wén xū yǒu yì yú tiān xià wén zhī bù kě jué yú tiān dì jiān zhě, yuē míng dào yě, jì zhèng shì yě, chá mín yǐn yě, lè dào rén zhī shàn yě. ruò cǐ zhě yǒu yì yú tiān xià, yǒu yì yú jiāng lái, duō yī piān, duō yī piān zhī yì yǐ. ruò fú guài lì luàn shén zhī shì, wú jī zhī yán, jiǎo xí zhī shuō, yú nìng zhī wén, ruò cǐ zhě, yǒu sǔn yú jǐ, wú yì yú rén, duō yī piān, duō yī piān zhī sǔn yǐ.
○文須有益於天下文之不可絕於天地間者,曰明道也,紀政事也,察民隱也,樂道人之善也。若此者有益於天下,有益於將來,多一篇,多一篇之益矣。若夫怪力亂神之事,無稽之言,剿襲之說,諛佞之文,若此者,有損於己,無益於人,多一篇,多一篇之損矣。
wén bù guì duō èr hàn wén rén suǒ zhe jué shǎo, shǐ yú qí chuán mò měi yún: suǒ zhe fán ruò gān piān. wéi dǒng zhòng shū zhì bǎi sān shí piān, ér qí yú bù guò wǔ liù shí piān, huò shí shù piān, huò sān sì piān. shǐ zhī lù qí shù, gài chēng zhī, fēi shǎo zhī yě. nǎi jīn rén zhù zuò zé yǐ duō wèi fù, fū duō zé bì bù néng gōng, jí gōng yì bì bù jiē yǒu yòng yú shì, qí bù chuán yí yǐ. xī jīng shàng cí fù, gù hàn shū yì wén zhì suǒ zài zhǐ shī fù èr jiā. qí zhū yǒu míng wén rén, lù jiǎ fù zhǐ sān piān, jiǎ yì fù zhǐ qī piān, méi chéng fù zhǐ jiǔ piān, sī mǎ xiàng rú fù zhǐ èr shí jiǔ piān, ér kuān fù zhǐ èr piān, sī mǎ qiān fù zhǐ bā piān, wáng bāo fù zhǐ shí liù piān, yáng xióng fù zhǐ shí èr piān, ér zuì duō zhě zé huái nán wáng fù bā shí èr piān, méi gāo fù bǎi èr shí piān. ér yú méi gāo chuán yún: gāo wèi wén jí, shòu zhào zhé chéng, gù suǒ fù zhě duō. sī mǎ xiàng rú shàn wèi wén ér chí, gù suǒ zuò shǎo ér shàn yú gāo. gāo fù cí zhōng zì yán wèi fù bù rú xiàng rú, qí wén wěi gǔ pí, qū suí qí shì, jiē dé qí yì, pō huī xiào, bù shèn xián mí, fán kě dú zhě bù èr shí piān, qí yóu xì bù kě dú zhě shàng shù shí piān. shì cí fù duō ér bù bì shàn yě. dōng hàn duō bēi lěi shū xù lùn nán zhī wén yòu qí shí chóng zhòng jīng shù, fù duō xùn gǔ. fán chuán zhōng lù qí piān shù zhě sì shí jiǔ rén, qí zhōng duō zhě rú cáo bāo yīng shào liú táo cài yōng xún shuǎng wáng yì gè bǎi yú piān, shǎo zhě lú zhí liù piān, huáng xiāng wǔ piān liú yú cuī liè cáo zhòng, cáo shuò gè sì piān, huán bīn sān piān, ér yú zhèng xuán chuán yún: xuán yī lùn yǔ zuò zhèng zhì bā piān, suǒ zhù zhū jīng bǎi yú wàn yán, tōng rén pō jī qí fán. shì jiě jīng duō ér bù bì shàn yě qín yán qún shuō yáo diǎn piān mù liǎng zì zhī shuō shí yú wàn yán, dàn shuō rì ruò jī gǔ sān wàn yán, cǐ yán zhī tuī jiā xùn suǒ wèi yè xià yàn yún bó shì mǎi lǘ, shū quàn sān zhǐ, wèi yǒu lǘ zì zhě yě.
○文不貴多二漢文人所著絕少,史於其傳末每云:所著凡若干篇。惟董仲舒至百三十篇,而其餘不過五六十篇,或十數篇,或三四篇。史之錄其數,蓋稱之,非少之也。乃今人著作則以多為富,夫多則必不能工,即工亦必不皆有用於世,其不傳宜矣。西京尚辭賦,故《漢書·藝文志》所載止詩、賦二家。其諸有名文人,陸賈賦止三篇,賈誼賦止七篇,枚乘賦止九篇,司馬相如賦止二十九篇,兒寬賦止二篇,司馬遷賦止八篇,王褒賦止十六篇,楊雄賦止十二篇,而最多者則淮南王賦八十二篇,枚皋賦百二十篇。而於《枚皋傳》云:「皋為文疾,受詔輒成,故所賦者多。司馬相如善為文而遲,故所作少而善於皋。皋賦辭中自言為賦不如相如,其文委〈骨皮〉,曲隨其事,皆得其意,頗詼笑,不甚閒靡,凡可讀者不二十篇,其尤戲不可讀者尚數十篇。」是辭賦多而不必善也。東漢多碑誄書序論難之文;又其時崇重經術,復多訓詁。凡傳中錄其篇數者四十九人,其中多者如曹褒、應劭、劉陶、蔡邕、荀爽、王逸各百餘篇,少者盧植六篇,黃香五篇、劉余、崔烈、曹眾,曹朔各四篇,桓彬三篇,而於《鄭玄傳》云:「玄依《論語》作《鄭志》八篇,所注諸經百餘萬言,通人頗譏其繁。」是解經多而不必善也秦延群說《堯典》篇目兩字之說十餘萬言,但說「日若稽古」三萬言,此顏之推《家訓》所謂鄴下諺雲「博士買驢,書券三紙,未有驢字」者也。
wén yǐ shǎo ér shèng, yǐ duō ér shuāi. yǐ èr hàn yán zhī, dōng dōu zhī wén duō yú xī jīng, ér wén shuāi yǐ. yǐ sān dài yán zhī, chūn qiū yǐ jiàng zhī wén duō yú liù jīng, ér wén shuāi yǐ. jì yuē: tiān xià wú dào, zé yán yǒu zhī yè.
文以少而盛,以多而衰。以二漢言之,東都之文多於西京,而文衰矣。以三代言之,春秋以降之文多於《六經》,而文衰矣。《記》曰:「天下無道,則言有枝葉。」
suí zhì zài gǔ rén wén jí, xī jīng wéi liú xiàng liù juǎn, yáng xióng liú xīn gè wǔ juǎn, wèi zhì duō yǐ, tā bù guò yī juàn èr juǎn. ér jiāng zuǒ liáng jiǎn wén dì zhì bā shí wǔ juǎn, yuán dì zhì wǔ shí èr juǎn, shěn yuē zhì yī bǎi yī juàn, suǒ wèi suī duō yì xī yǐ wèi?
《隋志》載古人文集,西京惟劉向六卷,楊雄、劉歆各五卷,為至多矣,他不過一卷、二卷。而江左梁簡文帝至八十五卷,元帝至五十二卷,沈約至一百一卷,所謂雖多亦奚以為?
zhe shū zhī nán zi shū zì yú xún zhī wài, rú lǎo zhuāng guǎn shāng shēn hán, jiē zì chéng yī jiā yán. zhì lǚ shì chūn qiū huái nán zǐ, zé bù néng zì chéng, gù qǔ zhū zi zhī yán huì ér wèi shū, cǐ zi shū zhī yī biàn yě, jīn rén shū jí yī yī jǐn chū qí shǒu, bì bù néng duō, dà dǐ rú lǚ lǎn huái nán zhī lèi ěr. qí bì gǔ rén zhī suǒ wèi jí jiù, hòu shì zhī suǒ bù kě wú, ér hòu wèi zhī, shù hū qí chuán yě yǔ? sòng rén shū rú sī mǎ wēn gōng zī zhì tōng jiàn mǎ guì yǔ wén xiàn tōng kǎo, jiē yǐ yī shēng jīng lì chéng zhī, suì wèi hòu shì bù kě wú zhī shū. ér qí zhōng xiǎo yǒu chuǎn lòu, shàng yì bù miǎn. ruò hòu rén zhī shū yù duō ér yù chuǎn lòu, yù sù ér yù bù chuán, suǒ yǐ rán zhě, qí shì chéng shū tài yì, ér jí yú qiú míng gù yě. yī chuān xiān shēng wǎn nián zuò yì chuán, chéng, mén rén qǐng shòu, xiān shēng yuē: gèng qí xué yǒu suǒ jìn. zi bù yún hū: wàng shēn zhī lǎo yě, bù zhī nián shù zhī bù zú yě, rén miǎn yān rì zī zī, bì ér hòu jǐ.
○著書之難子書自盂、荀之外,如老、莊、管、商、申、韓,皆自成一家言。至《呂氏春秋》、《淮南子》,則不能自成,故取諸子之言匯而為書,此子書之一變也,今人書集一一盡出其手,必不能多,大抵如《呂覽》、《淮南》之類耳。其必古人之所未及就,後世之所不可無,而後為之,庶乎其傳也與?宋人書如司馬溫公《資治通鑑》、馬貴與《文獻通考》,皆以一生精力成之,遂為後世不可無之書。而其中小有舛漏,尚亦不免。若後人之書愈多而愈舛漏,愈速而愈不傳,所以然者,其視成書太易,而急於求名故也。伊川先生晚年作《易傳》,成,門人請授,先生曰:「更俟學有所進。子不云乎:忘身之老也,不知年數之不足也,亻免焉日孳孳,斃而後己。」
zhí yán zhāng zi yǒu yún: mín wú tóng bāo. jīn rì zhī mín, wú yǔ dá ér zài shàng wèi zhě zhī suǒ gòng yě. jiù mín yǐ shì, cǐ dá ér zài shàng wèi zhě zhī zé yě jiù mín yǐ yán, cǐ yì qióng ér zài xià wèi zhě zhī zé yě.
○直言張子有云:「民吾同胞。今日之民,吾與達而在上位者之所共也。救民以事,此達而在上位者之責也;救民以言,此亦窮而在下位者之責也。」
tiān xià yǒu dào, zé shù rén bù yì. rán zé zhèng jiào fēng sú gǒu fēi jǐn shàn, jí xǔ shù rén zhī yì yǐ. gù pán gēng zhī gào yuē: wú huò gǎn fú xiǎo rén zhī yōu zhēn, ér guó yǒu dà yí, bo zhū shù mín zhī cóng nì. zi chǎn bù huǐ xiāng xiào, hàn wén zhǐ niǎn shòu yán, jiē yǐ cǐ yě. táng zhī zhōng shì, cǐ yì yóu cún. lǔ shān lìng yuán dé xiù qiǎn lè gōng shù rén lián mèi gē yú, xuán zōng wèi zhī gǎn dòng bái jū yì wèi wèi, zuò lè fǔ jí shī bǎi yú piān, guī fěng shí shì, liú wén jìn zhōng, xiàn zōng zhào rù hàn lín. yì jìn yú chén liè guó zhī fēng, tīng yú rén zhī sòng zhě yǐ. shī zhī wèi jiào, suī zhǔ yú wēn róu dūn hòu, rán yì yǒu zhí chì qí rén ér bù huì zhě. rú yuē hè hè shī yǐn, bù píng wèi hé rú yuē hè hè zōng zhōu, bāo sì miè zhī rú yuē huáng fù qīng shì, fān wéi sī tú, jiā bó jiā zǎi, zhòng yǔn shàn fū, jù zi nèi shǐ, jué wéi qù mǎ, yǔ wéi shī mín, yàn qī shān fāng chù rú yuē yī shuí yún cóng, wéi bào zhī yún, zé jiē zhí chì qí guān zú míng zì, gǔ rén bù yǐ wèi xián yě. chǔ cí lí sāo: yú yǐ lán wèi kě shì xī, qiāng wú shí ér róng zhǎng. wáng yì zhāng jù wèi: huái wáng shǎo dì sī mǎ zi lán. jiāo zhuān nìng yǐ màn xin yǎo xī. zhāng jù wèi: chǔ dài fū zi jiāo. hóng xìng zǔ bǔ zhù: gǔ jīn rén biǎo yǒu lìng yǐn zi jiāo. rú dù fǔ lì rén xíng: cì míng dà guó guó yǔ qín, shèn mò jìn qián chéng xiàng chēn. jìn yú shí yuè zhī jiāo shī rén zhī yì yǐ.
