ér mèng zǐ: wàng dào ér wèi zhī jiàn. jí zhù: ér dú wèi rú, gǔ zì tōng yòng. zhū zǐ dá mén rén, yǐn shī: chuí dài ér lì, chūn qiū: xīng yǔn rú yǔ wèi zhèng. jīn kǎo zhī, yòu dé èr shí yú shì. yì: jūn zǐ yǐ lì zhòng yòng huì ér míng. yú fān jiě: ér, rú yě. shū gù mìng: qí néng ér luàn sì fāng. chuán shì wèi rú. mèng zǐ: jiǔ yī ér zhù. zhào qí jiě: ér, rú yě.
○而《孟子》:「望道而未之見。」集註:「『而』讀為『如』,古字通用。」朱子答門人,引《詩》:「垂帶而厲」,《春秋》:「星隕如雨」為證。今考之,又得二十餘事。《易》:「君子以蒞眾用晦而明。」虞翻解:「而,如也。」《書·顧命》:「其能而亂四方。」傳釋為「如」。《孟子》:「九一而助。」趙岐解:「而,如也。」
zuǒ chuán yǐn qī nián: shà rú wàng. fú qián yuē: rú, ér yě. xī èr shí liù nián: shì rú xuán qìng. zhù: rú, ér yě, zhāo sì nián: niú wèi shū sūn, jiàn zhòng ér hé? zhù: ér hé, rú hé. shǐ jì jiǎ shēng chuán: huà biàn ér shàn. wéi zhāo yuē: ér, rú yě, rú chán zhī tuì huà yě. zhàn guó cè: wēi wáng bù yīng ér cǐ zhě sān. hán fēi zi: sì gōng zhī zhī, gù ér jià lù. lǚ shì chūn qiū: jìng guō jūn xuàn ér yuē: bù kě. yòu yuē: ér gù xián zhě yě, yòng zhī wèi wǎn yě. xún zǐ: hēi miǎn rán ér léi jī zhī, rú qiáng yàn zhī.
《左傳·隱七年》:「歃如忘。」服虔曰:「如,而也。」《僖二十六年》:「室如懸罄。」註:「如,而也,」《昭四年》:「牛謂叔孫,見仲而何?」註:「而何,如何。」《史記·賈生傳》:「化變而嬗。」韋昭曰:「而,如也,如蟬之蛻化也。」《戰國策》:「威王不應而此者三。」《韓非子》:「嗣公知之,故而駕鹿。」《呂氏春秋》:「靜郭君炫而曰:不可。」又曰:「而固賢者也,用之未晚也。」《荀子》:「〈黑黽〉然而雷擊之,如牆厭之。」
shuō yuàn: yuè zhū fā yuē: yì ér ān zhī, yuàn jiǎ guàn yǐ jiàn yì rú bù ān, yuàn wú biàn guó sú. yòu yuē: ér yǒu yòng wǒ zhě, wú qí wèi dōng zhōu hū? xīn xù yǐn zōu yáng shū: bái tóu ér xīn, qīng gài ér gù. hòu hàn dū yóu bān bēi: róu yuǎn ér ěr. jiē dāng zuò rú. zhàn guó cè: zhāo xī xù yuē: qǐng ér bù dé, yǒu shuō sè, fēi gù rú hé yě? cī yuē: shì fēi fǎn rú hé yě? dà dài lǐ: shǐ yǒu sī rì shěng rú shí kǎo zhī. yòu yuē: rán rú yuē lǐ yún lǐ yún. yòu yuē: ān rú yì, lè ér zhàn. yòu yuē: bù shǎng bù fá, rú mín xián jǐn lì. yòu yuē: zhī yī ér bù kě yǐ jiě yě. chūn qiū fán lù: shī qí shí ér chéng zhī, fǎ qí mìng rú xún zhī. huái nán zǐ: cháng yī hā shuǐ rú gān kǔ zhī yǐ. hàn lè fǔ: ài rú zhāng hòu. hàn jì yīn tài shǒu mèng yù xiū yáo miào bēi: wú wèi rú zhì, gāo rú bù wēi, mǎn rú bù yì, tài wèi liú kuān bēi: qù biān fǔ, rú huò qí qíng fú yòng xíng, rú mǐ qí jiān. guō fǔ bēi: qí shǎo yě, xiào yǒu ér yuè xué qí zhǎng yě, kuān shū rú hào shī. yì wáng bì zhù: gé ér dà hēng yǐ zhèng, fēi dāng rú hé? jiē dāng zuò ér. hàn shū dì lǐ zhì: liáo xī jùn, féi rú, mǎng yuē féi ér. zuǒ chuán xiāng shí èr nián: fū fù suǒ shēng ruò ér rén. zhù yún: ruò rú rén. shuō wén: xū cóng yǔ, ér shēng. gài jí dú ér wèi rú yě. táng rén shī duō yòng ér jīn, yì zuò rú jīn. jīn jiāng xī rén yán rú hé yì yuē ér hé.
《說苑》:「越諸發曰:意而安之,願假冠以見;意如不安,願無變國俗。」又曰:「而有用我者,吾其為東周乎?」《新序》引鄒陽書:「白頭而新,傾蓋而故。」後漢《督郵斑碑》:「柔遠而邇。」皆當作「如」。《戰國策》:「昭奚恤曰:請而不得,有說色,非故如何也?』疵曰:『是非反如何也?』」《大戴禮》:「使有司日省如時考之。」又曰:「然如曰《禮》雲《禮》雲。」又曰:「安如易,樂而湛。」又曰:「不賞不罰,如民咸盡力。」又曰:「知一而不可以解也。」《春秋繁露》:「施其時而成之,法其命如循之。」《淮南子》:「嘗一哈水如甘苦知矣。」《漢樂府》:「艾如張後。」漢《濟陰太守孟郁修堯廟碑》:「無為如治,高如不危,滿如不溢,」《太尉劉寬碑》:「去鞭拊,如獲其情;弗用刑,如弭其奸。」《郭輔碑》:「其少也,孝友而悅學;其長也,寬舒如好施。」《易》王弼註:「革而大亨以正,非當如何?」皆當作「而」。《漢書·地理志》:「遼西郡,肥如,莽曰肥而。」《左傳·襄十二年》:「夫婦所生若而人。」注云:「若如人。」《說文》:「需從雨,而聲。」蓋即讀「而」為「如」也。唐人詩多用「而今」,亦作「如今」。今江西人言如何亦曰「而何」。
zhōu lǐ: lǚ shī ér yòng zhī yǐ zhì jì zhù: ér dú wèi ruò, shēng zhī wù yě. lù dé míng yīn yì yún: ér yīn ruò. yí lǐ xiāng yú jiǔ lǐ: gōng rú dài fū rù zhù: rú dú wèi ruò.
《周禮》:「旅師而用之以質劑」註:「『而』讀為『若』,聲之誤也。」陸德明音義云:「『而』音『若』。」《儀禮·鄉餘酒禮》:「公如大夫入」註:「『如』讀為『若』。」
nài hé nài hé èr zì, shǐ yú wǔ zǐ zhī gē: wèi rén shàng zhě, nài hé bù jìng! zuǒ chuán: hé yú fù jí, nài hé. qū lǐ yuē: guó jūn qù qí guó, zhǐ zhī yuē: nài hé qù shè jì yě! dài fū yuē: nài hé qù zōng miào yě! shì yuē: nài hé qù fén mù yě! chǔ cí jiǔ gē dà sī mìng: chóu rén xī nài hé! jiǔ biàn: jūn bù zhī xī kě nài hé! cǐ nài hé èr zì zhī zǔ. zuǒ chuán huá yuán zhī gē yuē: niú zé yǒu pí, xī shàng duō, qì jiǎ zé nà! zhí yán zhī yuē nà, zhǎng yán zhī yuē nài hé, yī yě. yòu shū: rú wǔ qì, zhèng kāng chéng dú rú wèi nǎi gè fǎn. lùn yǔ: wú mò rú zhī hé yě yǐ yǐ, yīn yì yǔ nài tóng.
○奈何「奈何」二字,始於《五子之歌》:「為人上者,奈何不敬!」《左傳》:「河魚腹疾,奈何。」《曲禮》曰:「國君去其國,止之曰:『奈何去社稷也!』大夫曰:『奈何去宗廟也!』士曰:『奈何去墳墓也!』」《楚辭·九歌·大司命》:「愁人兮奈何!」《九辯》:「君不知兮可奈何!」此「奈何」二字之祖。《左傳》華元之歌曰:「牛則有皮,犀尚多,棄甲則那!」直言之曰「那」,長言之曰「奈何」,一也。又《書》:「如五器」,鄭康成讀「如」為乃個反。《論語》:「吾末如之何也已矣,」音亦與「奈」同。
liù cháo rén duō shū nài wèi nà. sān guó zhì zhù wén qīn yǔ guō huái shū yuē: suǒ xiàng quán shèng, yào nà hòu wú jì hé! sòng shū liú jìng xuān chuán: láo zhī yuē: píng yuán zhī hòu, lìng wǒ nà biāo qí hé! táng rén shī duō yǐ wú nài wèi wú nà.
六朝人多書「奈」為「那」。《三國志》注文欽《與郭淮書》曰:「所向全勝,要那後無繼何!」《宋書·劉敬宣傳》:「牢之曰:「平元之後,令我那驃騎何!」唐人詩多以「無奈」為「無那」。
yǔ jí gōng yáng chuán yǐn yuán nián: mǔ yù lì zhī, yǐ shā zhī, rú wù yǔ ér yǐ yǐ. zhù: rú jí bù rú, qí rén yǔ yě. àn cǐ bù bì qí rén yǔ. zuǒ chuán xī èr shí èr nián: sòng zǐ yú yuē: ruò shòu zhòng shāng, zé rú wù shāng. shòu qí èr máo, zé rú fú yān. chéng èr nián: wèi sūn liáng fū yuē: ruò zhī bù néng, zé rú wú chū. zhāo shí sān nián: cài cháo wú yuē: èr sān zi ruò néng sǐ wáng, zé rú wéi zhī, yǐ dài suǒ jì. ruò qiú ān dìng, zé rú yǔ zhī, yǐ jì suǒ yù. èr shí yī nián: sòng huá duō liáo yuē: jūn ruò shòu sī mǎ, zé rú wáng. dìng wǔ nián: chǔ yú xī yuē: bù néng rú cí. bā nián: wèi wáng sūn jiǎ yuē: rán zé rú pàn zhī. hàn shū dí yì chuán: yì yuē: yù lìng dū wèi zì sòng, zé rú wù shōu xié. zuǒ chuán zhèng yì yuē: gǔ rén yǔ rán, yóu bù gǎn zhī yán gǎn yě.
○語急《公羊傳·隱元年》:「母欲立之,已殺之,如勿與而已矣。」註:「『如』即『不如』,齊人語也。」按此不必齊人語。《左傳·僖二十二年》:「宋子魚曰:『若受重傷,則如勿傷。受其二毛,則如服焉。』」《成二年》:「衛孫良夫曰:『若知不能,則如無出。』」《昭十三年》:「蔡朝吳曰:『二三子若能死亡,則如違之,以待所濟。若求安定,則如與之,以濟所欲。』」《二十一年》:「宋華多僚曰:『君若受司馬,則如亡。』」《定五年》:「楚於西曰:『不能如辭。』」《八年》:「衛王孫賈曰:『然則如叛之。』」《漢書·翟義傳》:「義曰:『欲令都尉自送,則如勿收邪。』」《左傳》正義曰:「古人語然,猶『不敢』之言『敢』也。」
gǔ rén duō yǐ yǔ jí ér shěng qí wén zhě. shī: yì bù yí yì. jì xià shěng yī hū zì. shū: fú shèn jué dé, suī wǔ kě zhuī. kě shàng shěng yī bù zì. wǒ shēng bù yǒu mìng zài tiān. bù shàng shěng yī qǐ zì. zài jīn ěr ān bǎi xìng, hé zé fēi rén? hé jìng fēi xíng? hé dù fēi jí? rén xià xíng xià jí xià gè shěng yī hū zì. mèng zǐ: suī hè kuān bó, wú bù zhuì yān. bù shàng shěng yī qǐ zì. lǐ jì: yòu zhuàng xiào dì, qí dié hǎo lǐ, bù cóng liú sú, xiū shēn yǐ qí sǐ zhě, bù zài cǐ wèi yě. hǎo xué bù juàn, hǎo lǐ bù biàn, mào qī chēng dào bù luàn zhě, bù zài cǐ wèi yě. yòu shàng hǎo shàng gè shěng yī fēi zì.
古人多以語急而省其文者。《詩》:「亦不夷懌。」「悸」下省一「乎」字。《書》:「弗慎厥德,雖侮可追。」「可」上省一「不」字。「我生不有命在天。」「不」上省一「豈」字。「在今爾安百姓,何擇非人?何敬非刑?何度非及?」「人」下「刑」下「及」下各省一「乎」字。《孟子》:「雖褐寬博,吾不惴焉。」「不」上省一「豈」字。《禮記》:「幼壯孝弟,耆耋好禮,不從流俗,修身以俟死者,不在此位也。好學不倦,好禮不變,旄期稱道不亂者,不在此位也。」「幼」上「好」上各省一「非」字。
gōng yáng chuán yǐn gōng qī nián mǔ dì chēng dì, mǔ xiōng chēng xiōng. zhù: mǔ dì, tóng mǔ dì. mǔ xiōng, tóng mǔ xiōng. bù yán tóng mǔ, yán mǔ dì zhě, ruò wèi bù rú yán rú yǐ, qí rén yǔ yě.
《公羊傳·隱公七年》;「母弟稱弟,母兄稱兄。」註:「母弟,同母弟。母兄,同母兄。不言同母,言母弟者,若謂『不如』言『如』矣,齊人語也。」
suì tiān zhī xíng wèi zhī suì. shū yǐ rùn yuè dìng sì shí chéng suì. suì èr yuè, dōng xún shòu shì yě. rén zhī xíng wèi zhī nián. shū: wéi lǚ mìng wáng, xiǎng guó bǎi nián. zuǒ chuán: jì pò yuē: wǒ èr shí wǔ nián yǐ. jiàng xiàn rén yǒu yǔ yí nián, shǐ zhī nián. shī kuàng yuē: qī shí sān nián yǐ. yú shì zhāo gōng shí jiǔ nián yǐ. shǐ jì: gài dà gōng zhī zú bǎi yǒu yú nián shì yě. jīn rén duō wèi nián wèi suì. zhōu lǐ: tài shǐ zhù: zhōng shù yuē suì. shuò shù yuē nián. zì jīn nián dōng zhì zhì míng nián dōng zhì, suì yě. zì jīn nián zhēng yuè shuò zhì míng nián zhēng yuè shuò, nián yě.
○歲天之行謂之歲。《書》以閏月定四時成歲。「歲二月,東巡狩」是也。人之行謂之年。《書》:「維呂命王,享國百年。」《左傳》:「季魄曰:『我二十五年矣。」「絳縣人有與疑年,使之年。師曠曰:『七十三年矣。』」「於是昭公十九年矣。」《史記》:「蓋大公之卒百有餘年」是也。今人多謂年為歲。《周禮》:「太史」註:「中數曰歲。朔數曰年。自今年冬至至明年冬至,歲也。自今年正月朔至明年正月朔,年也。」
gǔ rén dàn yuē nián jǐ hé, bù yán suì yě, zì tài shǐ gōng shǐ biàn zhī. qín shǐ huáng běn jì yuē: nián shí sān suì.
