mì shū guó shǐ hàn shí tiān zǐ suǒ cáng zhī shū, jiē lìng rén chén dé guān zhī. gù liú yù wèi wài zé yǒu tài cháng tài shǐ bó shì zhī cáng, nèi zé yǒu yán gé guǎng nèi mì shì zhī fǔ. ér sī mǎ qiān wèi tài shǐ lìng, xì shí shì jīn kuì zhī shū. liú xiàng yáng xióng jiào shū tiān lù gé. bān yóu jìn dú qún shū, shàng qì qí néng, cì yǐ mì shū zhī fù. dōng jīng zé bān gù fù yì wèi lán tái lìng shǐ, bìng diǎn jiào shū. cáo bāo yú dōng guān zhuàn cì lǐ shì. ér ān dì yǒng chū zhōng, zhào yè zhě liú zhēn jí bó shì yì láng sì fǔ yuàn shǐ wǔ shí yú rén, yì dōng guān xiào dìng wǔ jīng zhū zǐ zhuàn jì. dòu zhāng zhī bèi jiàn, huáng xiāng zhī shòu zhào, yì dé zhì yān. jìn sòng yǐ xià, cǐ diǎn bù fèi, zuǒ sī wáng jiǎn zhāng zuǎn zhī liú xián dú mì shū, zài zhī shǐ chuán. ér liǔ shì lóng zhì jiè gěi èr qiān juǎn. táng zé wèi zhēng yú shì nán cén wén běn chūn suì liáng yán shī gǔ jiē wèi mì shū jiān, xuǎn wǔ pǐn yǐ shàng zǐ sūn gōng shū zhě, shǒu shū shàn xiě, cáng yú nèi kù. ér xuán zōng mìng hóng wén guǎn xué shì yuán xíng chōng, tōng zhuàn gǔ jīn shū mù, míng wéi qún shū sì lù. yǐ yáng chéng zhī hào xué, zhì qiú wèi jí xián yuàn lì, nǎi dé dú zhī. sòng yǒu shǐ guǎn zhāo wén guǎn jí xián yuàn, wèi zhī sān guǎn, tài zōng bié jiàn chóng wén yuàn, zhōng wèi mì gé, cáng sān guǎn zhēn běn shū jí wàn yú juǎn, zhì zhí gé xiào lǐ. rén zōng fù mìng shàn xiě jiào kān, yǐ cān zhī zhèng shì yī rén lǐng zhī, shū chéng, cáng yú tài qīng lóu, ér fàn zhòng yān děng cháng wèi tí jǔ. qiě qiú shū zhī zhào, wú dài bù xià, gù mín jiān zhī shū dé shàng zhī tiān zǐ, ér tiān zǐ zhī shū yì wǎng wǎng chuán zhī shì dài fū. zì hóng wǔ píng yuán, suǒ shōu duō nán sòng yǐ lái jiù běn, cáng zhī mì fǔ, chuí sān bǎi nián, wú rén dé jiàn, ér xī shí qǔ shì, yī shǐ sān shǐ zhī kē yòu jiē tíng fèi, tiān xià zhī shì yú shì hū bù zhī gǔ. sī mǎ qiān zhī shǐ jì bān gù zhī hàn shū gàn bǎo zhī jìn shū liǔ fāng zhī táng lì wú jìng zhī táng chūn qiū lǐ zhǔ zhī sòng cháng biān bìng yǐ dāng shí liú bù. zhì yú huì yào rì lì zhī lèi, nán dù yǐ lái, shì dài fū jiā yì duō yǒu zhī, wèi cháng jìn zhǐ. jīn zé shí lù zhī jìn, fén cǎo yú tài yè chí, cáng zhēn yú huáng shǐ, zài cháo zhī chén fēi yù cuàn xiū, jiē bù dé jiàn, ér yě shǐ jiā chuán suì dé yǐ gū xíng yú shì, tiān xià zhī shì yú shì hū bù zhī jīn. shì suī yǐ fū zǐ zhī shèng, qǐ yú jīn shì, xué xià yīn lǐ ér wú cóng, xué zhōu lǐ ér yòu wú cóng yě, kuàng qí xià yān zhě hū! qǐ fēi mì yú jìn shǐ ér shū yú zuò rén, gōng yú cáng shū ér zhuō yú fū jiào zhě xíng? suì shǐ wéi náng tóng huǐ, kōng wén qī lüè zhī míng jiā bì jiē cán, bù dǔ liù jīng zhī zì. míng hū xin xī yǐ!
○秘书国史汉时天子所藏之书,皆令人臣得观之。故刘欲谓外则有太常、太史、博士之藏,内则有延阁、广内、秘室之府。而司马迁为太史令,细石室金匮之书。刘向、扬雄校书天禄阁。班斿进读群书,上器其能,赐以秘书之副。东京则班固、傅毅为兰台令史,并典校书。曹褒于东观撰次礼事。而安帝永初中,诏谒者刘珍及博士议郎四府掾史五十余人,诣东观校定《五经》、诸子传记。窦章之被荐,黄香之受诏,亦得至焉。晋、宋以下,此典不废,左思、王俭、张缵之流咸读秘书,载之史传。而柳世隆至借给二千卷。唐则魏徵、虞世南、岑文本、椿遂良、颜师古皆为秘书监,选五品以上子孙工书者,手书缮写,藏于内库。而玄宗命弘文馆学士元行冲,通撰古今书目,名为《群书四录》。以阳城之好学,至求为集贤院吏,乃得读之。宋有史馆、昭文馆、集贤院,谓之三馆,太宗别建崇文院,中为秘阁,藏三馆真本书籍万余卷,置直阁校理。仁宗复命缮写校勘,以参知政事一人领之,书成,藏于太清楼,而范仲淹等尝为提举。且求书之诏,无代不下,故民间之书得上之天子,而天子之书亦往往传之士大夫。自洪武平元,所收多南宋以来旧本,藏之秘府,垂三百年,无人得见,而昔时取士,一史、三史之科又皆停废,天下之士于是乎不知古。司马迁之《史记》、班固之《汉书》、干宝之《晋书》、柳芳之《唐历》、吴竟之《唐春秋》、李煮之《宋长编》、并以当时流布。至于会要、日历之类,南渡以来,士大夫家亦多有之,未尝禁止。今则实录之进,焚草于太液池,藏真于皇史,在朝之臣非预篡修,皆不得见,而野史、家传遂得以孤行于世,天下之士于是乎不知今。是虽以夫子之圣,起于今世,学夏、殷礼而无从,学周礼而又无从也,况其下焉者乎!岂非密于禁史而疏于作人,工于藏书而拙于敷教者邢?遂使帷囊同毁,空闻《七略》之名;家壁皆残,不睹《六经》之字。鸣呼忄希矣!
shí sān jīng zhù shū zì hàn yǐ lái, rú zhě xiāng chuán, dàn yán wǔ jīng. ér táng shí lì zhī xué guān, zé yún jiǔ jīng zhě, sān lǐ sān chuán fēn ér xí zhī, gù wèi jiǔ yě. qí kè shí guó zǐ xué, zé yún jiǔ jīng, bìng xiào jīng lún yǔ ěr yǎ. sòng shí chéng zhū zhū dà rú chū, shǐ qǔ lǐ jì zhōng zhī dà xué zhōng yōng, jí jìn mèng zǐ yǐ pèi lún yǔ, wèi zhī sì shū. běn cháo yīn zhī, ér shí sān jīng zhī míng shǐ lì. qí xiān rú shì jīng zhī shū, huò yuē chuán, huò yuē jiān, huò yuē jiě, huò yuē xué, jīn tōng wèi zhī zhù. shū zé kǒng ān guó chuán, shī zé máo cháng chuán, zhèng xuán jiān, zhōu lǐ yí lǐ lǐ jì zé zhèng xuán zhù, gōng yáng zé hé xiū xué, mèng zǐ zé zhào qí zhù, jiē hàn rén. yì zé wáng zhōu zhù, wèi rén. xì cí, hán kāng bó zhù, jìn rén. lún yǔ zé hé yàn jí jiě, wèi rén. zuǒ shì zé dù yù zhù, ěr yǎ zé guō pú zhù, liáng zé fàn níng jí jiě, jiē jìn rén. xiào jīng zé táng míng huáng yù zhù. qí hòu rú biàn shì zhī shū míng yuē zhèng yì, jīn tōng wèi zhī shū.
○十三经注疏自汉以来,儒者相传,但言《五经》。而唐时立之学官,则云《九经》者,《三礼》、《三传》分而习之,故为九也。其刻石国子学,则云《九经》,并《孝经》、《论语》、《尔雅》。宋时程、朱诸大儒出,始取《礼记》中之《大学》、《中庸》,及进《孟子》以配《论语》,谓之《四书》。本朝因之,而《十三经》之名始立。其先儒释经之书,或曰传,或曰笺,或曰解,或曰学,今通谓之注。《书》则孔安国传,《诗》则毛苌传,郑玄笺,《周礼》、《仪礼》、《礼记》则郑玄注,《公羊》则何休学,《孟子》则赵歧注,皆汉人。《易》则王粥注,魏人。《系辞》,韩康伯注,晋人。《论语》则何晏集解,魏人。左氏则杜预注,《尔雅》则郭璞注,《梁》则范甯集解,皆晋人。《孝经》则唐明皇御注。其後儒辨释之书名曰正义,今通谓之疏。
jiù táng shū, rú xué chuán:" tài zōng yǐ jīng jí qù shèng jiǔ yuǎn, wén zì duō é miù, zhào qián zhōng shū shì láng yán shī gǔ kǎo dìng wǔ jīng, bān bù yú tiān xià. yòu yǐ rú xué duō mén, zhāng jù fán zá, zhào guó zǐ jì jiǔ kǒng yǐng dá yǔ zhū rú zhuàn dìng wǔ jīng yì shū, fán yī bǎi qī shí juǎn, míng yuē wǔ jīng zhèng yì, lìng tiān xià chuán xí." gāo zōng jì:" yǒng huī sì nián sān yuè rén zǐ shuò, bān kǒng yǐng dá wǔ jīng zhèng yì yú tiān xià. měi nián míng jīng, lìng yī cǐ kǎo shì." shí dàn yǒu yì shū shī lǐ jì zuǒ shì chūn qiū wǔ jīng. yǒng huī zhōng, jiǎ gōng yàn shǐ zhuàn zhōu lǐ yí lǐ yì shū. sòng shǐ lǐ zhì chuán:" pàn guó zǐ jiàn, shàng yán:' wǔ jīng shū jì yǐ bǎn xíng, wéi èr chuán èr lǐ xiào jīng lún yǔ ěr yǎ qī jīng shū wèi xiū, wàng lìng zhí jiǎng cuī yí zhèng sūn cuī děng zhòng jiā chóu xiào, yǐ bèi kān kè.' cóng zhī." jīn rén dàn zhī wǔ jīng zhèng yì wèi kǒng yǐng dá zuò, bù zhī fēi yī rén zhī shū yě, xīn táng shū yǐng dá běn chuán yún:" chū yǐng dá yǔ yán shī gǔ sī mǎ cái zhāng wáng gōng wáng pàn shòu zhào zhuàn wǔ jīng yì xùn bǎi yú piān, qí zhōng bù néng wú miù rǒng, bó shì mǎ jiā yùn bó zhèng qí shī, zhào gèng lìng cái dìng, wèi jiù, yǒng huī èr nián, zhào zhōng shū mén xià yǔ guó zǐ sān guǎn bó shì hóng wén guǎn xué shì kǎo zhèng zhī, yú shì shàng shū zuǒ pú yè yú zhì níng yòu pú yè zhāng xíng chéng shì zhōng gāo jì fǔ jiù jiā zēng sǔn, shū shǐ bù xià."
《旧唐书,儒学传》:“太宗以经籍去圣久远,文字多讹谬,诏前中书侍郎颜师古考定《五经》,颁布于天下。又以儒学多门,章句繁杂,诏国子祭酒孔颖达与诸儒撰定《五经》义疏,凡一百七十卷,名曰《五经正义》,令天下传习。”《高宗纪》:“永徽四年三月壬子朔,颁孔颖达《五经正义》于天下。每年明经,令依此考试。”时但有《易》、《书》、《诗》、《礼记》、《左氏春秋》五经。永徽中,贾公彦始撰《周礼》、《仪礼》义疏。《宋史·李至传》:“判国子监,上言:‘《五经》书既已板行,惟《二传》、《二礼》、《孝经》、《论语》、《尔雅》七经疏未修,望令直讲崔颐正、孙、崔等重加雠校,以备刊刻。’从之。”今人但知《五经正义》为孔颖达作,不知非一人之书也,《新唐书》颖达本传云:“初颖达与颜师古、司马才、章王恭、王判受诏撰五经义训百余篇,其中不能无谬冗,博士马嘉运驳正其失,诏更令裁定,未就,永徽二年,诏中书门下与国子三馆博士、宏文馆学士考正之,于是尚书左仆射于志宁、右仆射张行成、侍中高季辅就加增损,书始布下。”
jiàn běn èr shí yī shǐ sòng shí zhǐ yǒu shí liù shǐ, jīn zé bìng sòng liáo jīn yuán sì shǐ wèi èr shí yī shǐ. dàn liáo jīn èr shǐ xiàng wú kè běn, nán běi qí liáng chén zhōu shū rén jiān chuán zhě yì hǎn, gù qián rén yǐn shū duō yòng nán běi shǐ jí tōng jiàn, ér bù jí zhū shū, yì bù fù cǎi liáo jīn zhě, yǐ xíng shì zhī běn shǎo yě. jiā jìng chū, nán jīng guó zǐ jiàn jì jiǔ zhāng bāng qí děng qǐng xiào kè shǐ shū, yù chà guān gòu suǒ mín jiān gǔ běn, bù yì kǒng zī fán rǎo, shàng mìng jiāng jiān zhōng shí qī shǐ jiù bǎn kǎo duì xiū bǔ, réng qǔ guǎng dōng sòng shǐ bǎn fù jiān, liáo jīn èr shǐ wú bǎn zhě, gòu qiú shàn běn fān kè. shí yī nián qī yuè chéng, jì jiǔ lín wén jùn děng biǎo jìn. zhì wàn lì zhōng, běi jiān yòu kè shí sān jīng èr shí yī shǐ, qí bǎn shì nán shāo gōng, ér shì dài fū suì jiā yǒu qí shū, lì dài zhī shì jī càn rán yú rén jiān yǐ. rán jiào kān bù jīng, é chuǎn mí shén, qiě yǒu bù zhī ér wàng gǎi zhě, ǒu jǔ yī èr. rú wèi shū cuī xiào fēn chuán:" lǐ biāo wèi cuī tǐng yuē:' bǐ jiàn xián zi yè dì, zhǐ yù shū yōu jīn dāng wèi qún bài jì." cǐ sān guó zhì chén qún chuán zhōng shì, fēi wéi yǐn pì, jīn suǒ kè běi shǐ gǎi yún:" jīn dāng wèi jué qún ěr." bù zhī jì qún zhī wéi míng, ér gǎi" jì" wèi" jué", yòu dào qí wén, cǐ yǐ kě xiào.
