mì shū guó shǐ hàn shí tiān zǐ suǒ cáng zhī shū, jiē lìng rén chén dé guān zhī. gù liú yù wèi wài zé yǒu tài cháng tài shǐ bó shì zhī cáng, nèi zé yǒu yán gé guǎng nèi mì shì zhī fǔ. ér sī mǎ qiān wèi tài shǐ lìng, xì shí shì jīn guì zhī shū. liú xiàng yáng xióng xiào shū tiān lù gé. bān yóu jìn dú qún shū, shàng qì qí néng, cì yǐ mì shū zhī fù. dōng jīng zé bān gù fù yì wèi lán tái lìng shǐ, bìng diǎn xiào shū. cáo bāo yú dōng guān zhuàn cì lǐ shì. ér ān dì yǒng chū zhōng, zhào yè zhě liú zhēn jí bó shì yì láng sì fǔ yuàn shǐ wǔ shí yú rén, yì dōng guān xiào dìng wǔ jīng zhū zi chuán jì. dòu zhāng zhī bèi jiàn, huáng xiāng zhī shòu zhào, yì dé zhì yān. jìn sòng yǐ xià, cǐ diǎn bù fèi, zuǒ sī wáng jiǎn zhāng zuǎn zhī liú xián dú mì shū, zài zhī shǐ chuán. ér liǔ shì lóng zhì jiè gěi èr qiān juǎn. táng zé wèi zhēng yú shì nán cén wén běn chūn suì liáng yán shī gǔ jiē wèi mì shū jiān, xuǎn wǔ pǐn yǐ shàng zi sūn gōng shū zhě, shǒu shū shàn xiě, cáng yú nèi kù. ér xuán zōng mìng hóng wén guǎn xué shì yuán xíng chōng, tōng zhuàn gǔ jīn shū mù, míng wèi qún shū sì lù. yǐ yáng chéng zhī hǎo xué, zhì qiú wèi jí xián yuàn lì, nǎi dé dú zhī. sòng yǒu shǐ guǎn zhāo wén guǎn jí xián yuàn, wèi zhī sān guǎn, tài zōng bié jiàn chóng wén yuàn, zhōng wèi mì gé, cáng sān guǎn zhēn běn shū jí wàn yú juǎn, zhì zhí gé xiào lǐ. rén zōng fù mìng shàn xiě jiào kān, yǐ cān zhī zhèng shì yī rén lǐng zhī, shū chéng, cáng yú tài qīng lóu, ér fàn zhòng yān děng cháng wèi tí jǔ. qiě qiú shū zhī zhào, wú dài bù xià, gù mín jiān zhī shū dé shàng zhī tiān zǐ, ér tiān zǐ zhī shū yì wǎng wǎng chuán zhī shì dài fū. zì hóng wǔ píng yuán, suǒ shōu duō nán sòng yǐ lái jiù běn, cáng zhī mì fǔ, chuí sān bǎi nián, wú rén dé jiàn, ér xī shí qǔ shì, yī shǐ sān shǐ zhī kē yòu jiē tíng fèi, tiān xià zhī shì yú shì hū bù zhī gǔ. sī mǎ qiān zhī shǐ jì bān gù zhī hàn shū gàn bǎo zhī jìn shū liǔ fāng zhī táng lì wú jìng zhī táng chūn qiū lǐ zhǔ zhī sòng zhǎng biān bìng yǐ dāng shí liú bù. zhì yú huì yào rì lì zhī lèi, nán dù yǐ lái, shì dài fū jiā yì duō yǒu zhī, wèi cháng jìn zhǐ. jīn zé shí lù zhī jìn, fén cǎo yú tài yè chí, cáng zhēn yú huáng shǐ, zài cháo zhī chén fēi yù cuàn xiū, jiē bù dé jiàn, ér yě shǐ jiā chuán suì dé yǐ gū xíng yú shì, tiān xià zhī shì yú shì hū bù zhī jīn. shì suī yǐ fū zǐ zhī shèng, qǐ yú jīn shì, xué xià yīn lǐ ér wú cóng, xué zhōu lǐ ér yòu wú cóng yě, kuàng qí xià yān zhě hū! qǐ fēi mì yú jìn shǐ ér shū yú zuò rén, gōng yú cáng shū ér zhuō yú fū jiào zhě xíng? suì shǐ wéi náng tóng huǐ, kōng wén qī lüè zhī míng jiā bì jiē cán, bù dǔ liù jīng zhī zì. míng hū xin xī yǐ!
○秘書國史漢時天子所藏之書,皆令人臣得觀之。故劉欲謂外則有太常、太史、博士之藏,內則有延閣、廣內、秘室之府。而司馬遷為太史令,細石室金匱之書。劉向、揚雄校書天祿閣。班斿進讀群書,上器其能,賜以秘書之副。東京則班固、傅毅為蘭台令史,並典校書。曹褒於東觀撰次禮事。而安帝永初中,詔謁者劉珍及博士議郎四府掾史五十餘人,詣東觀校定《五經》、諸子傳記。竇章之被薦,黃香之受詔,亦得至焉。晉、宋以下,此典不廢,左思、王儉、張纘之流咸讀秘書,載之史傳。而柳世隆至借給二千卷。唐則魏徵、虞世南、岑文本、椿遂良、顏師古皆為秘書監,選五品以上子孫工書者,手書繕寫,藏於內庫。而玄宗命弘文館學士元行沖,通撰古今書目,名為《群書四錄》。以陽城之好學,至求為集賢院吏,乃得讀之。宋有史館、昭文館、集賢院,謂之三館,太宗別建崇文院,中為秘閣,藏三館真本書籍萬餘卷,置直閣校理。仁宗復命繕寫校勘,以參知政事一人領之,書成,藏於太清樓,而范仲淹等嘗為提舉。且求書之詔,無代不下,故民間之書得上之天子,而天子之書亦往往傳之士大夫。自洪武平元,所收多南宋以來舊本,藏之秘府,垂三百年,無人得見,而昔時取士,一史、三史之科又皆停廢,天下之士於是乎不知古。司馬遷之《史記》、班固之《漢書》、干寶之《晉書》、柳芳之《唐歷》、吳竟之《唐春秋》、李煮之《宋長編》、並以當時流布。至於會要、日曆之類,南渡以來,士大夫家亦多有之,未嘗禁止。今則實錄之進,焚草於太液池,藏真於皇史,在朝之臣非預篡修,皆不得見,而野史、家傳遂得以孤行於世,天下之士於是乎不知今。是雖以夫子之聖,起於今世,學夏、殷禮而無從,學周禮而又無從也,況其下焉者乎!豈非密于禁史而疏於作人,工於藏書而拙於敷教者邢?遂使帷囊同毀,空聞《七略》之名;家壁皆殘,不睹《六經》之字。鳴呼忄希矣!
shí sān jīng zhù shū zì hàn yǐ lái, rú zhě xiāng chuán, dàn yán wǔ jīng. ér táng shí lì zhī xué guān, zé yún jiǔ jīng zhě, sān lǐ sān chuán fēn ér xí zhī, gù wèi jiǔ yě. qí kè shí guó zi xué, zé yún jiǔ jīng, bìng xiào jīng lùn yǔ ěr yǎ. sòng shí chéng zhū zhū dà rú chū, shǐ qǔ lǐ jì zhōng zhī dà xué zhōng yōng, jí jìn mèng zǐ yǐ pèi lùn yǔ, wèi zhī sì shū. běn cháo yīn zhī, ér shí sān jīng zhī míng shǐ lì. qí xiān rú shì jīng zhī shū, huò yuē chuán, huò yuē jiān, huò yuē jiě, huò yuē xué, jīn tōng wèi zhī zhù. shū zé kǒng ān guó chuán, shī zé máo cháng chuán, zhèng xuán jiān, zhōu lǐ yí lǐ lǐ jì zé zhèng xuán zhù, gōng yáng zé hé xiū xué, mèng zǐ zé zhào qí zhù, jiē hàn rén. yì zé wáng zhōu zhù, wèi rén. xì cí, hán kāng bó zhù, jìn rén. lùn yǔ zé hé yàn jí jiě, wèi rén. zuǒ shì zé dù yù zhù, ěr yǎ zé guō pú zhù, liáng zé fàn níng jí jiě, jiē jìn rén. xiào jīng zé táng míng huáng yù zhù. qí hòu rú biàn shì zhī shū míng yuē zhèng yì, jīn tōng wèi zhī shū.
○十三經註疏自漢以來,儒者相傳,但言《五經》。而唐時立之學官,則雲《九經》者,《三禮》、《三傳》分而習之,故為九也。其刻石國子學,則雲《九經》,並《孝經》、《論語》、《爾雅》。宋時程、朱諸大儒出,始取《禮記》中之《大學》、《中庸》,及進《孟子》以配《論語》,謂之《四書》。本朝因之,而《十三經》之名始立。其先儒釋經之書,或曰傳,或曰箋,或曰解,或曰學,今通謂之注。《書》則孔安國傳,《詩》則毛萇傳,鄭玄箋,《周禮》、《儀禮》、《禮記》則鄭玄注,《公羊》則何休學,《孟子》則趙歧注,皆漢人。《易》則王粥注,魏人。《繫辭》,韓康伯注,晉人。《論語》則何晏集解,魏人。左氏則杜預注,《爾雅》則郭璞注,《梁》則范甯集解,皆晉人。《孝經》則唐明皇御注。其後儒辨釋之書名曰正義,今通謂之疏。
jiù táng shū, rú xué chuán: tài zōng yǐ jīng jí qù shèng jiǔ yuǎn, wén zì duō é miù, zhào qián zhōng shū shì láng yán shī gǔ kǎo dìng wǔ jīng, bān bù yú tiān xià. yòu yǐ rú xué duō mén, zhāng jù fán zá, zhào guó zi jì jiǔ kǒng yǐng dá yǔ zhū rú zhuàn dìng wǔ jīng yì shū, fán yī bǎi qī shí juǎn, míng yuē wǔ jīng zhèng yì, lìng tiān xià chuán xí. gāo zōng jì: yǒng huī sì nián sān yuè rén zǐ shuò, bān kǒng yǐng dá wǔ jīng zhèng yì yú tiān xià. měi nián míng jīng, lìng yī cǐ kǎo shì. shí dàn yǒu yì shū shī lǐ jì zuǒ shì chūn qiū wǔ jīng. yǒng huī zhōng, jiǎ gōng yàn shǐ zhuàn zhōu lǐ yí lǐ yì shū. sòng shǐ lǐ zhì chuán: pàn guó zi jiān, shàng yán: wǔ jīng shū jì yǐ bǎn xíng, wéi èr chuán èr lǐ xiào jīng lùn yǔ ěr yǎ qī jīng shū wèi xiū, wàng lìng zhí jiǎng cuī yí zhèng sūn cuī děng zhòng jiā chóu xiào, yǐ bèi kān kè. cóng zhī. jīn rén dàn zhī wǔ jīng zhèng yì wèi kǒng yǐng dá zuò, bù zhī fēi yī rén zhī shū yě, xīn táng shū yǐng dá běn chuán yún: chū yǐng dá yǔ yán shī gǔ sī mǎ cái zhāng wáng gōng wáng pàn shòu zhào zhuàn wǔ jīng yì xùn bǎi yú piān, qí zhōng bù néng wú miù rǒng, bó shì mǎ jiā yùn bó zhèng qí shī, zhào gèng lìng cái dìng, wèi jiù, yǒng huī èr nián, zhào zhōng shū mén xià yǔ guó zi sān guǎn bó shì hóng wén guǎn xué shì kǎo zhèng zhī, yú shì shàng shū zuǒ pú shè yú zhì níng yòu pú shè zhāng xíng chéng shì zhōng gāo jì fǔ jiù jiā zēng sǔn, shū shǐ bù xià.
《舊唐書,儒學傳》:「太宗以經籍去聖久遠,文字多訛謬,詔前中書侍郎顏師古考定《五經》,頒布於天下。又以儒學多門,章句繁雜,詔國子祭酒孔穎達與諸儒撰定《五經》義疏,凡一百七十卷,名曰《五經正義》,令天下傳習。」《高宗紀》:「永徽四年三月壬子朔,頒孔穎達《五經正義》於天下。每年明經,令依此考試。」時但有《易》、《書》、《詩》、《禮記》、《左氏春秋》五經。永徽中,賈公彥始撰《周禮》、《儀禮》義疏。《宋史·李至傳》:「判國子監,上言:『《五經》書既已板行,惟《二傳》、《二禮》、《孝經》、《論語》、《爾雅》七經疏未修,望令直講崔頤正、孫、崔等重加讎校,以備刊刻。』從之。」今人但知《五經正義》為孔穎達作,不知非一人之書也,《新唐書》穎達本傳云:「初穎達與顏師古、司馬才、章王恭、王判受詔撰五經義訓百餘篇,其中不能無謬冗,博士馬嘉運駁正其失,詔更令裁定,未就,永徽二年,詔中書門下與國子三館博士、宏文館學士考正之,於是尚書左僕射于志寧、右僕射張行成、侍中高季輔就加增損,書始布下。」
jiān běn èr shí yī shǐ sòng shí zhǐ yǒu shí liù shǐ, jīn zé bìng sòng liáo jīn yuán sì shǐ wèi èr shí yī shǐ. dàn liáo jīn èr shǐ xiàng wú kè běn, nán běi qí liáng chén zhōu shū rén jiān chuán zhě yì hǎn, gù qián rén yǐn shū duō yòng nán běi shǐ jí tōng jiàn, ér bù jí zhū shū, yì bù fù cǎi liáo jīn zhě, yǐ xíng shì zhī běn shǎo yě. jiā jìng chū, nán jīng guó zi jiān jì jiǔ zhāng bāng qí děng qǐng xiào kè shǐ shū, yù chà guān gòu suǒ mín jiān gǔ běn, bù yì kǒng zī fán rǎo, shàng mìng jiāng jiān zhōng shí qī shǐ jiù bǎn kǎo duì xiū bǔ, réng qǔ guǎng dōng sòng shǐ bǎn fù jiān, liáo jīn èr shǐ wú bǎn zhě, gòu qiú shàn běn fān kè. shí yī nián qī yuè chéng, jì jiǔ lín wén jùn děng biǎo jìn. zhì wàn lì zhōng, běi jiān yòu kè shí sān jīng èr shí yī shǐ, qí bǎn shì nán shāo gōng, ér shì dài fū suì jiā yǒu qí shū, lì dài zhī shì jī càn rán yú rén jiān yǐ. rán jiào kān bù jīng, é chuǎn mí shén, qiě yǒu bù zhī ér wàng gǎi zhě, ǒu jǔ yī èr. rú wèi shū cuī xiào fēn chuán: lǐ biāo wèi cuī tǐng yuē: bǐ jiàn xián zi yè dì, zhǐ yù shū yōu jīn dāng wèi qún bài jì. cǐ sān guó zhì chén qún chuán zhōng shì, fēi wèi yǐn pì, jīn suǒ kè běi shǐ gǎi yún: jīn dāng wèi jué qún ěr. bù zhī jì qún zhī wèi míng, ér gǎi jì wèi jué, yòu dào qí wén, cǐ yǐ kě xiào.
