xiào dì wèi rén zhī běn yáo shùn zhī dào, xiào dì ér yǐ yǐ. shì gù" kè míng jùn dé, yǐ qīn jiǔ zú jiǔ zú jì mù, píng zhāng bǎi xìng bǎi xìng zhāo míng, xié hé wàn bāng. lí mín yú biàn shí yōng". cǐ zhī wèi xiào dì wèi rén zhī běn.
○孝弟为仁之本尧舜之道,孝弟而已矣。是故“克明俊德,以亲九族;九族既睦,平章百姓;百姓昭明,协和万邦。黎民于变时雍”。此之谓孝弟为仁之本。
chá qí suǒ ān" qiú rén ér dé rén, ān mín." bù yuàn tiān, bù yóu rén"," xià xué ér shàng dá", ān zhī yě. shǐ fēi suǒ ān, zé zé hū zhōng yōng, ér bù néng qī yuè shǒu yǐ.
○察其所安“求仁而得仁,安民。“不怨天,不尤人”,“下学而上达”,安之也。使非所安,则择乎中庸,而不能期月守矣。
zi zhāng wèn shí shì jì yuē:" shèng rén nán miàn ér zhì tiān xià, bì zì rén dào shǐ yǐ. lì quán dù liàng, kǎo wén zhāng, gǎi zhēng shuò, yì fú sè, shū huī hào, yì qì xiè, bié yī fú, cǐ qí suǒ de yǔ mín biàn gé zhě yě. qí bù kě dé biàn gé zhě zé yǒu yǐ, qīn qīn yě, zūn zūn yě, cháng cháng yě, nán zǐ yǒu bié, cǐ qí bù kě dé yǔ mín biàn gé zhě yě." zì chūn qiū zhī bìng wèi qī guó, qī guó zhī qīn wèi qín, ér dà biàn xiān wáng zhī lǐ. rán qí suǒ yǐ biàn shàng xià, bié qīn shū, jué xián yí, dìng shì fēi, zé gù wèi cháng yǒu yì hū sān wáng yě. gù yuē:" qí huò jì zhōu zhě, suī bǎi shì kě zhī yě." zì gǔ dì wáng xiāng chuán zhī tǒng, zhì qín ér dà biàn. rán ér qín zhī suǒ yǐ wáng, hàn zhī suǒ yǐ xìng, zé yì bù dài chèn huì ér shí zhī yǐ. bù rén ér dé tiān xià, wèi zhī yǒu yě, cǐ bǎi shì kě zhī zhě yě. bǎo mín ér wáng, mò zhī néng yù yě, cǐ bǎi shì kě zhī zhě yě.
○子张问十世《记》曰:“圣人南面而治天下,必自人道始矣。立权度量,考文章,改正朔,易服色,殊徽号,异器械,别衣服,此其所得与民变革者也。其不可得变革者则有矣,亲亲也,尊尊也,长长也,男子有别,此其不可得与民变革者也。”自春秋之并为七国,七国之亲为秦,而大变先王之礼。然其所以辨上下,别亲疏,决嫌疑,定是非,则固未尝有异乎三王也。故曰:“其或继周者,虽百世可知也。”自古帝王相传之统,至秦而大变。然而秦之所以亡,汉之所以兴,则亦不待谶讳而识之矣。不仁而得天下,未之有也,此百世可知者也。保民而王,莫之能御也,此百世可知者也。
mèi ào ào hé shén zāi? rú sì zào, zé yíng shī ér jì yú ào, cǐ jí zào zhī shén yǐ. shí rén zhī yǔ wèi:" mèi qí jūn zhě, jiāng shùn yú cháo tíng zhī shàng, bù ruò féng yíng yú yàn tuì zhī shí yě." zhù yǐ ào bǐ jūn, yǐ zào bǐ quán chén. běn yī shén yě, xī ér èr zhī, wèi hé yǔ yì.
○媚奥奥何神哉?如祀灶,则迎尸而祭于奥,此即灶之神矣。时人之语谓:“媚其君者,将顺于朝廷之上,不若逢迎于燕退之时也。”注以奥比君,以灶比权臣。本一神也,析而二之,未合语意。
wǔ wèi jǐn shàn guān yú jì zhá lùn wén wáng zhī lè, yǐ wéi měi zāi, yóu yǒu hàn, zé zhī fū zǐ wèi wǔ wèi jǐn shàn zhī zhǐ yǐ. yóu wèi qià yú tiān xià, cǐ wén zhī yóu yǒu hàn yě. tiān xià wèi ān ér bēng, cǐ wǔ zhī wèi jǐn shàn yě. jì yuē:" lè zhě, xiàng chéng zhě yě." yòu yuē:" yí fēng yì sú, mò shàn yú lè." wǔ wáng dāng rì zhū zhòu fá yǎn, sān nián, tǎo qí jūn, ér bǎo guī zhī mìng yuē: yǒu dà jiān yú xī tǔ, yīn zhī wán mín dí lǚ bù jìng. shāng sú mǐ mǐ, lì kǒu wéi xián, yú fēng wèi tiǎn. shì shùn zhī cóng yù yǐ zhì sì fāng fēng dòng zhě hé rú zāi. gù dà wǔ zhī lè suī zuò yú zhōu gōng, ér wèi zhì yú shì fēng yí zhī rì, shèng rén zhī shí yě, fēi rén lì zhī suǒ néng wéi yǐ.
○武未尽善观于季札论文王之乐,以为美哉,犹有憾,则知夫子谓武未尽善之旨矣。犹未洽于天下,此文之犹有憾也。天下未安而崩,此武之未尽善也。《记》曰:“乐者,象成者也。”又曰:“移风易俗,莫善于乐。”武王当日诛纣伐奄,三年,讨其君,而宝龟之命曰:有大艰于西土,殷之顽民迪屡不静。商俗靡靡,利口惟贤,余风未殄。视舜之从欲以治四方风动者何如哉。故《大武》之乐虽作于周公,而未至于世风移之日,圣人之时也,非人力之所能为矣。
cháo wén dào xī sǐ kě yǐ" yǒu fú xué, xué zhī fú néng, fú cuò yě yǒu fú wèn, wèn zhī fú zhī, fú cuò yě yǒu fú sī, sī zhī fú dé, fú cuò yě yǒu fú biàn, biàn zhī fú míng, fú cuò yě yǒu fú xíng, xíng zhī fú dǔ, fú cuò yě."" bù zhī nián shù bù zú yě, rén miǎn yān rì yǒu zī zī, bì ér hòu yǐ." gù yuē:" cháo wén dào, xī sǐ kě yǐ." wú jiàn qí jìn yě, wèi jiàn qí zhǐ yě. yǒu yī rì wèi sǐ zhī shēn, zé yǒu yī rì wèi wén zhī dào.
○朝闻道夕死可矣“有弗学,学之弗能,弗措也;有弗问,问之弗知,弗措也;有弗思,思之弗得,弗措也;有弗辨,辨之弗明,弗措也;有弗行,行之弗笃,弗措也。”“不知年数不足也,亻免焉日有孳孳,毙而后已。”故曰:“朝闻道,夕死可矣。”吾见其进也,未见其止也。有一日未死之身,则有一日未闻之道。
zhōng shù yán píng xiān shēng dá wèn yuē:" fū zǐ zhī dào, bù lí hū rì yòng zhī jiān. zì qí jǐn jǐ ér yán. zé wèi zhī zhōng zì qí jí wù ér yán, zé wèi zhī shù, mò fēi dà dào zhī quán tǐ. suī biàn huà wàn shū, yú shì wèi zhī mò, ér suǒ yǐ guàn zhī zhě, wèi cháng bù yī yě. zēng zǐ dá mén rén zhī wèn, zhèng shì fā qí xīn ěr, qǐ yǒu èr xié? ruò yǐ wéi fū zǐ yī yǐ guàn zhī zhī zhǐ shén jīng wēi, fēi mén rén suǒ kě gào, gū yǐ zhōng shù dá zhī, kǒng shèng xián zhī xīn bù ruò shì zhī zhī yě. rú mèng zǐ yán yáo shùn zhī dào, xiào dì ér yǐ yǐ. rén jiē zú yǐ zhī zhī, dàn hé nèi wài zhī dào, shǐ zhī tǐ yòng yī yuán, xiǎn wēi wú jiàn, zé fēi shèng rén bù néng ěr." zhū zǐ yòu cháng zuò zhōng shù shuō, qí dà zhǐ yǔ cǐ lüè tóng. àn cǐ shuō shén míng, ér jí zhù nǎi wèi jiè cháng dé jǐn jǐ tuī jǐ zhī mù yǐ zhe míng zhī, shì yí zhōng shù wéi xià xué zhī shì, bù zú yǐ yán shèng rén zhī dào yě. rán zé shì èr zhī, fēi yī zhī yě.
○忠恕延平先生《答问》曰:“夫子之道,不离乎日用之间。自其尽己而言。则谓之忠;自其及物而言,则谓之恕,莫非大道之全体。虽变化万殊,于事为之末,而所以贯之者,未尝不一也。曾子答门人之问,正是发其心尔,岂有二邪?若以为夫子一以贯之之旨甚精微,非门人所可告,姑以忠恕答之,恐圣贤之心不若是之支也。如孟子言尧舜之道,孝弟而已矣。人皆足以知之,但合内外之道,使之体用一原,显微无间,则非圣人不能尔。”朱子又尝作《忠恕说》,其大指与此略同。按此说甚明,而《集注》乃谓借尝得尽己推己之目以著明之,是疑忠恕为下学之事,不足以言圣人之道也。然则是二之,非一之也。
cí xī huáng shì yuē:" tiān xià zhī lǐ wú suǒ bù zài, ér rén zhī wèi néng yǐ guàn tōng zhě, jǐ sī jiān zhī yě. jǐn jǐ zhī wèi zhōng, tuī jǐ jí rén zhī wèi shù. zhōng shù jì jǐn, jǐ sī nǎi kè, cǐ lǐ suǒ zài, sī néng guàn tōng. gù zhōng shù zhě, suǒ yǐ néng yī yǐ guàn zhī zhě yě."
慈溪黄氏曰:“天下之理无所不在,而人之未能以贯通者,己私间之也。尽己之谓忠,推己及人之谓恕。忠恕既尽,己私乃克,此理所在,斯能贯通。故忠恕者,所以能一以贯之者也。”
yuán zài dòng zuò liù shū gù, qí xùn" zhōng" yuē:" jǐn jǐ zhì zhì zhī wèi zhōng." yǔ yuē:" wéi rén móu ér bù zhōng hū?" yòu yuē:" yán sī zhōng." jì yuē:" sāng lǐ, zhōng zhī zhì yě." yòu yuē:" sì zhī zhōng yě, rú jiàn qīn zhī suǒ ài, rú yù sè rán." yòu yuē:" xiá bù yǎn yú, yú bù yǎn xiá, zhōng yě." chuán yuē:" shàng sī lì mín, zhōng yě." yòu yuē:" xiǎo dà zhī yù, suī bù néng chá, bì yǐ qíng, zhōng zhī shǔ yě." mèng zǐ yuē:" zì fǎn ér rén yǐ, zì fǎn ér yǒu lǐ yǐ, qí hèng nì yóu shì yě, jūn zǐ bì zì fǎn yě, wǒ bì bù zhōng." guān yú cǐ shù zhě, kě yǐ zhī zhōng zhī yì yě. fǎn shēn ér chéng, rán hòu néng zhōng néng zhōng yǐ, rán hòu yóu jǐ tuī ér dá zhī jiā guó tiān xià, qí dào yī yě. qí xùn shù yuē:" tuī jǐ jí wù zhī wèi shù." jǐ yù lì ér lì rén, jǐ yù dá ér dá rén, shī zhū jǐ ér bù yuàn, yì wù shī yú rén, shù zhī dào yě. chōng shì xīn yǐ wǎng, dá hū sì hǎi yǐ. gù yuē:" fū zǐ zhī dào, zhōng shù ér yǐ yǐ." zhōng yě zhě, tiān xià zhī dà běn yě. shù yě zhě, tiān xià zhī dá dào yě. zǐ gòng wèn yuē:" yǒu yī yán ér kě yǐ zhōng shēn xíng zhī zhě hū?" zǐ yuē:" qí shù hū!" fū shèng rén zhě, hé yǐ yì yú rén zāi, zhī zhōng shēn kě xíng, zé zhī yī yǐ guàn zhī zhī yì yǐ.
元载侗作《六书故》,其训“忠”曰:“尽己致至之谓忠。”《语》曰:“为人谋而不忠乎?”又曰:“言思忠。”《记》曰:“丧礼,忠之至也。”又曰:“祀之忠也,如见亲之所爱,如欲色然。”又曰:“瑕不掩瑜,瑜不掩瑕,忠也。”《传》曰:“上思利民,忠也。”又曰:“小大之狱,虽不能察,必以情,忠之属也。”《孟子》曰:“自反而仁矣,自反而有礼矣,其横逆由是也,君子必自反也,我必不忠。”观于此数者,可以知忠之义也。反身而诚,然后能忠;能忠矣,然后由己推而达之家国天下,其道一也。其训恕曰:“推己及物之谓恕。”己欲立而立人,己欲达而达人,施诸己而不愿,亦勿施于人,恕之道也。充是心以往,达乎四海矣。故曰:“夫子之道,忠恕而已矣。”忠也者,天下之大本也。恕也者,天下之达道也。子贡问曰:“有一言而可以终身行之者乎?”子曰:“其恕乎!”夫圣人者,何以异于人哉,知终身可行,则知一以贯之之义矣。
zhōng yōng jì fū zǐ yán, jūn zǐ zhī dào sì, wú fēi zhōng shù zhī shì. ér gān jiǔ èr zhī lóng dé, yì wéi yuē" yōng yán zhī xìn, yōng xíng zhī jǐn". rán zé zhōng shù, jūn zǐ zhī dào yě. hé yǐ yán" wéi dào bù yuǎn", yuē: cǐ yóu zhī yún" qiǎo yán lìng sè, xiān yǐ rén" yě. qǐ kě yǐ cǐ ér yí zhōng shù zhī yǒu èr hū? huò yuē: mèng zǐ yán qiáng shù ér xíng, qiú rén mò jìn yān, hé yě? yuē: cǐ wèi wèi zhì shǒu dào zhě yán zhī yě. mèng zǐ yuē:" yóu rén yì xíng, fēi xíng rén yì yě." rén yì qǐ yǒu èr hū!
《中庸》记夫子言,君子之道四,无非忠恕之事。而《乾》九二之龙德,亦惟曰“庸言之信,庸行之谨”。然则忠恕,君子之道也。何以言“违道不远”,曰:此犹之云“巧言令色,鲜矣仁”也。岂可以此而疑忠恕之有二乎?或曰:孟子言强恕而行,求仁莫近焉,何也?曰:此为未至首道者言之也。孟子曰:“由仁义行,非行仁义也。”仁义岂有二乎!
fū zǐ zhī yán xìng yǔ tiān dào fū zǐ zhī jiào rén wén xíng zhōng xìn, ér xìng yǔ tiān dào zài qí zhōng yǐ. gù yuē:" bù kě dé ér wén."
○夫子之言性与天道夫子之教人文行忠信,而性与天道在其中矣。故曰:“不可得而闻。”
zǐ yuē:" èr sān zi yǐ wǒ wèi yǐn hū? wú wú yǐn hū ěr. wú wú xíng, ér bù yǔ èr sān zi zhě, shì qiū yě." wèi fū zǐ zhī yán xìng yǔ tiān dào bù kě dé ér wén, shì yí qí yǒu yǐn zhě yě. bù zhī fū zǐ zhī wén zhāng, wú fēi fū zǐ zhī yán xìng yǔ tiān dào, suǒ wèi" wú wú xíng ér bù yǔ èr sān zi zhě, shì qiū yě."
子曰:“二三子以我为隐乎?吾无隐乎尔。吾无行,而不与二三子者,是丘也。”谓夫子之言性与天道不可得而闻,是疑其有隐者也。不知夫子之文章,无非夫子之言性与天道,所谓“吾无行而不与二三子者,是丘也。”
zǐ gòng zhī yì, yóu yǐ wén zhāng yǔ xìng yǔ tiān dào wèi èr, gù yuē:" zi rú bù yán, zé xiǎo zi hé shù yān?" zǐ yuē:" tiān hé yán zāi? sì shí xíng yān, bǎi wù shēng yān. tiān hé yán zāi!" shì gù kě shì kě zhǐ, kě jiǔ kě sù, wú yī ér fēi tiān yě. xún xún pián pián, kǎn kǎn yín yín, wú yī ér fēi tiān yě.
子贡之意,犹以文章与性与天道为二,故曰:“子如不言,则小子何述焉?”子曰:“天何言哉?四时行焉,百物生焉。天何言哉!”是故可仕、可止,可久、可速,无一而非天也。恂恂便便,侃侃誾誾,无一而非天也。
dòng róng zhōu xuán zhōng lǐ zhě, shèng dé zhī zhì yě, mèng zǐ yǐ wéi yáo shùn xìng zhī zhī shì. fū zǐ zhī wén zhāng mò dà hū chūn qiū, chūn qiū zhī yì, zūn tiān wáng, rǎng róng dí, zhū luàn chén zéi zǐ, jiē xìng yě, jiē tiān dào yě. gù hú shì yǐ chūn qiū wèi shèng rén xìng mìng zhī wén, ér zi rú bù yán, zé xiǎo zi qí hé shù hū?
