ér mèng zǐ:" wàng dào ér wèi zhī jiàn." jí zhù:"' ér' dú wéi' rú', gǔ zì tōng yòng." zhū zǐ dá mén rén, yǐn shī:" chuí dài ér lì", chūn qiū:" xīng yǔn rú yǔ" wèi zhèng. jīn kǎo zhī, yòu dé èr shí yú shì. yì:" jūn zǐ yǐ lì zhòng yòng huì ér míng." yú fān jiě:" ér, rú yě." shū gù mìng:" qí néng ér luàn sì fāng." chuán shì wèi" rú". mèng zǐ:" jiǔ yī ér zhù." zhào qí jiě:" ér, rú yě."
○而《孟子》:“望道而未之见。”集注:“‘而’读为‘如’,古字通用。”朱子答门人,引《诗》:“垂带而厉”,《春秋》:“星陨如雨”为证。今考之,又得二十余事。《易》:“君子以莅众用晦而明。”虞翻解:“而,如也。”《书·顾命》:“其能而乱四方。”传释为“如”。《孟子》:“九一而助。”赵岐解:“而,如也。”
zuǒ zhuàn yǐn qī nián:" shà rú wàng." fú qián yuē:" rú, ér yě." xī èr shí liù nián:" shì rú xuán qìng." zhù:" rú, ér yě," zhāo sì nián:" niú wèi shū sūn, jiàn zhòng ér hé?" zhù:" ér hé, rú hé." shǐ jì jiǎ shēng chuán:" huà biàn ér shàn." wéi zhāo yuē:" ér, rú yě, rú chán zhī tuì huà yě." zhàn guó cè:" wēi wáng bù yīng ér cǐ zhě sān." hán fēi zǐ:" sì gōng zhī zhī, gù ér jià lù." lǚ shì chūn qiū:" jìng guō jūn xuàn ér yuē: bù kě." yòu yuē:" ér gù xián zhě yě, yòng zhī wèi wǎn yě." xún zǐ:" hēi miǎn rán ér léi jī zhī, rú qiáng yàn zhī."
《左传·隐七年》:“歃如忘。”服虔曰:“如,而也。”《僖二十六年》:“室如悬罄。”注:“如,而也,”《昭四年》:“牛谓叔孙,见仲而何?”注:“而何,如何。”《史记·贾生传》:“化变而嬗。”韦昭曰:“而,如也,如蝉之蜕化也。”《战国策》:“威王不应而此者三。”《韩非子》:“嗣公知之,故而驾鹿。”《吕氏春秋》:“静郭君炫而曰:不可。”又曰:“而固贤者也,用之未晚也。”《荀子》:“〈黑黽〉然而雷击之,如墙厌之。”
shuō yuàn:" yuè zhū fā yuē: yì ér ān zhī, yuàn jiǎ guàn yǐ jiàn yì rú bù ān, yuàn wú biàn guó sú." yòu yuē:" ér yǒu yòng wǒ zhě, wú qí wèi dōng zhōu hū?" xīn xù yǐn zōu yáng shū:" bái tóu ér xīn, qīng gài ér gù." hòu hàn dū yóu bān bēi:" róu yuǎn ér ěr." jiē dàng zuò" rú". zhàn guó cè:" zhāo xī xù yuē: qǐng ér bù dé, yǒu shuō sè, fēi gù rú hé yě?' cī yuē:' shì fēi fǎn rú hé yě?'" dà dài lǐ:" shǐ yǒu sī rì shěng rú shí kǎo zhī." yòu yuē:" rán rú yuē lǐ yún lǐ yún." yòu yuē:" ān rú yì, lè ér zhàn." yòu yuē:" bù shǎng bù fá, rú mín xián jìn lì." yòu yuē:" zhī yī ér bù kě yǐ jiě yě." chūn qiū fán lù:" shī qí shí ér chéng zhī, fǎ qí mìng rú xún zhī." huái nán zǐ:" cháng yī hā shuǐ rú gān kǔ zhī yǐ." hàn yuè fǔ:" ài rú zhāng hòu." hàn jì yīn tài shǒu mèng yù xiū yáo miào bēi:" wú wéi rú zhì, gāo rú bù wēi, mǎn rú bù yì," tài wèi liú kuān bēi:" qù biān fǔ, rú huò qí qíng fú yòng xíng, rú mǐ qí jiān." guō fǔ bēi:" qí shǎo yě, xiào yǒu ér yuè xué qí zhǎng yě, kuān shū rú hào shī." yì wáng bì zhù:" gé ér dà hēng yǐ zhèng, fēi dāng rú hé?" jiē dàng zuò" ér". hàn shū dì lǐ zhì:" liáo xī jùn, féi rú, mǎng yuē féi ér." zuǒ zhuàn xiāng shí èr nián:" fū fù suǒ shēng ruò ér rén." zhù yún:" ruò rú rén." shuō wén:" xū cóng yǔ, ér shēng." gài jí dú" ér" wèi" rú" yě. táng rén shī duō yòng" ér jīn", yì zuò" rú jīn". jīn jiāng xī rén yán rú hé yì yuē" ér hé".
《说苑》:“越诸发曰:意而安之,愿假冠以见;意如不安,愿无变国俗。”又曰:“而有用我者,吾其为东周乎?”《新序》引邹阳书:“白头而新,倾盖而故。”後汉《督邮斑碑》:“柔远而迩。”皆当作“如”。《战国策》:“昭奚恤曰:请而不得,有说色,非故如何也?’疵曰:‘是非反如何也?’”《大戴礼》:“使有司日省如时考之。”又曰:“然如曰《礼》云《礼》云。”又曰:“安如易,乐而湛。”又曰:“不赏不罚,如民咸尽力。”又曰:“知一而不可以解也。”《春秋繁露》:“施其时而成之,法其命如循之。”《淮南子》:“尝一哈水如甘苦知矣。”《汉乐府》:“艾如张後。”汉《济阴太守孟郁修尧庙碑》:“无为如治,高如不危,满如不溢,”《太尉刘宽碑》:“去鞭拊,如获其情;弗用刑,如弭其奸。”《郭辅碑》:“其少也,孝友而悦学;其长也,宽舒如好施。”《易》王弼注:“革而大亨以正,非当如何?”皆当作“而”。《汉书·地理志》:“辽西郡,肥如,莽曰肥而。”《左传·襄十二年》:“夫妇所生若而人。”注云:“若如人。”《说文》:“需从雨,而声。”盖即读“而”为“如”也。唐人诗多用“而今”,亦作“如今”。今江西人言如何亦曰“而何”。
zhōu lǐ:" lǚ shī ér yòng zhī yǐ zhì jì" zhù:"' ér' dú wéi' ruò', shēng zhī wù yě." lù dé míng yīn yì yún:"' ér' yīn' ruò'." yí lǐ xiāng yú jiǔ lǐ:" gōng rú dài fū rù" zhù:"' rú' dú wéi' ruò'."
《周礼》:“旅师而用之以质剂”注:“‘而’读为‘若’,声之误也。”陆德明音义云:“‘而’音‘若’。”《仪礼·乡馀酒礼》:“公如大夫入”注:“‘如’读为‘若’。”
nài hé" nài hé" èr zì, shǐ yú wǔ zǐ zhī gē:" wéi rén shàng zhě, nài hé bù jìng!" zuǒ zhuàn:" hé yú fù jí, nài hé." qū lǐ yuē:" guó jūn qù qí guó, zhǐ zhī yuē:' nài hé qù shè jì yě!' dài fū yuē:' nài hé qù zōng miào yě!' shì yuē:' nài hé qù fén mù yě!'" chǔ cí jiǔ gē dà sī mìng:" chóu rén xī nài hé!" jiǔ biàn:" jūn bù zhī xī kě nài hé!" cǐ" nài hé" èr zì zhī zǔ. zuǒ zhuàn huá yuán zhī gē yuē:" niú zé yǒu pí, xī shàng duō, qì jiǎ zé nà!" zhí yán zhī yuē" nà", zhǎng yán zhī yuē" nài hé", yī yě. yòu shū:" rú wǔ qì", zhèng kāng chéng dú" rú" wèi nǎi gè fǎn. lún yǔ:" wú mò rú zhī hé yě yǐ yǐ," yīn yì yǔ" nài" tóng.
○奈何“奈何”二字,始于《五子之歌》:“为人上者,奈何不敬!”《左传》:“河鱼腹疾,奈何。”《曲礼》曰:“国君去其国,止之曰:‘奈何去社稷也!’大夫曰:‘奈何去宗庙也!’士曰:‘奈何去坟墓也!’”《楚辞·九歌·大司命》:“愁人兮奈何!”《九辩》:“君不知兮可奈何!”此“奈何”二字之祖。《左传》华元之歌曰:“牛则有皮,犀尚多,弃甲则那!”直言之曰“那”,长言之曰“奈何”,一也。又《书》:“如五器”,郑康成读“如”为乃个反。《论语》:“吾末如之何也已矣,”音亦与“奈”同。
liù cháo rén duō shū" nài" wèi" nà". sān guó zhì zhù wén qīn yǔ guō huái shū yuē:" suǒ xiàng quán shèng, yào nà hòu wú jì hé!" sòng shū liú jìng xuān chuán:" láo zhī yuē:" píng yuán zhī hòu, lìng wǒ nà piào qí hé!" táng rén shī duō yǐ" wú nài" wèi" wú nà".
六朝人多书“奈”为“那”。《三国志》注文钦《与郭淮书》曰:“所向全胜,要那後无继何!”《宋书·刘敬宣传》:“牢之曰:“平元之後,令我那骠骑何!”唐人诗多以“无奈”为“无那”。
yǔ jí gōng yáng zhuàn yǐn yuán nián:" mǔ yù lì zhī, yǐ shā zhī, rú wù yǔ ér yǐ yǐ." zhù:"' rú' jí' bù rú', qí rén yǔ yě." àn cǐ bù bì qí rén yǔ. zuǒ zhuàn xī èr shí èr nián:" sòng zǐ yú yuē:' ruò shòu zhòng shāng, zé rú wù shāng. shòu qí èr máo, zé rú fú yān.'" chéng èr nián:" wèi sūn liáng fū yuē:' ruò zhī bù néng, zé rú wú chū.'" zhāo shí sān nián:" cài cháo wú yuē:' èr sān zi ruò néng sǐ wáng, zé rú wéi zhī, yǐ dài suǒ jì. ruò qiú ān dìng, zé rú yǔ zhī, yǐ jì suǒ yù.'" èr shí yī nián:" sòng huá duō liáo yuē:' jūn ruò shòu sī mǎ, zé rú wáng.'" dìng wǔ nián:" chǔ yú xī yuē:' bù néng rú cí.'" bā nián:" wèi wáng sūn jiǎ yuē:' rán zé rú pàn zhī.'" hàn shū dí yì chuán:" yì yuē:' yù lìng dū wèi zì sòng, zé rú wù shōu xié.'" zuǒ zhuàn zhèng yì yuē:" gǔ rén yǔ rán, yóu' bù gǎn' zhī yán' gǎn' yě."
○语急《公羊传·隐元年》:“母欲立之,已杀之,如勿与而已矣。”注:“‘如’即‘不如’,齐人语也。”按此不必齐人语。《左传·僖二十二年》:“宋子鱼曰:‘若受重伤,则如勿伤。受其二毛,则如服焉。’”《成二年》:“卫孙良夫曰:‘若知不能,则如无出。’”《昭十三年》:“蔡朝吴曰:‘二三子若能死亡,则如违之,以待所济。若求安定,则如与之,以济所欲。’”《二十一年》:“宋华多僚曰:‘君若受司马,则如亡。’”《定五年》:“楚于西曰:‘不能如辞。’”《八年》:“卫王孙贾曰:‘然则如叛之。’”《汉书·翟义传》:“义曰:‘欲令都尉自送,则如勿收邪。’”《左传》正义曰:“古人语然,犹‘不敢’之言‘敢’也。”
gǔ rén duō yǐ yǔ jí ér shěng qí wén zhě. shī:" yì bù yí yì."" jì" xià shěng yī" hū" zì. shū:" fú shèn jué dé, suī wǔ kě zhuī."" kě" shàng shěng yī" bù" zì." wǒ shēng bù yǒu mìng zài tiān."" bù" shàng shěng yī" qǐ" zì." zài jīn ěr ān bǎi xìng, hé zé fēi rén? hé jìng fēi xíng? hé dù fēi jí?"" rén" xià" xíng" xià" jí" xià gè shěng yī" hū" zì. mèng zǐ:" suī hè kuān bó, wú bù zhuì yān."" bù" shàng shěng yī" qǐ" zì. lǐ jì:" yòu zhuàng xiào dì, qí dié hǎo lǐ, bù cóng liú sú, xiū shēn yǐ qí sǐ zhě, bù zài cǐ wèi yě. hào xué bù juàn, hǎo lǐ bù biàn, mào qī chēng dào bù luàn zhě, bù zài cǐ wèi yě."" yòu" shàng" hǎo" shàng gè shěng yī" fēi" zì.
古人多以语急而省其文者。《诗》:“亦不夷怿。”“悸”下省一“乎”字。《书》:“弗慎厥德,虽侮可追。”“可”上省一“不”字。“我生不有命在天。”“不”上省一“岂”字。“在今尔安百姓,何择非人?何敬非刑?何度非及?”“人”下“刑”下“及”下各省一“乎”字。《孟子》:“虽褐宽博,吾不惴焉。”“不”上省一“岂”字。《礼记》:“幼壮孝弟,耆耋好礼,不从流俗,修身以俟死者,不在此位也。好学不倦,好礼不变,旄期称道不乱者,不在此位也。”“幼”上“好”上各省一“非”字。
gōng yáng zhuàn yǐn gōng qī nián" mǔ dì chēng dì, mǔ xiōng chēng xiōng." zhù:" mǔ dì, tóng mǔ dì. mǔ xiōng, tóng mǔ xiōng. bù yán tóng mǔ, yán mǔ dì zhě, ruò wèi' bù rú' yán' rú' yǐ, qí rén yǔ yě."
《公羊传·隐公七年》;“母弟称弟,母兄称兄。”注:“母弟,同母弟。母兄,同母兄。不言同母,言母弟者,若谓‘不如’言‘如’矣,齐人语也。”
suì tiān zhī xíng wèi zhī suì. shū yǐ rùn yuè dìng sì shí chéng suì." suì èr yuè, dōng xún shòu" shì yě. rén zhī xíng wèi zhī nián. shū:" wéi lǚ mìng wáng, xiǎng guó bǎi nián." zuǒ zhuàn:" jì pò yuē:' wǒ èr shí wǔ nián yǐ."" jiàng xiàn rén yǒu yǔ yí nián, shǐ zhī nián. shī kuàng yuē:' qī shí sān nián yǐ.'"" yú shì zhāo gōng shí jiǔ nián yǐ." shǐ jì:" gài dà gōng zhī zú bǎi yǒu yú nián" shì yě. jīn rén duō wèi nián wèi suì. zhōu lǐ:" tài shǐ" zhù:" zhōng shù yuē suì. shuò shù yuē nián. zì jīn nián dōng zhì zhì míng nián dōng zhì, suì yě. zì jīn nián zhēng yuè shuò zhì míng nián zhēng yuè shuò, nián yě."
○岁天之行谓之岁。《书》以闰月定四时成岁。“岁二月,东巡狩”是也。人之行谓之年。《书》:“维吕命王,享国百年。”《左传》:“季魄曰:‘我二十五年矣。”“绛县人有与疑年,使之年。师旷曰:‘七十三年矣。’”“于是昭公十九年矣。”《史记》:“盖大公之卒百有馀年”是也。今人多谓年为岁。《周礼》:“太史”注:“中数曰岁。朔数曰年。自今年冬至至明年冬至,岁也。自今年正月朔至明年正月朔,年也。”
gǔ rén dàn yuē nián jǐ hé, bù yán suì yě, zì tài shǐ gōng shǐ biàn zhī. qín shǐ huáng běn jì yuē:" nián shí sān suì."