「天下有道,則庶人不議。」然則政教風俗苟非盡善,即許庶人之議矣。故《盤庚之誥》曰:「無或敢伏小人之攸箴,而國有大疑,卜諸庶民之從逆。」子產不毀鄉校,漢文止輦受言,皆以此也。唐之中世,此意猶存。魯山令元德秀遣樂工數人連袂歌於,玄宗為之感動;白居易為尉,作樂府及詩百餘篇,規諷時事,流聞禁中,憲宗召入翰林。亦近於陳列國之風,聽輿人之誦者矣。詩之為教,雖主於溫柔敦厚,然亦有直斥其人而不諱者。如曰「赫赫師尹,不平謂何」;如曰「赫赫宗周,褒姒滅之」;如曰「皇父卿士,番維司徒,家伯家宰,仲允膳夫,聚子內史,蹶維趣馬,禹維師民,艷妻煽方處」;如曰「伊誰雲從,維暴之雲」,則皆直斥其官族名字,古人不以為嫌也。《楚辭·離騷》:「余以蘭為可恃兮,羌無實而容長。」王逸章句謂:「懷王少弟司馬子蘭。」「椒專佞以慢忄舀兮。」章句謂:「楚大夫子椒。」洪興祖補註:「《古今人表》有令尹子椒。」如杜甫《麗人行》:「賜名大國虢與秦,慎莫近前丞相嗔。」近於《十月之交》詩人之義矣。
kǒng zhì běi shān yí wén míng chì zhōu róng, liú xiào biāo guǎng jué jiāo lùn yīn jī dào gài. yuán chǔ kè guī hún yuán zhōng yǒu shí shī zhī shū, hán tuì zhī fěng yáng chéng zuò zhēng chén zhī lùn. cǐ jiē gǔ rén fēng sú zhī hòu.
孔稚《北山移文》明斥周容,劉孝標《廣絕交論》陰譏到溉。袁楚客規魂元忠有十失之書,韓退之諷陽城作爭臣之論。此皆古人風俗之厚。
lì yán bù wèi yī shí tiān xià zhī shì, yǒu yán zài yī shí, ér qí xiào jiàn yú shù shí bǎi nián zhī hòu zhě. wèi zhì: sī mǎ lǎng yǒu fù jǐng tián zhī yì, wèi wǎng zhě yǐ mín gè yǒu lěi shì zhī yè, nán zhōng duó zhī. jīn chéng dà luàn zhī hòu, mín rén fēn sǎn, tǔ yè wú zhǔ, jiē wèi gōng tián, yí jí cǐ shí fù zhī. dāng shì wèi zhī xíng yě, jí tuò bá shì zhī yǒu zhōng yuán, lìng hù jué zhě xū zhái sāng yú jǐn wèi gōng tián, yǐ gěi shòu ér kǒu fēn, shì yè zhī zhì zì cǐ ér qǐ, qì yú suí táng shǒu zhī. wèi shū: wǔ dìng zhī chū, sī zhù làn è. qí wén xiāng wáng yì, chēng qián yī wén, zhòng wǔ zhū zhě, tīng rén shì yòng, tiān xià zhōu zhèn jùn xiàn zhī shì gè zhì èr chēng, xuán yú shì mén, ruò zhòng bù wǔ zhū, huò suī zhòng wǔ zhū ér zá qiān, bìng bù tīng yòng. dāng shì wèi zhī xíng yě. jí suí wén dì zhī yǒu tiān xià, gèng zhù xīn qián, wén rì wǔ zhū, zhòng rú qí wén. zhì yàng yú guān, bù rú yàng zhě méi guān xiāo huǐ zhī. ér kāi tōng yuán bǎo zhī shì zì cǐ ér zhǔn, zhì sòng shí yóu fǎng zhī.
立言不為一時天下之事,有言在一時,而其效見於數十百年之後者。《魏志》:「司馬朗有復井田之議,謂往者以民各有累世之業,難中奪之。今承大亂之後,民人分散,土業無主,皆為公田,宜及此時復之。」當世未之行也,及拓跋氏之有中原,令戶絕者墟宅桑榆盡為公田,以給授而口分,世業之制自此而起,迄於隋唐守之。《魏書》:「武定之初,私鑄濫惡。齊文襄王議,稱錢一文,重五銖者,聽人市用,天下州鎮郡縣之市各置二稱,懸於市門,若重不五銖,或雖重五銖而雜鉛,並不聽用。」當世未之行也。及隋文帝之有天下,更鑄新錢,文日「五銖」,重如其文。置樣於關,不如樣者沒官銷毀之。而開通元寶之式自此而准,至宋時猶仿之。
táng shū: lǐ shū míng wèi jiàn nán jié dù shǐ, shàng shū yán dào fú zhī bì, qǐng běn dào dìng sì wèi sān děng, guān wèi èr děng: shàng sì liú sēng èr shí yī, shàng guān dào shì shí sì, měi děng jiàng shā yǐ qī, jiē zé yǒu xíng zhě, yú hái wèi mín. dé zōng shàn zhī, yǐ wèi kě xíng zhī tiān xià. zhào xià shàng shū shěng yì, jǐ ér bà zhī. zhì wǔ zōng huì chāng wǔ nián, bìng shěng tiān xià sì guān, chì shàng dōu dōng dōu liǎng jiē gè liú èr sì, měi sì liú sēng sān shí rén. tiān xià jié dù guān chá shǐ zhì suǒ jí tóng huá shāng rǔ zhōu gè liú yī sì, fēn wèi sān děng: shàng děng liú sēng èr shí rén, zhōng děng liú shí rén, xià děng wǔ rén, fán huǐ sì sì qiān liù bǎi yú qū, guī sú sēng ní èr shí liù wàn wǔ bǎi rén, dà qín mù hù xiān sēng èr qiān yú rén. ér yǒu míng hóng wǔ zhōng yì shāo xíng qí fǎ. yuán shǐ: jīng shī shì dōng nán yùn liáng, jié mín lì yǐ háng bù cè. tài dìng zhōng, yú jí jiàn yán: jīng dōng shù qiān lǐ, běi jí liáo hǎi, nán bīn qīng qí, huán wěi zhī chǎng, hǎi cháo rì zhì, yū wèi wò rǎng, yòng zhè rén zhī fǎ, zhú dī hàn shuǐ wèi tián. tīng fù mín yù de guān zhě, hé qí zhòng ér shòu yǐ dì: néng yǐ wàn fū gēng zhě, shòu yǐ wàn fū zhī tián, wèi wàn fū zhǎng qiān fū bǎi fū yì rú zhī. sān nián shì qí chéng, yǐ dì zhī gāo xià dìng wèi zhēng é wǔ nián yǒu jī chù, mìng yǐ guān, jiù suǒ chǔ gěi yǐ lù shí nián pèi zhī fú yìn, dé yǐ chuán zi sūn, rú jūn guān zhī fǎ. rú cǐ, kě yǐ kuān dōng nán zhī yùn, yǐ shū mín lì, ér yóu shǒu zhī tú jiē yǒu suǒ guī, shì bù guǒ xíng. jí shùn dì zhì zhèng zhōng, hǎi yùn bù zhì, cóng chéng xiàng tuō tuō yán, nǎi lì fēn sī, nóng sī yú jiāng nán, zhào mù néng zhǒng shuǐ tián jí xiū zhú wéi yàn zhī rén gè yī qiān míng wèi nóng shī, suì nǎi dà rěn, zhì jīn shuǐ tián yí lì yóu yǒu cún zhě, ér qī jiāng jūn jì guāng fù xiū zhī jì zhèn, shì jiē lì yì zhī rén suǒ bù jí jiàn. ér qióng zé biàn, biàn zé tōng, tōng zé jiǔ, tiān xià zhī lǐ gù bù chū hū cǐ yě. kǒng zǐ yán xíng xià zhī shí, gù bù yǐ wàng zhī lǔ zhī dìng āi, zhōu zhī jǐng jìng yě, ér dú yǐ gào yán yuān. jí hàn wǔ dì tài chū zhī yuán, jǐ sān bǎi nián yǐ, ér suì xíng zhī. kǒng zǐ zhī gào yán yuān, gào hàn wǔ yě. mèng zǐ zhī yù yòng qí yě, yuē: yǐ qí wáng yóu fǎn shǒu yě, ruò xī zé bù kě yòng yě, ér gào wén gōng zhī yán yì wèi cháng biǎn yú qí, liáng, yuē: yǒu wáng zhě qǐ, bì lái qǔ fǎ. shì wèi wáng zhě shī yě. míng hū, tiān xià zhī shì, yǒu qí shí zhě, bù bì zāo qí shí ér dāng qí shí zhě, huò wú qí shí, rán zé kāi wù zhī gōng, lì yán zhī yòng, qí kě shǎo zāi.