○監本二十一史宋時止有十六史,今則並宋、遼、金、元四史為二十一史。但遼、金二史向無刻本,南北齊、梁、陳、周書人間傳者亦罕,故前人引書多用《南、北史》及《通鑑》,而不及諸書,亦不復采遼、金者,以行世之本少也。嘉靖初,南京國子監祭酒張邦奇等請校刻史書,欲差官購索民間古本,部議恐滋煩擾,上命將監中十七史舊板考對修補,仍取廣東《宋史》板付監,遼、金二史無板者,購求善本翻刻。十一年七月成,祭酒林文俊等表進。至萬曆中,北監又刻《十三經》、《二十一史》,其板視南稍工,而士大夫遂家有其書,歷代之事跡粲然於人間矣。然校勘不精,訛舛彌甚,且有不知而妄改者,偶舉一二。如《魏書·崔孝芬傳》:「李彪謂崔挺曰:『比見賢子謁帝,旨諭殊優、今當為群拜紀。」此《三國志·陳群傳》中事,非為隱僻,今所刻《北史》改云:「今當為絕群耳。」不知紀群之為名,而改「紀」為「絕」,又倒其文,此已可笑。
yòu rú jìn shū huá tán chuán wèi yún: shǐ huái nán yuán fǔ zì gōng zhòu, yì hǎo xué, yǔ tán qí míng. jīn běn wù yú shǐ zì jué jù, zuǒ fāng tiào háng, tiān liè yī yuán fǔ míng tí, ér zài yǐ huái zì qǐ xíng. qí wáng tóng chuán mò yún: zhèng fāng zhě, zì zi huí. cǐ xìng zhèng míng fāng, jí shàng wén suǒ yún nán yáng chù shì zhèng fāng, lù bǎn jí jiàn, ér bié xù qí rén yǔ shū jí tóng dá shū yú hòu ěr, jīn nǎi tiào háng tiān liè yī zhèng fāng zhě sān zì míng tí. táng shū lǐ jìng xuán chuán mò fù jìng xuán dì yuán sù, jīn yǐ jìng xuán shǔ shàng wén, ér dì yuán sù tiào háng. cǐ bù shì zú yǐ zhāng dà xué zhī wú rén, ér yí hòu lái zhī shān xiào hū? shí sān jīng zhōng yí lǐ tuō wù yóu duō, shì hūn lǐ tuō xù shòu suī mǔ cí yuē wèi jiào bù zú yǔ wèi lǐ yě yī jié shí sì zì. xiāng shè lǐ tuō shì lù zhōng jīng yǐ huò qī zì, shì yú lǐ tuō kū zhǐ gào shì bì bīn chū qī zì, tè shēng kuì shí lǐ tuō jǔ zhě jì zú zhì bài zhǎng zhě dá bài shí yī zì, shǎo láo kuì shí lǐ tuō yǐ shòu shī zuò qǔ dān xìng qī zì, cǐ zé qín huǒ zhī suǒ wèi wáng, ér wáng yú jiān kè yǐ. zhì yú lì guān rèn mǎn, bì kè yī shū, yǐ chōng kuì yí, cǐ yì shén yǎ, ér lǔ mǎng jiù gōng, shū bù kān dú. lù wén yù jīn tái jì wén yuē: yuán shí zhōu xiàn jiē yǒu xué tián, suǒ rén wèi zhī xué zǔ, yǐ gōng shī shēng lǐn xì, yú zé kè shū. gōng dà zhě hé shù chù wèi zhī, gù chóu xiào kè huà pō yǒu jīng zhě, hóng wǔ chū, xī shōu shàng guó xué, jīn nán jiān shí liù shǐ zhū shū dì lǐ suì yuè kān jiào gōng yì bìng cún kě shí yě. jīn xué jì wú tián, bù fù kè shū, ér yǒu sī jiān huò kè zhī, rán zhǐ yǐ gōng kuì jìn zhī yòng, qí bù gōng fǎn chū fāng běn xià, gōng zhě bù shù jiàn yě. wén zhī sòng yuán kè shū jiē zài shū yuàn, shān zhǎng zhǔ zhī, tōng rú dìng zhī, xué zhě zé hù xiāng yì ér chuán bù zhī, gù shū yuàn zhī kè yǒu sān shàn yān: shān zhǎng wú shì ér qín yú xiào chóu, yī yě bù xī fèi ér gōng jīng, èr yě bǎn bù zhù guān ér yì yìn xíng, sān yě. yǒu yòu wén zhī zhǔ chū yān, qí fù cǐ fēi nán yě. ér shū zhī yǐ wèi liè shēng kān gǎi zhě, bù kě dé ér zhèng yǐ. shì gù xìn ér hào gǔ, zé jiù běn bù kě wú cún duō wén què yí, zé qún shū yì dāng bìng dìng. cǐ fēi hòu zhī jūn zǐ zhī zé ér shuí rèn zāi?
又如《晉書·華譚傳》未云:「始淮南袁甫字公胄,亦好學,與譚齊名。」今本誤於「始」字絕句,左方跳行,添列一袁甫名題,而再以「淮」字起行。《齊王同傳》末云:「鄭方者,字子回。」此姓鄭名方,即上文所云南陽處士鄭方,露版極諫,而別敘其人與書及同答書於後耳,今乃跳行添列一「鄭方者」三字名題。《唐書·李敬玄傳》末附敬玄弟元素,今以敬玄屬上文,而弟元素跳行。此不適足以彰大學之無人,而貽後來之柵笑乎?《十三經》中《儀禮》脫誤尤多,《士昏禮》脫「婿授綏姆辭曰未教不足與為禮也」一節十四字。《鄉射禮》脫「士鹿中旌以獲」七字,《士虞禮》脫「哭止告事畢賓出」七字,《特牲饋食禮》脫「舉者祭卒觶拜長者答拜」十一字,《少牢饋食禮》脫「以授屍坐取簞興」七字,此則秦火之所未亡,而亡於監刻矣。至於歷官任滿,必刻一書,以充饋遺,此亦甚雅,而鹵莽就工,殊不堪讀。陸文裕《金台紀聞》曰:「元時州縣皆有學田,所人謂之學祖,以供師生廩餼,余則刻書。工大者合數處為之,故讎校刻畫頗有精者,洪武初,悉收上國學,今南監《十六史》諸書地里、歲月、勘校、工役並存可識也。今學既無田,不復刻書,而有司間或刻之,然只以供饋贐之用,其不工反出坊本下,工者不數見也。」聞之宋、元刻書皆在書院,山長主之,通儒訂之,學者則互相易而傳布之,故書院之刻有三善焉:山長無事而勤於校讎,一也;不惜費而工精,二也;板不貯官而易印行,三也。有右文之主出焉,其復此非難也。而書之已為劣生刊改者,不可得而正矣。是故信而好古,則舊本不可無存;多聞闕疑,則群書亦當並訂。此非後之君子之責而誰任哉?
jiù rì táng shū bìng qí shì zhī yí què, xīn táng shū bìng qí wén zhī huì sè, dāng jiān èr shū kè zhī, wèi èr shí èr shǐ. rú sòng wèi zhū guó jì gè yǒu shū, ér fù yǒu nán shǐ běi shǐ, shì qí lì yě.
《舊日唐書》病其事之遺闕,《新唐書》病其文之晦澀,當兼二書刻之,為《二十二史》。如宋、魏諸國既各有書,而復有《南史》、《北史》,是其例也。
zhāng cān wǔ jīng wén zì táng rén yǐ shuō wén zì lín shì shì. qí shí qù gǔ wèi yuǎn, kāi yuán yǐ qián wèi gǎi jīng wén zhī rì, zhuàn zhòu zhī xué, tóng ér xí zhī, jīn xī ān fǔ suǒ cún táng ruì zōng shū jǐng lóng guān zhōng, yóu dài zhuàn fēn yí fǎ. zhì yú sòng rén, qí qù gǔ yì yuǎn, ér wèi shuō rì yǐ záo yǐ, dà lì zhōng, zhāng cān zuò wǔ jīng wén zì, jù shuō wén zì lín, kān zhèng miù shī, shén yǒu gōng yú xué zhě. kāi chéng zhōng, táng xuán dù zēng bǔ, fù zuò jiǔ jīng zì yàng, shí kè zài guān zhōng. xiàng wú bǎn běn, jiān yǒu cán quē, wú bié běn kě zhèng. jìn dài yǒu hào shì zhě kè jiǔ jīng bǔ zì, bìng shǔ zhū shēng bǔ cǐ shū zhī què, yǐ yì wèi zhī. nǎi bù zhī cǐ shū tè wǔ jīng zhī wén, fēi jīng suǒ yǒu zhě bù zài, ér wàng tiān jīng wài zhī zì, bìng jí zì shū zhōng fàn bó zhī xùn. yǔ zhì guān zhōng, xǐ shuā yuán shí, qí yǒu yī èr kě shí zhě, xiǎn yǔ suǒ bǔ bù tóng, nǎi zhī jìn rì xué zhě zhī bù kěn què yí ér wàng zuò rú cǐ.
○張參五經文字唐人以《說文》、《字林》試士。其時去古未遠,開元以前未改經文之日,篆籀之學,童而習之,今西安府所存唐睿宗書景龍觀鍾,猶帶篆、分遺法。至於宋人,其去古益遠,而為說日以鑿矣,大曆中,張參作《五經文字》,據《說文》、《字林》,刊正謬失,甚有功於學者。開成中,唐玄度增補,復作《九經字樣》,石刻在關中。向無板本,間有殘缺,無別本可證。近代有好事者刻《九經補字》,並屬諸生補此書之闕,以意為之。乃不知此書特《五經》之文,非經所有者不載,而妄添經外之字,並及字書中泛博之訓。予至關中,洗刷元石,其有一二可識者,顯與所補不同,乃知近日學者之不肯闕疑而妄作如此。
bié zì màn hàn shū rú lín chuán: chèn shū fēi shèng rén suǒ zuò, qí zhōng duō jìn bǐ bié zì. jìn bǐ zhě, yóu jīn sú yòng zhī zì bié zì zhě, běn dāng wèi cǐ zì, ér wù wèi bǐ zì yě, jīn rén wèi zhī bái zì, nǎi bié yīn zhī zhuǎn.
○別字《慢漢書·儒林傳》:「讖書非聖人所作,其中多近鄙別字。」近鄙者,猶今俗用之字;別字者,本當為此字,而誤為彼字也,今人謂之「白字」,乃別音之轉。
shān dōng rén kè jīn shí lù, yú lǐ yì ān suō xù: shào xìng èr nián xuán suì zhuàng yuè shuò. bù zhī zhuàng yuè zhī chū yú ěr yǎ, ér gǎi wèi mǔ dān. fán wàn lì yǐ lái suǒ kè zhī shū duō mǔ dān zhī lèi yě.
山東人刻《金石錄》,於李易安《梭序》:「紹興二年玄歲壯月朔。」不知壯月之出於《爾雅》,而改為「牡丹」。凡萬曆以來所刻之書多「牡丹」之類也。
sān cháo yào diǎn sòng shǐ jiǎn xù chén chuán: shào shèng zhōng, wèi qǐ jū láng zhōng shū shè rén, tóng xiū guó shǐ. shū yán: cháo tíng qián rì zhèng sī mǎ guāng děng hǎo è, míng qí zuì fá, yǐ gào zhōng wài. wéi biàn luàn diǎn xíng, gǎi fèi fǎ dù, shàn dú zōng miào, pí nì liǎng gōng, guān shì kǎo yán, shí zhuàng zhāng zhe, rán zōng jī shēn mì, bāo cáng huò xīn, xiāng qù bā nián zhī jiān, gài yǐ bù kě jiū. zhì qí zhāng shū àn dú, sàn zài yǒu sī, ruò bù huì jí ér cún zhī, suì jiǔ bì zhì lún shī. yuàn xī tǎo jiān chén suǒ yán suǒ xíng, xuǎn guān biān lèi, rén wèi yī zhì, zhì zhī èr fǔ, yǐ shì tiān xià hòu shì dà jiè. suì mìng xù chén jí xú duó biān lèi, yóu shì zhāo shēn zhī huò wú yī de miǎn zhě. tiān qǐ zhōng, cuàn jí sān cháo yào diǎn, zhèng yòng xù chén zhī fǎ.
○三朝要典《宋史·蹇序辰傳》:「紹聖中,為起居郎中書舍人,同修國史。疏言:『朝廷前日正司馬光等好惡,明其罪罰,以告中外。惟變亂典刑,改廢法度,訕讀宗廟,脾睨兩宮,觀事考言,實狀彰著,然蹤跡深秘,包藏禍心,相去八年之間,蓋已不可究。質其章疏案牘,散在有司,若不彙輯而存之,歲久必致淪失。願悉討奸臣所言所行,選官編類,人為一帙,置之二府,以示天下後世大戒。』遂命序辰及徐鐸編類,由是招紳之禍無一得免者。」天啟中,篡輯《三朝要典》,正用序辰之法。
mén hù zhī rén, qí lì yán zhī zhǐ gè yǒu suǒ jiè, zhāng zòu zhī wén hù yǒu shì fēi. zuò shǐ zhě liǎng shōu ér bìng cún zhī, zé hòu zhī jūn zǐ rú zhí jìng yǐ zhào wù, wú suǒ táo qí xíng yǐ. piān xīn zhī bèi miù jiā bǐ xuē, yú cǐ zhī dǎng zé cún qí shì zhě, qù qí fēi zhě yú bǐ zhī dǎng zé cún qí fēi zhě, qù qí shì zhě, yú shì yán zhě zhī qíng yǐn, ér dān cí dé yǐ shèng zhī. qiě rú yào diǎn yī shū, qí yán wèi bì jǐn fēi, ér qí yì bié yǒu suǒ wèi, jì cǐ zhī wèi shū zhě yóu shì yě. cǐ guó lùn zhī suǒ yǐ wèi píng, bǎi shì zhī xià nán hū qí xìn shǐ yě. chóng zhèng dì pī jiǎng guān lǐ míng ruì zhī shū yuē: zuǎn xiū shí lù zhī fǎ, wéi zài jù shì zhí shū, zé shì fēi hù jiàn. dà zāi wáng yán! qí wàn shì zuò shǐ zhī zhǔn shéng hū?
門戶之人,其立言之指各有所借,章奏之文互有是非。作史者兩收而並存之,則後之君子如執鏡以照物,無所逃其形矣。偏心之輩謬加筆削,於此之黨則存其是者,去其非者;於彼之黨則存其非者,去其是者,於是言者之情隱,而單辭得以勝之。且如《要典》一書,其言未必盡非,而其意別有所為,繼此之為書者猶是也。此國論之所以未平,百世之下難乎其信史也。崇幀帝批講官李明睿之疏曰:「纂修《實錄》之法,惟在據事直書,則是非互見。」大哉王言!其萬世作史之準繩乎?
mì shū táng wǔ zōng huì chāng yuán nián shí èr yuè, zhōng shū mén xià zòu: zǎi chén jí gōng qīng lùn shì, xíng yǔ bù xíng xū yǒu míng jù, huò zòu qǐng yǔn qiè, bì jiàn bāo chēng huò suǒ lùn guāi pì, yīn yǒu chéng zé. zài fān zhèn shàng biǎo, bì yǒu pī dá jū yào guān qǐ shì, zì yǒu jì zhù. bìng xū zhāo rán, zài rén ěr mù. huò qǔ shě cún yú táng àn, huò yǔ duó xíng yú zhào chì. qián dài shǐ shū suǒ zài zòu yì, wǎng bù yóu cǐ. jìn jiàn shí lù, duō zài mì shū, yán bù zhāng yú cháo tīng, shì bù xiǎn yú dāng duì, dé zì qí jiā, wèi zú wèi xìn. jīn hòu shí lù suǒ zài zhāng zòu, bìng xū cháo tíng gòng zhī zhě, fāng dé jì shù, mì shū bìng qǐng bù zài. rú cǐ zé lǐ bì kě fǎ, rén jiē xiàng gōng, ài zēng zhī zhì bù xíng, bāo biǎn zhī yán bì xìn. cóng zhī. cǐ suī chū yú lǐ dé yù zhī sī xīn, rán qí yán bù wèi wú lǐ. zì wàn lì mò nián, zhāng shū yī qiè liú zhōng, chāo chuán dàn píng gé jiē. tiān qǐ yǐ lái, chán tè hóng duō, zé yán mí shén. yǔ cháng qīn jiàn dà chén zhī zǐ zhuī gǎi qí fù zhī shū cǎo ér kè zhī yǐ qī qí rén zhě, yù shǐ gài guān zhī hòu, zhòng wèi fèn bǐ zhī wén, zhuī yí yì yú hòu rén, chǐ xiān jiàn yú qián shì, qí wèi wū wǎng shén yú táng shí. gù zhì zhī yú shū, bǐ zuò shǐ zhī jūn zǐ xiáng chá ér yán chì zhī yě.
○密疏唐武宗會昌元年十二月,中書門下奏:「宰臣及公卿論事,行與不行須有明據,或奏請允愜,必見褒稱;或所論乖僻,因有懲責。在藩鎮上表,必有批答;居要官啟事,自有記注。並須昭然,在人耳目。或取捨存於堂案,或與奪形於詔敕。前代史書所載奏議,罔不由此。近見《實錄》,多載密疏,言不彰於朝聽,事不顯於當對,得自其家,未足為信。今後《實錄》所載章奏,並須朝廷共知者,方得紀述,密疏並請不載。如此則理必可法,人皆向公,愛憎之志不行,褒貶之言必信。」從之。此雖出於李德裕之私心,然其言不為無理。自萬曆末年,章疏一切留中,抄傳但憑閣揭。天啟以來,讒慝弘多,嘖言彌甚。予嘗親見大臣之子追改其父之疏草而刻之以欺其人者,欲使蓋棺之後,重為奮筆之文,追遺議於後人,侈先見於前事,其為誣罔甚於唐時。故志之於書,俾作史之君子詳察而嚴斥之也。
tiē huáng zhāng zòu zhī rǒng làn, zhì wàn lì tiān qǐ zhī jiān ér jí zhì. yī shū ér jiàn shù shí rén, lèi èr sān qiān yán bù zhǐ, jiē zhī wàn zhī cí. chóng zhēn dì yīng nián yù yǔ, lì jīng tú zhì, shěng lǎn zhī qín, pī dá zhī sù, jìn cháo wèi yǒu. nǎi shù yuè zhī hòu, pō yì yàn zhī, mìng nèi gé lì tiē huáng zhī shì. jí lìng běn guān zì cuō shū zhōng dà yào, bù guò bǎi zì, nián fù dú wěi, yǐ biàn shěng lǎn. cǐ tiē huáng zhī suǒ yóu qǐ yě. sòng yè mèng dé shí lín yàn yǔ yuē: táng zhì, jiàng chì yǒu suǒ gēng gǎi, yǐ zhǐ tiē zhī, wèi zhī tiē huáng, gài chì shū yòng huáng zhǐ, zé tiē zhě yì huáng zhǐ yě. jīn zòu zhuàng zhá zi jiē bái zhǐ, yǒu yì suǒ wèi jǐn, jiē qí yào chù, yǐ huáng zhǐ bié shū yú hòu, nǎi wèi zhī tiē huáng, gài shī zhī yǐ. qí biǎo zhāng lüè jǔ shì mù yǔ rì yuè dào lǐ jiàn yú qián jí fēng pí zhě, yòu wèi zhī yǐn huáng.