○监本二十一史宋时止有十六史,今则并宋、辽、金、元四史为二十一史。但辽、金二史向无刻本,南北齐、梁、陈、周书人间传者亦罕,故前人引书多用《南、北史》及《通鉴》,而不及诸书,亦不复采辽、金者,以行世之本少也。嘉靖初,南京国子监祭酒张邦奇等请校刻史书,欲差官购索民间古本,部议恐滋烦扰,上命将监中十七史旧板考对修补,仍取广东《宋史》板付监,辽、金二史无板者,购求善本翻刻。十一年七月成,祭酒林文俊等表进。至万历中,北监又刻《十三经》、《二十一史》,其板视南稍工,而士大夫遂家有其书,历代之事迹粲然于人间矣。然校勘不精,讹舛弥甚,且有不知而妄改者,偶举一二。如《魏书·崔孝芬传》:“李彪谓崔挺曰:‘比见贤子谒帝,旨谕殊优、今当为群拜纪。”此《三国志·陈群传》中事,非为隐僻,今所刻《北史》改云:“今当为绝群耳。”不知纪群之为名,而改“纪”为“绝”,又倒其文,此已可笑。
yòu rú jìn shū huá tán chuán wèi yún:" shǐ huái nán yuán fǔ zì gōng zhòu, yì hào xué, yǔ tán qí míng." jīn běn wù yú" shǐ" zì jué jù, zuǒ fāng tiào háng, tiān liè yī yuán fǔ míng tí, ér zài yǐ" huái" zì qǐ xíng. qí wáng tóng chuán mò yún:" zhèng fāng zhě, zì zi huí." cǐ xìng zhèng míng fāng, jí shàng wén suǒ yún nán yáng chǔ shì zhèng fāng, lù bǎn jí jiàn, ér bié xù qí rén yǔ shū jí tóng dá shū yú hòu ěr, jīn nǎi tiào háng tiān liè yī" zhèng fāng zhě" sān zì míng tí. táng shū lǐ jìng xuán chuán mò fù jìng xuán dì yuán sù, jīn yǐ jìng xuán shǔ shàng wén, ér dì yuán sù tiào háng. cǐ bù shì zú yǐ zhāng dà xué zhī wú rén, ér yí hòu lái zhī zhà xiào hū? shí sān jīng zhōng yí lǐ tuō wù yóu duō, shì hūn lǐ tuō" xù shòu suí mǔ cí yuē wèi jiào bù zú yǔ wèi lǐ yě" yī jié shí sì zì. xiāng shè lǐ tuō" shì lù zhōng jīng yǐ huò" qī zì, shì yú lǐ tuō" kū zhǐ gào shì bì bīn chū" qī zì, tè shēng kuì shí lǐ tuō" jǔ zhě jì zú zhì bài zhǎng zhě dá bài" shí yī zì, shǎo láo kuì shí lǐ tuō" yǐ shòu shī zuò qǔ dān xìng" qī zì, cǐ zé qín huǒ zhī suǒ wèi wáng, ér wáng yú jiān kè yǐ. zhì yú lì guān rèn mǎn, bì kè yī shū, yǐ chōng kuì yí, cǐ yì shén yǎ, ér lǔ mǎng jiù gōng, shū bù kān dú. lù wén yù jīn tái jì wén yuē:" yuán shí zhōu xiàn jiē yǒu xué tián, suǒ rén wèi zhī xué zǔ, yǐ gōng shī shēng lǐn xì, yú zé kè shū. gōng dà zhě hé shù chù wèi zhī, gù chóu xiào kè huà pō yǒu jīng zhě, hóng wǔ chū, xī shōu shàng guó xué, jīn nán jiān shí liù shǐ zhū shū dì lǐ suì yuè kān jiào gōng yì bìng cún kě shí yě. jīn xué jì wú tián, bù fù kè shū, ér yǒu sī jiàn huò kè zhī, rán zhǐ yǐ gōng kuì jìn zhī yòng, qí bù gōng fǎn chū fāng běn xià, gōng zhě bù shù jiàn yě." wén zhī sòng yuán kè shū jiē zài shū yuàn, shān cháng zhǔ zhī, tōng rú dìng zhī, xué zhě zé hù xiāng yì ér chuán bù zhī, gù shū yuàn zhī kè yǒu sān shàn yān: shān cháng wú shì ér qín yú jiào chóu, yī yě bù xī fèi ér gōng jīng, èr yě bǎn bù zhù guān ér yì yìn xíng, sān yě. yǒu yòu wén zhī zhǔ chū yān, qí fù cǐ fēi nàn yě. ér shū zhī yǐ wèi liè shēng kān gǎi zhě, bù kě dé ér zhèng yǐ. shì gù xìn ér hào gǔ, zé jiù běn bù kě wú cún duō wén quē yí, zé qún shū yì dāng bìng dìng. cǐ fēi hòu zhī jūn zǐ zhī zé ér shuí rèn zāi?
又如《晋书·华谭传》未云:“始淮南袁甫字公胄,亦好学,与谭齐名。”今本误于“始”字绝句,左方跳行,添列一袁甫名题,而再以“淮”字起行。《齐王同传》末云:“郑方者,字子回。”此姓郑名方,即上文所云南阳处士郑方,露版极谏,而别叙其人与书及同答书于後耳,今乃跳行添列一“郑方者”三字名题。《唐书·李敬玄传》末附敬玄弟元素,今以敬玄属上文,而弟元素跳行。此不适足以彰大学之无人,而贻後来之栅笑乎?《十三经》中《仪礼》脱误尤多,《士昏礼》脱“婿授绥姆辞曰未教不足与为礼也”一节十四字。《乡射礼》脱“士鹿中旌以获”七字,《士虞礼》脱“哭止告事毕宾出”七字,《特牲馈食礼》脱“举者祭卒觯拜长者答拜”十一字,《少牢馈食礼》脱“以授尸坐取箪兴”七字,此则秦火之所未亡,而亡于监刻矣。至于历官任满,必刻一书,以充馈遗,此亦甚雅,而卤莽就工,殊不堪读。陆文裕《金台纪闻》曰:“元时州县皆有学田,所人谓之学祖,以供师生廪饩,余则刻书。工大者合数处为之,故雠校刻画颇有精者,洪武初,悉收上国学,今南监《十六史》诸书地里、岁月、勘校、工役并存可识也。今学既无田,不复刻书,而有司间或刻之,然只以供馈赆之用,其不工反出坊本下,工者不数见也。”闻之宋、元刻书皆在书院,山长主之,通儒订之,学者则互相易而传布之,故书院之刻有三善焉:山长无事而勤于校雠,一也;不惜费而工精,二也;板不贮官而易印行,三也。有右文之主出焉,其复此非难也。而书之已为劣生刊改者,不可得而正矣。是故信而好古,则旧本不可无存;多闻阙疑,则群书亦当并订。此非後之君子之责而谁任哉?
jiù rì táng shū bìng qí shì zhī yí quē, xīn táng shū bìng qí wén zhī huì sè, dāng jiān èr shū kè zhī, wèi èr shí èr shǐ. rú sòng wèi zhū guó jì gè yǒu shū, ér fù yǒu nán shǐ běi shǐ, shì qí lì yě.
《旧日唐书》病其事之遗阙,《新唐书》病其文之晦涩,当兼二书刻之,为《二十二史》。如宋、魏诸国既各有书,而复有《南史》、《北史》,是其例也。
zhāng cān wǔ jīng wén zì táng rén yǐ shuō wén zì lín shì shì. qí shí qù gǔ wèi yuǎn, kāi yuán yǐ qián wèi gǎi jīng wén zhī rì, zhuàn zhòu zhī xué, tóng ér xí zhī, jīn xī ān fǔ suǒ cún táng ruì zōng shū jǐng lóng guān zhōng, yóu dài zhuàn fēn yí fǎ. zhì yú sòng rén, qí qù gǔ yì yuǎn, ér wèi shuō rì yǐ záo yǐ, dà lì zhōng, zhāng cān zuò wǔ jīng wén zì, jù shuō wén zì lín, kān zhèng miù shī, shén yǒu gōng yú xué zhě. kāi chéng zhōng, táng xuán dù zēng bǔ, fù zuò jiǔ jīng zì yàng, shí kè zài guān zhōng. xiàng wú bǎn běn, jiān yǒu cán quē, wú bié běn kě zhèng. jìn dài yǒu hào shì zhě kè jiǔ jīng bǔ zì, bìng shǔ zhū shēng bǔ cǐ shū zhī quē, yǐ yì wéi zhī. nǎi bù zhī cǐ shū tè wǔ jīng zhī wén, fēi jīng suǒ yǒu zhě bù zài, ér wàng tiān jīng wài zhī zì, bìng jí zì shū zhōng fàn bó zhī xùn. yǔ zhì guān zhōng, xǐ shuā yuán shí, qí yǒu yī èr kě shí zhě, xiǎn yǔ suǒ bǔ bù tóng, nǎi zhī jìn rì xué zhě zhī bù kěn quē yí ér wàng zuò rú cǐ.
○张参五经文字唐人以《说文》、《字林》试士。其时去古未远,开元以前未改经文之日,篆籀之学,童而习之,今西安府所存唐睿宗书景龙观钟,犹带篆、分遗法。至于宋人,其去古益远,而为说日以凿矣,大历中,张参作《五经文字》,据《说文》、《字林》,刊正谬失,甚有功于学者。开成中,唐玄度增补,复作《九经字样》,石刻在关中。向无板本,间有残缺,无别本可证。近代有好事者刻《九经补字》,并属诸生补此书之阙,以意为之。乃不知此书特《五经》之文,非经所有者不载,而妄添经外之字,并及字书中泛博之训。予至关中,洗刷元石,其有一二可识者,显与所补不同,乃知近日学者之不肯阙疑而妄作如此。
bié zì màn hàn shū rú lín chuán:" chèn shū fēi shèng rén suǒ zuò, qí zhōng duō jìn bǐ bié zì." jìn bǐ zhě, yóu jīn sú yòng zhī zì bié zì zhě, běn dāng wèi cǐ zì, ér wù wèi bǐ zì yě, jīn rén wèi zhī" bái zì", nǎi bié yīn zhī zhuǎn.
○别字《慢汉书·儒林传》:“谶书非圣人所作,其中多近鄙别字。”近鄙者,犹今俗用之字;别字者,本当为此字,而误为彼字也,今人谓之“白字”,乃别音之转。
shān dōng rén kè jīn shí lù, yú lǐ yì ān suō xù:" shào xīng èr nián xuán suì zhuàng yuè shuò." bù zhī zhuàng yuè zhī chū yú ěr yǎ, ér gǎi wéi" mǔ dān". fán wàn lì yǐ lái suǒ kè zhī shū duō" mǔ dān" zhī lèi yě.
山东人刻《金石录》,于李易安《梭序》:“绍兴二年玄岁壮月朔。”不知壮月之出于《尔雅》,而改为“牡丹”。凡万历以来所刻之书多“牡丹”之类也。
sān cháo yào diǎn sòng shǐ jiǎn xù chén chuán:" shào shèng zhōng, wèi qǐ jū láng zhōng shū shè rén, tóng xiū guó shǐ. shū yán:' cháo tíng qián rì zhèng sī mǎ guāng děng hào wù, míng qí zuì fá, yǐ gào zhōng wài. wéi biàn luàn diǎn xíng, gǎi fèi fǎ dù, shàn dú zōng miào, pí nì liǎng gōng, guān shì kǎo yán, shí zhuàng zhāng zhe, rán zōng jī shēn mì, bāo cáng huò xīn, xiāng qù bā nián zhī jiān, gài yǐ bù kě jiū. zhì qí zhāng shū àn dú, sàn zài yǒu sī, ruò bù huì jí ér cún zhī, suì jiǔ bì zhì lún shī. yuàn xī tǎo jiān chén suǒ yán suǒ xíng, xuǎn guān biān lèi, rén wéi yī zhì, zhì zhī èr fǔ, yǐ shì tiān xià hòu shì dà jiè.' suì mìng xù chén jí xú duó biān lèi, yóu shì zhāo shēn zhī huò wú yī de miǎn zhě." tiān qǐ zhōng, cuàn jí sān cháo yào diǎn, zhèng yòng xù chén zhī fǎ.
○三朝要典《宋史·蹇序辰传》:“绍圣中,为起居郎中书舍人,同修国史。疏言:‘朝廷前日正司马光等好恶,明其罪罚,以告中外。惟变乱典刑,改废法度,讪读宗庙,脾睨两宫,观事考言,实状彰著,然踪迹深秘,包藏祸心,相去八年之间,盖已不可究。质其章疏案牍,散在有司,若不汇辑而存之,岁久必致沦失。愿悉讨奸臣所言所行,选官编类,人为一帙,置之二府,以示天下後世大戒。’遂命序辰及徐铎编类,由是招绅之祸无一得免者。”天启中,篡辑《三朝要典》,正用序辰之法。
mén hù zhī rén, qí lì yán zhī zhǐ gè yǒu suǒ jiè, zhāng zòu zhī wén hù yǒu shì fēi. zuò shǐ zhě liǎng shōu ér bìng cún zhī, zé hòu zhī jūn zǐ rú zhí jìng yǐ zhào wù, wú suǒ táo qí xíng yǐ. piān xīn zhī bèi miù jiā bǐ xuē, yú cǐ zhī dǎng zé cún qí shì zhě, qù qí fēi zhě yú bǐ zhī dǎng zé cún qí fēi zhě, qù qí shì zhě, yú shì yán zhě zhī qíng yǐn, ér dān cí dé yǐ shèng zhī. qiě rú yào diǎn yī shū, qí yán wèi bì jǐn fēi, ér qí yì bié yǒu suǒ wéi, jì cǐ zhī wèi shū zhě yóu shì yě. cǐ guó lùn zhī suǒ yǐ wèi píng, bǎi shì zhī xià nán hū qí xìn shǐ yě. chóng zhèng dì pī jiǎng guān lǐ míng ruì zhī shū yuē:" zuǎn xiū shí lù zhī fǎ, wéi zài jù shì zhí shū, zé shì fēi hù xiàn." dà zāi wáng yán! qí wàn shì zuò shǐ zhī zhǔn shéng hū?
门户之人,其立言之指各有所借,章奏之文互有是非。作史者两收而并存之,则後之君子如执镜以照物,无所逃其形矣。偏心之辈谬加笔削,于此之党则存其是者,去其非者;于彼之党则存其非者,去其是者,于是言者之情隐,而单辞得以胜之。且如《要典》一书,其言未必尽非,而其意别有所为,继此之为书者犹是也。此国论之所以未平,百世之下难乎其信史也。崇帧帝批讲官李明睿之疏曰:“纂修《实录》之法,惟在据事直书,则是非互见。”大哉王言!其万世作史之准绳乎?
mì shū táng wǔ zōng huì chāng yuán nián shí èr yuè, zhōng shū mén xià zòu:" zǎi chén jí gōng qīng lùn shì, xíng yǔ bù xíng xū yǒu míng jù, huò zòu qǐng yǔn qiè, bì jiàn bāo chēng huò suǒ lùn guāi pì, yīn yǒu chéng zé. zài fān zhèn shàng biǎo, bì yǒu pī dá jū yào guān qǐ shì, zì yǒu jì zhù. bìng xū zhāo rán, zài rén ěr mù. huò qǔ shě cún yú táng àn, huò yǔ duó xíng yú zhào chì. qián dài shǐ shū suǒ zài zòu yì, wǎng bù yóu cǐ. jìn jiàn shí lù, duō zài mì shū, yán bù zhāng yú cháo tīng, shì bù xiǎn yú dāng duì, dé zì qí jiā, wèi zú wèi xìn. jīn hòu shí lù suǒ zài zhāng zòu, bìng xū cháo tíng gòng zhī zhě, fāng dé jì shù, mì shū bìng qǐng bù zài. rú cǐ zé lǐ bì kě fǎ, rén jiē xiàng gōng, ài zēng zhī zhì bù xíng, bāo biǎn zhī yán bì xìn." cóng zhī. cǐ suī chū yú lǐ dé yù zhī sī xīn, rán qí yán bù wéi wú lǐ. zì wàn lì mò nián, zhāng shū yī qiè liú zhōng, chāo chuán dàn píng gé jiē. tiān qǐ yǐ lái, chán tè hóng duō, zé yán mí shén. yǔ cháng qīn jiàn dà chén zhī zǐ zhuī gǎi qí fù zhī shū cǎo ér kè zhī yǐ qī qí rén zhě, yù shǐ gài guān zhī hòu, zhòng wèi fèn bǐ zhī wén, zhuī yí yì yú hòu rén, chǐ xiān jiàn yú qián shì, qí wèi wū wǎng shèn yú táng shí. gù zhì zhī yú shū, bǐ zuò shǐ zhī jūn zǐ xiáng chá ér yán chì zhī yě.
○密疏唐武宗会昌元年十二月,中书门下奏:“宰臣及公卿论事,行与不行须有明据,或奏请允惬,必见褒称;或所论乖僻,因有惩责。在藩镇上表,必有批答;居要官启事,自有记注。并须昭然,在人耳目。或取舍存于堂案,或与夺形于诏敕。前代史书所载奏议,罔不由此。近见《实录》,多载密疏,言不彰于朝听,事不显于当对,得自其家,未足为信。今後《实录》所载章奏,并须朝廷共知者,方得纪述,密疏并请不载。如此则理必可法,人皆向公,爱憎之志不行,褒贬之言必信。”从之。此虽出于李德裕之私心,然其言不为无理。自万历末年,章疏一切留中,抄传但凭阁揭。天启以来,谗慝弘多,啧言弥甚。予尝亲见大臣之子追改其父之疏草而刻之以欺其人者,欲使盖棺之後,重为奋笔之文,追遗议于後人,侈先见于前事,其为诬罔甚于唐时。故志之于书,俾作史之君子详察而严斥之也。
tiē huáng zhāng zòu zhī rǒng làn, zhì wàn lì tiān qǐ zhī jiān ér jí zhì. yī shū ér jiàn shù shí rén, lèi èr sān qiān yán bù zhǐ, jiē zhī wàn zhī cí. chóng zhēn dì yīng nián yù yǔ, lì jīng tú zhì, shěng lǎn zhī qín, pī dá zhī sù, jìn cháo wèi yǒu. nǎi shù yuè zhī hòu, pō yì yàn zhī, mìng nèi gé lì tiē huáng zhī shì. jí lìng běn guān zì cuō shū zhōng dà yào, bù guò bǎi zì, nián fù dú wěi, yǐ biàn shěng lǎn. cǐ tiē huáng zhī suǒ yóu qǐ yě. sòng yè mèng dé shí lín yàn yǔ yuē:" táng zhì, jiàng chì yǒu suǒ gēng gǎi, yǐ zhǐ tiē zhī, wèi zhī tiē huáng, gài chì shū yòng huáng zhǐ, zé tiē zhě yì huáng zhǐ yě. jīn zòu zhuàng zhá zi jiē bái zhǐ, yǒu yì suǒ wèi jǐn, jiē qí yào chù, yǐ huáng zhǐ bié shū yú hòu, nǎi wèi zhī tiē huáng, gài shī zhī yǐ. qí biǎo zhāng lüè jǔ shì mù yǔ rì yuè dào lǐ jiàn yú qián jí fēng pí zhě, yòu wèi zhī yǐn huáng."