《唐書》:「李叔明為劍南節度使,上疏言道佛之弊,請本道定寺為三等,觀為二等:上寺留僧二十一,上觀道士十四,每等降殺以七,皆擇有行者,餘還為民。德宗善之,以為可行之天下。詔下尚書省議,己而罷之。」至武宗會昌五年,並省天下寺觀,敕上都、東都兩街各留二寺,每寺留僧三十人。天下節度觀察使治所及同、華、商、汝州各留一寺,分為三等:上等留僧二十人,中等留十人,下等五人,凡毀寺四千六百餘區,歸俗僧尼二十六萬五百人,大秦穆護祆僧二千餘人。而有明洪武中亦稍行其法。《元史》:「「京師恃東南運糧,竭民力以航不測。泰定中,虞集建言:『京東數千里,北極遼海,南濱青、齊,萑葦之場,海潮日至,淤為沃壤,用浙人之法,築堤捍水為田。聽富民欲得官者,合其眾而授以地:能以萬夫耕者,授以萬夫之田,為萬夫長;千夫、百夫亦如之。三年視其成,以地之高下定為征額;五年有積畜,命以官,就所儲給以祿;十年佩之符印,得以傳子孫,如軍官之法。如此,可以寬東南之運,以紓民力,而游手之徒皆有所歸,』事不果行。」及順帝至正中,海運不至,從丞相脫脫言,乃立分司,農司於江南,召募能種水田及修築圍堰之人各一千名為農師,歲乃大稔,至今水田遺利猶有存者,而戚將軍繼光復修之薊鎮,是皆立議之人所不及見。而窮則變,變則通,通則久,天下之理固不出乎此也。孔子言行夏之時,固不以望之魯之定、哀,周之景、敬也,而獨以告顏淵。及漢武帝太初之元,幾三百年矣,而遂行之。孔子之告顏淵,告漢武也。孟子之欲用齊也,曰:「以齊王猶反手也,若膝則不可用也,」而告文公之言亦未嘗貶於齊,梁,曰:「有王者起,必來取法。」是為王者師也。鳴呼,天下之事,有其識者,不必遭其時;而當其時者,或無其識,然則開物之功,立言之用,其可少哉。
zhū zǐ zuò shī chuán, zhì yú qín huáng wū zhī piān, wèi qí chū tè chū yú róng dí zhī sú, ér wú míng wáng xián bó yǐ tǎo qí zuì, yú shì xí yǐ wèi cháng, zé suī yǐ mù gōng zhī xián, ér bù miǎn lùn qí shì zhě, yì tú mǐn sān liáng zhī bù xìng, ér tàn qín zhī shuāi. zhì yú wáng zhèng bù gāng, zhū hóu shàn mìng, shā rén bù jì, zhì yú rú cǐ, zé mò zhī qí wèi fēi yě. lì dài xiāng yán, zhì xiān cháo yīng miào shǐ gé qiān gǔ zhī bì. fú dú zhèng tǒng sì nián liù yuè yǐ yǒu shū yǔ xiáng fú wáng yǒu jué yuē: zhōu wáng hōng shì, shēn qiē tòng dào, qí cún rì cháng zòu, zàng zé jìn dì, cóng jiǎn yuē, yǐ shěng mín lì. zì fēi fū rén yǐ xià, bù bì cóng sǐ. nián shào yǒu fù mǔ zhě, gè qiǎn guī qí jiā. gài shàng yù jí zhī chū, jí yǒu gǎn yú xiàn wáng zhī zòu, ér yì zhū zǐ shī chuán yǒu yǐ fā qí tiān cōng yě. wū hū, rén zāi!
朱子作《詩傳》,至於秦《黃烏》之篇,謂其初特出於戎翟之俗,而無明王賢伯以討其罪,於是習以為常,則雖以穆公之賢,而不免論其事者,亦徒閔三良之不幸,而嘆秦之衰。至於王政不綱,諸侯擅命,殺人不忌,至於如此,則莫知其為非也。歷代相沿,至先朝英廟始革千古之弊。伏讀正統四年六月乙酉書與祥符王有爝曰:「周王薨逝,深切痛悼,其存日嘗奏,葬擇近地,從儉約,以省民力。自妃夫人以下,不必從死。年少有父母者,各遣歸其家。」蓋上御極之初,即有感於憲王之奏,而亦朱子《詩傳》有以發其天聰也。嗚呼,仁哉!
wén rén zhī duō táng sòng yǐ xià, hé wén rén zhī duō yě! gù yǒu bù shí jīng shù, bù tōng gǔ jīn, ér zì mìng wèi wén rén zhě yǐ. hán wén gōng fú dú shū chéng nán shī yuē: wén zhāng qǐ bù guì, jīng xùn nǎi. huáng lǎo wú gēn yuán, cháo mǎn xī jǐ chú. rén bù tōng gǔ jīn, mǎ niú ér jīn jū. xíng shēn xiàn bù yì, kuàng wàng duō míng yù, ér sòng liú zhì zhī xùn zi sūn, měi yuē: shì dāng yǐ qì shí wèi xiān, yī hào wèi wén rén, wú zú guān yǐ. rán zé yǐ wén rén míng yú shì, yān zú zhòng zāi. cǐ yáng zi yún suǒ wèi zhí wǒ huá, ér bù shí wǒ shí zhě yě.
○文人之多唐宋以下,何文人之多也!固有不識經術,不通古今,而自命為文人者矣。韓文公《符讀書城南詩》曰:「文章豈不貴,經訓乃。潢潦無根源,朝滿夕己除。人不通古今,馬牛而襟裾。行身陷不義,況望多名譽,」而宋劉摯之訓子孫,每曰:「士當以器識為先,一號為文人,無足觀矣。」然則以文人名於世,焉足重哉。此揚子云所謂「摭我華,而不食我實」者也。
huáng lǔ zhí yán: shù shí nián lái, xiān shēng jūn zǐ dàn yòng wén zhāng tí jiǎng hòu shēng, gù huá ér bù shí. běn cháo jiā jìng yǐ lái yì yǒu cǐ fēng, ér lù wén yù suǒ jì liú wén jìng gào jí shì zhī yán, kōng tóng dà yǐ wèi bù píng yǐ. sòng shǐ yán: ōu yáng yǒng shū yǔ xué zhě yán, wèi cháng jí wén zhāng, wéi tán lì shì. wèi wén zhāng zhǐ yú rùn shēn, zhèng shì kě yǐ jí wù.
黃魯直言:「數十年來,先生君子但用文章提獎後生,故華而不實。」本朝嘉靖以來亦有此風,而陸文裕所記劉文靖告吉士之言,空同大以為不平矣。《宋史》言:歐陽永叔與學者言,未嘗及文章,惟談吏事。謂文章止於潤身,政事可以及物。
qiǎo yán shī yún: qiǎo yán rú huáng, yán zhī hòu yǐ. ér kǒng zǐ yì yuē: qiǎo yán lìng sè, xiān yǐ rén. yòu yuē: qiǎo yán luàn dé, fū qiǎo yán bù dàn yán yǔ, fán jīn rén suǒ zuò shī fù bēi zhuàng zú yǐ yuè rén zhī wén, jiē qiǎo yán zhī lèi yě. bù néng bù zú yǐ wèi tōng rén, fū wéi néng zhī ér xià wèi, nǎi tiān xià zhī dà yǒng yě, gù fū zǐ yǐ gāng yì mù nè wèi jìn rén. xué zhě suǒ yòng lì zhī tú zài cǐ, bù zài bǐ yǐ.
○巧言《詩》云:「巧言如簧,顏之厚矣。」而孔子亦曰:「巧言令色,鮮矣仁。」又曰:「巧言亂德,」夫巧言不但言語,凡今人所作詩賦、碑狀足以悅人之文,皆巧言之類也。不能不足以為通人,夫惟能之而下為,乃天下之大勇也,故夫子以剛毅木訥為近仁。學者所用力之途在此,不在彼矣。
tiān xià bù rén zhī rén yǒu èr: yī wèi hǎo fàn shàng hǎo zuò luàn zhī rén, yī wèi qiǎo yán lìng sè zhī rén. zì yòu ér bù sūn dì, yǐ zhì yú shì fù yǔ jūn, jiē hǎo fàn shàng hǎo zuò luàn zhī tuī yě. zì xié jiān zhōu xiào, wèi tóng ér yán yǐ zhì yú gǒu huàn shī zhī, wú suǒ bù zhì, jiē qiǎo yán lìng sè zhī tuī yě. rán ér èr zhě zhī rén cháng xiāng yīn yǐ lì yú shì. yǒu wáng mǎng zhī cuàn shì, zé bì yǒu yáng xióng zhī měi xīn yǒu cáo cāo zhī chán dài, zé bì yǒu pān yuē zhù zhī jiǔ xī. shì gù luàn zhī suǒ yóu shēng yě, fàn shàng zhě wèi zhī kuí, qiǎo yán zhě wèi zhī fǔ. gù dà yǔ wèi zhī qiǎo yán lìng sè kǒng rén ér yǔ dōu yǒu miáo tóng wèi yī lèi. shén zāi, qí kě wèi yě. rán zé xué zhě yí rú zhī hé? bì xiān zhī yǐ xiào dì, yǐ xiāo qí bèi nì líng bào zhī xīn jì zhī yǐ zhōng xìn, yǐ qù qí biàn pì cè mèi zhī xí. shǐ yī yán yī dòng jiē chū yú qí běn xīn, ér bù shǐ bù rén zhě jiā hū qí shēn, fū rán hòu kě yǐ xiū shēn ér zhì guó yǐ.
天下不仁之人有二:一為好犯上好作亂之人,一為巧言令色之人。自幼而不孫弟,以至於弒父與君,皆好犯上好作亂之推也。自脅肩謅笑,未同而言、以至於苟患失之,無所不至,皆巧言令色之推也。然而二者之人常相因以立於世。有王莽之篡弒,則必有揚雄之美新;有曹操之禪代,則必有潘{曰助}之九錫。是故亂之所由生也,犯上者為之魁,巧言者為之輔。故大禹謂之巧言令色孔壬而與兜、有苗同為一類。甚哉,其可畏也。然則學者宜如之何?必先之以孝弟,以消其悖逆陵暴之心;繼之以忠信,以去其便辟側媚之習。使一言一動皆出於其本心,而不使不仁者加乎其身,夫然後可以修身而治國矣。
shì yán wèi zhōng xián chū bù zhī shū, ér kǒu hán tiān xiàn, zé yǒu yī èr wén rén dài wèi zhī. hòu hàn shū yán liáng jì cái néng shū jì, qí wū zòu tài wèi lǐ gù shí, fú fēng mǎ róng wèi jì zhāng cǎo. táng shū yán lǐ lín fǔ zì wú xué shù, jǐn néng bǐng bǐ, ér guō shèn wēi yuàn xián, wén shì zhī rōng zhě dài wèi tí chǐ. yòu yán gāo pián shàng shū, sì wèi chǒu bèi, xié yāo tiān zǐ, ér wú rén gù yún yǐ wén cí yuán zé qí jiān. sòng shǐ yán zhāng yòng shì, cháng yuē: yuán chū sī mǎ guāng zuò xiāng, yòng sū shì zhǎng zhì, suǒ yǐ néng gǔ dòng sì fāng. nǎi shǐ lín xī diǎn shū mìng, chěng dú yú yuán zhū chén, wū hū, hé dài wú wén rén, yǒu guó zhě bù kě bù shēn wéi huá shí zhī biàn yě, wén cí qī rén gǔ lái yǐ wén cí qī rén zhě, mò ruò xiè líng yùn, cì zé wáng wéi, líng yùn shēn wèi yuán xūn zhī hòu, xí fēng guó gōng. sòng shì gé mìng, bù néng yǔ xú guǎng táo qián wèi lín quán zhī lǚ. jì wèi sòng chén, yòu yǔ lú líng wáng yì zhēn kuǎn mì. zhì yuán jiā zhī jì, lèi qiān shì zhōng. zì yǐ míng liú, yīng cān shí zhèng, wén dì wéi yǐ wén yì jiē zhī, yǐ zhì jué wàng. yòu shàng shū quàn fá hé běi, zhì lǚ yīng zuì hé, xìng bīng jù bǔ. nǎi zuò shī yuē: hán wáng zǐ fáng fèn, qín dì lǔ lián chǐ. běn zì jiāng hǎi rén, zhōng yì dòng jūn zǐ. jí qí lín xíng, yòu zuò shī yuē: gōng shèng wú yú shēng, lǐ yè yǒu zhōng jǐn. ruò wèi yù xiào zhōng yú jìn zhě, hé xiān hòu zhī máo dùn hū! shǐ chén shū zhī yǐ nì, bù wèi kē yǐ. wáng wéi wèi gěi shì zhōng, ān lù shān xiàn liǎng dōu, jū yú pǔ shī sì, pò yǐ wěi shǔ. lù shān yàn qí tú yú níng bì chí, wéi zuò shī yuē: wàn hù shāng xīn shēng yě yān, bǎi guān hé rì zài cháo tiān? qiū huái yè luò kōng gōng lǐ, níng bì chí tóu zòu guǎn xián. zéi píng, xià yù, huò yǐ shī wén yú xíng zài, qí dì xíng bù shì láng jìn qǐng xuē guān yǐ shú xiōng zuì, sù zōng nǎi tè yòu zhī, zé shòu tài zǐ zhōng yǔn. xiāng wáng jiàn hào, bī lǐ zhěng wèi hàn lín xué shì. zhěng jì wū wěi shǔ, xīn bù zì ān. shí zhū méi bǐng zhèng, bǎi kuí wú xù. zhěng cháng cháo tuì, zhù mǎ guó mén, wèi shī yuē: zǐ chén cháo bà zhuì péng luán, dān fèng lóu qián lì mǎ kàn. wéi yǒu zhōng nán shān sè zài, qíng míng yī jiù mǎn zhǎng ān. yín yǐ, tì xià. jí wáng xíng yú shā zhū méi, xiāng wáng chū bēn, zhěng wèi luàn bīng suǒ shā. èr rén zhī shī tóng yě, yī sǐ yī bù sǐ, ér wén mò jiāo yóu zhī shì duō hù wáng wéi, rú dù fǔ wèi zhī gāo rén wáng yòu chéng, tiān xià yǒu gāo rén ér shì zéi zhě hū? jīn yǒu diān pèi zhī yú, tóu shēn yì xìng, zhì bìn chì bù róng, ér hòu fā wèi zhōng fèn zhī lùn, yǔ fū míng wū wěi jí ér zì tuō nǎi xīn, bǐ yú kāng lè yòu chéng zhī bèi, wú jiàn qí yù xià yǐ.