○貼黃章奏之冗濫,至萬曆、天啟之間而極至。一疏而薦數十人,累二三千言不止,皆枝蔓之辭。崇禎帝英年御宇,厲精圖治,省覽之勤,批答之速,近朝未有。乃數月之後,頗亦厭之,命內閣力貼黃之式。即令本官自撮疏中大要,不過百字,粘附犢尾,以便省覽。此貼黃之所由起也。宋葉夢得《石林燕語》曰:「唐制,降敕有所更改,以紙貼之,謂之貼黃,蓋敕書用黃紙,則貼者亦黃紙也。今奏狀札子皆白紙,有意所未盡,揭其要處,以黃紙別書於後,乃謂之貼黃,蓋失之矣。其表章略舉事目與日月道里見於前及封皮者,又謂之引黃。」
jì zhù gǔ zhī rén jūn, zuǒ shǐ jì shì, yòu shǐ jì yán, suǒ yǐ fáng guò shī ér shì hòu wáng. jì zhù zhī zhí qí lái shàng yǐ. táng tài zōng tōng xiǎo gǔ diǎn, yóu zhòng qí shì. sū miǎn yán: zhēn guān zhōng, měi rì cháo tuì hòu, dà zōng yǔ zǎi chén cān yì zhèng shì, jí lìng qǐ jū láng yī rén zhí jiǎn jì lù. yóu shì zhēn guān zhù jì, zhèng shì chēng wèi bì bèi, jí gāo zōng cháo, huì duān gǒng wú yán, yǒu sī wéi zòu cí jiàn èr shì. qí hòu xǔ jìng zōng lǐ yì fǔ yòng quán, duō wàng lùn zòu, kǒng shǐ guān zhí shū qí duǎn, suì zòu lìng suí zhàng biàn chū, bù dé bèi wén jī wù, yīn wèi gù shì.
○記注古之人君,左史記事,右史記言,所以防過失而示後王。記注之職其來尚矣。唐太宗通曉古典,尤重其事。蘇冕言:「貞觀中,每日朝退後,大宗與宰臣參議政事,即令起居郎一人執簡記錄。」由是貞觀註記,政事稱為畢備,及高宗朝,會端拱無言,有司惟奏辭見二事。其後許敬宗、李義甫用權,多妄論奏,恐史官直書其短,遂奏令隨仗便出,不得備聞機務,因為故事。
jiù táng shū yáo chóu chuán: zhǎng shòu èr nián, qiān wén chāng zuǒ chéng tóng fèng gé luán tái píng zhāng shì. zì yǒng huī yǐ hòu, zuǒ yòu shǐ wéi dé duì zhàng chéng zhǐ, zhàng xià hòu, móu yì jiē bù yù wén, yǐ wèi dì wáng mó xùn bù kě suì wú jì shù, ruò bù xuān zì zǎi xiàng, shǐ guān wú cóng dé shū, nǎi biǎo qǐng zhàng xià suǒ yán jūn guó zhèng yào, zǎi xiàng yī rén zhuān zhī zhuàn lù, hào wèi shí zhèng jì, měi yuè fēng sòng shǐ guǎn. zǎi xiàng zhī zhuàn shí zhèng jì, zì shǐ yě.
《舊唐書·姚躊傳》:「長壽二年,遷文昌左丞同鳳閣鸞台平章事。自永徽以後,左右史惟得對仗承旨,仗下後,謀議皆不預聞,以為帝王謨訓不可遂無紀述,若不宣自宰相,史官無從得書,乃表請仗下所言軍國政要,宰相一人專知撰錄,號為『時政記,每月封送史館。宰相之撰時政記,自始也。」
sì shū wǔ jīng dà quán zì zhū yú zuò dà xué zhōng yōng zhāng jù huò wèn lùn yǔ mèng zǐ jí zhù zhī hòu, huáng shì yǒu lùn yǔ tōng shì, ér cǎi yǔ lù fù yú zhū zǐ zhāng jù zhī xià zé shǐ zì zhēn shì, míng rì jí yì, zhǐ dà xué yī shū, zhù shì nǎi fǎng ér zú zhī, wèi sì shū fù lù rù xiàng yǒu cài shì sì shū jí shū, zhào shì sì shū cuàn shū, wú shì sì shū jí chéng. xī zhī lùn zhě bìng qí fàn yì, yú shì chén shì zuò sì shū fā míng, hú shì zuò sì shū tōng rù ér dìng zì zhī mén rén ní shì hé èr shū wèi yī, pō yǒu shān zhèng, míng yuē sì shū jí shì. zì yǒng lè zhōng mìng rú chén cuàn xiū sì shū dà quán, bān zhī xué guān, ér zhū shū jiē fèi. ní shì jí shì jīn jiàn yú liú yòng zhāng suǒ kè sì shū tōng yì zhōng. yǒng lè zhōng suǒ zuǎn sì shū dà quán tè xiǎo yǒu zēng shān, qí xiáng qí jiǎn huò duō bù rú ní shì, dà xué zhōng yōng huò wèn zé quán bù yì, ér jiān yǒu wài wù. zhì chūn qiū dà quán zé quán xí yuán rén wāng kè kuān hú chuán zuǎn shū, dàn gǎi qí zhōng yú àn èr zì wèi wāng shì yuē, jí tiān lú líng lǐ shì děng yī èr tiáo ér yǐ. shī jīng dà quán zé quán xí yuán rén liú jǐn shī chuán tōng shì, ér gǎi qí zhōng yú àn èr zì wèi ān chéng liú shì yuē. qí sān jīng hòu rén jiē bù jiàn jiù shū, yì wèi bì bù yīn qián rén yě. dāng rì rú chén fèng zhǐ xiū sì shū wǔ jīng dà quán, bān cān qián, gěi bǐ zhá, shū chéng zhī rì, cì jīn qiān zhì, suǒ fèi yú guó jiā zhě bù zhī fán jǐ. jiāng wèi cǐ shū jì chéng, kě yǐ zhāng yī dài jiào xué zhī gōng, qǐ bǎi shì rú lín zhī xù, ér jǐn qǔ yǐ chéng zhī shū chāo téng yī guò, shàng qī cháo tíng, xià kuáng shì zǐ, táng sòng zhī shí yǒu shì shì hū? qǐ fēi gǔ gěng zhī chén yǐ kōng yú jiàn wén zhī dài? ér zhì yì chū xíng, yī shí rén shì jǐn qì sòng yuán yǐ lái suǒ chuán zhī shí xué, shàng xià xiāng méng, yǐ tāo lù lì, ér mò zhī wèn yě, wū hū! jīng xué zhī fèi, shí zì cǐ shǐ, wǎng zhī jūn zǐ yù sǎo ér gèng zhī, yì nán hū qí wèi lì yǐ.
○四書五經大全自朱於作《大學中庸章句或問》、《論語孟子集注》之後,黃氏有《論語通釋》,而采語錄附於朱子章句之下則始自真氏,名日《集義》,止《大學》一書,祝氏乃仿而足之,為《四書附錄入像有蔡氏《四書集疏》,趙氏《四書篡疏》,吳氏《四書集成》。昔之論者病其泛溢,於是陳氏作《四書發明》,胡氏作《四書通入而定字之門人倪氏合二書為一,頗有刪正,名曰《四書輯釋》。自永樂中命儒臣篡修《四書大全》,頒之學官,而諸書皆廢。倪氏《輯釋》今見於劉用章所刻《四書通義》中。永樂中所纂《四書大全》特小有增刪,其詳其簡或多不如倪氏,《大學中庸或問》則全不異,而間有外誤。至《春秋大全》則全襲元人汪克寬《胡傳纂疏》,但改其中「愚按」二字為「汪氏曰」,及添廬陵李氏等一二條而已。《詩經大全》則全襲元人劉謹《詩傳通釋》,而改其中「愚按」二字為「安成劉氏曰」。其三經後人皆不見舊書,亦未必不因前人也。當日儒臣奉旨修《四書五經大全》,頒餐錢,給筆札,書成之日,賜金遷秩,所費於國家者不知凡幾。將謂此書既成,可以章一代教學之功,啟百世儒林之緒,而僅取已成之書抄謄一過,上欺朝廷,下誑士子,唐宋之時有是事乎?豈非骨鯁之臣已空於建文之代?而制義初行,一時人士盡棄宋元以來所傳之實學,上下相蒙,以饕祿利,而莫之問也,嗚呼!經學之廢,實自此始,往之君子欲掃而更之,亦難乎其為力矣。
shū chuán huì xuǎn hóng wǔ èr shí qī nián sì yuè bǐng xū, zhào zhēng rú chén dìng zhèng sòng rú cài shì shū chuán. shàng yǐ cài shì shū chuán rì yuè wǔ xīng yùn xíng yǔ zhū zǐ shī chuán bù tóng, jí qí tā zhù shuō yǔ fān yáng zōu jì yǒu suǒ lùn wèn yì yǒu wèi ān zhě, suì zhào zhēng tiān xià rú chén dìng zhèng zhī, mìng hàn lín yuàn xué shì liú sān wú děng zǒng qí shì. fán cài shì chuán dé zhě cún zhī, shī zhě zhèng zhī, yòu cǎi zhū jiā zhī shuō zú qí wèi bèi. jiǔ yuè guǐ chǒu, shū chéng, cì míng shū chuán huì xuǎn, mìng lǐ bù bān xíng tiān xià. jīn àn cǐ shū ruò yáo diǎn wèi dà zuǒ xuán, rì yuè wǔ xīng wéi tiān ér yòu zhuǎn, gāo zōng róng rì wèi zǔ gēng yì yú gāo zōng zhī miào, xī bó kān lí wèi shì wǔ wáng, luò hào wéi zhōu gōng dàn bǎo wén wǔ shòu mìng wéi qī nián, wèi zhōu gōng fǔ chéng wáng zhī qī nián, jiē bù yì zhī lùn.
○書傳會選洪武二十七年四月丙戌,詔徵儒臣定正宋儒蔡氏《書傳》。上以蔡氏《書傳》日月五星運行與朱子《詩傳》不同,及其他注說與番陽鄒季友所論問亦有未安者,遂詔徵天下儒臣定正之,命翰林院學士劉三吾等總其事。凡蔡氏傳得者存之,失者正之,又采諸家之說足其未備。九月癸丑,書成,賜名《書傳會選》,命禮部頒行天下。今按此書若《堯典》謂「大左旋,日月五星違天而右轉」,《高宗肜日》謂「祖庚繹於高宗之廟」,《西伯勘黎》謂是武王,《洛浩》「惟周公誕保文武受命惟七年」,謂周公輔成王之七年,皆不易之論。
měi chuán zhī xià xì yǐ jīng wén jí chuán, yīn shì gàn zì yīn zì tǐ zì yì biàn zhī shén xiáng. qí chuán zhōng yòng gǔ rén xìng zì gǔ shū míng mù bì jù chū chù, jiān yì kǎo zhèng diǎn gù. gài sòng yuán yǐ lái, zhū rú zhī guī mó yóu zài, ér qí wèi cǐ shū zhě jiē zì yòu wèi wù běn zhī xué, fēi yóu bā gǔ fā shēn zhī rén, gù suǒ zhe zhī shū suī bù jí xiān rú, ér shàng yǒu gōng yú hòu xué. zhì yǒng lè zhōng xiū shàng shū dà quán, bù wéi shān qù yì shuō, bìng yīn shì yì bù cún yǐ. yú cháng wèi zì sòng zhī mò zào yǐ zhì yǒu míng zhī chū nián, jīng shù rén cái yú sī wèi shèng. zì bā gǔ xíng ér gǔ xué qì, dà quán chū ér jīng shuō wáng, shí zú zhū ér chén jié biàn, hóng wǔ yǒng lè zhī jiān, yì shì dào shēng jiàng zhī yī huì yǐ. nèi diǎn gǔ zhī shèng rén suǒ yǐ jiào rén zhī shuō, qí xíng zài xiào dì zhōng xìn, qí zhí zài sǎ sǎo yīng duì jìn tuì, qí wén zài shī shū lǐ yì chūn qiū, qí yòng zhī shēn zài chū chù qù jiù jiāo jì, qí shī zhī tiān xià zài zhèng lìng jiào huà xíng fá. suī qí hé shùn jī zhōng, ér yīng huá fā xī wài, yì yǒu tǐ yòng zhī fēn, rán bìng wú yòng xīn yú nèi zhī shuō. zì lǎo zhuāng zhī xué xíng yú zhàn guó zhī shí, ér wài yì zhě gào zi yě, wài tiān xià wài wù wài shēng zhě zhuāng zi yě. yú shì gāo míng zhī shì yàn báo shī shū, yǐ wèi cǐ xiān wáng suǒ cóng zhì tiān xià zhī zāo pò. ér fú shì wǎn rén zhōng guó, qí suǒ yán qīng jìng cí bēi zhī shuō, shì yǒu yǐ dòng hū shì rén zhī mù xiàng zhě. liù cháo zhū jūn zǐ cóng ér yǎn zhī, yóu qīng jìng zì zài zhī shuō ér jí zhī, yǐ zhì yú bù shēng bù sǐ rén yú niè, zé yáng shì zhī wèi wǒ yě. yóu cí bēi lì wù zhī shuō ér jí zhī, yǐ zhì yú pǔ dù zhòng shēng, chāo bá kǔ hǎi, zé mò shì zhī jiān ài yě. tiān xià zhī yán bù guī yáng, zé guī mò, ér fú shì nǎi jiān zhī yǐ. qí chuán jìn shèng, hòu zhī xué zhě suì wèi qí shū wèi nèi diǎn. tuī qí lì yán zhī zhǐ, bù jiāng nèi shì ér wài wú rú hū? fū nèi shì ér wài wú rú, cǐ zì zī liú zhī yǔ, qǐ dé shì rén yì yún ěr hū, huáng shì rì chāo yún: lùn yǔ zēng zǐ sān xǐng zhāng jí zhù zài yǐn shì yuē: céng yú shǒu yuē, gù dòng bì qiú zhū shēn, yǔ yì yǐ zú yǐ. yòu zài xiè shì yuē: zhū zi zhī xué jiē chū yú shèng rén, qí hòu yù yuǎn ér yù shī qí zhēn, dú zēng zǐ zhī xué zhuān yòng xīn yú nèi, gù chuán zhī wú bì. fū xīn suǒ yǐ jù zhòng lǐ ér yīng wàn shì, zhèng qí xīn zhě, zhèng yù shī zhī zhì guó píng tiān xià. kǒng mén wèi yǒu zhuān yòng xīn yú nèi zhī shuō yě, yòng xīn yú nèi, jìn shì dǎn xué zhī shuō ěr. xiàng shān lù shì yīn wèi zēng zǐ zhī xué shì lǐ miàn chū lái, qí xué bù chuán zhū zi shì wài miàn rén qù. jīn chuán yú shì zhě, jiē wài rén zhī xué, fēi kǒng zǐ zhī zhēn. suì yú lùn yǔ zhī wài, zì wèi dé bù chuán zhī xué. fán jiē yuán yú xiè shì zhī shuō yě. hòu yǒu zhū zǐ, dāng yú jí zhù zhōng qù cǐ yī tiáo.
每傳之下系以經文及傳,《音釋》干字音、字體、字義辯之甚詳。其傳中用古人姓字、古書名目必具出處,兼亦考證典故。蓋宋元以來,諸儒之規模猶在,而其為此書者皆自幼為務本之學,非由八股發身之人,故所著之書雖不及先儒,而尚有功於後學。至永樂中修《尚書大全》,不惟刪去異說,並《音釋》亦不存矣。愚嘗謂自宋之末造以至有明之初年,經術人材於斯為盛。自八股行而古學棄,《大全》出而經說亡,十族誅而臣節變,洪武、永樂之間,亦世道升降之一會矣。○內典古之聖人所以教人之說,其行在孝弟、忠信,其職在灑掃、應對、進退,其文在《詩》、《書》、《禮》、《易》、《春秋》,其用之身在出處、去就、交際,其施之天下在政令、教化、刑罰。雖其和順積中,而英華發夕外,亦有體用之分,然並無用心於內之說。自老莊之學行於戰國之時,而外義者告子也,外天下、外物、外生者莊子也。於是高明之士厭薄詩書,以為此先王所從治天下之糟粕。而佛氏晚人中國,其所言清淨慈悲之說,適有以動乎世人之慕向者。六朝諸君子從而衍之,由清淨自在之說而極之,以至於不生不死人於涅,則楊氏之為我也。由慈悲利物之說而極之,以至於普度眾生,超拔苦海,則墨氏之兼愛也。天下之言不歸楊,則歸墨,而佛氏乃兼之矣。其傳浸盛,後之學者遂謂其書為內典。推其立言之旨,不將內釋而外吾儒乎?夫內釋而外吾儒,此自緇流之語,豈得士人亦云爾乎,《黃氏日鈔》云:「《論語·曾子三省章》集注載尹氏曰:『曾於守約,故動必求諸身,語意已足矣。』又載謝氏曰:『諸子之學皆出於聖人,其後愈遠而愈失其真,獨曾子之學專用心於內,故傳之無弊。夫心所以具眾理而應萬事,正其心者,正欲施之治國平天下。』孔門未有專用心於內之說也,用心於內,近世撣學之說耳。象山陸氏因謂曾子之學是裡面出來,其學不傳;諸子是外面人去。今傳於世者,皆外人之學,非孔子之真。遂於《論語》之外,自謂得不傳之學。凡皆源於謝氏之說也。後有朱子,當於集注中去此一條。」
chǔ shǎo sūn bǔ huá jī chuán, yǐ chuán jì zá shuō wèi wài jiā, shì yǐ liù jīng wèi nèi yě. dōng hàn rú zhě zé yǐ qī wěi wèi nèi xué, liù jīng wèi wài xué. jǔ tú chèn zhī wén, yī guī zhī xìng yǔ tiān dào, bù kě dé wén. ér jīn bǎi shì zhī xià, xiǎo rán jiē wù qí fēi. jīn zhī suǒ wèi nèi xué, zé yòu bù zài tú chèn zhī shū, ér yí zhī shì shì yǐ.