古人但曰年几何,不言岁也,自太史公始变之。《秦始皇本纪》曰:“年十三岁。”
jīn rén yǐ suì chū zhī rì ér zēng nián, gǔ rén yǐ suì jǐn zhī rì ér hòu zēng zhī. shǐ jì cāng gōng chuán:" chén yì nián jǐn sān nián." nián sān shí jiǔ suì yě.
今人以岁初之日而增年,古人以岁尽之日而後增之。《史记·仓公传》:“臣意年尽三年。”年三十九岁也。
yuè bàn jīn rén wèi shí wǔ wèi yuè bàn, gài gǔ jīng yǐ yǒu zhī. yí lǐ shì sāng lǐ:" yuè bàn bù yīn diàn." lǐ jì jì yì:" shuò yuè yuè bàn, jūn xún shēng." zhōu lǐ dà sī lè:" wáng dà shí sān yòu." zhù:" dà shí, shuò yuè yuè bàn, yǐ lè yòu shí shí yě." jìn wēn jiào yǔ táo kǎn shū:" kè hòu yuè bàn dà jǔ." rán yì yǒu yǐ shàng xià xián wèi yuè bàn zhě. liú xī shì míng:" xián, yuè bàn zhī míng yě. qí xíng yī páng qū, yī páng zhí, ruò zhāng gōng shī xián yě. wàng, yuè mǎn zhī míng yě. yuè dà shí liù bǐ xiǎo shí wǔ rì, rì zài dōng, yuè zài xī, yáo xiāng wàng yě." shì zé suǒ wèi yuè bàn zhě xián yě, lǐ jīng zhī suǒ wèi yuè bàn zhě wàng yě. xián yuē bàn, yǐ yuè tǐ ér yán zhī yě wàng yuē bàn, yǐ rì shù ér yán zhī yě.
○月半今人谓十五为月半,盖古经已有之。《仪礼·士丧礼》:“月半不殷奠。”《礼记·祭义》:“朔月月半,君巡牲。”《周礼·大司乐》:“王大食三侑。”注:“大食,朔月月半,以乐侑食时也。”晋温峤与陶侃书:“克後月半大举。”然亦有以上下弦为月半者。刘熙《释名》:“弦,月半之名也。其形一旁曲,一旁直,若张弓施弦也。望,月满之名也。月大十六比小十五日,日在东,月在西,遥相望也。”是则所谓月半者弦也,《礼经》之所谓月半者望也。弦曰半,以月体而言之也;望曰半,以日数而言之也。
sì wú cái lǎo yùn bǔ:" gǔ' yǐ wǔ' zhī' sì' yì wèi rú' yǐ yǐ' zhī' yǐ'." hàn lǜ lì zhì:" zhèn měi yú chén, yǐ shèng yú sì," shǐ jì:" sì zhě, yán yáng qì zhī yǐ jǐn yě." zhèng xuán mèng kǒng zǐ gào zhī yuē:" qǐ qǐ, jīn nián suì zài chén, míng nián suì zài sì." yú àn gǔ rén dú" sì" wèi" yǐ" zhī zhèng bù zhǐ cǐ. huái nán zǐ:" dòu zhǐ sì, sì zé shēng, yǐ dìng yě." shuō wén:" sì, yǐ yě. sì yuè yáng qì yǐ chū, yīn qì yǐ cáng, wàn wù jiàn chéng wén zhāng, gù yǐ wèi shé, xiàng xíng." shì míng:" sì, yǐ yě. yáng qì bì bù yǐ yě." shī:" shì xù sì zǔ." jiān yún:" shì dú rú' sì wǔ' zhī' sì'. sì xù sì zǔ zhě, wèi yǐ chéng qí gōng miào yě." wǔ jīng wén zì:" qǐ cóng zhǎng sì zhī sì." bái hǔ tōng:" tài yáng jiàn yú sì, sì zhě, wù bì qǐ." jìn shū lè zhì:" sì yuè zhī chén wèi zhī sì, sì zhě, qǐ yě, wù zhì cǐ shí bì jǐn ér qǐ yě." shī. jiāng yǒu sì yì dú wéi" yǐ", shì míng:" shuǐ jué fù rén wéi sì, sì, yǐ yě. rú chū yǒu suǒ wéi, bì yǐ fù huán ér rù yě."" yǐ xiǎng yǐ sì" yì dú wéi' yǐ', shuō wén:" jì wú yǐ yě. cóng shì, sì shēng." gōng yáng zhuàn hé xiū zhù:" yán sì zhě, wú yǐ cháng jiǔ zhī cí." shì míng:" shāng yuē sì. sì, yǐ yě, xīn qì shēng, gù qì yǐ yě." jīn rén yǐ" chén sì" zhī" sì" dú wéi shì yīn. sòng máo huǎng yuē:" yáng qì shēng yú zi, zhōng yú sì. sì zhě, zhōng yǐ yě, xiàng yáng qì jì jí huí fù zhī xíng." gù yòu wèi" zhōng sì" zhī yì. jīn sú yǐ yǒu gōu wèi" zhōng yǐ" zhī" yǐ", wú gōu wèi" chén sì" zhī" sì", shì wèi zhī zì yì yě. jì chūn sān yuè, chén wèi jiàn, sì wèi chú, gù yòng sān yuè shàng sì bá chú bù xiáng. gǔ rén wèi bìng yù wèi yǐ yì cǐ yì yě.
○巳吴才老《韵补》:“古‘已午’之‘巳’亦谓如‘已矣’之‘已’。”《汉律·历志》:“振美于辰,已盛于巳,”《史记》:“巳者,言阳气之已尽也。”郑玄梦孔子告之曰:“起起,今年岁在辰,明年岁在巳。”愚按古人读“巳”为“矣”之证不止此。《淮南子》:“斗指巳,巳则生,已定也。”《说文》:“巳,已也。四月阳气已出,阴气已藏,万物见成文章,故已为蛇,象形。”《释名》:“巳,已也。阳气毕布已也。”《诗》:“似续姒祖。”笺云:“似读如‘巳午’之‘巳’。巳续姒祖者,谓已成其宫庙也。”《五经文字》:“起从长巳之巳。”《白虎通》:“太阳见于巳,巳者,物必起。”《晋书·乐志》:“四月之辰谓之巳,巳者,起也,物至此时毕尽而起也。”《诗。江有汜》亦读为“矣”,《释名》:“水决复人为汜,汜,已也。如出有所为,毕已复还而入也。”“以享以祀”亦读为‘矣’,《说文》:“祭无已也。从示,巳声。”《公羊传》何休注:“言祀者,无已长久之辞。”《释名》:“商曰祀。祀,已也,新气升,故气已也。”今人以“辰巳”之“巳”读为士音。宋毛晃曰:“阳气升于子,终于巳。巳者,终已也,象阳气既极回复之形。”故又为“终巳”之义。今俗以有钩为“终已”之“已”,无钩为“辰巳”之“巳”,是未知字义也。季春三月,辰为建,巳为除,故用三月上巳拔除不祥。古人谓病愈为已亦此意也。
" wù jǐ" zhī," jǐ", zhuàn zuò jǐ." chén sì" zhī" sì", zhuàn zuò 1234, xiàng shé xíng. lì shū zé hùn ér xiāng lèi, zhǐ yǐ zhí bǐ shàng quē wèi yǐ, shàng mǎn wèi sì.
“戊己”之,“己”,篆作己。“辰巳”之“巳”,篆作[1234],象蛇形。隶书则混而相类,止以直笔上缺为已,上满为巳。
lǐ jī liáng chuán:" gǔ zhě sān bǎi bù wèi lǐ." jīn yǐ sān bǎi liù shí bù wèi lǐ, ér chǐ yòu dà yú gǔ sì zhī yī, jīn zhī liù shí èr lǐ suì dāng gǔ zhī bǎi lǐ. yì liáng chuán:" ān qù guó wǔ bǎi lǐ." jīn zì lì chéng zhì lín zī jǐn sān bǎi sān shí lǐ, zuǒ zhuàn:" huáng rén wèi zì yǐng jí wǒ jiǔ bǎi lǐ." jīn zì jiāng líng zhì guāng zhōu jǐn qī bǎi lǐ. zhū zi wèi:" wú èr qiān lǐ, bù sān yuè bù zhì." jīn zì sū zhōu zhì zōu xiàn jǐn yī qiān wǔ bǎi lǐ. mèng zǐ:" bù yuǎn qiān lǐ ér lái"," qiān lǐ ér jiàn wáng", jīn zì zōu zhì qí zhì liáng yì bù guò wǔ liù bǎi lǐ, yòu wèi" shùn zú míng tiáo, wén wáng shēng qí zhōu, xiāng qù qiān yǒu yú lǐ." jīn zì ān yì zhì qí shān yì bù guò bā bǎi lǐ. shǐ jì zhāng yí shuō wèi wáng, yán cóng zhèng zhì liáng èr bǎi yú lǐ. jīn zì zhèng zhōu zhì kāi fēng jǐn yī bǎi sì shí lǐ. qī fū rén gē:" xiāng lí sān qiān lǐ, dāng shuí shǐ gào rǔ?" gòng yǔ shàng shū yán:" zì tòng qù jiā sān qiān lǐ." zì jīn láng yá zhì cháng ān yì dàn èr qiān yú lǐ, zhào zé èr qiān lǐ ér jìn. shì zé xún zǐ suǒ wèi" rì zhōng ér qū bǎi lǐ zhě", bù guò liù shí yú lǐ, ér qiān lǐ zhī mǎ yì rì chí wǔ liù bǎi lǐ ěr.
○里《激梁传》:“古者三百步为里。”今以三百六十步为里,而尺又大于古四之一,今之六十二里遂当古之百里。《毅梁传》:“鞍去国五百里。”今自历城至临淄仅三百三十里,《左传》:“黄人谓自郢及我九百里。”今自江陵至光州仅七百里。邾子谓:“吴二千里,不三月不至。”今自苏州至邹县仅一千五百里。《孟子》:“不远千里而来”,“千里而见王”,今自邹至齐至梁亦不过五六百里,又谓;“舜卒鸣条,文王生歧周,相去千有馀里。”今自安邑至岐山亦不过八百里。《史记》张仪说魏王,言从郑至梁二百余里。今自郑州至开封仅一百四十里。戚夫人歌:“相离三千里,当谁使告汝?”贡禹上书言:“自痛去家三千里。”自今琅邪至长安亦但二千余里,赵则二千里而近。是则荀子所谓“日中而趋百里者”,不过六十余里,而千里之马亦日驰五六百里耳。
wáng zhì:" gǔ zhě bǎi lǐ, dāng jīn bǎi èr shí yī lǐ liù shí bù sì chǐ èr cùn èr fēn." dài wèi rán.
《王制》:“古者百里,当今百二十一里六十步四尺二寸二分。”殆未然。
rèn shuō wén:" rèn, shēn bì yī xún bā chǐ. cóng rén, rèn shēng." shū:" wèi shān jiǔ rèn." kǒng chuán:" bā chǐ yuē rèn." zhèng yì yuē:" kǎo gōng jì jiàng rén yǒu quǎn suì gōu xù, jiē guǎng shēn děng. ér huì yún guǎng èr xún, shēn èr rèn, zé huì yì guǎng shēn děng, qiè yǔ xún tóng. gù zhī bā chǐ yuē rèn." wáng sù shèng zhèng lùn jí zhù jiā yǔ, jiē yún" bā chǐ rì rèn", yǔ kǒng yì tóng. zhèng xuán yún" qī chǐ yuē rèn", yǔ kǒng yì yì. lún yǔ:" fū yú zhī qiáng shù rèn" zhù:" bāo yún qī chǐ." mèng zǐ:" jué jǐng jiǔ rèn." zhù" bā chǐ". zhū zǐ nǎi liǎng cóng zhī. dāng yǐ bā chǐ wéi shì. ruò xiǎo ěr yǎ yún" sì chǐ", hàn shū yīng shào zhù yún" wǔ chǐ liù cùn", zé yì fēi yǐ.
○仞《说文》:“仞,伸臂一寻八尺。从人,刃声。”《书》:“为山九仞。”孔传:“八尺曰仞。”正义曰:“《考工记·匠人》有畎、遂、沟、洫,皆广深等。而浍云广二寻,深二仞,则浍亦广深等,切与寻同。故知八尺曰仞。”王肃《圣证论》及注《家语》,皆云“八尺日仞”,与孔义同。郑玄云“七尺曰仞”,与孔义异。《论语》:“夫于之墙数仞”注:“包云七尺。”《孟子》:“掘井九轫。”注“八尺”。朱子乃两从之。当以八尺为是。若《小尔雅》云“四尺”,《汉书》应劭注云“五尺六寸”,则益非矣。
bù shū rén sǐ wèi zhī" bù shū", lǐ jì:" rú hé bù shū" shì yě. shēng lí yì wèi zhī" bù shū", shī zhōng gǔ yǒu cao tuī:" yù rén zhī bù shū yǐ" shì yě. shī dé yì wèi zhī" bù shū", shī jūn zǐ xié lǎo:" zi zhī bù shū, yún rú zhī hé" shì yě. guó wáng yì wèi zhī" bù shū", yì zhōu shū:" wáng nǎi shēng fén zhī fù, yǐ wàng shāng yì, yuē: wū hū! bù shū!? shì yě.
○不淑人死谓之“不淑”,《礼记》:“如何不淑”是也。生离亦谓之“不淑”,《诗·中谷有{艹推}》:“遇人之不淑矣”是也。失德亦谓之“不淑”,《诗·君子偕老》:“子之不淑,云如之何”是也。国亡亦谓之“不淑”,《逸周书》:“王乃升汾之阜,以望商邑,曰:呜呼!不淑!?是也。
bù diào gǔ rén yán bù diào zhě, yóu yuē bù rén. zuǒ zhuàn chéng shí sān nián:" mù wèi bù diào." xiāng shí sān nián:" jūn zǐ yǐ wú wèi bù diào." shí sì nián:" yǒu jūn bù diào." zhāo qī nián:" xiōng dì zhī bù mù, yú shì hū bù diào." èr shí liù nián:" shuài qún bù diào zhī rén yǐ xíng luàn yú wáng shì." jiē shì bù rén zhī yì. xiāng èr shí sān nián:" gǎn gào bù diào" jí shī zhī" bù diào hào tiān"," bù diào bù xiáng", shū zhī" fú diào, tiān jiàng sàng yú yīn", zé yǐ wéi āi mǐn zhī cí, dù shì zhù jiē yǐ wéi" bù xiāng diào xù" ér yú" qún bù diào zhī rén" zé yuē:" diào, zhì yě." yú yì bù tōng. wéi chéng qī nián:" zhōng guó bù zhèn lǚ, mán yí rù fá, ér mò zhī huò xù, wú diào zhě yě fū!" nǎi dāng wèi dà guó wú xù lín zhī yì ěr.