古人但曰年幾何,不言歲也,自太史公始變之。《秦始皇本紀》曰:「年十三歲。」
jīn rén yǐ suì chū zhī rì ér zēng nián, gǔ rén yǐ suì jǐn zhī rì ér hòu zēng zhī. shǐ jì cāng gōng chuán: chén yì nián jǐn sān nián. nián sān shí jiǔ suì yě.
今人以歲初之日而增年,古人以歲盡之日而後增之。《史記·倉公傳》:「臣意年盡三年。」年三十九歲也。
yuè bàn jīn rén wèi shí wǔ wèi yuè bàn, gài gǔ jīng yǐ yǒu zhī. yí lǐ shì sàng lǐ: yuè bàn bù yīn diàn. lǐ jì jì yì: shuò yuè yuè bàn, jūn xún shēng. zhōu lǐ dà sī lè: wáng dà shí sān yòu. zhù: dà shí, shuò yuè yuè bàn, yǐ lè yòu shí shí yě. jìn wēn jiào yǔ táo kǎn shū: kè hòu yuè bàn dà jǔ. rán yì yǒu yǐ shàng xià xián wèi yuè bàn zhě. liú xī shì míng: xián, yuè bàn zhī míng yě. qí xíng yī páng qū, yī páng zhí, ruò zhāng gōng shī xián yě. wàng, yuè mǎn zhī míng yě. yuè dà shí liù bǐ xiǎo shí wǔ rì, rì zài dōng, yuè zài xī, yáo xiāng wàng yě. shì zé suǒ wèi yuè bàn zhě xián yě, lǐ jīng zhī suǒ wèi yuè bàn zhě wàng yě. xián yuē bàn, yǐ yuè tǐ ér yán zhī yě wàng yuē bàn, yǐ rì shù ér yán zhī yě.
○月半今人謂十五為月半,蓋古經已有之。《儀禮·士喪禮》:「月半不殷奠。」《禮記·祭義》:「朔月月半,君巡牲。」《周禮·大司樂》:「王大食三侑。」註:「大食,朔月月半,以樂侑食時也。」晉溫嶠與陶侃書:「克後月半大舉。」然亦有以上下弦為月半者。劉熙《釋名》:「弦,月半之名也。其形一旁曲,一旁直,若張弓施弦也。望,月滿之名也。月大十六比小十五日,日在東,月在西,遙相望也。」是則所謂月半者弦也,《禮經》之所謂月半者望也。弦曰半,以月體而言之也;望曰半,以日數而言之也。
sì wú cái lǎo yùn bǔ: gǔ yǐ wǔ zhī sì yì wèi rú yǐ yǐ zhī yǐ. hàn lǜ lì zhì: zhèn měi yú chén, yǐ shèng yú sì, shǐ jì: sì zhě, yán yáng qì zhī yǐ jǐn yě. zhèng xuán mèng kǒng zǐ gào zhī yuē: qǐ qǐ, jīn nián suì zài chén, míng nián suì zài sì. yú àn gǔ rén dú sì wèi yǐ zhī zhèng bù zhǐ cǐ. huái nán zǐ: dòu zhǐ sì, sì zé shēng, yǐ dìng yě. shuō wén: sì, yǐ yě. sì yuè yáng qì yǐ chū, yīn qì yǐ cáng, wàn wù jiàn chéng wén zhāng, gù yǐ wèi shé, xiàng xíng. shì míng: sì, yǐ yě. yáng qì bì bù yǐ yě. shī: shì xù sì zǔ. jiān yún: shì dú rú sì wǔ zhī sì. sì xù sì zǔ zhě, wèi yǐ chéng qí gōng miào yě. wǔ jīng wén zì: qǐ cóng zhǎng sì zhī sì. bái hǔ tōng: tài yáng jiàn yú sì, sì zhě, wù bì qǐ. jìn shū lè zhì: sì yuè zhī chén wèi zhī sì, sì zhě, qǐ yě, wù zhì cǐ shí bì jǐn ér qǐ yě. shī. jiāng yǒu sì yì dú wèi yǐ, shì míng: shuǐ jué fù rén wèi sì, sì, yǐ yě. rú chū yǒu suǒ wèi, bì yǐ fù hái ér rù yě. yǐ xiǎng yǐ sì yì dú wèi yǐ, shuō wén: jì wú yǐ yě. cóng shì, sì shēng. gōng yáng chuán hé xiū zhù: yán sì zhě, wú yǐ zhǎng jiǔ zhī cí. shì míng: shāng yuē sì. sì, yǐ yě, xīn qì shēng, gù qì yǐ yě. jīn rén yǐ chén sì zhī sì dú wèi shì yīn. sòng máo huǎng yuē: yáng qì shēng yú zi, zhōng yú sì. sì zhě, zhōng yǐ yě, xiàng yáng qì jì jí huí fù zhī xíng. gù yòu wèi zhōng sì zhī yì. jīn sú yǐ yǒu gōu wèi zhōng yǐ zhī yǐ, wú gōu wèi chén sì zhī sì, shì wèi zhī zì yì yě. jì chūn sān yuè, chén wèi jiàn, sì wèi chú, gù yòng sān yuè shàng sì bá chú bù xiáng. gǔ rén wèi bìng yù wèi yǐ yì cǐ yì yě.
○巳吳才老《韻補》:「古『已午』之『巳』亦謂如『已矣』之『已』。」《漢律·歷志》:「振美於辰,已盛於巳,」《史記》:「巳者,言陽氣之已盡也。」鄭玄夢孔子告之曰:「起起,今年歲在辰,明年歲在巳。」愚按古人讀「巳」為「矣」之證不止此。《淮南子》:「斗指巳,巳則生,已定也。」《說文》:「巳,已也。四月陽氣已出,陰氣已藏,萬物見成文章,故已為蛇,象形。」《釋名》:「巳,已也。陽氣畢布已也。」《詩》:「似續姒祖。」箋云:「似讀如『巳午』之『巳』。巳續姒祖者,謂已成其宮廟也。」《五經文字》:「起從長巳之巳。」《白虎通》:「太陽見於巳,巳者,物必起。」《晉書·樂志》:「四月之辰謂之巳,巳者,起也,物至此時畢盡而起也。」《詩。江有汜》亦讀為「矣」,《釋名》:「水決復人為汜,汜,已也。如出有所為,畢已復還而入也。」「以享以祀」亦讀為『矣』,《說文》:「祭無已也。從示,巳聲。」《公羊傳》何休註:「言祀者,無已長久之辭。」《釋名》:「商曰祀。祀,已也,新氣升,故氣已也。」今人以「辰巳」之「巳」讀為士音。宋毛晃曰:「陽氣升於子,終於巳。巳者,終已也,象陽氣既極回復之形。」故又為「終巳」之義。今俗以有鈎為「終已」之「已」,無鈎為「辰巳」之「巳」,是未知字義也。季春三月,辰為建,巳為除,故用三月上巳拔除不祥。古人謂病癒為已亦此意也。
wù jǐ zhī, jǐ, zhuàn zuò jǐ. chén sì zhī sì, zhuàn zuò 1234, xiàng shé xíng. lì shū zé hùn ér xiāng lèi, zhǐ yǐ zhí bǐ shàng quē wèi yǐ, shàng mǎn wèi sì.
「戊己」之,「己」,篆作己。「辰巳」之「巳」,篆作[1234],象蛇形。隸書則混而相類,止以直筆上缺為已,上滿為巳。
lǐ jī liáng chuán: gǔ zhě sān bǎi bù wèi lǐ. jīn yǐ sān bǎi liù shí bù wèi lǐ, ér chǐ yòu dà yú gǔ sì zhī yī, jīn zhī liù shí èr lǐ suì dāng gǔ zhī bǎi lǐ. yì liáng chuán: ān qù guó wǔ bǎi lǐ. jīn zì lì chéng zhì lín zī jǐn sān bǎi sān shí lǐ, zuǒ chuán: huáng rén wèi zì yǐng jí wǒ jiǔ bǎi lǐ. jīn zì jiāng líng zhì guāng zhōu jǐn qī bǎi lǐ. zhū zi wèi: wú èr qiān lǐ, bù sān yuè bù zhì. jīn zì sū zhōu zhì zōu xiàn jǐn yī qiān wǔ bǎi lǐ. mèng zǐ: bù yuǎn qiān lǐ ér lái, qiān lǐ ér jiàn wáng, jīn zì zōu zhì qí zhì liáng yì bù guò wǔ liù bǎi lǐ, yòu wèi shùn zú míng tiáo, wén wáng shēng qí zhōu, xiāng qù qiān yǒu yú lǐ. jīn zì ān yì zhì qí shān yì bù guò bā bǎi lǐ. shǐ jì zhāng yí shuō wèi wáng, yán cóng zhèng zhì liáng èr bǎi yú lǐ. jīn zì zhèng zhōu zhì kāi fēng jǐn yī bǎi sì shí lǐ. qī fū rén gē: xiāng lí sān qiān lǐ, dāng shuí shǐ gào rǔ? gòng yǔ shàng shū yán: zì tòng qù jiā sān qiān lǐ. zì jīn láng yá zhì zhǎng ān yì dàn èr qiān yú lǐ, zhào zé èr qiān lǐ ér jìn. shì zé xún zǐ suǒ wèi rì zhōng ér qū bǎi lǐ zhě, bù guò liù shí yú lǐ, ér qiān lǐ zhī mǎ yì rì chí wǔ liù bǎi lǐ ěr.
○里《激梁傳》:「古者三百步為里。」今以三百六十步為里,而尺又大於古四之一,今之六十二里遂當古之百里。《毅梁傳》:「鞍去國五百里。」今自歷城至臨淄僅三百三十里,《左傳》:「黃人謂自郢及我九百里。」今自江陵至光州僅七百里。邾子謂:「吳二千里,不三月不至。」今自蘇州至鄒縣僅一千五百里。《孟子》:「不遠千里而來」,「千里而見王」,今自鄒至齊至梁亦不過五六百里,又謂;「舜卒鳴條,文王生歧周,相去千有餘里。」今自安邑至岐山亦不過八百里。《史記》張儀說魏王,言從鄭至梁二百餘里。今自鄭州至開封僅一百四十里。戚夫人歌:「相離三千里,當誰使告汝?」貢禹上書言:「自痛去家三千里。」自今琅邪至長安亦但二千餘里,趙則二千里而近。是則荀子所謂「日中而趨百里者」,不過六十餘里,而千里之馬亦日馳五六百里耳。
wáng zhì: gǔ zhě bǎi lǐ, dāng jīn bǎi èr shí yī lǐ liù shí bù sì chǐ èr cùn èr fēn. dài wèi rán.
《王制》:「古者百里,當今百二十一里六十步四尺二寸二分。」殆未然。
rèn shuō wén: rèn, shēn bì yī xún bā chǐ. cóng rén, rèn shēng. shū: wèi shān jiǔ rèn. kǒng chuán: bā chǐ yuē rèn. zhèng yì yuē: kǎo gōng jì jiàng rén yǒu quǎn suì gōu xù, jiē guǎng shēn děng. ér huì yún guǎng èr xún, shēn èr rèn, zé huì yì guǎng shēn děng, qiè yǔ xún tóng. gù zhī bā chǐ yuē rèn. wáng sù shèng zhèng lùn jí zhù jiā yǔ, jiē yún bā chǐ rì rèn, yǔ kǒng yì tóng. zhèng xuán yún qī chǐ yuē rèn, yǔ kǒng yì yì. lùn yǔ: fū yú zhī qiáng shù rèn zhù: bāo yún qī chǐ. mèng zǐ: jué jǐng jiǔ rèn. zhù bā chǐ. zhū zǐ nǎi liǎng cóng zhī. dāng yǐ bā chǐ wèi shì. ruò xiǎo ěr yǎ yún sì chǐ, hàn shū yīng shào zhù yún wǔ chǐ liù cùn, zé yì fēi yǐ.
○仞《說文》:「仞,伸臂一尋八尺。從人,刃聲。」《書》:「為山九仞。」孔傳:「八尺曰仞。」正義曰:「《考工記·匠人》有畎、遂、溝、洫,皆廣深等。而澮雲廣二尋,深二仞,則澮亦廣深等,切與尋同。故知八尺曰仞。」王肅《聖證論》及注《家語》,皆雲「八尺日仞」,與孔義同。鄭玄雲「七尺曰仞」,與孔義異。《論語》:「夫於之牆數仞」註:「包雲七尺。」《孟子》:「掘井九軔。」注「八尺」。朱子乃兩從之。當以八尺為是。若《小爾雅》雲「四尺」,《漢書》應劭注云「五尺六寸」,則益非矣。
bù shū rén sǐ wèi zhī bù shū, lǐ jì: rú hé bù shū shì yě. shēng lí yì wèi zhī bù shū, shī zhōng gǔ yǒu cao tuī: yù rén zhī bù shū yǐ shì yě. shī dé yì wèi zhī bù shū, shī jūn zǐ xié lǎo: zi zhī bù shū, yún rú zhī hé shì yě. guó wáng yì wèi zhī bù shū, yì zhōu shū: wáng nǎi shēng fén zhī fù, yǐ wàng shāng yì, yuē: wū hū! bù shū!? shì yě.
○不淑人死謂之「不淑」,《禮記》:「如何不淑」是也。生離亦謂之「不淑」,《詩·中谷有{艹推}》:「遇人之不淑矣」是也。失德亦謂之「不淑」,《詩·君子偕老》:「子之不淑,雲如之何」是也。國亡亦謂之「不淑」,《逸周書》:「王乃升汾之阜,以望商邑,曰:嗚呼!不淑!?是也。
bù diào gǔ rén yán bù diào zhě, yóu yuē bù rén. zuǒ chuán chéng shí sān nián: mù wèi bù diào. xiāng shí sān nián: jūn zǐ yǐ wú wèi bù diào. shí sì nián: yǒu jūn bù diào. zhāo qī nián: xiōng dì zhī bù mù, yú shì hū bù diào. èr shí liù nián: shuài qún bù diào zhī rén yǐ xíng luàn yú wáng shì. jiē shì bù rén zhī yì. xiāng èr shí sān nián: gǎn gào bù diào jí shī zhī bù diào hào tiān, bù diào bù xiáng, shū zhī fú diào, tiān jiàng sàng yú yīn, zé yǐ wèi āi mǐn zhī cí, dù shì zhù jiē yǐ wèi bù xiāng diào xù ér yú qún bù diào zhī rén zé yuē: diào, zhì yě. yú yì bù tōng. wéi chéng qī nián: zhōng guó bù zhèn lǚ, mán yí rù fá, ér mò zhī huò xù, wú diào zhě yě fū! nǎi dāng wèi dà guó wú xù lín zhī yì ěr.
○不弔古人言不吊者,猶曰不仁。《左傳·成十三年》:「穆為不吊。」《襄十三年》:「君子以吳為不吊。」《十四年》:「有君不吊。」《昭七年》:「兄弟之不睦,於是乎不吊。」《二十六年》:「帥群不吊之人以行亂於王室。」皆是不仁之意。《襄二十三年》:「敢告不吊」及《詩》之「不吊昊天」,「不吊不祥」,《書》之「弗吊,天降喪於殷」,則以為哀閔之辭,杜氏注皆以為「不相弔恤」;而於「群不吊之人」則曰:「吊,至也。」於義不通。惟《成七年》:「中國不振旅,蠻夷入伐,而莫之或恤,無吊者也夫!」乃當謂大國無恤鄰之義耳。
wáng wáng yǒu sān yì. yǒu yǐ sǐ ér míng zhī, zhōng yōng: shì wáng rú shì cún shì yě. yǒu yǐ chū bēn yú wài ér míng zhī, jìn gōng zǐ chēng wáng rén shì yě. yǒu dàn yǐ bù zài ér míng zhī, shī: yǔ měi wáng cǐ, lùn yǔ: kǒng zǐ shí qí wáng yě, ér wǎng bài zhī shì yě. hàn shū yuán àng chuán: bù yǐ zài wáng wèi cí.