褚少孫補《滑稽傳》,以傳記、雜說為外家,是以《六經》為內也。東漢儒者則以七緯為內學,《六經》為外學。舉圖讖之文,一歸之性與天道,不可得聞。而今百世之下,曉然皆悟其非。今之所謂內學,則又不在圖讖之書,而移之釋氏矣。
xīn xué huáng shì rì chāo jiě shàng shū rén xīn wéi wēi, dào xīn wéi wēi wéi jīng, wéi yī, yǔn zhí jué zhōng yī zhāng yuē: cǐ zhāng běn yáo mìng shùn zhī cí, shùn shēn zhī yǐ mìng, yǔ ér jiā xiáng yān ěr. yáo zhī mìng shùn yuē: yǔn zhí jué zhōng. jīn shùn jiā wēi wēi jīng yī zhī yǔ yú yǔn zhí jué zhōng zhī shàng, suǒ yǐ shǐ zhī shěn zé ér néng zhí zhōng zhě yě. cǐ xùn zhī zhī cí yě, jiē zhǔ yú yáo zhī zhí zhōng yī yǔ ér fā yě. yáo zhī mìng shùn yuē: sì hǎi kùn qióng, tiān lù yǒng zhōng. jīn shùn jiā wú jī zhī yán wù tīng, yǐ zhì jìng xiū qí kě yuàn yú tiān lù yǒng zhōng zhī shàng, yòu suǒ yǐ jǐng qiè zhī, shǐ wù zhì yú kùn qióng ér yǒng zhōng zhě yě, cǐ jiè zhī zhī cí yě, jiē zhǔ yú yáo zhī yǒng zhōng èr yǔ ér fā yě, zhí zhōng zhī xùn, zhèng shuō yě yǒng zhōng zhī jiè, fǎn shuō yě. gài shùn yǐ xī suǒ de yú yáo zhī xùn jiè bìng qí píng rì suǒ cháng yòng lì ér zì dé zhī zhě, jǐn yǐ mìng yǔ, shǐ zhī suǒ yǐ zhí zhōng ér bù zhì yú yǒng zhōng ěr, qǐ wèi yán xīn shè zāi. jìn shì xǐ yán xīn xué, shě quán zhāng běn zhǐ ér dú lùn rén xīn dào xīn, shèn zhě dān zhí dào xīn èr zì, ér zhí wèi jí xīn shì dào, gài xiàn yú chán xué ér bù zì zhī, qí qù yáo shùn yǔ shòu shòu tiān xià zhī běn zhǐ yuǎn yǐ. kuí jiǔ fēng zhī zuò shū chuán, shù zhū zǐ zhī yán yuē: gǔ zhī shèng rén jiāng yǐ tiān xià yǔ rén, wèi cháng bù yǐ zhì zhī zhī fǎ ér bìng chuán zhī. kě wèi shēn dé cǐ zhāng zhī běn zhǐ, jiǔ fēng suī yì yǐ shì míng dì wáng zhī xīn, ér xīn zhě, zhì guó píng tiān xià zhī běn, qí shuō gù lǐ zhī zhèng yě. qí hòu jìn cǐ shū chuán yú cháo zhě, nǎi yīn yǐ sān shèng chuán xīn wèi shuō. shì zhī xué zhě suì zhǐ cǐ shū shí liù zì wèi chuán xīn zhī yào, ér chán xué zhě jiè yǐ wèi jù yī yǐ. yú àn, xīn bù dài chuán yě, liú xíng tiān dì jiān, guàn chè gǔ jīn ér wú bù tóng zhě, lǐ yě. lǐ jù yú wú xīn, ér yàn yú shì wù. xīn zhě, suǒ yǐ tǒng zōng cǐ lǐ ér bié bái qí shì fēi. rén zhī xián fǒu, shì zhī dé shī, tiān xià zhī zhì luàn, jiē yú cǐ hū pàn. cǐ shèng rén suǒ yǐ zhì chá yú wēi wēi jīng yī zhī jiān, ér xiāng chuán yǐ zhí zhōng zhī dào, shǐ wú yī shì zhī bù hé yú lǐ, ér wú yǒu guò bù jí zhī piān zhě yě. chán xué yǐ lǐ wèi zhàng, ér dú zhǐ qí xīn yuē bù lì wén zì, dān chuán xīn yìn. shèng xián zhī xué, zì yī xīn ér dá zhī tiān xià guó jiā zhī yòng, wú fēi zhì lǐ zhī liú xíng, míng bái dòng dá, rén rén suǒ tóng, lì qiān zài ér wú jiān zhě. hé chuán zhī yún: sú shuō jìn yín, suī xián zhě huò bù néng bù xí yòng qí yǔ, gù jiàn shū qí suǒ jiàn rú cǐ.
○心學《黃氏日鈔》解《尚書》「人心惟危,道心惟微、惟精,惟一,允執厥中」一章曰:「此章本堯命舜之辭,舜申之以命,禹而加詳焉耳。堯之命舜曰:『允執厥中。』今舜加『危微精一』之語於『允執厥中』之上,所以使之審擇而能執中者也。此訓之之辭也,皆主於堯之執中一語而發也。堯之命舜曰:『四海困窮,天祿永終。』今舜加『無稽之言勿聽,以至敬修其可願』於『天祿永終』之上,又『所以警切之,使勿至於困窮而永終者也』,此戒之之辭也,皆主於堯之『永終』二語而發也,執中之訓,正說也;永終之戒,反說也。蓋舜以昔所得於堯之訓戒並其平日所嘗用力而自得之者,盡以命禹,使知所以執中而不至於永終耳,豈為言心設哉。近世喜言心學,舍全章本旨而獨論人心道心,甚者單摭道心二字,而直謂即心是道,蓋陷於禪學而不自知,其去堯、舜、禹授受天下之本旨遠矣。葵九峰之作《書傳》,述朱子之言曰:『古之聖人將以天下與人,未嘗不以治之之法而並傳之。』可謂深得此章之本旨,九峰雖亦以是明帝王之心,而心者,治國平天下之本,其說固理之正也。其後進此書傳於朝者,乃因以三聖傳心為說。世之學者遂指此書十六字為傳心之要,而禪學者藉以為據依矣。」愚按,心不待傳也,流行天地間,貫徹古今而無不同者,理也。理具於吾心,而驗於事物。心者,所以統宗此理而別白其是非。人之賢否,事之得失,天下之治亂,皆於此乎判。此聖人所以致察於危微精一之間,而相傳以執中之道,使無一事之不合於理,而無有過不及之偏者也。禪學以理為障,而獨指其心曰「不立文字,單傳心印」。聖賢之學,自一心而達之天下國家之用,無非至理之流行,明白洞達,人人所同,歷千載而無間者。何傳之云:「俗說浸淫,雖賢者或不能不襲用其語,故僭書其所見如此。」
zhōng yōng zhāng jù yǐn chéng zǐ zhī yán yuē: cǐ piān nǎi kǒng mén chuán shòu xīn fǎ. yì shì jiè yòng shì shì zhī yán, bù wú kě zhuó.
《中庸章句》引程子之言曰:「此篇乃孔門傳授心法。」亦是借用釋氏之言,不無可酌。
lùn yǔ yī shū yán xīn zhě sān, yuē qī shí ér cóng xīn suǒ yù, bù yú jǔ yuē huí yě, qí xīn sān yuè bù wéi rén yuē bǎo shí zhōng rì, wú suǒ yòng xīn. nǎi cāo zé cún, shě zé wáng zhī xùn, mén rén wèi zhī jì, ér dú jiàn yú mèng zǐ. fū wèi xué shèng rén zhī cāo xīn, ér zhòu yǔ fū cóng xīn, cǐ jí suǒ wèi bǎo shí zhōng rì, wú suǒ yòng xīn, ér dàn zhòu zhī suǒ wèi yǒu gù wáng zhī zhě yǐ.
《論語》一書言心者三,曰「七十而從心所欲,不逾矩」;曰「回也,其心三月不違仁」;曰「飽食終日,無所用心」。乃「操則存,舍則亡」之訓,門人未之記,而獨見於《孟子》。夫未學聖人之操心,而驟語夫從心,此即所謂飽食終日,無所用心,而旦晝之所為有牿亡之者矣。
táng rén qīng dá rén shū yuē: zì xīn xué xìng ér míng jiā zhe, qí mào yān yǐ jū zhī zhě bù shǎo, rán qí yán xué yě zé xīn ér yǐ yǐ. yuán wén gǔ yǒu xué dào, bù wén xué xīn gǔ yǒu hǎo xué, bù wén hǎo xīn. xīn xué èr zì, liù jīng kǒng mèng suǒ bù dào. jīn zhī yán xué zhě, gài wèi xīn jí dào yě, ér yuán bù jiě yě. hé yě? wēi wēi zhī zhǐ zài yě, suī shàng shèng ér bù gǎn yán yě. jīn rén duō guài yuán yán xué ér yí xīn, shú ruò zhí shì zé yǐ bù xué zhī yì le, ér yuán yì kě yǐ wú cí yú zhí shì, zǐ yuē: yǒu néng yī rì yòng qí lì yú rén yǐ hū? yòu yuē: yī rì kè jǐ fù lǐ. yòu yǐ zhōng rì qián qián, xíng shì yě. yuán wèi néng yě. kǒng mén zhū zi, rì yuè zhì yān, fū zǐ yóu wèi xǔ qí hǎo xué, ér kuàng hū rì zhì wèi néng yě, wèi zhī bù xué kě yě. dàn wèi zhī zhí shì suǒ wèi xué zhě guǒ rén xié? lǐ xié? shì xié? yì xīn zhī wèi xié? wài rén wài lǐ wài shì yǐ yán xīn, suī zhí shì yì zhī qí bù kě zhí shì zhī yì bì wèi rén yǔ lǐ yǔ shì jí xīn yě, yòng lì yú rén, yòng lì yú xīn yě. fù lǐ, fù xīn yě xíng shì, xíng xīn yě. zé yuán zhī bù jiě yóu zuó yě, wèi zhī bù xué kě yě. yòu yuē: zī gé wèi shàn zhě xīn, zī zī wèi lì zhě yì wèi bì fēi xīn. wēi zāi, xīn hū! pàn jí xiōng, bié rén qín, suī dà shèng yóu bì fáng hū qí fáng, ér gǎn yán xīn xué hū? xīn xué zhě, yǐ xīn wèi xué yě. yǐ xīn wèi xué, shì yǐ xīn wèi xìng yě. xīn néng jù xìng, ér bù néng shǐ xīn jí xìng yě. shì gù qiú fàng xīn zé shì, qiú xīn zé fēi qiú xīn zé fēi, qiú yú xīn zé shì. wǒ suǒ bìng hū xīn xué zhě, wèi qí qiú xīn yě. xīn guǒ dài qiú, bì fēi yǔ wǒ tóng lèi xīn guǒ kě xué, zé yǐ lǐ zhì xīn, yǐ rén cún xīn zhī yán, wú nǎi wèi xīn zhàng yǔ!
唐仁卿答人書曰:「自新學興而名家著,其冒焉以居之者不少,然其言學也則心而已矣。元聞古有學道,不聞學心;古有好學,不聞好心。心學二字,《六經》、孔孟所不道。今之言學者,蓋謂心即道也,而元不解也。何也?危微之旨在也,雖上聖而不敢言也。今人多怪元言學而遺心,孰若執事責以不學之易了,而元亦可以無辭於執事,子曰:『有能一日用其力於仁矣乎?』又曰:『一日克己復禮。』又已『終日乾乾,行事也。』元未能也。孔門諸子,日月至焉,夫子猶未許其好學,而況乎日至未能也,謂之不學可也。但未知執事所謂學者果仁邪?禮邪?事邪?抑心之謂邪?外仁、外禮、外事以言心,雖執事亦知其不可;」執事之意必謂仁與禮與事即心也,用力於仁,用力於心也。復禮,復心也;行事,行心也。則元之不解猶昨也,謂之不學可也。」又曰:「孳革為善者心,孳孳為利者亦未必非心。危哉,心乎!判吉凶,別人禽,雖大聖猶必防乎其防,而敢言心學乎?心學者,以心為學也。以心為學,是以心為性也。心能具性,而不能使心即性也。是故求放心則是,求心則非;求心則非,求於心則是。我所病乎心學者,為其求心也。心果待求,必非與我同類;心果可學,則『以禮制心,以仁存心』之言,毋乃為心障與!」
lùn yǔ: rén zhě ān rén. jí zhù: xiè shì yuē: rén zhě xīn wú nèi wài yuǎn jìn jīng cū zhī jiān, fēi yǒu suǒ cún ér zì bù wáng, fēi yǒu suǒ lǐ ér zì bù luàn. cǐ jiē zhuāng liè zhī yán, fēi wú rú zhī xué. tài jiǎ yuē: gù yán shì tiān zhī míng mìng. zǐ yuē: huí zhī wèi rén yě, zé hū zhōng yōng, dé yī shàn zé quán quán fú yīng ér fú shī zhī yǐ. gù yuē cāo zé cún, shě zé wáng. bù dài cún ér zì bù wáng zhě hé rén zāi?
《論語》:「仁者安仁。」集註:「謝氏曰:仁者心無內外、遠近、精粗之間,非有所存而自不亡,非有所理而自不亂。」此皆莊、列之言,非吾儒之學。太甲曰:「顧訁是天之明命。」子曰:「回之為人也,擇乎中庸,得一善則拳拳服膺而弗失之矣。」故曰「操則存,舍則亡。」不待存而自不亡者何人哉?
jǔ yè lín wén lào fú zhōu fǔ zhì yuē: yú hǎo wèn zhǎng lǎo qián bèi shí shì, huò wèi yú yán lín shàng mò, fāng yóu xiāng xù, wèi dì zǐ yuán, jí zì fù qí cái dāng guān hǎi nèi shì yún. rán kǎo qí shí, shì zhū shēng zhě zé yáng wén zhēn jīn wén jìng èr gōng yě. fū shàng mò dāng shí suǒ xí tè jǔ zi yè ěr, ér yáng jīn èr xué shì jiē wén zhāng sù lǎo, wèi wèi rú zōng, shàng mò nǎi néng bì zhī èr gōng ruò hé fú jié, hé zāi? dāng shì shí yě, xué chū yú yī, shàng yǐ shì qǔ zhī, xià yǐ shì xí zhī, pì zuò chē zhě bù chū mén, ér zhī shì sì fāng zhī hé zhé yě, gōng dé mò, yì shuō zhě qǐ, yǐ lì yòu hòu shēng, shǐ cóng qí xué, huǐ rú xiān, dī chuán wāng, dài bù chì qì máo yǐ. yóu shì xué zhě chàng chàng rán mò zhī suǒ cóng, yù cóng qí jiù shuō zé kǒng huò zhǔ xīn shuō, cóng qí xīn shuō zé yòu bù rěn jù qì chuán zhù yě. jǐ bù néng zì bì, kuàng yú rén píng? wū hū! shì zhī huái jǐn wò yú, fàn chí qū ér bù yù zhě, kě shèng dào zāi! shì gù shè wú dìng hú, zé yì bù néng qiǎo xué wú dìng lùn, zé yóu xià bù néng gōng. yù dào dé yī, fēng sú tóng, qí bì zì dà rén bù chàng yóu yán shǐ. yòu yuē: jìn rì jiǎng xué zhī bèi, mí jìn lǐ ér dà luàn zhēn. shì fù qí mén zhě jiē qǔ róng míng, yú shì yí chàng bǎi hé, shǐ fá mù zhě hū xié xǔ, rán xú ér kòu zhī, bù guò huī jié jìng yú zhōng nán, ér qí zhōng shí mò zhī néng shěng yě. dōng xiāng ài nán yīng huáng míng jīn wén dài xù yuē: wū hū! zhì jǔ yè zhōng shǐ wèi chán zhī shuō zhě, shuí yǔ yuán qí shǐ? gài yóu yī èr cōng míng cái biàn zhī tú, yàn xiān rú jìng yì chéng míng qióng lǐ gé wù zhī shuō, lè jiǎn biàn ér wèi shéng shù, qí duān zhào yú sòng nán dù zhī jì, ér cí hú yáng shì zhī shū wèi zuì zhe. guó chū, gōng lìng yán mì, fěi chéng zhū zhī yán fú zūn yě. gài zhì zhāi qǔ liáng zhī zhī shuō, ér shì shāo yì xué yǐ, rán yǔ guān qí shū, bù guò shī yǒu jiǎng lùn lì jiào míng zōng ér yǐ, wèi cháng yǐ rén zhì jǔ yè yě. qí tú lóng xī xù shān chǎn míng qí shī zhī shuō, ér yòu guò yān, yì wèi cháng yǐ rén zhì jǔ yè yě. lóng xī zhī jǔ yè bù chuán, yáng míng xù shān bān bān kě kǎo yǐ. héng jiào qí wén, chí xiáng jīn zhòng, ruò wèi shǐ sì rán yù zì yì yú zhū shì zhī xué zhě. rán zé jīn zhī wèi cǐ zhě, shuí wèi zhī shǐ yǔ? wú gū wèi yǐn qí xìng míng, ér yòu xiáng yǐ zhù qí wén, shǐ xué zhě zhī yǐ zōng mén zhī zāo pò, wèi jǔ yè zhī piān zhě zì sī rén shǐ. wū hū, jiàng ér wèi chuán dēng, yú bǐ jiào chū shuō, qí qiǎn shēn xiāng qù yǐ yuǎn yǐ, yòu kuàng fù huì yǐ yuán rú rén mò zhī bèi, qí bǐ lòu kě shèng dào zāi. jīn qí dà zhǐ bù guò yuē ěr zì tiān cōng, mù zì tiān míng, yóu gào zǐ yuē shēng zhī wèi xìng ér yǐ. jí qí yàn qióng lǐ gé wù zhī yū ér qù zhī, yóu gào zǐ yuē bù dé yú yán, wù qiú yú xīn ér yǐ. rèn qí suǒ zhī ér míng xíng yān, wèi yǒu bù liú yú xiǎo rén zhī wú jì dàn zhě, cǐ zhōng yōng suǒ yǐ yán xìng bù yán xīn, mèng zǐ suǒ yǐ yán xīn ér bì yuán zhī xìng, dà xué suǒ yǐ yán xīn ér bì yuē zhèng qí xīn. wú jiāng yǒu suǒ lùn zhe, ér gū yán qí gài rú cǐ, xué zhě kě yǐ fèi rán fǎn yǐ.