○不吊古人言不吊者,犹曰不仁。《左传·成十三年》:“穆为不吊。”《襄十三年》:“君子以吴为不吊。”《十四年》:“有君不吊。”《昭七年》:“兄弟之不睦,于是乎不吊。”《二十六年》:“帅群不吊之人以行乱于王室。”皆是不仁之意。《襄二十三年》:“敢告不吊”及《诗》之“不吊昊天”,“不吊不祥”,《书》之“弗吊,天降丧于殷”,则以为哀闵之辞,杜氏注皆以为“不相吊恤”;而于“群不吊之人”则曰:“吊,至也。”于义不通。惟《成七年》:“中国不振旅,蛮夷入伐,而莫之或恤,无吊者也夫!”乃当谓大国无恤邻之义耳。
wáng wáng yǒu sān yì. yǒu yǐ sǐ ér míng zhī, zhōng yōng:" shì wáng rú shì cún" shì yě. yǒu yǐ chū bēn yú wài ér míng zhī, jìn gōng zǐ chēng" wáng rén" shì yě. yǒu dàn yǐ bù zài ér míng zhī, shī:" yǔ měi wáng cǐ", lún yǔ:" kǒng zǐ shí qí wáng yě, ér wǎng bài zhī" shì yě. hàn shū yuán àng chuán:" bù yǐ zài wáng wèi cí."
○亡亡有三义。有以死而名之,《中庸》:“事亡如事存”是也。有以出奔于外而名之,晋公子称“亡人”是也。有但以不在而名之,《诗》:“予美亡此”,《论语》:“孔子时其亡也,而往拜之”是也。《汉书·袁盎传》:“不以在亡为辞。”
gān méi shǐ jì kù lì chuán:" zhāng tāng shǐ wèi xiǎo lì gān méi." xú guǎng yuē:" gān méi, suí shì shěn fú yě." fú qián yuē:" gān méi, shè chéng bài yě." rú chún yuē:" yù jū wù yǐ dài zhī, dé lì wèi gān, shī lì wèi méi," sān guó zhì fù gǔ chuán:" qǐ gǎn jì mìng hóng liú, yǐ jiǎo gān méi," péi sōng zhī zhù:" yǒu suǒ jiǎo shè, bù jì gān zào zhī yǔ shěn méi ér wèi zhī yě." jìn shū pān yuè chuán:" qí mǔ shù qiào zhī yuē:' ěr dāng zhī zú, ér gān méi bù yǐ hū!'" zhāng jùn chuán:" duì shì liú qìng jiàn yuē:' bà wáng bù yǐ xǐ nù xīng shī, bù yǐ gān méi qǔ shèng.'" lú xún chuán:" zǐ fū xú dào fù sù yǒu dǎn jué, zhī liú yù yǐ hái, yù gān méi yī zhàn." wèi shū sòng wéi chuán:" wéi jiàn chǒng shì rì lóng, biàn zhì gān méi." běi shǐ wáng shào zhuàn zàn:" wèi hé shuò qīng liú, ér gān méi róng lì." liáng shū zhǐ zú chuán xù:" qí jìn yě guāng chǒng yí yì, gù yú fū zhī suǒ gān méi." jìn pí wǔ gē míng jūn piān:" mèi sǐ shè gān méi, jué lù zé miè zú," bào piáo zi:" wàng fā fū zhī míng jiè, xún gān méi yú nán jì."
○乾没《史记·酷吏传》:“张汤始为小吏乾没。”徐广曰:“乾没,随势沈浮也。”服虔曰:“乾没,射成败也。”如淳曰:“豫居物以待之,得利为乾,失利为没,”《三国志·傅嘏传》:“岂敢寄命洪流,以徼乾没,”裴松之注:“有所徼射,不计乾燥之与沈没而为之也。”《晋书·潘岳传》:“其母数诮之曰:‘尔当知足,而乾没不已乎!’”《张骏传》:“队事刘庆谏曰:‘霸王不以喜怒兴师,不以乾没取胜。’”《卢循传》:“姊夫徐道覆素有胆决,知刘裕已还,欲乾没一战。”《魏书·宋维传》:“维见宠势日隆,便至乾没。”《北史·王劭传》赞:“为河朔清流,而乾没荣利。”《梁书·止足传》序:“其进也光宠夷易,故愚夫之所乾没。”晋《鼙舞歌·明君篇》:“昧死射乾没,觉露则灭族,”《抱朴子》:“忘发肤之明戒,寻乾没于难冀。”
gān méi dà dǐ shì jiǎo xìng qǔ lì zhī yì. shǐ jì chūn shēn jūn chuán:" méi lì yú qián ér yì huàn yú hòu yě." jí cǐ yì.
乾没大抵是徼幸取利之意。《史记·春申君传》:“没利于前而易患于後也。”即此意。
chún yí lǐ zhù:" yǐ bái zào zī yuē rǔ," gù lǎo zi wèi yáng zhū yuē:" dà bái ruò rǔ."
○唇《仪礼》注:“以白造缁曰辱,”故老子谓杨朱曰:“大白若辱。”
jiān guǎng yùn:" jiān, gǔ yán qiè. sī yě, zhà yě. yì zuò jiān." jīn běn wù" jiān" zuò" jiān", fēi yě, jiān yīn gàn, fàn yě, zuǒ shì xī gōng qī nián chuán yuē:" jūn yǐ lǐ yǔ xìn shǔ zhū hóu, ér yǐ jiān zhōng zhī." yuē:" zi fù bù jiān zhī wèi lǐ." yī chuán zhī zhōng èr zì gè chū, ér yì bù tóng. shì míng:" jiān, jiān yě, yán jiān zhèng fǎ yě." yǐ" jiān" shì" jiān", qí wèi liǎng zì shěn yǐ. yòu jiān zì yì kě xùn wèi" gàn lù" zhī gàn, hàn shū, jīng yàn wú chuán:" qí rén tián shēng yǐ huà jiān zé." shǐ jì zuò" gàn", rán zé" jiān" dàn yǔ" gàn" tōng yòng, ér bù kě yǐ wéi" jiān" yě. hòu rén yú àn dú wén yí zhōng yǐ" jiān" zì huà duō, shěng zuò" jiān" zì, cǐ rú" fán" zhī wèi" fán"," chōng" zhī wèi" chōng","' yì" zhī wèi" rì"," tái" zhī wèi" tái", jiē jiè yòng zhī zì.
○奸《广韵》:“奸,古颜切。私也,诈也。亦作奸。”今本误“奸”作“奸”,非也,奸音干,犯也,《左氏·僖公七年》传曰:“君以礼与信属诸侯,而以奸终之。”曰:“子父不奸之谓礼。”一传之中二字各出,而义不同。《释名》:“奸,奸也,言奸正法也。”以“奸”释“奸”,其为两字审矣。又奸字亦可训为“干禄”之干,《汉书,荆燕吴传》:“齐人田生以画奸泽。”《史记》作“干”,然则“奸”但与“干”通用,而不可以为“奸”也。後人于案牍文移中以“奸”字画多,省作“奸”字,此如“繁”之为“烦”,“冲”之为“冲”,“‘驿”之为“驲”,“台”之为“台”,皆借用之字。
é" é" zì gǔ zuò" yán wèi"," wěi" zì gǔ yì yīn é. shī xiǎo yǎ:" mín zhī é yán." jiān yún:" wěi yě, xiǎo rén hǎo zhà wěi, wèi jiāo yì zhī yán." ěr yǎ zhù:" shì yǐ yāo yán wèi é," tài píng yù lǎn yǐn wǔ wáng zhī shū yào yuē:" hūn jǐn shǒu, shēn chá é." tài chāng yuán nián bā yuè, yù shǐ zhāng pō yán:" jīng shī jiān guǐ cóng jí, yóu shǒu chéng qún, yǒu wèi zhī bǎ gùn zhě, yǒu wèi zhī é tóu zhě. qǐng jiāng xún chéng gǎi wéi zhōng chà, yī nián yī dài."
○讹“讹”字古作“讠为”,“伪”字古亦音讹。《诗·小雅》:“民之讹言。”笺云:“伪也,小人好诈伪,为交易之言。”《尔雅》注:“世以妖言为讹,”《太平御览》引武王之《书钥》曰:“昏谨守,深察讹。”泰昌元年八月,御史张泼言:“京师奸宄丛集,游手成群,有谓之把棍者,有谓之讹头者。请将巡城改为中差,一年一代。”
shuí hé shī:" shì rén jiāo biàn cuī wǒ." hán shī zuò" yán cuī", yù piān zuò" shuí gōng", dīng huí qiè. zhé yě. liù tāo:" lìng wǒ lěi tǔ, shuí hé bù jué?" shǐ jì: jiǎ yì guò qín lùn:" chén lì bīng ér shuí hé?"" shuí"" yán cuī" tóng," hé"," ā" tóng. hàn shū wǔ xíng zhì:" zhǔ gōng chē dà shuí zú?" zhù:" dà shuí, zhǔ wèn fēi cháng zhī rén, yún xìng míng shì shuí hé yě." cǐ jiě wèi dāng. jiāo shì yì lín:" dāng nián shào guǎ, dú yǔ gū chù, jī míng quǎn fèi, wú gǎn shuí zhě." shuō yuàn:" mín zhī shí jǐ, zé shàng yǔ zhī zhēng, yuē bù rú wú yě. bǎi jǐ zé cī qí guò, qiān jǐ zé shuí ér bù xìn." yáng xióng wèi wèi zhēn:" èr shì wàng sù, bài yú wàng yí. yán lè jiǎo sōu, jiù zhě bù shuí."
○谁何《诗》:“室人交遍摧我。”《韩诗》作“讠崔”,《玉篇》作“{谁工}”,丁回切。谪也。《六韬》:“令我垒土,谁何不绝?”《史记》:贾谊《过秦论》:“陈利兵而谁何?”“谁”、“讠崔”同,“何”,“呵”同。《汉书·五行志》:“主公车大谁卒?”注:“大谁,主问非常之人,云姓名是谁何也。”此解未当。《焦氏易林》:“当年少寡,独与孤处,鸡鸣犬吠,无敢谁者。”《说苑》:“民知十己,则尚与之争,曰不如吾也。百己则疵其过,千己则谁而不信。”杨雄《卫尉箴》:“二世妄宿,败于望夷。阎乐矫搜,就者不谁。”
shǐ jì wèi wǎn chuán:" suì yú, bù qiáo ā wǎn." hàn shū zuò" bù shú hé wǎn", nán xiǎo, yí" qiáo" é wèi" shuí"," shuí" yòu zhuǎn wéi" shú" yě.
《史记·卫绾传》:“岁余,不谯呵绾。”《汉书》作“不孰何绾”,难晓,疑“谯”讹为“谁”,“谁”又转为“孰”也。
zhōu lǐ shè rén:" bù jìng zhě kē fá zhī." zhù:" kē wèi jié wèn zhī." àn cǐ" kē" yì" ā" zì.
《周礼·射人》:“不敬者苛罚之。”注:“苛谓诘问之。”按此“苛”亦“呵”字。
xìn dōng guān yú lùn yǐn jìn wǔ dì wáng yòu jūn táo yǐn jū tiē jí xiè xuān chéng chuán wèi:" fán yán xìn zhě, jiē wèi shǐ rén." yáng yòng xiū yòu yǐn gǔ yuè fǔ:" yǒu xìn shù jì shū, wú xìn zhǎng xiàng yì" wèi zhèng, liáng shì. rán cǐ yǔ qǐ yú dōng hàn yǐ xià, yáng tài wèi fū rén yuán shì dá cáo gōng biàn fū rén shū yún:" zhé fù wǎng xìn." gǔ shī wèi jiāo zhòng qīng qī zuò:" zì kě duàn lái xìn, xú xú gèng wèi zhī." wèi dù zhì zèng mǔ qiū jiǎn shī:" wén yǒu hán zhòng yào, xìn lái gěi yī wán." yǐ pián rén wèi xìn shǐ jiàn yú cǐ. ruò gǔ rén suǒ wèi xìn zhě, nǎi fú yàn zhī bié míng. mò zǐ:" dà jiàng shǐ rén xíng shǒu, cāo xìn fú." shǐ jì cì kè chuán:" jīn xíng ér wú xìn, zé qín wèi kě qīn yě." hàn shū shí xiǎn chuán:" nǎi shí guī chéng, qǔ yī xìn yǐ wéi yàn." xī yù chuán:" xiōng nú shǐ chí chán yú yī xìn dào guó, guó chuán sòng shí." hòu hàn shū qí wǔ wáng chuán:" dé sī tú liú gōng yī xìn, yuàn xiān xià." zhōu lǐ zhǎng jié zhù:" jié yóu xìn yě," xíng zhě suǒ zhí zhī xìn, cǐ rú jīn rén yán yìn xìn xìn pái zhī xìn, bù dé wèi wèi shǐ rén yě. gù liáng wǔ dì cì dào gài lián zhū yuē:" yán mó mò yǐ téng wén, bǐ fēi háo yǐ shū xìn." ér jīn rén suì yǒu shū xìn zhī míng.
○信《东观馀论》引晋武帝、王右军、陶隐居帖及《谢宣城传》谓:“凡言信者,皆谓使人。”杨用修又引《古乐府》:“有信数寄书,无信长相忆”为证,良是。然此语起于东汉以下,杨太尉夫人袁氏《答曹公卞夫人书》云:“辄付往信。”《古诗为焦仲卿妻作》:“自可断来信,徐徐更谓之。”魏杜挚《赠母丘俭诗》:“闻有韩众药,信来给一丸。”以便人为信始见于此。若古人所谓信者,乃符验之别名。《墨子》:“大将使人行守,操信符。”《史记·刺客传》:“今行而无信,则秦未可亲也。”《汉书·石显传》:“乃时归诚,取一信以为验。”《西域传》:“匈奴使持单于一信到国,国传送食。”《後汉书·齐武王传》:“得司徒刘公一信,愿先下。”《周礼·掌节》注:“节犹信也,”行者所执之信,此如今人言印信、信牌之信,不得谓为使人也。故梁武帝赐到溉《连珠》曰:“研磨墨以腾文,笔飞豪以书信。”而今人遂有书信之名。
chū ěr yǎ:" nán zǐ wèi zǐ mèi zhī yú wèi chū." chuán zhōng fán yán chū zhě jiē shì wài shēng. zuǒ shì zhuāng èr shí èr nián:" chén lì gōng, cài chū yě." xī qī nián:" shēn hóu, shēn chū yě." chéng shí sān nián:" kāng gōng, wǒ zhī zì chū."
○出《尔雅》:“男子谓姊妹之于为出。”《传》中凡言出者皆是外甥。《左氏·庄二十二年》:“陈厉公,蔡出也。”《僖七年》:“申侯,申出也。”《成十三年》:“康公,我之自出。”
xiāng èr shí wǔ nián:" wǒ zhōu zhī zì chū." yòu:" huán gōng zhī luàn, cài rén yù lì qí chū." èr shí jiǔ nián:" jìn píng gōng, qǐ chū yě." sān shí yī nián:" jǔ qù jí bēn qí, qí chū yě. zhǎn yú, wú chū yě." zhāo sì nián:" xú zi, wú chū yě." gōng yáng wén shí sì nián chuán:" jiē, jìn chū yě."" jué qiě, qí chū yě." shǐ jì qín běn jì:" jìn xiāng gōng zhī dì míng yōng, qín chū yě." hàn shū wǔ xíng zhì:" wáng zǐ cháo, chǔ zhī chū yě." ér gōng yáng xiāng wǔ nián chuán:" gài jiù chū yě." zé yǐ jiù shēng wèi" jiù chū" yǐ.