○亡亡有三義。有以死而名之,《中庸》:「事亡如事存」是也。有以出奔於外而名之,晉公子稱「亡人」是也。有但以不在而名之,《詩》:「予美亡此」,《論語》:「孔子時其亡也,而往拜之」是也。《漢書·袁盎傳》:「不以在亡為辭。」
gān méi shǐ jì kù lì chuán: zhāng tāng shǐ wèi xiǎo lì gān méi. xú guǎng yuē: gān méi, suí shì shěn fú yě. fú qián yuē: gān méi, shè chéng bài yě. rú chún yuē: yù jū wù yǐ dài zhī, dé lì wèi gān, shī lì wèi méi, sān guó zhì fù gǔ chuán: qǐ gǎn jì mìng hóng liú, yǐ jiǎo gān méi, péi sōng zhī zhù: yǒu suǒ jiǎo shè, bù jì gān zào zhī yǔ shěn méi ér wèi zhī yě. jìn shū pān yuè chuán: qí mǔ shù qiào zhī yuē: ěr dāng zhī zú, ér gān méi bù yǐ hū! zhāng jùn chuán: duì shì liú qìng jiàn yuē: bà wáng bù yǐ xǐ nù xìng shī, bù yǐ gān méi qǔ shèng. lú xún chuán: zǐ fū xú dào fù sù yǒu dǎn jué, zhī liú yù yǐ hái, yù gān méi yī zhàn. wèi shū sòng wéi chuán: wéi jiàn chǒng shì rì lóng, biàn zhì gān méi. běi shǐ wáng shào chuán zàn: wèi hé shuò qīng liú, ér gān méi róng lì. liáng shū zhǐ zú chuán xù: qí jìn yě guāng chǒng yí yì, gù yú fū zhī suǒ gān méi. jìn pí wǔ gē míng jūn piān: mèi sǐ shè gān méi, jué lù zé miè zú, bào piáo zi: wàng fà fū zhī míng jiè, xún gān méi yú nán jì.
○乾沒《史記·酷吏傳》:「張湯始為小吏乾沒。」徐廣曰:「乾沒,隨勢沈浮也。」服虔曰:「乾沒,射成敗也。」如淳曰:「豫居物以待之,得利為乾,失利為沒,」《三國志·傅嘏傳》:「豈敢寄命洪流,以徼乾沒,」裴松之註:「有所徼射,不計乾燥之與沈沒而為之也。」《晉書·潘岳傳》:「其母數誚之曰:『爾當知足,而乾沒不已乎!』」《張駿傳》:「隊事劉慶諫曰:『霸王不以喜怒興師,不以乾沒取勝。』」《盧循傳》:「姊夫徐道覆素有膽決,知劉裕已還,欲乾沒一戰。」《魏書·宋維傳》:「維見寵勢日隆,便至乾沒。」《北史·王劭傳》贊:「為河朔清流,而乾沒榮利。」《梁書·止足傳》序:「其進也光寵夷易,故愚夫之所乾沒。」晉《鼙舞歌·明君篇》:「昧死射乾沒,覺露則滅族,」《抱朴子》:「忘髮膚之明戒,尋乾沒於難冀。」
gān méi dà dǐ shì jiǎo xìng qǔ lì zhī yì. shǐ jì chūn shēn jūn chuán: méi lì yú qián ér yì huàn yú hòu yě. jí cǐ yì.
乾沒大抵是徼幸取利之意。《史記·春申君傳》:「沒利於前而易患於後也。」即此意。
chún yí lǐ zhù: yǐ bái zào zī yuē rǔ, gù lǎo zi wèi yáng zhū yuē: dà bái ruò rǔ.
○唇《儀禮》註:「以白造緇曰辱,」故老子謂楊朱曰:「大白若辱。」
jiān guǎng yùn: jiān, gǔ yán qiè. sī yě, zhà yě. yì zuò jiān. jīn běn wù jiān zuò jiān, fēi yě, jiān yīn gàn, fàn yě, zuǒ shì xī gōng qī nián chuán yuē: jūn yǐ lǐ yǔ xìn shǔ zhū hóu, ér yǐ jiān zhōng zhī. yuē: zi fù bù jiān zhī wèi lǐ. yī chuán zhī zhōng èr zì gè chū, ér yì bù tóng. shì míng: jiān, jiān yě, yán jiān zhèng fǎ yě. yǐ jiān shì jiān, qí wèi liǎng zì shěn yǐ. yòu jiān zì yì kě xùn wèi gàn lù zhī gàn, hàn shū, jīng yàn wú chuán: qí rén tián shēng yǐ huà jiān zé. shǐ jì zuò gàn, rán zé jiān dàn yǔ gàn tōng yòng, ér bù kě yǐ wèi jiān yě. hòu rén yú àn dú wén yí zhōng yǐ jiān zì huà duō, shěng zuò jiān zì, cǐ rú fán zhī wèi fán, chōng zhī wèi chōng, yì zhī wèi rì, tái zhī wèi tái, jiē jiè yòng zhī zì.
○奸《廣韻》:「奸,古顏切。私也,詐也。亦作奸。」今本誤「奸」作「奸」,非也,奸音干,犯也,《左氏·僖公七年》傳曰:「君以禮與信屬諸侯,而以奸終之。」曰:「子父不奸之謂禮。」一傳之中二字各出,而義不同。《釋名》:「奸,奸也,言奸正法也。」以「奸」釋「奸」,其為兩字審矣。又奸字亦可訓為「干祿」之干,《漢書,荊燕吳傳》:「齊人田生以畫奸澤。」《史記》作「干」,然則「奸」但與「干」通用,而不可以為「奸」也。後人於案牘文移中以「奸」字畫多,省作「奸」字,此如「繁」之為「煩」,「沖」之為「沖」,「『驛」之為「馹」,「台」之為「台」,皆借用之字。
é é zì gǔ zuò yán wèi, wěi zì gǔ yì yīn é. shī xiǎo yǎ: mín zhī é yán. jiān yún: wěi yě, xiǎo rén hǎo zhà wěi, wèi jiāo yì zhī yán. ěr yǎ zhù: shì yǐ yāo yán wèi é, tài píng yù lǎn yǐn wǔ wáng zhī shū yào yuē: hūn jǐn shǒu, shēn chá é. tài chāng yuán nián bā yuè, yù shǐ zhāng pō yán: jīng shī jiān guǐ cóng jí, yóu shǒu chéng qún, yǒu wèi zhī bǎ gùn zhě, yǒu wèi zhī é tóu zhě. qǐng jiāng xún chéng gǎi wèi zhōng chà, yī nián yī dài.
○訛「訛」字古作「訁為」,「偽」字古亦音訛。《詩·小雅》:「民之訛言。」箋云:「偽也,小人好詐偽,為交易之言。」《爾雅》註:「世以妖言為訛,」《太平御覽》引武王之《書鑰》曰:「昏謹守,深察訛。」泰昌元年八月,御史張潑言:「京師奸宄叢集,游手成群,有謂之把棍者,有謂之訛頭者。請將巡城改為中差,一年一代。」
shuí hé shī: shì rén jiāo biàn cuī wǒ. hán shī zuò yán cuī, yù piān zuò shuí gōng, dīng huí qiè. zhé yě. liù tāo: lìng wǒ lěi tǔ, shuí hé bù jué? shǐ jì: jiǎ yì guò qín lùn: chén lì bīng ér shuí hé? shuí yán cuī tóng, hé, ā tóng. hàn shū wǔ xíng zhì: zhǔ gōng chē dà shuí zú? zhù: dà shuí, zhǔ wèn fēi cháng zhī rén, yún xìng míng shì shuí hé yě. cǐ jiě wèi dāng. jiāo shì yì lín: dāng nián shào guǎ, dú yǔ gū chù, jī míng quǎn fèi, wú gǎn shuí zhě. shuō yuàn: mín zhī shí jǐ, zé shàng yǔ zhī zhēng, yuē bù rú wú yě. bǎi jǐ zé cī qí guò, qiān jǐ zé shuí ér bù xìn. yáng xióng wèi wèi zhēn: èr shì wàng sù, bài yú wàng yí. yán lè jiǎo sōu, jiù zhě bù shuí.
○誰何《詩》:「室人交遍摧我。」《韓詩》作「訁崔」,《玉篇》作「{誰工}」,丁回切。謫也。《六韜》:「令我壘土,誰何不絕?」《史記》:賈誼《過秦論》:「陳利兵而誰何?」「誰」、「訁崔」同,「何」,「呵」同。《漢書·五行志》:「主公車大誰卒?」註:「大誰,主問非常之人,雲姓名是誰何也。」此解未當。《焦氏易林》:「當年少寡,獨與孤處,雞鳴犬吠,無敢誰者。」《說苑》:「民知十己,則尚與之爭,曰不如吾也。百己則疵其過,千己則誰而不信。」楊雄《衛尉箴》:「二世妄宿,敗於望夷。閻樂矯搜,就者不誰。」
shǐ jì wèi wǎn chuán: suì yú, bù qiào ā wǎn. hàn shū zuò bù shú hé wǎn, nán xiǎo, yí qiào é wèi shuí, shuí yòu zhuǎn wèi shú yě.
《史記·衛綰傳》:「歲余,不譙呵綰。」《漢書》作「不孰何綰」,難曉,疑「譙」訛為「誰」,「誰」又轉為「孰」也。
zhōu lǐ shè rén: bù jìng zhě kē fá zhī. zhù: kē wèi jié wèn zhī. àn cǐ kē yì ā zì.
《周禮·射人》:「不敬者苛罰之。」註:「苛謂詰問之。」按此「苛」亦「呵」字。
xìn dōng guān yú lùn yǐn jìn wǔ dì wáng yòu jūn táo yǐn jū tiē jí xiè xuān chéng chuán wèi: fán yán xìn zhě, jiē wèi shǐ rén. yáng yòng xiū yòu yǐn gǔ lè fǔ: yǒu xìn shù jì shū, wú xìn zhǎng xiāng yì wèi zhèng, liáng shì. rán cǐ yǔ qǐ yú dōng hàn yǐ xià, yáng tài wèi fū rén yuán shì dá cáo gōng biàn fū rén shū yún: zhé fù wǎng xìn. gǔ shī wèi jiāo zhòng qīng qī zuò: zì kě duàn lái xìn, xú xú gèng wèi zhī. wèi dù zhì zèng mǔ qiū jiǎn shī: wén yǒu hán zhòng yào, xìn lái gěi yī wán. yǐ pián rén wèi xìn shǐ jiàn yú cǐ. ruò gǔ rén suǒ wèi xìn zhě, nǎi fú yàn zhī bié míng. mò zǐ: dà jiāng shǐ rén xíng shǒu, cāo xìn fú. shǐ jì cì kè chuán: jīn xíng ér wú xìn, zé qín wèi kě qīn yě. hàn shū shí xiǎn chuán: nǎi shí guī chéng, qǔ yī xìn yǐ wèi yàn. xī yù chuán: xiōng nú shǐ chí dān yú yī xìn dào guó, guó chuán sòng shí. hòu hàn shū qí wǔ wáng chuán: dé sī tú liú gōng yī xìn, yuàn xiān xià. zhōu lǐ zhǎng jié zhù: jié yóu xìn yě, xíng zhě suǒ zhí zhī xìn, cǐ rú jīn rén yán yìn xìn xìn pái zhī xìn, bù dé wèi wèi shǐ rén yě. gù liáng wǔ dì cì dào gài lián zhū yuē: yán mó mò yǐ téng wén, bǐ fēi háo yǐ shū xìn. ér jīn rén suì yǒu shū xìn zhī míng.
○信《東觀餘論》引晉武帝、王右軍、陶隱居帖及《謝宣城傳》謂:「凡言信者,皆謂使人。」楊用修又引《古樂府》:「有信數寄書,無信長相憶」為證,良是。然此語起於東漢以下,楊太尉夫人袁氏《答曹公卞夫人書》云:「輒付往信。」《古詩為焦仲卿妻作》:「自可斷來信,徐徐更謂之。」魏杜摯《贈母丘儉詩》:「聞有韓眾藥,信來給一丸。」以便人為信始見於此。若古人所謂信者,乃符驗之別名。《墨子》:「大將使人行守,操信符。」《史記·刺客傳》:「今行而無信,則秦未可親也。」《漢書·石顯傳》:「乃時歸誠,取一信以為驗。」《西域傳》:「匈奴使持單于一信到國,國傳送食。」《後漢書·齊武王傳》:「得司徒劉公一信,願先下。」《周禮·掌節》註:「節猶信也,」行者所執之信,此如今人言印信、信牌之信,不得謂為使人也。故梁武帝賜到溉《連珠》曰:「研磨墨以騰文,筆飛豪以書信。」而今人遂有書信之名。
chū ěr yǎ: nán zǐ wèi zǐ mèi zhī yú wèi chū. chuán zhōng fán yán chū zhě jiē shì wài shēng. zuǒ shì zhuāng èr shí èr nián: chén lì gōng, cài chū yě. xī qī nián: shēn hóu, shēn chū yě. chéng shí sān nián: kāng gōng, wǒ zhī zì chū.
○出《爾雅》:「男子謂姊妹之於為出。」《傳》中凡言出者皆是外甥。《左氏·莊二十二年》:「陳厲公,蔡出也。」《僖七年》:「申侯,申出也。」《成十三年》:「康公,我之自出。」
xiāng èr shí wǔ nián: wǒ zhōu zhī zì chū. yòu: huán gōng zhī luàn, cài rén yù lì qí chū. èr shí jiǔ nián: jìn píng gōng, qǐ chū yě. sān shí yī nián: jǔ qù jí bēn qí, qí chū yě. zhǎn yú, wú chū yě. zhāo sì nián: xú zi, wú chū yě. gōng yáng wén shí sì nián chuán: jiē, jìn chū yě. jué qiě, qí chū yě. shǐ jì qín běn jì: jìn xiāng gōng zhī dì míng yōng, qín chū yě. hàn shū wǔ xíng zhì: wáng zǐ cháo, chǔ zhī chū yě. ér gōng yáng xiāng wǔ nián chuán: gài jiù chū yě. zé yǐ jiù shēng wèi jiù chū yǐ.
《襄二十五年》:「我周之自出。」又:「桓公之亂,蔡人慾立其出。」《二十九年》:「晉平公,杞出也。」《三十一年》:「莒去疾奔齊,齊出也。展輿,吳出也。」《昭四年》:「徐子,吳出也。」《公羊·文十四年》傳:「接,晉出也。」「玃且,齊出也。」《史記·秦本紀》:「晉襄公之弟名雍,秦出也。」《漢書·五行志》:「王子晁,楚之出也。」而《公羊·襄五年》傳:「蓋舅出也。」則以舅甥為「舅出」矣。
guān guǎ guān zhě, wú qī zhī chēng. dàn yǒu qī ér yú yì zhě, zé yì kě wèi zhī guān. shī: hé cǎo bù xuán, hé rén bù jīn. jīn dú wèi guān shì yě. guǎ zhě, wú fū zhī chēng. dàn yǒu fū ér dú shǒu zhě, zé yì kě wèi zhī guǎ. yuè jué shū: dú fù shān zhě, gōu jiàn jiāng fá wú, xǐ guǎ fù dú shān shàng, yǐ wèi sǐ shì, shì dé zhuān yī. chén lín shī: biān chéng duō jiàn shǎo, nèi shě duō guǎ fù. shì yě. bào zhào xíng lù nán: lái shí wén jūn fù, guī zhōng shuāng jū dú sù yǒu zhēn míng. yì shì cǐ yì.