世言魏忠賢初不知書,而口含天憲,則有一二文人代為之。《後漢書》言梁冀裁能書計,其誣奏太尉李固時,扶風馬融為冀章草。《唐書》言李林甫自無學術,僅能秉筆,而郭慎微、苑咸,文士之茸者代為題尺。又言高駢上書,肆為丑悖,脅邀天子,而吳人顧雲以文辭緣澤其奸。《宋史》言章用事,嘗曰:「元初司馬光作相,用蘇軾掌制,所以能鼓動四方。」乃使林希典書命,逞毒於元諸臣,嗚呼,何代無文人,有國者不可不深惟華實之辨也,○文辭欺人古來以文辭欺人者,莫若謝靈運,次則王維,靈運身為元勛之後,襲封國公。宋氏革命,不能與徐廣、陶潛為林泉之侶。既為宋臣,又與廬陵王義真款密。至元嘉之際,累遷侍中。自以名流,應參時政,文帝惟以文義接之,以致觖望。又上書勸伐河北,至屢嬰罪劾,興兵拒捕。乃作詩曰:「韓亡子房奮,秦帝魯連恥。本自江海人,忠義動君子。」及其臨刑,又作詩曰:「龔勝無餘生,李業有終盡。」若謂欲效忠於晉者,何先後之矛盾乎!史臣書之以逆,不為苛矣。王維為給事中,安祿山陷兩都,拘於普施寺,迫以偽署。祿山宴其徒於凝碧池,維作詩曰:「萬戶傷心生野煙,百官何日再朝天?秋槐葉落空宮裡,凝碧池頭奏管弦。」賊平,下獄,或以詩聞於行在,其弟刑部侍郎縉請削官以贖兄罪,肅宗乃特宥之,責授太子中允。襄王僭號,逼李拯為翰林學士。拯既污偽署,心不自安。時朱玫秉政,百揆無敘。拯嘗朝退,駐馬國門,為詩曰:「紫宸朝罷綴鵬鸞,丹鳳樓前立馬看。惟有終南山色在,晴明依舊滿長安。」吟已,涕下。及王行瑜殺朱玫,襄王出奔,拯為亂兵所殺。二人之詩同也,一死一不死,而文墨交遊之士多護王維,如杜甫謂之「高人王右丞」,天下有高人而仕賊者乎?今有顛沛之餘,投身異姓,至擯斥不容,而後發為忠憤之論,與夫名污偽籍而自托乃心,比於康樂、右丞之輩,吾見其愈下矣。
mò shì rén qíng mí qiǎo, wén ér bù cán, gù yǒu zhāo fù cǎi wēi zhī piān, ér xī yǒu pěng xí zhī xǐ zhě. gǒu yǐ qí yán qǔ zhī, zé chē zài lǔ lián, dòu liàng wáng yǐ. yuē: shì bù rán, shì yǒu zhī yán zhě chū yān, zé qí rén zhī zhēn wěi jí yǐ qí yán biàn zhī, ér zú mò néng táo yě. shǔ lí zhī dài fū, shǐ ér yáo yáo, zhōng ér rú yē, jì ér rú zuì, wú kě nài hé, ér fù zhī cāng tiān zhě, zhēn yě mì luó zhī zōng chén, yán zhī zhòng, cí zhī fù, xīn fán yì luàn, ér qí cí bù néng yǐ cì zhě, zhēn yě lì lǐ zhī zhēng shì, dàn rán ruò wàng yú shì, ér gǎn fèn zhī huái yǒu shí bù néng zì zhǐ, ér wēi jiàn qí qíng zhě, zhēn yě. qí jí jí yú zì biǎo bào ér wèi yán zhě, wěi yě. yì yuē: jiāng pàn zhě qí cí cán, zhōng xīn yí zhě qí cí zhī, shī qí shǒu zhě qí cí qū. shī yuē: dào yán kǒng gān, luàn shì yòng dàn. fū jìng qíng wěi, píng dào yán, jūn zǐ zhī dào, xìng wáng zhī shì, mò xiān hū cǐ.
末世人情彌巧,文而不慚,固有朝賦《採薇》之篇,而夕有捧檄之喜者。苟以其言取之,則車載魯連,斗量王矣。曰:是不然,世有知言者出焉,則其人之真偽即以其言辨之,而卒莫能逃也。《黍離》之大夫,始而搖搖,中而如噎,既而如醉,無可奈何,而付之蒼天者,真也;汨羅之宗臣,言之重,辭之復,心煩意亂,而其詞不能以次者,真也;栗里之徵士,淡然若忘於世,而感憤之懷有時不能自止,而微見其情者,真也。其汲汲於自表暴而為言者,偽也。《易》曰:「將叛者其辭慚,中心疑者其辭枝,失其守者其辭屈。」《詩》曰:「盜言孔甘,亂是用啖。」夫鏡情偽,屏盜言,君子之道,興王之事,莫先乎此。
xiū cí diǎn mó yáo xiàng, cǐ èr dì sān wáng zhī yán yě. lùn yǔ xiào jīng, cǐ fū zǐ zhī yán yě. wén zhāng zài shì, xìng yǔ tiān dào yì bù wài hū shì. gù yuē: yǒu dé zhě bì yǒu yán. shàn hū! yóu dìng fū zhī yán yuē: bù néng wén zhāng ér yù wén xìng yǔ tiān dào, pì yóu zhú shù rèn zhī qiáng, ér fú āi jù mò yǐ wèi jī, wú shì lǐ yǐ. hòu zhī jūn zǐ, yú xià xué zhī chū jí tán xìng dào, nǎi yǐ wén zhāng wèi xiǎo jì, ér bù bì yòng lì. rán zé fū zǐ bù yuē: qí zhǐ yuǎn, qí cí wén hū? bù yuē: yán zhī wú wén, xíng ér bù yuǎn hū? zēng zǐ yuē: chū cí qì, sī yuǎn bǐ bèi yǐ. cháng jiàn jīn jiǎng xué xiān shēng cóng yǔ lù rù mén zhě, duō bù shàn yú xiū cí, huò nǎi fǎn zi gòng zhī yán yǐ jī zhī yuē: fū zǐ zhī yán xìng yǔ tiān dào kě dé ér wén, fū zǐ zhī wén zhāng bù kě dé ér wén yě. yáng yòng xiū yuē: wén, dào yě. shī, yán yě, yǔ lù chū ér wén yǔ dào pàn yǐ, shī huà chū ér shī yǔ yán lí yǐ.
○修辭典謨、爻象,此二帝三王之言也。《論語》、《孝經》,此夫子之言也。文章在是,性與天道亦不外乎是。故曰:有德者必有言。善乎!游定夫之言曰:「不能文章而欲聞性與天道,譬猶築數仞之牆,而浮埃聚沫以為基,無是理矣。」後之君子,於下學之初即談性道,乃以文章為小技,而不必用力。然則夫子不曰:「其旨遠,其辭文」乎?不曰:「言之無文,行而不遠」乎?曾子曰:「出辭氣,斯遠鄙倍矣。」嘗見今講學先生從語錄入門者,多不善於修辭,或乃反子貢之言以譏之曰:「夫子之言性與天道可得而聞,夫子之文章不可得而聞也。」楊用修曰:「文,道也。詩,言也,語錄出而文與道判矣,詩話出而詩與言離矣。」
zì jiā jìng yǐ hòu, rén zhī yǔ lù zhī bù wén, yú shì wáng yuán měi zhī zhá jì fàn jiè rú zhī fū yǔ, shàng guī zi yún, xià fǎ wén zhōng, suī suǒ de yǒu qiǎn shēn zhī bù tóng, rán kě wèi zhī yán zhě yǐ.
自嘉靖以後,人知語錄之不文,於是王元美之《札記》、范介儒之《膚語》,上規子云,下法文中,雖所得有淺深之不同,然可謂知言者矣。
wén rén mó fǎng zhī bìng jìn dài wén zhāng zhī bìng quán zài mó fǎng, jí shǐ bī xiào gǔ rén, yǐ fēi jí yì, kuàng yí qí shén lǐ ér dé qí pí máo zhě hū. qiě gǔ rén zuò wén, shí yǒu lì dùn, liáng jiǎn wén yǔ xiāng dōng wáng shū yún: jīn rén yǒu xiào xiè lè kāng péi hóng lú wén zhě, xué xiè zé bù jiè qí jīng huá, dàn dé qí rǒng zhǎng shī péi zé miè qì qí suǒ zhǎng, wéi dé qí suǒ duǎn. sòng sū zi zhān yún: jīn rén xué dù fǔ shī, dé qí cū sú ér yǐ. jīn yuán yù zhī shī yún: shǎo líng zì yǒu lián chéng bì, zhēng nài wēi zhī shí fù. wén zhāng yī dào, yóu rú zhě zhī mò shì, nǎi yù rú lù shì héng suǒ wèi xiè cháo huá yú yǐ pī, qǐ xī xiù yú wèi zhèn zhě, jīn qiě wèi jiàn qí rén, jìn cǐ ér kuī zhù shù zhī lín, yì nán zhī yǐ. xiào chǔ cí zhě, bì bù rú chǔ cí xiào qī fā zhě, bì bù rú qī fā. gài qí yì zhōng xiān yǒu yī rén zài qián, jì kǒng shī zhī, ér qí bǐ lì fù bù néng zì suì, cǐ shòu líng yú zi xué bù hán dān zhī shuō yě. hóng shì róng zhāi suí bǐ yuē: méi chéng zuò qī fā, chuàng yì zào duān, lì cí yú zhǐ, shàng báo sāo xiē, gù wèi kě xǐ. qí hòu jì zhī zhě rú fù yì qī jī, zhāng héng qī biàn, cuī qī yī, mǎ róng qī guǎng, cáo zhí qī qǐ, wáng càn qī shì, zhāng xié qī mìng zhī lèi, guī fǎng tài qiè, le wú xīn yì. fù xuán yòu jí zhī, yǐ wèi qī lín, shǐ rén dú wèi zhōng piān, wǎng wǎng qì zhī jǐ gé. liǔ zi hòu jìn wèn nǎi yòng qí tǐ, ér chāo rán bié lì jī shū jī yuè qīng zhuàng, hàn jìn zhū wén shì zhī bì yú shì yī xǐ yǐ. dōng fāng shuò dá kè nán, zì shì wén zhōng jié chū, yáng xióng nǐ zhī, wèi jiě cháo, shàng yǒu chí chěng zì dé zhī miào, zhì yú cuī dá zhǐ, bān gù bīn xì, zhāng héng yīng jiān, jiē zhāng mó jù xiě, qí bìng yǔ qī lín tóng. jí hán tuì zhī jìn xué jiě chū, yú shì yī xǐ yǐ. qí yán shén dāng, rán cǐ yǐ cí zhī gōng zhuō lùn ěr, ruò qí yì zé zǒng bù néng chū yú gǔ rén fàn wéi zhī wài yě.
