zhuó xiāng rén jìng shī èr shì, jiē lǐ zhī yě, ér mò fēi yì zhī suǒ yí. zì cǐ dào bù míng, ér èr shì kōng xū zhī jiào zhì yú chuí tí rén yì, jué miè lǐ lè, cóng cǐ qǐ yǐ. zì sòng yǐ xià, yī èr xián zhì zhī tú, bìng hàn rén xùn gǔ zhī xué, dé qí cū jī, wù jiǎo zhī yǐ guī yú nèi, ér dá dào dá dé jiǔ jīng sān chóng zhī shì zhì zhī bù lùn, cǐ zhēn suǒ wèi gào zi wèi cháng zhī yì zhě yě, qí bù liú yú yì duān ér hài wú dào zhě jǐ xī.
○行吾敬故謂之內也先生治天下之具，五典、五禮、五服、五刑，其出乎身，加乎民者，莫不本之於心。以為之裁製。親親之殺，尊賢之等，禮所生也。故孟子答公都子言義，而舉酌鄉人、敬屍二事，皆禮之也，而莫非義之所宜。自此道不明，而二氏空虛之教至於槌提仁義，絕滅禮樂，從此起矣。自宋以下，一二賢智之徒，病漢人訓詁之學，得其粗跡，務矯之以歸於內，而達道達德、九經三重之事置之不論，此真所謂「告子未嘗知義」者也，其不流於異端而害吾道者幾希。
dǒng zǐ yuē: yí zài wǒ zhě ér hòu kě yǐ chēng yì, gù yán yì zhě hé wǒ yǔ yí yǐ wèi yī yán. yǐ cǐ cāo zhī, yì zhī yán wǒ yě. cǐ yǔ mèng zǐ zhī yán xiāng fā.
董子曰：「宜在我者而後可以稱義，故言義者合我與宜以為一言。以此操之，義之言我也。」此與孟子之言相發。
yǐ zhòu wèi xiōng zhī zǐ yǐ zhòu wèi dì, qiě yǐ wèi jūn, ér yǒu wēi zǐ qǐ yǐ zhòu wèi xiōng zhī zǐ, qiě yǐ wèi jūn, ér yǒu wáng zǐ bǐ gàn. bìng yán zhī, zé yú wén yǒu suǒ bù biàn, gù jǔ cǐ yǐ gāi bǐ, cǐ gǔ rén wén zhāng zhī shàn. qiě rú jiāo shè zhī lǐ, suǒ yǐ shì shàng dì yě, bù yán hòu tǔ dì dào wú chéng, ér dài yǒu zhōng yě, bù yán chén qī xiān wáng jū wù yú sì yì, bù yán hún dūn qióng qí tāo tiè. hòu zhī dú shū zhě bù dài zi gòng zhī míng, yì dāng wén yī yǐ zhī èr yǐ.
○以紂為兄之子以紂為弟，且以為君，而有微子啟；以紂為兄之子，且以為君，而有王子比干。並言之，則於文有所不便，故舉此以該彼，此古人文章之善。且如「郊社之禮，所以事上帝也」，不言后土；「地道無成，而代有終也」，不言臣妻；「先王居杌於四裔」，不言渾敦、窮奇、饕餮。後之讀書者不待子貢之明，亦當聞一以知二矣。
cái rén gù yǒu wèi bù shàn zhī cái ér fēi qí xìng yě. xìng zhě tiān mìng zhī, cái zhě yì tiān jiàng shì yǐ qín shòu zhī rén, wèi zhī wèi cháng yǒu cái.
○才人固有為不善之才而非其性也。性者天命之，才者亦天降是以禽獸之人，謂之未嘗有才。
zhōng yōng yán néng jǐn qí xìng, mèng zǐ yán bù néng jǐn qí cái néng. jǐn qí cái zé néng jǐn qí xìng yǐ, zài hu kuò ér chōng zhī.
《中庸》言能盡其性，《孟子》言不能盡其才能。盡其才則能盡其性矣，在乎擴而充之。
qiú qí fàng xīn xué wèn zhī dào wú tā, qiú qí fàng xīn ér yǐ yǐ. rán zé dàn qiú fàng xīn, kě bù bì yú xué wèn hū? yǔ kǒng zǐ zhī yán wú cháng zhōng rì bù shí, zhōng yè bù qǐn, yǐ sī wú yì, bù rú xué yě zhě, hé qí bù tóng xié? tā rì yòu yuē: jūn zǐ yǐ rén cún xīn, yǐ lǐ cún xīn. shì suǒ cún zhě fēi kōng xū zhī xīn yě, fū rén yǔ lǐ wèi yǒu bù xué wèn ér néng míng zhě yě. mèng zǐ zhī yì gài yuē néng qiú fàng xīn, rán hòu kě yǐ xué wèn. shǐ yì qiū huì èr rén yì, qí yī rén zhuān xīn zhì zhì, wéi yì qiū zhī wèi tīng yī rén suī tīng zhī, yī xīn yǐ wèi yǒu hóng hú jiāng zhì, sī yuán gōng jiǎo ér shè zhī. suī yǔ zhī jù xué, fú ruò zhī yǐ. cǐ fàng xīn ér bù zhī qiú zhě yě. rán dàn zhī qiú fàng xīn, ér wèi cháng qióng zhōng zhī fāng, xī yàn háng zhī shì, yì bì bù néng cóng shì yú yì.
○求其放心學問之道無他，求其放心而已矣。然則但求放心，可不必於學問乎？與孔子之言「吾嘗終日不食，終夜不寢，以思無益，不如學也」者，何其不同邪？他日又曰：「君子以仁存心，以禮存心。」是所存者非空虛之心也，夫仁與禮未有不學問而能明者也。《孟子》之意蓋曰能求放心，然後可以學問。使奕秋誨二人奕，其一人專心致志，惟奕秋之為聽；一人雖聽之，一心以為有鴻鵠將至，思援弓繳而射之。雖與之具學，弗若之矣。此放心而不知求者也。然但知求放心，而未嘗「窮中之方，悉雁行之勢」，亦必不能從事於奕。
suǒ qù sān miǎn sǐ ér yǐ yǐ, zé yì bù jiǔ ér qù yǐ, gù yuē suǒ qù sān.