○鰥寡鰥者,無妻之稱。但有妻而於役者,則亦可謂之鰥。《詩》:「何草不玄,何人不矜。」「矜」讀為「鰥」是也。寡者,無夫之稱。但有夫而獨守者,則亦可謂之寡。《越絕書》:「獨婦山者,勾踐將伐吳,徙寡婦獨山上,以為死士,示得專一。」陳琳詩:「邊城多健少,內舍多寡婦。」是也。鮑照《行路難》:「來時聞君婦,閨中孀居獨宿有貞名。」亦是此義。
fù rén yǐ fū wáng wèi guǎ, fū yì yǐ fù wáng wèi guǎ. zuǒ chuán xiāng èr shí liù nián: qí cuī zhù shēng chéng jí jiāng ér guǎ. xiǎo ěr yǎ yuē: fán wú qī wú fū tōng wèi zhī guǎ. jiāo shì yì lín: jiǔ guān wú ǒu, sī pèi zhī nǚ. qiú qí fēi wàng, zì lìng guǎ chù.
婦人以夫亡為寡,夫亦以婦亡為寡。《左傳·襄二十六年》:「齊崔杼生成及疆而寡。」《小爾雅》曰:「凡無妻無夫通謂之寡。」《焦氏易林》:「久鰥無偶,思配織女。求其非望,自令寡處。」
dīng zhōng táng gāo zǔ wǔ dé liù nián sān yuè: rén shǐ shēng wèi huáng, sì suì wèi xiǎo, shí liù wèi zhōng, èr shí yī wèi dīng, liù shí wèi lǎo. tiān zōng tiān bǎo sān zài shí èr yuè guǐ chǒu, zhào yuē: bǐ zhě chéng tóng zhī suì, jí guà qīng yáo jì guān zhī nián, biàn dāng zhèng yì. mǐn qí láo kǔ, yòng zhěn yú huái. zì jīn yí yǐ shí bā yǐ shàng wèi zhōng nán, èr shí sān yǐ shàng chéng dīng. dù zi měi xīn ān lì shī: fǔ tiē zuó yè xià, cì xuǎn zhōng nán xíng, shì shí bā yǐ shàng jiē fā zhī yě. rán shǐ wén duō yǒu yán dīng zhōng zhě, jǔ dīng zhōng kě yǐ gāi huáng xiǎo yǐ. liáo shǐ yē lǜ xué gǔ chuán: duō zhāng qí zhì, zá dīng huáng, wèi yí bīng. gài zhōng xiǎo jiē zá yòng zhī, ér shǐ wén dài yǐ huáng zì, huáng zhě, sì suì yǐ xià, hé kě zá zhī bīng jiān xié?
○丁中唐高祖武德六年三月:人始生為黃,四歲為小,十六為中,二十一為丁,六十為老。天宗天寶三載十二月癸丑,詔曰:「比者成童之歲,即掛輕徭;既冠之年,便當正役。憫其勞苦,用軫於懷。自今宜以十八已上為中男,二十三已上成丁。」杜子美《新安吏》詩:「府帖昨夜下,次選中男行,」是十八以上皆發之也。然史文多有言「丁中」者,舉丁、中可以該黃、小矣。《遼史·耶律學古傳》:「多張旗幟,雜丁黃,為疑兵。」蓋中小皆雜用之,而史文代以「黃」字,黃者,四歲以下,何可雜之兵間邪?
ā lì shì hàn yáo kēng bēi yīn yún: qí jiān sì shí rén, jiē zì qí míng, ér xì yǐ ā zì, rú liú xìng ā xìng pān jīng ā jīng zhī lèi, bì biān hù mín wèi cháng biǎo qí dé, shū shí zhě yù qí zhěng qí ér qiáng jiā zhī, yóu jīn lǘ xiàng zhī fù yǐ ā qiè qí xìng yě. chéng yáng líng tái bēi yīn yǒu zhǔ lì zhòng dōng ā dōng, yòu yún: wéi zhòng ā dōng nián zài yuán guān, yòu yǒu zhōng zhì. yòu kě jiàn qí nián shào ér wèi yǒu zì. bào piáo zi: chēng héng yóu xǔ xià, zì gōng qīng guó shì yǐ xià, héng chū bù chēng qí guān, jiē míng zhī yún ā mǒu, huò yǐ xìng hū zhī wèi mǒu ér. sān guó zhì lǚ méng chuán zhù: lǔ sù gān méng bèi yuē: fēi fù wú xià ā méng. shì shuō zhù: ruǎn jí wèi wáng hún yuē: yǔ qīng yǔ bù rú yǔ ā róng yǔ. jiē shì qí xiǎo shí zhī chēng yě. fù rén yǐ ā qiè xìng, zé suí dú gū hòu wèi yún zhāo xùn wèi ā yún. táng xiāo shū fēi wèi wǔ hòu wèi ā wǔ. wéi hòu jiàng wèi shù rén, chēng ā wéi. liú cóng jiàn qī péi shì chēng ā péi. wú xiāng qǔ yán yuè nǚ, qí mǔ jiāo shì chēng ā yán ā jiāo shì yě. yì kě yǐ zì chēng qí qīn, jiāo zhòng qīng qī shī: táng shàng qǐ ā mǔ, ā mǔ wèi ā nǚ shì yě. yì kě wèi bù dìng hé rén zhī cí, gǔ shī: dào féng xiāng lǐ rén, jiā zhōng yǒu ā shuí? sān guó zhì páng tǒng chuán: xiān zhǔ wèi yuē: xiàng zhě zhī lùn, ā shuí wèi shī? jìn shū shěn chōng chuán: dūn zuò sè yuē: xiǎo rén ā shuí? shì yě. ā zhě, zhù yǔ zhī cí, gǔ rén yǐ wèi màn yīng shēng, lǎo zi: wéi zhī yǔ ā, xiāng qù jǐ hé? jīn nán rén dú wèi rén shēng, fēi.
○阿《隸釋·漢餚坑碑》陰云:其間四十人,皆字其名,而系以『阿』字,如劉興阿興、潘京阿京之類,必編戶民未嘗表其德,書石者欲其整齊而強加之,猶今閭巷之婦以「阿」挈其姓也。《成陽靈台碑》陰有主吏「仲東阿東」,又云:「惟仲阿東年在元冠,幼有中質。」又可見其年少而未有字。《抱朴子》:「稱衡游許下,自公卿國士以下,衡初不稱其官,皆名之雲阿某,或以姓呼之為某兒。」《三國志·呂蒙傳》註:「魯肅柑蒙背曰:『非復吳下阿蒙。』」《世說》註:「阮籍謂王渾曰:『與卿語不如與阿戎語。』」皆是其小時之稱也。婦人以阿挈姓,則隋獨孤後謂雲昭訓為阿雲。唐蕭淑妃謂武後為阿武。韋後降為庶人,稱阿韋。劉從諫妻裴氏稱阿裴。吳湘娶顏悅女,其母焦氏稱阿顏、阿焦是也。亦可以自稱其親,《焦仲卿妻》詩:「堂上啟阿母」,「阿母謂阿女」是也。亦可為不定何人之辭,《古詩》:「道逢鄉里人,家中有阿誰?」《三國志·龐統傳》:「先主謂曰:『向者之論,阿誰為失?』」《晉書·沈充傳》:「敦作色曰:『小人阿誰?』」是也。阿者,助語之辭,古人以為慢應聲,《老子》:「唯之與阿,相去幾何?」今南人讀為人聲,非。
yāo yī wèi shù zhī běn, gù kě yǐ dà míng zhī, yī nián zhī chēng yuán nián, zhǎng zi zhī chēng yuán zǐ shì yě. yòu wèi shù zhī chū, gù kě yǐ xiǎo míng zhī, tóu zǐ zhī wèi yī wèi yāo shì yě. ěr yǎ: yāo, yòu. zhù yuē: shǐ zi zuì hòu shēng zhě, sú hū wèi yāo tún. gù hòu rén yǒu yāo má gǔ zhī chēng, shuō wén: yāo, xiǎo yě. xiàng zi chū shēng zhī xíng. yòu zì cóng yāo, yì qǔ cǐ yì. hàn shū shí huò zhì: wáng mǎng zuò qián huò liù pǐn: xiǎo qián yāo qián yòu qián, zhōng qián zhuàng qián dà qián. bèi huò wǔ pǐn: dà bèi zhuàng bèi yāo bèi xiǎo bèi jí bù yíng cùn èr fēn zhě. bù huò shí pǐn: dà bù cì bù dì bù zhuàng bù zhōng bù chà bù hòu bù yòu bù yāo bù xiǎo bù. suí shū lǜ lì zhì: fán rì bù quán wèi yú, jī yǐ chéng yú zhě yuē miǎo, dù bù quán wèi fēn, jī yǐ chéng fèn zhě yuē miè. qí yǒu bù chéng miǎo yuē mó, bù chéng miè yuē me. bān biāo wáng mìng lùn: yāo má gǔ shàng bù jí shù zi, cài yōng duǎn rén fù: qí yú yāo. jìn lù jī wén fù: yóu xián yāo ér huī jí, gù suī hé ér bù bēi. guō pú yíng huǒ zàn: yì yì xiāo xíng, chóng zhī wēi yāo. lú chén xī shuài fù: xiǎng shén qì zhī yāo B091, bìng yòng cǐ zì. táng shū yáng yán chuán: lú qǐ mào yāo lòu. sòng shǐ yuè fēi chuán: yáng yāo běn míng yáng tài. tài nián yòu, chǔ rén wèi xiǎo wèi yāo, gù yuē yáng yāo. sú zuò me, fēi.
○幺一為數之本,故可以大名之,一年之稱「元年」,長子之稱「元子」是也。又為數之初,故可以小名之,骰子之謂一為「幺」是也。《爾雅》:「幺,幼。」注曰:「豕子最後生者,俗呼為幺豚。」故後人有「幺〈麻骨〉」之稱,《說文》:「幺,小也。象子初生之形。」「幼」字從「幺」,亦取此義。《漢書·食貨志》:「王莽作錢貨六品:小錢、幺錢、幼錢,中錢、壯錢、大錢。貝貨五品:大貝、壯貝、幺貝、小貝及不盈寸二分者。布貨十品:大布、次布、弟布、壯布、中布、差布、厚布、幼布、幺布、小布。」《隋書·律曆志》:「凡日不全為餘,積以成餘者曰秒,度不全為分,積以成分者曰蔑。其有不成秒曰磨,不成蔑曰麼。」班彪《王命論》:「幺〈麻骨〉尚不及數子,」蔡邕《短人賦》:「其餘幺。」晉陸機《文賦》:「猶弦幺而徽急,故雖和而不悲。」郭璞《螢火贊》:「熠熠宵行,蟲之微幺。」盧諶《蟋蟀賦》:「享神氣之幺[B091],」「並用此字。《唐書·揚炎傳》:「盧杞貌幺陋。」《宋史·岳飛傳》:「楊幺本名楊太。太年幼,楚人謂小為幺,故曰楊幺。」俗作「麼」,非。
yuán yuán zhě, běn yě. běn guān yuē yuán guān, běn jí yuē yuán jí, běn lái yuē yuán lái. táng sòng rén duō cǐ yǔ, hòu rén yǐ yuán zì dài zhī, bù zhī hé jiě. yuán zhě, zài yě. yì: yuán shì, zhōu lǐ mǎ zhì lǐ jì yuè lìng yuán cán, wén wáng shì zǐ: mò yǒu yuán, hàn yuán miào zhī yuán, jiē zuò zài zì jiě. yǔ běn lái zhī yì quán bù xiāng tóng, huò yǐ wèi hóng wǔ zhōng, chén xià yǒu chēng yuán rèn guān zhě, xián yú yuán cháo zhī guān, gù gǎi cǐ zì.
○元元者,本也。本官曰元官,本籍曰元籍,本來曰元來。唐宋人多此語,後人以「原」字代之,不知何解。原者,再也。《易》:「原筮」,《周禮·馬質》、《禮記·月令》「原蠶」,《文王世子》:「末有原」,漢「原廟」之「原」,皆作「再」字解。與「本來」之義全不相同,或以為洪武中,臣下有稱元任官者,嫌於元朝之官,故改此字。
gǔ rén yì yǒu chēng yuán guān zhě. hòu hàn zhāng héng yīng wèn: nǎng zhì rì guān, jīn yòu yuán zhī. zhù: ěr yǎ yuē: yuán, zài yě. héng wèi tài shǐ lìng, qù guān wǔ zài, fù wèi tài shǐ lìng, gù yuē yuán zhī. rán zé yuán guān nǎi zài guān zhī yì yě.
古人亦有稱原官者。後漢張衡應問:「曩滯日官,今又原之。」註:「《爾雅》曰:『原,再也。』衡為太史令,去官五載,復為太史令,故曰原之。」然則「原官」乃再官之義也。
xiě xiě, shuō wén yuē: zhì wù yě. shī: jià yán chū yóu, yǐ xiě wǒ yōu, jì jiàn jūn zǐ, wǒ xīn xiě xī. zhōu lǐ dào rén: yǐ huì xiě shuǐ. yí lǐ tè shēng kuì shí lǐ: zhǔ rén chū, xiě sè yú fáng. lǐ jì qū lǐ: qì zhī gài zhě bù xiě, qí yú jiē xiě, hán fēi zi: wèi líng gōng zhào shī juān ér gào zhī yuē: yǒu gǔ xīn shēng zhě, qí zhuàng shì guǐ shén, zi wèi tīng ér xiě zhī, guó yǔ: wáng mìng gōng yǐ liáng jīn xiě fàn lǐ zhī zhuàng ér cháo lǐ zhī. shǐ jì qín shǐ huáng jì: xiě fàng qí gōng shì, zuò zhī xián yáng běi bǎn shàng. sū qín chuán: sòng wáng wú dào, wèi mù rén yǐ xiě guǎ rén. xīn xù: yè gōng zǐ gāo hǎo lóng, gōu yǐ xiě lóng, záo yǐ xiě lóng, wū shì diāo wén yǐ xiě lóng. zhōu bì jīng: lì yǐ xiě tiān. shàng lín fù: bù xiě. hàn shū jiǎ juān zhī chuán: huái nán wáng dào xiě hǔ fú. jīn rén yǐ shū wèi xiě, gài yǐ cǐ běn chuán yú bǐ běn, yóu zhī yǐ cǐ qì chuán yú bǐ qì yě. shǐ zì tè shēng kuì shí lǐ: zú shì xiě guà. zhù: guà zhě zhǔ huà dì shí yáo, yáo bèi, yǐ fāng xiě zhī. hàn shū yì wén zhì: xiào wǔ zhì xiě shū zhī guān. hé wèn xiàn wáng chuán: cóng mín dé shàn shū, bì wèi hǎo xiě yǔ zhī, liú qí zhēn. lù wēn shū chuán: qǔ zé zhōng pú jié yǐ wèi dié, biān yòng xiě shū. huò guāng chuán: shān yòu zuò xiě mì shū. shī dān chuán: lì sī xiě qí cǎo. huái nán zǐ shuō shān xùn: qiè jiǎn ér xiě fǎ lǜ. kǒng ān guó shàng shū xù: gèng yǐ zhú jiǎn xiě zhī. zhì hòu hàn ér yǒu tú xiě shàn xiě zhī chēng, chuán zhī zhì jīn yǐ.