○舉業林文烙《福州府志》曰:「余好問長老前輩時事,或為余言林尚默,方游鄉序,為弟子員,即自負其才當冠海內士雲。然考其時,試諸生者則楊文貞、金文靖二公也。夫尚默當時所習特舉子業耳,而楊、金二學士皆文章宿老,蔚為儒宗,尚默乃能必之二公若合符節,何哉?當是時也,學出於一,上以是取之,下以是習之,譬作車者不出門,而知適四方之合轍也,工德末,異說者起,以利誘後生,使從其學,毀儒先,低傳汪,殆不啻棄髦矣。由是學者悵悵然莫知所從,欲從其舊說則恐或主新說,從其新說則又不忍遽棄傳注也。己不能自必,況於人平?嗚呼!士之懷瑾握瑜,范馳驅而不遇者,可勝道哉!是故射無定鵠,則羿不能巧;學無定論,則游夏不能工。欲道德一,風俗同,其必自大人不倡游言始。」又曰:「近日講學之輩,彌近理而大亂真。士附其門者皆取榮名,於是一唱百和,始伐木者呼邪許,然徐而叩之,不過徽捷徑於終南,而其中實莫之能省也。」東鄉艾南英《皇明今文待序》曰:「嗚呼!制舉業中始為禪之說者,誰與原其始?蓋由一二聰明才辯之徒,厭先儒敬義誠明、窮理格物之說,樂簡便而畏繩束,其端肇於宋南渡之季,而慈湖楊氏之書為最著。國初,功令嚴密,匪程、朱之言弗遵也。蓋至摘取良知之說,而士稍異學矣,然予觀其書,不過師友講論立教明宗而已,未嘗以人制舉業也。其徒龍溪、緒山闡明其師之說,而又過焉,亦未嘗以人制舉業也。龍溪之舉業不傳,陽明、緒山班班可考矣。衡較其文,持詳矜重,若未始肆然欲自異於朱氏之學者。然則今之為此者,誰為之始與?吾姑為隱其姓名,而又詳乙注其文,使學者知以宗門之糟粕,為舉業之偏者自斯人始。嗚呼,降而為傳燈,於彼教初說,其淺深相去已遠矣,又況附會以援儒人墨之輩,其鄙陋可勝道哉。今其大旨不過曰『耳自天聰,目自天明』,猶告子曰生之謂性』而已。及其厭窮理格物之迂而去之,猶告子曰『不得於言,勿求於心』而已。任其所之而冥行焉,未有不流於小人之無忌憚者,此《中庸》所以言性不言心,《孟子》所以言心而必原之性,《大學》所以言心而必曰正其心。吾將有所論著,而姑言其概如此,學者可以廢然返矣。」
yòu yuē: jiā jìng zhōng, yáo jiāng zhī shū suī shèng xíng yú shì, ér shì zǐ jǔ yè shàng jǐn shǒu chéng zhū, wú gǎn yǐ chán cuàn shèng zhě. zì xìng huà huá tíng liǎng zhí zhèng zūn wáng shì xué, yú shì lóng qìng wù chén lùn yǔ chéng yì shǒu kāi zōng mén, cǐ yuán jìn yín, wú suǒ dǐ zhǐ. kē shì wén zì dà bàn piāo qiè wáng shì mén rén zhī yán, yīn dǐ chéng zhū. fāng kè zhōng yǒu wěi zuò luó lún zhì zhī zài gé wù yī piān, qí pò tí yuē: liáng zhī zhě, kuò yú xué zhě yě. àn luó wén yì zhōng chéng huà èr nián jìn shì, dāng shí shì wú yì xué, shǐ guǒ yǒu cǐ wén, zé liáng zhī zhī shuō shǐ yú yí zhèng, bù shǐ yú bó ān yǐ. kuàng qián rén zuò pò yì wú cǐ tǐ, yǐ qí wèi xiān cháo míng chén ér jiè zhī ěr.
又曰:「嘉靖中,姚、江之書雖盛行於世,而士子舉業尚謹守程、朱,無敢以禪竄聖者。自興化、華亭兩執政尊王氏學,於是隆慶戊辰《論語程義》首開宗門,此援浸淫,無所底止。科試文字大半剽竊王氏門人之言,陰詆程、朱。」坊刻中有偽作羅倫《致知在格物》一篇,其破題曰:「良知者,廓於學者也。」按羅文毅中成化二年進士,當時士無異學,使果有此文,則良知之說始於彝正,不始於伯安矣。況前人作破亦無此體,以其為先朝名臣而借之耳。
pò tí yòng zhuāng zi wǔ jīng wú zhēn zì, shǐ jiàn yú lǎo zhuāng zhī shū. lǎo zǐ yuē: qí zhōng yǒu jīng, qí jīng shén zhēn. zhuāng zi yú fù piān: kǒng zǐ qiǎo rán yuē: gǎn wèn hé wèi zhēn? kè yuē: zhēn zhě, jīng chéng zhī zhì yě. dà zōng shī piān yuē: ér yǐ fǎn qí zhēn, ér wǒ yóu wèi rén yī. liè zǐ yuē: jīng shén lí xíng, gè guī qí zhēn, gù wèi zhī guǐ. guǐ, guī yě. guī qí zhēn zhái. hàn shū yáng wáng sūn chuán yuē: sǐ zhě, zhōng shēng zhī huà, ér wù zhī guī zhě yě. guī zhě dé zhì, huà zhě dé biàn, shì wù gè fǎn qí zhēn yě. shuō wén yuē: zhēn, xiān rén biàn xíng dēng tiān yě. xú shì xì chuán yuē: zhēn zhě, xiān yě, huà yě. cóng bǐ, bǐ jí huà yě. fǎn rén wèi wáng, cóng mù cóng bǐ, rù qí suǒ chéng yě. yǐ shēng wèi jì, yǐ sǐ wèi guī, yú shì yǒu zhēn rén zhēn jūn zhēn zǎi zhī míng. qín shǐ huáng yuē: wú mù zhēn rén. zì wèi zhēn rén, bù chēng zhèn. wèi tài wǔ gǎi yuán tài píng zhēn jūn, ér táng xuán zōng zhào yǐ sì zǐ zhī shū wèi zhī zhēn jīng, jiē běn hū cǐ yě. hòu shì xiàng chuán, nǎi suì yǔ jiǎ wèi duì. lǐ sī shàng qín wáng shū: fū jī wèng kòu fǒu, dàn zhēng bó bì, ér gē hū wū wū kuài ěr mù zhě, zhēn qín zhī shēng yě. hán xìn qǐng wèi jiǎ wáng, gāo dì yuē: dà zhàng fū dìng zhū hóu, jí wèi zhēn wáng ěr, hé yǐ jiǎ wèi! yòu gèng dōng yuán yuē zhēn dìng. dòu róng shàng guāng wǔ shū yuē: qǐ kě bèi zhēn jiù zhī zhǔ, shì jiān wěi zhī rén. ér yǔ lǎo zhuāng zhī yán zhēn yì wēi yì qí zhǐ yǐ. sòng huì xuán, yǐ zhēn dài zhī, gù miào hào yuē zhēn zōng. xuán wǔ qī sù gǎi wèi zhēn wǔ, xuán míng gǎi wèi zhēn míng, xuán kuà gǎi wèi zhēn xiāo. chóng wén zǒng mù wèi tài xuán jīng wèi tài zhēn, zé yóu wèi lí qí běn yě. lóng qìng èr nián huì shì, wèi zhǔ kǎo zhě yàn wǔ jīng ér xǐ lǎo zhuāng, chù jiù wén ér chóng xīn xué, shǒu tí lùn yǔ zǐ yuē yóu hǎi rǔ zhī zhī hū yī jié, qí chéng wén pò yún: shèng rén jiào xián zhě yǐ zhēn zhī, zài bù mèi qí xīn ér yǐ. zhuāng zi dà zōng shī piān: qiě yǒu zhēn rén ér hòu yǒu zhēn zhī. liè zǐ zhòng ní piān: wú lè wú zhī, shì zhēn lè zhēn zhī. shǐ míng yǐ zhuāng zi zhī yán rén zhī wén zì. zì cǐ wǔ shí nián jiān, jǔ yè suǒ yòng, wú fēi shì lǎo zhī shū, huì xīng sǎo běi dǒu wén chāng, ér yù hé zhī shuǐ biàn wèi chì xuè yǐ, chóng zhēn shí, shǐ shēn jiù rì zhī jìn, ér shì dài fū jiē yòu dú shí wén, xí rǎn yǐ jiǔ, bù jīng zhī zì, yáo bǐ zhé lái, zhèng rú kāng kūn lún suǒ shòu lín shě nǚ wū zhī xié shēng, fēi shí nián bù jìn lè qì, wèi kě dé ér jué yě. suī rán, yǐ zhōu yuán gōng dào xué zhī zōng, ér qí wèi shū, yóu yǒu suǒ wèi wú jí zhī zhēn zhě, wú yòu hé zé hū jīn zhī rén zāi.
○破題用莊子《五經》無「真」字,始見於老莊之書。《老子》曰:「其中有精,其精甚真。」《莊子·漁父篇》:「孔子愀然曰:『敢問何謂真?』客曰:『真者,精誠之至也。』」《大宗師篇》曰:「而已反其真,而我猶為人猗。」《列子》曰:「精神離形,各歸其真,故謂之鬼。鬼,歸也。歸其真宅。」《漢書·楊王孫傳》曰:「死者,終生之化,而物之歸者也。歸者得至,化者得變,是物各反其真也。」《說文》曰:「真,仙人變形登天也。」徐氏系傳曰:「真者,仙也,化也。從匕,匕即化也。反人為亡,從目從匕,入其所乘也。」以生為寄,以死為歸,於是有真人、真君、真宰之名。秦始皇曰:「吾慕真人。」自謂「真人」,不稱「朕」。魏太武改元太平真君,而唐玄宗詔以四子之書謂之「真經」,皆本乎此也。後世相傳,乃遂與假為對。李斯《上秦王書》:「夫擊瓮叩缶,彈箏搏髀,而歌呼嗚嗚快耳目者,真秦之聲也。」韓信請為假王,高帝曰:「大丈夫定諸侯,即為真王耳,何以假為!」又更東垣曰「真定」。竇融《上光武書》曰:「豈可背真舊之主,事奸偽之人。」而與老、莊之言真亦微異其指矣。宋諱「玄」,以「真」代之,故廟號曰真宗。玄武七宿改為「真武」,玄冥改為「真冥」,玄挎改為「真枵」。《崇文總目》謂《太玄經》為「太真」,則猶未離其本也。隆慶二年會試,為主考者厭《五經》而喜老莊,黜舊聞而崇新學,首題《論語》「子曰由海汝知之乎」一節,其程文破云:「聖人教賢者以真知,在不昧其心而已。」《莊子·大宗師篇》:「且有真人而後有真知。」《列子·仲尼篇》:「無樂無知,是真樂真知。」始明以《莊子》之言人之文字。自此五十年間,舉業所用,無非釋、老之書,彗星掃北斗、文昌,而御河之水變為赤血矣,崇偵時,始申舊日之禁,而士大夫皆幼讀時文,習染已久,不經之字,搖筆輒來,正如康崑崙所受鄰舍女巫之邪聲,非十年不近樂器,未可得而絕也。雖然,以周元公道學之宗,而其為書,猶有所謂「無極之真」者,吾又何責乎今之人哉。
mèng zǐ yán: suǒ bù lǜ ér zhī zhě, qí liáng zhī yě. xià wén míng zhǐ shì ài qīn jìng zhǎng. ruò fú yīn yán yǐ jiào jìng, yīn qīn yǐ jiào ài, zé bì dài xué ér zhī zhī zhě yǐ. jīn zhī xué zhě míng yòng mèng zǐ zhī liáng zhī, àn yòng zhuāng zi zhī zhēn zhī.
《孟子》言:「所不慮而知者,其良知也。」下文明指是愛親敬長。若夫因嚴以教敬,因親以教愛,則必待學而知之者矣。今之學者明用《孟子》之良知,暗用《莊子》之真知。
kē chǎng jìn yuē wàn lì sān shí nián sān yuè, lǐ bù shàng shū féng qí shàng yán: qǐng zhě huáng shàng nà dōu gěi shì zhōng zhāng wèn dá zhī yán, zhèng lǐ zhì huò shì wū mín zhī zuì, jǐn fén qí suǒ zhe shū, qí chóng zhèng bì xié, shén shèng jǔ yě. chén qiè wéi guó jiā yǐ jīng shù qǔ shì, zì wǔ jīng sì shū èr shí yī shǐ tōng jiàn xìng lǐ zhū shū ér wài, bù liè yú xué guān, ér jīng shū chuán zhù yòu yǐ sòng rú suǒ dìng zhě wèi zhǔn. cǐ jí gǔ rén bà chù bǎi jiā, dú zūn kǒng shì zhī zhǐ. zì rén wén xiàng shèng, shì xí jìn chún, shǐ ér yàn báo píng cháng, shāo qū xiān mí xiān mí bù yǐ, jiàn wù xīn qí xīn qí bù yǐ, jiàn qū guǐ pì. shǐ yóu fù zhū zi yǐ lì zhì, jīn qiě zūn èr shì yǐ cāo gē. bèi qì kǒng mèng, fēi huǐ chéng zhū, wéi nán huá xī zhú zhī yǔ shì zōng shì jìng. yǐ shí wèi kōng, yǐ kōng wèi shí. yǐ míng jiào wèi zhì gù yǐ jì gāng wèi zhuì yóu. yǐ fàng yán gāo lùn wèi shén qí, yǐ dàng yì guī jǔ sǎo shì fēi lián chǐ wèi guǎng dà. qǔ fú shū yán xīn yán xìng lüè xiāng jìn zhě cuàn rù shèng yán, qǔ shèng jīng yǒu kòng zì wú zì zhě qiáng tóng yú chán jiào. yǔ dào jì wèi chōng bó, lùn wén yòu bù chéng zhāng. shì dào kuì yú kuáng lán, jīng xué jǐ wèi zhēn mǎng. chén qǐng fāng jiān yī qiè xīn shuō qū yì, lìng dì fāng guān zá shāo zhī. shēng yuán yǒu yǐn yòng fú shū yī jù zhě, lǐn shēng tíng lǐn yī yuè, zēng fù bù xǔ bāng bǔ, sān jù yǐ shàng jiàng chù. zhōng shì mò juǎn yǐn yòng fú shū yī jù zhě, lēi tíng yī kē, bù xǔ huì shì, duō zhě chù gé. fú qǐ tiān yǔ shēn chì, duàn zài bì xíng. zì gǔ yǒu xiān fó zhī shì, duì xué bì bù míng, shì yùn bì bù mài. jí néng shí yì qí jí, yì yǔ guó jiā wú yì, hé kuàng xí hāi tuò zhī yú, yǐ zì gài qí míng lì zhī jī zhě hū? fū dào shù zhī fēn jiǔ yǐ. zì xī jìn yǐ lái, yú wú dào zhī wài bié wèi èr shì zì nán sòng yǐ lái, yú wú dào zhī zhōng zì fēn liǎng qí yòu qí hòu zé qǔ shì shì zhī jīng yùn, ér yīn fù yú wú dào zhī nèi yòu qí hòu zé shì shì zhī míng fǎ, ér xiǎn chū yú wú dào zhī wài. fēi shèng zhǔ zhí zhōng jiàn jí, qún gōng yī dé tóng fēng, shì yùn zhī liú wèi zhī suǒ jiè. shàng yuē: zǔ zōng wéi shì lì jiào, zūn shàng kǒng zǐ. míng jīng shì fēi, dàng qì xíng jiǎn, fù ān dé jié yì zhōng xiào zhī shì wèi cháo tíng yòng? lǎn qīng děng zòu, shēn yú shì jiào yǒu bì, kě kāi liè tiáo kuǎn zòu lái. xiān fó yuán shì yì shù, yí zài shān lín dú xiū, yǒu hào shàng zhě rèn qí jiě guān zì biàn. cǐ shāo wèi lí zhèng, rán ér jiù rǎn jì shēn, bù néng jǐn dí yòu zài wèi zhī rén duō yǐ hù jiè shì zǐ kē míng wèi yīn dé, yì bù shèn zhāi fā yě. zhì yú wèi nián, guǐ pì mí shén.