○所去三免死而已矣，則亦不久而去矣，故曰「所去三」。
zì shì xīn rán rén zhī wèi xué bù kě zì xiǎo, yòu bù kě zì dà. dé bǎi lǐ zhī dì ér jūn zhī, jiē zú yǐ cháo zhū hóu yǒu tiān xià, bù gǎn zì xiǎo yě fù zhī yǐ hán wèi zhī jiā, rú qí zì shì xīn rán, zé guò rén yuǎn yǐ, bù gǎn zì dà yě. yǔ jiāng yǐ sī dào jué sī mín yě, sī tiān xià zhī mín, pǐ fū pǐ fù yǒu bù bèi yáo shùn zhī zé zhě, ruò jǐ tuī ér nèi zhī gōu zhōng, zé kě wèi bù zì xiǎo yǐ. zì gēng jià táo yú yǐ zhì wèi dì, wú fēi qǔ yú rén zhě, zé kě wèi bù zì dà yǐ. gù zì xiǎo, xiǎo yě zì dà, biàn yě. jīn zhī xué zhě fēi zì xiǎo zé zì dà, wú jiàn qí tóng wèi xiǎo rén zhī guī ér yǐ.
○自視欣然人之為學不可自小，又不可自大。得百里之地而君之，皆足以朝諸侯、有天下，不敢自小也；附之以韓、魏之家，如其自視欣然，則過人遠矣，不敢自大也。予將以斯道覺斯民也，思天下之民，匹夫匹婦有不被堯舜之澤者，若己推而內之溝中，則可謂不自小矣。自耕稼、陶漁以至為帝，無非取於人者，則可謂不自大矣。故自小，小也；自大，變也。今之學者非自小則自大，吾見其同為小人之歸而已。
shì hé shì shì nóng gōng shāng, wèi zhī sì mín. qí shuō shǐ yú guǎn zǐ. sān dài zhī shí, mín zhī xiù zhě nǎi shōu zhī xiāng xù, shēng zhī sī tú, ér wèi zhī shì, gù qiān bǎi zhī zhōng bù dé yī yān. dà zǎi yǐ jiǔ zhí rèn wàn mín, wǔ yuē bǎi gōng, chì huà bā cái, jì yì wú duō rén ěr. wǔ wáng zuò jiǔ gào zhī shū, yuē: mèi tǔ sì ěr gǔ gōng, chún qí yì shǔ jì, bēn zǒu shì jué kǎo jué zhǎng. cǐ wèi nóng yě. zhào qiān chē niú, yuǎn fú jiǎ, yòng xiào yǎng jué fù mǔ, cǐ wèi shāng yě. yòu yuē: shù shì yǒu zhèng, yuè shù bó jūn zǐ, qí ěr diǎn tīng zhèn jiào. zé wèi zhī zhě. dà dǐ jiē yǒu zhí zhī rén yǐ, è yǒu suǒ wèi qún cuì ér zhōu chù, sì mín gè zì wèi xiāng zhī fǎ zāi. chūn qiū yǐ hòu, yóu shì rì duō. qí yǔ yán huán gōng wèi yóu shì bā shí rén fèng yǐ chē mǎ yī qiú, duō qí zī bì, shǐ zhōu yóu sì fāng, yǐ hào zhào tiān xià zhī xián shì. ér zhàn guó zhī jūn suì yǐ shì wèi qīng zhòng, wén zhě wèi rú, wǔ zhě wèi xiá. wū hū! yóu rén ér xiān wáng zhī fǎ huài yǐ, péng gèng zhī yán, wáng zǐ diàn zhī wèn, qí yóu jìn gǔ zhī yì yǔ? fàn qiǔ rú cǎo xiǎng tiān xià zhī dà fú zhě, bì xiān tiān xià zhī dà láo zhái tiān xià zhī zhì guì zhě, bì zhí tiān xià zhī zhì jiàn. shì yǐ yīn wáng xiǎo yǐ shǐ qí zi wǔ dīng jiù láo yú wài, zhī xiǎo rén zhī yī. ér zhōu zhī hòu fēi yì bì fú huàn zhuó zhī yī, xiū fán rù zhī shì. jí zhōu gōng zāo biàn, chén hòu jì xiān gōng wáng yè zhī suǒ yóu zhě, zé jiē nóng fū nǚ gōng yī shí zhī wù yě. gǔ xiān wáng zhī jiào, néng shì rén ér hòu néng shǐ rén. qí xīn bù gǎn shī yú yī wù zhī xì, ér hòu kě yǐ shèng tiān xià zhī dà. shùn zhī shèng yě, ér fàn qiǔ rú cǎo yǔ zhī shèng yě, ér shǒu zú pián zhī, miàn mù lí hēi. cǐ qí suǒ yǐ dào jì tiān xià, ér wèi wàn shì dì wáng zhī zǔ yě, kuàng hū qí bù rú shùn yǔ zhě hū!