《襄二十五年》:“我周之自出。”又:“桓公之乱,蔡人欲立其出。”《二十九年》:“晋平公,杞出也。”《三十一年》:“莒去疾奔齐,齐出也。展舆,吴出也。”《昭四年》:“徐子,吴出也。”《公羊·文十四年》传:“接,晋出也。”“玃且,齐出也。”《史记·秦本纪》:“晋襄公之弟名雍,秦出也。”《汉书·五行志》:“王子晁,楚之出也。”而《公羊·襄五年》传:“盖舅出也。”则以舅甥为“舅出”矣。
guān guǎ guān zhě, wú qī zhī chēng. dàn yǒu qī ér yú yì zhě, zé yì kě wèi zhī guān. shī:" hé cǎo bù xuán, hé rén bù jīn."" jīn" dú wéi" guān" shì yě. guǎ zhě, wú fū zhī chēng. dàn yǒu fū ér dú shǒu zhě, zé yì kě wèi zhī guǎ. yuè jué shū:" dú fù shān zhě, gōu jiàn jiāng fá wú, xǐ guǎ fù dú shān shàng, yǐ wéi sǐ shì, shì dé zhuān yī." chén lín shī:" biān chéng duō jiàn shǎo, nèi shě duō guǎ fù." shì yě. bào zhào xíng lù nán:" lái shí wén jūn fù, guī zhōng shuāng jū dú sù yǒu zhēn míng." yì shì cǐ yì.
○鳏寡鳏者,无妻之称。但有妻而于役者,则亦可谓之鳏。《诗》:“何草不玄,何人不矜。”“矜”读为“鳏”是也。寡者,无夫之称。但有夫而独守者,则亦可谓之寡。《越绝书》:“独妇山者,勾践将伐吴,徙寡妇独山上,以为死士,示得专一。”陈琳诗:“边城多健少,内舍多寡妇。”是也。鲍照《行路难》:“来时闻君妇,闺中孀居独宿有贞名。”亦是此义。
fù rén yǐ fū wáng wèi guǎ, fū yì yǐ fù wáng wèi guǎ. zuǒ zhuàn xiāng èr shí liù nián:" qí cuī zhù shēng chéng jí jiāng ér guǎ." xiǎo ěr yǎ yuē:" fán wú qī wú fū tōng wèi zhī guǎ." jiāo shì yì lín:" jiǔ guān wú ǒu, sī pèi zhī nǚ. qiú qí fēi wàng, zì lìng guǎ chù."
妇人以夫亡为寡,夫亦以妇亡为寡。《左传·襄二十六年》:“齐崔杼生成及疆而寡。”《小尔雅》曰:“凡无妻无夫通谓之寡。”《焦氏易林》:“久鳏无偶,思配织女。求其非望,自令寡处。”
dīng zhōng táng gāo zǔ wǔ dé liù nián sān yuè: rén shǐ shēng wèi huáng, sì suì wèi xiǎo, shí liù wèi zhōng, èr shí yī wèi dīng, liù shí wèi lǎo. tiān zōng tiān bǎo sān zài shí èr yuè guǐ chǒu, zhào yuē:" bǐ zhě chéng tóng zhī suì, jí guà qīng yáo jì guān zhī nián, biàn dāng zhèng yì. mǐn qí láo kǔ, yòng zhěn yú huái. zì jīn yí yǐ shí bā yǐ shàng wèi zhōng nán, èr shí sān yǐ shàng chéng dīng." dù zi měi xīn ān lì shī:" fǔ tiē zuó yè xià, cì xuǎn zhòng nán xíng," shì shí bā yǐ shàng jiē fā zhī yě. rán shǐ wén duō yǒu yán" dīng zhōng" zhě, jǔ dīng zhōng kě yǐ gāi huáng xiǎo yǐ. liáo shǐ yē lǜ xué gǔ chuán:" duō zhāng qí zhì, zá dīng huáng, wèi yí bīng." gài zhōng xiǎo jiē zá yòng zhī, ér shǐ wén dài yǐ" huáng" zì, huáng zhě, sì suì yǐ xià, hé kě zá zhī bīng jiān xié?
○丁中唐高祖武德六年三月:人始生为黄,四岁为小,十六为中,二十一为丁,六十为老。天宗天宝三载十二月癸丑,诏曰:“比者成童之岁,即挂轻徭;既冠之年,便当正役。悯其劳苦,用轸于怀。自今宜以十八已上为中男,二十三已上成丁。”杜子美《新安吏》诗:“府帖昨夜下,次选中男行,”是十八以上皆发之也。然史文多有言“丁中”者,举丁、中可以该黄、小矣。《辽史·耶律学古传》:“多张旗帜,杂丁黄,为疑兵。”盖中小皆杂用之,而史文代以“黄”字,黄者,四岁以下,何可杂之兵间邪?
ā lì shì hàn yáo kēng bēi yīn yún: qí jiān sì shí rén, jiē zì qí míng, ér xì yǐ' ā' zì, rú liú xìng ā xìng pān jīng ā jīng zhī lèi, bì biān hù mín wèi cháng biǎo qí dé, shū shí zhě yù qí zhěng qí ér qiáng jiā zhī, yóu jīn lǘ xiàng zhī fù yǐ" ā" qiè qí xìng yě. chéng yáng líng tái bēi yīn yǒu zhǔ lì" zhòng dōng ē dōng", yòu yún:" wéi zhòng ā dōng nián zài yuán guān, yòu yǒu zhōng zhì." yòu kě jiàn qí nián shào ér wèi yǒu zì. bào piáo zi:" chēng héng yóu xǔ xià, zì gōng qīng guó shì yǐ xià, héng chū bù chēng qí guān, jiē míng zhī yún ā mǒu, huò yǐ xìng hū zhī wèi mǒu ér." sān guó zhì lǚ méng chuán zhù:" lǔ sù gān méng bèi yuē:' fēi fù wú xià ā méng.'" shì shuō zhù:" ruǎn jí wèi wáng hún yuē:' yǔ qīng yǔ bù rú yǔ ā róng yǔ.'" jiē shì qí xiǎo shí zhī chēng yě. fù rén yǐ ā qiè xìng, zé suí dú gū hòu wèi yún zhāo xùn wèi ā yún. táng xiāo shū fēi wèi wǔ hòu wèi ā wǔ. wéi hòu jiàng wèi shù rén, chēng ā wéi. liú cóng jiàn qī péi shì chēng ā péi. wú xiāng qǔ yán yuè nǚ, qí mǔ jiāo shì chēng ā yán ā jiāo shì yě. yì kě yǐ zì chēng qí qīn, jiāo zhòng qīng qī shī:" táng shàng qǐ ā mǔ"," ā mǔ wèi ā nǚ" shì yě. yì kě wèi bù dìng hé rén zhī cí, gǔ shī:" dào féng xiāng lǐ rén, jiā zhōng yǒu ā shuí?" sān guó zhì páng tǒng chuán:" xiān zhǔ wèi yuē:' xiàng zhě zhī lùn, ā shuí wèi shī?'" jìn shū shěn chōng chuán:" dūn zuò sè yuē:' xiǎo rén ā shuí?'" shì yě. ā zhě, zhù yǔ zhī cí, gǔ rén yǐ wéi màn yīng shēng, lǎo zi:" wéi zhī yǔ ā, xiāng qù jǐ hé?" jīn nán rén dú wéi rén shēng, fēi.
○阿《隶释·汉肴坑碑》阴云:其间四十人,皆字其名,而系以‘阿’字,如刘兴阿兴、潘京阿京之类,必编户民未尝表其德,书石者欲其整齐而强加之,犹今闾巷之妇以“阿”挈其姓也。《成阳灵台碑》阴有主吏“仲东阿东”,又云:“惟仲阿东年在元冠,幼有中质。”又可见其年少而未有字。《抱朴子》:“称衡游许下,自公卿国士以下,衡初不称其官,皆名之云阿某,或以姓呼之为某儿。”《三国志·吕蒙传》注:“鲁肃柑蒙背曰:‘非复吴下阿蒙。’”《世说》注:“阮籍谓王浑曰:‘与卿语不如与阿戎语。’”皆是其小时之称也。妇人以阿挈姓,则隋独孤後谓云昭训为阿云。唐萧淑妃谓武後为阿武。韦後降为庶人,称阿韦。刘从谏妻裴氏称阿裴。吴湘娶颜悦女,其母焦氏称阿颜、阿焦是也。亦可以自称其亲,《焦仲卿妻》诗:“堂上启阿母”,“阿母谓阿女”是也。亦可为不定何人之辞,《古诗》:“道逢乡里人,家中有阿谁?”《三国志·庞统传》:“先主谓曰:‘向者之论,阿谁为失?’”《晋书·沈充传》:“敦作色曰:‘小人阿谁?’”是也。阿者,助语之辞,古人以为慢应声,《老子》:“唯之与阿,相去几何?”今南人读为人声,非。
yāo yī wéi shù zhī běn, gù kě yǐ dà míng zhī, yī nián zhī chēng" yuán nián", zhǎng zǐ zhī chēng" yuán zǐ" shì yě. yòu wéi shù zhī chū, gù kě yǐ xiǎo míng zhī, tóu zǐ zhī wèi yī wèi" yāo" shì yě. ěr yǎ:" yāo, yòu." zhù yuē:" shǐ zi zuì hòu shēng zhě, sú hū wèi yāo tún." gù hòu rén yǒu" yāo má gǔ" zhī chēng, shuō wén:" yāo, xiǎo yě. xiàng zi chū shēng zhī xíng."" yòu" zì cóng" yāo", yì qǔ cǐ yì. hàn shū shí huò zhì:" wáng mǎng zuò qián huò liù pǐn: xiǎo qián yāo qián yòu qián, zhōng qián zhuàng qián dà qián. bèi huò wǔ pǐn: dà bèi zhuàng bèi yāo bèi xiǎo bèi jí bù yíng cùn èr fēn zhě. bù huò shí pǐn: dà bù cì bù dì bù zhuàng bù zhōng bù chà bù hòu bù yòu bù yāo bù xiǎo bù." suí shū lǜ lì zhì:" fán rì bù quán wèi yú, jī yǐ chéng yú zhě yuē miǎo, dù bù quán wèi fēn, jī yǐ chéng fèn zhě yuē miè. qí yǒu bù chéng miǎo yuē mó, bù chéng miè yuē me." bān biāo wáng mìng lùn:" yāo má gǔ shàng bù jí shù zi," cài yōng duǎn rén fù:" qí yú yāo." jìn lù jī wén fù:" yóu xián yāo ér huī jí, gù suī hé ér bù bēi." guō pú yíng huǒ zàn:" yì yì xiāo xíng, chóng zhī wēi yāo." lú chén xī shuài fù:" xiǎng shén qì zhī yāo B091,"" bìng yòng cǐ zì. táng shū yáng yán chuán:" lú qǐ mào yāo lòu." sòng shǐ yuè fēi chuán:" yáng yāo běn míng yáng tài. tài nián yòu, chǔ rén wèi xiǎo wèi yāo, gù yuē yáng yāo." sú zuò" me", fēi.
○幺一为数之本,故可以大名之,一年之称“元年”,长子之称“元子”是也。又为数之初,故可以小名之,骰子之谓一为“幺”是也。《尔雅》:“幺,幼。”注曰:“豕子最後生者,俗呼为幺豚。”故後人有“幺〈麻骨〉”之称,《说文》:“幺,小也。象子初生之形。”“幼”字从“幺”,亦取此义。《汉书·食货志》:“王莽作钱货六品:小钱、幺钱、幼钱,中钱、壮钱、大钱。贝货五品:大贝、壮贝、幺贝、小贝及不盈寸二分者。布货十品:大布、次布、弟布、壮布、中布、差布、厚布、幼布、幺布、小布。”《隋书·律历志》:“凡日不全为馀,积以成馀者曰秒,度不全为分,积以成分者曰蔑。其有不成秒曰磨,不成蔑曰么。”班彪《王命论》:“幺〈麻骨〉尚不及数子,”蔡邕《短人赋》:“其馀幺。”晋陆机《文赋》:“犹弦幺而徽急,故虽和而不悲。”郭璞《萤火赞》:“熠熠宵行,虫之微幺。”卢谌《蟋蟀赋》:“享神气之幺[B091],”“并用此字。《唐书·扬炎传》:“卢杞貌幺陋。”《宋史·岳飞传》:“杨幺本名杨太。太年幼,楚人谓小为幺,故曰杨幺。”俗作“么”,非。
yuán yuán zhě, běn yě. běn guān yuē yuán guān, běn jí yuē yuán jí, běn lái yuē yuán lái. táng sòng rén duō cǐ yǔ, hòu rén yǐ" yuán" zì dài zhī, bù zhī hé jiě. yuán zhě, zài yě. yì:" yuán shì", zhōu lǐ mǎ zhì lǐ jì yuè lìng" yuán cán", wén wáng shì zǐ:" mò yǒu yuán", hàn" yuán miào" zhī" yuán", jiē zuò" zài" zì jiě. yǔ" běn lái" zhī yì quán bù xiāng tóng, huò yǐ wéi hóng wǔ zhōng, chén xià yǒu chēng yuán rèn guān zhě, xián yú yuán cháo zhī guān, gù gǎi cǐ zì.
○元元者,本也。本官曰元官,本籍曰元籍,本来曰元来。唐宋人多此语,後人以“原”字代之,不知何解。原者,再也。《易》:“原筮”,《周礼·马质》、《礼记·月令》“原蚕”,《文王世子》:“末有原”,汉“原庙”之“原”,皆作“再”字解。与“本来”之义全不相同,或以为洪武中,臣下有称元任官者,嫌于元朝之官,故改此字。
gǔ rén yì yǒu chēng yuán guān zhě. hòu hàn zhāng héng yīng wèn:" nǎng zhì rì guān, jīn yòu yuán zhī." zhù:" ěr yǎ yuē:' yuán, zài yě.' héng wèi tài shǐ lìng, qù guān wǔ zài, fù wèi tài shǐ lìng, gù yuē yuán zhī." rán zé" yuán guān" nǎi zài guān zhī yì yě.
古人亦有称原官者。後汉张衡应问:“曩滞日官,今又原之。”注:“《尔雅》曰:‘原,再也。’衡为太史令,去官五载,复为太史令,故曰原之。”然则“原官”乃再官之义也。
xiě xiě, shuō wén yuē:" zhì wù yě." shī:" jià yán chū yóu, yǐ xiě wǒ yōu, jì jiàn jūn zǐ, wǒ xīn xiě xī." zhōu lǐ dào rén:" yǐ huì xiě shuǐ." yí lǐ tè shēng kuì shí lǐ:" zhǔ rén chū, xiě sè yú fáng." lǐ jì qū lǐ:" qì zhī gài zhě bù xiě, qí yú jiē xiě," hán fēi zǐ:" wèi líng gōng zhào shī juān ér gào zhī yuē:' yǒu gǔ xīn shēng zhě, qí zhuàng shì guǐ shén, zi wèi tīng ér xiě zhī,'" guó yǔ:" wáng mìng gōng yǐ liáng jīn xiě fàn lǐ zhī zhuàng ér cháo lǐ zhī." shǐ jì qín shǐ huáng jì:" xiě fàng qí gōng shì, zuò zhī xián yáng běi bǎn shàng." sū qín chuán:" sòng wáng wú dào, wèi mù rén yǐ xiě guǎ rén." xīn xù:" yè gōng zǐ gāo hǎo lóng, gōu yǐ xiě lóng, záo yǐ xiě lóng, wū shì diāo wén yǐ xiě lóng." zhōu bì jīng:" lì yǐ xiě tiān." shàng lín fù:" bù xiě." hàn shū jiǎ juān zhī chuán:" huái nán wáng dào xiě hǔ fú." jīn rén yǐ shū wèi xiě, gài yǐ cǐ běn chuán yú bǐ běn, yóu zhī yǐ cǐ qì chuán yú bǐ qì yě. shǐ zì tè shēng kuì shí lǐ:" zú shì xiě guà." zhù:" guà zhě zhǔ huà dì shí yáo, yáo bèi, yǐ fāng xiě zhī." hàn shū yì wén zhì:" xiào wǔ zhì xiě shū zhī guān." hé wèn xiàn wáng chuán:" cóng mín dé shàn shū, bì wèi hǎo xiě yǔ zhī, liú qí zhēn." lù wēn shū chuán:" qǔ zé zhōng pú jié yǐ wéi dié, biān yòng xiě shū." huò guāng chuán:" shān yòu zuò xiě mì shū." shī dān chuán:" lì sī xiě qí cǎo." huái nán zǐ shuō shān xùn:" qiè jiǎn ér xiě fǎ lǜ." kǒng ān guó shàng shū xù:" gèng yǐ zhú jiǎn xiě zhī." zhì hòu hàn ér yǒu tú xiě shàn xiě zhī chēng, chuán zhī zhì jīn yǐ.