○文人摹仿之病近代文章之病全在摹仿,即使逼肖古人,已非極詣,況遺其神理而得其皮毛者乎。且古人作文,時有利鈍,梁簡文《與湘東王書》云:「今人有效謝樂康、裴鴻臚文者,學謝則不屆其精華,但得其冗長;師裴則蔑棄其所長,惟得其所短。」宋蘇子瞻云:「今人學杜甫詩,得其粗俗而已。」金元裕之詩云:「少陵自有連城壁,爭奈微之識賦。」文章一道,猶儒者之末事,乃欲如陸士衡所謂「謝朝華於已披,啟夕秀於未振」者,今且未見其人,進此而窺著述之林,益難之矣。效《楚辭》者,必不如《楚辭》;效《七發》者,必不如《七發》。蓋其意中先有一人在前,既恐失之,而其筆力復不能自遂,此壽陵餘子學步邯鄲之說也。洪氏《容齋隨筆》曰:「枚乘作《七發》,創意造端,麗辭腴旨,上薄騷些,故為可喜。其後繼之者如傅毅《七激》,張衡《七辯》,崔る《七依》,馬融《七廣》,曹植《七啟》,王粲《七釋》,張協《七命》之類,規仿太切,了無新意。傅玄又集之,以為《七林》,使人讀未終篇,往往棄之幾格。柳子厚《晉問》乃用其體,而超然別立機抒、激越清壯,漢晉諸文士之弊於是一洗矣。東方朔《答客難》,自是文中傑出,揚雄擬之,為《解嘲》,尚有馳騁自得之妙,至於崔る《達旨》,班固《賓戲》,張衡《應間》,皆章摹句寫,其病與《七林》同。及韓退之《進學解》出,於是一洗矣。」其言甚當,然此以辭之工拙論爾,若其意則總不能出於古人範圍之外也。
rú yáng xióng nǐ yì ér zuò tài xuán, wáng mǎng yī zhōu shū ér zuò dà gào, jiē xīn láo ér rì zhuō zhě yǐ, qū lǐ zhī xùn wú jiǎo shuō, wú léi tóng, cǐ gǔ rén lì yán zhī běn.
如楊雄擬《易》而作《太玄》,王莽依《周書》而作《大誥》,皆心勞而日拙者矣,《曲禮》之訓「毋剿說,毋雷同」,此古人立言之本。
wén zhāng fán jiǎn hán wén gōng zuò fán zōng shī mù míng yuē: wéi gǔ yú cí bì jǐ chū, jiàng ér bù néng nǎi piāo zéi, hòu jiē zhǐ qián gōng xiāng xí, cóng hàn qì jīn yòng yī lǜ. cǐ jí zhōng jīn rén zhī bìng. ruò zōng shī zhī wén, zé chéng shí rén zhī shī ér yòu shī zhī zhě yě. zuò shū xū zhù, cǐ zì qín hàn yǐ qián kě ěr ruò jīn rì zuò shū ér fēi zhù bù kě jiě, zé shì qiú jiǎn ér dé fán, liǎng shī zhī yǐ. zǐ yuē: cí dá ér yǐ yǐ.
○文章繁簡韓文公作《樊宗師墓銘》曰:「維古於辭必己出,降而不能乃剽賊,後皆指前公相襲,從漢迄今用一律。」此極中今人之病。若宗師之文,則懲時人之失而又失之者也。作書須注,此自秦漢以前可耳;若今日作書而非注不可解,則是求簡而得繁,兩失之矣。子曰:「辭達而已矣。」
cí zhǔ hū dá, bù lùn qí fán yǔ jiǎn yě, fán jiǎn zhī lùn xìng, ér wén wáng yǐ, shǐ jì zhī fán chù bì shèng yú hàn shū zhī jiǎn chù, xīn táng shū zhī jiǎn yě, bù jiǎn yú shì ér jiǎn yú wén, qí suǒ yǐ bìng yě. shí zi yīn chén zi ér yǐ gào mèng zǐ, chén zi yǐ shí zi zhī yán gào mèng zǐ, cǐ bù xū shì jiàn ér yì yǐ míng. qí rén yǒu yī qī yī qiè ér chù shì zhě, qí liáng rén chū, zé bì yàn jiǔ ròu ér hòu fǎn. qí qī wèn suǒ yǔ yǐn shí zhě, zé jǐn fù guì yě, qí qī gào qí qiè yuē: liáng rén chū, zé bì yàn jiǔ ròu ér hòu fǎn. wèn qí yǔ yǐn shí zhě, jǐn fù guì yě, ér wèi cháng yǒu xiǎn zhě lái. wú jiāng jiān liáng rén zhī suǒ zhī yě. yǒu kuì shēng yú yú zhèng zi chǎn, zi chǎn shǐ xiào rén chù zhī chí. xiào rén pēng zhī, fǎn mìng yuē: shǐ shě zhī, yǔ yǔ yān, shǎo zé yáng yáng yān, yōu rán ér shì. zi chǎn yuē: dé qí suǒ zāi? dé qí suǒ zāi! xiào rén chū, yuē: shú wèi zi chǎn zhì? yǔ jì pēng ér shí zhī, yuē: dé qí suǒ zāi! dé qí suǒ zāi! cǐ bì xū zhòng dié ér qíng shì nǎi jǐn, cǐ mèng zǐ wén zhāng zhī miào. shǐ rén xīn táng shū, yú qí rén zé bì yuē: qí qī yí ér jiān zhī, yú zi chǎn zé bì yuē: xiào rén chū ér xiào zhī, liǎng yán ér yǐ yǐ, shì gù cí zhǔ hū dá, bù zhǔ hū jiǎn. liú qì zhī yuē: xīn táng shū xù shì hǎo jiǎn lüè qí cí, gù qí shì duō yù ér bù míng, cǐ zuò shǐ zhī bìng yě. qiě wén zhāng qǐ yǒu fán jiǎn xié? xī rén zhī lùn wèi rú fēng xíng shuǐ shàng, zì rán chéng wén ruò bù chū yú zì rán, ér yǒu yì yú fán jiǎn, zé shī zhī yǐ. dāng rì jìn xīn táng shū biǎo yún: qí shì zé zēng yú qián, qí wén zé shěng yú jiù. xīn táng shū suǒ yǐ bù jí gǔ rén zhě, qí bìng zhèng zài cǐ liǎng jù shàng, huáng shì rì chāo yán: sū zi yóu gǔ shǐ gǎi shǐ jì, duō yǒu bù dāng. rú chū lǐ zǐ chuán, shǐ jì yuē: mǔ, hán nǚ yě. chū lǐ zǐ huá jī duō zhì. gǔ shǐ yuē: mǔ, hán nǚ yě, huá jī duō zhì. shì yǐ mǔ wèi huá jī yǐ, rán zé chū lǐ zǐ sān zì qí kě shěng hū? gān mào chuán, shǐ jì yuē: gān mào zhě, xià cài rén yě. shì xià cài shǐ jǔ, xué bǎi jiā zhī shuō. gǔ shǐ yuē: xià cài shǐ jǔ xué bǎi jiā zhī shuō. shì shǐ jǔ zì xué bǎi jiā yǐ, rán zé shì zhī yī zì qí kě shěng hū? yǐ shì zhī wén bù kě yǐ shěng zì wèi gōng, zì ér kě shěng, tài shǐ gōng shěng zhī jiǔ yǐ.
辭主乎達,不論其繁與簡也,繁簡之論興,而文亡矣,《史記》之繁處必勝於《漢書》之簡處,《新唐書》之簡也,不簡於事而簡於文,其所以病也。「時子因陳子而以告孟子,陳子以時子之言告孟子」,此不須市見而意已明。「齊人有一妻一妾而處室者,其良人出,則必饜酒肉而後反。其妻問所與飲食者,則盡富貴也,其妻告其妾曰:『良人出,則必饜酒肉而後反。問其與飲食者,盡富貴也,而未嘗有顯者來。吾將間良人之所之也。』」「有饋生魚於鄭子產,子產使校人畜之池。校人烹之,反命曰:『始舍之,圉圉焉,少則洋洋焉,悠然而逝。』子產曰:『得其所哉?得其所哉!』校人出,曰:『孰謂子產智?予既烹而食之,曰:得其所哉!得其所哉!』」此必須重疊而情事乃盡,此孟子文章之妙。使人《新唐書》,於齊人則必曰:「其妻疑而間之」,於子產則必曰:「校人出而笑之」,兩言而已矣,是故辭主乎達,不主乎簡。劉器之曰:「《新唐書》敘事好簡略其辭,故其事多郁而不明,此作史之病也。且文章豈有繁簡邪?昔人之論謂如風行水上,自然成文;若不出於自然,而有意於繁簡,則失之矣。當日《進〈新唐書〉表》云:「其事則增於前,其文則省於舊。」《新唐書》所以不及古人者,其病正在此兩句上,《黃氏日鈔》言:「蘇子由《古史》改《史記》,多有不當。如《樗里子傳》,《史記》曰:『母,韓女也。樗里子滑稽多智。』《古史》曰:『母,韓女也,滑稽多智。』似以母為滑稽矣,然則『樗里子』三字其可省乎?《甘茂傳》,《史記》曰:『甘茂者,下蔡人也。事下蔡史舉,學百家之說。』《古史》曰:『下蔡史舉學百家之說。』似史舉自學百家矣,然則『事』之一字其可省乎?以是知文不可以省字為工,字而可省,太史公省之久矣。」
wén rén qiú gǔ zhī bìng hòu zhōu shū liǔ qiú chuán: shí rén lùn wén tǐ yǒu jīn gǔ zhī yì, qiú yǐ wèi shí yǒu jīn gǔ, fēi wén yǒu jīn gǔ. cǐ zhì dāng zhī lùn. fū jīn zhī bù néng wèi èr hàn, yóu èr hàn zhī bù néng wèi shàng shū zuǒ shì. nǎi qiú qǔ shǐ hàn zhōng wén fǎ yǐ wèi gǔ, shèn zhě liè qí yī èr zì jù yòng zhī yú wén, shū wèi bù chēng.
○文人求古之病《後周書·柳虬傳》:「時人論文體有今古之異,虬以為時有今古,非文有今古。」此至當之論。夫今之不能為《二漢》,猶《二漢》之不能為《尚書》、《左氏》。乃虬取《史》、《漢》中文法以為古,甚者獵其一二字句用之於文,殊為不稱。
yǐ jīn rì zhī dì wèi bù gǔ, ér xī gǔ dì míng yǐ jīn rì zhī guān wèi bù gǔ, ér jiè gǔ guān míng shě jīn rì héng yòng zhī zì, ér jiè gǔ zì zhī tōng yòng zhě, jiē wén rén suǒ yǐ zì gài qí lǐ qiǎn yě.