○贴黄章奏之冗滥,至万历、天启之间而极至。一疏而荐数十人,累二三千言不止,皆枝蔓之辞。崇祯帝英年御宇,厉精图治,省览之勤,批答之速,近朝未有。乃数月之後,颇亦厌之,命内阁力贴黄之式。即令本官自撮疏中大要,不过百字,粘附犊尾,以便省览。此贴黄之所由起也。宋叶梦得《石林燕语》曰:“唐制,降敕有所更改,以纸贴之,谓之贴黄,盖敕书用黄纸,则贴者亦黄纸也。今奏状札子皆白纸,有意所未尽,揭其要处,以黄纸别书于後,乃谓之贴黄,盖失之矣。其表章略举事目与日月道里见于前及封皮者,又谓之引黄。”
jì zhù gǔ zhī rén jūn, zuǒ shǐ jì shì, yòu shǐ jì yán, suǒ yǐ fáng guò shī ér shì hòu wáng. jì zhù zhī zhí qí lái shàng yǐ. táng tài zōng tōng xiǎo gǔ diǎn, yóu zhòng qí shì. sū miǎn yán:" zhēn guān zhōng, měi rì cháo tuì hòu, dà zōng yǔ zǎi chén cān yì zhèng shì, jí lìng qǐ jū láng yī rén zhí jiǎn jì lù." yóu shì zhēn guān zhù jì, zhèng shì chēng wéi bì bèi, jí gāo zōng cháo, huì duān gǒng wú yán, yǒu sī wéi zòu cí jiàn èr shì. qí hòu xǔ jìng zōng lǐ yì fǔ yòng quán, duō wàng lùn zòu, kǒng shǐ guān zhí shū qí duǎn, suì zòu lìng suí zhàng biàn chū, bù dé bèi wén jī wù, yīn wèi gù shì.
○记注古之人君,左史记事,右史记言,所以防过失而示後王。记注之职其来尚矣。唐太宗通晓古典,尤重其事。苏冕言:“贞观中,每日朝退後,大宗与宰臣参议政事,即令起居郎一人执简记录。”由是贞观注记,政事称为毕备,及高宗朝,会端拱无言,有司惟奏辞见二事。其後许敬宗、李义甫用权,多妄论奏,恐史官直书其短,遂奏令随仗便出,不得备闻机务,因为故事。
jiù táng shū yáo chóu chuán:" cháng shòu èr nián, qiān wén chāng zuǒ chéng tóng fèng gé luán tái píng zhāng shì. zì yǒng huī yǐ hòu, zuǒ yòu shǐ wéi de duì zhàng chéng zhǐ, zhàng xià hòu, móu yì jiē bù yù wén, yǐ wéi dì wáng mó xùn bù kě suì wú jì shù, ruò bù xuān zì zǎi xiàng, shǐ guān wú cóng dé shū, nǎi biǎo qǐng zhàng xià suǒ yán jūn guó zhèng yào, zǎi xiàng yī rén zhuān zhī zhuàn lù, hào wèi' shí zhèng jì, měi yuè fēng sòng shǐ guǎn. zǎi xiàng zhī zhuàn shí zhèng jì, zì shǐ yě."
《旧唐书·姚踌传》:“长寿二年,迁文昌左丞同凤阁鸾台平章事。自永徽以後,左右史惟得对仗承旨,仗下後,谋议皆不预闻,以为帝王谟训不可遂无纪述,若不宣自宰相,史官无从得书,乃表请仗下所言军国政要,宰相一人专知撰录,号为‘时政记,每月封送史馆。宰相之撰时政记,自始也。”
sì shū wǔ jīng dà quán zì zhū yú zuò dà xué zhōng yōng zhāng jù huò wèn lún yǔ mèng zǐ jí zhù zhī hòu, huáng shì yǒu lún yǔ tōng shì, ér cǎi yǔ lù fù yú zhū zǐ zhāng jù zhī xià zé shǐ zì zhēn shì, míng rì jí yì, zhǐ dà xué yī shū, zhù shì nǎi fǎng ér zú zhī, wèi sì shū fù lù rù xiàng yǒu cài shì sì shū jí shū, zhào shì sì shū cuàn shū, wú shì sì shū jí chéng. xī zhī lùn zhě bìng qí fàn yì, yú shì chén shì zuò sì shū fā míng, hú shì zuò sì shū tōng rù ér dìng zì zhī mén rén ní shì hé èr shū wèi yī, pō yǒu shān zhèng, míng yuē sì shū jí shì. zì yǒng lè zhōng mìng rú chén cuàn xiū sì shū dà quán, bān zhī xué guān, ér zhū shū jiē fèi. ní shì jí shì jīn jiàn yú liú yòng zhāng suǒ kè sì shū tōng yì zhōng. yǒng lè zhōng suǒ zuǎn sì shū dà quán tè xiǎo yǒu zēng shān, qí xiáng qí jiǎn huò duō bù rú ní shì, dà xué zhōng yōng huò wèn zé quán bù yì, ér jiān yǒu wài wù. zhì chūn qiū dà quán zé quán xí yuán rén wāng kè kuān hú chuán zuǎn shū, dàn gǎi qí zhōng" yú àn" èr zì wèi" wāng shì yuē", jí tiān lú líng lǐ shì děng yī èr tiáo ér yǐ. shī jīng dà quán zé quán xí yuán rén liú jǐn shī chuán tōng shì, ér gǎi qí zhōng" yú àn" èr zì wèi" ān chéng liú shì yuē". qí sān jīng hòu rén jiē bú jiàn jiù shū, yì wèi bì bù yīn qián rén yě. dāng rì rú chén fèng zhǐ xiū sì shū wǔ jīng dà quán, bān cān qián, gěi bǐ zhá, shū chéng zhī rì, cì jīn qiān zhì, suǒ fèi yú guó jiā zhě bù zhī fán jǐ. jiāng wèi cǐ shū jì chéng, kě yǐ zhāng yī dài jiào xué zhī gōng, qǐ bǎi shì rú lín zhī xù, ér jǐn qǔ yǐ chéng zhī shū chāo téng yī guò, shàng qī cháo tíng, xià kuáng shì zǐ, táng sòng zhī shí yǒu shì shì hū? qǐ fēi gǔ gěng zhī chén yǐ kōng yú jiàn wén zhī dài? ér zhì yì chū xíng, yī shí rén shì jǐn qì sòng yuán yǐ lái suǒ chuán zhī shí xué, shàng xià xiāng méng, yǐ tāo lù lì, ér mò zhī wèn yě, wū hū! jīng xué zhī fèi, shí zì cǐ shǐ, wǎng zhī jūn zǐ yù sǎo ér gèng zhī, yì nán hū qí wéi lì yǐ.
○四书五经大全自朱于作《大学中庸章句或问》、《论语孟子集注》之後,黄氏有《论语通释》,而采语录附于朱子章句之下则始自真氏,名日《集义》,止《大学》一书,祝氏乃仿而足之,为《四书附录入像有蔡氏《四书集疏》,赵氏《四书篡疏》,吴氏《四书集成》。昔之论者病其泛溢,于是陈氏作《四书发明》,胡氏作《四书通入而定字之门人倪氏合二书为一,颇有删正,名曰《四书辑释》。自永乐中命儒臣篡修《四书大全》,颁之学官,而诸书皆废。倪氏《辑释》今见于刘用章所刻《四书通义》中。永乐中所纂《四书大全》特小有增删,其详其简或多不如倪氏,《大学中庸或问》则全不异,而间有外误。至《春秋大全》则全袭元人汪克宽《胡传纂疏》,但改其中“愚按”二字为“汪氏曰”,及添庐陵李氏等一二条而已。《诗经大全》则全袭元人刘谨《诗传通释》,而改其中“愚按”二字为“安成刘氏曰”。其三经後人皆不见旧书,亦未必不因前人也。当日儒臣奉旨修《四书五经大全》,颁餐钱,给笔札,书成之日,赐金迁秩,所费于国家者不知凡几。将谓此书既成,可以章一代教学之功,启百世儒林之绪,而仅取已成之书抄誊一过,上欺朝廷,下诳士子,唐宋之时有是事乎?岂非骨鲠之臣已空于建文之代?而制义初行,一时人士尽弃宋元以来所传之实学,上下相蒙,以饕禄利,而莫之问也,呜呼!经学之废,实自此始,往之君子欲扫而更之,亦难乎其为力矣。
shū chuán huì xuǎn hóng wǔ èr shí qī nián sì yuè bǐng xū, zhào zhēng rú chén dìng zhèng sòng rú cài shì shū chuán. shàng yǐ cài shì shū chuán rì yuè wǔ xīng yùn xíng yǔ zhū zǐ shī chuán bù tóng, jí qí tā zhù shuō yǔ fān yáng zōu jì yǒu suǒ lùn wèn yì yǒu wèi ān zhě, suì zhào zhēng tiān xià rú chén dìng zhèng zhī, mìng hàn lín yuàn xué shì liú sān wú děng zǒng qí shì. fán cài shì chuán dé zhě cún zhī, shī zhě zhèng zhī, yòu cǎi zhū jiā zhī shuō zú qí wèi bèi. jiǔ yuè guǐ chǒu, shū chéng, cì míng shū chuán huì xuǎn, mìng lǐ bù bān xíng tiān xià. jīn àn cǐ shū ruò yáo diǎn wèi" dà zuǒ xuán, rì yuè wǔ xīng wéi tiān ér yòu zhuǎn", gāo zōng róng rì wèi" zǔ gēng yì yú gāo zōng zhī miào", xī bó kān lí wèi shì wǔ wáng, luò hào" wéi zhōu gōng dàn bǎo wén wǔ shòu mìng wéi qī nián", wèi zhōu gōng fǔ chéng wáng zhī qī nián, jiē bù yì zhī lùn.
○书传会选洪武二十七年四月丙戌,诏徵儒臣定正宋儒蔡氏《书传》。上以蔡氏《书传》日月五星运行与朱子《诗传》不同,及其他注说与番阳邹季友所论问亦有未安者,遂诏徵天下儒臣定正之,命翰林院学士刘三吾等总其事。凡蔡氏传得者存之,失者正之,又采诸家之说足其未备。九月癸丑,书成,赐名《书传会选》,命礼部颁行天下。今按此书若《尧典》谓“大左旋,日月五星违天而右转”,《高宗肜日》谓“祖庚绎于高宗之庙”,《西伯勘黎》谓是武王,《洛浩》“惟周公诞保文武受命惟七年”,谓周公辅成王之七年,皆不易之论。
měi chuán zhī xià xì yǐ jīng wén jí chuán, yīn shì gàn zì yīn zì tǐ zì yì biàn zhī shén xiáng. qí chuán zhōng yòng gǔ rén xìng zì gǔ shū míng mù bì jù chū chù, jiān yì kǎo zhèng diǎn gù. gài sòng yuán yǐ lái, zhū rú zhī guī mó yóu zài, ér qí wèi cǐ shū zhě jiē zì yòu wèi wù běn zhī xué, fēi yóu bā gǔ fā shēn zhī rén, gù suǒ zhe zhī shū suī bù jí xiān rú, ér shàng yǒu gōng yú hòu xué. zhì yǒng lè zhōng xiū shàng shū dà quán, bù wéi shān qù yì shuō, bìng yīn shì yì bù cún yǐ. yú cháng wèi zì sòng zhī mò zào yǐ zhì yǒu míng zhī chū nián, jīng shù rén cái yú sī wèi shèng. zì bā gǔ xíng ér gǔ xué qì, dà quán chū ér jīng shuō wáng, shí zú zhū ér chén jié biàn, hóng wǔ yǒng lè zhī jiān, yì shì dào shēng jiàng zhī yī huì yǐ. nèi diǎn gǔ zhī shèng rén suǒ yǐ jiào rén zhī shuō, qí xíng zài xiào dì zhōng xìn, qí zhí zài sǎ sào yìng duì jìn tuì, qí wén zài shī shū lǐ yì chūn qiū, qí yòng zhī shēn zài chū chù qù jiù jiāo jì, qí shī zhī tiān xià zài zhèng lìng jiào huà xíng fá. suī qí hé shùn jī zhōng, ér yīng huá fà xī wài, yì yǒu tǐ yòng zhī fēn, rán bìng wú yòng xīn yú nèi zhī shuō. zì lǎo zhuāng zhī xué xíng yú zhàn guó zhī shí, ér wài yì zhě gào zi yě, wài tiān xià wài wù wài shēng zhě zhuāng zi yě. yú shì gāo míng zhī shì yàn bó shī shū, yǐ wéi cǐ xiān wáng suǒ cóng zhì tiān xià zhī zāo pò. ér fú shì wǎn rén zhōng guó, qí suǒ yán qīng jìng cí bēi zhī shuō, shì yǒu yǐ dòng hū shì rén zhī mù xiàng zhě. liù cháo zhū jūn zǐ cóng ér yǎn zhī, yóu qīng jìng zì zài zhī shuō ér jí zhī, yǐ zhì yú bù shēng bù sǐ rén yú niè, zé yáng shì zhī wèi wǒ yě. yóu cí bēi lì wù zhī shuō ér jí zhī, yǐ zhì yú pǔ dù zhòng shēng, chāo bá kǔ hǎi, zé mò shì zhī jiān ài yě. tiān xià zhī yán bù guī yáng, zé guī mò, ér fú shì nǎi jiān zhī yǐ. qí chuán jìn shèng, hòu zhī xué zhě suì wèi qí shū wèi nèi diǎn. tuī qí lì yán zhī zhǐ, bù jiāng nèi shì ér wài wú rú hū? fū nèi shì ér wài wú rú, cǐ zì zī liú zhī yǔ, qǐ dé shì rén yì yún ěr hū, huáng shì rì chāo yún:" lún yǔ zēng zǐ sān xǐng zhāng jí zhù zài yǐn shì yuē:' céng yú shǒu yuē, gù dòng bì qiú zhū shēn, yǔ yì yǐ zú yǐ.' yòu zài xiè shì yuē:' zhū zǐ zhī xué jiē chū yú shèng rén, qí hòu yù yuǎn ér yù shī qí zhēn, dú zēng zǐ zhī xué zhuān yòng xīn yú nèi, gù chuán zhī wú bì. fū xīn suǒ yǐ jù zhòng lǐ ér yīng wàn shì, zhèng qí xīn zhě, zhèng yù shī zhī zhì guó píng tiān xià.' kǒng mén wèi yǒu zhuān yòng xīn yú nèi zhī shuō yě, yòng xīn yú nèi, jìn shì dǎn xué zhī shuō ěr. xiàng shān lù shì yīn wèi zēng zǐ zhī xué shì lǐ miàn chū lái, qí xué bù chuán zhū zǐ shì wài miàn rén qù. jīn chuán yú shì zhě, jiē wài rén zhī xué, fēi kǒng zǐ zhī zhēn. suì yú lún yǔ zhī wài, zì wèi dé bù chuán zhī xué. fán jiē yuán yú xiè shì zhī shuō yě. hòu yǒu zhū zǐ, dāng yú jí zhù zhōng qù cǐ yī tiáo."
每传之下系以经文及传,《音释》干字音、字体、字义辩之甚详。其传中用古人姓字、古书名目必具出处,兼亦考证典故。盖宋元以来,诸儒之规模犹在,而其为此书者皆自幼为务本之学,非由八股发身之人,故所著之书虽不及先儒,而尚有功于後学。至永乐中修《尚书大全》,不惟删去异说,并《音释》亦不存矣。愚尝谓自宋之末造以至有明之初年,经术人材于斯为盛。自八股行而古学弃,《大全》出而经说亡,十族诛而臣节变,洪武、永乐之间,亦世道升降之一会矣。○内典古之圣人所以教人之说,其行在孝弟、忠信,其职在洒扫、应对、进退,其文在《诗》、《书》、《礼》、《易》、《春秋》,其用之身在出处、去就、交际,其施之天下在政令、教化、刑罚。虽其和顺积中,而英华发夕外,亦有体用之分,然并无用心于内之说。自老庄之学行于战国之时,而外义者告子也,外天下、外物、外生者庄子也。于是高明之士厌薄诗书,以为此先王所从治天下之糟粕。而佛氏晚人中国,其所言清净慈悲之说,适有以动乎世人之慕向者。六朝诸君子从而衍之,由清净自在之说而极之,以至于不生不死人于涅,则杨氏之为我也。由慈悲利物之说而极之,以至于普度众生,超拔苦海,则墨氏之兼爱也。天下之言不归杨,则归墨,而佛氏乃兼之矣。其传浸盛,後之学者遂谓其书为内典。推其立言之旨,不将内释而外吾儒乎?夫内释而外吾儒,此自缁流之语,岂得士人亦云尔乎,《黄氏日钞》云:“《论语·曾子三省章》集注载尹氏曰:‘曾于守约,故动必求诸身,语意已足矣。’又载谢氏曰:‘诸子之学皆出于圣人,其後愈远而愈失其真,独曾子之学专用心于内,故传之无弊。夫心所以具众理而应万事,正其心者,正欲施之治国平天下。’孔门未有专用心于内之说也,用心于内,近世掸学之说耳。象山陆氏因谓曾子之学是里面出来,其学不传;诸子是外面人去。今传于世者,皆外人之学,非孔子之真。遂于《论语》之外,自谓得不传之学。凡皆源于谢氏之说也。後有朱子,当于集注中去此一条。”
chǔ shǎo sūn bǔ huá jī chuán, yǐ zhuàn jì zá shuō wèi wài jiā, shì yǐ liù jīng wèi nèi yě. dōng hàn rú zhě zé yǐ qī wěi wèi nèi xué, liù jīng wèi wài xué. jǔ tú chèn zhī wén, yī guī zhī xìng yǔ tiān dào, bù kě dé wén. ér jīn bǎi shì zhī xià, xiǎo rán jiē wù qí fēi. jīn zhī suǒ wèi nèi xué, zé yòu bù zài tú chèn zhī shū, ér yí zhī shì shì yǐ.