○科場禁約萬曆三十年三月,禮部尚書馮琦上言:「頃者皇上納都給事中張問達之言,正李贄惑世誣民之罪,盡焚其所著書,其崇正辟邪,甚盛舉也。臣竊惟國家以經術取士,自《五經》、《四書》、《二十一史》、《通鑑》、性理諸書而外,不列於學官,而經書傳注又以宋儒所訂者為準。此即古人罷黜百家,獨尊孔氏之旨。自人文向盛,士習浸淳,始而厭薄平常,稍趨纖靡;纖靡不已,漸騖新奇;新奇不已,漸趨詭僻。始猶附諸子以立幟,今且尊二氏以操戈。背棄孔、孟,非毀程、朱,惟《南華》、西竺之語是宗是競。以實為空,以空為實。以名教為桎梏以紀綱為贅疣。以放言高論為神奇,以盪軼規矩、掃是非廉恥為廣大。取佛書言心言性略相近者竄入聖言,取聖經有空字無字者強同於禪教。語道既為舂駁,論文又不成章。世道潰於狂瀾,經學幾為榛莽。臣請坊間一切新說曲議,令地方官雜燒之。生員有引用佛書一句者,廩生停廩一月,增附不許幫補,三句以上降黜。中式墨卷引用佛書一句者,勒停一科,不許會試,多者黜革。伏乞天語申飭,斷在必行。自古有仙佛之世,對學必不明,世運必不勱。即能實詣其極,亦與國家無益,何況襲咳唾之餘,以自蓋其名利之跡者乎?夫道術之分久矣。自西晉以來,於吾道之外別為二氏;自南宋以來,於吾道之中自分兩岐;又其後則取釋氏之精蘊,而陰附於吾道之內;又其後則釋氏之名法,而顯出於吾道之外。非聖主執中建極,群工一德同風,世運之流未知所屆。」上曰:「祖宗維世立教,尊尚孔子。明經是非,盪棄行檢,復安得節義忠孝之士為朝廷用?覽卿等奏,深於世教有裨,可開列條款奏來。仙佛原是異術,宜在山林獨修,有好尚者任其解官自便。」此稍為釐正,然而舊染既深,不能盡滌;又在位之人多以護借士子科名為陰德,亦不甚摘發也。至於未年,詭僻彌甚。
xīn xué zhī xìng, rén jiē tǔ jū liù jīng, yīn ér bù dú chuán zhù, chóng zhèng sān nián, zhè jiāng xiāng shì tí yì yòng míng jùn mín yòng zhāng. shàng wén suì yuè rì shí wú yì, chuán yuē: bù shī qí shí yě. dì sān míng gōng guǎng shēng wén, wù yǐ wèi lì jiā yī rì shí èr shí zhī shí, ér qǔ guān běn jīng, kè wèi chéng wén. jiǔ nián, yīng tiān xiāng shì tí wáng qǐng dà zhī zhì wén wáng yī nù ér ān tiān xià zhī mín, nèi yǒu yǐ è zǔ jǔ, zhù yuē: jǔ, shī zuò lǚ, zhòng yě. wèi mì rén qīn ruǎn cú gòng zhī zhòng yě. dì èr shí sān míng zhōu tiān yī wén, wù yǐ wèi chūn qiū jǔ rén zhī jǔ, yì dé zhòng shì, bù kē bù wén mó kān. zhào lìng zhī bù xíng zhì cǐ.
新學之興,人皆土苴《六經》,因而不讀傳注,崇幀三年,浙江鄉試題「義用明俊民用章」。上文「歲月日時無易」,傳曰:「不失其時也。」第三名龔廣生文,誤以為歷家「一日十二時」之時,而取冠本經,刻為程文。九年,應天鄉試題「『王請大之』至『文王一怒而安天下之民』」,內有「以遏祖莒」,注曰:「『莒』,《詩》作『旅』,眾也。」謂密人侵阮、徂、共之眾也。第二十三名周天一文,誤以為《春秋》莒人」之莒,亦得中式,部科不聞磨勘。詔令之不行至此。
zhū zǐ wǎn nián dìng lùn sòng shǐ lù jiǔ yuān chuán: chū, jiǔ yuān cháng yǔ zhū xī huì é hú, lùn biàn suǒ xué, duō bù hé. jí xī shǒu nán kāng, jiǔ yuān fǎng zhī. xī yǔ zhì bái lù dòng, jiǔ yuān wèi jiǎng jūn zǐ xiǎo rén yù yì lì yī zhāng, tīng zhě zhì yǒu qì xià, xī yǐ wèi qiè zhòng xué zhě yǐn wēi shēn gù zhī bìng. zhì yú wú jí ér dà jí zhī biàn, zé yí shū wǎng lái, lùn nán bù zhì yān.
○朱子晚年定論《宋史·陸九淵傳》:「初,九淵嘗與朱熹會鵝湖,論辯所學,多不合。及熹守南康,九淵訪之。熹與至白鹿洞,九淵為講『君子小人喻義利』一章,聽者至有泣下,熹以為切中學者隱微深痼之病。至於無極而大極之辯,則貽書往來,論難不置焉。」
wáng wén chéng suǒ jí zhū zǐ wǎn nián dìng lùn, jīn zhī xué zhě duō xìn zhī, bù zhī dāng shí luó wén zhuāng yǐ cháng yǔ zhī shū ér biàn zhī yǐ. qí shū yuē: xiáng zhū zǐ dìng lùn zhī biān, gài yǐ qí zhōng suì yǐ qián suǒ jiàn wèi zhēn, jí wǎn nián shǐ kè yǒu wù. nǎi yú qí lùn xué shū dú sān shù shí juǎn zhī nèi, zhāi cǐ sān shí yú tiáo, qí yì jiē zhǔ yú xiàng lǐ zhě, yǐ wèi dé yú jì wù zhī yú, ér duàn qí wèi dìng lùn. sī qí suǒ zé yí yì jīng yǐ, dì bù zhī suǒ wèi wǎn nián zhě, duàn yǐ hé nián wèi dìng? ǒu kǎo dé hé shū jīng shì zú yú chún xī yǐ wèi, shí zhū zǐ nián fāng sì shí yǒu liù. màn èr nián dīng yǒu, ér lùn mèng jí zhù huò wèn shǐ chéng. jīn yǒu qǔ yú dá hé shū zhě sì tòng, yǐ wèi wǎn nián dìng lùn zhì yú jí zhù huò wèn bā zé yǐ wèi zhōng nián wèi dìng zhī shuō. qiè kǒng kǎo zhī qiàn xiáng, ér lì lùn zhī tài guǒ yě. yòu suǒ qǔ dá huáng zhí qīng yī shū, jiān běn zhǐ yún cǐ shì xiàng lái chà wù, bié wú dìng běn èr zì, jīn suǒ biān zēng cǐ èr zì, ér xù zhōng yòu biàn dìng zì wèi jiù zì, què wèi xiáng běn zì suǒ zhǐ. zhū zǐ yǒu dá lǚ dōng lái yī shū, cháng jí dìng běn zhī shuō, rán fēi zhǐ jí zhù huò wèn yě. fán cǐ, yú jiē bù néng wú yí, gù yóu wèi zú shēn lùn. qiè yǐ zhí shì tiān zī jué shì, ér rì xīn bù yǐ. xiàng lái huǎng ruò yǒu wù zhī hòu, zì yǐ wèi zhèng zhū wǔ jīng sì zǐ, pèi rán ruò jué jiāng hé ér fàng zhū hǎi yòu yǐ wèi jīng míng de què, dòng rán wú fù kě yí. mǒu gù xìn qí fēi xū yǔ yě. rán yòu yǐ wèi dú yú zhū zǐ zhī shuō yǒu xiāng dǐ wù, kuí zhī yú lǐ, róng yǒu shì xié? tā shuō gù wèi gǎn qǐng, cháng dú zhū zǐ wén jí, qí dì sān shí èr juǎn jiē yǔ zhāng nán xuān dá wèn shū. nèi dì sì shū yì zì yǐ wèi: qí yú shí tǐ shì yì jīng míng, yīn fù qǔ fán shèng xián zhī shū, yǐ jí jìn shì zhū lǎo xiān shēng zhī yí yǔ, dú ér yàn zhī, zé yòu wú yī bù hé. gài píng rì suǒ yí ér wèi bái zhě, jīn jiē bù dài ān pái, wǎng wǎng zì jiàn sǎ luò chù, yǔ zhí shì zhī suǒ zì xù zhě wú yī yǔ bù xiāng sì yě, shū zhōng fā qí suǒ jiàn, bù wèi bù míng ér juǎn wèi yī shū, tí gāng zhèn lǐng, yóu wèi xiáng jǐn. qiè yǐ wèi qiān shèng xiāng chuán zhī xīn xué, dài wú yǐ chū cǐ yǐ. bù zhī hé gù, dú bù wèi zhí shì suǒ qǔ? wú yì ǒu rán yě xié? ruò yǐ cǐ èr shū wèi rán, zé lùn mèng jí zhù xué yōng zhāng jù huò wèn bù róng bié yǒu yì bān dào lǐ rú qí yǐ wèi wèi hé, zé shì zhí shì jīng míng zhī jiàn, jué yǔ zhū zǐ yì yǐ! fán cǐ sān shí yú tiáo zhě, bù guò gū qǔ zhī yǐ zhèng chéng gāo lùn, ér suǒ wèi xiān dé wǒ xīn zhī suǒ tóng rán zhě, ān zhī bù yǒu háo lí zhī bù tóng zhě wèi suì yú qí jiān, yǐ chéng dǐ wǔ zhī dà xì zāi! yòu zhí shì yú zhū zǐ zhī hòu, tè tuī cǎo lú wú shì, yǐ wèi jiàn zhī yóu zhēn, ér qǔ qí yī shuō, yǐ fù sān shí yú tiáo zhī hòu. qiè yǐ cǎo lú wǎn nián suǒ jiàn duān dì yǔ fǒu, yǐ wèi yì zhī. gài wú rú zhāo zhāo zhī yún, shì shì yì měi yán zhī, háo lí zhī chà zhèng zài yú cǐ. jí cǎo lú suǒ jiàn guǒ yǒu hé yú wú zhī suǒ wèi zhāo zhāo zhě, ān zhī fēi qí sì shí nián jiān zuān yán wén yì zhī xiào, dài suǒ wèi zhēn jī lì jiǔ ér huò rán guàn tōng zhě yě. gài suī yǐ míng dào xiān shēng zhī gāo míng chún cuì, yòu zǎo huò qīn zhì yú lián xī, yǐ fā qí yín fēng nòng yuè zhī qù, yì bì fǎn qiú zhū liù jīng ér hòu dé zhī. dàn qí suǒ bǐng lín yú shēng zhī, wén yī yǐ zhī shí, yǔ tā rén jí lì yú zuān yán zhě bù tóng ěr, yòu ān dé yǐ qián rì zhī zuān yán wén yì wèi fēi, ér yǐ duò cǐ kē jiù wèi huǐ? fū dé yú wàng quán, dé tù wàng tí kě yě. jīn yú tù zhī huò, ér fǎn zhuī jiù quán tí, yǐ wèi duō shì, qí kě hū zāi? dōng chén jiàn zuò xué tōng biàn, qǔ zhū zǐ nián pǔ xíng zhuàng wén jí yǔ lèi jí yǔ lù shì xiōng dì wǎng lái shū zhá, zhú nián biān jí ér wèi zhī, biàn yuē: zhū lù zǎo tóng wǎn yì zhī shí, èr jiā pǔ jí jù zài shén míng. jìn shì dōng shān zhào shui fāng duì jiāng yòu liù jūn zǐ cè nǎi yún zhū zǐ dá xiàng píng fù shū yǒu qù duǎn jí zhǎng zhī yán, qǐ é hú zhī lùn zhì shì ér yǒu hé xié? shǐ qí hé bìng yú wǎn suì, zé qí wēi yán jīng yì bì yǒu qì yān, ér zi jìng zé jì wǎng yǐ, cǐ zhū lù zǎo yì wǎn tóng zhī shuō suǒ méng yá yě. chéng huáng dūn yīn zhī, nǎi zhe dào yī biān, fēn zhū, lù yì tóng wèi sān jié, shǐ yān rú bīng tàn zhī xiāng fǎn, zhōng yān zé yí xìn zhī xiāng bàn, zhōng yān ruò fǔ chē zhī xiāng yī. zhū lù zǎo yì wǎn tóng zhī shuō, yú shì hū chéng yǐ. wáng yáng míng yīn zhī, suì yǒu zhū zǐ wǎn nián dìng lùn zhī lù, zhuān qǔ zhū yú yì lùn yǔ xiàng shān hé zhě, yǔ dào yī biān fǔ chē zhī shuō zhèng xiāng chàng hè yǐ. fán cǐ jiē diān dào zǎo wǎn, yǐ mí fèng lù xué, ér bù gù jiǎo wū zhū zǐ, kuáng wù hòu xué zhī shēn. gù jīn biān nián yǐ biàn, ér èr jiā zǎo wǎn zhī shí, jìn rú diān dào zhī bì, jǔ zhāo rán yǐ. yòu yuē: zhū zǐ yǒu zhū zǐ zhī dìng lùn, xiàng shān yǒu xiàng shān zhī dìng lùn, bù kě qiáng tóng. zhuān wù xū jìng, wán yǎng jīng shén, cǐ xiàng shān zhī dìng lùn yě. zhǔ jìng hán yǎng, yǐ lì qí běn dú shū qióng lǐ, yǐ zhì qí zhī shēn tǐ lì xíng, yǐ jiàn qí shí, sān zhě jiāo xiū bìng jǐn, cǐ zhū zǐ zhī dìng lùn yě. nǎi huò zhuān yán hán yǎng, huò zhuān yán qióng lǐ, huò zhǐ yán lì xíng, zé zhū zǐ yīn rén zhī jiào yīn bìng zhī yào yě. jīn nǎi zhǐ zhuān yán hán yǎng zhě wèi dìng lùn, yǐ fù hé yú xiàng shān, qí wū zhū zǐ shén yǐ! yòu yuē zhào dōng shān suǒ yún, gài qiú zhū lù shēng qián wú kě tóng zhī shí, ér méi hòu nǎi yì liào qí hòu huì zhī bì tóng, běn yù ān pái zǎo yì wǎn tóng, nǎi zhì shuō chéng shēng yì sǐ tóng, kě xiào kě xiào!
王文成所輯《朱子晚年定論》,今之學者多信之,不知當時羅文莊已嘗與之書而辯之矣。其書曰:「詳《朱子定論》之編,蓋以其中歲以前所見未真,及晚年始克有悟。乃於其論學書牘三數十卷之內,摘此三十餘條,其意皆主於向里者,以為得於既悟之餘,而斷其為定論。斯其所擇宜亦精矣,第不知所謂晚年者,斷以何年為定?偶考得何叔京氏卒於淳熙乙未,時朱子年方四十有六。慢二年丁酉,而《論孟集注或問》始成。今有取於答何書者四通,以為晚年定論;至於《集注或問八則以為中年未定之說。竊恐考之欠詳,而立論之太果也。又所取《答黃直卿》一書,監本止雲此是向來差誤,別無『定本』二字,今所編增此二字,而序中又變『定』字為『舊』字,卻未詳『本』字所指。朱子有《答呂東萊》一書,嘗及定本之說,然非指《集注或問》也。凡此,愚皆不能無疑,顧猶未足深論。竊以執事天資絕世,而日新不已。向來恍若有悟之後,自以為證諸《五經》、《四子》,沛然若決江河而放諸海;又以為精明的確,洞然無復可疑。某固信其非虛語也。然又以為獨於朱子之說有相抵悟,揆之於理,容有是邪?他說固未敢請,嘗讀《朱子文集》,其第三十二卷皆與張南軒答問書。內第四書亦自以為:『其於實體似益精明,因復取凡聖賢之書,以及近世諸老先生之遺語,讀而驗之,則又無一不合。』蓋平日所疑而未白者,今皆不待安排,往往自見灑落處,與執事之所自序者無一語不相似也,書中發其所見,不為不明;而卷未一書,提綱振領,尤為詳盡。竊以為千聖相傳之心學,殆無以出此矣。不知何故,獨不為執事所取?無亦偶然也邪?若以此二書為然,則《論孟集注》、《學庸章句或問》不容別有一般道理;如其以為未合,則是執事精明之見,決與朱子異矣!凡此三十餘條者,不過姑取之以證成高論,而所謂先得我心之所同然者,安知不有豪厘之不同者為祟於其間,以成牴牾之大隙哉!又執事於朱子之後,特推草廬吳氏,以為見之尤真,而取其一說,以附三十餘條之後。竊以草廬晚年所見端的與否,以未易知。蓋吾儒昭昭之雲,釋氏亦每言之,豪厘之差正在於此。即草廬所見果有合於吾之所謂昭昭者,安知非其四十年間鑽研文義之效,殆所謂真積力久而豁然貫通者也。蓋雖以明道先生之高明純粹,又蚤獲親炙於濂溪,以發其吟風弄月之趣,亦必反求諸《六經》而後得之。但其所稟鄰於生知,聞一以知十,與他人極力於鑽研者不同耳,又安得以前日之鑽研文義為非,而以墮此科臼為悔?夫得魚忘筌,得兔忘蹄可也。矜魚兔之獲,而反追咎筌蹄,以為多事,其可乎哉?東陳建作《學通辯》,取朱子年譜、行狀、文集、語類及與陸氏兄弟往來書札,逐年編輯而為之,辯曰:『朱、陸早同晚異之實,二家譜集具載甚明。近世東山趙氵方《對江右六君子策》乃雲『朱子《答項平父書》有去短集長之言』,豈鵝湖之論至是而有合邪?使其合併於晚歲,則其微言精義必有契焉,而子靜則既往矣,此朱、陸早異晚同之說所萌芽也。程篁墩因之,乃著《道一編》,分朱,陸異同為三節,始焉如冰炭之相反,中焉則疑信之相半,終焉若輔車之相依。朱、陸早異晚同之說,於是乎成矣。王陽明因之,遂有《朱子晚年定論》之錄,專取朱於議論與象山合者,與《道一編》輔車之說正相唱和矣。凡此皆顛倒早晚,以彌縫陸學,而不顧矯誣朱子,誑誤後學之深。故今編年以辯,而二家早晚之實,近儒顛倒之弊,舉昭然矣。」又曰:「朱子有朱子之定論,象山有象山之定論,不可強同。專務虛靜,完養精神,此象山之定論也。主敬涵養,以立其本;讀書窮理,以致其知;身體力行,以踐其實,三者交修並盡,此朱子之定論也。乃或專言涵養,或專言窮理,或止言力行,則朱子因人之教、因病之藥也。今乃指專言涵養者為定論,以附合於象山,其誣朱子甚矣!」又曰「趙東山所云,蓋求朱、陸生前無可同之實,而沒後乃臆料其後會之必同,本欲安排早異晚同,乃至說成生異死同,可笑可笑!
rú cǐ qǐ bù shì suǒ yǐ zhāng zhū, lù píng shēng zhī wèi cháng tóng, shì zì zhāng qí qiān hé qī rén zhī bì? nài hé jìn shì xián xìn zhī, ér mò néng chá yě.