以今日之地為不古,而惜古地名;以今日之官為不古,而借古官名;舍今日恆用之字,而借古字之通用者,皆文人所以自蓋其俚淺也。
táng shū: zhèng yú qìng zòu yì lèi yòng gǔ yǔ, rú yǎng gěi xiàn guān mǎ wàn tí, yǒu sī bù xiǎo hé děng yǔ, rén zī qí bù shì shí.
《糖書》:鄭餘慶奏議類用古語,如「仰給縣官馬萬蹄」,有司不曉何等語,人訾其不適時。
sòng lù wù guān bá qián hàn tōng yòng gǔ zì yùn yuē: gǔ rén dú shū duō, gù zuò wén shí ǒu yòng yī èr gǔ zì, chū bù yǐ wèi gōng, yì zì bù zhī shú wèi gǔ shú wèi jīn yě. jìn shí nǎi huò chāo duō shǐ hàn zhōng zì rù wén cí zhōng, zì wèi gōng miào, bù zhī yǒu xiào zhī zhě. ǒu jiàn cǐ shū, wèi zhī tài xī, shū yǐ wèi hòu shēng jiè. yuán táo zōng yí chuò gēng lù yuē: fán shū guān xián, jù dāng cóng shí, rú lián fǎng shǐ zǒng guǎn zhī lèi, ruò gǎi zhī yuē jiān sī tài shǒu, shì luàn qí guān zhì, jiǔ yuǎn diàn kě kǎo yǐ.
宋陸務觀《跋前漢通用古字韻》曰:「古人讀書多,故作文時偶用一二古字,初不以為工,亦自不知孰為古、孰為今也。近時乃或鈔掇《史》、《漢》中字入文辭中,自謂工妙,不知有笑之者。偶見此書,為之太息,書以為後生戒。」元陶宗儀《輟耕錄》曰:「凡書官銜,俱當從實,如廉訪使、總管之類,若改之曰『監司』、『太守』,是亂其官制,久遠奠可考矣。
hé mèng chūn shī dōng xù lù yuē: jīn rén chēng rén xìng bì yì yǐ shì wàng, chēng guān bì yòng qián dài zhí míng, chēng fǔ zhōu xiàn bì yòng qián dài jùn yì míng, yù yǐ wèi yì, bù zhī wén zì jiān zhe cǐ, hé yì yú gōng zhuō? cǐ bù wéi yú lǐ wú qǔ, qiě yú shì fù yǒu ài yǐ. lǐ xìng zhě chēng lǒng xī gōng, dù yuē jīng zhào, wáng yuē láng yá, zhèng yuē xíng yáng, yǐ yī xìng zhī wàng ér gài zhòng rén, kě hū? cǐ qí shī, zì táng wèi wǔ jì jiān sūn guāng xiàn bèi shǐ. běi mèng suǒ yán chēng féng juān wèi zhǎng lè gōng, lěng zhāi yè huà chēng táo yì wèi wǔ liǔ gōng, lèi yǐ xī rén zhī hào ér gài tóng xìng, yóu shì kě bǐ. guān zhí jùn yì zhī jiàn zhì, dài yǒu yán gé, jīn bì yòng qián dài míng hào ér chēng zhī, hòu jiāng hé suǒ kǎo yān? cǐ suǒ wèi yú lǐ wú qǔ, ér shì fù yǒu ài zhě yě.
何孟春《詩冬序錄》曰:「今人稱人姓必易以世望,稱官必用前代職名,稱府州縣必用前代郡邑名,欲以為異,不知文字間著此,何益於工拙?此不惟於理無取,且於事復有礙矣。李姓者稱『隴西公』,杜曰『京兆』,王曰『琅邪』,鄭曰『滎陽』,以一姓之望而概眾人,可乎?此其失,自唐未五季間孫光憲輩始。《北夢瑣言》稱馮涓為『長樂公』,《冷齋夜話》稱陶毅為『五柳公』,類以昔人之號而概同姓,尤是可鄙。官職郡邑之建置,代有沿革,今必用前代名號而稱之,後將何所考焉?此所謂於理無取,而事復有礙者也。」
yú shèn xíng bǐ zhǔ yuē: shǐ hàn wén zì zhī jiā běn zì yǒu zài, fēi wèi qí guān míng dì míng zhī gǔ yě. jīn rén mù qí wén zhī yǎ, wǎng wǎng qǔ qí guān míng dì míng yǐ shī yú jīn, cǐ yīng wèi gǔ rén xiào yě. shǐ hàn zhī wén rú yù fù gǔ, hé bù yǐ sān dài guān míng shī yú dāng rì, ér dàn jì qí shí xié? wén zhī yǎ sú gù bù zài cǐ, tú hùn xiáo shī shí, wú yǐ shì yuǎn, dà jiā bù wèi yě. yǔ sù bù gōng wén cí, wú suǒ mó nǐ, zhì yú míng yì zhī wēi, zé bù gǎn gǒu. xún cháng xiǎo zuò, huò yǒu qiān jiù jīn shí zhī wén, duàn bù gǎn yú guān míng dì míng yǐ gǔ yì jīn. qián bèi míng jiā yì duō rú cǐ.
于慎行《筆麈》曰:「《史》、《漢》文字之佳本自有在,非謂其官名地名之古也。今人慕其文之雅,往往取其官名地名以施於今,此應為古人笑也。《史》、《漢》之文如欲復古,何不以三代官名施於當日,而但記其實邪?文之雅俗固不在此,徒混淆失實,無以示遠,大家不為也。予素不工文辭,無所模擬,至於名義之微,則不敢苟。尋常小作,或有遷就金石之文,斷不敢於官名地名以古易今。前輩名家亦多如此。」
gǔ rén jí zhōng wú rǒng fù gǔ rén zhī wén bù tè yī piān zhī zhōng wú rǒng fù yě, yī jí zhī zhōng yì wú rǒng fù. qiě rú chēng rén zhī shàn, jiàn yú jì wén, zé bù fù jiàn yú zhì jiàn yú zhì, zé bù fù jiàn yú tā wén: hòu zhī rén dú qí quán jí, kě yǐ hù jiàn yě. yòu yǒu hù jiàn yú tā rén zhī wén zhě, rú ōu yáng gōng zuò yǐn shī lǔ zhì, bù yán jìn rì gǔ wén zì shī lǔ shǐ, yǐ wèi fàn gōng jì wén yǐ yán zhī, kě yǐ hù jiàn, bù bì chóng chū. gài ōu yáng gōng zì xìn jǐ yǔ fàn gōng zhī wén bìng kě chuán yú hòu shì yě, yì kě yǐ jiàn gǔ rén zhī zhòng ài qí yán yě.
○古人集中無冗復古人之文不特一篇之中無冗復也,一集之中亦無冗復。且如稱人之善,見於祭文,則不復見於志;見於志,則不復見於他文:後之人讀其全集,可以互見也。又有互見於他人之文者,如歐陽公作《尹師魯志》,不言近日古文自師魯始,以為范公祭文已言之,可以互見,不必重出。蓋歐陽公自信己與范公之文並可傳於後世也,亦可以見古人之重愛其言也。
liú mèng dé zuò liǔ zi hòu wén jí xù yuē: fán zǐ hòu míng shì yǔ shì yǔ nián jì xíng jǐ zhī dà fāng, yǒu tuì zhī zhī zhì ruò jì wén zài. yòu kě jiàn gǔ rén bù bì qí wén zhī chū yú jǐ
劉夢得作《柳子厚文集序》曰:「凡子厚名氏與仕與年暨行己之大方,有退之之志若祭文在。」又可見古人不必其文之出於己
shū bù dāng liǎng xù huì shì lù xiāng shì lù zhǔ kǎo shì guān xù qí shǒu, fù zhù kǎo xù qí hòu, zhí yě. fán shū yì yóu shì yǐ. qiě rú guó chū shí, fǔ zhōu xiàn zhì shū chéng, bì tuī qí xiāng xiān shēng zhī chǐ zūn ér yǒu wén zhě xù zhī, bù zé guān yú qí fǔ zhōu xiàn zhě yě. qǐng zhě bì dāng qí rén, qí rén yì bì zì shěn qí wú kě ràng ér hòu wèi zhī. guān yú shì zhě, qí wén yōu, qí yú shì shū yě yǒu gōng, zé bù ràng yú xiāng yǐ. xiāng zhī xiān shēng, qí wén yōu, qí yú shì shū yě yǒu gōng, zé guān bù gǎn zuò yǐ. yì qǔ yú dú duàn, zé yǒu zì wèi zhī ér bù ràng yú xiāng yǔ guān yǐ. fán cǐ zhě, suǒ wèi zhí yě. gù qí xù zhǐ yī piān, huò bié yǒu fā míng, zé wèi hòu xù. yì yǒu dàn jì suì yuè ér wú xù zhě. jīn zé yǒu liǎng xù yǐ, yǒu lèi sān sì xù ér bù zhǐ zhě yǐ. liǎng xù fēi tǐ yě, bù dāng qí rén fēi zhí yě, shì zhī jūn zǐ bù xué ér hǎo duō yán yě.
○書不當兩序《會試錄》、《鄉試錄》主考試官序其首,副柱考序其後,職也。凡書亦猶是矣。且如國初時,府州縣誌書成,必推其鄉先生之齒尊而有文者序之,不則官於其府州縣者也。請者必當其人,其人亦必自審其無可讓而後為之。官於是者,其文優,其於是書也有功,則不讓於鄉矣。鄉之先生,其文優,其於是書也有功,則官不敢作矣。義取於獨斷,則有自為之而不讓於鄉與官矣。凡此者,所謂職也。故其序止一篇,或別有發明,則為後序。亦有但紀歲月而無序者。今則有兩序矣,有累三四序而不止者矣。兩序非體也,不當其人非職也,世之君子不學而好多言也。
fán shū yǒu suǒ fā míng, xù kě yě wú suǒ fā míng, dàn jì chéng shū zhī suì yuè kě yě. rén zhī huàn zài hǎo wèi rén xù.
凡書有所發明,序可也;無所發明,但紀成書之歲月可也。人之患在好為人序。
táng dù mù dá zhuāng chōng shū yuē: zì gǔ xù qí wén zhě, jiē hòu shì zōng shī qí rén ér wèi zhī. jīn wú yǔ zú xià bìng shēng jīn shì, yù xù zú xià wèi yǐ zhī wén, gù bù kě yě. dú cǐ yán, jīn zhī hǎo wèi rén xù zhě kě yǐ zhǐ yǐ.
唐杜牧《答莊充書》曰:「自古序其文者,皆後世宗師其人而為之。今吾與足下並生今世,欲序足下未已之文,固不可也。」讀此言,今之好為人序者可以止矣。
lóu jiān zhòng kè yuán shì zhǎng qìng jí xù yuē: xù zhě, xù suǒ yǐ zuò zhī zhǐ yě. gài shǐ yú zi xià zhī xù shī, qí hòu liú xiàng yǐ xiào shū wèi zhí, měi yī biān chéng, jí yǒu xù, zuì wèi yǎ xún yǐ. zuǒ sī fù sān dū chéng, zì yǐ míng bù shèn zhe, qiú xù yú huáng fǔ mì. zì shì zhuì wén zhī shì, duō yǒu tuō yú rén yǐ chuán zhě, jiē jí jí yú míng, ér wéi kǒng rén zhī bù wú zhī yě, zhì yú qí chuán jì jiǔ, kè běn zhī cún zhě, huò màn huàn bù kě dú, yǒu shàn xiě ér zhòng kè zhī. zé rén fù xù zhī, shì yí xù suǒ yǐ kè zhī yì kě yě, ér jīn zhī shù zhě fēi zhuī lùn xī xián, wàng wèi yōu liè zhī biàn, jí guò chēng hǎo shì, duō shè yóu yáng zhī cí, jiē wǒ suǒ bù qǔ yě. dú cǐ yán, jīn zhī hǎo wèi gǔ rén wén jí xù zhě kě yǐ zhǐ yǐ.