褚少孙补《滑稽传》,以传记、杂说为外家,是以《六经》为内也。东汉儒者则以七纬为内学,《六经》为外学。举图谶之文,一归之性与天道,不可得闻。而今百世之下,晓然皆悟其非。今之所谓内学,则又不在图谶之书,而移之释氏矣。
xīn xué huáng shì rì chāo jiě shàng shū" rén xīn wéi wēi, dào xīn wéi wēi wéi jīng, wéi yī, yǔn zhí jué zhōng" yī zhāng yuē:" cǐ zhāng běn yáo mìng shùn zhī cí, shùn shēn zhī yǐ mìng, yǔ ér jiā xiáng yān ěr. yáo zhī mìng shùn yuē:' yǔn zhí jué zhōng.' jīn shùn jiā' wēi wēi jīng yī' zhī yǔ yú' yǔn zhí jué zhōng' zhī shàng, suǒ yǐ shǐ zhī shěn zé ér néng zhí zhōng zhě yě. cǐ xùn zhī zhī cí yě, jiē zhǔ yú yáo zhī zhí zhōng yī yǔ ér fā yě. yáo zhī mìng shùn yuē:' sì hǎi kùn qióng, tiān lù yǒng zhōng.' jīn shùn jiā' wú jī zhī yán wù tīng, yǐ zhì jìng xiū qí kě yuàn' yú' tiān lù yǒng zhōng' zhī shàng, yòu' suǒ yǐ jǐng qiè zhī, shǐ wù zhì yú kùn qióng ér yǒng zhōng zhě yě', cǐ jiè zhī zhī cí yě, jiē zhǔ yú yáo zhī' yǒng zhōng' èr yǔ ér fā yě, zhí zhōng zhī xùn, zhèng shuō yě yǒng zhōng zhī jiè, fǎn shuō yě. gài shùn yǐ xī suǒ de yú yáo zhī xùn jiè bìng qí píng rì suǒ cháng yòng lì ér zì dé zhī zhě, jǐn yǐ mìng yǔ, shǐ zhī suǒ yǐ zhí zhōng ér bù zhì yú yǒng zhōng ěr, qǐ wèi yán xīn shè zāi. jìn shì xǐ yán xīn xué, shě quán zhāng běn zhǐ ér dú lùn rén xīn dào xīn, shèn zhě dān zhí dào xīn èr zì, ér zhí wèi jí xīn shì dào, gài xiàn yú chán xué ér bù zì zhī, qí qù yáo shùn yǔ shòu shòu tiān xià zhī běn zhǐ yuǎn yǐ. kuí jiǔ fēng zhī zuò shū chuán, shù zhū zǐ zhī yán yuē:' gǔ zhī shèng rén jiāng yǐ tiān xià yú rén, wèi cháng bù yǐ zhì zhī zhī fǎ ér bìng chuán zhī.' kě wèi shēn dé cǐ zhāng zhī běn zhǐ, jiǔ fēng suī yì yǐ shì míng dì wáng zhī xīn, ér xīn zhě, zhì guó píng tiān xià zhī běn, qí shuō gù lǐ zhī zhèng yě. qí hòu jìn cǐ shū chuán yú cháo zhě, nǎi yīn yǐ sān shèng chuán xīn wèi shuō. shì zhī xué zhě suì zhǐ cǐ shū shí liù zì wèi chuán xīn zhī yào, ér chán xué zhě jiè yǐ wéi jù yī yǐ." yú àn, xīn bù dài chuán yě, liú xíng tiān dì jiān, guàn chè gǔ jīn ér wú bù tóng zhě, lǐ yě. lǐ jù yú wú xīn, ér yàn yú shì wù. xīn zhě, suǒ yǐ tǒng zōng cǐ lǐ ér bié bái qí shì fēi. rén zhī xián fǒu, shì zhī dé shī, tiān xià zhī zhì luàn, jiē yú cǐ hū pàn. cǐ shèng rén suǒ yǐ zhì chá yú wēi wēi jīng yī zhī jiān, ér xiāng chuán yǐ zhí zhōng zhī dào, shǐ wú yī shì zhī bù hé yú lǐ, ér wú yǒu guò bù jí zhī piān zhě yě. chán xué yǐ lǐ wèi zhàng, ér dú zhǐ qí xīn yuē" bù lì wén zì, dān chuán xīn yìn". shèng xián zhī xué, zì yī xīn ér dá zhī tiān xià guó jiā zhī yòng, wú fēi zhì lǐ zhī liú xíng, míng bái dòng dá, rén rén suǒ tóng, lì qiān zǎi ér wú jiàn zhě. hé chuán zhī yún:" sú shuō jìn yín, suī xián zhě huò bù néng bù xí yòng qí yǔ, gù jiàn shū qí suǒ jiàn rú cǐ."
○心学《黄氏日钞》解《尚书》“人心惟危,道心惟微、惟精,惟一,允执厥中”一章曰:“此章本尧命舜之辞,舜申之以命,禹而加详焉耳。尧之命舜曰:‘允执厥中。’今舜加‘危微精一’之语于‘允执厥中’之上,所以使之审择而能执中者也。此训之之辞也,皆主于尧之执中一语而发也。尧之命舜曰:‘四海困穷,天禄永终。’今舜加‘无稽之言勿听,以至敬修其可愿’于‘天禄永终’之上,又‘所以警切之,使勿至于困穷而永终者也’,此戒之之辞也,皆主于尧之‘永终’二语而发也,执中之训,正说也;永终之戒,反说也。盖舜以昔所得于尧之训戒并其平日所尝用力而自得之者,尽以命禹,使知所以执中而不至于永终耳,岂为言心设哉。近世喜言心学,舍全章本旨而独论人心道心,甚者单摭道心二字,而直谓即心是道,盖陷于禅学而不自知,其去尧、舜、禹授受天下之本旨远矣。葵九峰之作《书传》,述朱子之言曰:‘古之圣人将以天下与人,未尝不以治之之法而并传之。’可谓深得此章之本旨,九峰虽亦以是明帝王之心,而心者,治国平天下之本,其说固理之正也。其後进此书传于朝者,乃因以三圣传心为说。世之学者遂指此书十六字为传心之要,而禅学者借以为据依矣。”愚按,心不待传也,流行天地间,贯彻古今而无不同者,理也。理具于吾心,而验于事物。心者,所以统宗此理而别白其是非。人之贤否,事之得失,天下之治乱,皆于此乎判。此圣人所以致察于危微精一之间,而相传以执中之道,使无一事之不合于理,而无有过不及之偏者也。禅学以理为障,而独指其心曰“不立文字,单传心印”。圣贤之学,自一心而达之天下国家之用,无非至理之流行,明白洞达,人人所同,历千载而无间者。何传之云:“俗说浸淫,虽贤者或不能不袭用其语,故僭书其所见如此。”
zhōng yōng zhāng jù yǐn chéng zǐ zhī yán yuē:" cǐ piān nǎi kǒng mén chuán shòu xīn fǎ." yì shì jiè yòng shì shì zhī yán, bù wú kě zhuó.
《中庸章句》引程子之言曰:“此篇乃孔门传授心法。”亦是借用释氏之言,不无可酌。
lún yǔ yī shū yán xīn zhě sān, yuē" qī shí ér cóng xīn suǒ yù, bù yú jǔ" yuē" huí yě, qí xīn sān yuè bù wéi rén" yuē" bǎo shí zhōng rì, wú suǒ yòng xīn". nǎi" cāo zé cún, shě zé wáng" zhī xùn, mén rén wèi zhī jì, ér dú jiàn yú mèng zǐ. fū wèi xué shèng rén zhī cāo xīn, ér zhòu yǔ fū cóng xīn, cǐ jí suǒ wèi bǎo shí zhōng rì, wú suǒ yòng xīn, ér dàn zhòu zhī suǒ wéi yǒu gù wáng zhī zhě yǐ.
《论语》一书言心者三,曰“七十而从心所欲,不逾矩”;曰“回也,其心三月不违仁”;曰“饱食终日,无所用心”。乃“操则存,舍则亡”之训,门人未之记,而独见于《孟子》。夫未学圣人之操心,而骤语夫从心,此即所谓饱食终日,无所用心,而旦昼之所为有牿亡之者矣。
táng rén qīng dá rén shū yuē:" zì xīn xué xìng ér míng jiā zhe, qí mào yān yǐ jū zhī zhě bù shǎo, rán qí yán xué yě zé xīn ér yǐ yǐ. yuán wén gǔ yǒu xué dào, bù wén xué xīn gǔ yǒu hào xué, bù wén hǎo xīn. xīn xué èr zì, liù jīng kǒng mèng suǒ bù dào. jīn zhī yán xué zhě, gài wèi xīn jí dào yě, ér yuán bù jiě yě. hé yě? wēi wēi zhī zhǐ zài yě, suī shàng shèng ér bù gǎn yán yě. jīn rén duō guài yuán yán xué ér yí xīn, shú ruò zhí shì zé yǐ bù xué zhī yì le, ér yuán yì kě yǐ wú cí yú zhí shì, zǐ yuē:' yǒu néng yī rì yòng qí lì yú rén yǐ hū?' yòu yuē:' yī rì kè jǐ fù lǐ.' yòu yǐ' zhōng rì qián qián, xíng shì yě.' yuán wèi néng yě. kǒng mén zhū zǐ, rì yuè zhì yān, fū zǐ yóu wèi xǔ qí hào xué, ér kuàng hū rì zhì wèi néng yě, wèi zhī bù xué kě yě. dàn wèi zhī zhí shì suǒ wèi xué zhě guǒ rén xié? lǐ xié? shì xié? yì xīn zhī wèi xié? wài rén wài lǐ wài shì yǐ yán xīn, suī zhí shì yì zhī qí bù kě" zhí shì zhī yì bì wèi rén yǔ lǐ yǔ shì jí xīn yě, yòng lì yú rén, yòng lì yú xīn yě. fù lǐ, fù xīn yě xíng shì, xíng xīn yě. zé yuán zhī bù jiě yóu zuó yě, wèi zhī bù xué kě yě." yòu yuē:" zī gé wéi shàn zhě xīn, zī zī wèi lì zhě yì wèi bì fēi xīn. wēi zāi, xīn hū! pàn jí xiōng, bié rén qín, suī dà shèng yóu bì fáng hū qí fáng, ér gǎn yán xīn xué hū? xīn xué zhě, yǐ xīn wéi xué yě. yǐ xīn wéi xué, shì yǐ xīn wéi xìng yě. xīn néng jù xìng, ér bù néng shǐ xīn jí xìng yě. shì gù qiú fàng xīn zé shì, qiú xīn zé fēi qiú xīn zé fēi, qiú yú xīn zé shì. wǒ suǒ bìng hū xīn xué zhě, wèi qí qiú xīn yě. xīn guǒ dài qiú, bì fēi yǔ wǒ tóng lèi xīn guǒ kě xué, zé' yǐ lǐ zhì xīn, yǐ rén cún xīn' zhī yán, wú nǎi wèi xīn zhàng yǔ!"
唐仁卿答人书曰:“自新学兴而名家著,其冒焉以居之者不少,然其言学也则心而已矣。元闻古有学道,不闻学心;古有好学,不闻好心。心学二字,《六经》、孔孟所不道。今之言学者,盖谓心即道也,而元不解也。何也?危微之旨在也,虽上圣而不敢言也。今人多怪元言学而遗心,孰若执事责以不学之易了,而元亦可以无辞于执事,子曰:‘有能一日用其力于仁矣乎?’又曰:‘一日克己复礼。’又已‘终日乾乾,行事也。’元未能也。孔门诸子,日月至焉,夫子犹未许其好学,而况乎日至未能也,谓之不学可也。但未知执事所谓学者果仁邪?礼邪?事邪?抑心之谓邪?外仁、外礼、外事以言心,虽执事亦知其不可;”执事之意必谓仁与礼与事即心也,用力于仁,用力于心也。复礼,复心也;行事,行心也。则元之不解犹昨也,谓之不学可也。”又曰:“孳革为善者心,孳孳为利者亦未必非心。危哉,心乎!判吉凶,别人禽,虽大圣犹必防乎其防,而敢言心学乎?心学者,以心为学也。以心为学,是以心为性也。心能具性,而不能使心即性也。是故求放心则是,求心则非;求心则非,求于心则是。我所病乎心学者,为其求心也。心果待求,必非与我同类;心果可学,则‘以礼制心,以仁存心’之言,毋乃为心障与!”
lún yǔ:" rén zhě ān rén." jí zhù:" xiè shì yuē: rén zhě xīn wú nèi wài yuǎn jìn jīng cū zhī jiān, fēi yǒu suǒ cún ér zì bù wáng, fēi yǒu suǒ lǐ ér zì bù luàn." cǐ jiē zhuāng liè zhī yán, fēi wú rú zhī xué. tài jiǎ yuē:" gù yán shì tiān zhī míng mìng." zǐ yuē:" huí zhī wéi rén yě, zé hū zhōng yōng, dé yī shàn zé quán quán fú yīng ér fú shī zhī yǐ." gù yuē" cāo zé cún, shě zé wáng." bù dài cún ér zì bù wáng zhě hé rén zāi?
《论语》:“仁者安仁。”集注:“谢氏曰:仁者心无内外、远近、精粗之间,非有所存而自不亡,非有所理而自不乱。”此皆庄、列之言,非吾儒之学。太甲曰:“顾讠是天之明命。”子曰:“回之为人也,择乎中庸,得一善则拳拳服膺而弗失之矣。”故曰“操则存,舍则亡。”不待存而自不亡者何人哉?
jǔ yè lín wén lào fú zhōu fǔ zhì yuē:" yú hǎo wèn zhǎng lǎo qián bèi shí shì, huò wèi yú yán lín shàng mò, fāng yóu xiāng xù, wèi dì zǐ yuán, jí zì fù qí cái dāng guān hǎi nèi shì yún. rán kǎo qí shí, shì zhū shēng zhě zé yáng wén zhēn jīn wén jìng èr gōng yě. fū shàng mò dāng shí suǒ xí tè jǔ zǐ yè ěr, ér yáng jīn èr xué shì jiē wén zhāng sù lǎo, wèi wéi rú zōng, shàng mò nǎi néng bì zhī èr gōng ruò hé fú jié, hé zāi? dàng shì shí yě, xué chū yú yī, shàng yǐ shì qǔ zhī, xià yǐ shì xí zhī, pì zuò chē zhě bù chū mén, ér zhī shì sì fāng zhī hé zhé yě, gōng dé mò, yì shuō zhě qǐ, yǐ lì yòu hòu shēng, shǐ cóng qí xué, huǐ rú xiān, dī chuán wāng, dài bù chì qì máo yǐ. yóu shì xué zhě chàng chàng rán mò zhī suǒ cóng, yù cóng qí jiù shuō zé kǒng huò zhǔ xīn shuō, cóng qí xīn shuō zé yòu bù rěn jù qì chuán zhù yě. jǐ bù néng zì bì, kuàng yú rén píng? wū hū! shì zhī huái jǐn wò yú, fàn chí qū ér bù yù zhě, kě shèng dào zāi! shì gù shè wú dìng gǔ, zé yì bù néng qiǎo xué wú dìng lùn, zé yóu xià bù néng gōng. yù dào dé yī, fēng sú tóng, qí bì zì dà rén bù chàng yóu yán shǐ." yòu yuē:" jìn rì jiǎng xué zhī bèi, mí jìn lǐ ér dà luàn zhēn. shì fù qí mén zhě jiē qǔ róng míng, yú shì yí chàng bǎi hé, shǐ fá mù zhě hū xié xǔ, rán xú ér kòu zhī, bù guò huī jié jìng yú zhōng nán, ér qí zhōng shí mò zhī néng shěng yě." dōng xiāng ài nán yīng huáng míng jīn wén dài xù yuē:" wū hū! zhì jǔ yè zhōng shǐ wèi chán zhī shuō zhě, shuí yǔ yuán qí shǐ? gài yóu yī èr cōng míng cái biàn zhī tú, yàn xiān rú jìng yì chéng míng qióng lǐ gé wù zhī shuō, lè jiǎn biàn ér wèi shéng shù, qí duān zhào yú sòng nán dù zhī jì, ér cí hú yáng shì zhī shū wèi zuì zhe. guó chū, gōng lìng yán mì, fěi chéng zhū zhī yán fú zūn yě. gài zhì zhāi qǔ liáng zhī zhī shuō, ér shì shāo yì xué yǐ, rán yǔ guān qí shū, bù guò shī yǒu jiǎng lùn lì jiào míng zōng ér yǐ, wèi cháng yǐ rén zhì jǔ yè yě. qí tú lóng xī xù shān chǎn míng qí shī zhī shuō, ér yòu guò yān, yì wèi cháng yǐ rén zhì jǔ yè yě. lóng xī zhī jǔ yè bù chuán, yáng míng xù shān bān bān kě kǎo yǐ. héng jiào qí wén, chí xiáng jīn zhòng, ruò wèi shǐ sì rán yù zì yì yú zhū shì zhī xué zhě. rán zé jīn zhī wèi cǐ zhě, shuí wèi zhī shǐ yǔ? wú gū wèi yǐn qí xìng míng, ér yòu xiáng yǐ zhù qí wén, shǐ xué zhě zhī yǐ zōng mén zhī zāo pò, wèi jǔ yè zhī piān zhě zì sī rén shǐ. wū hū, jiàng ér wèi chuán dēng, yú bǐ jiào chū shuō, qí qiǎn shēn xiāng qù yǐ yuǎn yǐ, yòu kuàng fù huì yǐ yuán rú rén mò zhī bèi, qí bǐ lòu kě shèng dào zāi. jīn qí dà zhǐ bù guò yuē' ěr zì tiān cōng, mù zì tiān míng', yóu gào zǐ yuē shēng zhī wèi xìng' ér yǐ. jí qí yàn qióng lǐ gé wù zhī yū ér qù zhī, yóu gào zǐ yuē' bù dé yú yán, wù qiú yú xīn' ér yǐ. rèn qí suǒ zhī ér míng xíng yān, wèi yǒu bù liú yú xiǎo rén zhī wú jì dàn zhě, cǐ zhōng yōng suǒ yǐ yán xìng bù yán xīn, mèng zǐ suǒ yǐ yán xīn ér bì yuán zhī xìng, dà xué suǒ yǐ yán xīn ér bì yuē zhèng qí xīn. wú jiāng yǒu suǒ lùn zhù, ér gū yán qí gài rú cǐ, xué zhě kě yǐ fèi rán fǎn yǐ."