动容周旋中礼者,盛德之至也,孟子以为尧舜性之之事。夫子之文章莫大乎《春秋》,《春秋》之义,尊天王,攘戎翟,诛乱臣贼子,皆性也,皆天道也。故胡氏以《春秋》为圣人性命之文,而子如不言,则小子其何述乎?
jīn rén dàn yǐ xì cí wèi fū zǐ yán xìng yǔ tiān dào zhī shū. yú cháng sān fù qí wén, rú" míng hè zài yīn" qī yáo." zì tiān yòu zhī" yī yáo," chōng chōng wǎng lái" shí yī yáo," lǚ dé zhī jī yě" jiǔ guà, suǒ yǐ jiào rén xué yì zhě, wú bù zài yú yán xíng zhī jiān yǐ. gù yuē:" chū lǜ qí cí, ér kuí qí fāng, jì yǒu diǎn cháng, gǒu fēi qí rén, dào bù xū xíng."
今人但以《系辞》为夫子言性与天道之书。愚尝三复其文,如“鸣鹤在阴”七爻。“自天佑之”一爻,“憧憧往来”十一爻,“履德之基也”九卦,所以教人学《易》者,无不在于言行之间矣。故曰:“初率其辞,而揆其方,既有典常,苟非其人,道不虚行。”
fán chí wèn rén, zǐ yuē:" jū chǔ gōng, zhí shì jìng, yú rén zhōng." sī mǎ niú wèn rén, zǐ yuē:" rén zhě, qí yán yě rèn." yóu shì ér chōng zhī, yī rì kè jǐ fù lǐ. yǒu yì dào hū? jīn zhī jūn zǐ xué wèi jí hū fán chí sī mǎ niú, ér yù qí shuō zhī gāo yú yán céng èr zi, shì yǐ zhōng rì yán xìng yǔ tiān dào, ér bù zì zhī qí duò yú chán xué yě.
樊迟问仁,子曰:“居处恭,执事敬,与人忠。”司马牛问仁,子曰:“仁者,其言也认。”由是而充之,一日克己复礼。有异道乎?今之君子学未及乎樊迟、司马牛,而欲其说之高于颜、曾二子,是以终日言性与天道,而不自知其堕于禅学也。
zhū zǐ yuē:" shèng rén jiào rén, bù guò xiào dì zhōng xìn. chí shǒu sòng xí zhī wèn, cǐ shì xià xué zhī běn. jīn zhī xué zhě yǐ wéi dùn gēn, bù zú liú yì, qí píng jū dào shuō, wú fēi zǐ gòng suǒ wèi bù kě dé ér wén zhě." yòu yuē:" jìn rì xué zhě bìng zài hào gāo. lún yǔ wèi wèn xué ér shí xí, biàn shuō yī guàn mèng zǐ wèi yán liáng huì wáng wèn lì, biàn shuō jìn xīn. yì wèi kàn liù shí sì guà, biàn dú xì cí, cǐ jiē liè děng zhī bìng." yòu yuē:" shèng xián lì yán běn shēn píng yì, jīn tuī zhī shǐ gāo, záo zhī shǐ shēn."
朱子曰:“圣人教人,不过孝弟忠信。持守诵习之问,此是下学之本。今之学者以为钝根,不足留意,其平居道说,无非子贡所谓不可得而闻者。”又曰:“近日学者病在好高。《论语》未问学而时习,便说一贯;《孟子》未言梁惠王问利,便说尽心。《易》未看六十四卦,便读《系辞》,此皆躐等之病。”又曰:“圣贤立言本身平易,今推之使高,凿之使深。”
huáng shì rì chāo yuē:" fū zǐ shù liù jīng, hòu lái zhě nì yú xùn gǔ, wèi hài yě. lián luò yán tōng xué, hòu lái zhě jiè yǐ tán chán, zé qí hài shēn yǐ."
黄氏《日钞》曰:“夫子述《六经》,后来者溺于训诂,未害也。濂洛言通学,后来者借以谈禅,则其害深矣。”
kǒng mén dì zǐ bù guò sì kē, zì sòng yǐ xià zhī wéi xué zhě zé yǒu wǔ kē, yuē" yǔ lù kē".
孔门弟子不过四科,自宋以下之为学者则有五科,曰“语录科”。
liú shí kǒng huá, běn yú qīng tán zhī liú huò, rén rén zhī zhī, shú zhī jīn rì zhī qīng tán yǒu shèn yú qián dài zhě. xī zhī qīng tán tán lǎo zhuāng, jīn zhī qīng tán tán kǒng mèng, wèi dé qí jīng ér yǐ yí qí cū, wèi jiū qí běn ér xiān cí qí mò. bù xí liù yì zhī wén, bù kǎo bǎi wáng zhī diǎn, bù zōng dāng dài zhī wù, jǔ fū zǐ lùn xué lùn zhèng zhī dà duān yī qiè bù wèn, ér yuē" yī guàn", yuē" wú yán", yǐ míng xīn jiàn xìng zhī kōng yán, dài xiū jǐ zhì rén zhī shí xué. gǔ gōng duò ér wàn shì huāng, zhǎo yá wáng ér sì guó luàn, shén zhōu dàng fù, zōng shè qiū xū. xī wáng yǎn miào shàn xuán yán, zì bǐ zǐ gòng, jí wèi shí lè suǒ shā, jiāng sǐ, gù ér yán yuē:" wū hū, wú cáo suī bù rú gǔ rén, xiàng ruò bù zǔ shàng fú xū, lù lì yǐ kuāng tiān xià, yóu kě bù zhì jīn rì." jīn zhī jūn zǐ dé bù yǒu kuì hū qí yán?
刘、石孔华,本于清谈之流祸,人人知之,孰知今日之清谈有甚于前代者。昔之清谈谈老、庄,今之清谈谈孔、孟,未得其精而已遗其粗,未究其本而先辞其末。不习六艺之文,不考百王之典,不综当代之务,举夫子论学、论政之大端一切不问,而曰“一贯”,曰“无言”,以明心见性之空言,代修己治人之实学。股肱惰而万事荒,爪牙亡而四国乱,神州荡覆,宗社丘墟。昔王衍妙善玄言,自比子贡,及为石勒所杀,将死,顾而言曰:“呜呼,吾曹虽不如古人,向若不祖尚浮虚,戮力以匡天下,犹可不至今日。”今之君子得不有愧乎其言?
biàn qí biàn lǔ biàn lǔ ér zhì yú dào zhě, dào zhī yǐ dé, qí zhī yǐ lǐ. biàn qí ér zhì yú lǔ zhě, dào zhī yǐ zhèng, qí zhī yǐ xíng.
○变齐变鲁变鲁而至于道者,道之以德,齐之以礼。变齐而至于鲁者,道之以政,齐之以刑。
bó xué yú wén jūn zǐ bó xué yú wén, zì shēn ér zhì yú jiā guó tiān xià, zhì zhī wèi dù shù, fā zhī wèi yīn róng, mò fēi wén yě." pǐn jié sī, sī zhī wèi lǐ." kǒng zǐ yuē:" bó mǔ shū mǔ shū shuāi, yǒng bù jué dì gū zǐ mèi zhī dà gōng, yǒng jué yú dì, zhī cǐ zhě, yóu wén yǐ zāi! yóu wén yǐ zāi! jì yuē:" sān nián zhī sàng, rén dào zhī zhì wén zhě yě." yòu yuē:" lǐ jiǎn ér jìn, yǐ jìn wéi wén lè yíng ér fǎn, yǐ fǎn wéi wén." chuán yuē:" wén míng yǐ zhǐ, rén wén yě. guān hū rén wén yǐ huà chéng tiān xià." gù yuē:" wén wáng jì méi, wén bù zài zī hū!" ér shì fǎ:" jīng wěi tiān dì yuē wén." yǔ dì zǐ zhī xué shī shū liù yì zhī wén, yǒu shēn qiǎn zhī bù tóng yǐ.
○博学于文君子博学于文,自身而至于家国天下,制之为度数,发之为音容,莫非文也。“品节斯,斯之谓礼。”孔子曰:“伯母、叔母疏衰,踊不绝地;姑姊妹之大功,踊绝于地,知此者,由文矣哉!由文矣哉!《记》曰:“三年之丧,人道之至文者也。”又曰:“礼减而进,以进为文;乐盈而反,以反为文。”《传》曰:“文明以止,人文也。观乎人文以化成天下。”故曰:“文王既没,文不在兹乎!”而《谥法》:“经纬天地曰文。”与弟子之学《诗》、《书》六艺之文,有深浅之不同矣。
sān yǐ tiān xià ràng huáng yǐ zhī shī yuē:" dì zuò bāng zuò duì, zì tài bó wáng jì." zé tài bó zhī shí, zhōu rì yǐ qiáng dà yǐ. nǎi tuō zhī cǎi yào, wǎng ér bù fǎn. dāng qí shí, yǐ guó ràng yě ér dāng qí shí, ràng wáng jì yě ér zì hòu rì yán zhī, zé ràng yú wén wáng wǔ wáng yě. yǒu tiān xià zhě zài sān shì zhī hòu ér ràng zhī zhě zài sān shì zhī qián, zōng tiāo bù jì qí gōng, yí dǐng bù míng qí jī, cǐ suǒ wèi sān yǐ tiān xià ràng, mín wú de ér chēng yān zhě yě. lù shǐ yuē:" fāng tài wáng shí, yǐ yǔ wáng jì, ér wáng jì yǐ yǔ wén wáng, wén wáng yǐ yǔ wǔ wáng, jiē tài bó qǐ zhī yě, gù yuē sān ràng."
○三以天下让《皇矣》之诗曰:“帝作邦作对,自太伯王季。”则泰伯之时,周日以强大矣。乃托之采药,往而不反。当其时,以国让也;而当其时,让王季也;而自后日言之,则让于文王、武王也。有天下者在三世之后而让之者;在三世之前,宗祧不记其功,彝鼎不铭其迹,此所谓三以天下让,民无得而称焉者也。《路史》曰:“方太王时,以与王季,而王季以与文王,文王以与武王,皆泰伯启之也,故曰三让。”
tài bó qù ér wáng jì lì, wáng jì lì ér wén wǔ xìng, suī wèi yǐ tiān xià ràng kě yǐ. tài shǐ gōng xù wú shì jiā yún:" tài bó bì lì, jiāng mán shì shì. wén wǔ yōu xìng, gǔ gōng wáng jī." shén dāng.
泰伯去而王季立,王季立而文、武兴,虽谓以天下让可矣。太史公序《吴世家》云:“太伯避历,江蛮是适。文武攸兴,古公王迹。”甚当。
gāo tài bó zhī ràng guó zhě, bù fáng wáng jì, shī zhī yán" yīn xīn zé yǒu" shì yě. shù wén wáng zhī shì jūn zhě, bù hài wǔ wáng, shī zhī yán" shàng dì lín nǚ" shì yě. gǔ rén zhī néng yán rú cǐ. jīn jiāng chēng tài bó zhī dé, ér xíng sè bēn cāo zhī zhì jiā zhū tài wáng, qǐ fū zǐ lì yán zhī yì zāi. zhū zǐ zuò lún yǔ huò wèn, bù qǔ jiǎn shāng zhī shuō, ér cài zhōng mò chuán shū wǔ chéng yuē:" tài wáng suī wèi shǐ yǒu jiǎn shāng zhī zhì, ér shǐ dé mín xīn, wáng yè zhī chéng shí jī yú cǐ." zhòng mò, zhū zǐ zhī mén rén, kě wèi shàn yú kuāng zhū zǐ zhī shī zhě yǐ. huò wèn yuē:" tài wáng yǒu fèi zhǎng lì shǎo zhī yì, fēi lǐ yě. tài bó yòu kòng qí xié zhì ér chéng zhī, zhì yú fù sǐ bù fù, shāng huǐ fā fū, jiē fēi xián zhě zhī shì. jiù shǐ bì yú ràng guó ér wèi zhī, zé yì guò ér bù hé yú zhōng yōng zhī dé yǐ. qí wèi zhì dé hé xié? yuē: tài wáng zhī yù lì xián zi shèng sūn, wèi qí dào zú yǐ jì tiān xià, ér fēi yǒu ài zēng zhī jiān, lì yù zhī sī yě. shì yǐ tài bó qù zhī, ér bù wéi juàn wáng xiù shòu zhī, ér bù wéi tān fù sǐ bù fù, shāng huǐ fā fū, ér bù wéi bù xiào. gài chù jūn chén fù zǐ zhī biàn, ér bù shī hū zhōng yōng, cǐ suǒ yǐ wéi zhì dé yě, qí yǔ lǔ yǐn gōng wú jì zǐ zhī shì gài bù tóng yǐ."
高泰伯之让国者,不妨王季,《诗》之言“因心则友”是也。述文王之事君者,不害武王,《诗》之言“上帝临女”是也。古人之能言如此。今将称泰伯之德,而行色奔、操之志加诸太王,岂夫子立言之意哉。朱子作《论语或问》,不取翦商之说,而蔡钟默传《书·武成》曰:“太王虽未始有翦商之志,而始得民心,王业之成实基于此。”仲默,朱子之门人,可谓善于匡朱子之失者矣。《或问》曰:“太王有废长立少之意,非礼也。泰伯又控其邪志而成之,至于父死不赴,伤毁发肤,皆非贤者之事。就使必于让国而为之,则亦过而不合于中庸之德矣。其为至德何邪?曰:太王之欲立贤子圣孙,为其道足以济天下,而非有爱憎之间,利欲之私也。是以泰伯去之,而不为狷;王秀受之,而不为贪;父死不赴,伤毁发肤,而不为不孝。盖处君臣、父子之变,而不失乎中庸,此所以为至德也,其与鲁隐公、吴季子之事盖不同矣。”
yǒu fù rén yān" yǔ yǒu luàn chén shí rén, tóng xīn tóng dé." cǐ chén shī shì zhòng zhī yán, suǒ wèi shí rén, jiē shēn zài róng háng zhě. ér tài sì yì jiāng zì zài gōng hú zhī nèi, bì bù cóng jūn lǚ zhī shì, yì bì bù yǐ hòu shān dōng bìng shù zhī yǐ zú shí chén zhī shù yě gǔ rén yǒu yán yuē:" pìn jī wú chén, pìn jī zhī chén, wéi jiā zhī suǒ." fāng qiě yǐ yòng fù rén wéi zhòu zuì yǐ, nǎi zhōu zhī gōng yè bì jí yú fù rén hū? cǐ lǐ zhī bù kě tōng, huò wén zì chuán xiě zhī wù, quē yí kě yě. jì lù wèn shì guǐ shén" wèi néng shì rén, yān néng shì guǐ?" zuǒ yòu jiù yǎng wú fāng, gù qí jì yě, yáng yáng hū rú zài qí shàng, rú zài qí zuǒ yòu." wèi zhī shēng, yān zhī sǐ?" rén zhī shēng yě zhí, gù qí sǐ yě, wú qiú shēng yǐ hài rén, yǒu shā shēn yǐ chéng rén.
○有妇人焉“予有乱臣十人,同心同德。”此陈师誓众之言,所谓十人,皆身在戎行者。而太姒、邑姜自在宫壶之内,必不从军旅之事,亦必不以後《山东并数之以足十臣之数也古人有言曰:“牝鸡无晨,牝鸡之晨,惟家之索。”方且以用妇人为纣罪矣,乃周之功业必藉于妇人乎?此理之不可通,或文字传写之误,阙疑可也。○季路问事鬼神“未能事人,焉能事鬼?”左右就养无方,故其祭也,洋洋乎如在其上,如在其左右。“未知生,焉知死?”人之生也直,故其死也,无求生以害仁,有杀身以成仁。
" tiān dì yǒu zhèng qì, zá rán fù liú xíng. xià zé wèi hé yuè, shàng zé wèi rì xīng." kě yǐ wèi zhī zhī shēng yǐ." kǒng yuē chéng rén, mèng yuē qǔ yì, ér jīn ér hòu, shù jī wú kuì!" kě yǐ wèi zhī zhī sǐ yǐ.
“天地有正气,杂然赋流形。下则为河岳,上则为日星。”可以谓之知生矣。”孔曰成仁,孟曰取义,而今而后,庶几无愧!”可以谓之知死矣。
bù jiàn jī fú yáo zhī fú, sòng yáo zhī yán, xíng yáo zhī xíng, suǒ wèi jiàn jī yě. xiān wáng zhī jiào, ruò shuō mìng suǒ wèi" xué yú gǔ xùn", kāng gào suǒ wèi" shào wén yī dé yán", yǐ zhì yú shī shū liù yì zhī wén, sān bǎi sān qiān zhī zé, yǒu yī fēi jiàn jī zhě hū? shàn rén zhě, zhōng xìn ér wèi xué lǐ, dǔ shí ér wèi rì xīn, suī qí tiān zī zhī měi, yì néng àn yǔ dào hé ér zú jǐ bù xué, wú zì yǐ rù shèng rén zhī shì yǐ. zhì tiān xià zhě jī rán. gù yuē:" zhōu jiān yú èr dài, yù yù hū wén zāi" bù rán, zé yǐ hàn wén zhī jǐ zhì xíng cuò, ér bù néng chéng sān dài zhī zhì yǐ.