○士何事士、農、工、商，謂之四民。其說始於《管子》。三代之時，民之秀者乃收之鄉序，升之司徒，而謂之士，固千百之中不得一焉。大宰以九職任萬民，……五曰百工，飭化八材，計亦無多人爾。武王作《酒誥》之書，曰：「妹土嗣爾股肱，純其藝黍稷，奔走事厥考厥長。」此謂農也。「肇牽車牛，遠服賈，用孝養厥父母」，此謂商也。又曰：「庶士有正，越庶伯君子，其爾典聽朕教。」則謂之者。大抵皆有職之人矣，惡有所謂「群萃而州處，四民各自為鄉之法」哉。春秋以後，游士日多。《齊語》言桓公為游士八十人奉以車馬衣裘，多其資幣，使週遊四方，以號召天下之賢士。而戰國之君遂以士為輕重，文者為儒，武者為俠。嗚呼！遊人而先王之法壞矣，彭更之言，王子墊之問，其猶近古之意與？○飯糗茹草享天下之大福者，必先天下之大勞；宅天下之至貴者，必執天下之至賤。是以殷王小乙使其子武丁舊勞於外，知小人之依。而周之后妃亦必服浣濯之衣，修煩縟之事。及周公遭變，陳后稷、先公王業之所由者，則皆農夫、女工、衣食之務也。古先王之教，能事人而後能使人。其心不敢失於一物之細，而後可以勝天下之大。舜之聖也，而飯糗茹草；禹之聖也，而手足胼胝，面目黧黑。此其所以道濟天下，而為萬世帝王之祖也，況乎其不如舜、禹者乎！
mèng zǐ wài piān shǐ jì wǔ bèi duì huái nán wáng ān, yǐn mèng zǐ yuē: zhòu guì wèi tiān zǐ, sǐ céng bù ruò pǐ fū. yáng zi fǎ yán xiū shēn yǐn mèng zǐ yuē: fū yǒu yì ér bù zhì zhě yǒu yǐ, wèi yǒu wú yì ér zhì zhě yě. huán kuān yán tiě lùn yǐn mèng zǐ yuē: wú yú hé guǎng, zhī dé zhī zhì yě. yòu yǐn mèng zǐ yuē: yáo shùn zhī dào fēi yuǎn rén yě, rén bù sī zhī ěr. zhōu lǐ dà xíng rén zhù yǐn mèng zǐ yuē: zhū hóu yǒu wáng. sòng bào zhào hé qīng sòng yǐn mèng zǐ yuē: qiān zài yī shèng, yóu dàn mù yě. yán shì jiā xùn yǐn mèng zǐ yuē: tú yǐng shī xíng. liáng shū chù shì chuán xù yǐn mèng zǐ yuē: jīn rén zhī yú jué lù, dé zhī ruò qí shēng, shī zhī ruò qí sǐ. guǎng yùn guī zì xià zhù yuē: mèng zǐ: liù shí sì shǔ wèi yī guī, shí guī wèi yī hé. yǐ jí jí zhù zhōng chéng zǐ suǒ yǐn xún zǐ mèng zǐ sān jiàn qí wáng, ér bù yán shì, mén rén yí zhī, mèng zǐ yuē: wǒ xiān gōng qí xié xīn. jīn mèng zǐ shū jiē wú qí wén, qǐ suǒ wèi wài piān zhě xié? shī wéi tiān zhī mìng chuán yǐn mèng zhòng zǐ yuē: dà zāi, tiān mìng zhī wú jí, ér měi zhōu zhī lǐ yě. gōng chuán yǐn mèng zhòng zǐ yuē: shì gōng yě. zhèng yì yǐn zhào qí yún: mèng zhòng zi, mèng zǐ cóng kūn dì, xué yú mèng zǐ zhě yě. pǔ yún: zi zhòng zi zhě, zi sī dì zǐ. gài yǔ mèng kē gòng shì zi sī, hòu xué yú mèng kē, zhe shū lùn shī, máo shì qǔ yǐ wèi shuō. zé yòu yǒu mèng zhòng zi zhī shū yǐ.
○孟子外篇《史記》伍被對淮南王安，引《孟子》曰：「紂貴為天子，死曾不若匹夫。」揚子《法言·修身》引《孟子》曰：「夫有意而不至者有矣，未有無意而至者也。」桓寬《鹽鐵論》引《孟子》曰：「吾於河廣，知德之至也。」又引《孟子》曰：「堯、舜之道非遠人也，人不思之爾。」《周禮·大行人》注引《孟子》曰：「諸侯有王。」宋鮑照「河清頌」引《孟子》曰：「千載一聖，猶旦暮也。」《顏氏家訓》引《孟子》曰：「圖影失形。」《梁書·處士傳·序》引《孟子》曰：「今人之於爵祿，得之若其生，失之若其死。」《廣韻》「圭」字下注曰：「《孟子》：『六十四黍為一圭，十圭為一合。』」以及《集注》中程子所引荀子、孟子三見齊王，而不言事，門人疑之，孟子曰：「我先攻其邪心。」今《孟子》書皆無其文，豈所謂「外篇」者邪？《詩·維天之命》傳引孟仲子曰：「大哉，天命之無極，而美周之禮也。」《宮》傳引孟仲子曰：「是宮也。」《正義》引趙岐云：「孟仲子，孟子從昆弟，學於孟子者也。《譜》云：『子仲子者，子思弟子。』蓋與孟軻共事子思，後學於孟軻，著書論《詩》，毛氏取以為說。」則又有孟仲子之書矣。
mèng zǐ yǐn lùn yǔ mèng zǐ shū yǐn kǒng zǐ zhī yán fán èr shí yǒu jiǔ, qí zài yú lùn yǔ zhě bā. yòu duō dà tóng ér xiǎo yì, rán zé fū zǐ zhī yán qí bù chuán yú hòu zhě duō yǐ. gù yuē: zhòng ní méi ér wēi yán jué.
○孟子引論語《孟子》書引孔子之言凡二十有九，其載於《論語》者八。又多大同而小異，然則夫子之言其不傳於後者多矣。故曰：「仲尼沒而微言絕。」
mèng yú zì yàng jiǔ jīng lùn yǔ jiē yǐ hàn shí jīng wèi jù, gù zì tǐ wèi biàn, mèng zǐ zì duō jìn jīn, gài jiǔ yì yú wèi jìn yǐ xià zhī chuán lù yě. rán zé shí jīng zhī gōng yì bù xì yǐ.
○孟於字樣九經《論語》皆以漢石經為據，故字體未變，《孟子》字多近今，蓋久亦於魏、晉以下之傳錄也。然則石經之功亦不細矣。
táng shū yán: zhōu gù zuò bīn, kāi yuán shí sān nián, yǐ zì lèi yōu, gù wèi. jīn wéi mèng zǐ shū yòng zì.
《唐書》言：州故作「豳」，開元十三年，以字類「幽」，故為「」。今惟《孟子》書用「」字。
róng zhāi sì bǐ yán mèng zǐ shì yóu è zuì ér qiáng jiǔ, jiàn qiě yóu bù dé jí, bìng zuò yóu, jīn běn zuò yóu. shì zhī jīn zhī mèng zǐ yòu yǔ sòng běn xiǎo yì.