○寫寫,《說文》曰:「置物也。」《詩》:「駕言出遊,以寫我憂,既見君子,我心寫兮。」《周禮·稻人》:「以澮寫水。」《儀禮·特牲饋食禮》:「主人出,寫嗇於房。」《禮記·曲禮》:「器之溉者不寫,其餘皆寫,」《韓非子》:「衛靈公召師涓而告之曰:『有鼓新聲者,其狀似鬼神,子為聽而寫之,』」《國語》:「王命工以良金寫范蠡之狀而朝禮之。」《史記·秦始皇紀》:「寫放其宮室,作之咸陽北坂上。」《蘇秦傳》:「宋王無道,為木人以寫寡人。」《新序》:「葉公子高好龍,鈎以寫龍,鑿以寫龍,屋室雕文以寫龍。」《周髀經》:「笠以寫天。」《上林賦》:「布寫。」《漢書·賈捐之傳》:「淮南王盜寫虎符。」今人以書為寫,蓋以此本傳於彼本,猶之以此器傳於彼器也。始自《特牲饋食禮》:「卒筮寫卦。」註:「卦者主畫地識爻,爻備,以方寫之。」《漢書·藝文志》:「孝武置寫書之官。」《河問獻王傳》:「從民得善書,必為好寫與之,留其真。」《路溫舒傳》:「取澤中蒲截以為牒,編用寫書。」《霍光傳》:「山又坐寫秘書。」《師丹傳》:「吏私寫其草。」《淮南子·說山訓》:「竊簡而寫法律。」孔安國《尚書序》:「更以竹簡寫之。」至後漢而有圖寫、繕寫之稱,傳之至今矣。
jīn rén wèi mǎ qù ān yuē xiě, huò wù qù zhōu chē yì yuē xiě, yǔ qì zhī gài zhě bù xiě yì tóng. hòu hàn shū huáng fǔ guī chuán: xuán chē wán fēng, xiě zhī quán mén. jìn shū pān yuè chuán: fā xiě ān, jiē yǒu suǒ qì. shuō wén zuò xiè, shě chē jiě mǎ yě. dú ruò rǔ nán: xiě shū zhī xiě.
今人謂馬去鞍曰寫,貨物去舟車亦曰寫,與「器之溉者不寫」義同。《後漢書·皇甫規傳》:「旋車完封,寫之權門。」《晉書·潘岳傳》:「發寫鞍,皆有所憩。」《說文》作「卸」,舍車解馬也。讀若汝南》:「寫書」之「寫」。
xíng lǐ gǔ zhě wèi xíng rén wèi xíng lǐ, yì yuē xíng lǐ. zuǒ chuán xī sān shí nián: xíng lǐ zhī wǎng lái, gòng qí fá kùn. xiāng bā nián: yì bù shǐ yī jiè xíng lǐ gào yú guǎ jūn. jiē zuò lǐ. zhāo shí sān nián: xíng lǐ zhī mìng, wú yuè bù zhì. zuò lǐ. guó yǔ: zhōu zhī zhì guān yǒu zhī yuē: dí guó bīn zhì, guān yǐn yǐ gào, xíng lǐ yǐ jié nì zhī. jiǎ kuí yuē: lǐ, lì yě. xiǎo xíng rén yě. hàn lǐ xī xī lǐ qiáo fǔ fù gé sòng: xíng lǐ zī jiē.
○行李古者謂行人為行李,亦曰「行理」。《左傳·僖三十年》:「行李之往來,共其乏困。」《襄八年》:「亦不使一介行李告於寡君。」皆作「李」。《昭十三年》:「行理之命,無月不至。」作「理」。《國語》:「周之《秩官》有之曰:『敵國賓至,關尹以告,行理以節逆之。」賈逵曰:「理,吏也。小行人也。」漢李翕《析里橋甫阝閣頌》:「行理咨嗟。」
zhì táng shí, wèi guān fǔ dǎo cóng zhī rén yì yuē xíng lǐ. jiù táng shū wēn zào chuán: zuǒ shí yí shū yuán bāo yán: yuán hé zhǎng qìng zhōng, zhōng chéng xíng lǐ bù guò bàn fāng, jīn nǎi yuǎn zhì liǎng fāng, wèi zhī lóng jiē hè dào. chì yuē: xiàn guān zhī zhí, zài zhǐ nìng chù xié, bù zài háng lǐ. qǐ qí bù gǎn chēng lǔ bù, ér bié wèi shì míng xié?
至唐時,謂官府導從之人亦曰行李。《舊唐書·溫造傳》:「左拾遺舒元褒言:『元和、長慶中,中丞行李不過半坊,今乃遠至兩坊,謂之籠街喝道。』敕曰:『憲官之職,在指佞觸邪,不在行李。』」豈其不敢稱鹵簿,而別為是名邪?
hào jīn rén yǐ yīn wèn wèi hào, qǐ zì hòu hàn shū zhāng dé dòu huáng hòu jì: jiā jì fèi huài, shù hū xiāng gōng wèn xī hào. zhù yǐn xuē shì hán shī zhāng jù yuē: hào, è yě. xī hào, yóu yán shàn è yě. liàng yí táng cháo rén dé zuì, biǎn cuàn yuǎn fāng, yù shè gǎi jìn dì, wèi zhī liàng yí. jiù táng shū xuán zōng jì: kāi yuán èr shí nián shí yī yuè gēng wǔ, sì hòu tǔ yú zhuī shàng, dà shè tiān xià, zuǒ jiàng guān liàng yí jìn chù. èr shí qī nián èr yuè jǐ sì, jiā zūn hào, dà shè tiān xià, zuǒ jiàng guān liàng yí jìn chù. liàng yí zì shǐ jiàn yú cǐ. lǐ bái zèng jīng zhào wéi cān jūn liàng yí dōng yáng shī yún: cháo shuǐ hái guī hǎi, liú rén què dào wú. xiāng féng wèn chóu kǔ, lèi jǐn rì nán zhū. bái jū yì biǎn jiāng zhōu sī mǎ zì tí yún: yī dàn shī ēn xiān zuǒ jiàng, sān nián suí lì wèi liàng yí. jí qiān zhōng zhōu cì shǐ, yòu yún: liú luò duō nián yīng shì mìng, liàng yí yuǎn jùn wèi chéng guān. gù hán yù zì cháo zhōu cì shǐ liàng yí yuán zhōu, yǒu yù shè yí guān zuì wèi chú zhī jù. ér sòng shǐ lú duō xùn biǎn yá zhōu, zhào yuē: zòng jīng dà shè, bù zài liàng yí zhī xiàn. jīn rén nǎi chēng qiān zhí wèi liàng yí, wù yǐ. fú sī fú sī zì suī cóng wǎng, qí shí píng yě. hàn shū wén dì jì: qī nián liù yuè guǐ yǒu, wèi yāng gōng dōng què fú sī zāi. shī gǔ yuē: fú sī, wèi lián què qū gé yě, yǐ fù zhòng kè yuán yōng zhī chù, qí xíng fú sī rán. yī yuē: píng yě. cuī bào gǔ jīn zhù yuē: fú sī, píng zhī yí xiàng yě, chén cháo jūn, xíng zhì mén nèi píng wài, fù yīng sī wéi, fú sī, fù sī yě. hàn xī jīng fú sī, hé bǎn wèi zhī, yì zhú tǔ wèi zhī, měi mén què diàn shě qián jiē yǒu yān, yú jīn jùn guó tīng qián yì shù zhī. kǎo gōng jì jiàng rén: gōng yú zhī zhì qī zhì, chéng yú zhī zhì jiǔ zhì. zhù: gōng yú chéng yú, wèi jiǎo fú sī yě. guǎng yǎ: fú sī huàn wèi zhī píng. yuè jué shū: wū mén wài fú sī zhě, chūn shēn jūn qù wú, jiǎ jūn suǒ sī chù yě. yú huàn wèi lüè: huáng chū sān nián zhú zhū mén què wài fú sī. cān kǎo zhū shū, dāng cóng píng shuō. yòu wǔ xíng zhì: liú xiàng yǐ wèi, dōng què suǒ yǐ cháo zhū hóu zhī mén yě, fú sī zài qí wài, zhū hóu zhī xiàng yě. zé qí wèi píng míng shén. ér huò zài mén nèi, huò zài mén wài, zé zhì gè bù tóng ěr. yán tiě lùn: cí táng píng gé, yuán què fú sī, dǒng xián chuán: wài wèi jiǎo dào, zhōu yuán shù lǐ, mén què fú sī shén shèng, wáng mǎng chuán: qiǎn shǐ huài wèi líng yán líng yuán mén fú sī, yuē: wú shǐ mín fù sī yě. hòu hàn shū líng dì jì: zhōng píng sì nián èr yuè jǐ hài, nán gōng nèi diàn fú sī zì huài.
○耗今人以音問為耗,起自《後漢書·章德竇皇後記》:「家既廢壞,數呼相工問息耗。」注引薛氏《韓詩章句》曰:「耗,惡也。息耗,猶言善惡也。」○量移唐朝人得罪,貶竄遠方,遇赦改近地,謂之量移。《舊唐書·玄宗紀》:「開元二十年十一月庚午,祀後土於隹上,大赦天下,左降官量移近處。」「二十七年二月己巳,加尊號,大赦天下,左降官量移近處。」「量移」字始見於此。李白《贈京兆韋參軍量移東陽》詩云:「潮水還歸海,流人卻到吳。相逢問愁苦,淚盡日南珠。」白居易《貶江州司馬自題》云:「一旦失恩先左降,三年隨例未量移。」及遷忠州刺史,又云:「流落多年應是命,量移遠郡未成官。」故韓愈自潮州刺史量移袁州,有「遇赦移官罪未除」之句。而《宋史》盧多遜貶崖州,詔曰:「縱經大赦,不在量移之限。」今人乃稱遷職為量移,誤矣。○罘罳「罘罳」字雖從網,其實屏也。《漢書·文帝紀》:「七年六月癸酉,未央宮東闕罘罳災。」師古曰:「罘罳,謂連闕曲閣也,以覆重刻垣墉之處,其形罘罳然。一曰:屏也。」崔豹《古今注》曰:「罘罳,屏之遺象也,臣朝君,行至門內屏外,復應思惟,罘罳,復思也。漢西京罘罳,合板為之,亦築土為之,每門闕殿舍前皆有焉,於今郡國廳前亦樹之。」《考工記·匠人》:「宮隅之制七雉,城隅之制九雉。」註:「宮隅、城隅,謂角浮思也。」《廣雅》:「罘罳患謂之屏。」《越絕書》:「巫門外罘罳者,春申君去吳,假君所思處也。」魚豢《魏略》:「黃初三年築諸門闕外罘罳。」參考諸書,當從屏說。又《五行志》:劉向以為,東闕所以朝諸侯之門也,罘罳在其外,諸侯之象也。則其為屏明甚。而或在門內,或在門外,則制各不同耳。《鹽鐵論》:「詞堂屏閣,垣闕罘罳,」《董賢傳》:「外為徼道,周垣數里,門闕罘罳甚盛,」《王莽傳》:「遣使壞渭陵、延陵園門罘罳,曰:『毋使民復思也。』」《後漢書·靈帝紀》:「中平四年二月己亥,南宮內殿罘罳自壞。」
xī yáng zá zǔ yuē: jīn rén duō hū diàn cuī jué hù què wǎng wèi fú sī, wù yě. lǐ jì míng táng wèi shū: píng, tiān zǐ zhī miào shì yě. zhù yún: píng wèi zhī shù, jīn fú sī yě, kè zhī wèi yún qì chóng shòu, rú jīn què shàng wèi zhī yǐ. yì yǐn guǎng yǎ jí liú xī shì míng wèi zhèng. zuò shū zhě duàn chéng shì, gài táng shí yǒu hū hù què wǎng wèi fú sī zhī mù. gù shǐ yán gān lù zhī biàn, huàn zhě fú shàng shēng yú, jué diàn hòu fú sī, jí qū běi chū ér wēn tíng yún yì yǒu fú zhòu juǎn, chāng hé yè kāi zhī jù yǐ.
《西陽雜俎》曰:「今人多呼殿榱桷護雀網為罘罳,誤也。《禮記·明堂位》疏:『屏,天子之廟飾也。』注云:『屏謂之樹,今桴思也,刻之為雲氣、蟲獸,如今闕上為之矣。亦引《廣雅》及劉熙《釋名》為證。作書者段成式,蓋唐時有呼護雀網為罘罳之目。故史言甘露之變,宦者扶上升輿,決殿後罘罳,疾趨北出;而溫庭筠亦有「罘晝卷,閶闔夜開」之句矣。
fú sī zì yǒu zuò fú sī zhě, lǐ jì míng táng wèi zhù yǒu zuò fú sī zhě, kǎo gōng jì zhù, bìng jiàn shàng, yǒu zuò fú sī zhě, bó yǎ: fú sī wèi zhī píng. yǒu zuò fù sī zhě, shuǐ jīng zhù: xiàng wèi zhī shàng jiā fù sī yǐ yì guān. yòu yún: qiào chéng nán yǒu cáo sōng zhǒng, jiā běi yǒu miào táng, cuī lú jí zhù jiē diāo lòu yún jǔ, shàng fù sī yǐ suì. yǒu zuò fù sī zhě, sòng yù dà yán fù: dà xiào zhì xī cuī fù sī. yán yī xiào ér yuán píng wèi zhī qīng dào yě, ruò cuī hù què wǎng yì bù zú dà yě. chén shì lǐ shū yuē: gǔ zhě mén jiē yǒu píng, tiān zǐ shè zhī yú wài, zhū hóu shè zhī yú nèi. lǐ, tái mén miàn lǚ shù. lǚ, dào yě. dāng dào ér shè píng, cǐ wài mén zhī píng yě. zhì cháo zài lù mén zhī wài, tiān zǐ dāng níng ér lì, níng zài mén píng zhī jiān yě, lù mén zhī píng yě. guó yǔ yuē: shàng bèi píng ér lì, fū rén xiàng píng. cǐ qǐn mén nèi zhī píng yě. lǔ miào shū: píng, tiān zǐ zhī miào shì. cǐ miào mén zhī píng yě. yuè lìng: tiān zǐ tián liè, zhěng shè yú píng wài. cǐ tián fáng zhī píng yě. jìn tiān wén zhì: píng sì xīng, zài duān mén zhī nèi, jìn yòu zhí fǎ. rán zé xiān wáng shè píng fēi gǒu rán yě.