○不践迹服尧之服,诵尧之言,行尧之行,所谓践迹也。先王之教,若《说命》所谓“学于古训”,《康诰》所谓“绍闻衣德言”,以至于《诗》、《书》六艺之文,三百三千之则,有一非践迹者乎?善人者,忠信而未学礼,笃实而未日新,虽其天资之美,亦能暗与道合;而足己不学,无自以入圣人之室矣。治天下者迹然。故曰:“周监于二代,郁郁乎文哉”不然,则以汉文之几致刑措,而不能成三代之治矣。
yì hū sān zi zhě zhī zhuàn fū zǐ" rú huò zhī ěr" zhī yán," wú fēi sī rén zhī tú yǔ ér shuí yǔ" yě céng diǎn yù yí yǒng guī zhī yán," sù pín jiàn xíng hū pín jiàn, jūn zǐ wú rù ér bù zì dé" yě. gù yuē:" yì hū sān zi zhě zhī zhuàn". qù bīng qù shí" nǎi jī nǎi cāng, nǎi guǒ hóu liáng, yú tuó yú náng." guó suǒ yǐ zú shí, ér bù dài bīn tǔ zhī xíng yě." bèi nǎi gōng shǐ, duàn nǎi gē máo, lì nǎi fēng rèn, wú gǎn bù shàn." guó suǒ yǐ zú bīng, ér bù huái yí zhī yì yě. gǒu qí shì biàn zhī lái ér yǒu suǒ bù jí bèi, zé chú bái tǐng kě yǐ wéi bīng, ér bù kě quē shí yǐ xiū bīng yǐ. kāng hé cǎo gēn kě yǐ wéi shí, ér bù kě qì xìn yǐ qiú shí yǐ. gǔ zhī rén yǒu zhì yú zhāng kōng, luó què shǔ, ér mín wú èr zhì zhě, fēi shàng zhī xìn yǒu yǐ jié qí xīn hū? cǐ yòu quán yú huǎn jí qīng zhòng zhī jiān, ér wèi bù dé yǐ zhī jì yě. míng cǐ yì, zé guó jūn sǐ shè jì, dài fū sǐ zōng miào, zhì yú yú tái mù yǔ zhī jiàn mò bù qīn qí shàng, sǐ qí zhǎng, suǒ wèi shèng rén yǒu jīn chéng zhě, cǐ wù cǐ zhì yě. qǐ fēi wéi zhèng zhī yào dào hū? mèng zǐ yán" zhì tǐng yǐ tà qín chǔ", yì shì kě yǐ wú dài yú bīng zhī yì.
○异乎三子者之撰夫子“如或知尔”之言,“吾非斯人之徒与而谁与”也;曾点浴沂咏归之言,“素贫贱行乎贫贱,君子无入而不自得”也。故曰:“异乎三子者之撰”。○去兵去食“乃积乃仓,乃裹侯粮,于橐于囊。”国所以足食,而不待豳土之行也。“备乃弓矢,锻乃戈矛,砺乃锋刃,无敢不善。”国所以足兵,而不淮夷之役也。苟其事变之来而有所不及备,则鉏白梃可以为兵,而不可阙食以修兵矣。糠核草根可以为食,而不可弃信以求食矣。古之人有至于张空,罗雀鼠,而民无贰志者,非上之信有以结其心乎?此又权于缓急轻重之间,而为不得已之计也。明此义,则国君死社稷,大夫死宗庙,至于舆台、牧圉之贱莫不亲其上,死其长,所谓圣人有金城者,此物此志也。岂非为政之要道乎?孟子言“制梃以挞秦、楚”,亦是可以无待于兵之意。
gǔ zhī yán bīng, fēi jīn rì zhī bīng, wèi wǔ bīng yě. gù yuē:" tiān shēng wǔ cái, shuí néng qù bīng?" shì běn:" chī yóu yǐ jīn zuò bīng, yī gōng èr shū sān máo sì gē wǔ jǐ" zhōu lǐ" sī yòu wǔ bīng" zhù yǐn sī mǎ fǎ yuē:" gōng shǐ wéi, shū máo shǒu, gē jǐ zhù" shì yě." jí ěr róng bīng", jí cǐ bīng yě." yǒng yuè yòng bīng", yòng cǐ bīng yě." wú yǐ zhù bīng", zhù cǐ bīng yě. qín hàn yǐ xià, shǐ wèi zhí bīng zhī rén wéi bīng. rú xìn líng jūn dé xuǎn bīng bā wàn rén, xiàng yǔ jiāng zhū hóu bīng sān shí yú wàn, jiàn yú tài shǐ gōng zhī shū, ér wǔ jīng wú cǐ yǔ yě.
古之言兵,非今日之兵,谓五兵也。故曰:“天生五材,谁能去兵?”《世本》:“蚩尤以金作兵,一弓、二殳、三矛、四戈、五戟”;《周礼》“司右五兵”注引《司马法》曰:“弓矢围,殳矛守,戈戟助”是也。“诘尔戎兵”,诘此兵也。“踊跃用兵”,用此兵也。“无以铸兵”,铸此兵也。秦汉以下,始谓执兵之人为兵。如信陵君得选兵八万人,项羽将诸侯兵三十余万,见于太史公之书,而《五经》无此语也。
yǐ zhí bīng zhī rén wéi bīng, yóu zhī yǐ bèi jiǎ zhī shì wèi jiǎ. gōng yáng zhuàn:" huán gōng shǐ gāo zǐ jiāng nán yáng zhī jiǎ, lì xī gōng ér chéng lǔ." jìn zhào yāng qǔ jìn yáng zhī jiǎ, yǐ zhú xún yín yǔ shì jí shè.
以执兵之人为兵,犹之以被甲之士为甲。《公羊传》:“桓公使高子将南阳之甲,立僖公而城鲁。”晋赵鞅取晋阳之甲,以逐荀寅与士吉射。
dàng zhōu zhú shū jì nián:" dì xiāng èr shí qī nián, jiāo fá zhēn, dà zhàn yú wéi, fù qí zhōu, miè zhī." chǔ cí tiān wèn:" fù zhōu zhēn, hé dào qǔ zhī?" zhèng cǐ wèi yě. hàn shí zhú shū wèi chū, gù kǒng ān guó zhù wèi" lù dì xíng zhōu", ér hòu rén yīn zhī.
○荡舟《竹书纪年》:“帝相二十七年,浇伐斟,大战于潍,覆其舟,灭之。”《楚辞·天问》:“覆舟斟,何道取之?”正此谓也。汉时《竹书》未出,故孔安国注为“陆地行舟”,而后人因之。
gǔ rén yǐ zuǒ yòu chōng shā wèi dàng chén, qí ruì zú wèi zhī tiào dàng, bié shuài wèi zhī dàng zhǔ. jìn shū zài jì:" lǒng shàng jiàn ér gē yuē: zhàng bā shé máo zuǒ yòu dàng, shí dàng shí jué wú dāng qián." táng shū bǎi guān zhì:" shǐ shí wèi jiāo, xiàn jiān tū zhòng, dí yīn ér bài zhě yuē tiào dàng." dàng zhōu gài jiān cǐ yì, yǔ cài jī zhī" chéng zhōu dàng gōng" zhě bù tóng.
古人以左右冲杀为荡陈,其锐卒谓之跳荡,别帅谓之荡主。《晋书·载记》:“陇上健儿歌曰:丈八蛇矛左右荡,十荡十决无当前。”《唐书·百官志》:“矢石未交,陷坚突众,敌因而败者曰跳荡。”荡舟盖兼此义,与蔡姬之“乘舟荡公”者不同。
guǎn zhòng bù sǐ zi jiū jūn chén zhī fēn suǒ guān zhě zài yī shēn, huá yì zhī fáng suǒ xì zhě zài tiān xià. gù fū zǐ zhī yú guǎn zhòng, lüè qí bù sǐ zi jiū zhī zuì, ér qǔ qí yī kuāng jiǔ hé zhī gōng, gài quán héng yú dà xiǎo zhī jiān, ér yǐ tiān xià wèi xīn yě. fū yǐ jūn chén zhī fēn yóu bù dí huá yì zhī fáng, ér chūn qiū zhī zhì kě zhī yǐ.
○管仲不死子纠君臣之分所关者在一身,华裔之防所系者在天下。故夫子之于管仲,略其不死子纠之罪,而取其一匡九合之功,盖权衡于大小之间,而以天下为心也。夫以君臣之分犹不敌华裔之防,而《春秋》之志可知矣。
yǒu wèi guǎn zhòng zhī yú zi jiū wèi chéng wéi jūn chén zhě, zi jiū yú qí wèi chéng jūn, yú zhòng yǔ hū zé chéng wéi jūn chén yǐ. hú tū zhī zǐ máo jí yǎn cóng wén gōng zài qín, ér yuē:" jīn chén zhī zǐ míng zài zhòng ěr, yǒu nián shù yǐ." ruò máo yǎn wéi zhòng ěr zhī chén, ér zhòng yǔ hū bù dé wèi jiū zhī chén, shì yǐ chéng bài dìng jūn chén yě, kě hū? yòu wèi huán xiōng jiū dì, cǐ yì qiáng wèi zhī shuō.
有谓管仲之于子纠未成为君臣者,子纠于齐未成君,于仲与忽则成为君臣矣。狐突之子毛及偃从文公在秦,而曰:“今臣之子名在重耳,有年数矣。”若毛、偃为重耳之臣,而仲与忽不得为纠之臣,是以成败定君臣也,可乎?又谓桓兄纠弟,此亦强为之说。
lùn zhì yú zūn zhōu shì, cún huá xià zhī dà gōng, zé gōng zǐ yǔ qí chén qū qū yī shēn zhī míng fēn xiǎo yǐ. suī rán, qí jūn chén zhī fēn gù zài yě, suì wèi zhī wú zuì, fēi yě.
论至于尊周室,存华夏之大功,则公子与其臣区区一身之名分小矣。虽然,其君臣之分故在也,遂谓之无罪,非也。
yǔ yī yǐ guàn zhī" gū gǔ mǐn qiú, duō jiàn ér shí." fū zǐ zhī suǒ zì dào yě, rán yǒu jìn hū shì zhě. liù yáo zhī yì, zhì zé yě, ér yuē:" zhī zhě guān qí tuàn cí, zé sī guò bàn yǐ." sān bǎi zhī shī, zhì fàn yě, ér yuē:" yī yán yǐ bì zhī, yuē sī wú xié." sān qiān sān bǎi zhī yí, zhì duō yě, ér yuē:" lǐ yǔ qí shē yě, níng jiǎn." shí shì zhī shì, zhì yuǎn yě, ér yuē" yīn yīn yú xià lǐ, zhōu yīn yú yīn lǐ, suī bǎi shì kě zhī." bǎi wáng zhī zhì, zhì shū yě, ér yuē" dào èr, rén yǔ bù rén ér yǐ yǐ." cǐ suǒ wèi" yǔ yī yǐ guàn zhī" zhě yě. qí jiào mén rén yě, bì xiān kòu qí liǎng duān, ér shǐ zhī yǐ sān yú fǎn. gù yán zi zé wén yī yǐ zhī shí, ér zǐ gòng qiē cuō zhī yán, zi xià lǐ hòu zhī wèn, zé jiē shàn qí kě yǔ yán shī, qǐ fēi tiān xià zhī lǐ shū tú ér tóng guī, dà rén zhī xué jǔ běn yǐ gāi mò hū. bǐ zhāng jù zhī shì, jì bù zú yǐ guān qí huì tōng ér gāo míng zhī jūn zǐ, yòu huò yǔ dé xìng ér yí wèn xué, jūn shī shèng rén zhī zhǐ yǐ.
○予一以贯之“姑古敏求,多见而识。”夫子之所自道也,然有进乎是者。六爻之义,至赜也,而曰:“知者观其彖辞,则思过半矣。”三百之《诗》,至泛也,而曰:“一言以蔽之,曰思无邪。”三千三百之仪,至多也,而曰:“礼与其奢也,宁俭。”十世之事,至远也,而曰“殷因于夏礼,周因于殷礼,虽百世可知。”百王之治,至殊也,而曰“道二,仁与不仁而已矣。”此所谓“予一以贯之”者也。其教门人也,必先叩其两端,而使之以三隅反。故颜子则闻一以知十,而子贡切磋之言,子夏礼后之问,则皆善其可与言《诗》,岂非天下之理殊途而同归,大人之学举本以该末乎。彼章句之士,既不足以观其会通;而高明之君子,又或语德性而遗问学,均失圣人之指矣。
jūn zǐ jí mò shì ér míng bù chēng yān jí míng zhī bù chēng, zé bì qiú qí shí yǐ, jūn zǐ qǐ yǒu wù míng zhī xīn zāi. shì yǐ gān chū jiǔ zhī chuán yuē:" bù yì hū shì, bù chéng hū míng."
○君子疾没世而名不称焉疾名之不称,则必求其实矣,君子岂有务名之心哉。是以《乾》初九之传曰:“不易乎世,不成乎名。”
gǔ rén qiú mò shì zhī míng, jīn rén qiú dāng shì zhī míng. wú zì yòu jí lǎo, jiàn rén suǒ yǐ qiú dāng shì zhī míng zhě, wú fēi wéi lì yě. míng zhī suǒ zài, zé lì guī zhī, gù qiú zhī wéi kǒng bù jí yě. gǒu bù qiú lì, yì hé mù míng? xìng xiāng jìn yě" xìng" zhī yī zì, shǐ jiàn yú shāng shū, yuē:" wéi huáng shàng dì, jiàng zhōng yú xià mín, ruò yǒu héng xìng."" héng" jí xiāng jìn zhī yì. xiāng jìn, jìn yú shàn yě xiāng yuǎn, yuǎn yú shàn yě. gù fū zǐ yuē:" rén zhī shēng yě zhí, wǎng zhī shēng yě xìng ér miǎn."
古人求没世之名,今人求当世之名。吾自幼及老,见人所以求当世之名者,无非为利也。名之所在,则利归之,故求之惟恐不及也。苟不求利,亦何慕名?○性相近也“性”之一字,始见于《商书》,曰:“惟皇上帝,降衷于下民,若有恒性。”“恒”即相近之义。相近,近于善也;相远,远于善也。故夫子曰:“人之生也直,罔之生也幸而免。”
rén yì yǒu shēng ér bù shàn zhě, rú chǔ zi liáng shēng zǐ yuè jiāo, zi wén zhī qí bì miè ruò áo shì shì yě. rán cǐ qiān wàn zhōng zhī yī ěr, gù gōng jiào zǐ suǒ shù zhī sān shuō, mèng zǐ bù chì qí fēi, ér dàn yuē:" nǎi ruò qí qíng, zé kě yǐ wéi shàn yǐ, nǎi suǒ wèi shàn yě." gài fán rén zhī suǒ dà tóng, ér bù lùn qí biàn yě. ruò zhòu wèi páo luò zhī xíng, dào zhí rì shā bù gū, gān rén zhī ròu, cǐ zé shēng ér xìng yú rén shū, yì rú wǔ guān bǎi hái rén zhī suǒ tóng, rán yì yǒu shēng ér bù jù zhě, qǐ kě yǐ yī ér gài wàn hū? gù zhōng wèi zhī xìng shàn yě.
人亦有生而不善者,如楚子良生子越椒,子文知其必灭若敖氏是也。然此千万中之一耳,故公教子所述之三说,孟子不斥其非,而但曰:“乃若其情,则可以为善矣,乃所谓善也。”盖凡人之所大同,而不论其变也。若纣为炮烙之刑,盗跖日杀不辜,肝人之肉,此则生而性与人殊,亦如五官百骸人之所同,然亦有生而不具者,岂可以一而概万乎?故终谓之性善也。
mèng zǐ lùn xìng, zhuān yǐ qí fā jiàn hū qíng zhě yán zhī. qiě rú jiàn rú zǐ rù jǐng, yì yǒu bù lián zhě hū cù zhī shí, yǒu xiào ér shòu zhī zhě. cǐ rén qíng zhī biàn yě. ruò fǎn cóng ér xǐ zhī, wú zhī qí wú shì rén yě.
孟子论性,专以其发见乎情者言之。且如见孺子入井,亦有不怜者;呼蹴之食,有笑而受之者。此人情之变也。若反从而喜之,吾知其无是人也。
qǔ wò wèi sōng yuē:" kǒng zǐ suǒ wèi xiāng jìn, jí yǐ xìng shàn ér yán. ruò xìng yǒu shàn, yǒu bù shàn, qí kě wèi zhī xiāng jìn hū? rú yáo shùn, xìng zhě yě tāng wǔ, fǎn zhī yě. ruò tāng wǔ zhī xìng bù shàn, ān néng fǎn zhī, yǐ zhì yú yáo shùn xié? tāng wǔ kě yǐ fǎn zhī, jí xìng shàn zhī shuō tāng wǔ zhī bù jí wéi yáo shùn, ér bì dài yú fǎn zhī, jí xìng xiāng jìn zhī shuō yě. kǒng mèng zhī yán yī yě."
曲沃卫嵩曰:“孔子所谓相近,即以性善而言。若性有善,有不善,其可谓之相近乎?如尧、舜,性者也;汤、武,反之也。若汤、武之性不善,安能反之,以至于尧、舜邪?汤、武可以反之,即性善之说;汤、武之不即为尧、舜,而必待于反之,即性相近之说也。孔、孟之言一也。”
yú zhòng shǐ jì: tài bó zhī bēn jīng mán, zì hào jù wú. jīng mán yì zhī, cóng ér guī zhī qiān yú jiā, lì wèi wú tài bó. tài bó zú, wú zi, dì zhòng yōng lì, shì wèi wú zhòng yōng. zhòng yōng zú, zi jì jiǎn lì. jì jiǎn zú, zi shū dá lì. shū dá zú, zi zhōu zhāng lì. shì shí zhōu wǔ wáng kè yīn, qiú tài bó zhòng yōng zhī hòu, dé zhōu zhāng. zhōu zhāng yǐ jūn wú, yīn ér fēng zhī, nǎi fēng zhōu zhāng dì yú zhòng yú zhōu zhī běi gù xià xū, shì wèi yú zhòng, liè wéi zhū hóu. àn cǐ zé zhòng yōng wèi wú zhòng yōng ér yú zhòng zhě, zhòng yōng zhī zēng sūn yě. yīn shí zhū hóu yǒu yú guó, shī suǒ yún" yú ruì zhì jué chéng" zhě. wǔ wáng shí guó miè, ér fēng zhōu zhāng zhī dì yú qí gù xū, nǎi yǒu yú zhòng zhī míng ěr. lún yǔ:" yì mín yú zhòng yí yì." zuǒ zhuàn:" tài bó yú zhòng, tài wáng zhī zhāo yě." jí wèi zhòng yōng wèi yú zhòng, shì zǔ sūn tóng hào, qiě zhòng yōng jūn wú, bù dàng yán yú, gǔ" wú"" yú" èr zì duō tōng yòng. qiè yí èr shū suǒ chēng" yú zhòng", bìng shì" wú zhòng" zhī wù. yòu kǎo wú yuè chūn qiū:" tài bó yuē:" qí dāng yǒu fēng zhě, wú zhòng yě." zé zhòng yōng zhī chēng wú zhòng, gù yǒu zhēng yǐ.