《容齋四筆》言《孟子》「是由惡醉而強酒」，「見且由不得亟」，並作「由」，今本作「猶」。是知今之《孟子》又與宋本小異。
mèng zǐ dì zǐ zhào qí zhù mèng zǐ, yǐ jì sūn zi shū èr rén wèi mèng zǐ dì zǐ. jì sūn zhī mèng zǐ yì bù yù, ér xīn yù shǐ mèng zǐ jiù zhī, gù yuē: yì zāi, dì zǐ zhī suǒ wén yě. zi shū xīn yí huò zhī, yì yǐ wèi kě jiù zhī yǐ. shǐ jǐ wèi zhèng yǐ xià, zé mèng zǐ zhī yán yě. yòu yuē: gào zi míng bù hài, jiān zhì rú mò zhī dào zhě. cháng xué yú mèng yú, ér bù néng chún chè xìng mìng zhī lǐ. yòu yuē: gāo zi, qí rén yě. xué yú mèng zǐ, xiāng dào ér wèi míng, qù ér xué tā shù. yòu yuē: pén chéng kuò, cháng yù xué yú mèng zǐ, wèn dào, wèi dá ér qù. sòng huī zōng zhèng hé wǔ nián, fēng gào zi bù hài dōng ā bó, gāo zi sì shuǐ bó, pén chéng kuò lái yáng bó, jì sūn fēng chéng bó, zi shū chéng yáng bó, jiē yǐ mèng zǐ dì zǐ gù yě. shǐ jì suǒ yǐn yuē: mèng zǐ yǒu wàn zhāng gōng míng gāo děng, bìng kē zhī mén rén. guǎng yùn yòu yún: lí lóu, mèng zǐ mén rén. bù zhī qí hé suǒ běn. yuán wú lái zhe mèng zǐ dì zǐ liè chuán èr juǎn, jīn bù chuán.
○孟子弟子趙岐注《孟子》，以季孫、子叔二人為孟子弟子。季孫知孟子意不欲，而心欲使孟子就之，故曰：「異哉，弟子之所聞也。」子叔心疑惑之，亦以為可就之矣。「使己為政」以下，則孟子之言也。又曰：「告子名不害，兼治儒、墨之道者。嘗學於孟於，而不能純徹性命之理。」又曰：「高子，齊人也。學於孟子，鄉道而未明，去而學他術。」又曰：「盆成括，嘗欲學於孟子，問道，未達而去。」宋徽宗政和五年，封告子不害東阿伯，高子泗水伯，盆成括萊陽伯，季孫豐城伯，子叔乘陽伯，皆以孟子弟子故也。《史記索隱》曰：「孟子有萬章、公明高等，並軻之門人。」《廣韻》又云：「離婁，孟子門人。」不知其何所本。元吳萊著《孟子弟子列傳》二卷，今不傳。
yàn zǐ shū chēng xī guō tú jū bù yī zhī shì, pín chéng shì cháng wèi kǒng zǐ mén rén, yóu wù.
《晏子書》稱西郭徒居布衣之士，貧成適嘗為孔子門人，尤誤。
tú tú zì zì zhōng táng shǐ biàn zuò tú, qí shuō yǐ xiáng zhī táng yùn zhèng. àn kùn xué jì wén, tú yǒu sān: shuí wèi tú kǔ, kǔ cài yě. yǒu nǚ rú tú, máo xiù yě. yǐ hāo tú liǎo, lù cǎo yě. jīn àn ěr yǎ tú shui tú zì fán wǔ jiàn, ér gè bù tóng. shì cǎo yuē: tú, kǔ cài. zhù yǐn shī: shuí wèi tú kǔ, qí gān rú jì. shū yún: cǐ wèi kǔ kě shí zhī cài, běn cǎo yī míng xuǎn, yī míng yóu dōng. yì wěi tōng guà yàn xuán tú yún kǔ cài shēng yú hán qiū, jīng dōng lì chūn nǎi chéng, yuè lìng mèng xià kǔ cài xiù shì yě. yè shì kǔ jù ér xì, duàn zhī yǒu bái zhī, huā huáng shì jú. kān shí, dàn kǔ ěr. yòu yuē: cao piào tú. zhù yún: jí cao dāo. shū yún: àn zhōu lǐ zhǎng tú jí shī yǒu nǚ rú tú, jiē yún: tú, máo xiù yě cao piào yě yě qí bié wài. cǐ èr zì jiē cóng cǎo cóng yú. yòu yuē: shui tú, hǔ zhàng. zhù yún: shì hóng cǎo ér cū dà, yǒu xì cì, kě yǐ rǎn chì. shū yún: shui tú yī míng hǔ zhàng. táo zhù běn cǎo yún: tián yě shén duō, zhuàng rú dà mǎ liǎo, jīng bān ér yè yuán shì yě. yòu yuē: shui tú, wěi yè. zhù yǐn shī yǐ cao xiū shui tú liǎo. shū yún: shui tú yī míng wěi yè. wáng sù shuō shī yún: shui tú, lù huì cǎo. rán zé shui tú zhě yuán tián wú huì zhī cǎo, fēi kǔ cài yě. jīn shī běn cao xiū zuò hāo. cǐ èr zì jiē cóng cǎo cóng tú. shì mù yuē: jiǎ, kǔ tú. zhù yún: shù xiǎo rú zhī zi, dōng shēng yè, kě zhǔ zuò gēng yǐn. jīn hū zǎo cǎi zhě wèi tú, wǎn qǔ zhě wèi míng, yī míng chuǎn, shǔ rén míng zhī kǔ tú. cǐ yī zì yì cóng cǎo cóng yú. jīn yǐ shī kǎo zhī, bèi gǔ fēng zhī tú kǔ, qī yuè zhī cǎi tú, mián zhī jǐn tú, jiē kǔ cài zhī tú yě. yòu jiè ér wèi tú dú zhī tú. sāng róu tāng gào jiē kǔ cài zhī tú yě. xià xiǎo zhèng qǔ tú yǒu, zhōu lǐ dì guān zhǎng tú, yí lǐ jì xī lǐ yīn zhe yòng tú, shí suī zé yān, shī chī lǚ tú, chuán yuē: tú, huán sháo yě. zhèng yì yuē: wèi zhī xiù suì. máo zhī xiù, qí wù xiāng lèi, gù jiē míng tú yě. máo xiù zhī tú yě, yǐ qí bái yě ér xiàng zhī. chū qí dōng mén yǒu nǚ rú tú, guó yǔ wú wáng fū chāi wàn rén wèi fāng chén, bái cháng bái qí sù jiǎ bái yǔ zhī, wàng zhī rú tú. kǎo gōng jì: wàng ér shì zhī, yù qí tú bái. yì máo xiù zhī tú yě. liáng sì zhī tú liǎo, wěi yè zhī shui tú yě. wéi hǔ zhàng zhī shui tú yǔ jiǎ zhī kǔ tú bù jiàn yú shī lǐ, ér wáng bāo tóng yuē yún: wǔ dū mǎi tú. zhāng zài dēng chéng dū bái tú lóu shī yún: fāng tú guān liù qīng. sūn chǔ shī yún: jiāng guì tú chuǎn chū bā shǔ. běn cǎo yǎn yì: jìn wēn jiào shàng biǎo, gòng tú qiān jīn, míng sān bǎi jīn. shì zhī zì qín rén qǔ shǔ ér hòu shǐ yǒu míng yǐn zhī shì.