○写写,《说文》曰:“置物也。”《诗》:“驾言出游,以写我忧,既见君子,我心写兮。”《周礼·稻人》:“以浍写水。”《仪礼·特牲馈食礼》:“主人出,写啬于房。”《礼记·曲礼》:“器之溉者不写,其余皆写,”《韩非子》:“卫灵公召师涓而告之曰:‘有鼓新声者,其状似鬼神,子为听而写之,’”《国语》:“王命工以良金写范蠡之状而朝礼之。”《史记·秦始皇纪》:“写放其宫室,作之咸阳北坂上。”《苏秦传》:“宋王无道,为木人以写寡人。”《新序》:“叶公子高好龙,钩以写龙,凿以写龙,屋室雕文以写龙。”《周髀经》:“笠以写天。”《上林赋》:“布写。”《汉书·贾捐之传》:“淮南王盗写虎符。”今人以书为写,盖以此本传于彼本,犹之以此器传于彼器也。始自《特牲馈食礼》:“卒筮写卦。”注:“卦者主画地识爻,爻备,以方写之。”《汉书·艺文志》:“孝武置写书之官。”《河问献王传》:“从民得善书,必为好写与之,留其真。”《路温舒传》:“取泽中蒲截以为牒,编用写书。”《霍光传》:“山又坐写秘书。”《师丹传》:“吏私写其草。”《淮南子·说山训》:“窃简而写法律。”孔安国《尚书序》:“更以竹简写之。”至後汉而有图写、缮写之称,传之至今矣。
jīn rén wèi mǎ qù ān yuē xiě, huò wù qù zhōu chē yì yuē xiě, yǔ" qì zhī gài zhě bù xiě" yì tóng. hòu hàn shū huáng fǔ guī chuán:" xuán chē wán fēng, xiě zhī quán mén." jìn shū pān yuè chuán:" fā xiě ān, jiē yǒu suǒ qì." shuō wén zuò" xiè", shě chē jiě mǎ yě. dú ruò rǔ nán:" xiě shū" zhī" xiě".
今人谓马去鞍曰写,货物去舟车亦曰写,与“器之溉者不写”义同。《後汉书·皇甫规传》:“旋车完封,写之权门。”《晋书·潘岳传》:“发写鞍,皆有所憩。”《说文》作“卸”,舍车解马也。读若汝南》:“写书”之“写”。
xíng lǐ gǔ zhě wèi xíng rén wéi xíng lǐ, yì yuē" xíng lǐ". zuǒ zhuàn xī sān shí nián:" xíng lǐ zhī wǎng lái, gòng qí fá kùn." xiāng bā nián:" yì bù shǐ yī jiè xíng lǐ gào yú guǎ jūn." jiē zuò" lǐ". zhāo shí sān nián:" xíng lǐ zhī mìng, wú yuè bù zhì." zuò" lǐ". guó yǔ:" zhōu zhī zhì guān yǒu zhī yuē:' dí guó bīn zhì, guān yǐn yǐ gào, xíng lǐ yǐ jié nì zhī." jiǎ kuí yuē:" lǐ, lì yě. xiǎo xíng rén yě." hàn lǐ xī xī lǐ qiáo fǔ fù gé sòng:" xíng lǐ zī jiē."
○行李古者谓行人为行李,亦曰“行理”。《左传·僖三十年》:“行李之往来,共其乏困。”《襄八年》:“亦不使一介行李告于寡君。”皆作“李”。《昭十三年》:“行理之命,无月不至。”作“理”。《国语》:“周之《秩官》有之曰:‘敌国宾至,关尹以告,行理以节逆之。”贾逵曰:“理,吏也。小行人也。”汉李翕《析里桥甫阝阁颂》:“行理咨嗟。”
zhì táng shí, wèi guān fǔ dǎo cóng zhī rén yì yuē xíng lǐ. jiù táng shū wēn zào chuán:" zuǒ shí yí shū yuán bāo yán:' yuán hé cháng qìng zhōng, zhōng chéng xíng lǐ bù guò bàn fāng, jīn nǎi yuǎn zhì liǎng fāng, wèi zhī lóng jiē hè dào.' chì yuē:' xiàn guān zhī zhí, zài zhǐ nìng chù xié, bù zài háng lǐ.'" qǐ qí bù gǎn chēng lǔ bù, ér bié wéi shì míng xié?
至唐时,谓官府导从之人亦曰行李。《旧唐书·温造传》:“左拾遗舒元褒言:‘元和、长庆中,中丞行李不过半坊,今乃远至两坊,谓之笼街喝道。’敕曰:‘宪官之职,在指佞触邪,不在行李。’”岂其不敢称卤簿,而别为是名邪?
hào jīn rén yǐ yīn wèn wèi hào, qǐ zì hòu hàn shū zhāng dé dòu huáng hòu jì:" jiā jì fèi huài, shù hū xiāng gōng wèn xī hào." zhù yǐn xuē shì hán shī zhāng jù yuē:" hào, è yě. xī hào, yóu yán shàn è yě." liàng yí táng cháo rén dé zuì, biǎn cuàn yuǎn fāng, yù shè gǎi jìn dì, wèi zhī liàng yí. jiù táng shū xuán zōng jì:" kāi yuán èr shí nián shí yī yuè gēng wǔ, sì hòu tǔ yú zhuī shàng, dà shè tiān xià, zuǒ jiàng guān liàng yí jìn chù."" èr shí qī nián èr yuè jǐ sì, jiā zūn hào, dà shè tiān xià, zuǒ jiàng guān liàng yí jìn chù."" liàng yí" zì shǐ jiàn yú cǐ. lǐ bái zèng jīng zhào wéi cān jūn liàng yí dōng yáng shī yún:" cháo shuǐ hái guī hǎi, liú rén què dào wú. xiāng féng wèn chóu kǔ, lèi jǐn rì nán zhū." bái jū yì biǎn jiāng zhōu sī mǎ zì tí yún:" yī dàn shī ēn xiān zuǒ jiàng, sān nián suí lì wèi liàng yí." jí qiān zhōng zhōu cì shǐ, yòu yún:" liú luò duō nián yìng shì mìng, liàng yí yuǎn jùn wèi chéng guān." gù hán yù zì cháo zhōu cì shǐ liàng yí yuán zhōu, yǒu" yù shè yí guān zuì wèi chú" zhī jù. ér sòng shǐ lú duō xùn biǎn yá zhōu, zhào yuē:" zòng jīng dà shè, bù zài liàng yí zhī xiàn." jīn rén nǎi chēng qiān zhí wèi liàng yí, wù yǐ. fú sī" fú sī" zì suī cóng wǎng, qí shí píng yě. hàn shū wén dì jì:" qī nián liù yuè guǐ yǒu, wèi yāng gōng dōng quē fú sī zāi." shī gǔ yuē:" fú sī, wèi lián quē qū gé yě, yǐ fù zhòng kè yuán yōng zhī chù, qí xíng fú sī rán. yī yuē: píng yě." cuī bào gǔ jīn zhù yuē:" fú sī, píng zhī yí xiàng yě, chén cháo jūn, xíng zhì mén nèi píng wài, fù yīng sī wéi, fú sī, fù sī yě. hàn xī jīng fú sī, hé bǎn wèi zhī, yì zhù tǔ wèi zhī, měi mén quē diàn shě qián jiē yǒu yān, yú jīn jùn guó tīng qián yì shù zhī." kǎo gōng jì jiàng rén:" gōng yú zhī zhì qī zhì, chéng yú zhī zhì jiǔ zhì." zhù:" gōng yú chéng yú, wèi jiǎo fú sī yě." guǎng yǎ:" fú sī huàn wèi zhī píng." yuè jué shū:" wū mén wài fú sī zhě, chūn shēn jūn qù wú, jiǎ jūn suǒ sī chù yě." yú huàn wèi lüè:" huáng chū sān nián zhù zhū mén quē wài fú sī." cān kǎo zhū shū, dāng cóng píng shuō. yòu wǔ xíng zhì: liú xiàng yǐ wéi, dōng quē suǒ yǐ cháo zhū hóu zhī mén yě, fú sī zài qí wài, zhū hóu zhī xiàng yě. zé qí wèi píng míng shén. ér huò zài mén nèi, huò zài mén wài, zé zhì gè bù tóng ěr. yán tiě lùn:" cí táng píng gé, yuán quē fú sī," dǒng xián chuán:" wài wèi jiǎo dào, zhōu yuán shù lǐ, mén quē fú sī shén shèng," wáng mǎng chuán:" qiǎn shǐ huài wèi líng yán líng yuán mén fú sī, yuē:' wú shǐ mín fù sī yě.'" hòu hàn shū líng dì jì:" zhōng píng sì nián èr yuè jǐ hài, nán gōng nèi diàn fú sī zì huài."
○耗今人以音问为耗,起自《後汉书·章德窦皇後记》:“家既废坏,数呼相工问息耗。”注引薛氏《韩诗章句》曰:“耗,恶也。息耗,犹言善恶也。”○量移唐朝人得罪,贬窜远方,遇赦改近地,谓之量移。《旧唐书·玄宗纪》:“开元二十年十一月庚午,祀後土于隹上,大赦天下,左降官量移近处。”“二十七年二月己巳,加尊号,大赦天下,左降官量移近处。”“量移”字始见于此。李白《赠京兆韦参军量移东阳》诗云:“潮水还归海,流人却到吴。相逢问愁苦,泪尽日南珠。”白居易《贬江州司马自题》云:“一旦失恩先左降,三年随例未量移。”及迁忠州刺史,又云:“流落多年应是命,量移远郡未成官。”故韩愈自潮州刺史量移袁州,有“遇赦移官罪未除”之句。而《宋史》卢多逊贬崖州,诏曰:“纵经大赦,不在量移之限。”今人乃称迁职为量移,误矣。○罘罳“罘罳”字虽从网,其实屏也。《汉书·文帝纪》:“七年六月癸酉,未央宫东阙罘罳灾。”师古曰:“罘罳,谓连阙曲阁也,以覆重刻垣墉之处,其形罘罳然。一曰:屏也。”崔豹《古今注》曰:“罘罳,屏之遗象也,臣朝君,行至门内屏外,复应思惟,罘罳,复思也。汉西京罘罳,合板为之,亦筑土为之,每门阙殿舍前皆有焉,于今郡国厅前亦树之。”《考工记·匠人》:“宫隅之制七雉,城隅之制九雉。”注:“宫隅、城隅,谓角浮思也。”《广雅》:“罘罳患谓之屏。”《越绝书》:“巫门外罘罳者,春申君去吴,假君所思处也。”鱼豢《魏略》:“黄初三年筑诸门阙外罘罳。”参考诸书,当从屏说。又《五行志》:刘向以为,东阙所以朝诸侯之门也,罘罳在其外,诸侯之象也。则其为屏明甚。而或在门内,或在门外,则制各不同耳。《盐铁论》:“词堂屏阁,垣阙罘罳,”《董贤传》:“外为徼道,周垣数里,门阙罘罳甚盛,”《王莽传》:“遣使坏渭陵、延陵园门罘罳,曰:‘毋使民复思也。’”《後汉书·灵帝纪》:“中平四年二月己亥,南宫内殿罘罳自坏。”
xī yáng zá zǔ yuē:" jīn rén duō hū diàn cuī jué hù què wǎng wèi fú sī, wù yě. lǐ jì míng táng wèi shū:' píng, tiān zǐ zhī miào shì yě.' zhù yún:' píng wèi zhī shù, jīn fú sī yě, kè zhī wèi yún qì chóng shòu, rú jīn quē shàng wèi zhī yǐ. yì yǐn guǎng yǎ jí liú xī shì míng wéi zhèng. zuò shū zhě duàn chéng shì, gài táng shí yǒu hū hù què wǎng wèi fú sī zhī mù. gù shǐ yán gān lù zhī biàn, huàn zhě fú shàng shēng yú, jué diàn hòu fú sī, jí qū běi chū ér wēn tíng yún yì yǒu" fú zhòu juǎn, chāng hé yè kāi" zhī jù yǐ.
《西阳杂俎》曰:“今人多呼殿榱桷护雀网为罘罳,误也。《礼记·明堂位》疏:‘屏,天子之庙饰也。’注云:‘屏谓之树,今桴思也,刻之为云气、虫兽,如今阙上为之矣。亦引《广雅》及刘熙《释名》为证。作书者段成式,盖唐时有呼护雀网为罘罳之目。故史言甘露之变,宦者扶上升舆,决殿後罘罳,疾趋北出;而温庭筠亦有“罘昼卷,阊阖夜开”之句矣。
fú sī zì yǒu zuò" fú sī" zhě, lǐ jì míng táng wèi zhù yǒu zuò" fú sī" zhě", kǎo gōng jì zhù, bìng jiàn shàng, yǒu zuò" fú sī" zhě, bó yǎ:" fú sī wèi zhī píng." yǒu zuò" fù sī" zhě, shuǐ jīng zhù:" xiàng wèi zhī shàng jiā fù sī yǐ yì guān." yòu yún:" qiáo chéng nán yǒu cáo sōng zhǒng, jiā běi yǒu miào táng, cuī lú jí zhù jiē diāo lòu yún jǔ, shàng fù sī yǐ suì." yǒu zuò" fù sī" zhě, sòng yù dà yán fù:" dà xiào zhì xī cuī fù sī." yán yī xiào ér yuán píng wèi zhī qīng dǎo yě, ruò cuī hù què wǎng yì bù zú dà yě. chén shì lǐ shū yuē:" gǔ zhě mén jiē yǒu píng, tiān zǐ shè zhī yú wài, zhū hóu shè zhī yú nèi. lǐ, tái mén miàn lǚ shù. lǚ, dào yě. dāng dào ér shè píng, cǐ wài mén zhī píng yě. zhì cháo zài lù mén zhī wài, tiān zǐ dāng níng ér lì, níng zài mén píng zhī jiān yě, lù mén zhī píng yě. guó yǔ yuē:' shàng bèi píng ér lì, fū rén xiàng píng.' cǐ qǐn mén nèi zhī píng yě. lǔ miào shū:' píng, tiān zǐ zhī miào shì.' cǐ miào mén zhī píng yě. yuè lìng:' tiān zǐ tián liè, zhěng shè yú píng wài.' cǐ tián fáng zhī píng yě. jìn tiān wén zhì:' píng sì xīng, zài duān mén zhī nèi, jìn yòu zhí fǎ.' rán zé xiān wáng shè píng fēi gǒu rán yě."