○虞仲《史记》:太伯之奔荆蛮,自号句吴。荆蛮义之,从而归之千余家,立为吴太伯。太伯卒,无子,弟仲雍立,是为吴仲雍。仲雍卒,子季简立。季简卒,子叔达立。叔达卒,子周章立。是时周武王克殷,求太伯、仲雍之后,得周章。周章已君吴,因而封之,乃封周章弟虞仲于周之北故夏墟,是为虞仲,列为诸侯。按此则仲雍为吴仲雍;而虞仲者,仲雍之曾孙也。殷时诸侯有虞国,《诗》所云“虞芮质厥成”者。武王时国灭,而封周章之弟于其故墟,乃有虞仲之名耳。《论语》:“逸民虞仲、夷逸。”《左传》:“太伯、虞仲,太王之昭也。”即谓仲雍为虞仲,是祖孙同号,且仲雍君吴,不当言虞,古“吴”、“虞”二字多通用。窃疑二书所称“虞仲”,并是“吴仲”之误。又考《吴越春秋》:“太伯曰:“其当有封者,吴仲也。”则仲雍之称吴仲,固有徵矣。
hàn shū dì lǐ zhì" hé dōng jùn tài yáng, wú shān zài xī, shàng yǒu wú chéng. zhōu wǔ wáng fēng tài bó hòu yú cǐ, shì wèi yú gōng." xù hàn jùn guó zhì:" tài yáng yǒu wú shān, shàng yǒu yú chéng." yú chéng" zhī shū wèi" wú chéng", yóu" wú zhòng" zhī shū wèi" yú zhòng" yě. dù yuán kǎi zuǒ shì zhù yì yuē:" zhòng yōng zhī zǐ, bié fēng xī wú."
《汉书·地理志》“河东郡太阳,吴山在西,上有吴城。周武王封太伯后于此,是为虞公。”《续汉·郡国志》:“太阳有吴山,上有虞城。”虞城”之书为“吴城”,犹“吴仲”之书为“虞仲”也。杜元凯《左氏注》亦曰:“仲雍支子,别封西吴。”
tīng qí yán yě lì jūn zǐ zhī yán, fēi yǒu yì yú lì yě, shì yuē shì, fēi yuē fēi. kǒng yǐng dá hóng fàn zhèng yì yuē:" yán zhī jué duàn, ruò jīn zhī zhǎn gē."
○听其言也厉君子之言,非有意于厉也,是曰是,非曰非。孔颍达《洪范》正义曰:“言之决断,若金之斩割。”
jū guān, zé gào yù kě yǐ dāng biān pǔ: xíng shī, zé shì jiè kě yǐ dāng jiǎ bīng. cǐ zhī wèi" suǒ qí yán yě lì". yǒu shǐ yǒu zú zhě qí wéi shèng rén hū shèng rén zhī dào, wèi yǒu bù shǐ yú sǎ sào yìng duì jìn tuì zhě yě. gù yuē:" yuē zhī yǐ lǐ." yòu yuē:" zhī chóng lǐ bēi."
居官,则告谕可以当鞭朴:行师,则誓戒可以当甲兵。此之谓“所其言也厉”。○有始有卒者其惟圣人乎圣人之道,未有不始于洒扫应对进退者也。故曰:“约之以礼。”又曰:“知崇礼卑。”
liáng huì wáng shǐ jì wèi shì jiā:" huì wáng sān shí liù nián, zú, zi xiāng wáng lì. xiāng wáng yuán nián, yǔ zhū hóu huì xú zhōu, xiāng wáng yě, zhuī zūn fù huì wáng wèi wáng." ér mèng zǐ shū qí duì huì wáng wú bù chēng zhī wéi" wáng zhě, zé fēi zhuī zūn zhī cí míng yǐ. sī mǎ zǐ zhǎng yì zhī qí bù tōng, ér gǎi zhī yuē" jūn". rán mèng zǐ zhī shū chū yú dāng shí, bù róng wù yě. dù yù zuǒ zhuàn jí jiě hòu xù yán:" āi wáng yú shǐ jì, xiāng wáng zhī zǐ, huì wáng zhī sūn yě. huì wáng sān shí liù nián zú, ér xiāng wáng lì. lì shí liù nián zú, ér āi wáng lì. gǔ shū jì nián piān, huì wáng sān shí liù nián, cóng yī nián shǐ zhì shí liù nián, ér chēng huì chéng wáng zú, jí huì wáng yě. yí shǐ jì wù fēn huì chéng zhī shì yǐ wéi hòu wáng nián yě. āi wáng èr shí sān nián nǎi zú, gù tè bù chēng shì, wèi zhī jīn wáng." jīn àn huì wáng jí wèi sān shí liù nián, chēng wáng, gǎi yuán, yòu shí liù nián zú, ér zi xiāng wáng chǎn, jí jì nián suǒ wèi jīn wáng, wú āi wáng yě. xiāng āi zì xiāng jìn, shǐ jì fēn wéi èr rén, wù ěr.
○梁惠王《史记·魏世家》:“惠王三十六年,卒,子襄王立。襄王元年,与诸侯会徐州,相王也,追尊父惠王为王。”而孟子书其对惠王无不称之为“王者,则非追尊之辞明矣。司马子长亦知其不通,而改之曰“君“。然孟子之书出于当时,不容误也。杜预《左传集解·后序》言:“哀王于《史记》,襄王之子,惠王之孙也。惠王三十六年卒,而襄王立。立十六年卒,而哀王立。古书《纪年篇》,惠王三十六年,从一年始至十六年,而称惠成王卒,即惠王也。疑《史记》误分惠、成之世以为后王年也。哀王二十三年乃卒,故特不称谥,谓之今王。”今按惠王即位三十六年,称王,改元,又十六年卒,而子襄王产,即《纪年》所谓今王,无哀王也。襄、哀字相近,《史记》分为二人,误耳。
qín běn jì:" qín huì wén wáng shí sì nián, gèng wéi yuán nián." cǐ chēng wáng gǎi yuán zhī zhèng, yòu yǔ wèi huì wáng tóng shí.
《秦本纪》:“秦惠文王十四年,更为元年。”此称王改元之证,又与魏惠王同时。
wèi shì jiā:" xiāng wáng wǔ nián, yǔ qín hé zhī dì. qī nián, wèi jǐn rù shàng jùn yú qín." jīn àn mèng zǐ shū, huì wáng zì yán xī sàng dì yú qín qī bǎi lǐ, nǎi wù shǐ jì suǒ shū xiāng wáng zhī nián, jí huì wáng zhī hòu wǔ nián, hòu qī nián yě, yǐ mèng zǐ zhèng zhī ér zì míng zhě yě.
《魏世家》:“襄王五年,予秦河之地。七年,魏尽入上郡于秦。”今按《孟子》书,惠王自言西丧地于秦七百里,乃悟《史记》所书襄王之年,即惠王之后五年,后七年也,以《孟子》证之而自明者也。
jù jì nián, zhōu shèn jìng wáng zhī èr nián, ér wèi huì wáng zú. qí míng nián, wèi wèi xiāng wáng zhī yuán nián. yòu èr nián, yàn wáng kuài ràng guó yú qí xiāng zi zhī. yòu èr nián, wèi nǎn wáng zhī yuán nián, qí rén fá yàn, qǔ zhī. yòu èr nián, yàn rén pàn. yǔ mèng zǐ zhè shū xiān liáng hòu qí, qí shì jiē hé. rán mèng zǐ zài èr guó jiē bù jiǔ, shū zhōng qí shì tè duō, yòu cháng wèi qīng yú qí, dāng yǒu sì wǔ nián. ruò shì liáng, nǎi huì wáng zhī mò, ér xiāng wáng lì jí xíng, gù liáng shì bù duō. wèi mèng zǐ yǐ huì wáng zhī sān shí wǔ nián zhì liáng zhě, wù yǐ huì wáng zhī hòu yuán nián wèi xiāng wáng zhī yuán nián gù yě.
据《纪年》,周慎靓王之二年,而魏惠王卒。其明年,为魏襄王之元年。又二年,燕王哙让国于其相子之。又二年,为赧王之元年,齐人伐燕,取之。又二年,燕人畔。与《孟子》这书先梁后齐,其事皆合。然孟子在二国皆不久,书中齐事特多,又尝为卿于齐,当有四五年。若适梁,乃惠王之末,而襄王立即行,故梁事不多。谓孟子以惠王之三十五年至梁者,误以惠王之后元年为襄王之元年故也。
mèng zǐ wèi qīng yú qí, qí yú liáng zé kè yě. gù jiàn qí wáng chēng chén, jiàn liáng wáng bù chēng chén.
孟子为卿于齐,其于梁则客也。故见齐王称臣,见梁王不称臣。
wèi yǒu yì ér hòu qí jūn zhě yě bù yí qīn, bù hòu jūn, rén zhī xiào yě. qí yán yì hé? yì zhě, lǐ zhī suǒ cóng shēng yě. xī zhě qí jǐng gōng, yǒu gǎn yú yàn zǐ zhī yán, ér jù qí guó zhī wèi chén shì yě, yuē:" shì kě ruò hé?" duì yuē:" wéi lǐ kě yǐ yǐ zhī. zài lǐ, jiā shī bù jí guó, mín bù qiān, nóng bù yí, gōng jiǎ bù biàn, shì bù làn, guān bù tāo, dài fū bù shōu gōng lì." yòu yuē:" jūn lìng chén gòng fù cí zǐ xiào xiōng ài dì jìng fū hé qī róu gū cí fù tīng, lǐ yě. jūn lìng ér bù wéi, chén gòng ér bù èr, fù cí ér jiào, zi xiào ér zhēn, xiōng ài ér yǒu, dì jìng ér shùn, fū hé ér yì, qī róu ér zhèng, gū cí ér cóng, fù tīng ér wǎn, lǐ zhī shàn wù yě." jìn hóu wèi nǚ shū qí yuē:" lǔ hóu bù yì shàn yú lǐ hū?" duì yuē:" lǐ suǒ yǐ shǒu qí guó, xíng qí zhèng lìng, wú shī qí mín zhě yě. jīn zhèng lìng zài jiā, bù néng qǔ le mín. yǒu zi jiā jī, fú néng yòng yě. gōng shì sì fēn, mín shí yú tā, sī mò zài gōng, bù tú qí zhōng, wèi guó jūn nán jiāng jí shēn, bù xù qí suǒ, lǐ zhī běn mò, jiāng yú cǐ hū zài. ér xiè xiè yān xí yí yǐ jí, yán shàn yú lǐ, bù yì yuǎn hū!" zǐ yuē:" jūn zǐ zhī dào, pì zé fāng yǔ? fāng mín zhī suǒ bù zú zhě yě. dà wéi zhī fāng, mín yóu yú zhī. gù jūn zǐ lǐ yǐ fāng dé, xíng yǐ fāng yín, mìng yǐ fāng yù." gǔ zhī míng wáng suǒ yǐ jìn xié yú wèi xíng, shǐ mín rì qiān shàn yuǎn zuì, ér bù zì zhī zhě, shì bì yǒu qí dào yǐ. bù dòng xīn fán rén zhī dòng xīn yǔ fǒu, gù zài qí jiā qīng xiàng háng dào zhī shí yě. wǎng dào shì rén, qǔ xué ā shì, jiē cóng cǐ ér shǐ yǐ." wǒ sì shí bù dòng xīn" zhě, bù dòng qí xíng yī bú yì, shā yī bù gū, ér dé tiān xià, yǒu bù wéi yě zhī xīn.
○未有义而后其君者也不遗亲,不后君,仁之效也。其言义何?义者,礼之所从生也。昔者齐景公,有感于晏子之言,而惧其国之为陈氏也,曰:“是可若何?”对曰:“惟礼可以已之。在礼,家施不及国,民不迁,农不移,工贾不变,士不滥,官不滔,大夫不收公利。”又曰:“君令、臣共、父慈、子孝、兄爱、弟敬、夫和、妻柔、姑慈、妇听,礼也。君令而不违,臣共而不贰,父慈而教,子孝而箴,兄爱而友,弟敬而顺,夫和而义,妻柔而正,姑慈而从,妇听而婉,礼之善物也。”晋侯谓女叔齐曰:“鲁侯不亦善于礼乎?”对曰:“礼所以守其国,行其政令,无失其民者也。今政令在家,不能取了民。有子家羁,弗能用也。公室四分,民食于他,思莫在公,不图其终,为国君难将及身,不恤其所,礼之本末,将于此乎在。而屑屑焉习仪以亟,言善于礼,不亦远乎!”子曰:“君子之道,辟则坊与?坊民之所不足者也。大为之坊,民犹逾之。故君子礼以坊德,刑以坊淫,命以坊欲。”古之明王所以禁邪于未形,使民日迁善远罪,而不自知者,是必有其道矣。○不动心凡人之动心与否,固在其加卿相、行道之时也。枉道事人,曲学阿世,皆从此而始矣。“我四十不动心”者,不动其行一不义,杀一不辜,而得天下,有不为也之心。
shì cháo" ruò tà zhī yú shì cháo", jí shū suǒ yán" ruò tà yú shì". gǔ zhě cháo wú tà rén zhī shì, shì zé yǒu zhī. zhōu lǐ sī shì:" shì xíng, xiǎo xíng xiàn fá, zhōng xíng xùn fá, dà xíng pū fá." yòu yuē:" xū zhí biān dù ér xún qí qián, zhǎng qí zuò, zuò chū rù zhī jìn lìng. fán yǒu zuì zhě, tà lù ér fá zhī" shì yě. lǐ jì tán gōng:" yù zhū shì cháo, bù fǎn bīng ér dòu." bīng qì fēi kě rù cháo zhī wù." bēn sāng, kū pì shì cháo." bēn sāng yì dàn guò shì, wú guò cháo zhī shì yě. qí wèi zhī shì cháo zhě, shǐ jì mèng cháng jūn chuán:" rì mò zhī hòu, guò shì cháo zhě diào bì bù gù." suǒ yǐn yuē:" yán shì zhī háng liè yǒu rú cháo wèi, gù yuē shì cháo. gǔ rén néng yǐ zhòng zhěng rú cǐ." hòu dài zé cháo liè zhī cēn cī, yǒu fǎn bù rú shì sì zhě yǐ.
○市朝“若挞之于市朝”,即《书》所言“若挞于市”。古者朝无挞人之事,市则有之。《周礼·司市》:“市刑,小刑宪罚,中刑徇罚,大刑扑罚。”又曰:“胥执鞭度而巡其前,掌其坐,作出入之禁令。凡有罪者,挞戮而罚之”是也。《礼记·檀弓》:“遇诸市朝,不反兵而斗。”兵器非可入朝之物。“奔丧,哭辟市朝。”奔丧亦但过市,无过朝之事也。其谓之市朝者,《史记·孟尝君传》:“日莫之后,过市朝者掉臂不顾。”索隐曰:“言市之行列有如朝位,故曰市朝。古人能以众整如此。”后代则朝列之参差,有反不如市肆者矣。
bì yǒu shì yān ér wù zhèng xīn ní wén jié wèi dàng zuò" bì yǒu shì yān, ér wù wàng." hū wàng, wù zhù zhǎng yě. chuán xiě zhī wù, yǐ" wàng" zì zuò" zhèng xīn" èr zì. yán yǎng hào rán zhī qì, bì dāng yǒu shì ér wù wàng jì yǐ wù wàng, yòu dāng wù zhù zhǎng yě. dié èr" wù wàng", zuò wén fǎ yě. àn shū wú yì piān yuē:" zì shí jué hòu lì wáng, shēng zé yì, shēng zé yì, bù zhī jià sè zhī jiān nán." yì shì dié yī jù, ér wén yù yǒu zhì. jīn rén fā yán yì duō yǒu zhòng shuō yī jù zhě. lǐ jì jì yì" jiàn jiān yǐ xiá wǔ." zhèng shì yuē:" jiàn jiān dāng wèi jiān jiàn." shǐ jì cài zé chuán:" wú chí liáng cì chǐ féi." suǒ yǐn yuē:" cì chǐ féi, dāng wèi féi." lún yǔ:" wǔ shí yǐ xué yì." zhū zǐ yǐ wéi" wǔ shí" dàng zuò" zú", cǐ jiē gǔ shū yī zì wù wèi èr zì zhī zhèng.