罘罳字有作「桴思」者,《禮記·明堂位》注;有作「浮思」者」,《考工記》注,並見上,有作「罘罳」者,《博雅》:「罘罳謂之屏。」有作「復思」者,《水經注》:「象魏之上加復思以易觀。」又云:「譙城南有曹嵩冢,家北有廟堂,榱櫨及柱皆雕鏤雲矩,上復思已碎。」有作「覆思」者,宋玉《大言賦》:「大笑至兮摧覆思。」言一笑而垣屏為之傾倒也,若榱護雀網亦不足大也。陳氏《禮書》曰:「古者門皆有屏,天子設之於外,諸侯設之於內。禮,台門面旅樹。旅,道也。當道而設屏,此外門之屏也。治朝在路門之外,天子當寧而立,寧在門屏之間也,路門之屏也。《國語》曰:『上背屏而立,夫人向屏。』此寢門內之屏也。《魯廟》疏:『屏,天子之廟飾。』此廟門之屏也。《月令》:『天子田獵,整設於屏外。』此田防之屏也。《晉天文志》:『屏四星,在端門之內,近右執法。』然則先王設屏非苟然也。」
chǎng wū chǎng wū zhě, yú guǎng chǎng zhī zhōng ér wèi wū, bù bì jiē kāi kē shì shì zhī dì yě. suí shū yīn lè zhì: měi suì zhēng yuè, wàn guó lái cháo, liú zhì shí wǔ rì, yú duān mén wài jiàn guó mén nèi, mián gèn bā lǐ, liè wèi xì chǎng, bǎi guān qǐ péng jiā lù. cóng hūn dá dàn, yǐ zòng guān zhī, zhì huì ér bà. gù xì chǎng yì wèi zhī chǎng wū. táng yuán wēi zhī lián chāng gōng cí: yè bàn yuè gāo xián suǒ míng, hè lǎo pí pá dìng chǎng wū,
○場屋場屋者,於廣場之中而為屋,不必皆開科試士之地也。《隋書·音樂志》:「每歲正月,萬國來朝,留至十五日,於端門外建國門內,綿亘八里,列為戲場,百官起棚夾路。從昏達旦,以縱觀之,至晦而罷。」故戲場亦謂之場屋。唐元微之《連昌宮辭》:「夜半月高弦索鳴,賀老琵琶定場屋,」
dòu zhàn guó cè zhāng yí shuō hán wáng yuē: wǔ suǒ shēng, fēi mài ér dòu. mín zhī suǒ shí, dà dǐ dòu fàn huò gēng. yáo hóng zhù yuē: shǐ jì zuò fàn jì ér mài, xià wén yì zuò shū. gǔ yǔ dàn chēng shū, hàn yǐ hòu fāng wèi zhī dòu. jīn àn běn cǎo yǒu chì xiǎo dòu dà dòu zhī míng, běn cǎo bù jiē shén nóng suǒ zhe. yuè jué shū: bǐng huò zhī hù yuē chì dòu wèi xià wù, shí wǔ shí jǐ huò zhī hù yuē dà dòu wèi xià wù, shí èr shí. yuè jué shū yì fēi zi gòng suǒ zuò. hàn shū yáng hún chuán: zhǒng yī qǐng dòu, luò ér wèi qí. xíng jīn jǐng xíng zhī xíng, gǔ shū yǒu zuò jīn kāi zhě, mù tiān zǐ chuán: zhì yú jīn kāi shān zhī xià shì yě, yǒu zuò yán zhě, hàn shū dì lǐ zhì shàng dǎng jùn yǒu shí yán wén shì yě. yǒu zuò qiān zhě, jìn shū shí lè zài jì: shǐ shí jì lóng jī tuō hòu bù jué duō nǎ yú qiān běi, dà pò zhī shì yě. yǒu zuò qiān zhě, jìn shū hú fèn chuán: dùn jūn běi shì yě. yǒu zuò zhě, yáng zi fǎ yán: shān zhī xī shì yě. yǒu zuò jìng zhě, lǐ yóu hán gǔ guān fù: yú běi zé yǒu xiāo jū tiān jǐng hú kǒu shí jìng, guàn yuè dài shuò, yǐ lín běi tíng shì yě.
○豆《戰國策》張儀說韓王曰:「五所生,非麥而豆。民之所食,大抵豆飯藿羹。」姚宏注曰:「《史記》作『飯寂而麥』,下文亦作『菽』。古語但稱菽,漢以後方謂之豆。」今按《本草》有赤小豆、大豆之名,《本草》不皆神農所著。《越絕書》:「丙貨之戶曰赤豆為下物,石五十;己貨之戶曰大豆為下物,石二十。」《越絕書》亦非子貢所作。《漢書·楊渾傳》:「種一頃豆,落而為萁。」○陘今「井陘」之陘,古書有作「釒開」者,《穆天子傳》:「至於釒開山之下」是也,有作「研」者,《漢書·地理志》上黨郡「有石研聞」是也。有作「岍」者,《晉書·石勒載記》:「使石季龍擊托候部掘咄哪於岍北,大破之」是也。有作「岍」者,《晉書·胡奮傳》:「頓軍北」是也。有作「」者,揚子《法言》:「山之溪」是也。有作「徑」者,李尤《函谷關賦》:「於北則有蕭居天井、壺口石徑,貫越代朔,以臨北庭」是也。
zhì zhuāng zi zài yòu piān: zāi jí cǎo mù, huò jí zhǐ chóng. zhǐ dāng zuò zhì, gǔ zhǐ zhì tōng yòng. zuǒ chuán xuān shí liù nián: shù yǒu zhì hū! zhì, zhǐ yě.
○豸《莊子·在宥篇》:「災及草木,禍及止蟲。」「止」當作「豸」,古止、豸通用。《左傳·宣十六年》:「庶有豸乎!」豸,止也。
guān guān zhě, suǒ yǐ jù mén zhī mù. shuō wén: guān yǐ mù héng chí mén hù yě. zuǒ chuán: zāng sūn hé zhǎn lù mén zhī guān. lǚ shì chūn qiū: kǒng zǐ zhī jìn, jǔ guó mén zhī guān, ér bù kěn yǐ lì wén. jiǎ yì xīn shū: yù ràng yuē: wǒ shì zhōng xíng zhī jūn, yǔ wéi ér yī zhī, yǔ guān ér zhěn zhī. lǔ lián zi: pì ruò mén guān, jǔ zhī yǐ biàn, zé kě yǐ yī zhǐ chí zhōng ér jǔ zhī fēi biàn, zé liǎng shǒu bù néng. guān fēi yì jiā zhòng, shǒu fēi jiā bà yě, bǐ suǒ qǐ zhě, fēi jǔ shì yě. jiē wèi jù mén zhī mù. hòu rén yīn zhī, suì wèi mén wèi guān yě.
○關關者,所以拒門之木。《說文》:「關以木橫持門戶也。」《左傳》:「臧孫紇斬鹿門之關。」《呂氏春秋》:「孔子之勁,舉國門之關,而不肯以力聞。」賈誼《新書》:「豫讓曰:『我事中行之君,與帷而衣之,與關而枕之。」《魯連子》:「譬若門關,舉之以便,則可以一指持中而舉之;非便,則兩手不能。關非益加重,手非加罷也,彼所起者,非舉勢也。」皆謂拒門之木。後人因之,遂謂門為關也。
shǐ jì wèi jù mén zhī mù wèi guān. hàn shū yáng hún chuán: yǒu bēn chē dǐ diàn mén, mén guān zhé, mǎ sǐ. zhào guǎng hàn chuán: zhǎn qí mén guān ér qù. sòng shū shǎo dì jì: tū zǒu chū chāng mén, zhuī zhě yǐ mén guān bó zhī. wáng zhèn è chuán: jūn rén yuán chéng dé rù mén, yóu wèi jí xià guān. táng shū lǐ xùn chuán: hūn zhě yù jiōng suǒ zhī, wèi zhōng rén suǒ chì, zhí guān ér bù néng xià.
《史記》謂拒門之木為關。《漢書·楊渾傳》:「有奔車抵殿門,門關折,馬死。」《趙廣漢傳》:「斬其門關而去。」《宋書·少帝紀》:「突走出昌門,追者以門關踣之。」《王鎮惡傳》:「軍人緣城得入門,猶未及下關。」《唐書·李訓傳》:「閽者欲扃鎖之,為中人所叱,執關而不能下。」
zhòu shuō wén: zhòu, zhōu yú suǒ jí fù yě. cǐ jiě wèi míng. huái nán zǐ lǎn míng xùn: yàn què jiǎo zhī, yǐ wèi bù néng yǔ zhī zhēng yú yǔ zhòu zhī jiān. gāo yòu zhù: zhòu, dòng liáng yě. shì hé. zhòu zì cóng mián, běn shì gōng shì zhī xiàng, hòu rén jiè wèi wǎng gǔ lái jīn zhī hào ěr.
○宙《說文》:「宙,舟輿所極覆也。」此解未明。《淮南子·覽冥訓》:「燕雀佼之,以為不能與之爭於宇宙之間。」高誘註:「宙,棟樑也。」似合。「宙」字從宀,本是宮室之象,後人借為往古來今之號耳。
shí tàn jīn rén wèi shí tàn wèi mò. àn shuǐ jīng zhù: bīng jǐng tái bìng shēn shí wǔ zhàng, cáng bīng jí shí mò yān. shí mò kě shū, yòu rán zhī nán jǐn, yì wèi zhī shí tàn, shì zhī shí tàn shí mò yī wù yě, yǒu jīng cū ěr. běi rén fán rù shēng zì jiē zhuǎn wèi píng, gù hū mò wèi méi, ér sú jìng zuò méi zì, fēi yě. yù piān: méi, tái méi yě. yùn huì: méi, tái huī jí wū zhě. lǚ shì chūn qiū: kǒng zǐ qióng yú chén cài zhī jiān, qī rì bù cháng lì, zhòu qǐn, yán huí sù mǐ, dé ér cuàn zhī. jǐ shú, kǒng zǐ wàng jiàn yán huí jué qí zèng zhōng ér shí zhī. xuǎn jiān, shí shú, yè kǒng zǐ ér jìn shí. kǒng zǐ qǐ yuē: jīn zhě mèng jiàn xiān jūn, shí jié ér hòu kuì. yán huí duì yuē: bù kě. xiàng zhě méi shì rén jué zhōng, qì shí bù xiáng, huí jué ér fàn zhī. gāo yòu yuē: méi shì, yān chén zhī méi yě. sù wèn: hēi rú tái zhě sǐ. zhù: tái wèi tái méi yě. táng zhāng hù shī: gǔ qiáng dān wò jǐn, shēn dòng mò méi shēng. lǐ shāng yǐn shī: dí guó jūn yíng piào mù A081, qián cháo shén miào suǒ yān méi. wēn tíng yún shī: yān méi cháo diàn chù, fēng yǔ yè guī shí. shì méi nǎi liáng shàng yān méi zhī míng, fēi shí tàn yě. cuī xiǎn zhāng dé zhì zuò huǐ, àn yù piān guǎng yùn bìng wú měi zì.
○石炭今人謂石炭為墨。按《水經注》:「冰井台並深十五丈,藏冰及石墨焉。石墨可書,又然之難盡,亦謂之石炭,」是知石炭、石墨一物也,有精粗爾。北人凡入聲字皆轉為平,故呼墨為煤,而俗竟作「煤」字,非也。《玉篇》:「煤,炱煤也。」《韻會》:「煤,炱灰集屋者。」《呂氏春秋》:「孔子窮於陳、蔡之間,七日不嘗粒,晝寢,顏回素米,得而爨之。幾熟,孔子望見顏回攫其甑中而食之。選間,食熟,謁孔子而進食。孔子起曰:『今者夢見先君,食潔而後饋。』顏回對曰:『不可。向者煤室人攫中,棄食不祥,回攫而飯之。』」「高誘曰:「煤室,煙塵之煤也。」《素問》:「黑如炱者死。」註:「炱謂炱煤也。」唐張祜詩:「古牆丹雘盡,深棟墨煤生。」李商隱詩:「敵國軍營漂木[A081],前朝神廟鎖煙煤。」溫庭筠詩:「煙煤朝奠處,風雨夜歸時。」是煤乃樑上煙煤之名,非石炭也。崔銑《彰德志》作「悔」,「按《玉篇》、《廣韻》並無「每」字。
zhōng kuí kǎo gōng jì: dà guī zhǎng sān chǐ, zhù shàng zhōng kuí shǒu. lǐ jì yù zǎo: zhōng kuí, chuí yě. fāng yán: qí rén wèi chuí wèi zhōng kuí. mǎ róng guǎng chéng sòng: zhōng kuí, yáng guān fǔ. gài gǔ rén yǐ chuí zhú guǐ, ruò dà nuó zhī wèi ěr. jīn rén yú hù shàng huà zhōng kuí xiàng, yún táng shí rén néng bǔ guǐ zhě, xuán zōng cháng mèng jiàn zhī, shì zài shěn cún zhōng bǔ bǐ tán. wèi bì rán yě. wèi shū: yáo xuān běn míng zhōng kuí, zì bì xié. zé gǔ rén gù yǐ zhōng kuí wèi bì xié zhī wù yǐ. yòu yǒu huái nán wáng tuó zi míng zhōng kuí, yǒu yáng zhōng kuí qiū zhōng kuí lǐ zhōng kuí mù róng zhōng kuí qiáo zhōng kuí duàn zhōng kuí, yú jìn zì zhōng kuí, zhāng bái zé běn zì zhōng kuí, táng shū yǒu wáng wǔ jùn jiāng zhāng zhōng kuí, zé yǐ cǐ wèi míng zhě shén duō, qǐ yǐ qí xíng sì ér míng zhī? yì qǔ bì xié zhī yì yǔ, zuǒ chuán dìng sì nián: fēn kāng shū yǐ yīn mín qī zú, yǒu zhōng kuí shì. shì yòu bù kě zhī qí lì míng zhī yì yě.
○終葵《考工記》:「大圭長三尺,杼上終葵首。」《禮記·玉藻》:「終葵,椎也。」《方言》:「齊人謂椎為終葵。」馬融《廣成頌》:「終葵,揚關斧。」蓋古人以椎逐鬼,若大儺之為耳。今人於戶上畫鍾馗像,雲唐時人能捕鬼者,玄宗嘗夢見之,事載沈存中《補筆談》。未必然也。《魏書》:「堯暄本名鍾葵,字辟邪。」則古人固以鍾葵為辟邪之物矣。又有淮南王佗子名鍾葵,有楊鍾葵、丘鍾葵、李鍾葵、慕容鍾葵、喬鍾葵、段鍾葵,於勁字鍾葵,張白澤本字鍾葵,《唐書》有王武俊將張鍾葵,則以此為名者甚多,豈以其形似而名之?抑取辟邪之義與,《左傳·定四年》:「分康叔以殷民七族,有終葵氏。」是又不可知其立名之意也。
kuí jīn rén suǒ fèng kuí xīng, bù zhī shǐ zì hé nián, yǐ kuí wèi wén zhāng zhī fǔ, gù lì miào sì zhī. nǎi bù néng xiàng kuí, ér gǎi kuí wèi kuí. yòu bù néng xiàng kuí, ér qǔ zhī zì xíng, wèi guǐ jǔ è ér qǐ qí dòu. bù zhī kuí wèi běi fāng xuán wǔ qī sù zhī yī, kuí wèi běi dǒu zhī dì yī xīng, suǒ zhǔ bù tóng, ér èr zì zhī yīn yì yì.