○举业林文烙《福州府志》曰:“余好问长老前辈时事,或为余言林尚默,方游乡序,为弟子员,即自负其才当冠海内士云。然考其时,试诸生者则杨文贞、金文靖二公也。夫尚默当时所习特举子业耳,而杨、金二学士皆文章宿老,蔚为儒宗,尚默乃能必之二公若合符节,何哉?当是时也,学出于一,上以是取之,下以是习之,譬作车者不出门,而知适四方之合辙也,工德末,异说者起,以利诱後生,使从其学,毁儒先,低传汪,殆不啻弃髦矣。由是学者怅怅然莫知所从,欲从其旧说则恐或主新说,从其新说则又不忍遽弃传注也。己不能自必,况于人平?呜呼!士之怀瑾握瑜,范驰驱而不遇者,可胜道哉!是故射无定鹄,则羿不能巧;学无定论,则游夏不能工。欲道德一,风俗同,其必自大人不倡游言始。”又曰:“近日讲学之辈,弥近理而大乱真。士附其门者皆取荣名,于是一唱百和,始伐木者呼邪许,然徐而叩之,不过徽捷径于终南,而其中实莫之能省也。”东乡艾南英《皇明今文待序》曰:“呜呼!制举业中始为禅之说者,谁与原其始?盖由一二聪明才辩之徒,厌先儒敬义诚明、穷理格物之说,乐简便而畏绳束,其端肇于宋南渡之季,而慈湖杨氏之书为最著。国初,功令严密,匪程、朱之言弗遵也。盖至摘取良知之说,而士稍异学矣,然予观其书,不过师友讲论立教明宗而已,未尝以人制举业也。其徒龙溪、绪山阐明其师之说,而又过焉,亦未尝以人制举业也。龙溪之举业不传,阳明、绪山班班可考矣。衡较其文,持详矜重,若未始肆然欲自异于朱氏之学者。然则今之为此者,谁为之始与?吾姑为隐其姓名,而又详乙注其文,使学者知以宗门之糟粕,为举业之偏者自斯人始。呜呼,降而为传灯,于彼教初说,其浅深相去已远矣,又况附会以援儒人墨之辈,其鄙陋可胜道哉。今其大旨不过曰‘耳自天聪,目自天明’,犹告子曰生之谓性’而已。及其厌穷理格物之迂而去之,犹告子曰‘不得于言,勿求于心’而已。任其所之而冥行焉,未有不流于小人之无忌惮者,此《中庸》所以言性不言心,《孟子》所以言心而必原之性,《大学》所以言心而必曰正其心。吾将有所论著,而姑言其概如此,学者可以废然返矣。”
yòu yuē:" jiā jìng zhōng, yáo jiāng zhī shū suī shèng xíng yú shì, ér shì zǐ jǔ yè shàng jǐn shǒu chéng zhū, wú gǎn yǐ chán cuàn shèng zhě. zì xīng huà huá tíng liǎng zhí zhèng zūn wáng shì xué, yú shì lóng qìng wù chén lún yǔ chéng yì shǒu kāi zōng mén, cǐ yuán jìn yín, wú suǒ dǐ zhǐ. kē shì wén zì dà bàn piāo qiè wáng shì mén rén zhī yán, yīn dǐ chéng zhū." fāng kè zhōng yǒu wěi zuò luó lún zhì zhī zài gé wù yī piān, qí pò tí yuē:" liáng zhī zhě, kuò yú xué zhě yě." àn luó wén yì zhōng chéng huà èr nián jìn shì, dāng shí shì wú yì xué, shǐ guǒ yǒu cǐ wén, zé liáng zhī zhī shuō shǐ yú yí zhèng, bù shǐ yú bó ān yǐ. kuàng qián rén zuò pò yì wú cǐ tǐ, yǐ qí wèi xiān cháo míng chén ér jiè zhī ěr.
又曰:“嘉靖中,姚、江之书虽盛行于世,而士子举业尚谨守程、朱,无敢以禅窜圣者。自兴化、华亭两执政尊王氏学,于是隆庆戊辰《论语程义》首开宗门,此援浸淫,无所底止。科试文字大半剽窃王氏门人之言,阴诋程、朱。”坊刻中有伪作罗伦《致知在格物》一篇,其破题曰:“良知者,廓于学者也。”按罗文毅中成化二年进士,当时士无异学,使果有此文,则良知之说始于彝正,不始于伯安矣。况前人作破亦无此体,以其为先朝名臣而借之耳。
pò tí yòng zhuāng zi wǔ jīng wú" zhēn" zì, shǐ jiàn yú lǎo zhuāng zhī shū. lǎo zǐ yuē:" qí zhōng yǒu jīng, qí jīng shén zhēn." zhuāng zi yú fù piān:" kǒng zǐ qiǎo rán yuē:' gǎn wèn hé wèi zhēn?' kè yuē:' zhēn zhě, jīng chéng zhī zhì yě.'" dà zōng shī piān yuē:" ér yǐ fǎn qí zhēn, ér wǒ yóu wéi rén yī." liè zǐ yuē:" jīng shén lí xíng, gè guī qí zhēn, gù wèi zhī guǐ. guǐ, guī yě. guī qí zhēn zhái." hàn shū yáng wáng sūn chuán yuē:" sǐ zhě, zhōng shēng zhī huà, ér wù zhī guī zhě yě. guī zhě dé zhì, huà zhě dé biàn, shì wù gè fǎn qí zhēn yě." shuō wén yuē:" zhēn, xiān rén biàn xíng dēng tiān yě." xú shì xì chuán yuē:" zhēn zhě, xiān yě, huà yě. cóng bǐ, bǐ jí huà yě. fǎn rén wéi wáng, cóng mù cóng bǐ, rù qí suǒ chéng yě." yǐ shēng wèi jì, yǐ sǐ wèi guī, yú shì yǒu zhēn rén zhēn jūn zhēn zǎi zhī míng. qín shǐ huáng yuē:" wú mù zhēn rén." zì wèi" zhēn rén", bù chēng" zhèn". wèi tài wǔ gǎi yuán tài píng zhēn jūn, ér táng xuán zōng zhào yǐ sì zǐ zhī shū wèi zhī" zhēn jīng", jiē běn hū cǐ yě. hòu shì xiàng chuán, nǎi suì yǔ jiǎ wèi duì. lǐ sī shàng qín wáng shū:" fū jī wèng kòu fǒu, dàn zhēng bó bì, ér gē hū wū wū kuài ěr mù zhě, zhēn qín zhī shēng yě." hán xìn qǐng wèi jiǎ wáng, gāo dì yuē:" dà zhàng fū dìng zhū hóu, jí wéi zhēn wáng ěr, hé yǐ jiǎ wèi!" yòu gèng dōng yuán yuē" zhēn dìng". dòu róng shàng guāng wǔ shū yuē:" qǐ kě bèi zhēn jiù zhī zhǔ, shì jiān wěi zhī rén." ér yǔ lǎo zhuāng zhī yán zhēn yì wēi yì qí zhǐ yǐ. sòng huì" xuán", yǐ" zhēn" dài zhī, gù miào hào yuē zhēn zōng. xuán wǔ qī sù gǎi wéi" zhēn wǔ", xuán míng gǎi wéi" zhēn míng", xuán kuà gǎi wéi" zhēn xiāo". chóng wén zǒng mù wèi tài xuán jīng wèi" tài zhēn", zé yóu wèi lí qí běn yě. lóng qìng èr nián huì shì, wéi zhǔ kǎo zhě yàn wǔ jīng ér xǐ lǎo zhuāng, chù jiù wén ér chóng xīn xué, shǒu tí lún yǔ" zǐ yuē yóu hǎi rǔ zhī zhī hū" yī jié, qí chéng wén pò yún:" shèng rén jiào xián zhě yǐ zhēn zhī, zài bù mèi qí xīn ér yǐ." zhuāng zi dà zōng shī piān:" qiě yǒu zhēn rén ér hòu yǒu zhēn zhī." liè zǐ zhòng ní piān:" wú lè wú zhī, shì zhēn lè zhēn zhī." shǐ míng yǐ zhuāng zi zhī yán rén zhī wén zì. zì cǐ wǔ shí nián jiān, jǔ yè suǒ yòng, wú fēi shì lǎo zhī shū, huì xīng sǎo běi dǒu wén chāng, ér yù hé zhī shuǐ biàn wéi chì xuè yǐ, chóng zhēn shí, shǐ shēn jiù rì zhī jìn, ér shì dài fū jiē yòu dú shí wén, xí rǎn yǐ jiǔ, bù jīng zhī zì, yáo bǐ zhé lái, zhèng rú kāng kūn lún suǒ shòu lín shè nǚ wū zhī xié shēng, fēi shí nián bù jìn yuè qì, wèi kě dé ér jué yě. suī rán, yǐ zhōu yuán gōng dào xué zhī zōng, ér qí wèi shū, yóu yǒu suǒ wèi" wú jí zhī zhēn" zhě, wú yòu hé zé hū jīn zhī rén zāi.
○破题用庄子《五经》无“真”字,始见于老庄之书。《老子》曰:“其中有精,其精甚真。”《庄子·渔父篇》:“孔子愀然曰:‘敢问何谓真?’客曰:‘真者,精诚之至也。’”《大宗师篇》曰:“而已反其真,而我犹为人猗。”《列子》曰:“精神离形,各归其真,故谓之鬼。鬼,归也。归其真宅。”《汉书·杨王孙传》曰:“死者,终生之化,而物之归者也。归者得至,化者得变,是物各反其真也。”《说文》曰:“真,仙人变形登天也。”徐氏系传曰:“真者,仙也,化也。从匕,匕即化也。反人为亡,从目从匕,入其所乘也。”以生为寄,以死为归,于是有真人、真君、真宰之名。秦始皇曰:“吾慕真人。”自谓“真人”,不称“朕”。魏太武改元太平真君,而唐玄宗诏以四子之书谓之“真经”,皆本乎此也。後世相传,乃遂与假为对。李斯《上秦王书》:“夫击瓮叩缶,弹筝搏髀,而歌呼呜呜快耳目者,真秦之声也。”韩信请为假王,高帝曰:“大丈夫定诸侯,即为真王耳,何以假为!”又更东垣曰“真定”。窦融《上光武书》曰:“岂可背真旧之主,事奸伪之人。”而与老、庄之言真亦微异其指矣。宋讳“玄”,以“真”代之,故庙号曰真宗。玄武七宿改为“真武”,玄冥改为“真冥”,玄挎改为“真枵”。《崇文总目》谓《太玄经》为“太真”,则犹未离其本也。隆庆二年会试,为主考者厌《五经》而喜老庄,黜旧闻而崇新学,首题《论语》“子曰由海汝知之乎”一节,其程文破云:“圣人教贤者以真知,在不昧其心而已。”《庄子·大宗师篇》:“且有真人而後有真知。”《列子·仲尼篇》:“无乐无知,是真乐真知。”始明以《庄子》之言人之文字。自此五十年间,举业所用,无非释、老之书,彗星扫北斗、文昌,而御河之水变为赤血矣,崇侦时,始申旧日之禁,而士大夫皆幼读时文,习染已久,不经之字,摇笔辄来,正如康昆仑所受邻舍女巫之邪声,非十年不近乐器,未可得而绝也。虽然,以周元公道学之宗,而其为书,犹有所谓“无极之真”者,吾又何责乎今之人哉。
mèng zǐ yán:" suǒ bù lǜ ér zhī zhě, qí liáng zhī yě." xià wén míng zhǐ shì ài qīn jìng zhǎng. ruò fú yīn yán yǐ jiào jìng, yīn qīn yǐ jiào ài, zé bì dài xué ér zhī zhī zhě yǐ. jīn zhī xué zhě míng yòng mèng zǐ zhī liáng zhī, àn yòng zhuāng zi zhī zhēn zhī.
《孟子》言:“所不虑而知者,其良知也。”下文明指是爱亲敬长。若夫因严以教敬,因亲以教爱,则必待学而知之者矣。今之学者明用《孟子》之良知,暗用《庄子》之真知。
kē chǎng jìn yuē wàn lì sān shí nián sān yuè, lǐ bù shàng shū féng qí shàng yán:" qǐng zhě huáng shàng nà dōu jǐ shì zhōng zhāng wèn dá zhī yán, zhèng lǐ zhì huò shì wū mín zhī zuì, jǐn fén qí suǒ zhù shū, qí chóng zhèng bì xié, shén shèng jǔ yě. chén qiè wéi guó jiā yǐ jīng shù qǔ shì, zì wǔ jīng sì shū èr shí yī shǐ tōng jiàn xìng lǐ zhū shū ér wài, bù liè yú xué guān, ér jīng shū chuán zhù yòu yǐ sòng rú suǒ dìng zhě wéi zhǔn. cǐ jí gǔ rén bà chù bǎi jiā, dú zūn kǒng shì zhī zhǐ. zì rén wén xiàng shèng, shì xí jìn chún, shǐ ér yàn bó píng cháng, shāo qū xiān mí xiān mí bù yǐ, jiàn wù xīn qí xīn qí bù yǐ, jiàn qū guǐ pì. shǐ yóu fù zhū zǐ yǐ lì zhì, jīn qiě zūn èr shì yǐ cāo gē. bèi qì kǒng mèng, fēi huǐ chéng zhū, wéi nán huá xī zhú zhī yǔ shì zōng shì jìng. yǐ shí wèi kōng, yǐ kōng wèi shí. yǐ míng jiào wèi zhì gù yǐ jì gāng wèi zhuì yóu. yǐ fàng yán gāo lùn wèi shén qí, yǐ dàng yì guī jǔ sǎo shì fēi lián chǐ wèi guǎng dà. qǔ fó shū yán xīn yán xìng lüè xiāng jìn zhě cuàn rù shèng yán, qǔ shèng jīng yǒu kòng zì wú zì zhě qiáng tóng yú chán jiào. yǔ dào jì wèi chōng bó, lùn wén yòu bù chéng zhāng. shì dào kuì yú kuáng lán, jīng xué jǐ wèi zhēn mǎng. chén qǐng fāng jiān yī qiè xīn shuō qū yì, lìng dì fāng guān zá shāo zhī. shēng yuán yǒu yǐn yòng fó shū yī jù zhě, lǐn shēng tíng lǐn yī yuè, zēng fù bù xǔ bāng bǔ, sān jù yǐ shàng jiàng chù. zhōng shì mò juǎn yǐn yòng fó shū yī jù zhě, lēi tíng yī kē, bù xǔ huì shì, duō zhě chù gé. fú qǐ tiān yǔ shēn chì, duàn zài bì xíng. zì gǔ yǒu xiān fó zhī shì, duì xué bì bù míng, shì yùn bì bù mài. jí néng shí yì qí jí, yì yǔ guó jiā wú yì, hé kuàng xí hāi tuò zhī yú, yǐ zì gài qí míng lì zhī jī zhě hū? fū dào shù zhī fēn jiǔ yǐ. zì xī jìn yǐ lái, yú wú dào zhī wài bié wèi èr shì zì nán sòng yǐ lái, yú wú dào zhī zhōng zì fēn liǎng qí yòu qí hòu zé qǔ shì shì zhī jīng yùn, ér yīn fù yú wú dào zhī nèi yòu qí hòu zé shì shì zhī míng fǎ, ér xiǎn chū yú wú dào zhī wài. fēi shèng zhǔ zhí zhōng jiàn jí, qún gōng yī dé tóng fēng, shì yùn zhī liú wèi zhī suǒ jiè." shàng yuē:" zǔ zōng wéi shì lì jiào, zūn shàng kǒng zǐ. míng jīng shì fēi, dàng qì xíng jiǎn, fù ān dé jié yì zhōng xiào zhī shì wèi cháo tíng yòng? lǎn qīng děng zòu, shēn yú shì jiào yǒu bì, kě kāi liè tiáo kuǎn zòu lái. xiān fó yuán shì yì shù, yí zài shān lín dú xiū, yǒu hào shàng zhě rèn qí jiě guān zì biàn." cǐ shāo wéi lí zhèng, rán ér jiù rǎn jì shēn, bù néng jǐn dí yòu zài wèi zhī rén duō yǐ hù jiè shì zǐ kē míng wéi yīn dé, yì bù shèn zhāi fā yě. zhì yú wèi nián, guǐ pì mí shén.