罘罳字有作“桴思”者,《礼记·明堂位》注;有作“浮思”者”,《考工记》注,并见上,有作“罘罳”者,《博雅》:“罘罳谓之屏。”有作“复思”者,《水经注》:“象魏之上加复思以易观。”又云:“谯城南有曹嵩冢,家北有庙堂,榱栌及柱皆雕镂云矩,上复思已碎。”有作“覆思”者,宋玉《大言赋》:“大笑至兮摧覆思。”言一笑而垣屏为之倾倒也,若榱护雀网亦不足大也。陈氏《礼书》曰:“古者门皆有屏,天子设之于外,诸侯设之于内。礼,台门面旅树。旅,道也。当道而设屏,此外门之屏也。治朝在路门之外,天子当宁而立,宁在门屏之间也,路门之屏也。《国语》曰:‘上背屏而立,夫人向屏。’此寝门内之屏也。《鲁庙》疏:‘屏,天子之庙饰。’此庙门之屏也。《月令》:‘天子田猎,整设于屏外。’此田防之屏也。《晋天文志》:‘屏四星,在端门之内,近右执法。’然则先王设屏非苟然也。”
chǎng wū chǎng wū zhě, yú guǎng chǎng zhī zhōng ér wèi wū, bù bì jiē kāi kē shì shì zhī dì yě. suí shū yīn yuè zhì:" měi suì zhēng yuè, wàn guó lái zhāo, liú zhì shí wǔ rì, yú duān mén wài jiàn guó mén nèi, mián gèn bā lǐ, liè wéi xì chǎng, bǎi guān qǐ péng jiā lù. cóng hūn dá dàn, yǐ zòng guān zhī, zhì huì ér bà." gù xì chǎng yì wèi zhī chǎng wū. táng yuán wēi zhī lián chāng gōng cí:" yè bàn yuè gāo xián suǒ míng, hè lǎo pí pá dìng chǎng wū,"
○场屋场屋者,于广场之中而为屋,不必皆开科试士之地也。《隋书·音乐志》:“每岁正月,万国来朝,留至十五日,于端门外建国门内,绵亘八里,列为戏场,百官起棚夹路。从昏达旦,以纵观之,至晦而罢。”故戏场亦谓之场屋。唐元微之《连昌宫辞》:“夜半月高弦索鸣,贺老琵琶定场屋,”
dòu zhàn guó cè zhāng yí shuō hán wáng yuē:" wǔ suǒ shēng, fēi mài ér dòu. mín zhī suǒ shí, dà dǐ dòu fàn huò gēng." yáo hóng zhù yuē:" shǐ jì zuò' fàn jì ér mài', xià wén yì zuò' shū'. gǔ yǔ dàn chēng shū, hàn yǐ hòu fāng wèi zhī dòu." jīn àn běn cǎo yǒu chì xiǎo dòu dà dòu zhī míng, běn cǎo bù jiē shén nóng suǒ zhe. yuè jué shū:" bǐng huò zhī hù yuē chì dòu wéi xià wù, shí wǔ shí jǐ huò zhī hù yuē dà dòu wéi xià wù, shí èr shí." yuè jué shū yì fēi zǐ gòng suǒ zuò. hàn shū yáng hún chuán:" zhǒng yī qǐng dòu, luò ér wèi qí." xíng jīn" jǐng xíng" zhī xíng, gǔ shū yǒu zuò" jīn kāi" zhě, mù tiān zǐ chuán:" zhì yú jīn kāi shān zhī xià" shì yě, yǒu zuò" yán" zhě, hàn shū dì lǐ zhì shàng dǎng jùn" yǒu shí yán wén" shì yě. yǒu zuò" qiān" zhě, jìn shū shí lè zài jì:" shǐ shí jì lóng jī tuō hòu bù jué duō nǎ yú qiān běi, dà pò zhī" shì yě. yǒu zuò" qiān" zhě, jìn shū hú fèn chuán:" dùn jūn běi" shì yě. yǒu zuò"" zhě, yáng zi fǎ yán:" shān zhī xī" shì yě. yǒu zuò" jìng" zhě, lǐ yóu hán gǔ guān fù:" yú běi zé yǒu xiāo jū tiān jǐng hú kǒu shí jìng, guàn yuè dài shuò, yǐ lín běi tíng" shì yě.
○豆《战国策》张仪说韩王曰:“五所生,非麦而豆。民之所食,大抵豆饭藿羹。”姚宏注曰:“《史记》作‘饭寂而麦’,下文亦作‘菽’。古语但称菽,汉以後方谓之豆。”今按《本草》有赤小豆、大豆之名,《本草》不皆神农所著。《越绝书》:“丙货之户曰赤豆为下物,石五十;己货之户曰大豆为下物,石二十。”《越绝书》亦非子贡所作。《汉书·杨浑传》:“种一顷豆,落而为萁。”○陉今“井陉”之陉,古书有作“钅开”者,《穆天子传》:“至于钅开山之下”是也,有作“研”者,《汉书·地理志》上党郡“有石研闻”是也。有作“岍”者,《晋书·石勒载记》:“使石季龙击托候部掘咄哪于岍北,大破之”是也。有作“岍”者,《晋书·胡奋传》:“顿军北”是也。有作“”者,扬子《法言》:“山之溪”是也。有作“径”者,李尤《函谷关赋》:“于北则有萧居天井、壶口石径,贯越代朔,以临北庭”是也。
zhì zhuāng zi zài yòu piān:" zāi jí cǎo mù, huò jí zhǐ chóng."" zhǐ" dàng zuò" zhì", gǔ zhǐ zhì tōng yòng. zuǒ zhuàn xuān shí liù nián:" shù yǒu zhì hū!" zhì, zhǐ yě.
○豸《庄子·在宥篇》:“灾及草木,祸及止虫。”“止”当作“豸”,古止、豸通用。《左传·宣十六年》:“庶有豸乎!”豸,止也。
guān guān zhě, suǒ yǐ jù mén zhī mù. shuō wén:" guān yǐ mù héng chí mén hù yě." zuǒ zhuàn:" zāng sūn gē zhǎn lù mén zhī guān." lǚ shì chūn qiū:" kǒng zǐ zhī jìn, jǔ guó mén zhī guān, ér bù kěn yǐ lì wén." jiǎ yì xīn shū:" yù ràng yuē:' wǒ shì zhōng xíng zhī jūn, yǔ wéi ér yī zhī, yǔ guān ér zhěn zhī." lǔ lián zi:" pì ruò mén guān, jǔ zhī yǐ biàn, zé kě yǐ yī zhǐ chí zhōng ér jǔ zhī fēi biàn, zé liǎng shǒu bù néng. guān fēi yì jiā zhòng, shǒu fēi jiā bà yě, bǐ suǒ qǐ zhě, fēi jǔ shì yě." jiē wèi jù mén zhī mù. hòu rén yīn zhī, suì wèi mén wèi guān yě.
○关关者,所以拒门之木。《说文》:“关以木横持门户也。”《左传》:“臧孙纥斩鹿门之关。”《吕氏春秋》:“孔子之劲,举国门之关,而不肯以力闻。”贾谊《新书》:“豫让曰:‘我事中行之君,与帷而衣之,与关而枕之。”《鲁连子》:“譬若门关,举之以便,则可以一指持中而举之;非便,则两手不能。关非益加重,手非加罢也,彼所起者,非举势也。”皆谓拒门之木。後人因之,遂谓门为关也。
shǐ jì wèi jù mén zhī mù wèi guān. hàn shū yáng hún chuán:" yǒu bēn chē dǐ diàn mén, mén guān zhé, mǎ sǐ." zhào guǎng hàn chuán:" zhǎn qí mén guān ér qù." sòng shū shǎo dì jì:" tū zǒu chū chāng mén, zhuī zhě yǐ mén guān bó zhī." wáng zhèn è chuán:" jūn rén yuán chéng dé rù mén, yóu wèi jí xià guān." táng shū lǐ xùn chuán:" hūn zhě yù jiōng suǒ zhī, wèi zhōng rén suǒ chì, zhí guān ér bù néng xià."
《史记》谓拒门之木为关。《汉书·杨浑传》:“有奔车抵殿门,门关折,马死。”《赵广汉传》:“斩其门关而去。”《宋书·少帝纪》:“突走出昌门,追者以门关踣之。”《王镇恶传》:“军人缘城得入门,犹未及下关。”《唐书·李训传》:“阍者欲扃锁之,为中人所叱,执关而不能下。”
zhòu shuō wén:" zhòu, zhōu yú suǒ jí fù yě." cǐ jiě wèi míng. huái nán zǐ lǎn míng xùn:" yàn què jiǎo zhī, yǐ wéi bù néng yǔ zhī zhēng yú yǔ zhòu zhī jiān." gāo yòu zhù:" zhòu, dòng liáng yě." shì hé." zhòu" zì cóng mián, běn shì gōng shì zhī xiàng, hòu rén jiè wèi wǎng gǔ lái jīn zhī hào ěr.
○宙《说文》:“宙,舟舆所极覆也。”此解未明。《淮南子·览冥训》:“燕雀佼之,以为不能与之争于宇宙之间。”高诱注:“宙,栋梁也。”似合。“宙”字从宀,本是宫室之象,後人借为往古来今之号耳。
shí tàn jīn rén wèi shí tàn wèi mò. àn shuǐ jīng zhù:" bīng jǐng tái bìng shēn shí wǔ zhàng, cáng bīng jí shí mò yān. shí mò kě shū, yòu rán zhī nán jǐn, yì wèi zhī shí tàn," shì zhī shí tàn shí mò yī wù yě, yǒu jīng cū ěr. běi rén fán rù shēng zì jiē zhuǎn wéi píng, gù hū mò wèi méi, ér sú jìng zuò" méi" zì, fēi yě. yù piān:" méi, tái méi yě." yùn huì:" méi, tái huī jí wū zhě." lǚ shì chūn qiū:" kǒng zǐ qióng yú chén cài zhī jiān, qī rì bù cháng lì, zhòu qǐn, yán huí sù mǐ, dé ér cuàn zhī. jǐ shú, kǒng zǐ wàng jiàn yán huí jué qí zèng zhōng ér shí zhī. xuǎn jiān, shí shú, yè kǒng zǐ ér jìn shí. kǒng zǐ qǐ yuē:' jīn zhě mèng jiàn xiān jūn, shí jié ér hòu kuì.' yán huí duì yuē:' bù kě. xiàng zhě méi shì rén jué zhōng, qì shí bù xiáng, huí jué ér fàn zhī.'"" gāo yòu yuē:" méi shì, yān chén zhī méi yě." sù wèn:" hēi rú tái zhě sǐ." zhù:" tái wèi tái méi yě." táng zhāng hù shī:" gǔ qiáng dān wò jǐn, shēn dòng mò méi shēng." lǐ shāng yǐn shī:" dí guó jūn yíng piào mù A081, qián cháo shén miào suǒ yān méi." wēn tíng yún shī:" yān méi cháo diàn chù, fēng yǔ yè guī shí." shì méi nǎi liáng shàng yān méi zhī míng, fēi shí tàn yě. cuī xǐ zhāng dé zhì zuò" huǐ"," àn yù piān guǎng yùn bìng wú" měi" zì.
○石炭今人谓石炭为墨。按《水经注》:“冰井台并深十五丈,藏冰及石墨焉。石墨可书,又然之难尽,亦谓之石炭,”是知石炭、石墨一物也,有精粗尔。北人凡入声字皆转为平,故呼墨为煤,而俗竟作“煤”字,非也。《玉篇》:“煤,炱煤也。”《韵会》:“煤,炱灰集屋者。”《吕氏春秋》:“孔子穷于陈、蔡之间,七日不尝粒,昼寝,颜回素米,得而爨之。几熟,孔子望见颜回攫其甑中而食之。选间,食熟,谒孔子而进食。孔子起曰:‘今者梦见先君,食洁而後馈。’颜回对曰:‘不可。向者煤室人攫中,弃食不祥,回攫而饭之。’”“高诱曰:“煤室,烟尘之煤也。”《素问》:“黑如炱者死。”注:“炱谓炱煤也。”唐张祜诗:“古墙丹雘尽,深栋墨煤生。”李商隐诗:“敌国军营漂木[A081],前朝神庙锁烟煤。”温庭筠诗:“烟煤朝奠处,风雨夜归时。”是煤乃梁上烟煤之名,非石炭也。崔铣《彰德志》作“悔”,“按《玉篇》、《广韵》并无“每”字。
zhōng kuí kǎo gōng jì:" dà guī zhǎng sān chǐ, zhù shàng zhōng kuí shǒu." lǐ jì yù zǎo:" zhōng kuí, chuí yě." fāng yán:" qí rén wèi chuí wèi zhōng kuí." mǎ róng guǎng chéng sòng:" zhōng kuí, yáng guān fǔ." gài gǔ rén yǐ chuí zhú guǐ, ruò dà nuó zhī wèi ěr. jīn rén yú hù shàng huà zhōng kuí xiàng, yún táng shí rén néng bǔ guǐ zhě, xuán zōng cháng mèng jiàn zhī, shì zài shěn cún zhōng bǔ bǐ tán. wèi bì rán yě. wèi shū:" yáo xuān běn míng zhōng kuí, zì bì xié." zé gǔ rén gù yǐ zhōng kuí wèi bì xié zhī wù yǐ. yòu yǒu huái nán wáng tuó zi míng zhōng kuí, yǒu yáng zhōng kuí qiū zhōng kuí lǐ zhōng kuí mù róng zhōng kuí qiáo zhōng kuí duàn zhōng kuí, yú jìn zì zhōng kuí, zhāng bái zé běn zì zhōng kuí, táng shū yǒu wáng wǔ jùn jiāng zhāng zhōng kuí, zé yǐ cǐ wéi míng zhě shén duō, qǐ yǐ qí xíng sì ér míng zhī? yì qǔ bì xié zhī yì yǔ, zuǒ zhuàn dìng sì nián:" fēn kāng shū yǐ yīn mín qī zú, yǒu zhōng kuí shì." shì yòu bù kě zhī qí lì míng zhī yì yě.
○终葵《考工记》:“大圭长三尺,杼上终葵首。”《礼记·玉藻》:“终葵,椎也。”《方言》:“齐人谓椎为终葵。”马融《广成颂》:“终葵,扬关斧。”盖古人以椎逐鬼,若大傩之为耳。今人于户上画钟馗像,云唐时人能捕鬼者,玄宗尝梦见之,事载沈存中《补笔谈》。未必然也。《魏书》:“尧暄本名钟葵,字辟邪。”则古人固以钟葵为辟邪之物矣。又有淮南王佗子名钟葵,有杨钟葵、丘钟葵、李钟葵、慕容钟葵、乔钟葵、段钟葵,于劲字钟葵,张白泽本字钟葵,《唐书》有王武俊将张钟葵,则以此为名者甚多,岂以其形似而名之?抑取辟邪之义与,《左传·定四年》:“分康叔以殷民七族,有终葵氏。”是又不可知其立名之意也。
kuí jīn rén suǒ fèng kuí xīng, bù zhī shǐ zì hé nián, yǐ kuí wéi wén zhāng zhī fǔ, gù lì miào sì zhī. nǎi bù néng xiàng kuí, ér gǎi kuí wèi" kuí". yòu bù néng xiàng kuí, ér qǔ zhī zì xíng, wèi guǐ jǔ è ér qǐ qí dòu. bù zhī kuí wèi běi fāng xuán wǔ qī sù zhī yī, kuí wèi běi dǒu zhī dì yī xīng, suǒ zhǔ bù tóng, ér èr zì zhī yīn yì yì.