婁堅《重刻〈元氏長慶集〉序》曰:「序者,敘所以作之指也。蓋始於子夏之序《詩》,其後劉向以校書為職,每一編成,即有序,最為雅馴矣。左思賦三都成,自以名不甚著,求序於皇甫謐。自是綴文之士,多有托於人以傳者,皆汲汲於名,而惟恐人之不吾知也,至於其傳既久,刻本之存者,或漫漶不可讀,有繕寫而重刻之。則人復序之,是宜敘所以刻之意可也,而今之述者非追論昔賢,妄為優劣之辨,即過稱好事,多設游揚之辭,皆我所不取也。」讀此言,今之好為古人文集序者可以止矣。
gǔ rén bù wèi rén lì chuán liè chuán zhī míng shǐ yú tài shǐ gōng, gài shǐ tǐ yě. bù dāng zuò shǐ zhī zhí, wú wèi rén lì chuán zhě kǎo. gù yǒu bēi yǒu zhì yǒu zhuàng ér wú chuán. liáng rèn wén zhāng yuán qǐ yán chuán shǐ yú dōng fāng shuò zuò fēi yǒu xiān shēng chuán, shì yǐ yù yán ér wèi zhī chuán. hán wén gōng jí zhōng chuán sān piān: dà xué shēng hé fān wū zhě wáng chéng fú máo yǐng. liǔ zi hòu jí zhōng chuán liù piān: sòng qīng guō tuó tuó tóng qū jì zǐ rén lǐ chì, fù bǎn, hé fān, jǐn cǎi qí yī shì ér wèi zhī chuán, wáng chéng fú zhī bèi jiē wēi zhě, ér wèi zhī chuán máo yǐng lǐ chì fù bǎn zé xì ěr, ér wèi zhī chuán, gài bǐ yú bài guān zhī shǔ ěr. ruò duàn tài wèi, zé bù yuē chuán, yuē yì shì zhuàng, zi hòu zhī bù gǎn chuán duàn tài wèi. yǐ bù dāng shǐ rèn yě. zì sòng yǐ hòu, nǎi yǒu wèi rén lì chuán zhě, qīn shǐ guān zhī zhí yǐ. tài píng yù lǎn shū mù liè gǔ rén bié chuán shù shí zhǒng, wèi zhī bié chuán, suǒ yǐ bié yú shǐ jiā.
○古人不為人立傳列傳之名始於太史公,蓋史體也。不當作史之職,無為人立傳者考。故有碑、有志、有狀而無傳。梁任《文章緣起》言傳始於東方朔作《非有先生傳》,是以寓言而謂之傳。《韓文公集》中傳三篇:大學生何蕃、圬者王承福、毛穎。《柳子厚集》中傳六篇:宋清、郭橐駝、童區寄、梓人李赤,負版,何蕃,僅采其一事而謂之傳,王承福之輩皆微者,而謂之傳;毛穎、李赤、負版則戲耳,而謂之傳,蓋比於稗官之屬耳。若段太尉,則不曰傳,曰逸事狀,子厚之不敢傳段太尉。以不當史任也。自宋以後,乃有為人立傳者,侵史官之職矣。《太平御覽》書目列古人別傳數十種,謂之別傳,所以別於史家。
zhì zhuàng bù kě wàng zuò zhì zhuàng zài wén zhāng jiā wèi shǐ zhī liú, shàng zhī shǐ guān, chuán zhī hòu rén, wèi shǐ zhī běn. shǐ yǐ jì shì, yì yǐ zài yán. gù bù dú qí rén yī shēng suǒ zhe zhī wén, bù kě yǐ zuò qí rén shēng ér zài gōng qīng dà chén zhī wèi zhě, bù xī yī zhāo zhī dà shì, bù kě yǐ zuò qí rén shēng ér zài cáo shǔ zhī wèi zhě, bù xī yī sī zhī zhǎng gù, bù kě yǐ zuò qí rén shēng ér zài jiān sī shǒu lìng zhī wèi zhě, bù xī yī fāng zhī dì xíng tǔ sú, yīn gé lì bìng, bù kě yǐ zuò, jīn zhī rén wèi tōng hū cǐ, ér wàng wèi rén zuò zhì shǐ jiā yòu bù kǎo ér chéng yòng zhī, shì yǐ dǐ wǔ bù hé. zǐ yuē: gài yǒu bù zhī ér zuò zhī zhě. qí wèi shì yǔ?
○志狀不可妄作志狀在文章家為史之流,上之史官,傳之後人,為史之本。史以記事,亦以載言。故不讀其人一生所著之文,不可以作;其人生而在公卿大臣之位者,不悉一朝之大事,不可以作;其人生而在曹署之位者,不悉一司之掌故,不可以作;其人生而在監司守令之位者,不悉一方之地形土俗,因革利病,不可以作,今之人未通乎此,而妄為人作志;史家又不考而承用之,是以牴牾不合。子曰:「蓋有不知而作之者。」其謂是與?
míng chén shuò dé zhī zǐ sūn, bù bì jiē dú fù shū dú fù shū zhě bù bì néng tōng yǒu sī zhǎng gù. ruò fú wèi rén zuò zhì zhě, bì yī shí wén yuàn míng shì, nǎi bù néng xiáng jiū, ér yuē: zi sūn zhī zhuàng yún ěr, wú zé yīn zhī. fū dà chén jiā kě yǒu bù shí zì zhī zǐ sūn, ér wén zhāng jiā bù kě yǒu bù tōng lìng zhī zōng jiàng, nǎi yù shǐ jí tán bó lǔ zhī liú wèi wén rén rèn qí guò, jiē hū, ruò shì zé jǐn tiān xià ér wén rén yǐ.
名臣碩德之子孫,不必皆讀父書;讀父書者不必能通有司掌故。若夫為人作志者,必一時文苑名士,乃不能詳究,而曰:「子孫之狀云爾,吾則因之。」夫大臣家可有不識字之子孫,而文章家不可有不通令之宗匠,乃欲使籍談、伯魯之流為文人任其過,嗟乎,若是則盡天下而文人矣。
zuò wén rùn bǐ cài bó jiē jí zhōng wèi shí guì bēi lěi zhī zuò shèn duō, rú hú guǎng chén gè sān bēi, qiáo xuán yáng cì hú shuò gè èr bēi, zhì yú yuán mǎn lái nián shí wǔ hú gēn nián qī suì, jiē wèi zhī zuò bēi. zì fēi lì qí rùn bǐ, bù zhì wèi cǐ, shǐ chuán yǐ qí míng zhòng, yǐn ér bù yán ěr. wén rén shòu qiú, qǐ dú hán tuì zhī yú mù jīn zāi. wáng yě kè cóng shū yuē: zuò wén shòu xiè, fēi qǐ yú jìn sòng. guān chén huáng hòu shī chǒng yú hàn wǔ dì, bié zài zhǎng mén gōng, wén sī mǎ xiàng rú tiān xià gōng wèi wén, fèng huáng jīn bǎi jīn wèi wén jūn qǔ jiǔ, xiàng rú yīn wèi wén, yǐ wù zhǔ shàng, huáng hòu fù de xìng. cǐ fēng xī hàn yǐ rán,
○作文潤筆《蔡伯喈集》中為時貴碑誄之作甚多,如胡廣、陳各三碑,橋玄、楊賜、胡碩各二碑,至於袁滿來年十五、胡根年七歲,皆為之作碑。自非利其潤筆,不至為此,史傳以其名重,隱而不言耳。文人受賕,豈獨韓退之諛墓金哉。王《野客叢書》曰:「作文受謝,非起於晉宋。觀陳皇後失寵於漢武帝,別在長門宮,聞司馬相如天下工為文,奉黃金百斤為文君取酒,相如因為文,以悟主上,皇後復得幸。此風西漢已然,」
dù fǔ zuò bā āi shī, lǐ qǐ yī piān yuē: gàn yè mǎn qí mén, bēi bǎn zhào sì yì, fēng wū shān hú gōu, qí lín zhī chéng tǎn, zǐ liú suí jiàn jǐ, yì qǔ wú xū suì. liú yǔ xī jì hán yù wén yuē: gōng dǐng hóu bēi, zhì suì biǎo qiān, yī zì zhī jià, niǎn jīn rú shān. kě wèi fā lù zhēn zāng zhě yǐ. xī yáng zi yún yóu bù kěn shòu jiǎ rén zhī qián, zài zhī fǎ yán, ér dù nǎi wèi zhī yì qǔ, zé yòu bù ruò táng yín zhī zhí yǐ wèi lì yě. jiè ān màn bǐ yán: táng zǐ wèi yǒu yī jù cè, zì lù suǒ zuò, wén bù miàn tí yuē lì shì.
杜甫作《八哀詩》,李豈一篇曰:「干謁滿其門,碑版照四裔,豐屋珊瑚鈎,麒麟織成毯,紫騮隨劍幾,義取無虛歲。」劉禹錫《祭韓愈文》曰:「公鼎侯碑,志隧表阡,一字之價,輦金如山。」可謂發露真贓者矣。昔揚子云猶不肯受賈人之錢,載之《法言》,而杜乃謂之「義取」,則又不若唐寅之直以為利也。《戒庵漫筆》言:「唐子畏有一巨冊,自錄所作,文簿面題曰『利市』。」
xīn táng shū wéi guàn zhī chuán yán: péi jūn zi chí wàn jiān, qǐng zhuàn xiān míng. dá yuē: wú níng è sǐ, qǐ néng wèi shì? jīn zhī mài wén wèi huó zhě kě yǐ kuì yǐ.
《新唐書·韋貫之傳》言:「裴均子持萬縑,請撰先銘。答曰:『吾寧餓死,豈能為是?』」今之賣文為活者可以愧矣。
sī kōng tú chuán yán: yǐn jū zhōng tiáo shān, wáng zhòng róng fù zǐ yǎ zhòng zhī, shù kuì yí, fú shòu. cháng wèi zuò bēi, zèng juàn shù qiān, tú zhì yú xiāng, shì rén dé qǔ zhī, yī rì jǐn, jì bù yǒu qí zèng, ér shòu zhī hé jū, bù dé yǐ yě, shì yòu qí cì yě.