○必有事焉而勿正心倪文节谓当作“必有事焉,而勿忘。”忽忘,勿助长也。传写之误,以“忘”字作“正心”二字。言养浩然之气,必当有事而勿忘;既已勿忘,又当勿助长也。叠二“勿忘”,作文法也。按《书·无逸篇》曰:“自时厥后立王,生则逸,生则逸,不知稼穑之艰难。”亦是叠一句,而文愈有致。今人发言亦多有重说一句者。《礼记·祭义》“见间以侠甒。”郑氏曰:“见间当为〈间见〉。”《史记·蔡泽传》:“吾持梁刺齿肥。”索隐曰:“刺齿肥,当为肥。”《论语》:“五十以学《易》。”朱子以为“五十”当作“卒”,此皆古书一字误为二字之证。
wén wáng yǐ bǎi lǐ" tāng yǐ qī shí lǐ, wén wáng yǐ bǎi lǐ." mèng zǐ wèi cǐ yán yǐ zhèng wáng zhī bù dài dà ěr. qí shí wén wáng zhī guó bù zhǐ bǎi lǐ, zhōu zì wáng jì fá zhū róng, jiāng tǔ rì dà. wén wáng zì qí qiān fēng, qí guó sì kuà sān sì bǎi lǐ zhī dì, fá chóng fá mì, zì hé yǐ xī, jǔ shǔ zhī zhōu. zhì yú wǔ wáng, ér xī jí liáng yì, dōng lín shàng dǎng, wú fēi zhōu dì zhòu zhī suǒ yǒu, bù guò hé nèi yīn xū, qí cóng zhī zhě yì dàn dōng fāng zhū guó ér yǐ. yī jǔ ér kè shāng, yí qí rú zhèn gǎo yě. shū zhī yán, wén wáng yuē:" dà bāng wèi qí lì." wén wáng hé cháng bù jí lì zāi. chán wú fū lǐ zhī bù yǒu fū bù, yǒu lǐ bù. zhōu lǐ dì guān zài shī zhí yuē:" fán zhái bù máo zhě, yǒu lǐ bù fán tián bù gēng zhě, chū wū sù. fán mín wú zhí shì zhě, chū fū jiā zhī zhēng." lǘ shī zhí yuē:" fán wú zhí zhě, chū fū bù." zhèng sī nóng yún:" lǐ bù zhě, bù cān yìn shū, guǎng èr cùn, zhǎng èr chǐ, yǐ wéi bì, mào yì wù. shī yún:' bào bù mào sī.' bào cǐ bù yě. huò yuē: bù, quán yě. chūn qiū chuán yuē:' mǎi zhī bǎi liǎng yī bù.'" yòu chán rén zhí:" zhǎng liǎn shì zhī sī qiàn bù zǒng bù zhì bù fá bù chán bù." xuán wèi zhái bù máo zhě, fá yǐ yī lǐ èr shí wǔ jiā zhī quán. jí zhù wèi yǐn lǘ shī wén, jīn rén suì yǐ bù zhuān shǔ yú lǐ.
○文王以百里“汤以七十里,文王以百里。”孟子为此言以证王之不待大尔。其实文王之国不止百里,周自王季伐诸戎,疆土日大。文王自歧迁丰,其国巳跨三四百里之地,伐崇伐密,自河以西,举属之周。至于武王,而西及梁、益,东临上党,无非周地;纣之所有,不过河内殷墟,其从之者亦但东方诸国而已。一举而克商,宜其如振槁也。《书》之言,文王曰:“大邦畏其力。”文王何尝不藉力哉。○廛无夫里之布有夫布,有里布。《周礼·地官》载师职曰:“凡宅不毛者,有里布;凡田不耕者,出屋粟。凡民无职事者,出夫家之征。”闾师职曰:“凡无职者,出夫布。”郑司农云:“里布者,布参印书,广二寸,长二尺,以为币,贸易物。《诗》云:‘抱布贸丝。’抱此布也。或曰:布,泉也。《春秋传》曰:‘买之百两一布。’”又廛人职:“掌敛市之纟欠布、总布、质布、罚布、廛布。”玄谓宅不毛者,罚以一里二十五家之泉。《集注》未引《闾师》文,今人遂以布专属于里。
mèng zǐ zì qí zàng yú lǔ mèng zǐ zì qí zàng yú lǔ, yán zàng ér bù yán sàng, cǐ gǎi zàng yě. lǐ jì gǎi sī, shì bì ér chú, gù fǎn yú qí, zhǐ yú yíng, ér chōng yú nǎi dé chéng jiān ér wèn. ruò yuē bēn sāng ér hái, yíng zàng fāng bì, jí chū fù qí qīng zhī wèi, ér mén rén wèi dé fā yán, kě wèi" sān yuè wú jūn, zé huáng huáng rú" yě. ér shēn qiě bù xíng sān nián zhī sàng, hé yǐ jiào téng shì zǐ zāi!
○孟子自齐葬于鲁孟子自齐葬于鲁,言葬而不言丧,此改葬也。礼记改缌,事毕而除,故反于齐,止于嬴,而充虞乃得承间而问。若曰奔丧而还,营葬方毕,即出赴齐卿之位,而门人未得发言,可谓“三月无君,则皇皇如”也。而身且不行三年之丧,何以教滕世子哉!
qí shí jiē shén yī yě gǔ lái tián fù zhī zhì, shí shǐ yú yǔ, shuǐ tǔ jì píng, xián zé sān rǎng, hòu zhī wáng zhě bù guò yīn qí chéng jī ér yǐ. gù shī yuē:" xìn bǐ nán shān, wéi yǔ diān zhī. yún yún yuán xí, zēng sūn tián zhī. wǒ jiāng wǒ lǐ, nán dōng qí mǔ." rán zé zhōu zhī jiāng lǐ yóu yǔ zhī yí fǎ yě. mèng zǐ nǎi yuē:" xià hòu shì wǔ shí ér gòng, yīn rén qī shí ér zhù, zhōu rén bǎi mǔ ér chè. fū jǐng tián zhī zhì, yī jǐng zhī dì huà wèi jiǔ qū, gù sū xún wèi wàn fū zhī dì, gài sān shí èr lǐ yǒu bàn, ér qí jiān wèi chuān wèi lù zhě yī, wèi huì wèi dào zhě jiǔ, wèi xù wèi tú zhě bǎi, wèi gōu wèi zhěn zhě qiān, wèi suì wèi jìng zhě wàn. shǐ xià bì wǔ shí, yīn bì qī shí, zhōu bì bǎi, zé shì yī wáng zhī xìng bì jiāng gǎi zhěn tú biàn gōu xù yí dào lù yǐ jiù zhī, wèi cǐ fán rǎo ér wú yì yú mín zhī shì yě, qǐ qí rán hū? gài sān dài qǔ mín zhī yì, zài hu gòng zhù chè, ér bù zài hu wǔ shí qī shí bǎi mǔ. qí wǔ shí qī shí bǎi mǔ, tè zhàng chǐ zhī bù tóng, ér tián wèi cháng yì yě. gù yuē:" qí shí jiē shén yī yě." gǔ zhī wáng zhě bì gǎi zhēng shuò, yì fú sè, yì dù shù. gù shǐ jì qín shǐ huáng běn jì, yú" gǎi nián shí yuè shuò, shàng hēi" zhī xià, jí yuē:" shù yǐ liù wèi jì, fú fǎ guān jiē liù cùn, ér yú liù chǐ, liù chǐ wèi bù, chéng liù mǎ." sān dài zhī wáng, qí gèng zhì gǎi wù yì dà dǐ rú cǐ. gù wáng zhì yuē:" gǔ zhě yǐ zhōu chǐ bā chǐ wèi bù, jīn yǐ zhōu chǐ liù chǐ sì cùn wèi bù." ér dāng rì yīn shí zhì yí zhī fǎ, yì yǒu kě yán. xià shí tǔ kuàng rén xī, gù qí mǔ tè dà. yīn zhōu tǔ yì rén duō, gù qí mǔ jiàn xiǎo. yǐ xià zhī yī mǔ wèi èr mǔ, qí míng shū ér shí yī yǐ. guó zuǒ zhī duì jìn rén yuē:" xiān wáng jiāng lǐ tiān xià, wù tǔ zhī yí ér bù qí lì." qǐ yǒu sān dài zhī wáng ér wéi shì fēn fēn wú yì yú mín zhī shì zāi!
○其实皆什一也古来田赋之制,实始于禹,水土既平,咸则三壤,后之王者不过因其成迹而已。故《诗》曰:“信彼南山,维禹甸之。匀匀原隰,曾孙田之。我疆我理,南东其亩。”然则周之疆理犹禹之遗法也。孟子乃曰:“夏后氏五十而贡,殷人七十而助,周人百亩而彻。夫井田之制,一井之地画为九区,故苏洵谓万夫之地,盖三十二里有半,而其间为川为路者一,为浍为道者九,为洫为涂者百,为沟为畛者千,为遂为径者万。使夏必五十,殷必七十,周必百,则是一王之兴必将改畛涂、变沟洫、移道路以就之,为此烦扰而无益于民之事也,岂其然乎?盖三代取民之异,在乎贡、助、彻,而不在乎五十、七十、百亩。其五十、七十、百亩,特丈尺之不同,而田未尝易也。故曰:“其实皆什一也。”古之王者必改正朔,易服色,异度数。故《史记·秦始皇本纪》,于“改年十月朔,上黑”之下,即曰:“数以六为纪,符法冠皆六寸,而舆六尺,六尺为步,乘六马。”三代之王,其更制改物亦大抵如此。故《王制》曰:“古者以周尺八尺为步,今以周尺六尺四寸为步。”而当日因时制宜之法,亦有可言。夏时土旷人稀,故其亩特大。殷、周土易人多,故其亩渐小。以夏之一亩为二亩,其名殊而实一矣。国佐之对晋人曰:“先王疆理天下,物土之宜而布其利。”岂有三代之王而为是纷纷无益于民之事哉!
zhuāng yuè" yǐn ér zhì zhī zhuāng yuè zhī jiān." zhù:" zhuāng yuè, qí jiē lǐ míng yě." zhuāng shì jiē míng, yuè shì lǐ míng. zuǒ zhuàn xiāng èr shí bā nián:" dé qìng shì zhī mù bǎi chē yú zhuāng." zhù yún:" liù guǐ zhī dào." fǎn chén yú yuè" zhù yún:" yuè, lǐ míng."
○庄岳“引而置之庄岳之间。”注:“庄岳,齐街里名也。”庄是街名,岳是里名。《左传·襄二十八年》:“得庆氏之木百车于庄。”注云:“六轨之道。”反陈于岳”注云:“岳,里名。”
gǔ zhě bù wéi chén bú jiàn guān hū kǒng zǐ zhī jiàn yáng huò, ér hòu zhī yú yuán bì mén wèi xián zhě zhī guò, wèi hé yú zhōng dào yě, rán hòu shì zhī rén bì yǒu rú cháo guǎng bèi zhōng yōng zhī míng, féng dào tuō zhòng ní zhī jī zhě yǐ. qí shǐ yě qū jǐ yǐ jiàn zhū hóu, yī jiàn zhū hóu ér huái qí lù lì, yú shì wàng chén ér bài guì rén, xī zhǐ yǐ tóu shí hǎo, cǐ qí suǒ bì zhì zhě. zēng zǐ zǐ lù zhī yán, suǒ yǐ wéi mò liú jiè yě. gù yuē:" jūn zǐ shàng jiāo bù chǎn." yòu yuē:" shàng fú yuán, xià fú wéi." hòu shì zhī yú shì rén, xǔ zhī yǐ zì méi, quàn zhī yǐ gàn lù ér zé qí yǒu chǐ, nán yǐ.
○古者不为臣不见观乎孔子之见阳货,而后知逾垣闭门为贤者之过,未合于中道也,然后世之人必有如朝广被中庸之名,冯道托仲尼之迹者矣。其始也屈己以见诸侯,一见诸侯而怀其禄利,于是望尘而拜贵人,希旨以投时好,此其所必至者。曾子、子路之言,所以为末流戒也。故曰:“君子上交不谄。”又曰:“上弗援,下弗惟。”后世之于士人,许之以自媒,劝之以干禄;而责其有耻,难矣。
gōng háng zǐ yǒu zi zhī sāng lǐ: fù wèi zhǎng zǐ zhǎn shuāi sān nián. gù gōng háng zǐ yǒu zi zhī sàng, ér mèng zǐ yǔ yòu shī jí qí zhī zhū chén jiē wǎng diào.
○公行子有子之丧《礼》:父为长子斩衰三年。故公行子有子之丧,而孟子与右师及齐之诸臣皆往吊。
wèi bù shùn yú fù mǔ yú shū suǒ zài, dì yuē:" yǔ wén rú hé?" yuè yuē:" gǔ zi, fù wán, mǔ xiāo, xiàng ào. kè xié yǐ xiào, yì, bù gé jiān." shì zé dì zhī jǔ shùn, zài gǔ sǒu dǐ yù zhī hòu. jīn mèng zǐ nǎi wèi jiǔ nán èr nǚ, bǎi guān niú yáng, cāng lǐn bèi, yǐ shì shùn yú quǎn mǔ zhī zhōng, yóu bù shùn yú fù mǔ, ér rú qióng rén wú suǒ guī, cǐ fēi shì shí. dàn qí tuī jiàn shèng rén zhī xīn ruò cǐ, shǐ tiān xià zhī wéi rén zi zhě chǔ xīn jī lǜ chū hū cǐ, ér hòu wèi dà xiào ěr. hòu rú yǐ wéi shí, rán zé" èr sǎo shǐ zhì zhèn qī" zhī shuō yì kě xìn yǐ.
○为不顺于父母《虞书》所载,帝曰:“予闻如何?”岳曰:“瞽子,父顽,母嚣,象傲。克谐以孝,义,不格奸。”是则帝之举舜,在瞽瞍底豫之后。今《孟子》乃谓九男二女,百官牛羊,仓廪备,以事舜于畎亩之中,犹不顺于父母,而如穷人无所归,此非事实。但其推见圣人之心若此,使天下之为人子者处心积虑出乎此,而后为大孝耳。后儒以为实,然则“二嫂使治朕栖”之说亦可信矣。
xiàng fēng yǒu bì shùn dōu pú bǎn, ér fēng xiàng yú dào zhōu bí tíng, zài sān miáo yǐ nán huāng fú zhī dì, chéng wèi kě yí. rú mèng zǐ suǒ lùn, qīn zhī yù qí guì, ài zhī yù qí fù, yòu qiě yù qí yuán yuán ér lái, hé yǐ bù zài zhōng yuán jìn jī zhī chù, ér zhì zhī sān qiān yú lǐ zhī wài xié? gài shang gǔ zhū hóu zhī fēng wàn guó, qí shí zhōng yuán zhī dì bì wú xián tǔ kě yǐ fēng gù yě. yòu kǎo tài gōng zhī yú zhōu, qí gōng yì dà yǐ, ér jǐn fēng yíng qiū. yíng qiū zài jīn chāng lè wéi èr xiàn jiè. shǐ yán qí dì xiè lǔ, rén mín guǎ, ér mèng zǐ yán qí jiǎn yú bǎi lǐ, yòu lái yí bī chù, ér yǔ zhī zhēng guó. fū zūn wèi shàng fù, qīn wèi hòu fù, gōng wèi yuán chén, ér fēng zhǐ yú cǐ, qǐ fēi zhōng yuán zhī dì wú xián tǔ, gù zhì báo gū shì zhī miè, ér hòu nǎi fēng tài gōng xié? huò yuē:" yǔ fēng zài yáng dí, jì fēng zài wǔ gōng, hé yǔ?" èr chén zhě, yǒu ān tiān xià zhī dà gōng, shùn gù bù dé yǐ jiè dì ér xiān zhī yě. gù xiàng zhī fēng yú yuǎn, shèng rén zhī bù dé yǐ yě. zhōu shì bān jué lù wèi mín ér lì zhī jūn, gù bān jué zhī yì, tiān zǐ yǔ gōng hóu bó zǐ nán yī yě, ér fēi jué shì zhī guì. dài gēng ér fù zhī lù, gù bān lù zhī yì, jūn qīng dài fū shì yǔ shù rén zài guān yī yě, ér fēi wú shì zhī shí. shì gù zhī tiān zǐ yī wèi zhī yì, zé bù gǎn sì yú mín shàng yǐ zì zūn zhī lù yǐ dài gēng zhī yì, zé bù gǎn hòu qǔ yú mín yǐ zì fèng. bù míng hū cǐ, ér wǔ duó rén zhī jūn, cháng duō yú sān dài zhī xià yǐ.
○象封有庳舜都蒲阪,而封象于道州鼻亭,在三苗以南荒服之地,诚为可疑。如《孟子》所论,亲之欲其贵,爱之欲其富,又且欲其源源而来,何以不在中原近畿之处,而置之三千余里之外邪?盖上古诸侯之封万国,其时中原之地必无闲土可以封故也。又考太公之于周,其功亦大矣,而仅封营丘。营丘在今昌乐、潍二县界。史言其地泻卤,人民寡,而《孟子》言其俭于百里,又莱夷逼处,而与之争国。夫尊为尚父,亲为后父,功为元臣,而封止于此,岂非中原之地无闲土,故至薄姑氏之灭,而后乃封太公邪?或曰:“禹封在阳翟,稷封在武功,何与?”二臣者,有安天下之大功,舜固不得以介弟而先之也。故象之封于远,圣人之不得已也。○周室班爵禄为民而立之君,故斑爵之意,天子与公、侯、伯、子、男一也,而非绝世之贵。代耕而赋之禄,故班禄之意,君、卿、大夫、士与庶人在官一也,而非无事之食。是故知天子一位之义,则不敢肆于民上以自尊;知禄以代耕之义,则不敢厚取于民以自奉。不明乎此,而侮夺人之君,常多于三代之下矣。
fèi huì gōng mèng zǐ" fèi huì gōng" zhù:" huì gōng, fèi yì zhī jūn." àn chūn qiū shí yǒu liǎng fèi, qí yī jiàn zuǒ zhuàn chéng gōng shí sān nián:" jìn hóu shǐ lǚ xiāng jué qín, yuē:' tiǎn miè wǒ fèi huá.'" zhù:" huá guó dū yú fèi, jīn hé nán gōu shì xiàn." xiāng gōng shí bā nián: chǔ zi féng gōng zǐ gé lǜ ruì shī qīn fèi huá, gài běn yī dì, qín miè zhī ér hòu shǔ jìn ěr. qí yī xī gōng yuán nián:" gōng cì jì yǒu wèn yáng zhī tián jí fèi." qí chéng:" fèi chéng, zài fèi xiàn xī běi èr shí lǐ, lǔ jì shì ba le." zài zi sī shí, huá guó zhī fèi qí wáng jiǔ yǐ, yí jí jì shì zhī hòu, ér jiàn chēng gōng zhě. lǔ lián zi chēng lù zi wèi qí wáng yuē:" lǔ fèi zhī zhòng chén jiǎ shě yú xiāng bēn." ér chǔ rén duì qǐng xiāng wáng yǒu zōu fèi tán pī, dài suǒ wèi sì shàng shí èr zhū hóu zhě xié? rén shān jīn shì yuē:" fèi běn lǔ jì shì zhī sī yì, ér mèng zǐ chēng xiǎo guó zhī jūn, zēng zǐ shū yì yǒu fèi jūn fèi zi zhī chēng. gài jì shì zhuān lǔ, ér zì chūn qiū yǐ hòu, jì bì zì jù qí yì, rú fù yōng zhī guó yǐ. dài fū zhī wèi zhū hóu, bù dài sān jìn ér shǐ, rán qí lái yì jiàn yǐ."