○荼「荼」字自中唐始變作「荼」，其說已詳之《唐韻正》。按《困學紀聞》，荼有三：「誰謂荼苦」，苦菜也。「有女如荼」，茅秀也。「以薅荼蓼」，陸草也。今按《爾雅》「荼」「氵荼」字凡五見，而各不同。《釋草》曰：「荼，苦菜。」注引《詩》：「誰謂荼苦，其甘如薺。」疏云：「此味苦可食之菜，《本草》一名選，一名游冬。《易緯通卦驗玄圖》雲『苦菜生於寒秋，經冬歷春乃成』，《月令》『孟夏苦菜秀』是也。葉似苦苣而細，斷之有白汁，花黃似菊。堪食，但苦耳。」又曰：「{艹票}、、荼。」注云：「即{艹刀}。」疏云：「按《周禮·掌荼》及《詩》『有女如荼』，皆云：荼，茅秀也；{艹票}也、也其別外。此二字皆從草、從余。」又曰：「氵荼，虎杖。」注云：「似紅草而粗大，有細刺，可以染赤。」疏云：「氵荼一名虎杖。陶注《本草》云：田野甚多，壯如大馬蓼，莖斑而葉圓是也。」又曰：「氵荼，委葉。」注引《詩》「以{艹休}氵荼蓼。」疏云：「氵荼一名委葉。」王肅《說詩》云：「氵荼，陸穢草。」然則氵荼者原田蕪穢之草，非苦菜也。今《詩》本「{艹休}」作「薅」。此二字皆從草從塗。《釋木》曰：「賈，苦荼。」注云：「樹小如梔子，冬生葉，可煮作羹飲。今呼早采者為荼，晚取者為茗，一名荈，蜀人名之苦荼。」此一字亦從草從余。今以《詩》考之，《邶·谷風》之「荼苦」，《七月》之「采荼」，《綿》之「堇荼」，皆苦菜之荼也。又借而為「荼毒」之荼。《桑柔》、《湯誥》皆苦菜之荼也。《夏小正》「取荼莠」，《周禮·地官》「掌荼」，《儀禮·既夕禮》「茵著用荼，實綏澤焉」，《詩·鴟》「捋荼」，傳曰：』荼，萑苕也。」《正義》曰：「謂之秀穗。茅之秀，其物相類，故皆名荼也。」茅秀之荼也，以其白也而象之。《出其東門》「有女如荼」，《國語》「吳王夫差萬人為方陳，白常、白旗、素甲、白羽之，望之如荼」。《考工記》：「望而視之，欲其荼白。」亦茅秀之荼也。《良耜》之「荼蓼」，委葉之氵荼也。唯虎杖之氵荼與賈之苦荼不見於《詩》、《禮》，而王褒《僮約》云：「武都買荼。」張載《登成都白菟樓詩》云：「芳荼冠六清。」孫楚詩云：「薑桂荼荈出巴蜀。」《本草衍義》：「晉溫嶠上表，貢荼千斤，茗三百斤。」是知自秦人取蜀而後始有茗飲之事。
wáng bāo tóng yuē, qián yún pào biē pēng tú, hòu yún wǔ dū mǎi tú, zhù yǐ qián wèi kǔ cài, hòu wèi míng.
王褒《僮約》，前雲「炮鱉烹荼」，後雲「武都買荼」，注以前為苦菜，後為茗。
táng shū lù yǔ chuán: yǔ shì tú, zhe jīng sān piān, yán chá zhī yuán zhī fǎ zhī jù yóu bèi, tiān xià yì zhī yǐn chá yǐ. yǒu cháng bó xióng zhě, yīn yǔ lùn, fù guǎng zhe chá zhī gōng, qí hòu shàng chá chéng fēng. shí huí hé rù cháo, shǐ qū mǎ shì cài. zhì míng dài, shè chá mǎ yù shǐ. ér dà táng xīn yǔ yán yòu bǔ què qí wú xìng bù yǐn chá, zhe chá yǐn, xù yuē: shì zhì xiāo yōng, yī rì zhī lì zàn jiā jí qì qīn jīng, zhōng shēn zhī hài sī dà. huò yì zé gōng guī chá lì, yí huàn zé bù wèi chá zāi. qǐ fēi fú jìn yì zhī, hài yuǎn nán jiàn? sòng huáng tíng jiān chá fù yì yuē: hán zhōng jí qì, mò shén yú chá. huò jì zhī yán, gōu zéi pò jiā. jīn nán rén wǎng wǎng yǒu chá pǐ, ér bù zhī qí hài, cǐ yì shè shēng zhě zhī suǒ yí jiè yě.
《唐書·陸羽傳》：「羽嗜荼，著經三篇，言茶之原、之法、之具尤備，天下益知飲茶矣。」有常伯熊者，因羽論，復廣著茶之功，其後尚茶成風。時回紇入朝，始驅馬市菜。至明代，設茶馬御史。而《大唐新語》言右補闕綦毋性不飲茶，著《茶飲》，序曰：「釋滯消壅，一日之利暫佳；瘠氣侵精，終身之害斯大。獲益則功歸茶力，貽患則不謂茶災。豈非福近易知，害遠難見？」宋黃庭堅《茶賦》亦曰：「寒中瘠氣，莫甚於茶。或濟之鹽，勾賊破家。」今南人往往有茶癖，而不知其害，此亦攝生者之所宜戒也。
niǎo kě ěr yǎ shū yàn, é. zhù: jīn jiāng dōng hū niǎo kě. jí zì. zuǒ chuán: lǔ dài fū róng é. fāng yán: yàn zì guān ér dōng wèi zhī niǎo kě é. tài xuán jīng: zhuāng cì èr, é cǎn yú bīng. yī zuò gē é. sī mǎ xiàng rú zi xū fù: yì bái hú, lián é, shuāng xià, xuán hè jiā. shàng lín fù: hóng hú bǎo, bǎo é shǔ yù. yáng xióng fǎn lí sāo: fèng huáng xiáng yú péng zhě xī, qǐ é zhī néng jié. zhāng héng xī jīng fù: é hóng jūn. nán dōu fù: hóng bǎo é. dù fǔ qī gē: qián fēi é hòu. liáo shǐ mù zōng jì: huò é, jì tiān dì. yuán shǐ wǔ zōng jì: jìn jiāng xī hú guǎng biàn liáng sī bǔ é. shān hǎi jīng: qīng yào zhī shān, shì duō jià niǎo. guō pú yún: wèi xiáng. huò zhě pián dāng zuò, qí cóng mǎ zhě, chuán xiě zhī wù ěr.