○科场禁约万历三十年三月,礼部尚书冯琦上言:“顷者皇上纳都给事中张问达之言,正李贽惑世诬民之罪,尽焚其所著书,其崇正辟邪,甚盛举也。臣窃惟国家以经术取士,自《五经》、《四书》、《二十一史》、《通鉴》、性理诸书而外,不列于学官,而经书传注又以宋儒所订者为准。此即古人罢黜百家,独尊孔氏之旨。自人文向盛,士习浸淳,始而厌薄平常,稍趋纤靡;纤靡不已,渐骛新奇;新奇不已,渐趋诡僻。始犹附诸子以立帜,今且尊二氏以操戈。背弃孔、孟,非毁程、朱,惟《南华》、西竺之语是宗是竞。以实为空,以空为实。以名教为桎梏以纪纲为赘疣。以放言高论为神奇,以荡轶规矩、扫是非廉耻为广大。取佛书言心言性略相近者窜入圣言,取圣经有空字无字者强同于禅教。语道既为舂驳,论文又不成章。世道溃于狂澜,经学几为榛莽。臣请坊间一切新说曲议,令地方官杂烧之。生员有引用佛书一句者,廪生停廪一月,增附不许帮补,三句以上降黜。中式墨卷引用佛书一句者,勒停一科,不许会试,多者黜革。伏乞天语申饬,断在必行。自古有仙佛之世,对学必不明,世运必不劢。即能实诣其极,亦与国家无益,何况袭咳唾之余,以自盖其名利之迹者乎?夫道术之分久矣。自西晋以来,于吾道之外别为二氏;自南宋以来,于吾道之中自分两岐;又其後则取释氏之精蕴,而阴附于吾道之内;又其後则释氏之名法,而显出于吾道之外。非圣主执中建极,群工一德同风,世运之流未知所届。”上曰:“祖宗维世立教,尊尚孔子。明经是非,荡弃行检,复安得节义忠孝之士为朝廷用?览卿等奏,深于世教有裨,可开列条款奏来。仙佛原是异术,宜在山林独修,有好尚者任其解官自便。”此稍为厘正,然而旧染既深,不能尽涤;又在位之人多以护借士子科名为阴德,亦不甚摘发也。至于未年,诡僻弥甚。
xīn xué zhī xìng, rén jiē tǔ jū liù jīng, yīn ér bù dú chuán zhù, chóng zhèng sān nián, zhè jiāng xiāng shì tí" yì yòng míng jùn mín yòng zhāng". shàng wén" suì yuè rì shí wú yì", chuán yuē:" bù shī qí shí yě." dì sān míng gōng guǎng shēng wén, wù yǐ wéi lì jiā" yī rì shí èr shí" zhī shí, ér qǔ guān běn jīng, kè wèi chéng wén. jiǔ nián, yìng tiān xiāng shì tí"' wáng qǐng dà zhī' zhì' wén wáng yī nù ér ān tiān xià zhī mín'", nèi yǒu" yǐ è zǔ jǔ", zhù yuē:"' jǔ', shī zuò' lǚ', zhòng yě." wèi mì rén qīn ruǎn cú gòng zhī zhòng yě. dì èr shí sān míng zhōu tiān yī wén, wù yǐ wéi chūn qiū jǔ rén" zhī jǔ, yì dé zhòng shì, bù kē bù wén mó kān. zhào lìng zhī bù xíng zhì cǐ.
新学之兴,人皆土苴《六经》,因而不读传注,崇帧三年,浙江乡试题“义用明俊民用章”。上文“岁月日时无易”,传曰:“不失其时也。”第三名龚广生文,误以为历家“一日十二时”之时,而取冠本经,刻为程文。九年,应天乡试题“‘王请大之’至‘文王一怒而安天下之民’”,内有“以遏祖莒”,注曰:“‘莒’,《诗》作‘旅’,众也。”谓密人侵阮、徂、共之众也。第二十三名周天一文,误以为《春秋》莒人”之莒,亦得中式,部科不闻磨勘。诏令之不行至此。
zhū zǐ wǎn nián dìng lùn sòng shǐ lù jiǔ yuān chuán:" chū, jiǔ yuān cháng yǔ zhū xī huì é hú, lùn biàn suǒ xué, duō bù hé. jí xī shǒu nán kāng, jiǔ yuān fǎng zhī. xī yǔ zhì bái lù dòng, jiǔ yuān wèi jiǎng' jūn zǐ xiǎo rén yù yì lì' yī zhāng, tīng zhě zhì yǒu qì xià, xī yǐ wéi qiè zhòng xué zhě yǐn wēi shēn gù zhī bìng. zhì yú wú jí ér dà jí zhī biàn, zé yí shū wǎng lái, lùn nàn bù zhì yān."
○朱子晚年定论《宋史·陆九渊传》:“初,九渊尝与朱熹会鹅湖,论辩所学,多不合。及熹守南康,九渊访之。熹与至白鹿洞,九渊为讲‘君子小人喻义利’一章,听者至有泣下,熹以为切中学者隐微深痼之病。至于无极而大极之辩,则贻书往来,论难不置焉。”
wáng wén chéng suǒ jí zhū zǐ wǎn nián dìng lùn, jīn zhī xué zhě duō xìn zhī, bù zhī dāng shí luó wén zhuāng yǐ cháng yǔ zhī shū ér biàn zhī yǐ. qí shū yuē:" xiáng zhū zǐ dìng lùn zhī biān, gài yǐ qí zhōng suì yǐ qián suǒ jiàn wèi zhēn, jí wǎn nián shǐ kè yǒu wù. nǎi yú qí lùn xué shū dú sān shù shí juǎn zhī nèi, zhāi cǐ sān shí yú tiáo, qí yì jiē zhǔ yú xiàng lǐ zhě, yǐ wéi dé yú jì wù zhī yú, ér duàn qí wèi dìng lùn. sī qí suǒ zé yí yì jīng yǐ, dì bù zhī suǒ wèi wǎn nián zhě, duàn yǐ hé nián wèi dìng? ǒu kǎo dé hé shū jīng shì zú yú chún xī yǐ wèi, shí zhū zǐ nián fāng sì shí yǒu liù. màn èr nián dīng yǒu, ér lùn mèng jí zhù huò wèn shǐ chéng. jīn yǒu qǔ yú dá hé shū zhě sì tòng, yǐ wéi wǎn nián dìng lùn zhì yú jí zhù huò wèn bā zé yǐ wéi zhōng nián wèi dìng zhī shuō. qiè kǒng kǎo zhī qiàn xiáng, ér lì lùn zhī tài guǒ yě. yòu suǒ qǔ dá huáng zhí qīng yī shū, jiàn běn zhǐ yún cǐ shì xiàng lái chà wù, bié wú' dìng běn' èr zì, jīn suǒ biān zēng cǐ èr zì, ér xù zhōng yòu biàn' dìng' zì wèi' jiù' zì, què wèi xiáng' běn' zì suǒ zhǐ. zhū zǐ yǒu dá lǚ dōng lái yī shū, cháng jí dìng běn zhī shuō, rán fēi zhǐ jí zhù huò wèn yě. fán cǐ, yú jiē bù néng wú yí, gù yóu wèi zú shēn lùn. qiè yǐ zhí shì tiān zī jué shì, ér rì xīn bù yǐ. xiàng lái huǎng ruò yǒu wù zhī hòu, zì yǐ wéi zhèng zhū wǔ jīng sì zǐ, pèi rán ruò jué jiāng hé ér fàng zhū hǎi yòu yǐ wéi jīng míng dí què, dòng rán wú fù kě yí. mǒu gù xìn qí fēi xū yǔ yě. rán yòu yǐ wéi dú yú zhū zǐ zhī shuō yǒu xiāng dǐ wù, kuí zhī yú lǐ, róng yǒu shì xié? tā shuō gù wèi gǎn qǐng, cháng dú zhū zǐ wén jí, qí dì sān shí èr juǎn jiē yǔ zhāng nán xuān dá wèn shū. nèi dì sì shū yì zì yǐ wéi:' qí yú shí tǐ shì yì jīng míng, yīn fù qǔ fán shèng xián zhī shū, yǐ jí jìn shì zhū lǎo xiān shēng zhī yí yǔ, dú ér yàn zhī, zé yòu wú yī bù hé.' gài píng rì suǒ yí ér wèi bái zhě, jīn jiē bù dài ān pái, wǎng wǎng zì jiàn sǎ luò chù, yǔ zhí shì zhī suǒ zì xù zhě wú yī yǔ bù xiāng sì yě, shū zhōng fā qí suǒ jiàn, bù wéi bù míng ér juǎn wèi yī shū, tí gāng zhèn lǐng, yóu wéi xiáng jìn. qiè yǐ wéi qiān shèng xiāng chuán zhī xīn xué, dài wú yǐ chū cǐ yǐ. bù zhī hé gù, dú bù wéi zhí shì suǒ qǔ? wú yì ǒu rán yě xié? ruò yǐ cǐ èr shū wéi rán, zé lùn mèng jí zhù xué yōng zhāng jù huò wèn bù róng bié yǒu yì bān dào lǐ rú qí yǐ wéi wèi hé, zé shì zhí shì jīng míng zhī jiàn, jué yǔ zhū zǐ yì yǐ! fán cǐ sān shí yú tiáo zhě, bù guò gū qǔ zhī yǐ zhèng chéng gāo lùn, ér suǒ wèi xiān dé wǒ xīn zhī suǒ tóng rán zhě, ān zhī bù yǒu háo lí zhī bù tóng zhě wèi suì yú qí jiān, yǐ chéng dǐ wǔ zhī dà xì zāi! yòu zhí shì yú zhū zǐ zhī hòu, tè tuī cǎo lú wú shì, yǐ wéi jiàn zhī yóu zhēn, ér qǔ qí yī shuō, yǐ fù sān shí yú tiáo zhī hòu. qiè yǐ cǎo lú wǎn nián suǒ jiàn duān dì yǔ fǒu, yǐ wèi yì zhī. gài wú rú zhāo zhāo zhī yún, shì shì yì měi yán zhī, háo lí zhī chà zhèng zài yú cǐ. jí cǎo lú suǒ jiàn guǒ yǒu hé yú wú zhī suǒ wèi zhāo zhāo zhě, ān zhī fēi qí sì shí nián jiān zuān yán wén yì zhī xiào, dài suǒ wèi zhēn jī lì jiǔ ér huò rán guàn tōng zhě yě. gài suī yǐ míng dào xiān shēng zhī gāo míng chún cuì, yòu zǎo huò qīn zhì yú lián xī, yǐ fā qí yín fēng nòng yuè zhī qù, yì bì fǎn qiú zhū liù jīng ér hòu dé zhī. dàn qí suǒ bǐng lín yú shēng zhī, wén yī yǐ zhī shí, yǔ tā rén jí lì yú zuān yán zhě bù tóng ěr, yòu ān dé yǐ qián rì zhī zuān yán wén yì wèi fēi, ér yǐ duò cǐ kē jiù wèi huǐ? fū dé yú wàng quán, dé tù wàng tí kě yě. jīn yú tù zhī huò, ér fǎn zhuī jiù quán tí, yǐ wéi duō shì, qí kě hū zāi? dōng chén jiàn zuò xué tōng biàn, qǔ zhū zǐ nián pǔ xíng zhuàng wén jí yǔ lèi jí yǔ lù shì xiōng dì wǎng lái shū zhá, zhú nián biān jí ér wèi zhī, biàn yuē:' zhū lù zǎo tóng wǎn yì zhī shí, èr jiā pǔ jí jù zài shén míng. jìn shì dōng shān zhào shui fāng duì jiāng yòu liù jūn zǐ cè nǎi yún' zhū zǐ dá xiàng píng fù shū yǒu qù duǎn jí zhǎng zhī yán', qǐ é hú zhī lùn zhì shì ér yǒu hé xié? shǐ qí hé bìng yú wǎn suì, zé qí wēi yán jīng yì bì yǒu qì yān, ér zi jìng zé jì wǎng yǐ, cǐ zhū lù zǎo yì wǎn tóng zhī shuō suǒ méng yá yě. chéng huáng dūn yīn zhī, nǎi zhe dào yī biān, fēn zhū, lù yì tóng wèi sān jié, shǐ yān rú bīng tàn zhī xiāng fǎn, zhōng yān zé yí xìn zhī xiāng bàn, zhōng yān ruò fǔ chē zhī xiāng yī. zhū lù zǎo yì wǎn tóng zhī shuō, yú shì hū chéng yǐ. wáng yáng míng yīn zhī, suì yǒu zhū zǐ wǎn nián dìng lùn zhī lù, zhuān qǔ zhū yú yì lùn yǔ xiàng shān hé zhě, yǔ dào yī biān fǔ chē zhī shuō zhèng xiāng chàng hè yǐ. fán cǐ jiē diān dǎo zǎo wǎn, yǐ mí féng lù xué, ér bù gù jiǎo wū zhū zǐ, kuáng wù hòu xué zhī shēn. gù jīn biān nián yǐ biàn, ér èr jiā zǎo wǎn zhī shí, jìn rú diān dǎo zhī bì, jǔ zhāo rán yǐ." yòu yuē:" zhū zǐ yǒu zhū zǐ zhī dìng lùn, xiàng shān yǒu xiàng shān zhī dìng lùn, bù kě qiáng tóng. zhuān wù xū jìng, wán yǎng jīng shén, cǐ xiàng shān zhī dìng lùn yě. zhǔ jìng hán yǎng, yǐ lì qí běn dú shū qióng lǐ, yǐ zhì qí zhī shēn tǐ lì xíng, yǐ jiàn qí shí, sān zhě jiāo xiū bìng jǐn, cǐ zhū zǐ zhī dìng lùn yě. nǎi huò zhuān yán hán yǎng, huò zhuān yán qióng lǐ, huò zhǐ yán lì xíng, zé zhū zǐ yīn rén zhī jiào yīn bìng zhī yào yě. jīn nǎi zhǐ zhuān yán hán yǎng zhě wèi dìng lùn, yǐ fù hé yú xiàng shān, qí wū zhū zǐ shén yǐ!" yòu yuē" zhào dōng shān suǒ yún, gài qiú zhū lù shēng qián wú kě tóng zhī shí, ér méi hòu nǎi yì liào qí hòu huì zhī bì tóng, běn yù ān pái zǎo yì wǎn tóng, nǎi zhì shuō chéng shēng yì sǐ tóng, kě xiào kě xiào!
王文成所辑《朱子晚年定论》,今之学者多信之,不知当时罗文庄已尝与之书而辩之矣。其书曰:“详《朱子定论》之编,盖以其中岁以前所见未真,及晚年始克有悟。乃于其论学书牍三数十卷之内,摘此三十余条,其意皆主于向里者,以为得于既悟之余,而断其为定论。斯其所择宜亦精矣,第不知所谓晚年者,断以何年为定?偶考得何叔京氏卒于淳熙乙未,时朱子年方四十有六。慢二年丁酉,而《论孟集注或问》始成。今有取于答何书者四通,以为晚年定论;至于《集注或问八则以为中年未定之说。窃恐考之欠详,而立论之太果也。又所取《答黄直卿》一书,监本止云此是向来差误,别无‘定本’二字,今所编增此二字,而序中又变‘定’字为‘旧’字,却未详‘本’字所指。朱子有《答吕东莱》一书,尝及定本之说,然非指《集注或问》也。凡此,愚皆不能无疑,顾犹未足深论。窃以执事天资绝世,而日新不已。向来恍若有悟之後,自以为证诸《五经》、《四子》,沛然若决江河而放诸海;又以为精明的确,洞然无复可疑。某固信其非虚语也。然又以为独于朱子之说有相抵悟,揆之于理,容有是邪?他说固未敢请,尝读《朱子文集》,其第三十二卷皆与张南轩答问书。内第四书亦自以为:‘其于实体似益精明,因复取凡圣贤之书,以及近世诸老先生之遗语,读而验之,则又无一不合。’盖平日所疑而未白者,今皆不待安排,往往自见洒落处,与执事之所自序者无一语不相似也,书中发其所见,不为不明;而卷未一书,提纲振领,尤为详尽。窃以为千圣相传之心学,殆无以出此矣。不知何故,独不为执事所取?无亦偶然也邪?若以此二书为然,则《论孟集注》、《学庸章句或问》不容别有一般道理;如其以为未合,则是执事精明之见,决与朱子异矣!凡此三十余条者,不过姑取之以证成高论,而所谓先得我心之所同然者,安知不有豪厘之不同者为祟于其间,以成抵牾之大隙哉!又执事于朱子之後,特推草庐吴氏,以为见之尤真,而取其一说,以附三十余条之後。窃以草庐晚年所见端的与否,以未易知。盖吾儒昭昭之云,释氏亦每言之,豪厘之差正在于此。即草庐所见果有合于吾之所谓昭昭者,安知非其四十年间钻研文义之效,殆所谓真积力久而豁然贯通者也。盖虽以明道先生之高明纯粹,又蚤获亲炙于濂溪,以发其吟风弄月之趣,亦必反求诸《六经》而後得之。但其所禀邻于生知,闻一以知十,与他人极力于钻研者不同耳,又安得以前日之钻研文义为非,而以堕此科臼为悔?夫得鱼忘筌,得兔忘蹄可也。矜鱼兔之获,而反追咎筌蹄,以为多事,其可乎哉?东陈建作《学通辩》,取朱子年谱、行状、文集、语类及与陆氏兄弟往来书札,逐年编辑而为之,辩曰:‘朱、陆早同晚异之实,二家谱集具载甚明。近世东山赵氵方《对江右六君子策》乃云‘朱子《答项平父书》有去短集长之言’,岂鹅湖之论至是而有合邪?使其合并于晚岁,则其微言精义必有契焉,而子静则既往矣,此朱、陆早异晚同之说所萌芽也。程篁墩因之,乃著《道一编》,分朱,陆异同为三节,始焉如冰炭之相反,中焉则疑信之相半,终焉若辅车之相依。朱、陆早异晚同之说,于是乎成矣。王阳明因之,遂有《朱子晚年定论》之录,专取朱于议论与象山合者,与《道一编》辅车之说正相唱和矣。凡此皆颠倒早晚,以弥缝陆学,而不顾矫诬朱子,诳误後学之深。故今编年以辩,而二家早晚之实,近儒颠倒之弊,举昭然矣。”又曰:“朱子有朱子之定论,象山有象山之定论,不可强同。专务虚静,完养精神,此象山之定论也。主敬涵养,以立其本;读书穷理,以致其知;身体力行,以践其实,三者交修并尽,此朱子之定论也。乃或专言涵养,或专言穷理,或止言力行,则朱子因人之教、因病之药也。今乃指专言涵养者为定论,以附合于象山,其诬朱子甚矣!”又曰“赵东山所云,盖求朱、陆生前无可同之实,而没後乃臆料其後会之必同,本欲安排早异晚同,乃至说成生异死同,可笑可笑!
rú cǐ qǐ bù shì suǒ yǐ zhāng zhū, lù píng shēng zhī wèi cháng tóng, shì zì zhāng qí qiān hé qī rén zhī bì? nài hé jìn shì xián xìn zhī, ér mò néng chá yě.