○费惠公《孟子》“费惠公”注:“惠公,费邑之君。”按春秋时有两费,其一见《左传·成公十三年》:“晋侯使吕相绝秦,曰:‘殄灭我费滑。’”注:“滑国都于费,今河南缑氏县。”《襄公十八年》:楚子冯、公子格率锐师侵费滑,盖本一地,秦灭之而后属晋耳。其一《僖公元年》:“公赐季友汶阳之田及费。”《齐乘》:“费城,在费县西北二十里,鲁季氏吧了。”在子思时,滑国之费其亡久矣,疑即季氏之后,而僭称公者。鲁连子称陆子谓齐王曰:“鲁费之众臣甲舍于襄贲。”而楚人对顷襄王有邹、费、郯、邳,殆所谓泗上十二诸侯者邪?仁山金氏曰:“费本鲁季氏之私邑,而《孟子》称小国之君,曾子书亦有费君、费子之称。盖季氏专鲁,而自春秋以后,计必自据其邑,如附庸之国矣。大夫之为诸侯,不待三晋而始,然其来亦渐矣。”
jì shì zhī yú lǔ, dàn chū jūn ér bù gǎn lì jūn, dàn fēn guó ér bù gǎn cuàn wèi, yù yú jìn wèi duō yǐ. gù yuē:" lǔ yóu bǐng zhōu lǐ."
季氏之于鲁,但出君而不敢立君,但分国而不敢篡位,愈于晋、卫多矣。故曰:“鲁犹秉周礼。”
xíng wú jìng gù wèi zhī nèi yě xiān shēng zhì tiān xià zhī jù, wǔ diǎn wǔ lǐ wǔ fú wǔ xíng, qí chū hū shēn, jiā hū mín zhě, mò bù běn zhī yú xīn. yǐ wéi zhī cái zhì. qīn qīn zhī shā, zūn xián zhī děng, lǐ suǒ shēng yě. gù mèng zǐ dá gōng dōu zi yán yì, ér jǔ zhuó xiāng rén jìng shī èr shì, jiē lǐ zhī yě, ér mò fēi yì zhī suǒ yí. zì cǐ dào bù míng, ér èr shì kōng xū zhī jiào zhì yú chuí tí rén yì, jué miè lǐ yuè, cóng cǐ qǐ yǐ. zì sòng yǐ xià, yī èr xián zhì zhī tú, bìng hàn rén xùn gǔ zhī xué, dé qí cū jī, wù jiǎo zhī yǐ guī yú nèi, ér dá dào dá dé jiǔ jīng sān chóng zhī shì zhì zhī bù lùn, cǐ zhēn suǒ wèi" gào zi wèi cháng zhī yì" zhě yě, qí bù liú yú yì duān ér hài wú dào zhě jī xī.
○行吾敬故谓之内也先生治天下之具,五典、五礼、五服、五刑,其出乎身,加乎民者,莫不本之于心。以为之裁制。亲亲之杀,尊贤之等,礼所生也。故孟子答公都子言义,而举酌乡人、敬尸二事,皆礼之也,而莫非义之所宜。自此道不明,而二氏空虚之教至于槌提仁义,绝灭礼乐,从此起矣。自宋以下,一二贤智之徒,病汉人训诂之学,得其粗迹,务矫之以归于内,而达道达德、九经三重之事置之不论,此真所谓“告子未尝知义”者也,其不流于异端而害吾道者几希。
dǒng zǐ yuē:" yí zài wǒ zhě ér hòu kě yǐ chēng yì, gù yán yì zhě hé wǒ yǔ yí yǐ wéi yī yán. yǐ cǐ cāo zhī, yì zhī yán wǒ yě." cǐ yǔ mèng zǐ zhī yán xiāng fā.
董子曰:“宜在我者而后可以称义,故言义者合我与宜以为一言。以此操之,义之言我也。”此与孟子之言相发。
yǐ zhòu wèi xiōng zhī zǐ yǐ zhòu wèi dì, qiě yǐ wéi jūn, ér yǒu wēi zǐ qǐ yǐ zhòu wèi xiōng zhī zǐ, qiě yǐ wéi jūn, ér yǒu wáng zǐ bǐ gàn. bìng yán zhī, zé yú wén yǒu suǒ bù biàn, gù jǔ cǐ yǐ gāi bǐ, cǐ gǔ rén wén zhāng zhī shàn. qiě rú" jiāo shè zhī lǐ, suǒ yǐ shì shàng dì yě", bù yán hòu tǔ" dì dào wú chéng, ér dài yǒu zhōng yě", bù yán chén qī" xiān wáng jū wù yú sì yì", bù yán hún dūn qióng qí tāo tiè. hòu zhī dú shū zhě bù dài zǐ gòng zhī míng, yì dāng wén yī yǐ zhī èr yǐ.
○以纣为兄之子以纣为弟,且以为君,而有微子启;以纣为兄之子,且以为君,而有王子比干。并言之,则于文有所不便,故举此以该彼,此古人文章之善。且如“郊社之礼,所以事上帝也”,不言后土;“地道无成,而代有终也”,不言臣妻;“先王居杌于四裔”,不言浑敦、穷奇、饕餮。后之读书者不待子贡之明,亦当闻一以知二矣。
cái rén gù yǒu wéi bù shàn zhī cái ér fēi qí xìng yě. xìng zhě tiān mìng zhī, cái zhě yì tiān jiàng shì yǐ qín shòu zhī rén, wèi zhī wèi cháng yǒu cái.
○才人固有为不善之才而非其性也。性者天命之,才者亦天降是以禽兽之人,谓之未尝有才。
zhōng yōng yán néng jǐn qí xìng, mèng zǐ yán bù néng jǐn qí cái néng. jǐn qí cái zé néng jǐn qí xìng yǐ, zài hu kuò ér chōng zhī.
《中庸》言能尽其性,《孟子》言不能尽其才能。尽其才则能尽其性矣,在乎扩而充之。
qiú qí fàng xīn xué wèn zhī dào wú tā, qiú qí fàng xīn ér yǐ yǐ. rán zé dàn qiú fàng xīn, kě bù bì yú xué wèn hū? yǔ kǒng zǐ zhī yán" wú cháng zhōng rì bù shí, zhōng yè bù qǐn, yǐ sī wú yì, bù rú xué yě" zhě, hé qí bù tóng xié? tā rì yòu yuē:" jūn zǐ yǐ rén cún xīn, yǐ lǐ cún xīn." shì suǒ cún zhě fēi kōng xū zhī xīn yě, fū rén yǔ lǐ wèi yǒu bù xué wèn ér néng míng zhě yě. mèng zǐ zhī yì gài yuē néng qiú fàng xīn, rán hòu kě yǐ xué wèn. shǐ yì qiū huì èr rén yì, qí yī rén zhuān xīn zhì zhì, wéi yì qiū zhī wèi tīng yī rén suī tīng zhī, yī xīn yǐ wéi yǒu hóng hú jiāng zhì, sī yuán gōng jiǎo ér shè zhī. suī yǔ zhī jù xué, fú ruò zhī yǐ. cǐ fàng xīn ér bù zhī qiú zhě yě. rán dàn zhī qiú fàng xīn, ér wèi cháng" qióng zhōng zhī fāng, xī yàn háng zhī shì", yì bì bù néng cóng shì yú yì.
○求其放心学问之道无他,求其放心而已矣。然则但求放心,可不必于学问乎?与孔子之言“吾尝终日不食,终夜不寝,以思无益,不如学也”者,何其不同邪?他日又曰:“君子以仁存心,以礼存心。”是所存者非空虚之心也,夫仁与礼未有不学问而能明者也。《孟子》之意盖曰能求放心,然后可以学问。使奕秋诲二人奕,其一人专心致志,惟奕秋之为听;一人虽听之,一心以为有鸿鹄将至,思援弓缴而射之。虽与之具学,弗若之矣。此放心而不知求者也。然但知求放心,而未尝“穷中之方,悉雁行之势”,亦必不能从事于奕。
suǒ qù sān miǎn sǐ ér yǐ yǐ, zé yì bù jiǔ ér qù yǐ, gù yuē" suǒ qù sān".
○所去三免死而已矣,则亦不久而去矣,故曰“所去三”。
zì shì xīn rán rén zhī wéi xué bù kě zì xiǎo, yòu bù kě zì dà. dé bǎi lǐ zhī dì ér jūn zhī, jiē zú yǐ cháo zhū hóu yǒu tiān xià, bù gǎn zì xiǎo yě fù zhī yǐ hán wèi zhī jiā, rú qí zì shì xīn rán, zé guò rén yuǎn yǐ, bù gǎn zì dà yě. yǔ jiāng yǐ sī dào jué sī mín yě, sī tiān xià zhī mín, pǐ fū pǐ fù yǒu bù bèi yáo shùn zhī zé zhě, ruò jǐ tuī ér nèi zhī gōu zhōng, zé kě wèi bù zì xiǎo yǐ. zì gēng jià táo yú yǐ zhì wéi dì, wú fēi qǔ yú rén zhě, zé kě wèi bù zì dà yǐ. gù zì xiǎo, xiǎo yě zì dà, biàn yě. jīn zhī xué zhě fēi zì xiǎo zé zì dà, wú jiàn qí tóng wèi xiǎo rén zhī guī ér yǐ.
○自视欣然人之为学不可自小,又不可自大。得百里之地而君之,皆足以朝诸侯、有天下,不敢自小也;附之以韩、魏之家,如其自视欣然,则过人远矣,不敢自大也。予将以斯道觉斯民也,思天下之民,匹夫匹妇有不被尧舜之泽者,若己推而内之沟中,则可谓不自小矣。自耕稼、陶渔以至为帝,无非取于人者,则可谓不自大矣。故自小,小也;自大,变也。今之学者非自小则自大,吾见其同为小人之归而已。
shì hé shì shì nóng gōng shāng, wèi zhī sì mín. qí shuō shǐ yú guǎn zǐ. sān dài zhī shí, mín zhī xiù zhě nǎi shōu zhī xiāng xù, shēng zhī sī tú, ér wèi zhī shì, gù qiān bǎi zhī zhōng bù dé yī yān. dà zǎi yǐ jiǔ zhí rèn wàn mín, wǔ yuē bǎi gōng, chì huà bā cái, jì yì wú duō rén ěr. wǔ wáng zuò jiǔ gào zhī shū, yuē:" mèi tǔ sì ěr gǔ gōng, chún qí yì shǔ jì, bēn zǒu shì jué kǎo jué zhǎng." cǐ wèi nóng yě." zhào qiān chē niú, yuǎn fú jiǎ, yòng xiào yǎng jué fù mǔ", cǐ wèi shāng yě. yòu yuē:" shù shì yǒu zhèng, yuè shù bó jūn zǐ, qí ěr diǎn tīng zhèn jiào." zé wèi zhī zhě. dà dǐ jiē yǒu zhí zhī rén yǐ, è yǒu suǒ wèi" qún cuì ér zhōu chù, sì mín gè zì wèi xiāng zhī fǎ" zāi. chūn qiū yǐ hòu, yóu shì rì duō. qí yǔ yán huán gōng wèi yóu shì bā shí rén fèng yǐ chē mǎ yī qiú, duō qí zī bì, shǐ zhōu yóu sì fāng, yǐ hào zhào tiān xià zhī xián shì. ér zhàn guó zhī jūn suì yǐ shì wèi qīng zhòng, wén zhě wèi rú, wǔ zhě wèi xiá. wū hū! yóu rén ér xiān wáng zhī fǎ huài yǐ, péng gèng zhī yán, wáng zǐ diàn zhī wèn, qí yóu jìn gǔ zhī yì yǔ? fàn qiǔ rú cǎo xiǎng tiān xià zhī dà fú zhě, bì xiān tiān xià zhī dà láo zhái tiān xià zhī zhì guì zhě, bì zhí tiān xià zhī zhì jiàn. shì yǐ yīn wáng xiǎo yǐ shǐ qí zi wǔ dīng jiù láo yú wài, zhī xiǎo rén zhī yī. ér zhōu zhī hòu fēi yì bì fú huàn zhuó zhī yī, xiū fán rù zhī shì. jí zhōu gōng zāo biàn, chén hòu jì xiān gōng wáng yè zhī suǒ yóu zhě, zé jiē nóng fū nǚ gōng yī shí zhī wù yě. gǔ xiān wáng zhī jiào, néng shì rén ér hòu néng shǐ rén. qí xīn bù gǎn shī yú yī wù zhī xì, ér hòu kě yǐ shèng tiān xià zhī dà. shùn zhī shèng yě, ér fàn qiǔ rú cǎo yǔ zhī shèng yě, ér shǒu zú pián zhī, miàn mù lí hēi. cǐ qí suǒ yǐ dào jì tiān xià, ér wèi wàn shì dì wáng zhī zǔ yě, kuàng hū qí bù rú shùn yǔ zhě hū!
○士何事士、农、工、商,谓之四民。其说始于《管子》。三代之时,民之秀者乃收之乡序,升之司徒,而谓之士,固千百之中不得一焉。大宰以九职任万民,……五曰百工,饬化八材,计亦无多人尔。武王作《酒诰》之书,曰:“妹土嗣尔股肱,纯其艺黍稷,奔走事厥考厥长。”此谓农也。“肇牵车牛,远服贾,用孝养厥父母”,此谓商也。又曰:“庶士有正,越庶伯君子,其尔典听朕教。”则谓之者。大抵皆有职之人矣,恶有所谓“群萃而州处,四民各自为乡之法”哉。春秋以后,游士日多。《齐语》言桓公为游士八十人奉以车马衣裘,多其资币,使周游四方,以号召天下之贤士。而战国之君遂以士为轻重,文者为儒,武者为侠。呜呼!游人而先王之法坏矣,彭更之言,王子垫之问,其犹近古之意与?○饭糗茹草享天下之大福者,必先天下之大劳;宅天下之至贵者,必执天下之至贱。是以殷王小乙使其子武丁旧劳于外,知小人之依。而周之后妃亦必服浣濯之衣,修烦缛之事。及周公遭变,陈后稷、先公王业之所由者,则皆农夫、女工、衣食之务也。古先王之教,能事人而后能使人。其心不敢失于一物之细,而后可以胜天下之大。舜之圣也,而饭糗茹草;禹之圣也,而手足胼胝,面目黧黑。此其所以道济天下,而为万世帝王之祖也,况乎其不如舜、禹者乎!
mèng zǐ wài piān shǐ jì wǔ bèi duì huái nán wáng ān, yǐn mèng zǐ yuē:" zhòu guì wèi tiān zǐ, sǐ céng bù ruò pǐ fū." yáng zi fǎ yán xiū shēn yǐn mèng zǐ yuē:" fū yǒu yì ér bù zhì zhě yǒu yǐ, wèi yǒu wú yì ér zhì zhě yě." huán kuān yán tiě lùn yǐn mèng zǐ yuē:" wú yú hé guǎng, zhī dé zhī zhì yě." yòu yǐn mèng zǐ yuē:" yáo shùn zhī dào fēi yuǎn rén yě, rén bù sī zhī ěr." zhōu lǐ dà xíng rén zhù yǐn mèng zǐ yuē:" zhū hóu yǒu wáng." sòng bào zhào" hé qīng sòng" yǐn mèng zǐ yuē:" qiān zǎi yī shèng, yóu dàn mù yě." yán shì jiā xùn yǐn mèng zǐ yuē:" tú yǐng shī xíng." liáng shū chǔ shì chuán xù yǐn mèng zǐ yuē:" jīn rén zhī yú jué lù, dé zhī ruò qí shēng, shī zhī ruò qí sǐ." guǎng yùn" guī" zì xià zhù yuē:" mèng zǐ:' liù shí sì shǔ wèi yī guī, shí guī wèi yī hé.'" yǐ jí jí zhù zhōng chéng zǐ suǒ yǐn xún zǐ mèng zǐ sān jiàn qí wáng, ér bù yán shì, mén rén yí zhī, mèng zǐ yuē:" wǒ xiān gōng qí xié xīn." jīn mèng zǐ shū jiē wú qí wén, qǐ suǒ wèi" wài piān" zhě xié? shī wéi tiān zhī mìng chuán yǐn mèng zhòng zǐ yuē:" dà zāi, tiān mìng zhī wú jí, ér měi zhōu zhī lǐ yě." gōng chuán yǐn mèng zhòng zǐ yuē:" shì gōng yě." zhèng yì yǐn zhào qí yún:" mèng zhòng zi, mèng zǐ cóng kūn dì, xué yú mèng zǐ zhě yě. pǔ yún:' zi zhòng zi zhě, zi sī dì zǐ.' gài yǔ mèng kē gòng shì zi sī, hòu xué yú mèng kē, zhù shū lùn shī, máo shì qǔ yǐ wéi shuō." zé yòu yǒu mèng zhòng zi zhī shū yǐ.