○〈鳥可〉《爾雅》「舒雁，鵝。」註：「今江東呼〈鳥可〉。」即「」字。《左傳》：「魯大夫榮鵝。」《方言》：「雁自關而東謂之〈鳥可〉鵝。」《太玄經》：「裝次二，鵝慘於冰。」一作「哥鵝。」司馬相如《子虛賦》：「弋白鵠，連鵝，雙下，玄鶴加。」《上林賦》：「鴻鵠鴇，鴇鵝屬玉。」揚雄《反離騷》：「鳳皇翔於蓬者兮，豈鵝之能捷。」張衡《西京賦》：「鵝鴻軍。」《南都賦》：「鴻鴇鵝。」杜甫《七歌》：「前飛鵝後。」《遼史·穆宗紀》：「獲鵝，祭天地。」《元史·武宗紀》：「禁江西、湖廣、汴梁私捕鵝。」《山海經》：「青要之山，是多駕鳥。」郭璞云：「未詳。或者駢當作『』，其從『馬』者，傳寫之誤爾。」
jiǔ jīng táng sòng qǔ shì, jiē yòng jiǔ jīng. jīn zhì dìng wèi wǔ jīng, ér zhōu lǐ yí lǐ gōng yáng gǔ liáng èr chuán bìng bù liè yú xué guān. dù shì tōng diǎn: dōng jìn yuán dì shí, tài cháng hè xún shàng yán: shàng shū bèi fú jīng zhì bó shì yī rén. yòu duō gù lì jì, rú dào huāng fèi, xué zhě néng jiān míng jīng yì zhě shǎo, qiě chūn qiū sān chuán jù chū shèng rén, ér yì guī bù tóng, zì qián dài tōng rú wèi yǒu néng tōng dé shī jiān ér xué zhī zhě yě. jīn yí zhōu lǐ yí lǐ èr jīng zhì bó shì èr rén, chūn qiū sān chuán zhì bó shì sān rén, qí yú zé jīng zhì yī rén, hé bā rén. tài cháng xún sōng shàng shū yán: bó shì jiù yuán shí yǒu jiǔ rén, jīn wǔ jīng hé jiǔ rén, zhǔn gǔ jì jīn, yóu wèi zhōng bàn. zhōu yì yǒu zhèng shì zhù, qí shū gēn yuán, chéng kě shēn xī. yí lǐ yī jīng, suǒ wèi qū lǐ, zhèng xuán yú lǐ tè míng, jiē yǒu zhèng jù. xī zhōu zhī shuāi, kǒng zǐ zuò chūn qiū, zuǒ qiū míng zǐ xià zào xī qīn shòu. kǒng zǐ mò, qiū míng zhuàn qí suǒ wén wèi zhī chuán, wēi cí miào zhǐ, wú bù jīng jiū. gōng yáng gāo qīn shòu zi xià, lì yú hàn cháo, duō kě cǎi yòng. gǔ liáng chì shī tú xiāng chuán, zhū suǒ fā míng, huò shì zuǒ shì gōng yáng bù zài, yì zú yǒu suǒ dìng zhèng. chén yǐ wèi sān chuán suī tóng yuē chūn qiū, ér fā duān yì yuè, yí gè zhì yī rén yǐ chuán qí xué. yù wáng dūn nán, bù xíng. táng zhēn guān jiǔ nián wǔ yuè, chì zì jīn yǐ hòu, míng jīng jiān xí zhōu lǐ ruò yí lǐ zhě, yú běn shǎi nèi liàng jiǎn yī xuǎn. kāi yuán bā nián qī yuè, guó zi sī yè lǐ wú cuǐ shàng yán: sān lǐ sān chuán jí máo shī shàng shū zhōu yì děng, bìng shèng xián wēi zhǐ, shēng rén jiào yè. jīn míng jīng suǒ xí, wù zài chū shēn, xián yǐ lǐ jì wén shǎo, rén jiē jìng dú zhōu lǐ, jīng bāng zhī guǐ zé yí lǐ, zhuāng jìng zhī kǎi mó gōng yáng gǔ liáng, lì dài zōng xí. jīn liǎng jiān jí zhōu xiàn yǐ dú xué wú yǒu, sì jīng dài jué, shì zī xùn yòu, bù kě yīn xún, qí xué shēng qǐng tíng, gè liàng pèi zuò yè, bìng gòng rén yù shì zhī rì, xí zhōu lǐ yí lǐ gōng yáng gǔ liáng, bìng qǐng tiē shí tōng wǔ, xǔ qí rù dì, yǐ cǐ kāi quàn. jí wàng sì hǎi jūn xí, jiǔ jīng gāi bèi. cóng zhī. táng shū: kāi yuán shí liù nián shí èr yuè, yáng wèi guó zi jì jiǔ, zòu yán: jīn zhī míng jīng, xí zuǒ shì zhě shí wú èr sān, yòu zhōu lǐ yí lǐ jí gōng yáng gǔ liáng dài jiāng fèi jué, qǐng liàng jiā yōu jiǎng. yú shì xià zhì: míng jīng xí zuǒ shì jí tōng zhōu lǐ děng sì jīng zhě, chū shēn miǎn rèn sàn guān. suì zhe yú shì. gǔ rén bào yí jīng fú wēi xué zhī xīn, rú cǐ qí jí, ér jīn nǎi yī qiè fèi zhī, gài bì dāng shí zhī shì zǐ kǔ sì jīng zhī nán xí, ér zhǔ yì zhī chén xùn qí sī yì, suì jǔ lì dài xiāng chuán zhī jīng diǎn qì zhī ér bù xué yě. zì hàn yǐ lái. qǐ bù zhī jīng zhī wèi wǔ, ér yì yǒu bìng cún, bù róng zhí yī, gù sān jiā zhī xué bìng liè chūn qiū. zhì yú sān lǐ, gè zì wèi shū. jīn nǎi qù jīng xí chuán, yóu wèi guāi lǐ. gǒu biàn jǐ sī, yòng zhī gàn lù, lǜ tiān xià ér qī jūn fù guó, mò shén yú cǐ. jīng xué rì shuāi, rén cái rì xià, fēi zhí cǐ zhī yóu hū?