○魁今人所奉魁星,不知始自何年,以奎为文章之府,故立庙祀之。乃不能像奎,而改奎为“魁”。又不能像魁,而取之字形,为鬼举厄而起其斗。不知奎为北方玄武七宿之一,魁为北斗之第一星,所主不同,而二字之音亦异。
yǐ wén ér sì, nǎi bù yú kuí ér yú kuí, yí hū jīn zhī yìng shì ér huò zhōng zhě jiē bù shí zì zhī rén yǔ? yòu jīn rén yǐ bǎng qián wǔ míng wéi wǔ kuí. hàn shū kù lì chuán:" suǒ zhì jiē qí kuí sù." yóu xiá chuán:" lǘ lǐ zhī xiá yuán shè wèi kuí shī." gǔ yuē kuí zhě, dòu zhī suǒ yòng shèng ér gòu zhī běn yě. gù yán gēn běn zhě jiē yún kuí. shuō wén:" kuí, gēng dòu yě." zhào huàn guāng yuē:" dòu shǒu yuē kuí, yīn jiè fán shǒu jiē wèi zhī kuí." qí jiàn yú jīng zhě, shū yìn zhēng zhī" jiān jué qú kuí", jì qū lǐ zhī" bù wéi kuí, zhǔ rén néng, zé zhí bīng ér péi qí hòu". rán zé wǔ kuí zhī míng, qǐ jiā yǔ zāi. huò yuē: lǐ yǒu lǐ kuí, shì yǒu shì kuí, jiē cháng shuài zhī yì. yào fēi yǎ jùn zhī mù.
以文而祀,乃不于奎而于魁,宜乎今之应试而获中者皆不识字之人与?又今人以榜前五名为五魁。《汉书·酷吏传》:“所置皆其魁宿。”《游侠传》:“闾里之侠原涉为魁师。”古曰魁者,斗之所用盛而构之本也。故言根本者皆云魁。《说文》:“魁,羹斗也。”赵宦光曰:“斗首曰魁,因借凡首皆谓之魁。”其见于经者,《书·胤征》之“歼厥渠魁”,《记·曲礼》之“不为魁,主人能,则执兵而陪其後”。然则五魁之名,岂佳语哉。或曰:里有里魁,市有市魁,皆长帅之意。要非雅俊之目。
jìn shí rén hǎo yǐ kuí mìng míng, yì qǔ wǔ kuí zhī yì. gǔ rén yǐ kuí mìng míng zhě jué shǎo. zuǒ zhuàn yǒu fù kuí lěi lú pú jiù kuí, lǚ shì chūn qiū qí wáng shā yàn jiāng zhāng kuí.
近时人好以魁命名,亦取五魁之义。古人以魁命名者绝少。《左传》有阝魁垒、卢蒲就魁,《吕氏春秋》齐王杀燕将张魁。
sāng zǐ róng zhāi suí bǐ wèi:" xiǎo yǎ' wéi sāng yǔ yàng, bì gōng jìng zhǐ', bìng wú xiāng lǐ zhī shuō, ér hòu rén wén zì nǎi zuò xiāng lǐ shì yòng. yú kǎo zhī zhāng héng nán dōu fù yún:' yǒng shì kè xiào, huái sāng zǐ yān. zhēn rén nán xún, dǔ jiù lǐ yān.' cài yōng zuò guāng wǔ jì yáng gōng bēi yún:' lái zài jì yáng, gù jiàn shén gōng, zhuī wéi sāng zǐ bāo shù zhī yì.' chén lín wèi yuán shào xí yún:' liáng xiào wáng xiān dì mǔ dì fén líng zūn xiǎn, sōng bǎi sāng zǐ, yóu yí sù gōng.' hàn rén zhī wén bì yǒu suǒ jù, qí lǔ hán sān jiā zhī shī bù chuán, wèi kě zhī qí shuō yě. yǐ hòu wèi zhōng huì yǔ jiǎng bīn shū:' sāng zǐ zhī jìng, gǔ jīn suǒ dūn.' jìn zuǒ sī wèi dū fù:' bì áng zhī suǒ yīng, yú xià zhī yú rén, xiān wáng zhī sāng zǐ, liè shèng zhī yí chén.' lù jī sī qīn fù:' bēi sāng zǐ zhī yōu kuàng, kuì zhēng cháng zhī fú yíng.' zèng dì shì lóng shī:' pò bǐ zhūn xī, zài qū dōng lù. jì qí sāng zǐ, sì lì qiū mù.' zèng gù yàn xiān shī:' juàn yán huái sāng zǐ, wú nǎi jiāng wèi yú.' bǎi nián gē:' cí guān zhì lù guī sāng zǐ.' pān ní zèng lù jī chū wèi wú wáng láng zhōng lìng shī:' qí qí dà bāng, wéi sāng yǔ zǐ.' zèng xíng yáng tài shǒu wú zǐ zhòng shī:' chuí fù qǐ tā xiāng, huí guāng lín sāng zǐ.' pān yuè wèi jiǎ mì zuò zèng lù jī shī:' xuán fǎn sāng zǐ, dì dì zuò bì.' lù yún dá zhāng shì rán shī:' gǎn niàn sāng zǐ yù, fǎng fú yǎn zhōng rén.' yán shì fù luó shàng shū:' rén huái sāng zǐ.' liú kūn shàng mǐn dì biǎo:' zhēng cháng zhī jìng zài xīn, sāng zǐ zhī qíng wèi kè.' yuán hóng sān guó míng chén zàn:' zi bù shàn míng, zāo shì fāng rǎo. fǔ yì sāng zǐ, xī jiān jiāng biǎo.' sòng wǔ dì fù péng pèi xià pī sān jùn zū zhào:' péng chéng sāng zǐ běn xiāng, jiā lóng yōu zài.' wén dì fù dān tú zū zhào:' dān tú sāng zǐ, chóu móu dà yè yōu shǐ.' xiè líng yùn xiào gǎn fù:' liàn qiū fén ér yíng xīn, yì sāng zǐ ér líng lèi.' huì yín xíng:' dōng fāng jiù lǚ yì, liáng hóng qù sāng zǐ.' hé chéng tiān ráo gē:' yuàn yán sāng zǐ sī jiù yóu.' bào zhào cóng guò jiù gōng shī:' yán gōng lǚ sāng zǐ, jiā jìng lǎn yú.' liáng wǔ dì xìng lán líng zhào:' zhèn zì wéi sāng zǐ wǔ shí yú zài.' liú jùn biàn mìng lùn:' jū xiān wáng zhī sāng zǐ, qiè míng hào yú zhōng xiàn.' jiāng yān nǐ lù píng yuán shī:' míng fā juàn sāng zǐ, yǒng tàn huái mì qīn.' zé yòu cóng nán dōu fù zhī wén ér chéng yòng zhī yǐ," àn gǔ rén sāng zǐ zhī shuō, bù guò jìng lǎo zhī yì. shuō yuàn:" cháng jī wèi lǎo zǐ yuē:' guò qiáo mù ér qū zi, zhī zhī hū?' lǎo zǐ yuē:' guò qiáo mù ér qū, fēi wèi jìng lǎo xié?' cháng cōng yuē:' xī, shì yǐ!'" cǐ yú shī wèi xìng tǐ, yán sāng zǐ yóu dāng yǎng jìng, ér kuàng fù mǔ wéi rén zi zhī suǒ zhān yī.
○桑梓《容斋随笔》谓:“《小雅》‘维桑与样,必恭敬止’,并无乡里之说,而後人文字乃作乡里事用。愚考之张衡《南都赋》云:‘永世克孝,怀桑梓焉。真人南巡,睹旧里焉。’蔡邕作《光武济阳宫碑》云:‘来在济阳,顾见神宫,追惟桑梓褒述之义。’陈琳为袁绍檄云:‘梁孝王先帝母弟坟陵尊显,松柏桑梓,犹宜肃恭。’汉人之文必有所据,齐、鲁、韩三家之《诗》不传,未可知其说也。以後魏钟会《与蒋斌书》:‘桑梓之敬,古今所敦。’晋左思《魏都赋》:‘毕、昂之所应,虞、夏之馀人,先王之桑梓,列圣之遗尘。’陆机《思亲赋》:‘悲桑梓之悠旷,愧蒸尝之弗营。’《赠弟士龙诗》:‘迫彼窀穸,载驱东路。继其桑梓,肆力丘墓。’《赠顾彦先诗》:‘眷言怀桑梓,无乃将为鱼。’《百年歌》:‘辞官致禄归桑梓。’潘尼《赠陆机出为吴王郎中令诗》:‘祁祁大邦,惟桑与梓。’《赠荥阳太守吴子仲诗》:‘垂覆岂他乡,回光临桑梓。’潘岳《为贾谧作赠陆机诗》:‘旋反桑梓,帝弟作弼。’陆云《答张士然诗》:‘感念桑梓域,仿佛眼中人。’阎式《复罗尚书》:‘人怀桑梓。’刘琨《上愍帝表》:‘蒸尝之敬在心,桑梓之情未克。’袁宏《三国名臣赞》:‘子布擅名,遭世方扰。抚翼桑梓,息肩江表。’宋武帝《复彭沛下邳三郡租诏》:‘彭城桑梓本乡,加隆攸在。’文帝《复丹徒租诏》:‘丹徒桑梓,绸缪大业攸始。’谢灵运《孝感赋》:‘恋丘坟而萦心,忆桑梓而零泪。’《会吟行》:‘东方就旅逸,梁鸿去桑梓。’何承天《饶歌》:‘愿言桑梓思旧游。’鲍照《从过旧宫诗》:‘严恭履桑梓,加敬览榆。’梁武帝《幸兰陵诏》:‘朕自违桑梓五十余载。’刘峻《辨命论》:‘居先王之桑梓,窃名号于中县。’江淹《拟陆平原诗》:‘明发眷桑梓,永叹怀密亲。’则又从《南都赋》之文而承用之矣,”按古人桑梓之说,不过敬老之意。《说苑》:“常机谓老子曰:‘过乔木而趋子,知之乎?’老子曰:‘过乔木而趋,非谓敬老邪?’常枞曰:‘嘻,是已!’”此于《诗》为兴体,言桑梓犹当养敬,而况父母为人子之所瞻依。
hú lóng shuō wén:" hú, niú hàn chuí yě." xú yuē:" niú hàn xià chuí pí yě." shì míng:" hú, hù yě. zài yàn xià chuí, néng liǎn hù wù yě." shī:" láng bá qí hú." láng zhī lǎo zhě hàn xià chuí hú. hàn shū jiāo sì zhì:" yǒu lóng chuí hú rán, xià yíng huáng dì." shī gǔ yuē:" hú, jǐng xià chuí ròu yě." jīn rì bēi chuán:" hú tóu hé luó diàn xià." jìn zhuó yuē:" hú, jǐng yě." zhāng áo chuán:" yǎng jué kàng ér sǐ." zhù:" sū lín yuē:" kàng, jǐng dà mài yě, sú suǒ wèi hú mài yě," hòu hàn shū:" qǐng wèi zhū jūn gǔ lóng hú." tài xuán jīng:" qī wèi kū." fàn wàng jiě:" wèi táng hú yě," gǔ rén dú hóu wèi hú, xī fū gōng chuán shī gǔ yuē:" yàn, hóu lóng, jí jīn rén yán hú lóng ěr," hú shuō wén:" hú, niú hàn chuí yě. cóng ròu, gǔ shēng." xù hàn yú fú zhì:" shèng rén jiàn niǎo shòu, yǒu guān jiǎo rán hú zhī zhì" shì yě. shī yuē:" láng bá qí hú." láng zhī lǎo zhě hàn xià chuí hú, gù yǐ wéi shòu kǎo zhī chēng. shī yuē:" hú kǎo zhī níng." chuán yuē:" suī jí hú." shì fǎ:" mí nián shòu kǎo yuē hú. bǎo mín qí ài yuē hú," chén yǒu hú gōng, ér cài zhòng jí zhōu lì wáng míng hú, shì yì jiē qǔ cǐ yì. kǎo gōng jì:" gē guǎng èr cùn, nèi bèi zhī, hú sān zhī." wèi gē fēng zhī qū ér páng chū zhě, yóu niú hú yě. zhōu lǐ dà xíng rén:" hóu bó qī shí bù, lì dāng qián jí." zhù:" qián jí wèi sì mǎ chē yuán qián hú xià chuí zhù dì zhě." lǐ jì shēn yī:" mèi huán yǐ yīng guī." zhù:" wèi hú xià yě. xià chuí yuē hú." fāng yán:" fán jiàn zú hú hé yíng zhě." guō pú jiě:" hú dī zài yú hóu xià." zé yì qǔ xiàng yú niú hú yě. yòu guó míng. jīn zhī hú xìng, yǐ guó wèi shì, huò yǐ shì wèi shì zhě yě. yòu yǔ" hé" zì yì tóng, rú" hú néng yǒu dìng"" hú rán ér tiān"" hú sī wèi jì" zhī lèi. jiàn yú jīng zhuàn rú cǐ ér yǐ. shǐ jì xiōng nú chuán yuē:" jìn běi yǒu lín hú lóu fán zhī róng, yàn běi yǒu dōng hú shān róng." gài bì shí rén yīn cǐ míng róng wèi hú. ér xià wén suì yún" zhù cháng chéng yǐ jù hú", shì yǐ èr guó zhī rén ér gài běi fāng zhī zhǒng, yī shí zhī hào ér méng qiān zǎi zhī hū yě. gài běi dí zhī míng hú zì cǐ shǐ. ér kǎo gōng jì yì yuē:" yuè wú, yàn wú hán, qín wú lú, hú wú gōng chē." chūn qiū, běi yàn jǐn zài jiàn yú jīng, ér yú yuè zhì āi gōng shí shǐ shèng, yǐ cǐ zhī kǎo gōng zhī piān yì bì qī guó yǐ hòu zhī rén suǒ zēng yì yǐ. yòu lǔ zhě, fú huò zhī chēng. qū lǐ:" xiàn mín lǔ zhě, cāo yòu mèi." gōng yáng zhuàn:" mǐn gōng jīn cǐ fù rén, dù qí yán, gù yuē:' cǐ lǔ yě, ěr lǔ yān.'" gù lǔ zhòng lián suǒ wèi" lǔ shǐ qí mín", hán fēi suǒ wèi" chén lǔ zhī láo", ér qī fū rén gē suǒ wèi" zi wèi wáng, mǔ wèi lǔ", dōng fāng shuò dá kè nán suǒ wèi" zūn zhī zé wèi jiāng, bēi zhī zé wèi lǔ" zhě yě. gù hàn gāo dì yán" lǔ zhōng wú zhǐ", ér mà lóu jìng wèi" qí lǔ", lì tài zǐ mà jiāng chōng wèi" zhào lǔ". shuǐ jīng zhù:" lín zī wài guō, shì wèi zhī lǔ chéng." yán qí wáng fá yàn, yàn wáng kuài sǐ, lǔ qí mín, shí jū guō, yīn yǐ míng zhī shì yǐ. zì nán běi cháo yǐ hòu, qí míng suì yǐ jiā zhī běi dí, yì xí ér bù chá yě.