○魁今人所奉魁星,不知始自何年,以奎為文章之府,故立廟祀之。乃不能像奎,而改奎為「魁」。又不能像魁,而取之字形,為鬼舉厄而起其斗。不知奎為北方玄武七宿之一,魁為北斗之第一星,所主不同,而二字之音亦異。
yǐ wén ér sì, nǎi bù yú kuí ér yú kuí, yí hū jīn zhī yīng shì ér huò zhōng zhě jiē bù shí zì zhī rén yǔ? yòu jīn rén yǐ bǎng qián wǔ míng wèi wǔ kuí. hàn shū kù lì chuán: suǒ zhì jiē qí kuí sù. yóu xiá chuán: lǘ lǐ zhī xiá yuán shè wèi kuí shī. gǔ yuē kuí zhě, dòu zhī suǒ yòng shèng ér gòu zhī běn yě. gù yán gēn běn zhě jiē yún kuí. shuō wén: kuí, gēng dòu yě. zhào huàn guāng yuē: dòu shǒu yuē kuí, yīn jiè fán shǒu jiē wèi zhī kuí. qí jiàn yú jīng zhě, shū yìn zhēng zhī jiān jué qú kuí, jì qū lǐ zhī bù wèi kuí, zhǔ rén néng, zé zhí bīng ér péi qí hòu. rán zé wǔ kuí zhī míng, qǐ jiā yǔ zāi. huò yuē: lǐ yǒu lǐ kuí, shì yǒu shì kuí, jiē zhǎng shuài zhī yì. yào fēi yǎ jùn zhī mù.
以文而祀,乃不於奎而於魁,宜乎今之應試而獲中者皆不識字之人與?又今人以榜前五名為五魁。《漢書·酷吏傳》:「所置皆其魁宿。」《遊俠傳》:「閭里之俠原涉為魁師。」古曰魁者,斗之所用盛而構之本也。故言根本者皆雲魁。《說文》:「魁,羹斗也。」趙宦光曰:「斗首曰魁,因借凡首皆謂之魁。」其見於經者,《書·胤征》之「殲厥渠魁」,《記·曲禮》之「不為魁,主人能,則執兵而陪其後」。然則五魁之名,豈佳語哉。或曰:里有里魁,市有市魁,皆長帥之意。要非雅俊之目。
jìn shí rén hǎo yǐ kuí mìng míng, yì qǔ wǔ kuí zhī yì. gǔ rén yǐ kuí mìng míng zhě jué shǎo. zuǒ chuán yǒu fù kuí lěi lú pú jiù kuí, lǚ shì chūn qiū qí wáng shā yàn jiāng zhāng kuí.
近時人好以魁命名,亦取五魁之義。古人以魁命名者絕少。《左傳》有阝魁壘、盧蒲就魁,《呂氏春秋》齊王殺燕將張魁。
sāng zǐ róng zhāi suí bǐ wèi: xiǎo yǎ wéi sāng yǔ yàng, bì gōng jìng zhǐ, bìng wú xiāng lǐ zhī shuō, ér hòu rén wén zì nǎi zuò xiāng lǐ shì yòng. yú kǎo zhī zhāng héng nán dōu fù yún: yǒng shì kè xiào, huái sāng zǐ yān. zhēn rén nán xún, dǔ jiù lǐ yān. cài yōng zuò guāng wǔ jì yáng gōng bēi yún: lái zài jì yáng, gù jiàn shén gōng, zhuī wéi sāng zǐ bāo shù zhī yì. chén lín wèi yuán shào xí yún: liáng xiào wáng xiān dì mǔ dì fén líng zūn xiǎn, sōng bǎi sāng zǐ, yóu yí sù gōng. hàn rén zhī wén bì yǒu suǒ jù, qí lǔ hán sān jiā zhī shī bù chuán, wèi kě zhī qí shuō yě. yǐ hòu wèi zhōng huì yǔ jiǎng bīn shū: sāng zǐ zhī jìng, gǔ jīn suǒ dūn. jìn zuǒ sī wèi dū fù: bì áng zhī suǒ yīng, yú xià zhī yú rén, xiān wáng zhī sāng zǐ, liè shèng zhī yí chén. lù jī sī qīn fù: bēi sāng zǐ zhī yōu kuàng, kuì zhēng cháng zhī fú yíng. zèng dì shì lóng shī: pò bǐ zhūn xī, zài qū dōng lù. jì qí sāng zǐ, sì lì qiū mù. zèng gù yàn xiān shī: juàn yán huái sāng zǐ, wú nǎi jiāng wèi yú. bǎi nián gē: cí guān zhì lù guī sāng zǐ. pān ní zèng lù jī chū wèi wú wáng láng zhōng lìng shī: qí qí dà bāng, wéi sāng yǔ zǐ. zèng xíng yáng tài shǒu wú zi zhòng shī: chuí fù qǐ tā xiāng, huí guāng lín sāng zǐ. pān yuè wèi jiǎ mì zuò zèng lù jī shī: xuán fǎn sāng zǐ, dì dì zuò bì. lù yún dá zhāng shì rán shī: gǎn niàn sāng zǐ yù, fǎng fú yǎn zhōng rén. yán shì fù luó shàng shū: rén huái sāng zǐ. liú kūn shàng mǐn dì biǎo: zhēng cháng zhī jìng zài xīn, sāng zǐ zhī qíng wèi kè. yuán hóng sān guó míng chén zàn: zi bù shàn míng, zāo shì fāng rǎo. fǔ yì sāng zǐ, xī jiān jiāng biǎo. sòng wǔ dì fù péng pèi xià pī sān jùn zū zhào: péng chéng sāng zǐ běn xiāng, jiā lóng yōu zài. wén dì fù dān tú zū zhào: dān tú sāng zǐ, chóu móu dà yè yōu shǐ. xiè líng yùn xiào gǎn fù: liàn qiū fén ér yíng xīn, yì sāng zǐ ér líng lèi. huì yín xíng: dōng fāng jiù lǚ yì, liáng hóng qù sāng zǐ. hé chéng tiān ráo gē: yuàn yán sāng zǐ sī jiù yóu. bào zhào cóng guò jiù gōng shī: yán gōng lǚ sāng zǐ, jiā jìng lǎn yú. liáng wǔ dì xìng lán líng zhào: zhèn zì wéi sāng zǐ wǔ shí yú zài. liú jùn biàn mìng lùn: jū xiān wáng zhī sāng zǐ, qiè míng hào yú zhōng xiàn. jiāng yān nǐ lù píng yuán shī: míng fā juàn sāng zǐ, yǒng tàn huái mì qīn. zé yòu cóng nán dōu fù zhī wén ér chéng yòng zhī yǐ, àn gǔ rén sāng zǐ zhī shuō, bù guò jìng lǎo zhī yì. shuō yuàn: cháng jī wèi lǎo zǐ yuē: guò qiáo mù ér qū zi, zhī zhī hū? lǎo zǐ yuē: guò qiáo mù ér qū, fēi wèi jìng lǎo xié? cháng cōng yuē: xī, shì yǐ! cǐ yú shī wèi xìng tǐ, yán sāng zǐ yóu dāng yǎng jìng, ér kuàng fù mǔ wèi rén zǐ zhī suǒ zhān yī.
○桑梓《容齋隨筆》謂:「《小雅》『維桑與樣,必恭敬止』,並無鄉里之說,而後人文字乃作鄉里事用。愚考之張衡《南都賦》云:『永世克孝,懷桑梓焉。真人南巡,睹舊里焉。』蔡邕作《光武濟陽宮碑》云:『來在濟陽,顧見神宮,追惟桑梓褒述之義。』陳琳為袁紹檄云:『梁孝王先帝母弟墳陵尊顯,松柏桑梓,猶宜肅恭。』漢人之文必有所據,齊、魯、韓三家之《詩》不傳,未可知其說也。以後魏鍾會《與蔣斌書》:『桑梓之敬,古今所敦。』晉左思《魏都賦》:『畢、昂之所應,虞、夏之餘人,先王之桑梓,列聖之遺塵。』陸機《思親賦》:『悲桑梓之悠曠,愧蒸嘗之弗營。』《贈弟士龍詩》:『迫彼窀穸,載驅東路。繼其桑梓,肆力丘墓。』《贈顧彥先詩》:『眷言懷桑梓,無乃將為魚。』《百年歌》:『辭官致祿歸桑梓。』潘尼《贈陸機出為吳王郎中令詩》:『祁祁大邦,惟桑與梓。』《贈滎陽太守吳子仲詩》:『垂覆豈他鄉,回光臨桑梓。』潘岳《為賈謐作贈陸機詩》:『旋反桑梓,帝弟作弼。』陸雲《答張士然詩》:『感念桑梓域,仿佛眼中人。』閻式《復羅尚書》:『人懷桑梓。』劉琨《上愍帝表》:『蒸嘗之敬在心,桑梓之情未克。』袁宏《三國名臣贊》:『子布擅名,遭世方擾。撫翼桑梓,息肩江表。』宋武帝《復彭沛下邳三郡租詔》:『彭城桑梓本鄉,加隆攸在。』文帝《復丹徒租詔》:『丹徒桑梓,綢繆大業攸始。』謝靈運《孝感賦》:『戀丘墳而縈心,憶桑梓而零淚。』《會吟行》:『東方就旅逸,梁鴻去桑梓。』何承天《饒歌》:『願言桑梓思舊遊。』鮑照《從過舊宮詩》:『嚴恭履桑梓,加敬覽榆。』梁武帝《幸蘭陵詔》:『朕自違桑梓五十餘載。』劉峻《辨命論》:『居先王之桑梓,竊名號於中縣。』江淹《擬陸平原詩》:『明發眷桑梓,永嘆懷密親。』則又從《南都賦》之文而承用之矣,」按古人桑梓之說,不過敬老之意。《說苑》:「常機謂老子曰:『過喬木而趨子,知之乎?』老子曰:『過喬木而趨,非謂敬老邪?』常樅曰:『嘻,是已!』」此於《詩》為興體,言桑梓猶當養敬,而況父母為人子之所瞻依。
hú lóng shuō wén: hú, niú hàn chuí yě. xú yuē: niú hàn xià chuí pí yě. shì míng: hú, hù yě. zài yàn xià chuí, néng liǎn hù wù yě. shī: láng bá qí hú. láng zhī lǎo zhě hàn xià chuí hú. hàn shū jiāo sì zhì: yǒu lóng chuí hú rán, xià yíng huáng dì. shī gǔ yuē: hú, jǐng xià chuí ròu yě. jīn rì bēi chuán: hú tóu hé luó diàn xià. jìn zhuó yuē: hú, jǐng yě. zhāng áo chuán: yǎng jué kàng ér sǐ. zhù: sū lín yuē: kàng, jǐng dà mài yě, sú suǒ wèi hú mài yě, hòu hàn shū: qǐng wèi zhū jūn gǔ lóng hú. tài xuán jīng: qī wèi kū. fàn wàng jiě: wèi táng hú yě, gǔ rén dú hóu wèi hú, xī fū gōng chuán shī gǔ yuē: yàn, hóu lóng, jí jīn rén yán hú lóng ěr, hú shuō wén: hú, niú hàn chuí yě. cóng ròu, gǔ shēng. xù hàn yú fú zhì: shèng rén jiàn niǎo shòu, yǒu guān jiǎo rán hú zhī zhì shì yě. shī yuē: láng bá qí hú. láng zhī lǎo zhě hàn xià chuí hú, gù yǐ wèi shòu kǎo zhī chēng. shī yuē: hú kǎo zhī níng. chuán yuē: suī jí hú. shì fǎ: mí nián shòu kǎo yuē hú. bǎo mín qí ài yuē hú, chén yǒu hú gōng, ér cài zhòng jí zhōu lì wáng míng hú, shì yì jiē qǔ cǐ yì. kǎo gōng jì: gē guǎng èr cùn, nèi bèi zhī, hú sān zhī. wèi gē fēng zhī qū ér páng chū zhě, yóu niú hú yě. zhōu lǐ dà xíng rén: hóu bó qī shí bù, lì dāng qián jí. zhù: qián jí wèi sì mǎ chē yuán qián hú xià chuí zhù dì zhě. lǐ jì shēn yī: mèi huán yǐ yīng guī. zhù: wèi hú xià yě. xià chuí yuē hú. fāng yán: fán jiàn zú hú hé yíng zhě. guō pú jiě: hú dí zài yú hóu xià. zé yì qǔ xiàng yú niú hú yě. yòu guó míng. jīn zhī hú xìng, yǐ guó wèi shì, huò yǐ shì wèi shì zhě yě. yòu yǔ hé zì yì tóng, rú hú néng yǒu dìng hú rán ér tiān hú sī wèi jì zhī lèi. jiàn yú jīng chuán rú cǐ ér yǐ. shǐ jì xiōng nú chuán yuē: jìn běi yǒu lín hú lóu fán zhī róng, yàn běi yǒu dōng hú shān róng. gài bì shí rén yīn cǐ míng róng wèi hú. ér xià wén suì yún zhú zhǎng chéng yǐ jù hú, shì yǐ èr guó zhī rén ér gài běi fāng zhī zhǒng, yī shí zhī hào ér méng qiān zài zhī hū yě. gài běi dí zhī míng hú zì cǐ shǐ. ér kǎo gōng jì yì yuē: yuè wú, yàn wú hán, qín wú lú, hú wú gōng chē. chūn qiū, běi yàn jǐn zài jiàn yú jīng, ér yú yuè zhì āi gōng shí shǐ shèng, yǐ cǐ zhī kǎo gōng zhī piān yì bì qī guó yǐ hòu zhī rén suǒ zēng yì yǐ. yòu lǔ zhě, fú huò zhī chēng. qū lǐ: xiàn mín lǔ zhě, cāo yòu mèi. gōng yáng chuán: mǐn gōng jīn cǐ fù rén, dù qí yán, gù yuē: cǐ lǔ yě, ěr lǔ yān. gù lǔ zhòng lián suǒ wèi lǔ shǐ qí mín, hán fēi suǒ wèi chén lǔ zhī láo, ér qī fū rén gē suǒ wèi zi wèi wáng, mǔ wèi lǔ, dōng fāng shuò dá kè nán suǒ wèi zūn zhī zé wèi jiāng, bēi zhī zé wèi lǔ zhě yě. gù hàn gāo dì yán lǔ zhōng wú zhǐ, ér mà lóu jìng wèi qí lǔ, lì tài zǐ mà jiāng chōng wèi zhào lǔ. shuǐ jīng zhù: lín zī wài guō, shì wèi zhī lǔ chéng. yán qí wáng fá yàn, yàn wáng kuài sǐ, lǔ qí mín, shí jū guō, yīn yǐ míng zhī shì yǐ. zì nán běi cháo yǐ hòu, qí míng suì yǐ jiā zhī běi dí, yì xí ér bù chá yě.