○九經唐宋取士，皆用《九經》。今制定為《五經》，而《周禮》、《儀禮》、《公羊》、《穀梁》二傳並不列於學官。杜氏《通典》：東晉元帝時，太常賀循上言：「《尚書》被符經置博士一人。又多故曆紀，儒、道荒廢，學者能兼明經義者少，且《春秋》三傳俱出聖人，而義歸不同，自前代通儒未有能通得失兼而學之者也。今宜《周禮》、《儀禮》二經置博士二人，《春秋》三傳置博士三人，其餘則經置一人，合八人。」太常荀崧上疏言：「博士舊員十有九人，今《五經》合九人，准古計今，猶未中半。《周易》有鄭氏注，其書根源，誠可深惜。《儀禮》一經，所謂《曲禮》，鄭玄於禮特明，皆有證據。昔周之衰，孔子作《春秋》，左丘明、子夏造膝親受。孔子歿，丘明撰其所聞為之傳，微辭妙旨，無不精究。公羊高親受子夏，立於漢朝，多可採用。穀梁赤師徒相傳，諸所發明，或是左氏、公羊不載，亦足有所訂正。臣以為《三傳》雖同曰《春秋》，而發端異越，宜各置一人以傳其學。」遇王敦難，不行。唐貞觀九年五月，敕自今以後，明經兼習《周禮》若《儀禮》者，於本色內量減一選。開元八年七月，國子司業李無璀上言：「《三禮》、《三傳》及《毛詩》、《尚書》、《周易》等，並聖賢微旨，生人教業。今明經所習，務在出身，咸以《禮記》文少，人皆競讀；《周禮》，經邦之軌則；《儀禮》，莊敬之楷模、《公羊》、《穀梁》，歷代宗習。今兩監及州縣以獨學無友，四經殆絕，事資訓誘，不可因循，其學生請停，各量配作業，並貢人預試之日，習《周禮》、《儀禮》、《公羊》、《穀梁》，並請帖十通五，許其入第，以此開勸。即望四海均習，《九經》該備。」從之。《唐書》：開元十六年十二月，楊為國子祭酒，奏言：「今之明經，習《左氏》者十無二三，又《周禮》、《儀禮》及《公羊》、《穀梁》殆將廢絕，請量加優獎。」於是下制：「明經習《左氏》及通《周禮》等四經者，出身免任散官。」遂著於式。古人抱遺經、扶微學之心，如此其急，而今乃一切廢之，蓋必當時之士子苦四經之難習，而主議之臣徇其私意，遂舉歷代相傳之經典棄之而不學也。自漢以來。豈不知經之為五，而義有並存，不容執一，故三家之學並列《春秋》。至於《三禮》，各自為書。今乃去經習傳，尤為乖理。苟便己私，用之干祿，率天下而欺君負國，莫甚於此。經學日衰，人材日下，非職此之由乎？
sòng shǐ: shén zōng yòng wáng ān shí zhī yán, shì gè zhàn zhì yì shū shī zhōu lǐ lǐ jì yī jīng, jiān lùn yǔ mèng zǐ. zhū wén gōng qǐ xiū sān lǐ zhá zi: zāo qín miè xué, lǐ lè xiān huài, qí pō cún zhě, sān lǐ ér yǐ. zhōu guān yī shū gù wèi lǐ zhī gāng lǐng, zhì yú yí fǎ dù shù, zé yí lǐ nǎi qí běn jīng ér lǐ jì jiāo tè xìng guān yì děng piān, nǎi qí yì shuō ěr. qián cǐ yóu yǒu sān lǐ tōng lǐ xué jiū zhū kē, lǐ suī bù xíng, shì yóu dé yǐ sòng xí ér zhī qí shuō. xī níng yǐ lái, wáng ān shí biàn luàn jiù zhì, fèi bà yí lǐ, ér dú cún lǐ jì zhī kē, qì jīng rèn chuán, yí běn zōng mò, qí shī jǐ shén. shì zé lǐ jì zhī fèi nǎi zì ān shí shǐ zhī, zhì yú míng dài, cǐ xué suì jué. zhū zǐ yòu zuò xiè jiān yuè wén jí xù yuē: xiè chuò zhōng, jiàn zhī zhèng hé rén. xiān jūn zǐ wèi zhèng hé, xíng tián jiān, wén dú shū shēng, rù ér shì zhī, yí lǐ yě. yǐ shí fāng zhuān zhì wáng shì xué, ér dú néng ěr, yì zhī, jí yǔ jù guī, miǎn qí suǒ wèi zhì, suì zhōng shào xìng sān nián jìn shì dì. zài sòng yǐ wèi kōng gǔ zhī zú yīn, jīn shí zé jué xiǎng yǐ.
《宋史》：「神宗用王安石之言，士各占治《易》、《書》、《詩》、《周禮》、《禮記》一經，兼《論語》、《孟子》。」朱文公《乞修〈三禮〉札子》：「遭秦滅學，禮樂先壞，其頗存者，《三禮》而已。《周官》一書固為禮之綱領，至於儀法度數，則《儀禮》乃其本經；而《禮記》郊特性、冠義等篇，乃其義說耳。前此猶有《三禮通禮、學究諸科，禮雖不行，士猶得以誦習而知其說。熙寧以來，王安石變亂舊制，廢罷《儀禮》，而獨存《禮記》之科，棄經任傳，遺本宗末，其失己甚。」是則《禮記》之廢乃自安石始之，至於明代，此學遂絕。朱子又作《謝監岳文集序》曰：「謝綽中，建之政和人。先君子尉政和，行田間，聞讀書聲，入而視之，《儀禮》也。以時方專治王氏學，而獨能爾，異之，即與俱歸，勉其所未至，遂中紹興三年進士第。」在宋已為空谷之足音，今時則絕響矣。
kǎo cì jīng wén lǐ jì lè jì kuān ér jìng zhì sì zhí ér cí yī jié, dāng zài ài zhě yí gē shāng zhī shàng, wén yì shén míng. rán zhèng kāng chéng yīn qí jiù wén, bù gǎn zhé gèng, dàn zhù yuē: cǐ wén huàn jiǎn, shī qí cì, kuān ér jìng yí zài shàng, ài zhě yí gē shāng yí chéng cǐ.