○胡咙《说文》:“胡,牛颔垂也。”徐曰:“牛颔下垂皮也。”《释名》:“胡,互也。在咽下垂,能敛互物也。”《诗》:“狼跋其胡。”狼之老者颔下垂胡。《汉书·郊祀志》:“有龙垂胡髯,下迎黄帝。”师古曰:“胡,颈下垂肉也。”《金日碑传》:“ㄏ胡投何罗殿下。”晋灼曰:“胡,颈也。”《张敖传》:“仰绝亢而死。”注:“苏林曰:“亢,颈大脉也,俗所谓胡脉也,”《後汉书》:“请为诸君鼓咙胡。”《太玄经》:“七为枯。”范望解:“谓唐胡也,”古人读侯为胡,《息夫躬传》师古曰:“咽,喉咙,即今人言胡咙耳,”○胡《说文》:“胡,牛颔垂也。从肉,古声。”《续汉·舆服志》:“圣人见鸟兽,有冠角髯胡之制”是也。《诗》曰:“狼跋其胡。”狼之老者颔下垂胡,故以为寿考之称。《诗》曰:“胡考之宁。”传曰:“虽及胡。”《谥法》:“弥年寿考曰胡。保民耆艾曰胡,”陈有胡公,而蔡仲及周厉王名胡,似亦皆取此义。《考工记》:“戈广二寸,内倍之,胡三之。”谓戈锋之曲而旁出者,犹牛胡也。《周礼·大行人》:“侯伯七十步,立当前疾。”注:“前疾谓驷马车辕前胡下垂柱地者。”《礼记·深衣》:“袂圜以应规。”注:“谓胡下也。下垂曰胡。”《方言》:“凡箭镞胡合嬴者。”郭璞解:“胡镝在于喉下。”则亦取象于牛胡也。又国名。今之胡姓,以国为氏,或以谥为氏者也。又与“何”字义同,如“胡能有定”、“胡然而天”、“胡斯畏忌”之类。见于经传如此而已。《史记·匈奴传》曰:“晋北有林胡、楼烦之戎,燕北有东胡、山戎。”盖必时人因此名戎为胡。而下文遂云“筑长城以拒胡”,是以二国之人而概北方之种,一时之号而蒙千载之呼也。盖北狄之名胡自此始。而《考工记》亦曰:“粤无,燕无函,秦无庐,胡无弓车。”春秋,北燕仅再见于经,而于越至哀公时始盛,以此知《考工》之篇亦必七国以後之人所增益矣。又虏者,俘获之称。《曲礼》:“献民虏者,操右袂。”《公羊传》:“闵公矜此妇人,妒其言,顾曰:‘此虏也,尔虏焉。’”故鲁仲连所谓“虏使其民”,韩非所谓“臣虏之劳”,而《戚夫人歌》所谓“子为王,母为虏”,东方朔《答客难》所谓“尊之则为将,卑之则为虏”者也。故汉高帝言“虏中吾指”,而骂娄敬为“齐虏”,戾太子骂江充为“赵虏”。《水经注》:“临淄外郭,世谓之虏城。”言齐王伐燕,燕王哙死,虏其民,实居郭,因以名之是矣。自南北朝以後,其名遂以加之北翟,亦习而不察也。
cǎo mǎ ěr yǎ:" mǎ shǔ, mǔ yuē zhì, zhā yuē shě." guō pú zhù yǐ" mǔ wèi shū mǎ, pìn wèi cǎo mǎ." wèi zhì shè jī chuán:" wèi hé dōng tài shǒu, kè mín chù niú cǎo mǎ." jìn shū liáng wǔ zhāo wáng chuán:" jiā yǒu cǎo mǎ shēng bái é jū." wèi shū rú rú chuán:" cì ā nà huán fù cǎo mǎ wǔ bǎi pǐ," tǔ yù hún chuán:" tǔ yù hún cháng dé bō sī cǎo mǎ, fàng rù hǎi, yīn shēng cōng jū." suí shū xǔ shàn xīn chuán:" cì cǎo mǎ èr shí pǐ." jīn rén zé yǐ mǔ wèi ér mǎ, pìn wèi zhòu mǎ, ér wéi pìn lǘ nǎi yán cǎo lǘ.
○草马《尔雅》:“马属,牡曰骘,扎曰舍。”郭璞注以“牡为殳马,牝为草马。”《魏志·社畿传》:“为河东太守,课民畜牛草马。”《晋书·凉武昭王传》:“家有草马生白额驹。”《魏书·蠕蠕传》:“赐阿那环父草马五百匹,”《吐谷浑传》:“吐谷浑尝得波斯草马,放入海,因生匆驹。”《隋书·许善心传》:“赐草马二十匹。”今人则以牡为儿马,牝为骤马,而唯牝驴乃言草驴。
cǎo lǘ nǚ māo jīn rén wèi pìn lǘ wèi cǎo lǘ. běi qí shū yáng chuán:" xuǎn rén lǔ màn hàn zài yuán zǐ sī fāng, qí tū wěi cǎo lǘ." shì běi qí shí yǐ yǒu cǐ yǔ. shān dōng hé běi rén wèi pìn māo wèi nǚ māo. suí shū wài qī dú hú tuó chuán:" māo nǚ kě lái? wú zhù gōng zhōng," shì suí shí yǐ yǒu cǐ yǔ.
○草驴女猫今人谓牝驴为草驴。《北齐书·杨传》:“选人鲁漫汉在元子思坊,骑秃尾草驴。”是北齐时已有此语。山东、河北人谓牝猫为女猫。《隋书·外戚独狐陀传》:“猫女可来?无住宫中,”是隋时已有此语。
cí xióng pìn mǔ fēi yuē cí xióng, zǒu yuē pìn mǔ. zhì míng qiú qí mǔ, shī rén yǐ wéi bù lún zhī cì. rán yì yǒu bù yī zhě. zhōu lǐ shū yǐn shī:" xióng hú suí suí", zǒu yì yuē xióng. shū" zhā jī wú chén", fēi yì yuē pìn. jīn àn jīng zhuàn zhī wén, bù zhǐ yú cǐ. rú shī:" ěr mù lái sī, yǐ xīn yǐ zhēng, yǐ cí yǐ xióng." zuǒ zhuàn:" qiān shèng sān qù, sān qù zhī yú, huò qí xióng hú." zhuāng zi:" yuán piān quǎn dàn yǐ wéi cí." jiāo shì yì lín:" xióng dà yè míng, xióng pí zài hòu," jìn shū wǔ xíng zhì:" wú jùn lóu xiàn rén jiā wén dì zhōng yǒu quǎn zǐ shēng, jué zhī, dé cí xióng gè yī." mù lán shī:" xióng tù jiǎo pū shuò, cí tù yǎn mí lí." jiē zǒu ér chēng cí xióng zhě yě, ěr yǎ:" liáo chún, qí xióng jiē pìn bì." shān hǎi jīng:" dài shān yǒu niǎo yān, qí zhuàng rú wū, wǔ cǎi ér chì wén, míng yuē qí yú, shì zì wèi pìn mǔ."" yáng shān yǒu wū yān, qí zhuàng rú cí zhì, ér wǔ cǎi yǐ wén, shì zì wèi pìn mǔ, míng yuē xiàng shé." zé fēi ér chēng pìn mǔ zhě yě. lóng yì kě chēng cí xióng, zuǒ zhuàn:" dì cì zhī chéng lóng, hé hàn gè èr, gè yǒu cí xióng" shì yě. chóng yì kě chēng cí xióng, liè zǐ:" chún cí qí míng dà yāo, chún xióng qí míng zhì fēng" shì yě. jiè chóng yì kě chēng cí xióng, zhuāng zi zhù, sī mǎ yún:" xióng zhě yuán lèi, cí zhě biē lèi" shì yě, rén yì kě chēng cí xióng, guǎn zǐ:" chǔ rén gōng sòng zhèng, jīn qí rén yǒu sàng cí xióng." zhuāng zi:" lǔ āi gōng zhī yán āi dài tā yuē:' qiě ér cí xióng hé hū qián" shì yě. hóng yì kě chēng cí xióng, shī shū:" hóng shuāng chū, sè xiān shèng zhě wèi xióng, xióng yuē hóng àn zhě wèi cí, cí yuē jǐ" shì yě. gān zhī yì kě chēng cí xióng, shǐ jì suǒ yǐn:" suì xióng zài è féng, cí zài shè tí gé. yuè xióng zài bì, cí zài zī. rì xióng zài jiǎ, cí zài zi" shì yě, jīn yì kě chēng cí xióng, wáng zǐ nián shí yí jì:" yǔ zhù jiǔ dǐng, zé cí jīn wèi yīn dǐng, xióng jīn wèi yáng dǐng" shì yě. shí yì kě chēng cí xióng, xù hàn jùn guó zhì:" yè láng chū xióng huáng cí huáng" shì yě, fú qì yì kě chēng cí xióng, suí shū gāo zǔ jì:" bān mù yú fú yú zǒng guǎn cì shǐ, cí yī xióng yī." táng liù diǎn:" tài fǔ sì zhì mù qì jiǔ shí wǔ zhǐ, xióng fù shào fǔ jiāng zuò jiān, cí liú tài fǔ sì" shì yě. jiàn yì kě chēng cí xióng, liáo shǐ yí wèi zhì:" mù jiàn nèi jiàn wèi xióng, wài jiàn wèi cí. huáng dì xíng xìng zé yòng zhī, hái gōng, kān jiàn guān zhí cí jiàn, dōng shàng gé mén shǐ zhí xióng jiàn" shì yě. cǎo mù yì kě chēng mǔ, zhōu lǐ:" mǔ gū"" mǔ cao jū" tán gōng:" mǔ má" ěr yǎ:" mǔ B113"" mǔ cao zàn"" mǔ máo", yí lǐ zhù" mǔ pú", shǐ jì fēng shàn shū:" mǔ jīng", běn cǎo:" mǔ guì" shì yě. chē xiāng yì kě chēng pìn, kǎo gōng jì:" pìn fú", zhèng yì yún:" chē jiào, jí jīn rén wèi zhī píng gé, jiē yǒu kǒng, nèi lìng zǐ yú qí zhōng, ér yòu xiàng xià fú, gù wèi zhī pìn fú" shì yě. guǎn yào yì kě chēng pìn mǔ, hàn shū wǔ xíng zhì:" cháng ān zhāng chéng mén, mén mǔ zì wáng." yuè lìng zhù:" jiàn mǔ bì pìn yě." zhèng yì:" fán suǒ qì rén zhě wèi zhī mǔ, shòu zhě wèi zhī pìn" shì yě. guān gài yì kě chēng pìn mǔ, lǐ jì sàng dà jì:" jūn gài yòng qī." zhèng yì:" yòng qī zhě, tú hé pìn mǔ zhī zhōng yě" shì yě. wǎ yì kě chēng zhā, guǎng yùn:" wǎ fǎn, pìn wǎ" shì yě. wǔ cáng yì kě chēng pìn mǔ, líng shū jīng:" gān xīn pí wèi mǔ cáng, fèi shèn wèi pìn cáng" shì yě. chǐ yá yì kě chēng mǔ, shuō wén:" yá, mǔ chǐ" shì yě. bìng yì kě chēng mǔ, shǐ jì cāng gōng chuán:" mǔ shàn" shì yě. xīng yì kě chēng pìn mǔ, tiān wén zhì:" dà zì zài nán, suì zài běi, míng yuē pìn mǔ" shì yě. wǔ xíng yì kě chēng pìn mǔ, zuǒ zhuàn:" shuǐ, huǒ zhī mǔ yě" shì yě. tóng yì kě chēng pìn mǔ, bào piáo zi:" guàn tóng dāng yǐ zài huǒ zhōng xiàng chì shí, yǒu tū qǐ zhě mǔ tóng, āo xiàn zhě pìn tóng" shì yě. ruò huái nán zǐ yún:" běi dǒu zhī shén yǒu cí xióng, yuè cóng yī chén, xióng zuǒ xíng, cí yòu xíng." ér suí shū jīng jí zhì yǒu xiào jīng cí xióng tú sān juǎn. wǔ dài shǐ sì yí fù lù:" gāo lí wáng jiàn jìn xiào jīng cí tú yī juàn, zài rì shí xīng biàn," bù jīng zhī shuō, zé jìn yú dàn yǐ.
○雌雄牝牡飞曰雌雄,走曰牝牡。雉鸣求其牡,诗人以为不伦之刺。然亦有不一者。《周礼》疏引《诗》:“雄狐绥绥”,走亦曰雄。《书》“扎鸡无晨”,飞亦曰牝。今按经传之文,不止于此。如《诗》:“尔牧来思,以薪以蒸,以雌以雄。”《左传》:“千乘三去,三去之余,获其雄狐。”《庄子》:“猿偏犭旦以为雌。”《焦氏易林》:“雄大夜鸣,雄罴在後,”《晋书·五行志》:“吴郡娄县人家闻地中有犬子声,掘之,得雌雄各一。”《木兰诗》:“雄兔脚扑朔,雌兔眼迷离。”皆走而称雌雄者也,《尔雅》:“鹩鹑,其雄皆牝痹。”《山海经》:“带山有鸟焉,其状如乌,五采而赤文,名曰奇余,是自为牝牡。”“阳山有乌焉,其状如雌雉,而五采以文,是自为牝牡,名曰象蛇。”则飞而称牝牡者也。龙亦可称雌雄,《左传》:“帝赐之乘龙,河、汉各二,各有雌雄”是也。虫亦可称雌雄,《列子》:“纯雌其名大腰,纯雄其名稚蜂”是也。介虫亦可称雌雄,《庄子》注,司马云:“雄者鼋类,雌者鳖类”是也,人亦可称雌雄,《管子》:“楚人攻宋、郑,今其人有丧雌雄。”《庄子》:“鲁哀公之言哀骀他曰:‘且而雌雄合乎前”是也。虹亦可称雌雄,《诗》疏:“虹双出,色鲜盛者为雄,雄曰虹;暗者为雌,雌曰虮”是也。干支亦可称雌雄,《史记》索隐:“岁雄在阏逢,雌在摄提格。月雄在毕,雌在訾。日雄在甲,雌在子”是也,金亦可称雌雄,王子年《拾遗记》:“禹铸九鼎,择雌金为阴鼎,雄金为阳鼎”是也。石亦可称雌雄,《续汉·郡国志》:“夜郎出雄黄、雌黄”是也,符契亦可称雌雄,《隋书·高祖纪》:“颁木鱼符于总管、刺史,雌一雄一。”《唐六典》:“太府寺置木契九十五只,雄付少府将作监,雌留太府寺”是也。箭亦可称雌雄,《辽史·仪卫志》:“木箭内箭为雄,外箭为雌。皇帝行幸则用之,还宫,勘箭官执雌箭,东上阁门使执雄箭”是也。草木亦可称牡,《周礼》:“牡辜”、“牡{艹鞠}”、《檀弓》:“牡麻”;《尔雅》:“牡[B113]”、“牡{艹赞}”、“牡茅”,《仪礼》注“牡蒲”,《史记·封禅书》:“牡荆”,《本草》:“牡桂”是也。车箱亦可称牝,《考工记》:“牝服”,正义云:“车较,即今人谓之平鬲,皆有孔,内令子于其中,而又向下服,故谓之牝服”是也。管钥亦可称牝牡,《汉书·五行志》:“长安章城门,门牡自亡。”《月令》注:“键牡闭牝也。”正义:“凡锁器人者谓之牡,受者谓之牝”是也。棺盖亦可称牝牡,《礼记·丧大记》:“君盖用漆。”正义:“用漆者,涂合牝牡之中也”是也。瓦亦可称扎,《广韵》:“〈瓦反〉,牝瓦”是也。五藏亦可称牝牡,《灵枢经》:“肝心脾为牡藏,肺肾为牝藏”是也。齿牙亦可称牡,《说文》:“牙,牡齿”是也。病亦可称牡,《史记·仓公传》:“牡疝”是也。星亦可称牝牡,《天文志》:“大自在南,岁在北,名曰牝牡”是也。五行亦可称牝牡,《左传》:“水,火之牡也”是也。铜亦可称牝牡,《抱朴子》:“灌铜当以在火中向赤时,有凸起者牡铜,凹陷者牝铜”是也。若《淮南子》云:“北斗之神有雌雄,月从一辰,雄左行,雌右行。”而《隋书·经籍志》有《孝经雌雄图》三卷。《五代史·四夷附录》:“高丽王建进《孝经雌图》一卷,载日食星变,”不经之说,则近于诞矣。