○胡嚨《說文》:「胡,牛頷垂也。」徐曰:「牛頷下垂皮也。」《釋名》:「胡,互也。在咽下垂,能斂互物也。」《詩》:「狼跋其胡。」狼之老者頷下垂胡。《漢書·郊祀志》:「有龍垂鬍髯,下迎黃帝。」師古曰:「胡,頸下垂肉也。」《金日碑傳》:「ㄏ胡投何羅殿下。」晉灼曰:「胡,頸也。」《張敖傳》:「仰絕亢而死。」註:「蘇林曰:「亢,頸大脈也,俗所謂胡脈也,」《後漢書》:「請為諸君鼓嚨胡。」《太玄經》:「七為枯。」范望解:「謂唐胡也,」古人讀侯為胡,《息夫躬傳》師古曰:「咽,喉嚨,即今人言胡嚨耳,」○胡《說文》:「胡,牛頷垂也。從肉,古聲。」《續漢·輿服志》:「聖人見鳥獸,有冠角髯鬍之制」是也。《詩》曰:「狼跋其胡。」狼之老者頷下垂胡,故以為壽考之稱。《詩》曰:「胡考之寧。」傳曰:「雖及胡。」《諡法》:「彌年壽考曰胡。保民耆艾曰胡,」陳有胡公,而蔡仲及周厲王名胡,似亦皆取此義。《考工記》:「戈廣二寸,內倍之,胡三之。」謂戈鋒之曲而旁出者,猶牛胡也。《周禮·大行人》:「侯伯七十步,立當前疾。」註:「前疾謂駟馬車轅前胡下垂柱地者。」《禮記·深衣》:「袂圜以應規。」註:「謂胡下也。下垂曰胡。」《方言》:「凡箭鏃胡合嬴者。」郭璞解:「胡鏑在於喉下。」則亦取象於牛胡也。又國名。今之胡姓,以國為氏,或以諡為氏者也。又與「何」字義同,如「胡能有定」、「胡然而天」、「胡斯畏忌」之類。見於經傳如此而已。《史記·匈奴傳》曰:「晉北有林胡、樓煩之戎,燕北有東胡、山戎。」蓋必時人因此名戎為胡。而下文遂雲「築長城以拒胡」,是以二國之人而概北方之種,一時之號而蒙千載之呼也。蓋北狄之名胡自此始。而《考工記》亦曰:「粵無,燕無函,秦無廬,胡無弓車。」春秋,北燕僅再見於經,而于越至哀公時始盛,以此知《考工》之篇亦必七國以後之人所增益矣。又虜者,俘獲之稱。《曲禮》:「獻民虜者,操右袂。」《公羊傳》:「閔公矜此婦人,妒其言,顧曰:『此虜也,爾虜焉。』」故魯仲連所謂「虜使其民」,韓非所謂「臣虜之勞」,而《戚夫人歌》所謂「子為王,母為虜」,東方朔《答客難》所謂「尊之則為將,卑之則為虜」者也。故漢高帝言「虜中吾指」,而罵婁敬為「齊虜」,戾太子罵江充為「趙虜」。《水經注》:「臨淄外郭,世謂之虜城。」言齊王伐燕,燕王噲死,虜其民,實居郭,因以名之是矣。自南北朝以後,其名遂以加之北翟,亦習而不察也。
cǎo mǎ ěr yǎ: mǎ shǔ, mǔ yuē zhì, zhā yuē shě. guō pú zhù yǐ mǔ wèi shū mǎ, pìn wèi cǎo mǎ. wèi zhì shè jī chuán: wèi hé dōng tài shǒu, kè mín chù niú cǎo mǎ. jìn shū liáng wǔ zhāo wáng chuán: jiā yǒu cǎo mǎ shēng bái é jū. wèi shū rú rú chuán: cì ā nà huán fù cǎo mǎ wǔ bǎi pǐ, tǔ gǔ hún chuán: tǔ gǔ hún cháng dé bō sī cǎo mǎ, fàng rù hǎi, yīn shēng cōng jū. suí shū xǔ shàn xīn chuán: cì cǎo mǎ èr shí pǐ. jīn rén zé yǐ mǔ wèi ér mǎ, pìn wèi zhòu mǎ, ér wéi pìn lǘ nǎi yán cǎo lǘ.
○草馬《爾雅》:「馬屬,牡曰騭,扎曰舍。」郭璞注以「牡為殳馬,牝為草馬。」《魏志·社畿傳》:「為河東太守,課民畜牛草馬。」《晉書·涼武昭王傳》:「家有草馬生白額駒。」《魏書·蠕蠕傳》:「賜阿那環父草馬五百匹,」《吐谷渾傳》:「吐谷渾嘗得波斯草馬,放入海,因生匆駒。」《隋書·許善心傳》:「賜草馬二十匹。」今人則以牡為兒馬,牝為驟馬,而唯牝驢乃言草驢。
cǎo lǘ nǚ māo jīn rén wèi pìn lǘ wèi cǎo lǘ. běi qí shū yáng chuán: xuǎn rén lǔ màn hàn zài yuán zǐ sī fāng, qí tū wěi cǎo lǘ. shì běi qí shí yǐ yǒu cǐ yǔ. shān dōng hé běi rén wèi pìn māo wèi nǚ māo. suí shū wài qī dú hú tuó chuán: māo nǚ kě lái? wú zhù gōng zhōng, shì suí shí yǐ yǒu cǐ yǔ.
○草驢女貓今人謂牝驢為草驢。《北齊書·楊傳》:「選人魯漫漢在元子思坊,騎禿尾草驢。」是北齊時已有此語。山東、河北人謂牝貓為女貓。《隋書·外戚獨狐陀傳》:「貓女可來?無住宮中,」是隋時已有此語。
cí xióng pìn mǔ fēi yuē cí xióng, zǒu yuē pìn mǔ. zhì míng qiú qí mǔ, shī rén yǐ wèi bù lún zhī cì. rán yì yǒu bù yī zhě. zhōu lǐ shū yǐn shī: xióng hú suī suī, zǒu yì yuē xióng. shū zhā jī wú chén, fēi yì yuē pìn. jīn àn jīng chuán zhī wén, bù zhǐ yú cǐ. rú shī: ěr mù lái sī, yǐ xīn yǐ zhēng, yǐ cí yǐ xióng. zuǒ chuán: qiān shèng sān qù, sān qù zhī yú, huò qí xióng hú. zhuāng zi: yuán piān quǎn dàn yǐ wèi cí. jiāo shì yì lín: xióng dà yè míng, xióng pí zài hòu, jìn shū wǔ xíng zhì: wú jùn lóu xiàn rén jiā wén dì zhōng yǒu quǎn zǐ shēng, jué zhī, dé cí xióng gè yī. mù lán shī: xióng tù jiǎo pū shuò, cí tù yǎn mí lí. jiē zǒu ér chēng cí xióng zhě yě, ěr yǎ: liáo chún, qí xióng jiē pìn bì. shān hǎi jīng: dài shān yǒu niǎo yān, qí zhuàng rú wū, wǔ cǎi ér chì wén, míng yuē qí yú, shì zì wèi pìn mǔ. yáng shān yǒu wū yān, qí zhuàng rú cí zhì, ér wǔ cǎi yǐ wén, shì zì wèi pìn mǔ, míng yuē xiàng shé. zé fēi ér chēng pìn mǔ zhě yě. lóng yì kě chēng cí xióng, zuǒ chuán: dì cì zhī chéng lóng, hé hàn gè èr, gè yǒu cí xióng shì yě. chóng yì kě chēng cí xióng, liè zǐ: chún cí qí míng dà yāo, chún xióng qí míng zhì fēng shì yě. jiè chóng yì kě chēng cí xióng, zhuāng zi zhù, sī mǎ yún: xióng zhě yuán lèi, cí zhě biē lèi shì yě, rén yì kě chēng cí xióng, guǎn zǐ: chǔ rén gōng sòng zhèng, jīn qí rén yǒu sàng cí xióng. zhuāng zi: lǔ āi gōng zhī yán āi tái tā yuē: qiě ér cí xióng hé hū qián shì yě. hóng yì kě chēng cí xióng, shī shū: hóng shuāng chū, sè xiān shèng zhě wèi xióng, xióng yuē hóng àn zhě wèi cí, cí yuē jǐ shì yě. gān zhī yì kě chēng cí xióng, shǐ jì suǒ yǐn: suì xióng zài è féng, cí zài shè tí gé. yuè xióng zài bì, cí zài zī. rì xióng zài jiǎ, cí zài zi shì yě, jīn yì kě chēng cí xióng, wáng zǐ nián shí yí jì: yǔ zhù jiǔ dǐng, zé cí jīn wèi yīn dǐng, xióng jīn wèi yáng dǐng shì yě. shí yì kě chēng cí xióng, xù hàn jùn guó zhì: yè láng chū xióng huáng cí huáng shì yě, fú qì yì kě chēng cí xióng, suí shū gāo zǔ jì: bān mù yú fú yú zǒng guǎn cì shǐ, cí yī xióng yī. táng liù diǎn: tài fǔ sì zhì mù qì jiǔ shí wǔ zhī, xióng fù shào fǔ jiāng zuò jiān, cí liú tài fǔ sì shì yě. jiàn yì kě chēng cí xióng, liáo shǐ yí wèi zhì: mù jiàn nèi jiàn wèi xióng, wài jiàn wèi cí. huáng dì xíng xìng zé yòng zhī, hái gōng, kān jiàn guān zhí cí jiàn, dōng shàng gé mén shǐ zhí xióng jiàn shì yě. cǎo mù yì kě chēng mǔ, zhōu lǐ: mǔ gū mǔ cao jū tán gōng: mǔ má ěr yǎ: mǔ B113 mǔ cao zàn mǔ máo, yí lǐ zhù mǔ pú, shǐ jì fēng chán shū: mǔ jīng, běn cǎo: mǔ guì shì yě. chē xiāng yì kě chēng pìn, kǎo gōng jì: pìn fú, zhèng yì yún: chē jiào, jí jīn rén wèi zhī píng gé, jiē yǒu kǒng, nèi lìng zǐ yú qí zhōng, ér yòu xiàng xià fú, gù wèi zhī pìn fú shì yě. guǎn yào yì kě chēng pìn mǔ, hàn shū wǔ xíng zhì: zhǎng ān zhāng chéng mén, mén mǔ zì wáng. yuè lìng zhù: jiàn mǔ bì pìn yě. zhèng yì: fán suǒ qì rén zhě wèi zhī mǔ, shòu zhě wèi zhī pìn shì yě. guān gài yì kě chēng pìn mǔ, lǐ jì sàng dà jì: jūn gài yòng qī. zhèng yì: yòng qī zhě, tú hé pìn mǔ zhī zhōng yě shì yě. wǎ yì kě chēng zhā, guǎng yùn: wǎ fǎn, pìn wǎ shì yě. wǔ cáng yì kě chēng pìn mǔ, líng shū jīng: gān xīn pí wèi mǔ cáng, fèi shèn wèi pìn cáng shì yě. chǐ yá yì kě chēng mǔ, shuō wén: yá, mǔ chǐ shì yě. bìng yì kě chēng mǔ, shǐ jì cāng gōng chuán: mǔ shàn shì yě. xīng yì kě chēng pìn mǔ, tiān wén zhì: dà zì zài nán, suì zài běi, míng yuē pìn mǔ shì yě. wǔ xíng yì kě chēng pìn mǔ, zuǒ chuán: shuǐ, huǒ zhī mǔ yě shì yě. tóng yì kě chēng pìn mǔ, bào piáo zi: guàn tóng dāng yǐ zài huǒ zhōng xiàng chì shí, yǒu tū qǐ zhě mǔ tóng, āo xiàn zhě pìn tóng shì yě. ruò huái nán zǐ yún: běi dǒu zhī shén yǒu cí xióng, yuè cóng yī chén, xióng zuǒ xíng, cí yòu xíng. ér suí shū jīng jí zhì yǒu xiào jīng cí xióng tú sān juǎn. wǔ dài shǐ sì yí fù lù: gāo lì wáng jiàn jìn xiào jīng cí tú yī juàn, zài rì shí xīng biàn, bù jīng zhī shuō, zé jìn yú dàn yǐ.
○雌雄牝牡飛曰雌雄,走曰牝牡。雉鳴求其牡,詩人以為不倫之刺。然亦有不一者。《周禮》疏引《詩》:「雄狐綏綏」,走亦曰雄。《書》「扎雞無晨」,飛亦曰牝。今按經傳之文,不止於此。如《詩》:「爾牧來思,以薪以蒸,以雌以雄。」《左傳》:「千乘三去,三去之餘,獲其雄狐。」《莊子》:「猿偏犭旦以為雌。」《焦氏易林》:「雄大夜鳴,雄羆在後,」《晉書·五行志》:「吳郡婁縣人家聞地中有犬子聲,掘之,得雌雄各一。」《木蘭詩》:「雄兔腳撲朔,雌兔眼迷離。」皆走而稱雌雄者也,《爾雅》:「鷯鶉,其雄皆牝痹。」《山海經》:「帶山有鳥焉,其狀如烏,五采而赤文,名曰奇余,是自為牝牡。」「陽山有烏焉,其狀如雌雉,而五采以文,是自為牝牡,名曰象蛇。」則飛而稱牝牡者也。龍亦可稱雌雄,《左傳》:「帝賜之乘龍,河、漢各二,各有雌雄」是也。蟲亦可稱雌雄,《列子》:「純雌其名大腰,純雄其名稚蜂」是也。介蟲亦可稱雌雄,《莊子》注,司馬云:「雄者黿類,雌者鱉類」是也,人亦可稱雌雄,《管子》:「楚人攻宋、鄭,今其人有喪雌雄。」《莊子》:「魯哀公之言哀駘他曰:『且而雌雄合乎前」是也。虹亦可稱雌雄,《詩》疏:「虹雙出,色鮮盛者為雄,雄曰虹;暗者為雌,雌曰蟣」是也。干支亦可稱雌雄,《史記》索隱:「歲雄在閼逢,雌在攝提格。月雄在畢,雌在訾。日雄在甲,雌在子」是也,金亦可稱雌雄,王子年《拾遺記》:「禹鑄九鼎,擇雌金為陰鼎,雄金為陽鼎」是也。石亦可稱雌雄,《續漢·郡國志》:「夜郎出雄黃、雌黃」是也,符契亦可稱雌雄,《隋書·高祖紀》:「頒木魚符於總管、刺史,雌一雄一。」《唐六典》:「太府寺置木契九十五隻,雄付少府將作監,雌留太府寺」是也。箭亦可稱雌雄,《遼史·儀衛志》:「木箭內箭為雄,外箭為雌。皇帝行幸則用之,還宮,勘箭官執雌箭,東上閣門使執雄箭」是也。草木亦可稱牡,《周禮》:「牡辜」、「牡{艹鞠}」、《檀弓》:「牡麻」;《爾雅》:「牡[B113]」、「牡{艹贊}」、「牡茅」,《儀禮》注「牡蒲」,《史記·封禪書》:「牡荊」,《本草》:「牡桂」是也。車箱亦可稱牝,《考工記》:「牝服」,正義云:「車較,即今人謂之平鬲,皆有孔,內令子於其中,而又向下服,故謂之牝服」是也。管鑰亦可稱牝牡,《漢書·五行志》:「長安章城門,門牡自亡。」《月令》註:「鍵牡閉牝也。」正義:「凡鎖器人者謂之牡,受者謂之牝」是也。棺蓋亦可稱牝牡,《禮記·喪大記》:「君蓋用漆。」正義:「用漆者,塗合牝牡之中也」是也。瓦亦可稱扎,《廣韻》:「〈瓦反〉,牝瓦」是也。五藏亦可稱牝牡,《靈樞經》:「肝心脾為牡藏,肺腎為牝藏」是也。齒牙亦可稱牡,《說文》:「牙,牡齒」是也。病亦可稱牡,《史記·倉公傳》:「牡疝」是也。星亦可稱牝牡,《天文志》:「大自在南,歲在北,名曰牝牡」是也。五行亦可稱牝牡,《左傳》:「水,火之牡也」是也。銅亦可稱牝牡,《抱朴子》:「灌銅當以在火中向赤時,有凸起者牡銅,凹陷者牝銅」是也。若《淮南子》云:「北斗之神有雌雄,月從一辰,雄左行,雌右行。」而《隋書·經籍志》有《孝經雌雄圖》三卷。《五代史·四夷附錄》:「高麗王建進《孝經雌圖》一卷,載日食星變,」不經之說,則近於誕矣。