如此豈不適所以彰朱,陸平生之未嘗同,適自彰其牽合欺人之弊?奈何近世咸信之,而莫能察也。
xī péi yán líng yǎn yǒu wèi wú, zhǐ wú wèi yǒu, yǐ qī rén zhǔ. lù gèn gōng wèi qí yú nòng cháo tíng, shén yú zhào gāo zhǐ lù wèi mǎ. jīn huáng dūn bèi fēn míng yǎn yǒu wèi wú, zhǐ wú wèi yǒu, yǐ qī nòng hòu xué, qǐ fēi wú dào zhōng zhī yán líng zāi! yòu yuē: xī hán jiàng lǚ huì qīng dài wáng ān shí zhí zhèng, shí hào jiàng wèi chuán fǎ shā mén, huì qīng wèi hù fǎ shàn shén. yú wèi jìn rì jì lù xué ér xìng zhě, wáng yáng míng shì chuán fǎ shā mén, chéng huáng dūn zé hù fǎ shàn shén yě. wǎn píng sūn chéng zé wèi yáng míng suǒ biān, qí yì yù jiè zhū zǐ yǐ gōng zhū zǐ. qiě wú fū zǐ yǐ tiān zòng zhī shèng, bù yǐ shēng zhī zì jū, ér yuē hào gǔ mǐn qiú, yuē duō wén duō jiàn, yuē bó wén yuē lǐ, zhì lǎo shān shù bù xiū, yóu yù jiǎ nián xué yì. zhū zǐ yī shēng xiào fǎ kǒng zǐ, jìn xué bì zài zhì zhī, hán yǎng bì zài zhǔ jìng, dé xìng zài shì, wèn xué zài shì. rú miù yǐ zhū zǐ wèi zhī lí, wèi wǎn huǐ, zé shì wú fū zǐ suǒ wèi hào gǔ mǐn qiú, duō wén duō jiàn, bó wén yuē lǐ jiē zǎo nián zhī zhī lí, bì rú wú yán wú zhī wú néng wèi wǎn nián zì huǐ zhī dìng lùn yě. yǐ cǐ guān zhī, zé wǎn nián dìng lùn zhī kè, zhēn wèi yáng míng wǔ wén zhī shū yǐ. gài zì hóng zhì zhèng dé zhī jì, tiān xià zhī shì yàn cháng xǐ xīn, fēng qì zhī biàn yǐ yǒu suǒ zì lái, ér wén chéng yǐ jué shì zhī zī, chàng qí xīn shuō, gǔ dòng hǎi nèi. jiā jìng yǐ hòu, cóng wáng shì ér dǐ zhū zǐ zhě, shǐ jiē zhǒng yú rén jiān, ér wáng shàng shū fā cè wèi: jīn zhī xué zhě ǒu yǒu suǒ kuī, zé yù jǐn fā xiān rú zhī shuō ér chū qí shàng bù xué zé jiè yī guàn zhī yán yǐ wén qí lòu wú xíng zé táo zhī xìng mìng zhī xiāng, yǐ pián rén bù kě jié. cǐ sān yán zhě, jǐn dāng rì zhī qíng shì yǐ. gù wáng mén gāo dì wèi tài zhōu lóng xī èr rén. tài zhōu zhī xué yī chuán ér wèi yán shān nóng, zài chuán ér wèi luó jìn xī zhào dà zhōu. lóng xī zhī xué yī chuán ér wèi hé xīn yǐn, zài chuán ér wèi lǐ zhuō wú táo shí kuì. xī fàn wǔ zi lùn wáng bì hé yàn èr rén zhī zuì shēn yú jié zhòu, yǐ wèi yī shì zhī huàn qīng, lì dài zhī hài zhòng zì sàng zhī è xiǎo, mí zhòng zhī zuì dà. ér sū zi zhān wèi lǐ sī luàn tiān xià, zhì yú fén shū kēng rú, jiē chū yú qí shī xún qīng gāo tán yì lùn ér bù gù zhě yě. kùn zhī zhī jì xué zhī biān, gù jīn rì zhōng liú zhī dǐ zhù yǐ.
昔裴延齡掩有為無,指無為有,以欺人主。陸亘公謂其愚弄朝廷,甚於趙高指鹿為馬。今篁墩輩分明掩有為無,指無為有,以欺弄後學,豈非吾道中之延齡哉!」又曰:「昔韓絳、呂惠卿代王安石執政,時號絳為傳法沙門,惠卿為護法善神。愚謂近日繼陸學而興者,王陽明是傳法沙門,程篁墩則護法善神也。宛平孫承澤謂陽明所編,其意欲借朱子以攻朱子。且吾夫子以天縱之聖,不以生知自居,而曰好古敏求,曰多聞多見,曰博文約禮,至老刪述不休,猶欲假年學《易》。朱子一生效法孔子,進學必在致知,涵養必在主敬,德性在是,問學在是。如謬以朱子為支離,為晚悔,則是吾夫子所謂好古敏求,多聞多見,博文約禮皆早年之支離,必如無言、無知、無能為晚年自悔之定論也。以此觀之,則『晚年定論』之刻,真為陽明舞文之書矣。蓋自弘治、正德之際,天下之士厭常喜新,風氣之變已有所自來,而文成以絕世之資,倡其新說,鼓動海內。嘉靖以後,從王氏而詆朱子者,始接踵於人間,而王尚書發策謂:『今之學者偶有所窺,則欲盡發先儒之說而出其上;不學則借一貫之言以文其陋;無行則逃之性命之鄉,以便人不可詰。』此三言者,盡當日之情事矣。故王門高弟為泰州、龍溪二人。泰州之學一傳而為顏山農,再傳而為羅近溪、趙大洲。龍溪之學一傳而為何心隱,再傳而為李卓吾、陶石簣。昔范武子論王弼、何晏二人之罪深於桀紂,以為一世之患輕,歷代之害重;自喪之惡小,迷眾之罪大。而蘇子瞻謂李斯亂天下,至於焚書坑儒,皆出於其師荀卿高談異論而不顧者也。《困知之記》、《學之編》,固今日中流之砥柱矣。」
gū sū zhì yán yáo róng guó zhe shū yī juàn, míng yuē dào yú lù zhuān dǐ chéng zhū. shǎo shī wáng hòu, qí yǒu zhāng hóng wèi rén yuē: shǎo shī yú wǒ hòu, jīn sǐ yǐ, wú yǐ bào zhī, dàn měi jiàn dào yú lù, zhé wèi fén qì. shǎo shī zhī cái bù xià yú wén chéng, ér bù néng xíng qí shuō zhě, shǎo shī dāng dào dé yī fēng sú tóng zhī rì, ér wén chéng zài shì shuāi dào wēi xié shuō yòu zuò zhī shí yě.
《姑蘇志》言姚榮國著書一卷,名曰《道餘錄》專詆程、朱。少師亡後,其友張洪謂人曰:「少師於我厚,今死矣,無以報之,但每見《道餘錄》,輒為焚棄。」少師之才不下於文成,而不能行其說者,少師當道德一、風俗同之日,而文成在世衰道微、邪說又作之時也。
jiā jìng èr nián, huì shì fā cè, wèi zhū lù zhī lùn zhōng yǐ bù hé, ér jīn zhī xué zhě gù yù qiáng ér tóng zhī, qǐ lè bǐ zhī jìng biàn, ér yù yīn dǐ wú zhū zǐ zhī xué yǔ? jiū qí yòng xīn, qí yǔ hé dàn chén jiǎ bèi yì qǐ dà xiāng yuǎn yǔ? zhì bǐ zhī jiǎn cè, gōng sì dǐ zī, yǐ qiú shòu qí sī jiàn, lǐ guān jǔ zǔ zōng cháo gù shì, fán qí shū ér jìn chì zhī, dé wú bù kě hū! dāng rì zài cháo zhī chén yǒu néng chí cǐ lùn zhě, juān juān bù sāi, zhōng wèi jiāng hé, yǒu shì dào zhī zé zhě, kě wú lǚ shuāng jiān bīng zhī lǜ.
嘉靖二年,會試發策,謂朱、陸之論終以不合,而今之學者顧欲強而同之,豈樂彼之徑便,而欲陰詆吾朱子之學與?究其用心,其與何澹、陳賈輩亦豈大相遠與?至筆之簡冊,公肆詆訾,以求售其私見,禮官舉祖宗朝故事,燔其書而禁斥之,得無不可乎!當日在朝之臣有能持此論者,涓涓不塞,終為江河,有世道之責者,可無履霜堅冰之慮。
yǐ yī rén ér yì tiān xià, qí liú fēng zhì yú bǎi yǒu yú nián zhī jiǔ zhě, gǔ yǒu zhī yǐ. wáng yí fǔ zhī qīng tán, wáng jiè fǔ zhī xīn shuō, qí zài yú jīn, zé wáng bó ān zhī liáng zhī shì yě. mèng zǐ yuē: tiān xià zhī shēng jiǔ yǐ. yī zhì yī luàn. bō luàn shì fǎn zhī zhèng, qǐ bù zài yú hòu xián hū!
以一人而易天下,其流風至於百有餘年之久者,古有之矣。王夷甫之清談,王介甫之新說,其在於今,則王伯安之良知是也。孟子曰:「天下之生久矣。一治一亂。」撥亂世反之正,豈不在於後賢乎!
lǐ zhì shén zōng shí lù: wàn lì sān shí nián rùn èr yuè yǐ mǎo, lǐ kē gěi shì zhōng zhāng wèn dá shū hé lǐ zhì: zhuàng suì wèi guān, wǎn nián xuē fà, jìn yòu kè cáng shū fén shū zhuō wú dà dé děng shū, liú xíng hǎi nèi, huò luàn rén xīn. yǐ lǚ bù wéi lǐ yuán wèi zhì móu, yǐ lǐ sī wèi cái lì, yǐ féng dào wèi lì yǐn, yǐ zhuō wén jūn wèi shàn zé jiā ǒu, yǐ qín shǐ huáng wèi qiān gǔ yī dì, yǐ kǒng zǐ zhī shì fēi wèi bù zú jù, kuáng dàn bèi lì, bù kě bù huǐ. yóu kě hèn zhě, jì jū má chéng, sì xíng bù jiǎn, yǔ wú liáng bèi yóu ān yuàn, xié jì nǚ, bái zhòu tóng yù, gōu yǐn shì rén qī nǚ rù ān jiǎng fǎ, zhì yǒu xié qīn zhěn ér sù zhě, yī jìng rú kuáng. yòu zuò guān yīn wèn yī shū, suǒ wèi guān yīn zhě, jiē shì rén qī nǚ yě, hòu shēng xiǎo zi xǐ qí chāng kuáng fàng sì, xiāng shuài shān huò, zhì yú míng jié rén cái, qiáng lǒu rén fù, tóng yú qín shòu, ér bù zhī xù. ěr lái jìn shēn shì dài fū yì yǒu sòng zhòu niàn fó, fèng sēng mó bài. shǒu chí shù zhū, yǐ wèi lǜ jiè shì xuán miào xiàng, yǐ wèi guī yī. bù zhī zūn kǒng zǐ jiā fǎ, ér nì yì yú chán jiào shā mén zhě, wǎng wǎng chū yǐ. jìn wén zhì qiě yí zhì tōng zhōu, tōng zhōu jù dū xià sì shí lǐ tǎng yī rù dōu mén, zhāo zhì gǔ huò, yòu wèi má chéng zhī xù, wàng chì lǐ bù, xí xíng tōng zhōu dì fāng guān, jiāng lǐ zhì jiě fā yuán jí zhì zuì, réng xí xíng liǎng jī jí gè bù zhèng sī, jiāng zhì kān xíng zhū shū, bìng sōu jiǎn qí jiā wèi kè zhě, jǐn xíng shāo huǐ, wú lìng yí huò hòu shēng, shì dào xìng shèn! dé zhǐ: lǐ zhì gǎn chàng luàn dào, huò shì wū mín, biàn lìng chǎng wèi, wǔ chéng yán ná zhì zuì. qí shū jí yǐ kè wèi kè, lìng suǒ zài guān sī jǐn sōu shāo huǐ, bù xǔ cún liú. rú yǒu tú dǎng qū bì sī cáng, gāi kē dào jí gè yǒu sī fǎng zòu zhì zuì. yǐ ér zhì dǎi zhì, jù zuì bù shí sǐ. yú àn, zì gǔ yǐ lái, xiǎo rén zhī wú jì dàn ér gǎn yú pàn shèng rén zhě, mò shén yú lǐ zhì, rán suī fèng yán zhǐ, ér qí shū zhī xíng yú rén jiān zì ruò yě. tiān qǐ wǔ nián jiǔ yuè, sì chuān dào yù shǐ wáng yǎ liàng shū fèng zhǐ lǐ zhì zhū shū guài dàn bù jīng, mìng xún shì yá mén fén huǐ, bù xǔ fāng jiān fā mài, réng tōng xíng jìn zhǐ. ér shì dài fū duō xǐ qí shū, wǎng wǎng shōu cáng, zhì jīn wèi miè.
○李贄《神宗實錄》:「萬曆三十年閏二月乙卯,禮科給事中張問達疏劾李贄:『壯歲為官,晚年削髮,近又刻《藏書》、《焚書》、《卓吾大德》等書,流行海內,惑亂人心。以呂不韋、李園為智謀,以李斯為才力,以馮道為吏隱,以卓文君為善擇佳耦,以秦始皇為千古一帝,以孔子之是非為不足據,狂誕悖戾,不可不毀。尤可恨者,寄居麻城,肆行不簡,與無良輩游庵院,挾妓女,白晝同浴,勾引士人妻女入庵講法,至有攜衾枕而宿者,一境如狂。又作《觀音問》一書,所謂觀音者,皆士人妻女也,後生小子喜其猖狂放肆,相率煽惑,至於明劫人財,強摟人婦,同於禽獸,而不之恤。邇來縉紳士大夫亦有誦咒念佛,奉僧膜拜。手持數珠,以為律戒;室懸妙像,以為皈依。不知遵孔子家法,而溺意於禪教沙門者,往往出矣。近聞贄且移至通州,通州距都下四十里、倘一入都門,招致蠱惑,又為麻城之續,望敕禮部,檄行通州地方官,將李贄解發原籍治罪,仍檄行兩畿及各布政司,將贄刊行諸書,並搜簡其家未刻者,盡行燒毀,無令貽禍後生,世道幸甚!』得旨:『李贄敢倡亂道,惑世誣民,便令廠衛,五城嚴拿治罪。其書籍已刻未刻,令所在官司盡搜燒毀,不許存留。如有徒黨曲庇私藏,該科道及各有司訪奏治罪。』已而贄逮至,懼罪不食死。」愚按,自古以來,小人之無忌憚而敢於叛聖人者,莫甚於李贄,然雖奉嚴旨,而其書之行於人間自若也。天啟五年九月,四川道御史王雅量疏奉旨「李贄諸書怪誕不經,命巡視衙門焚毀,不許坊間發賣,仍通行禁止。」而士大夫多喜其書,往往收藏,至今未滅。
zhōng xīng zhōng xīng zì bó jìng, jǐng líng rén, wàn lì gēng xū jìn shì. tiān qǐ chū, rèn fú jiàn tí xué fù shǐ, dà tōng guān jié. dīng fù yōu qù zhí, shàng xié jī qiè yóu wǔ yí shān, ér hòu jí lù. xún fǔ nán jū yì shū hé yǒu yún: bǎi dù yú xián, wǔ jīng sǎo dì. huā zi jīn wèi qián shù, táo lǐ kān xiū dēng zǎng kuài yú gāo bǐ, mén qiáng chéng shì, gōng rán qì míng jiào ér bù gù, shèn zhì chéng qīn huì ér yě yóu. yí wèi bìng kuáng sàng xīn, jù zhǐ wén rén wú xíng! zuò shì shěn fèi yú jiā. nǎi xuǎn lì dài zhī shī míng yuē shī guī, qí shū shèng xíng yú shì. yǐ ér píng zuǒ chuán, píng shǐ jì, píng máo shī, hǎo xíng xiǎo huì, zì lì xīn shuō, tiān xià zhī shì mí rán cóng zhī. ér lùn zhě suì wàng qí bù xiào tān wū zhī zuì, qiě liè zhī wèi wén rén yǐ.