○考次經文《禮記·樂記》「寬而靜」至「肆直而慈」一節，當在「愛者宜歌商」之上，文義甚明。然鄭康成因其舊文，不敢輒更，但注曰：「此文換簡，失其次，『寬而靜』宜在上，『愛者宜歌商』宜承此。」
shū wǔ chéng dìng shì cuò jiǎn, yǒu rì yuè kě kǎo. cài shì yì yīn qí jiù ér bié xù yī piān, wèi jīn kǎo dìng wǔ chéng zuì wèi dé tǐ.
《書·武成》定是錯簡，有日月可考。蔡氏亦因其舊而別序一篇，為今考定《武成》最為得體。
qí tā kǎo dìng jīng wén, rú chéng zǐ gǎi yì xì cí tiān yī dì èr yī jié, yú tiān shù wǔ zhī shàng lùn yǔ bì yǒu qǐn yī yī jié, yú qí bì yǒu míng yī bù zhī xià. sū zi zhān gǎi shū hóng fàn yuē wáng shěng wéi suì yī jié, yú wǔ yuē lì shù zhī xià gǎi kāng gào zhì zhǐ yú xìn yú wèi zhī yǒu yě qǐ shǒu zhī shàng. zhū zǐ gǎi dà xué yuē kāng gào zhì zhǐ yú xìn yú wèi zhī yǒu yě zhī xià gǎi shī yún zhān bǐ qí ào èr jié, yú zhǐ yú xìn zhī xià lùn yǔ chéng bù yǐ fù èr jù, yú qí jǐng gōng yǒu mǎ qiān sì yī jié zhī xià shī xiǎo yǎ yǐ nán gāi zú lù míng zhī shén, ér xià gǎi wèi bái huá zhī shén, jiē zhì dāng, wú fù kě yì. hòu rén xiào zhī, wàng shēng chuān záo. zhōu lǐ wǔ guān, hù xiāng gèng diào. ér wáng wén xiàn. zuò èr nán xiāng pèi tú hóng fàn jīng chuán tú, zhòng dìng zhōng yōng zhāng jù tú, gǎi mǒu táng yě yǒu sǐ jūn hé bǐ yǐ sān piān yú wáng fēng. rén shān jīn shì běn cǐ, gǎi liǎn shí wǔ fú yī jié yú wǔ yuē kǎo zhōng mìng zhī xià, gǎi wéi pì zuò fú yī jié yú liù yuē ruò zhī xià. shǐ zōu lǔ zhī shū chuán yú jīn zhě, jǐ wú wán piān, dài fēi suǒ wèi wèi shèng rén zhī yán zhě yǐ.
其他考定經文，如程子改《易·繫辭》「天一地二」一節，於「天數五」之上；《論語》「必有寢衣」一節，於「齊必有明衣布」之下。蘇子瞻改《書·洪範》「曰王省惟歲」一節，於「五曰歷數」之下；改《康誥》至止於信」於「未之有也」稽首之上。朱子改《大學》「曰《康誥》至止於信」於「未之有也」之下；改「《詩》雲『瞻彼淇澳』」二節，於「止於信」之下；《論語》「誠不以富」二句，於「齊景公有馬千駟」一節之下；《詩·小雅》以《南陔》足《鹿鳴之什》，而下改為《白華之什》，皆至當，無復可議。後人效之，妄生穿鑿。《周禮》五官，互相更調。而王文憲。作《二南相配圖》、《洪範經傳圖》，重定《中庸章句圖》，改《某棠》、《野有死麇》、《何彼矣》三篇於王風。仁山金氏本此，改「斂時五福」一節於「五曰考終命」之下，改「惟闢作福」一節於「六曰弱」之下。使鄒、魯之《書》傳於今者，幾無完篇，殆非所謂「畏聖人之言」者矣。
dǒng wén qīng huái gǎi dà xué zhī zhǐ ér hòu yǒu dìng èr jié yú zǐ yuē tīng sòng, wú yóu rén yě zhī shàng, yǐ wèi chuán zhī sì zhāng, shì gé wù zhì hé, ér chuán zhǐ yú jiǔ zhāng, zé dà xué zhī wén yuán wú suǒ què, qí shuō kě cóng.
董文清槐改《大學》「知止而後有定」二節於「子曰聽訟，吾猶人也」之上，以為傳之四章，釋「格物致和」，而傳止於九章，則《大學》之文元無所闕，其說可從。
fèng xiáng yuán kǎi wèi: wén yán yǒu cuò rù xì cí zhě míng hè zài yīn yǐ xià qī jié, zì tiān yòu zhī yī jié, chōng chōng wǎng lái yǐ xià shí yī jié, cǐ shí jiǔ jié jiē wén yán yě, jí kàng lóng yǒu huǐ yī jié zhī zhòng jiàn, kě yǐ míng zhī yǐ. suì qǔ cǐ shí bā jié shǔ yú tiān xuán ér dì huáng zhī hòu, yú yì yì tōng. rán gǔ rén zhī wén, biàn huà bù jū, kuàng liù jīng chū zì shèng rén, chuán zhī xiān gǔ, fēi hòu rén suǒ gǎn shàn yì yě.
鳳翔袁楷謂：「《文言》有錯入《繫辭》者『鳴鶴在陰』已下七節，自『天佑之』一節，『憧憧往來』已下十一節，此十九節皆《文言》也，即『亢龍有悔』一節之重見，可以明之矣。」遂取此十八節屬於「天玄而地黃」之後，於義亦通。然古人之文，變化不拘，況《六經》出自聖人，傳之先古，非後人所敢擅議也。