○孟子外篇《史记》伍被对淮南王安,引《孟子》曰:“纣贵为天子,死曾不若匹夫。”扬子《法言·修身》引《孟子》曰:“夫有意而不至者有矣,未有无意而至者也。”桓宽《盐铁论》引《孟子》曰:“吾于河广,知德之至也。”又引《孟子》曰:“尧、舜之道非远人也,人不思之尔。”《周礼·大行人》注引《孟子》曰:“诸侯有王。”宋鲍照“河清颂”引《孟子》曰:“千载一圣,犹旦暮也。”《颜氏家训》引《孟子》曰:“图影失形。”《梁书·处士传·序》引《孟子》曰:“今人之于爵禄,得之若其生,失之若其死。”《广韵》“圭”字下注曰:“《孟子》:‘六十四黍为一圭,十圭为一合。’”以及《集注》中程子所引荀子、孟子三见齐王,而不言事,门人疑之,孟子曰:“我先攻其邪心。”今《孟子》书皆无其文,岂所谓“外篇”者邪?《诗·维天之命》传引孟仲子曰:“大哉,天命之无极,而美周之礼也。”《宫》传引孟仲子曰:“是宫也。”《正义》引赵岐云:“孟仲子,孟子从昆弟,学于孟子者也。《谱》云:‘子仲子者,子思弟子。’盖与孟轲共事子思,后学于孟轲,著书论《诗》,毛氏取以为说。”则又有孟仲子之书矣。
mèng zǐ yǐn lún yǔ mèng zǐ shū yǐn kǒng zǐ zhī yán fán èr shí yǒu jiǔ, qí zài yú lún yǔ zhě bā. yòu duō dà tóng ér xiǎo yì, rán zé fū zǐ zhī yán qí bù chuán yú hòu zhě duō yǐ. gù yuē:" zhòng ní méi ér wēi yán jué."
○孟子引论语《孟子》书引孔子之言凡二十有九,其载于《论语》者八。又多大同而小异,然则夫子之言其不传于后者多矣。故曰:“仲尼没而微言绝。”
mèng yú zì yàng jiǔ jīng lún yǔ jiē yǐ hàn shí jīng wèi jù, gù zì tǐ wèi biàn, mèng zǐ zì duō jìn jīn, gài jiǔ yì yú wèi jìn yǐ xià zhī chuán lù yě. rán zé shí jīng zhī gōng yì bù xì yǐ.
○孟于字样九经《论语》皆以汉石经为据,故字体未变,《孟子》字多近今,盖久亦于魏、晋以下之传录也。然则石经之功亦不细矣。
táng shū yán: zhōu gù zuò" bīn", kāi yuán shí sān nián, yǐ zì lèi" yōu", gù wèi"". jīn wéi mèng zǐ shū yòng"" zì.
《唐书》言:州故作“豳”,开元十三年,以字类“幽”,故为“”。今惟《孟子》书用“”字。
róng zhāi sì bǐ yán mèng zǐ" shì yóu è zuì ér qiáng jiǔ"," jiàn qiě yóu bù dé jí", bìng zuò" yóu", jīn běn zuò" yóu". shì zhī jīn zhī mèng zǐ yòu yǔ sòng běn xiǎo yì.
《容斋四笔》言《孟子》“是由恶醉而强酒”,“见且由不得亟”,并作“由”,今本作“犹”。是知今之《孟子》又与宋本小异。
mèng zǐ dì zǐ zhào qí zhù mèng zǐ, yǐ jì sūn zi shū èr rén wéi mèng zǐ dì zǐ. jì sūn zhī mèng zǐ yì bù yù, ér xīn yù shǐ mèng zǐ jiù zhī, gù yuē:" yì zāi, dì zǐ zhī suǒ wén yě." zi shū xīn yí huò zhī, yì yǐ wéi kě jiù zhī yǐ." shǐ jǐ wéi zhèng" yǐ xià, zé mèng zǐ zhī yán yě. yòu yuē:" gào zi míng bù hài, jiān zhì rú mò zhī dào zhě. cháng xué yú mèng yú, ér bù néng chún chè xìng mìng zhī lǐ." yòu yuē:" gāo zi, qí rén yě. xué yú mèng zǐ, xiāng dào ér wèi míng, qù ér xué tā shù." yòu yuē:" pén chéng kuò, cháng yù xué yú mèng zǐ, wèn dào, wèi dá ér qù." sòng huī zōng zhèng hé wǔ nián, fēng gào zi bù hài dōng ē bó, gāo zi sì shuǐ bó, pén chéng kuò lái yáng bó, jì sūn fēng chéng bó, zi shū chéng yáng bó, jiē yǐ mèng zǐ dì zǐ gù yě. shǐ jì suǒ yǐn yuē:" mèng zǐ yǒu wàn zhāng gōng míng gāo děng, bìng kē zhī mén rén." guǎng yùn yòu yún:" lí lóu, mèng zǐ mén rén." bù zhī qí hé suǒ běn. yuán wú lái zhe mèng zǐ dì zǐ liè zhuàn èr juǎn, jīn bù chuán.
○孟子弟子赵岐注《孟子》,以季孙、子叔二人为孟子弟子。季孙知孟子意不欲,而心欲使孟子就之,故曰:“异哉,弟子之所闻也。”子叔心疑惑之,亦以为可就之矣。“使己为政”以下,则孟子之言也。又曰:“告子名不害,兼治儒、墨之道者。尝学于孟于,而不能纯彻性命之理。”又曰:“高子,齐人也。学于孟子,乡道而未明,去而学他术。”又曰:“盆成括,尝欲学于孟子,问道,未达而去。”宋徽宗政和五年,封告子不害东阿伯,高子泗水伯,盆成括莱阳伯,季孙丰城伯,子叔乘阳伯,皆以孟子弟子故也。《史记索隐》曰:“孟子有万章、公明高等,并轲之门人。”《广韵》又云:“离娄,孟子门人。”不知其何所本。元吴莱著《孟子弟子列传》二卷,今不传。
yàn zǐ shū chēng xī guō tú jū bù yī zhī shì, pín chéng shì cháng wèi kǒng zǐ mén rén, yóu wù.
《晏子书》称西郭徒居布衣之士,贫成适尝为孔子门人,尤误。
tú" tú" zì zì zhōng táng shǐ biàn zuò" tú", qí shuō yǐ xiáng zhī táng yùn zhèng. àn kùn xué jì wén, tú yǒu sān:" shuí wèi tú kǔ", kǔ cài yě." yǒu nǚ rú tú", máo xiù yě." yǐ hāo tú liǎo", lù cǎo yě. jīn àn ěr yǎ" tú"" shui tú" zì fán wǔ jiàn, ér gè bù tóng. shì cǎo yuē:" tú, kǔ cài." zhù yǐn shī:" shuí wèi tú kǔ, qí gān rú jì." shū yún:" cǐ wèi kǔ kě shí zhī cài, běn cǎo yī míng xuǎn, yī míng yóu dōng. yì wěi tōng guà yàn xuán tú yún' kǔ cài shēng yú hán qiū, jīng dōng lì chūn nǎi chéng', yuè lìng' mèng xià kǔ cài xiù' shì yě. yè shì kǔ jù ér xì, duàn zhī yǒu bái zhī, huā huáng shì jú. kān shí, dàn kǔ ěr." yòu yuē:" cao piào tú." zhù yún:" jí cao dāo." shū yún:" àn zhōu lǐ zhǎng tú jí shī' yǒu nǚ rú tú', jiē yún: tú, máo xiù yě cao piào yě yě qí bié wài. cǐ èr zì jiē cóng cǎo cóng yú." yòu yuē:" shui tú, hǔ zhàng." zhù yún:" shì hóng cǎo ér cū dà, yǒu xì cì, kě yǐ rǎn chì." shū yún:" shui tú yī míng hǔ zhàng. táo zhù běn cǎo yún: tián yě shén duō, zhuàng rú dà mǎ liǎo, jīng bān ér yè yuán shì yě." yòu yuē:" shui tú, wěi yè." zhù yǐn shī" yǐ cao xiū shui tú liǎo." shū yún:" shui tú yī míng wěi yè." wáng sù shuō shī yún:" shui tú, lù huì cǎo." rán zé shui tú zhě yuán tián wú huì zhī cǎo, fēi kǔ cài yě. jīn shī běn" cao xiū" zuò" hāo". cǐ èr zì jiē cóng cǎo cóng tú. shì mù yuē:" jiǎ, kǔ tú." zhù yún:" shù xiǎo rú zhī zǐ, dōng shēng yè, kě zhǔ zuò gēng yǐn. jīn hū zǎo cǎi zhě wèi tú, wǎn qǔ zhě wèi míng, yī míng chuǎn, shǔ rén míng zhī kǔ tú." cǐ yī zì yì cóng cǎo cóng yú. jīn yǐ shī kǎo zhī, bèi gǔ fēng zhī" tú kǔ", qī yuè zhī" cǎi tú", mián zhī" jǐn tú", jiē kǔ cài zhī tú yě. yòu jiè ér wèi" tú dú" zhī tú. sāng róu tāng gào jiē kǔ cài zhī tú yě. xià xiǎo zhèng" qǔ tú yǒu", zhōu lǐ dì guān" zhǎng tú", yí lǐ jì xī lǐ" yīn zhe yòng tú, shí suí zé yān", shī chī" lǚ tú", chuán yuē:' tú, huán sháo yě." zhèng yì yuē:" wèi zhī xiù suì. máo zhī xiù, qí wù xiāng lèi, gù jiē míng tú yě." máo xiù zhī tú yě, yǐ qí bái yě ér xiàng zhī. chū qí dōng mén" yǒu nǚ rú tú", guó yǔ" wú wáng fū chāi wàn rén wéi fāng chén, bái cháng bái qí sù jiǎ bái yǔ zhī, wàng zhī rú tú". kǎo gōng jì:" wàng ér shì zhī, yù qí tú bái." yì máo xiù zhī tú yě. liáng sì zhī" tú liǎo", wěi yè zhī shui tú yě. wéi hǔ zhàng zhī shui tú yǔ jiǎ zhī kǔ tú bú jiàn yú shī lǐ, ér wáng bāo tóng yuē yún:" wǔ dū mǎi tú." zhāng zài dēng chéng dū bái tú lóu shī yún:" fāng tú guān liù qīng." sūn chǔ shī yún:" jiāng guì tú chuǎn chū bā shǔ." běn cǎo yǎn yì:" jìn wēn jiào shàng biǎo, gòng tú qiān jīn, míng sān bǎi jīn." shì zhī zì qín rén qǔ shǔ ér hòu shǐ yǒu míng yǐn zhī shì.
○荼“荼”字自中唐始变作“荼”,其说已详之《唐韵正》。按《困学纪闻》,荼有三:“谁谓荼苦”,苦菜也。“有女如荼”,茅秀也。“以薅荼蓼”,陆草也。今按《尔雅》“荼”“氵荼”字凡五见,而各不同。《释草》曰:“荼,苦菜。”注引《诗》:“谁谓荼苦,其甘如荠。”疏云:“此味苦可食之菜,《本草》一名选,一名游冬。《易纬通卦验玄图》云‘苦菜生于寒秋,经冬历春乃成’,《月令》‘孟夏苦菜秀’是也。叶似苦苣而细,断之有白汁,花黄似菊。堪食,但苦耳。”又曰:“{艹票}、、荼。”注云:“即{艹刀}。”疏云:“按《周礼·掌荼》及《诗》‘有女如荼’,皆云:荼,茅秀也;{艹票}也、也其别外。此二字皆从草、从余。”又曰:“氵荼,虎杖。”注云:“似红草而粗大,有细刺,可以染赤。”疏云:“氵荼一名虎杖。陶注《本草》云:田野甚多,壮如大马蓼,茎斑而叶圆是也。”又曰:“氵荼,委叶。”注引《诗》“以{艹休}氵荼蓼。”疏云:“氵荼一名委叶。”王肃《说诗》云:“氵荼,陆秽草。”然则氵荼者原田芜秽之草,非苦菜也。今《诗》本“{艹休}”作“薅”。此二字皆从草从涂。《释木》曰:“贾,苦荼。”注云:“树小如栀子,冬生叶,可煮作羹饮。今呼早采者为荼,晚取者为茗,一名荈,蜀人名之苦荼。”此一字亦从草从余。今以《诗》考之,《邶·谷风》之“荼苦”,《七月》之“采荼”,《绵》之“堇荼”,皆苦菜之荼也。又借而为“荼毒”之荼。《桑柔》、《汤诰》皆苦菜之荼也。《夏小正》“取荼莠”,《周礼·地官》“掌荼”,《仪礼·既夕礼》“茵著用荼,实绥泽焉”,《诗·鸱》“捋荼”,传曰:’荼,萑苕也。”《正义》曰:“谓之秀穗。茅之秀,其物相类,故皆名荼也。”茅秀之荼也,以其白也而象之。《出其东门》“有女如荼”,《国语》“吴王夫差万人为方陈,白常、白旗、素甲、白羽之,望之如荼”。《考工记》:“望而视之,欲其荼白。”亦茅秀之荼也。《良耜》之“荼蓼”,委叶之氵荼也。唯虎杖之氵荼与贾之苦荼不见于《诗》、《礼》,而王褒《僮约》云:“武都买荼。”张载《登成都白菟楼诗》云:“芳荼冠六清。”孙楚诗云:“姜桂荼荈出巴蜀。”《本草衍义》:“晋温峤上表,贡荼千斤,茗三百斤。”是知自秦人取蜀而后始有茗饮之事。
wáng bāo tóng yuē, qián yún" pào biē pēng tú", hòu yún" wǔ dū mǎi tú", zhù yǐ qián wèi kǔ cài, hòu wèi míng.
王褒《僮约》,前云“炮鳖烹荼”,后云“武都买荼”,注以前为苦菜,后为茗。
táng shū lù yǔ chuán:" yǔ shì tú, zhe jīng sān piān, yán chá zhī yuán zhī fǎ zhī jù yóu bèi, tiān xià yì zhī yǐn chá yǐ." yǒu cháng bó xióng zhě, yīn yǔ lùn, fù guǎng zhe chá zhī gōng, qí hòu shàng chá chéng fēng. shí huí hé rù cháo, shǐ qū mǎ shì cài. zhì míng dài, shè chá mǎ yù shǐ. ér dà táng xīn yǔ yán yòu bǔ quē qí wú xìng bù yǐn chá, zhe chá yǐn, xù yuē:" shì zhì xiāo yōng, yī rì zhī lì zàn jiā jí qì qīn jīng, zhōng shēn zhī hài sī dà. huò yì zé gōng guī chá lì, yí huàn zé bù wèi chá zāi. qǐ fēi fú jìn yì zhī, hài yuǎn nán jiàn?" sòng huáng tíng jiān chá fù yì yuē:" hán zhōng jí qì, mò shèn yú chá. huò jì zhī yán, gōu zéi pò jiā." jīn nán rén wǎng wǎng yǒu chá pǐ, ér bù zhī qí hài, cǐ yì shè shēng zhě zhī suǒ yí jiè yě.
《唐书·陆羽传》:“羽嗜荼,著经三篇,言茶之原、之法、之具尤备,天下益知饮茶矣。”有常伯熊者,因羽论,复广著茶之功,其后尚茶成风。时回纥入朝,始驱马市菜。至明代,设茶马御史。而《大唐新语》言右补阙綦毋性不饮茶,著《茶饮》,序曰:“释滞消壅,一日之利暂佳;瘠气侵精,终身之害斯大。获益则功归茶力,贻患则不谓茶灾。岂非福近易知,害远难见?”宋黄庭坚《茶赋》亦曰:“寒中瘠气,莫甚于茶。或济之盐,勾贼破家。”今南人往往有茶癖,而不知其害,此亦摄生者之所宜戒也。
niǎo kě ěr yǎ" shū yàn, é." zhù:" jīn jiāng dōng hū niǎo kě." jí"" zì. zuǒ zhuàn:" lǔ dài fū róng é." fāng yán:" yàn zì guān ér dōng wèi zhī niǎo kě é." tài xuán jīng:" zhuāng cì èr, é cǎn yú bīng." yī zuò" gē é." sī mǎ xiàng rú zǐ xū fù:" yì bái hú, lián é, shuāng xià, xuán hè jiā." shàng lín fù:" hóng hú bǎo, bǎo é shǔ yù." yáng xióng fǎn lí sāo:" fèng huáng xiáng yú péng zhě xī, qǐ é zhī néng jié." zhāng héng xī jīng fù:" é hóng jūn." nán dōu fù:" hóng bǎo é." dù fǔ qī gē:" qián fēi é hòu." liáo shǐ mù zōng jì:" huò é, jì tiān dì." yuán shǐ wǔ zōng jì:" jìn jiāng xī hú guǎng biàn liáng sī bǔ é." shān hǎi jīng:" qīng yào zhī shān, shì duō jià niǎo." guō pú yún:" wèi xiáng. huò zhě pián dàng zuò'', qí cóng' mǎ' zhě, chuán xiě zhī wù ěr."