如此岂不适所以彰朱,陆平生之未尝同,适自彰其牵合欺人之弊?奈何近世咸信之,而莫能察也。
xī péi yán líng yǎn yǒu wéi wú, zhǐ wú wéi yǒu, yǐ qī rén zhǔ. lù gèn gōng wèi qí yú nòng cháo tíng, shèn yú zhào gāo zhǐ lù wéi mǎ. jīn huáng dūn bèi fēn míng yǎn yǒu wéi wú, zhǐ wú wéi yǒu, yǐ qī nòng hòu xué, qǐ fēi wú dào zhōng zhī yán líng zāi!" yòu yuē:" xī hán jiàng lǚ huì qīng dài wáng ān shí zhí zhèng, shí hào jiàng wèi chuán fǎ shā mén, huì qīng wèi hù fǎ shàn shén. yú wèi jìn rì jì lù xué ér xìng zhě, wáng yáng míng shì chuán fǎ shā mén, chéng huáng dūn zé hù fǎ shàn shén yě. wǎn píng sūn chéng zé wèi yáng míng suǒ biān, qí yì yù jiè zhū zǐ yǐ gōng zhū zǐ. qiě wú fū zǐ yǐ tiān zòng zhī shèng, bù yǐ shēng zhī zì jū, ér yuē hào gǔ mǐn qiú, yuē duō wén duō jiàn, yuē bó wén yuē lǐ, zhì lǎo shān shù bù xiū, yóu yù jiǎ nián xué yì. zhū zǐ yī shēng xiào fǎ kǒng zǐ, jìn xué bì zài zhì zhī, hán yǎng bì zài zhǔ jìng, dé xìng zài shì, wèn xué zài shì. rú miù yǐ zhū zǐ wèi zhī lí, wèi wǎn huǐ, zé shì wú fū zǐ suǒ wèi hào gǔ mǐn qiú, duō wén duō jiàn, bó wén yuē lǐ jiē zǎo nián zhī zhī lí, bì rú wú yán wú zhī wú néng wéi wǎn nián zì huǐ zhī dìng lùn yě. yǐ cǐ guān zhī, zé' wǎn nián dìng lùn' zhī kè, zhēn wèi yáng míng wǔ wén zhī shū yǐ. gài zì hóng zhì zhèng dé zhī jì, tiān xià zhī shì yàn cháng xǐ xīn, fēng qì zhī biàn yǐ yǒu suǒ zì lái, ér wén chéng yǐ jué shì zhī zī, chàng qí xīn shuō, gǔ dòng hǎi nèi. jiā jìng yǐ hòu, cóng wáng shì ér dǐ zhū zǐ zhě, shǐ jiē zhǒng yú rén jiān, ér wáng shàng shū fā cè wèi:' jīn zhī xué zhě ǒu yǒu suǒ kuī, zé yù jǐn fā xiān rú zhī shuō ér chū qí shàng bù xué zé jiè yī guàn zhī yán yǐ wén qí lòu wú xíng zé táo zhī xìng mìng zhī xiāng, yǐ pián rén bù kě jí.' cǐ sān yán zhě, jǐn dāng rì zhī qíng shì yǐ. gù wáng mén gāo dì wèi tài zhōu lóng xī èr rén. tài zhōu zhī xué yī chuán ér wèi yán shān nóng, zài chuán ér wèi luó jìn xī zhào dà zhōu. lóng xī zhī xué yī chuán ér wèi hé xīn yǐn, zài chuán ér wèi lǐ zhuō wú táo shí kuì. xī fàn wǔ zi lùn wáng bì hé yàn èr rén zhī zuì shēn yú jié zhòu, yǐ wéi yī shì zhī huàn qīng, lì dài zhī hài zhòng zì sàng zhī è xiǎo, mí zhòng zhī zuì dà. ér sū zǐ zhān wèi lǐ sī luàn tiān xià, zhì yú fén shū kēng rú, jiē chū yú qí shī xún qīng gāo tán yì lùn ér bù gù zhě yě. kùn zhī zhī jì xué zhī biān, gù jīn rì zhōng liú zhī dǐ zhù yǐ."
昔裴延龄掩有为无,指无为有,以欺人主。陆亘公谓其愚弄朝廷,甚于赵高指鹿为马。今篁墩辈分明掩有为无,指无为有,以欺弄後学,岂非吾道中之延龄哉!”又曰:“昔韩绛、吕惠卿代王安石执政,时号绛为传法沙门,惠卿为护法善神。愚谓近日继陆学而兴者,王阳明是传法沙门,程篁墩则护法善神也。宛平孙承泽谓阳明所编,其意欲借朱子以攻朱子。且吾夫子以天纵之圣,不以生知自居,而曰好古敏求,曰多闻多见,曰博文约礼,至老删述不休,犹欲假年学《易》。朱子一生效法孔子,进学必在致知,涵养必在主敬,德性在是,问学在是。如谬以朱子为支离,为晚悔,则是吾夫子所谓好古敏求,多闻多见,博文约礼皆早年之支离,必如无言、无知、无能为晚年自悔之定论也。以此观之,则‘晚年定论’之刻,真为阳明舞文之书矣。盖自弘治、正德之际,天下之士厌常喜新,风气之变已有所自来,而文成以绝世之资,倡其新说,鼓动海内。嘉靖以後,从王氏而诋朱子者,始接踵于人间,而王尚书发策谓:‘今之学者偶有所窥,则欲尽发先儒之说而出其上;不学则借一贯之言以文其陋;无行则逃之性命之乡,以便人不可诘。’此三言者,尽当日之情事矣。故王门高弟为泰州、龙溪二人。泰州之学一传而为颜山农,再传而为罗近溪、赵大洲。龙溪之学一传而为何心隐,再传而为李卓吾、陶石篑。昔范武子论王弼、何晏二人之罪深于桀纣,以为一世之患轻,历代之害重;自丧之恶小,迷众之罪大。而苏子瞻谓李斯乱天下,至于焚书坑儒,皆出于其师荀卿高谈异论而不顾者也。《困知之记》、《学之编》,固今日中流之砥柱矣。”
gū sū zhì yán yáo róng guó zhù shū yī juàn, míng yuē dào yú lù zhuān dǐ chéng zhū. shǎo shī wáng hòu, qí yǒu zhāng hóng wèi rén yuē:" shǎo shī yú wǒ hòu, jīn sǐ yǐ, wú yǐ bào zhī, dàn měi jiàn dào yú lù, zhé wèi fén qì." shǎo shī zhī cái bù xià yú wén chéng, ér bù néng xíng qí shuō zhě, shǎo shī dāng dào dé yī fēng sú tóng zhī rì, ér wén chéng zài shì shuāi dào wēi xié shuō yòu zuò zhī shí yě.
《姑苏志》言姚荣国著书一卷,名曰《道馀录》专诋程、朱。少师亡後,其友张洪谓人曰:“少师于我厚,今死矣,无以报之,但每见《道馀录》,辄为焚弃。”少师之才不下于文成,而不能行其说者,少师当道德一、风俗同之日,而文成在世衰道微、邪说又作之时也。
jiā jìng èr nián, huì shì fā cè, wèi zhū lù zhī lùn zhōng yǐ bù hé, ér jīn zhī xué zhě gù yù qiáng ér tóng zhī, qǐ lè bǐ zhī jìng biàn, ér yù yīn dǐ wú zhū zǐ zhī xué yǔ? jiū qí yòng xīn, qí yǔ hé dàn chén jiǎ bèi yì qǐ dà xiāng yuǎn yǔ? zhì bǐ zhī jiǎn cè, gōng sì dǐ zī, yǐ qiú shòu qí sī jiàn, lǐ guān jǔ zǔ zōng cháo gù shì, fán qí shū ér jìn chì zhī, dé wú bù kě hū! dāng rì zài cháo zhī chén yǒu néng chí cǐ lùn zhě, juān juān bù sāi, zhōng wèi jiāng hé, yǒu shì dào zhī zé zhě, kě wú lǚ shuāng jiān bīng zhī lǜ.
嘉靖二年,会试发策,谓朱、陆之论终以不合,而今之学者顾欲强而同之,岂乐彼之径便,而欲阴诋吾朱子之学与?究其用心,其与何澹、陈贾辈亦岂大相远与?至笔之简册,公肆诋訾,以求售其私见,礼官举祖宗朝故事,燔其书而禁斥之,得无不可乎!当日在朝之臣有能持此论者,涓涓不塞,终为江河,有世道之责者,可无履霜坚冰之虑。
yǐ yī rén ér yì tiān xià, qí liú fēng zhì yú bǎi yǒu yú nián zhī jiǔ zhě, gǔ yǒu zhī yǐ. wáng yí fǔ zhī qīng tán, wáng jiè fǔ zhī xīn shuō, qí zài yú jīn, zé wáng bó ān zhī liáng zhī shì yě. mèng zǐ yuē:" tiān xià zhī shēng jiǔ yǐ. yī zhì yī luàn." bō luàn shì fǎn zhī zhèng, qǐ bù zài yú hòu xián hū!
以一人而易天下,其流风至于百有馀年之久者,古有之矣。王夷甫之清谈,王介甫之新说,其在于今,则王伯安之良知是也。孟子曰:“天下之生久矣。一治一乱。”拨乱世反之正,岂不在于後贤乎!
lǐ zhì shén zōng shí lù:" wàn lì sān shí nián rùn èr yuè yǐ mǎo, lǐ kē jǐ shì zhōng zhāng wèn dá shū hé lǐ zhì:' zhuàng suì wèi guān, wǎn nián xuē fà, jìn yòu kè cáng shū fén shū zhuō wú dà dé děng shū, liú xíng hǎi nèi, huò luàn rén xīn. yǐ lǚ bù wéi lǐ yuán wèi zhì móu, yǐ lǐ sī wèi cái lì, yǐ féng dào wèi lì yǐn, yǐ zhuō wén jūn wéi shàn zé jiā ǒu, yǐ qín shǐ huáng wèi qiān gǔ yī dì, yǐ kǒng zǐ zhī shì fēi wéi bù zú jù, kuáng dàn bèi lì, bù kě bù huǐ. yóu kě hèn zhě, jì jū má chéng, sì xíng bù jiǎn, yǔ wú liáng bèi yóu ān yuàn, xié jì nǚ, bái zhòu tóng yù, gōu yǐn shì rén qī nǚ rù ān jiǎng fǎ, zhì yǒu xié qīn zhěn ér sù zhě, yī jìng rú kuáng. yòu zuò guān yīn wèn yī shū, suǒ wèi guān yīn zhě, jiē shì rén qī nǚ yě, hòu shēng xiǎo zi xǐ qí chāng kuáng fàng sì, xiāng shuài shān huò, zhì yú míng jié rén cái, qiáng lǒu rén fù, tóng yú qín shòu, ér bù zhī xù. ěr lái jìn shēn shì dài fū yì yǒu sòng zhòu niàn fó, fèng sēng mó bài. shǒu chí shù zhū, yǐ wéi lǜ jiè shì xuán miào xiàng, yǐ wéi guī yī. bù zhī zūn kǒng zǐ jiā fǎ, ér nì yì yú chán jiào shā mén zhě, wǎng wǎng chū yǐ. jìn wén zhì qiě yí zhì tōng zhōu, tōng zhōu jù dū xià sì shí lǐ tǎng yī rù dōu mén, zhāo zhì gǔ huò, yòu wèi má chéng zhī xù, wàng chì lǐ bù, xí xíng tōng zhōu dì fāng guān, jiāng lǐ zhì jiě fā yuán jí zhì zuì, réng xí xíng liǎng jī jí gè bù zhèng sī, jiāng zhì kān xíng zhū shū, bìng sōu jiǎn qí jiā wèi kè zhě, jǐn xíng shāo huǐ, wú lìng yí huò hòu shēng, shì dào xìng shèn!' dé zhǐ:' lǐ zhì gǎn chàng luàn dào, huò shì wū mín, biàn lìng chǎng wèi, wǔ chéng yán ná zhì zuì. qí shū jí yǐ kè wèi kè, lìng suǒ zài guān sī jǐn sōu shāo huǐ, bù xǔ cún liú. rú yǒu tú dǎng qū bì sī cáng, gāi kē dào jí gè yǒu sī fǎng zòu zhì zuì.' yǐ ér zhì dǎi zhì, jù zuì bù shí sǐ." yú àn, zì gǔ yǐ lái, xiǎo rén zhī wú jì dàn ér gǎn yú pàn shèng rén zhě, mò shèn yú lǐ zhì, rán suī fèng yán zhǐ, ér qí shū zhī xíng yú rén jiān zì ruò yě. tiān qǐ wǔ nián jiǔ yuè, sì chuān dào yù shǐ wáng yǎ liàng shū fèng zhǐ" lǐ zhì zhū shū guài dàn bù jīng, mìng xún shì yá mén fén huǐ, bù xǔ fāng jiān fā mài, réng tōng xíng jìn zhǐ." ér shì dài fū duō xǐ qí shū, wǎng wǎng shōu cáng, zhì jīn wèi miè.
○李贽《神宗实录》:“万历三十年闰二月乙卯,礼科给事中张问达疏劾李贽:‘壮岁为官,晚年削发,近又刻《藏书》、《焚书》、《卓吾大德》等书,流行海内,惑乱人心。以吕不韦、李园为智谋,以李斯为才力,以冯道为吏隐,以卓文君为善择佳耦,以秦始皇为千古一帝,以孔子之是非为不足据,狂诞悖戾,不可不毁。尤可恨者,寄居麻城,肆行不简,与无良辈游庵院,挟妓女,白昼同浴,勾引士人妻女入庵讲法,至有携衾枕而宿者,一境如狂。又作《观音问》一书,所谓观音者,皆士人妻女也,後生小子喜其猖狂放肆,相率煽惑,至于明劫人财,强搂人妇,同于禽兽,而不之恤。迩来缙绅士大夫亦有诵咒念佛,奉僧膜拜。手持数珠,以为律戒;室悬妙像,以为皈依。不知遵孔子家法,而溺意于禅教沙门者,往往出矣。近闻贽且移至通州,通州距都下四十里、倘一入都门,招致蛊惑,又为麻城之续,望敕礼部,檄行通州地方官,将李贽解发原籍治罪,仍檄行两畿及各布政司,将贽刊行诸书,并搜简其家未刻者,尽行烧毁,无令贻祸後生,世道幸甚!’得旨:‘李贽敢倡乱道,惑世诬民,便令厂卫,五城严拿治罪。其书籍已刻未刻,令所在官司尽搜烧毁,不许存留。如有徒党曲庇私藏,该科道及各有司访奏治罪。’已而贽逮至,惧罪不食死。”愚按,自古以来,小人之无忌惮而敢于叛圣人者,莫甚于李贽,然虽奉严旨,而其书之行于人间自若也。天启五年九月,四川道御史王雅量疏奉旨“李贽诸书怪诞不经,命巡视衙门焚毁,不许坊间发卖,仍通行禁止。”而士大夫多喜其书,往往收藏,至今未灭。
zhōng xīng zhōng xīng zì bó jìng, jǐng líng rén, wàn lì gēng xū jìn shì. tiān qǐ chū, rèn fú jiàn tí xué fù shǐ, dà tōng guān jié. dīng fù yōu qù zhí, shàng xié jī qiè yóu wǔ yí shān, ér hòu jí lù. xún fǔ nán jū yì shū hé yǒu yún:" bǎi dù yú xián, wǔ jīng sǎo dì. huā zi jīn wèi qián shù, táo lǐ kān xiū dēng zǎng kuài yú gāo bǐ, mén qiáng chéng shì, gōng rán qì míng jiào ér bù gù, shèn zhì chéng qīn huì ér yě yóu. yí wèi bìng kuáng sàng xīn, jù zhǐ wén rén wú xíng!" zuò shì shěn fèi yú jiā. nǎi xuǎn lì dài zhī shī míng yuē shī guī, qí shū shèng xíng yú shì. yǐ ér píng zuǒ zhuàn, píng shǐ jì, píng máo shī, hǎo xíng xiǎo huì, zì lì xīn shuō, tiān xià zhī shì mí rán cóng zhī. ér lùn zhě suì wàng qí bù xiào tān wū zhī zuì, qiě liè zhī wéi wén rén yǐ.