○鍾惺鍾惺字伯敬,景陵人,萬曆庚戌進士。天啟初,任福建提學副使,大通關節。丁父憂去職,尚挾姬妾游武夷山,而後即路。巡撫南居益疏劾有云:「百度踰閑,《五經》掃地。化子衿為錢樹,桃李堪羞;登駔儈於皋比,門牆成市,公然棄名教而不顧,甚至承親諱而冶遊。疑為病狂喪心,詎止文人無行!」坐是沈廢於家。乃選歷代之詩名曰《詩歸》,其書盛行於世。已而評《左傳》,評《史記》,評《毛詩》,好行小慧,自立新說,天下之士靡然從之。而論者遂忘其不孝貪污之罪,且列之為文人矣。
yú wén mǐn rén yán, xué chén zhī yù zhū shēng zì bó jìng shǐ. dāng shí zhī xué chén, qí yú bó jìng gù dāng rú chá sì zhī lù hóng jiàn, fèng wèi lì shì zhī shén, yòu hé guài dú qí suǒ xuǎn zhī shī. yǐ wèi fēng sāo zài zuò zhě yé? qí zuì suī bù jí lǐ zhì, rán yì bài huài tiān xià zhī yī rén.
余聞閩人言,學臣之鬻諸生自伯敬始。當時之學臣,其於伯敬固當如茶肆之陸鴻漸,奉為利市之神,又何怪讀其所選之詩。以為《風》、《騷》再作者耶?其罪雖不及李贄,然亦敗壞天下之一人。
jǔ yè zhì yú chāo fú shū, jiǎng xué zhì yú huì nán nǚ, kǎo shì zhì yú yù shēng yuán, cǐ jiē yī dài zhī dà biàn, bù zài wáng mǎng ān lù shān liú yù zhī xià, gù shū qí shì yú wǔ jīng zhū shū zhī hòu. wū hū! sì wéi bù zhāng, guó nǎi miè wáng! guǎn zǐ yǐ xiān yán zhī yǐ.
舉業至於抄佛書,講學至於會男女,考試至於鬻生員,此皆一代之大變,不在王莽、安祿山、劉豫之下,故書其事於《五經》諸書之後。嗚呼!「四維不張,國乃滅亡!」《管子》已先言之矣。
qiè shū hàn rén hǎo yǐ zì zuò zhī shū ér tuō wèi gǔ rén, zhāng bà bǎi èr shàng shū wèi hóng shī xù zhī lèi shì yě. jìn yǐ xià rén zé yǒu yǐ tā rén zhī shū ér qiè wèi jǐ zuò, guō xiàng zhuāng zi zhù hé fǎ shèng jìn zhōng xìng shū zhī lèi shì yě. ruò yǒu míng yī dài zhī rén, qí suǒ zhe shū wú fēi qiè dào ér yǐ.
○竊書漢人好以自作之書而托為古人,張霸《百二尚書》、衛宏《詩序》之類是也。晉以下人則有以他人之書而竊為己作,郭象《莊子注》、何法盛《晉中興書》之類是也。若有明一代之人,其所著書無非竊盜而已。
shì shuō yuē: chū zhù zhuāng zi zhě shù shí jiā, mò néng jiū qí zhǐ yào. xiàng xiù yú jiù zhù wài wèi jiě yì, miào xī qí zhì, dà chàng xuán fēng. wéi qiū shuǐ zhì lè èr piān wèi jìng, ér xiù zú. xiù zi yòu, yì suì líng luò, rán yóu yǒu bié běn. guō xiàng zhě, wèi rén báo xíng, yǒu juàn cái. jiàn xiù yì bù chuán yú shì, suì qiè yǐ wèi jǐ zhù. nǎi zì zhù qiū shuǐ zhì lè èr piān, yòu yì mǎ tí yī piān, qí yú zhòng piān huò dìng diǎn wén jù ér yǐ, hòu xiù yì bié běn chū, gù jīn yǒu xiàng guō èr zhuāng, qí yì yī yě. jīn dài zhī rén dàn yǒu báo xíng ér wú juàn cái, bù néng tōng zuò zhě zhī yì, qí dào qiè suǒ chéng zhī shū, bì bù rú yuán běn, míng wèi dùn zéi hé cí! jiù táng shū: yáo bān cháng yǐ qí zēng zǔ chá suǒ zhuàn hàn shū xùn cuàn duō wèi hòu zhī zhù hàn shū zhě yǐn méi míng zì, jiāng wèi jǐ shuō, bān nǎi zhuàn hàn shū shào xùn sì shí juǎn, yǐ fā míng jiù yì, xíng yú dài. wú dú yǒu míng hóng zhì yǐ hòu jīng jiě zhī shū, jiē yǐn méi gǔ rén míng zì, jiāng wèi jǐ shuō zhě yě.
《世說》曰:「初注《莊子》者數十家,莫能究其旨要。向秀於舊注外為解義,妙析奇致,大暢玄風。唯《秋水》、《至樂》二篇未竟,而秀卒。秀子幼,義遂零落,然猶有別本。郭象者,為人薄行,有雋才。見秀義不傳於世,遂竊以為己注。乃自注《秋水》、《至樂》二篇,又易《馬蹄》一篇,其餘眾篇或定點文句而已,後秀義別本出,故今有向、郭二《莊》,其義一也。」今代之人但有薄行而無雋才,不能通作者之意,其盜竊所成之書,必不如元本,名為鈍賊何辭!《舊唐書》:「姚班嘗以其曾祖察所撰《漢書訓篡》多為後之注《漢書》者隱沒名字,將為己說,班乃撰《漢書紹訓》四十卷,以發明舊義,行於代。」吾讀有明宏治以後經解之書,皆隱沒古人名字,將為己說者也。
kān shū fán kān shū bì yòng néng dú shū zhī rén. ǒu jiàn jiāo shì yì lín jiù kè, yǒu yuē huán xù yǐ chú, nǎi huán dǔ zhī wù. zhù yún: xù yí dāng zuò. jǐng yīn shuǐ kān, nǎi mù kān zhī wù, zhù yún: kān yí dāng zuò lì. shī zhī yuǎn yǐ. xìng qí chū yú qián rén, suī bù dú shū ér yóu zūn shǒu běn wén, bù gǎn zhé gǎi. gǒu rú jìn shì zhī rén, jù yì gǎi zhī, zé wén yì huì, yì yì chuǎn, ér chuán zhī hòu rì suī yǒu shàn dú zhě, yì máng rán wú kě xún qiú yǐ. rán zé jīn zhī fāng kè bù zé qí rén, ér wěi zhī chóu kān, qǐ bù wèi dà hài hū! liáng jiǎn wén dì zhǎng ān dào shī: jīn chuí dǐ zhǎng lè, fù dào xiàng yí chūn. shì yòng hàn shū jiǎ shān chuán: yǐn yǐ jīn chuí, shù yǐ qīng sōng, wèi chí dào zhī lì zhì yú cǐ. sān fǔ jué lù: zhǎng ān shí èr mén, sān tú dòng kāi, yǐn yǐ jīn chuí, zhōu yǐ lín mù, zuǒ chū yòu rén, wèi wǎng lái zhī jìng. jīn wù zuò jīn chuí, ér yòu gǎi wèi chuí lún. táng yán cháo yǐn sòng jīn chéng gōng zhǔ shì xī zhe shī: hái jiāng guì gōng zhǔ, jià yǔ rén rǔ tán wáng. shì yòng jìn shū zài jì: hé xī wáng tū fà rén rǔ tán. jīn wù zuò nòu tán, ér yòu gǎi wèi rù zhān, bǐ yú jīn gēn chē zhī gǎi jīn yín, ér yòu shén yān zhě yǐ.
○勘書凡勘書必用能讀書之人。偶見《焦氏易林》舊刻,有曰「環緒倚鉏」,乃「環堵」之誤。注云:「緒疑當作『』。」「『井堙水刊」,乃「木刊」之誤,注云:「刊疑當作『利』。」失之遠矣。幸其出於前人,雖不讀書而猶遵守本文,不敢輒改。苟如近世之人,據臆改之,則文益晦,義益舛,而傳之後日雖有善讀者,亦茫然無可尋求矣。然則今之坊刻不擇其人,而委之讎勘,豈不為大害乎!梁簡文帝《長安道詩》:「金椎抵長樂,復道向宜春。」是用《漢書·賈山傳》:「隱以金椎,樹以青松,為馳道之麗至於此。」《三輔決錄》:「長安十二門,三塗洞開,隱以金椎,周以林木,左出右人,為往來之徑。」今誤作「金槌」,而又改為「椎輪」。唐閻朝隱《送金城公主適西著詩》:「還將貴公主,嫁與亻辱檀王。」是用《晉書·載記》:「河西王禿髮亻辱檀」。今誤作「耨檀」,而又改為「褥氈」,比於「金根車」之改「金銀」,而又甚焉者矣。
zhuāng zi: yīng ér shēng, wú shí shī ér néng yán. yī běn zuò suǒ shī. gài wèi jìn yǐ hòu, xiě shū duō yǒu zuò cǎo zhě, gù yǐ suǒ ér é shí yě.
《莊子》:「嬰兒生,無石師而能言。」一本作「所師」。蓋魏晉以後,寫書多有作草者,故以「所」而訛「石」也。
gǎi shū dōng pō zhì lín yuē: jìn shì rén qīng yǐ yì gǎi shū, bǐ qiǎn zhī rén hǎo è duō tóng, gù cóng ér hé zhī zhě zhòng, suì shǐ gǔ shū rì jiù é chuǎn, shēn kě fèn jí. kǒng zǐ yuē: wú yóu jí shǐ zhī què wén yě. zì yǔ shǎo shí, jiàn qián bèi jiē bù gǎn qīng gǎi shū, gù shǔ běn dà zì shū jiē shàn běn.
○改書《東坡志林》曰:「近世人輕以意改書,鄙淺之人好惡多同,故從而和之者眾,遂使古書日就訛舛,深可忿疾。孔子曰:『吾猶及史之闕文也。』自予少時,見前輩皆不敢輕改書,故蜀本大字書皆善本。」
hàn shū yì wén zhì yuē: gǔ zhě shū bì tóng wén, bù zhī zé què, wèn zhū gù lǎo. zhì yú shuāi shì, shì fēi wú zhèng, rén yòng qí sī. gù kǒng zǐ yuē: wú yóu jí shǐ zhī què wén yě, jīn wáng yǐ fū. gài shāng qí jìn bù zhèng. shì zhī chuān záo zhī bì zì hàn yǐ rán, gù yǒu xíng lù gǎi lán tái qī shū, yǐ hé qí sī zhě yǐ. wàn lì jiān, rén duō hǎo gǎi cuàn gǔ shū, rén xīn zhī xié, fēng qì zhī biàn, zì cǐ ér shǐ. qiě rú luò bīn wáng wèi xú jìng yè tǎo wǔ shì xí, běn chū jiù táng shū. qí yuē: wěi lín cháo wǔ shì zhě, jìng yè qǐ bīng zài guāng zhái yuán nián jiǔ yuè, wǔ shì dàn lín cháo ér wèi gé mìng yě. jìn kè gǔ wén, gǎi zuò wěi zhōu wǔ shì, bù chá xí zhōng suǒ yún bāo cáng huò xīn, pí nì shén qì, nǎi shì wèi cuàn zhī shí, gù yǒu shì yán. qí shí fèi zhōng zōng wèi lú líng wáng, ér lì xiāng wáng wèi huáng dì, gù yuē jūn zhī ài zi, yōu zhī yú bié gōng yě. bù zhī qí rén, bù lùn qí shì, ér zhé gǎi qí wén, móu zhǒng liú chuán, zhì jīn wèi yǐ. yòu jìn rì shèng xíng shī guī yī shū, yóu wèi wàng dàn. wèi wén dì duǎn gē xíng: zhǎng yín yǒng tàn, sī wǒ shèng kǎo. shèng kǎo wèi qí fù wǔ dì yě, gǎi wèi shèng lǎo, píng zhī yuē: shèng lǎo zì qí. jiù táng shū lǐ mì duì sù zōng yán: tiān hòu yǒu sì zǐ, zhǎng yuē tài zǐ hóng, jiān guó ér rén míng xiào tì. tiān hòu fāng tú chēng zhì, nǎi jiū shā zhī, yǐ yōng wáng xián wèi tài zǐ. xián zì zhī bù miǎn, yǔ èr dì rì shì yú fù mǔ zhī cè, bù gǎn míng yán, nǎi zuò huáng tái guā cí, lìng lè gōng gē zhī, jì tiān hòu wù ér āi mǐn. qí cí yuē: zhǒng guā huáng tái xià, guā shú zi lí lí. yī zhāi shǐ guā hǎo, zài zhāi shǐ guā xī. sān zhāi yóu shàng kě, sì zhāi bào màn guī. ér tài zǐ xián zhōng wèi tiān hòu suǒ zhú, sǐ yú qián zhōng. qí yán sì zhāi zhě, yǐ kuàng sì zǐ yě, yǐ wèi fēi sì zhī suǒ néng jǐn, ér gǎi wèi zhāi jué. cǐ jiē bù kǎo gǔ ér sì yì zhī shuō, qǐ fēi xiǎo rén ér wú jì dàn zhě zāi!
《漢書·藝文志》曰:「古者書必同文,不知則闕,問諸故老。至於衰世,是非無正,人用其私。故孔子曰:『吾猶及史之闕文也,今亡矣夫。』蓋傷其浸不正。」是知穿鑿之弊自漢已然,故有行賂改蘭台漆書,以合其私者矣。萬曆間,人多好改竄古書,人心之邪,風氣之變,自此而始。且如駱賓王《為徐敬業討武氏檄》,本出《舊唐書》。其曰:「偽臨朝武氏」者,敬業起兵在光宅元年九月,武氏但臨朝而未革命也。近刻古文,改作「偽周武氏」,不察檄中所云「包藏禍心,脾睨神器」,乃是未篡之時,故有是言。其時廢中宗為廬陵王,而立相王為皇帝,故曰「君之愛子,幽之於別宮」也。不知其人,不論其世,而輒改其文,繆種流傳,至今未已。又近日盛行《詩歸》一書,尤為妄誕。魏文帝《短歌行》:「長吟永嘆,思我聖考。」聖考謂其父武帝也,改為「聖老」,評之曰:「聖老字奇。」《舊唐書》李泌對肅宗言:「天後有四子,長曰太子宏,監國而仁明孝悌。天後方圖稱制,乃鳩殺之,以雍王賢為太子。賢自知不免,與二弟日侍於父母之側,不敢明言,乃作《黃台瓜辭》,令樂工歌之,冀天後悟而哀愍。其辭曰:『種瓜黃台下,瓜熟子離離。一摘使瓜好,再摘使瓜稀。三摘猶尚可,四摘抱蔓歸。』而太子賢終為天後所逐,死於黔中。」其言四摘者,以況四子也,以為非四之所能盡,而改為「摘絕」。此皆不考古而肆臆之說,豈非小人而無忌憚者哉!
yì lín yì lín yí shì dōng hàn yǐ hòu rén zhuàn, ér tuō zhī jiāo yán shòu zhě, yán shòu zài zhāo xuān zhī shì.
○易林《易林》疑是東漢以後人撰,而托之焦延壽者,延壽在昭、宣之世。
qí shí zuǒ shì wèi lì xué guān, jīn yì lín yǐn zuǒ shì yǔ shén duō, yòu wǎng wǎng yòng hàn shū zhōng shì, rú yuē péng lí jì dōng, qiān zhī shàng yōng, shì zài wǔ dì yuán dǐng yuán nián yuē zhǎng chéng jì lì, sì yí bīn fú, jiāo hé jié hǎo, zhāo jūn shì fú, shì zài yuán dì jìng níng yuán nián yuē huǒ rù jǐng kǒu, yáng máng shēng jué, fàn lì tiān mén, kuī jiàn tài wēi, dēng shàng yù chuáng, shì yòng lǐ xún chuán yǔ yuē xīn zuò chū líng, yú xiàn nán dēng, shì yòng chéng dì qǐ chāng líng shì yòu yuē liú jì fā nù, mìng miè zi yīng, yòu yuē dà shé dāng lù, shǐ jì wèi jù, zé yòu fēi hàn rén suǒ yí yán yě.
其時《左氏》未立學官,今《易林》引《左氏》語甚多,又往往用《漢書》中事,如曰「彭離濟東,遷之上庸」,事在武帝元鼎元年;曰「長城既立,四夷賓服,交和結好,昭君是福」,事在元帝竟寧元年;曰「火入井口,陽芒生角,犯歷天門,窺見太微,登上玉床」,似用《李尋傳》語;曰「新作初陵,逾陷難登」,似用成帝起昌陵事;又曰「劉季發怒,命滅子嬰」,又曰「「大蛇當路,使季畏懼」,則又非漢人所宜言也。