○〈鸟可〉《尔雅》“舒雁,鹅。”注:“今江东呼〈鸟可〉。”即“”字。《左传》:“鲁大夫荣鹅。”《方言》:“雁自关而东谓之〈鸟可〉鹅。”《太玄经》:“装次二,鹅惨于冰。”一作“哥鹅。”司马相如《子虚赋》:“弋白鹄,连鹅,双下,玄鹤加。”《上林赋》:“鸿鹄鸨,鸨鹅属玉。”扬雄《反离骚》:“凤皇翔于蓬者兮,岂鹅之能捷。”张衡《西京赋》:“鹅鸿军。”《南都赋》:“鸿鸨鹅。”杜甫《七歌》:“前飞鹅后。”《辽史·穆宗纪》:“获鹅,祭天地。”《元史·武宗纪》:“禁江西、湖广、汴梁私捕鹅。”《山海经》:“青要之山,是多驾鸟。”郭璞云:“未详。或者骈当作‘’,其从‘马’者,传写之误尔。”
jiǔ jīng táng sòng qǔ shì, jiē yòng jiǔ jīng. jīn zhì dìng wèi wǔ jīng, ér zhōu lǐ yí lǐ gōng yáng gǔ liáng èr chuán bìng bù liè yú xué guān. dù shì tōng diǎn: dōng jìn yuán dì shí, tài cháng hè xún shàng yán:" shàng shū bèi fú jīng zhì bó shì yī rén. yòu duō gù lì jì, rú dào huāng fèi, xué zhě néng jiān míng jīng yì zhě shǎo, qiě chūn qīu sān zhuàn jù chū shèng rén, ér yì guī bù tóng, zì qián dài tōng rú wèi yǒu néng tōng dé shī jiān ér xué zhī zhě yě. jīn yí zhōu lǐ yí lǐ èr jīng zhì bó shì èr rén, chūn qīu sān zhuàn zhì bó shì sān rén, qí yú zé jīng zhì yī rén, hé bā rén." tài cháng xún sōng shàng shū yán:" bó shì jiù yuán shí yǒu jiǔ rén, jīn wǔ jīng hé jiǔ rén, zhǔn gǔ jì jīn, yóu wèi zhōng bàn. zhōu yì yǒu zhèng shì zhù, qí shū gēn yuán, chéng kě shēn xī. yí lǐ yī jīng, suǒ wèi qū lǐ, zhèng xuán yú lǐ tè míng, jiē yǒu zhèng jù. xī zhōu zhī shuāi, kǒng zǐ zuò chūn qiū, zuǒ qiū míng zǐ xià zào xī qīn shòu. kǒng zǐ mò, qiū míng zhuàn qí suǒ wén wèi zhī chuán, wēi cí miào zhǐ, wú bù jīng jiū. gōng yáng gāo qīn shòu zi xià, lì yú hàn cháo, duō kě cǎi yòng. gǔ liáng chì shī tú xiāng chuán, zhū suǒ fā míng, huò shì zuǒ shì gōng yáng bù zài, yì zú yǒu suǒ dìng zhèng. chén yǐ wéi sān chuán suī tóng yuē chūn qiū, ér fā duān yì yuè, yí gè zhì yī rén yǐ chuán qí xué." yù wáng dūn nán, bù xíng. táng zhēn guān jiǔ nián wǔ yuè, chì zì jīn yǐ hòu, míng jīng jiān xí zhōu lǐ ruò yí lǐ zhě, yú běn shǎi nèi liàng jiǎn yī xuǎn. kāi yuán bā nián qī yuè, guó zǐ sī yè lǐ wú cuǐ shàng yán:" sān lǐ sān chuán jí máo shī shàng shū zhōu yì děng, bìng shèng xián wēi zhǐ, shēng rén jiào yè. jīn míng jīng suǒ xí, wù zài chū shēn, xián yǐ lǐ jì wén shǎo, rén jiē jìng dú zhōu lǐ, jīng bāng zhī guǐ zé yí lǐ, zhuāng jìng zhī kǎi mó gōng yáng gǔ liáng, lì dài zōng xí. jīn liǎng jiān jí zhōu xiàn yǐ dú xué wú yǒu, sì jīng dài jué, shì zī xùn yòu, bù kě yīn xún, qí xué shēng qǐng tíng, gè liàng pèi zuò yè, bìng gòng rén yù shì zhī rì, xí zhōu lǐ yí lǐ gōng yáng gǔ liáng, bìng qǐng tiě shí tōng wǔ, xǔ qí rù dì, yǐ cǐ kāi quàn. jí wàng sì hǎi jūn xí, jiǔ jīng gāi bèi." cóng zhī. táng shū: kāi yuán shí liù nián shí èr yuè, yáng wèi guó zǐ jì jiǔ, zòu yán:" jīn zhī míng jīng, xí zuǒ shì zhě shí wú èr sān, yòu zhōu lǐ yí lǐ jí gōng yáng gǔ liáng dài jiāng fèi jué, qǐng liàng jiā yōu jiǎng." yú shì xià zhì:" míng jīng xí zuǒ shì jí tōng zhōu lǐ děng sì jīng zhě, chū shēn miǎn rèn sàn guān." suì zhe yú shì. gǔ rén bào yí jīng fú wēi xué zhī xīn, rú cǐ qí jí, ér jīn nǎi yī qiè fèi zhī, gài bì dāng shí zhī shì zǐ kǔ sì jīng zhī nán xí, ér zhǔ yì zhī chén xùn qí sī yì, suì jǔ lì dài xiāng chuán zhī jīng diǎn qì zhī ér bù xué yě. zì hàn yǐ lái. qǐ bù zhī jīng zhī wèi wǔ, ér yì yǒu bìng cún, bù róng zhí yī, gù sān jiā zhī xué bìng liè chūn qiū. zhì yú sān lǐ, gè zì wèi shū. jīn nǎi qù jīng xí chuán, yóu wéi guāi lǐ. gǒu biàn jǐ sī, yòng zhī gàn lù, lǜ tiān xià ér qī jūn fù guó, mò shèn yú cǐ. jīng xué rì shuāi, rén cái rì xià, fēi zhí cǐ zhī yóu hū?
○九经唐宋取士,皆用《九经》。今制定为《五经》,而《周礼》、《仪礼》、《公羊》、《谷梁》二传并不列于学官。杜氏《通典》:东晋元帝时,太常贺循上言:“《尚书》被符经置博士一人。又多故历纪,儒、道荒废,学者能兼明经义者少,且《春秋》三传俱出圣人,而义归不同,自前代通儒未有能通得失兼而学之者也。今宜《周礼》、《仪礼》二经置博士二人,《春秋》三传置博士三人,其余则经置一人,合八人。”太常荀崧上疏言:“博士旧员十有九人,今《五经》合九人,准古计今,犹未中半。《周易》有郑氏注,其书根源,诚可深惜。《仪礼》一经,所谓《曲礼》,郑玄于礼特明,皆有证据。昔周之衰,孔子作《春秋》,左丘明、子夏造膝亲受。孔子殁,丘明撰其所闻为之传,微辞妙旨,无不精究。公羊高亲受子夏,立于汉朝,多可采用。谷梁赤师徒相传,诸所发明,或是左氏、公羊不载,亦足有所订正。臣以为《三传》虽同曰《春秋》,而发端异越,宜各置一人以传其学。”遇王敦难,不行。唐贞观九年五月,敕自今以后,明经兼习《周礼》若《仪礼》者,于本色内量减一选。开元八年七月,国子司业李无璀上言:“《三礼》、《三传》及《毛诗》、《尚书》、《周易》等,并圣贤微旨,生人教业。今明经所习,务在出身,咸以《礼记》文少,人皆竞读;《周礼》,经邦之轨则;《仪礼》,庄敬之楷模、《公羊》、《谷梁》,历代宗习。今两监及州县以独学无友,四经殆绝,事资训诱,不可因循,其学生请停,各量配作业,并贡人预试之日,习《周礼》、《仪礼》、《公羊》、《谷梁》,并请帖十通五,许其入第,以此开劝。即望四海均习,《九经》该备。”从之。《唐书》:开元十六年十二月,杨为国子祭酒,奏言:“今之明经,习《左氏》者十无二三,又《周礼》、《仪礼》及《公羊》、《谷梁》殆将废绝,请量加优奖。”于是下制:“明经习《左氏》及通《周礼》等四经者,出身免任散官。”遂著于式。古人抱遗经、扶微学之心,如此其急,而今乃一切废之,盖必当时之士子苦四经之难习,而主议之臣徇其私意,遂举历代相传之经典弃之而不学也。自汉以来。岂不知经之为五,而义有并存,不容执一,故三家之学并列《春秋》。至于《三礼》,各自为书。今乃去经习传,尤为乖理。苟便己私,用之干禄,率天下而欺君负国,莫甚于此。经学日衰,人材日下,非职此之由乎?
sòng shǐ:" shén zōng yòng wáng ān shí zhī yán, shì gè zhàn zhì yì shū shī zhōu lǐ lǐ jì yī jīng, jiān lún yǔ mèng zǐ." zhū wén gōng qǐ xiū sān lǐ zhá zi:" zāo qín miè xué, lǐ yuè xiān huài, qí pō cún zhě, sān lǐ ér yǐ. zhōu guān yī shū gù wèi lǐ zhī gāng lǐng, zhì yú yí fǎ dù shù, zé yí lǐ nǎi qí běn jīng ér lǐ jì jiāo tè xìng guān yì děng piān, nǎi qí yì shuō ěr. qián cǐ yóu yǒu sān lǐ tōng lǐ xué jiū zhū kē, lǐ suī bù xíng, shì yóu dé yǐ sòng xí ér zhī qí shuō. xī níng yǐ lái, wáng ān shí biàn luàn jiù zhì, fèi bà yí lǐ, ér dú cún lǐ jì zhī kē, qì jīng rèn chuán, yí běn zōng mò, qí shī jǐ shén." shì zé lǐ jì zhī fèi nǎi zì ān shí shǐ zhī, zhì yú míng dài, cǐ xué suì jué. zhū zǐ yòu zuò xiè jiān yuè wén jí xù yuē:" xiè chuò zhōng, jiàn zhī zhèng hé rén. xiān jūn zǐ wèi zhèng hé, xíng tián jiān, wén dú shū shēng, rù ér shì zhī, yí lǐ yě. yǐ shí fāng zhuān zhì wáng shì xué, ér dú néng ěr, yì zhī, jí yǔ jù guī, miǎn qí suǒ wèi zhì, suì zhōng shào xīng sān nián jìn shì dì." zài sòng yǐ wèi kōng gǔ zhī zú yīn, jīn shí zé jué xiǎng yǐ.
《宋史》:“神宗用王安石之言,士各占治《易》、《书》、《诗》、《周礼》、《礼记》一经,兼《论语》、《孟子》。”朱文公《乞修〈三礼〉札子》:“遭秦灭学,礼乐先坏,其颇存者,《三礼》而已。《周官》一书固为礼之纲领,至于仪法度数,则《仪礼》乃其本经;而《礼记》郊特性、冠义等篇,乃其义说耳。前此犹有《三礼通礼、学究诸科,礼虽不行,士犹得以诵习而知其说。熙宁以来,王安石变乱旧制,废罢《仪礼》,而独存《礼记》之科,弃经任传,遗本宗末,其失己甚。”是则《礼记》之废乃自安石始之,至于明代,此学遂绝。朱子又作《谢监岳文集序》曰:“谢绰中,建之政和人。先君子尉政和,行田间,闻读书声,入而视之,《仪礼》也。以时方专治王氏学,而独能尔,异之,即与俱归,勉其所未至,遂中绍兴三年进士第。”在宋已为空谷之足音,今时则绝响矣。
kǎo cì jīng wén lǐ jì lè jì" kuān ér jìng" zhì" sì zhí ér cí" yī jié, dāng zài" ài zhě yí gē shāng" zhī shàng, wén yì shén míng. rán zhèng kāng chéng yīn qí jiù wén, bù gǎn zhé gèng, dàn zhù yuē:" cǐ wén huàn jiǎn, shī qí cì,' kuān ér jìng' yí zài shàng,' ài zhě yí gē shāng' yí chéng cǐ."
○考次经文《礼记·乐记》“宽而静”至“肆直而慈”一节,当在“爱者宜歌商”之上,文义甚明。然郑康成因其旧文,不敢辄更,但注曰:“此文换简,失其次,‘宽而静’宜在上,‘爱者宜歌商’宜承此。”
shū wǔ chéng dìng shì cuò jiǎn, yǒu rì yuè kě kǎo. cài shì yì yīn qí jiù ér bié xù yī piān, wèi jīn kǎo dìng wǔ chéng zuì wéi dé tǐ.
《书·武成》定是错简,有日月可考。蔡氏亦因其旧而别序一篇,为今考定《武成》最为得体。
qí tā kǎo dìng jīng wén, rú chéng zǐ gǎi yì xì cí" tiān yī dì èr" yī jié, yú" tiān shù wǔ" zhī shàng lún yǔ" bì yǒu qǐn yī" yī jié, yú" qí bì yǒu míng yī bù" zhī xià. sū zǐ zhān gǎi shū hóng fàn" yuē wáng shěng wéi suì" yī jié, yú" wǔ yuē lì shǔ" zhī xià gǎi kāng gào zhì zhǐ yú xìn" yú" wèi zhī yǒu yě" qǐ shǒu zhī shàng. zhū zǐ gǎi dà xué" yuē kāng gào zhì zhǐ yú xìn" yú" wèi zhī yǒu yě" zhī xià gǎi" shī yún' zhān bǐ qí ào'" èr jié, yú" zhǐ yú xìn" zhī xià lún yǔ" chéng bù yǐ fù" èr jù, yú" qí jǐng gōng yǒu mǎ qiān sì" yī jié zhī xià shī xiǎo yǎ yǐ nán gāi zú lù míng zhī shén, ér xià gǎi wéi bái huá zhī shén, jiē zhì dāng, wú fù kě yì. hòu rén xiào zhī, wàng shēng chuān záo. zhōu lǐ wǔ guān, hù xiāng gèng diào. ér wáng wén xiàn. zuò èr nán xiāng pèi tú hóng fàn jīng zhuàn tú, zhòng dìng zhōng yōng zhāng jù tú, gǎi mǒu táng yě yǒu sǐ jūn hé bǐ yǐ sān piān yú wáng fēng. rén shān jīn shì běn cǐ, gǎi" liǎn shí wǔ fú" yī jié yú" wǔ yuē kǎo zhōng mìng" zhī xià, gǎi" wéi pì zuò fú" yī jié yú" liù yuē ruò" zhī xià. shǐ zōu lǔ zhī shū chuán yú jīn zhě, jǐ wú wán piān, dài fēi suǒ wèi" wèi shèng rén zhī yán" zhě yǐ.
其他考定经文,如程子改《易·系辞》“天一地二”一节,于“天数五”之上;《论语》“必有寝衣”一节,于“齐必有明衣布”之下。苏子瞻改《书·洪范》“曰王省惟岁”一节,于“五曰历数”之下;改《康诰》至止于信”于“未之有也”稽首之上。朱子改《大学》“曰《康诰》至止于信”于“未之有也”之下;改“《诗》云‘瞻彼淇澳’”二节,于“止于信”之下;《论语》“诚不以富”二句,于“齐景公有马千驷”一节之下;《诗·小雅》以《南陔》足《鹿鸣之什》,而下改为《白华之什》,皆至当,无复可议。后人效之,妄生穿凿。《周礼》五官,互相更调。而王文宪。作《二南相配图》、《洪范经传图》,重定《中庸章句图》,改《某棠》、《野有死麇》、《何彼矣》三篇于王风。仁山金氏本此,改“敛时五福”一节于“五曰考终命”之下,改“惟辟作福”一节于“六曰弱”之下。使邹、鲁之《书》传于今者,几无完篇,殆非所谓“畏圣人之言”者矣。
dǒng wén qīng huái gǎi dà xué" zhī zhǐ ér hòu yǒu dìng" èr jié yú" zǐ yuē tīng sòng, wú yóu rén yě" zhī shàng, yǐ wéi chuán zhī sì zhāng, shì" gé wù zhì hé", ér chuán zhǐ yú jiǔ zhāng, zé dà xué zhī wén yuán wú suǒ quē, qí shuō kě cóng.
董文清槐改《大学》“知止而后有定”二节于“子曰听讼,吾犹人也”之上,以为传之四章,释“格物致和”,而传止于九章,则《大学》之文元无所阙,其说可从。
fèng xiáng yuán kǎi wèi:" wén yán yǒu cuò rù xì cí zhě' míng hè zài yīn' yǐ xià qī jié, zì' tiān yòu zhī' yī jié,' chōng chōng wǎng lái' yǐ xià shí yī jié, cǐ shí jiǔ jié jiē wén yán yě, jí' kàng lóng yǒu huǐ' yī jié zhī zhòng jiàn, kě yǐ míng zhī yǐ." suì qǔ cǐ shí bā jié shǔ yú" tiān xuán ér dì huáng" zhī hòu, yú yì yì tōng. rán gǔ rén zhī wén, biàn huà bù jū, kuàng liù jīng chū zì shèng rén, chuán zhī xiān gǔ, fēi hòu rén suǒ gǎn shàn yì yě.
凤翔袁楷谓:“《文言》有错入《系辞》者‘鸣鹤在阴’已下七节,自‘天佑之’一节,‘憧憧往来’已下十一节,此十九节皆《文言》也,即‘亢龙有悔’一节之重见,可以明之矣。”遂取此十八节属于“天玄而地黄”之后,于义亦通。然古人之文,变化不拘,况《六经》出自圣人,传之先古,非后人所敢擅议也。