○钟惺钟惺字伯敬,景陵人,万历庚戌进士。天启初,任福建提学副使,大通关节。丁父忧去职,尚挟姬妾游武夷山,而後即路。巡抚南居益疏劾有云:“百度逾闲,《五经》扫地。化子衿为钱树,桃李堪羞;登驵侩于皋比,门墙成市,公然弃名教而不顾,甚至承亲讳而冶游。疑为病狂丧心,讵止文人无行!”坐是沈废于家。乃选历代之诗名曰《诗归》,其书盛行于世。已而评《左传》,评《史记》,评《毛诗》,好行小慧,自立新说,天下之士靡然从之。而论者遂忘其不孝贪污之罪,且列之为文人矣。
yú wén mǐn rén yán, xué chén zhī yù zhū shēng zì bó jìng shǐ. dāng shí zhī xué chén, qí yú bó jìng gù dāng rú chá sì zhī lù hóng jiàn, fèng wèi lì shì zhī shén, yòu hé guài dú qí suǒ xuǎn zhī shī. yǐ wéi fēng sāo zài zuò zhě yé? qí zuì suī bù jí lǐ zhì, rán yì bài huài tiān xià zhī yī rén.
余闻闽人言,学臣之鬻诸生自伯敬始。当时之学臣,其于伯敬固当如茶肆之陆鸿渐,奉为利市之神,又何怪读其所选之诗。以为《风》、《骚》再作者耶?其罪虽不及李贽,然亦败坏天下之一人。
jǔ yè zhì yú chāo fó shū, jiǎng xué zhì yú huì nán nǚ, kǎo shì zhì yú yù shēng yuán, cǐ jiē yī dài zhī dà biàn, bù zài wáng mǎng ān lù shān liú yù zhī xià, gù shū qí shì yú wǔ jīng zhū shū zhī hòu. wū hū!" sì wéi bù zhāng, guó nǎi miè wáng!" guǎn zǐ yǐ xiān yán zhī yǐ.
举业至于抄佛书,讲学至于会男女,考试至于鬻生员,此皆一代之大变,不在王莽、安禄山、刘豫之下,故书其事于《五经》诸书之後。呜呼!“四维不张,国乃灭亡!”《管子》已先言之矣。
qiè shū hàn rén hǎo yǐ zì zuò zhī shū ér tuō wèi gǔ rén, zhāng bà bǎi èr shàng shū wèi hóng shī xù zhī lèi shì yě. jìn yǐ xià rén zé yǒu yǐ tā rén zhī shū ér qiè wèi jǐ zuò, guō xiàng zhuāng zi zhù hé fǎ shèng jìn zhōng xīng shū zhī lèi shì yě. ruò yǒu míng yī dài zhī rén, qí suǒ zhù shū wú fēi qiè dào ér yǐ.
○窃书汉人好以自作之书而托为古人,张霸《百二尚书》、卫宏《诗序》之类是也。晋以下人则有以他人之书而窃为己作,郭象《庄子注》、何法盛《晋中兴书》之类是也。若有明一代之人,其所著书无非窃盗而已。
shì shuō yuē:" chū zhù zhuāng zi zhě shù shí jiā, mò néng jiū qí zhǐ yào. xiàng xiù yú jiù zhù wài wèi jiě yì, miào xī qí zhì, dà chàng xuán fēng. wéi qiū shuǐ zhì lè èr piān wèi jìng, ér xiù zú. xiù zi yòu, yì suì líng luò, rán yóu yǒu bié běn. guō xiàng zhě, wéi rén báo xíng, yǒu juàn cái. jiàn xiù yì bù chuán yú shì, suì qiè yǐ wéi jǐ zhù. nǎi zì zhù qiū shuǐ zhì lè èr piān, yòu yì mǎ tí yī piān, qí yú zhòng piān huò dìng diǎn wén jù ér yǐ, hòu xiù yì bié běn chū, gù jīn yǒu xiàng guō èr zhuāng, qí yì yī yě." jīn dài zhī rén dàn yǒu báo xíng ér wú juàn cái, bù néng tōng zuò zhě zhī yì, qí dào qiè suǒ chéng zhī shū, bì bù rú yuán běn, míng wéi dùn zéi hé cí! jiù táng shū:" yáo bān cháng yǐ qí zēng zǔ chá suǒ zhuàn hàn shū xùn cuàn duō wèi hòu zhī zhù hàn shū zhě yǐn mò míng zì, jiāng wèi jǐ shuō, bān nǎi zhuàn hàn shū shào xùn sì shí juǎn, yǐ fā míng jiù yì, xíng yú dài." wú dú yǒu míng hóng zhì yǐ hòu jīng jiě zhī shū, jiē yǐn mò gǔ rén míng zì, jiāng wèi jǐ shuō zhě yě.
《世说》曰:“初注《庄子》者数十家,莫能究其旨要。向秀于旧注外为解义,妙析奇致,大畅玄风。唯《秋水》、《至乐》二篇未竟,而秀卒。秀子幼,义遂零落,然犹有别本。郭象者,为人薄行,有隽才。见秀义不传于世,遂窃以为己注。乃自注《秋水》、《至乐》二篇,又易《马蹄》一篇,其馀众篇或定点文句而已,後秀义别本出,故今有向、郭二《庄》,其义一也。”今代之人但有薄行而无隽才,不能通作者之意,其盗窃所成之书,必不如元本,名为钝贼何辞!《旧唐书》:“姚班尝以其曾祖察所撰《汉书训篡》多为後之注《汉书》者隐没名字,将为己说,班乃撰《汉书绍训》四十卷,以发明旧义,行于代。”吾读有明宏治以後经解之书,皆隐没古人名字,将为己说者也。
kān shū fán kān shū bì yòng néng dú shū zhī rén. ǒu jiàn jiāo shì yì lín jiù kè, yǒu yuē" huán xù yǐ chú", nǎi" huán dǔ" zhī wù. zhù yún:" xù yí dàng zuò''.""' jǐng yīn shuǐ kān", nǎi" mù kān" zhī wù, zhù yún:" kān yí dàng zuò' lì'." shī zhī yuǎn yǐ. xìng qí chū yú qián rén, suī bù dú shū ér yóu zūn shǒu běn wén, bù gǎn zhé gǎi. gǒu rú jìn shì zhī rén, jù yì gǎi zhī, zé wén yì huì, yì yì chuǎn, ér chuán zhī hòu rì suī yǒu shàn dú zhě, yì máng rán wú kě xún qiú yǐ. rán zé jīn zhī fāng kè bù zé qí rén, ér wěi zhī chóu kān, qǐ bù wéi dà hài hū! liáng jiǎn wén dì cháng ān dào shī:" jīn chuí dǐ cháng lè, fù dào xiàng yí chūn." shì yòng hàn shū jiǎ shān chuán:" yǐn yǐ jīn chuí, shù yǐ qīng sōng, wèi chí dào zhī lì zhì yú cǐ." sān fǔ jué lù:" cháng ān shí èr mén, sān tú dòng kāi, yǐn yǐ jīn chuí, zhōu yǐ lín mù, zuǒ chū yòu rén, wèi wǎng lái zhī jìng." jīn wù zuò" jīn chuí", ér yòu gǎi wéi" chuí lún". táng yán cháo yǐn sòng jīn chéng gōng zhǔ shì xī zhe shī:" hái jiāng guì gōng zhǔ, jià yǔ rén rǔ tán wáng." shì yòng jìn shū zài jì:" hé xī wáng tū fā rén rǔ tán". jīn wù zuò" nòu tán", ér yòu gǎi wéi" rù zhān", bǐ yú" jīn gēn chē" zhī gǎi" jīn yín", ér yòu shén yān zhě yǐ.
○勘书凡勘书必用能读书之人。偶见《焦氏易林》旧刻,有曰“环绪倚鉏”,乃“环堵”之误。注云:“绪疑当作‘’。”“‘井堙水刊”,乃“木刊”之误,注云:“刊疑当作‘利’。”失之远矣。幸其出于前人,虽不读书而犹遵守本文,不敢辄改。苟如近世之人,据臆改之,则文益晦,义益舛,而传之後日虽有善读者,亦茫然无可寻求矣。然则今之坊刻不择其人,而委之雠勘,岂不为大害乎!梁简文帝《长安道诗》:“金椎抵长乐,复道向宜春。”是用《汉书·贾山传》:“隐以金椎,树以青松,为驰道之丽至于此。”《三辅决录》:“长安十二门,三涂洞开,隐以金椎,周以林木,左出右人,为往来之径。”今误作“金槌”,而又改为“椎轮”。唐阎朝隐《送金城公主适西著诗》:“还将贵公主,嫁与亻辱檀王。”是用《晋书·载记》:“河西王秃发亻辱檀”。今误作“耨檀”,而又改为“褥毡”,比于“金根车”之改“金银”,而又甚焉者矣。
zhuāng zi:" yīng ér shēng, wú shí shī ér néng yán." yī běn zuò" suǒ shī". gài wèi jìn yǐ hòu, xiě shū duō yǒu zuò cǎo zhě, gù yǐ" suǒ" ér é" shí" yě.
《庄子》:“婴儿生,无石师而能言。”一本作“所师”。盖魏晋以後,写书多有作草者,故以“所”而讹“石”也。
gǎi shū dōng pō zhì lín yuē:" jìn shì rén qīng yǐ yì gǎi shū, bǐ qiǎn zhī rén hào wù duō tóng, gù cóng ér hé zhī zhě zhòng, suì shǐ gǔ shū rì jiù é chuǎn, shēn kě fèn jí. kǒng zǐ yuē:' wú yóu jí shǐ zhī quē wén yě.' zì yǔ shǎo shí, jiàn qián bèi jiē bù gǎn qīng gǎi shū, gù shǔ běn dà zì shū jiē shàn běn."
○改书《东坡志林》曰:“近世人轻以意改书,鄙浅之人好恶多同,故从而和之者众,遂使古书日就讹舛,深可忿疾。孔子曰:‘吾犹及史之阙文也。’自予少时,见前辈皆不敢轻改书,故蜀本大字书皆善本。”
hàn shū yì wén zhì yuē:" gǔ zhě shū bì tóng wén, bù zhī zé quē, wèn zhū gù lǎo. zhì yú shuāi shì, shì fēi wú zhèng, rén yòng qí sī. gù kǒng zǐ yuē:' wú yóu jí shǐ zhī quē wén yě, jīn wáng yǐ fū.' gài shāng qí jìn bù zhèng." shì zhī chuān záo zhī bì zì hàn yǐ rán, gù yǒu xíng lù gǎi lán tái qī shū, yǐ hé qí sī zhě yǐ. wàn lì jiān, rén duō hǎo gǎi cuàn gǔ shū, rén xīn zhī xié, fēng qì zhī biàn, zì cǐ ér shǐ. qiě rú luò bīn wáng wèi xú jìng yè tǎo wǔ shì xí, běn chū jiù táng shū. qí yuē:" wěi lín cháo wǔ shì" zhě, jìng yè qǐ bīng zài guāng zhái yuán nián jiǔ yuè, wǔ shì dàn lín cháo ér wèi gé mìng yě. jìn kè gǔ wén, gǎi zuò" wěi zhōu wǔ shì", bù chá xí zhōng suǒ yún" bāo cáng huò xīn, pí nì shén qì", nǎi shì wèi cuàn zhī shí, gù yǒu shì yán. qí shí fèi zhōng zōng wèi lú líng wáng, ér lì xiāng wáng wèi huáng dì, gù yuē" jūn zhī ài zǐ, yōu zhī yú bié gōng" yě. bù zhī qí rén, bù lùn qí shì, ér zhé gǎi qí wén, móu zhǒng liú chuán, zhì jīn wèi yǐ. yòu jìn rì shèng xíng shī guī yī shū, yóu wéi wàng dàn. wèi wén dì duǎn gē xíng:" cháng yín yǒng tàn, sī wǒ shèng kǎo." shèng kǎo wèi qí fù wǔ dì yě, gǎi wéi" shèng lǎo", píng zhī yuē:" shèng lǎo zì qí." jiù táng shū lǐ mì duì sù zōng yán:" tiān hòu yǒu sì zǐ, zhǎng yuē tài zǐ hóng, jiān guó ér rén míng xiào tì. tiān hòu fāng tú chēng zhì, nǎi jiū shā zhī, yǐ yōng wáng xián wèi tài zǐ. xián zì zhī bù miǎn, yǔ èr dì rì shì yú fù mǔ zhī cè, bù gǎn míng yán, nǎi zuò huáng tái guā cí, lìng yuè gōng gē zhī, jì tiān hòu wù ér āi mǐn. qí cí yuē:' zhòng guā huáng tái xià, guā shú zi lí lí. yī zhāi shǐ guā hǎo, zài zhāi shǐ guā xī. sān zhāi yóu shàng kě, sì zhāi bào màn guī.' ér tài zǐ xián zhōng wèi tiān hòu suǒ zhú, sǐ yú qián zhōng." qí yán sì zhāi zhě, yǐ kuàng sì zǐ yě, yǐ wéi fēi sì zhī suǒ néng jǐn, ér gǎi wéi" zhāi jué". cǐ jiē bù kǎo gǔ ér sì yì zhī shuō, qǐ fēi xiǎo rén ér wú jì dàn zhě zāi!
《汉书·艺文志》曰:“古者书必同文,不知则阙,问诸故老。至于衰世,是非无正,人用其私。故孔子曰:‘吾犹及史之阙文也,今亡矣夫。’盖伤其浸不正。”是知穿凿之弊自汉已然,故有行赂改兰台漆书,以合其私者矣。万历间,人多好改窜古书,人心之邪,风气之变,自此而始。且如骆宾王《为徐敬业讨武氏檄》,本出《旧唐书》。其曰:“伪临朝武氏”者,敬业起兵在光宅元年九月,武氏但临朝而未革命也。近刻古文,改作“伪周武氏”,不察檄中所云“包藏祸心,脾睨神器”,乃是未篡之时,故有是言。其时废中宗为庐陵王,而立相王为皇帝,故曰“君之爱子,幽之于别宫”也。不知其人,不论其世,而辄改其文,缪种流传,至今未已。又近日盛行《诗归》一书,尤为妄诞。魏文帝《短歌行》:“长吟永叹,思我圣考。”圣考谓其父武帝也,改为“圣老”,评之曰:“圣老字奇。”《旧唐书》李泌对肃宗言:“天後有四子,长曰太子宏,监国而仁明孝悌。天後方图称制,乃鸠杀之,以雍王贤为太子。贤自知不免,与二弟日侍于父母之侧,不敢明言,乃作《黄台瓜辞》,令乐工歌之,冀天後悟而哀愍。其辞曰:‘种瓜黄台下,瓜熟子离离。一摘使瓜好,再摘使瓜稀。三摘犹尚可,四摘抱蔓归。’而太子贤终为天後所逐,死于黔中。”其言四摘者,以况四子也,以为非四之所能尽,而改为“摘绝”。此皆不考古而肆臆之说,岂非小人而无忌惮者哉!
yì lín yì lín yí shì dōng hàn yǐ hòu rén zhuàn, ér tuō zhī jiāo yán shòu zhě, yán shòu zài zhāo xuān zhī shì.
○易林《易林》疑是东汉以後人撰,而托之焦延寿者,延寿在昭、宣之世。
qí shí zuǒ shì wèi lì xué guān, jīn yì lín yǐn zuǒ shì yǔ shén duō, yòu wǎng wǎng yòng hàn shū zhōng shì, rú yuē" péng lí jì dōng, qiān zhī shàng yōng", shì zài wǔ dì yuán dǐng yuán nián yuē" cháng chéng jì lì, sì yí bīn fú, jiāo hé jié hǎo, zhāo jūn shì fú", shì zài yuán dì jìng níng yuán nián yuē" huǒ rù jǐng kǒu, yáng máng shēng jué, fàn lì tiān mén, kuī jiàn tài wēi, dēng shàng yù chuáng", shì yòng lǐ xún chuán yǔ yuē" xīn zuò chū líng, yú xiàn nán dēng", shì yòng chéng dì qǐ chāng líng shì yòu yuē" liú jì fā nù, mìng miè zǐ yīng", yòu yuē"" dà shé dāng lù, shǐ jì wèi jù", zé yòu fēi hàn rén suǒ yí yán yě.
其时《左氏》未立学官,今《易林》引《左氏》语甚多,又往往用《汉书》中事,如曰“彭离济东,迁之上庸”,事在武帝元鼎元年;曰“长城既立,四夷宾服,交和结好,昭君是福”,事在元帝竟宁元年;曰“火入井口,阳芒生角,犯历天门,窥见太微,登上玉床”,似用《李寻传》语;曰“新作初陵,逾陷难登”,似用成帝起昌陵事;又曰“刘季发怒,命灭子婴”,又曰““大蛇当路,使季畏惧”,则又非汉人所宜言也。