《司空圖傳》言:「隱居中條山,王重榮父子雅重之,數饋遺,弗受。嘗為作碑,贈絹數千,圖置虞鄉,市人得取之,一日盡,」既不有其贈,而受之何居,不得已也,是又其次也。
yuán shǐ: yáo suì yǐ wén jiù zhèng yú xǔ héng, héng jiè zhī yuē: gōng shǐ wèi wù, yǐ dài dào yě, shǐ dào dé zhī, yì jiāng dài rén. wén zhāng gù fā wén shì zǐ zhī lì qì, rán xiān yǒu néng yī shì zhī míng jiāng hé yǐ yīng rén zhī jiàn yì zhě zāi. fēi qí rén ér yǔ zhī, yǔ fēi qí rén ér jù zhī, jūn zuì yě, fēi zhōu shēn sī shì zhī dào yě. wú guān qián dài mǎ róng, chéng yú dèng shì, bù gǎn fù wéi wǔ shì jiā, suì wèi liáng jì cǎo zòu. lǐ gù yòu zuò dà jiāng jūn xī dì sòng, yǐ cǐ pō wèi zhèng zhí suǒ xiū. xú guǎng wèi cí bù láng shí, huì jī wáng shì zǐ yuán xiǎn lù shàng shū, yù shǐ bǎi liáo zhì jìng, tái nèi shǐ guǎng lì yì, yóu shì nèi wài bìng zhí xià guān lǐ, guǎng cháng wèi kuì hèn. lù yóu wǎn nián zài chū, wèi hán chà zhòu zhuàn nán yuán yuè gǔ quán jì, jiàn jī qīng yì. zhū wén gōng cháng yán qí néng tài gāo, jī tài jìn, kǒng wèi yǒu lì zhě suǒ qiān wǎn, bù dé quán qí wǎn jié. shì jiē fēi qí rén ér yǔ zhī zhě yě. fū huò huàn zhī lái, qīng yú chǐ rǔ, bì bù dé jǐ, yǔ qí yǔ yě níng jù. zhì nǎi jiǎn dé hán zhāng, qí yòng yǒu xiān hū cǐ zhě, zé yòu guì zhī wēi zhī jūn zǐ yǐ. shào nián wèi dá, tóu zhī qiú jiàn zhī wén yì bù kě qīng zuò. hán chāng lí jí yǒu shàng jīng zhào yǐn lǐ shí shū, yuē: yù lái jīng shī, yú jīn shí wǔ nián. suǒ jiàn gōng qīng dà chén bù kě shèng shù, jiē néng shǒu guān fèng zhí, wú guò shī ér yǐ. wèi jiàn yǒu chì xīn shì shàng, yōu guó rú jiā rú gé xià zhě. jīn nián yǐ lái, bù yǔ zhě bǎi yǒu yú rì, zhǒng bù rù tǔ, yě wú qīng cǎo, ér dào zéi bù gǎn qǐ, jià bù gǎn guì, bǎi fāng bǎi èr shí sī liù jūn èr shí sì xiàn zhī rén jiē ruò gé xià qīn lín qí jiā, lǎo hǎo sù zāng, xiāo suō cuī jǔ, hún wáng pò sàng, yǐng miè jī jué, fēi gé xià tiáo lǐ zhèn fú, bù xuān tiān yú wēi dé, qí hé néng jí cǐ. zhì qí wèi shùn zōng shí lù, shū biǎn jīng zhào yǐn lǐ shí wèi tōng zhōu zhǎng shǐ, zé yuē: shí chǎn shì lǐ qí yùn, zhòu qiān zhì jīng zhào yǐn, shì chǒng qiáng fù, bù gù wén fǎ. shì shí chūn xià hàn, jīng jī fá shí, shí yī bù yǐ jiè yì, lì wù jù liǎn zhēng qiú, yǐ gěi bèng fèng. měi zòu duì zhé yuē: jīn nián suī hàn ér yí shén hǎo. yóu shì zū shuì jiē bù miǎn, rén qióng zhì huài wū mài wǎ mù, dài mài miáo yǐ yīng guān. líng lì gōng qīng yǐ xià, suí xǐ nù, wū zòu qiān chù, cháo tíng wèi jì zhī. cháng yǒu zhào miǎn jī nèi bū zū, shí bù xíng, yòng zhào shū zhēng zhī rú chū, xiǎo yǒng yú shā hài, rén lì bù liáo shēng. zhì qiǎn, shì lǐ huān hū, jiē xiù wǎ lì, zhē dào cì zhī, shí yóu jiān dào huò miǎn. yǔ qián suǒ shàng zhī shū jiǒng ruò dà yuān yǐ. qǐ fēi shào nián wèi dá, tóu zhī qiú jiàn zhī wén, ér bù zì jué qí shī yán zhě xié? hòu zhī jūn zǐ, kě yǐ wèi jiè.
《元史》:「姚燧以文就正於許衡,衡戒之曰:『弓矢為物,以待盜也,使盜得之,亦將待人。文章固發聞士子之利器,然先有能一世之名將何以應人之見役者哉。非其人而與之,與非其人而拒之,均罪也,非周身斯世之道也。吾觀前代馬融,懲於鄧氏,不敢復違忤勢家,遂為梁冀草奏。李固又作《大將軍西第頌》,以此頗為正直所羞。徐廣為祠部郎時,會稽王世子元顯錄尚書,欲使百僚致敬,台內使廣立議,由是內外並執下官禮,廣常為愧恨。陸游晚年再出,為韓詫胄撰《南園閱古泉記》,見譏清議。朱文公嘗言其能太高,跡太近,恐為有力者所牽挽,不得全其晚節。是皆非其人而與之者也。夫禍患之來,輕於恥辱,必不得己,與其與也寧拒。至乃儉德含章,其用有先乎此者,則又貴知微之君子矣。」少年未達,投知求見之文亦不可輕作。《韓昌黎集》有《上京兆尹李實書》,曰:「愈來京師,於今十五年。所見公卿大臣不可勝數,皆能守官奉職,無過失而已。未見有赤心事上,憂國如家如閣下者。今年以來,不雨者百有餘日,種不入土,野無青草,而盜賊不敢起,價不敢貴,百坊百二十司六軍二十四縣之人皆若閣下親臨其家,老好宿贓,銷縮摧沮,魂亡魄喪,影滅跡絕,非閣下條理鎮服,布宣天於威德,其何能及此。」至其為《順宗實錄》,書貶京兆尹李實為通州長史,則曰:「實諂事李齊運,驟遷至京兆尹,恃寵強腹,不顧文法。是時春夏旱,京畿乏食,實一不以介意,力務聚斂徵求,以給迸奉。每奏對輒曰:『今年雖旱、而儀甚好。』由是租稅皆不免,人窮至壞屋賣瓦木,貸麥苗以應官。陵轢公卿已下,隨喜怒,誣奏遷黜,朝廷畏忌之。嘗有詔免畿內逋租,實不行,用詔書征之如初,小勇於殺害,人吏不聊生。至譴,市里歡呼,皆袖瓦礫,遮道伺之,實由間道獲免。」與前所上之書迥若大淵矣。豈非少年未達,投知求見之文,而不自覺其失言者邪?後之君子,可以為戒。
jiǎ shè zhī cí gǔ rén wèi fù, duō jiǎ shè zhī cí. xù shù wǎng shì, yǐ wèi diǎn zhuì, bù bì yī yī fú tóng yě. zi xū wáng shì gōng wū yǒu xiān shēng zhī wén, yǐ zhào shǐ yú xiàng rú yǐ. hòu zhī zuò zhě shí zǔ cǐ yì, xiè zhuāng yuè fù chén wáng chū sàng yīng liú, duān yōu duō xiá, yòu yuē: chōu háo jìn dú, yǐ mìng zhòng xuān. àn wáng càn yǐ jiàn ān èr shí yī nián cóng zhēng wú, èr shí èr nián chūn dào bìng zú. xú chén yīng liú yī shí jù shì, yì shì suì yě. zhì míng dì tài hé liù nián, zhí fēng chén wáng, qǐ kě yǐ yē shǐ chuán, yǐ yì cǐ fù zhī bù hé zāi. gēng xìn kū shù fù jì yán yīn zhòng wén chū wèi dōng yáng tài shǒu, nǎi fù yǒu huán dà sī mǎ, yì tóng cǐ lì. ér zhǎng mén fù suǒ yún, chén huáng hòu fù de xìng zhě, yì běn wú qí shì. pái xié zhī wén bù dāng yǔ zhī zhuāng lùn yǐ.
○假設之辭古人為賦,多假設之辭。序述往事,以為點綴,不必一一符同也。子虛、亡是公、烏有先生之文,已肇始於相如矣。後之作者實祖此意,謝莊《月賦》「陳王初喪應、劉,端憂多暇,」又曰:「抽毫進牘,以命仲宣。」按王粲以建安二十一年從征吳,二十二年春道病卒。徐、陳、應、劉一時俱逝,亦是歲也。至明帝太和六年,植封陳王,豈可椅掖史傳,以議此賦之不合哉。庚信《枯樹賦》既言殷仲文出為東陽太守,乃復有桓大司馬,亦同此例。而《長門賦》所云,陳皇後復得幸者,亦本無其事。徘諧之文不當與之莊論矣。
chén hòu fù xìng zhī yún, zhèng rú mǎ róng zhǎng dí fù suǒ wèi qū píng shì lè guó, jiè tuī hái shòu lù yě.
陳後復幸之雲,正如馬融《長笛賦》所謂「屈平適樂國,介推還受祿」也。
gǔ wén wèi zhèng zhī yǐn lù jī biàn wáng lùn, qí chēng jìn jūn, shàng piān wèi zhī wáng shī, xià piān wèi zhī qiáng wén xìn guó zhǐ nán lù xù zhōng běi zì jiē lǔ zì yě. hòu rén bù zhī qí yì, bù néng gǎi zhī, xiè gāo yǔ xī tái tòng kū jì, běn dāng yún wén xìn gōng, ér miù yún yán lǔ gōng, běn dāng yún jì sòng, ér yún jì hàn. fán cǐ jiē yǒu dài yú hòu rén zhī gǎi zhèng zhě yě. hú shēn zhī zhù tōng jiàn, zhì èr bǎi bā shí juǎn shí jìng táng yǐ shān hòu shí liù zhōu lù qì dān zhī shì, ér yún zì shì zhī hòu liáo miè jìn, jīn pò sòng, qí xià què wén yī xíng, wèi méng gǔ miè jīn qǔ sòng, yī tǒng tiān xià, ér huì zhī bù shū, cǐ yǒu dài yú hòu rén zhī bǔ wán zhě yě, hàn rén yán chūn qiū suǒ biǎn sǔn dà rén dāng shì jūn chén yǒu wēi quán shì lì zhě, qí shì jiē jiàn yú shū, gù dìng āi zhī jiān duō wēi cí yǐ, kuàng yú yì xìng gǎi wù, zhì yǒu huá xià zhě hū. mèng zǐ yuē: bù zhī qí rén kě hū? shì yǐ lùn qí shì yě, xí qí dú ér bù zhī, wú wèi guì jūn zǐ yǐ.
○古文未正之隱陸機《辨亡論》,其稱晉軍,上篇謂之「王師」,下篇謂之「強文信國《指南錄序》中「北」字皆「鹵」字也。後人不知其意,不能改之,謝皋羽《西台慟哭記》,本當雲「文信公」,而謬雲「顏魯公」,本當雲「季宋」,而雲「季漢」。凡此皆有待於後人之改正者也。胡身之注《通鑑》,至二百八十卷石敬瑭以山後十六州賂契丹之事,而雲「自是之後遼滅晉,金破宋」,其下闕文一行,謂蒙古滅金取宋,一統天下,而諱之不書,此有待於後人之補完者也,漢人言《春秋》所貶損大人當世君臣有威權勢力者,其事皆見於書,故定、哀之間多微辭矣,況於易姓改物,制有華夏者乎。孟子曰:「不知其人可乎?是以論其世也,習其讀而不知,無為貴君子矣。」
zhèng suǒ nán xīn shǐ shū wén chéng xiàng shì, yán gōng zì xù běn mò, wèi yǒu chēng bǐ yuē dà guó yuē chéng xiàng, yòu zì chēng tiān xiáng, jiē fēi gōng běn yǔ, jiù běn jiē zhí chì bǐ qiú míng. rán zé jīn zhī jí běn huò jiē chuán shū zhě suǒ gǎi.
鄭所南《心史》書文丞相事,言公自序本末,未有稱彼曰「大國」、曰「丞相」,又自稱「天祥」,皆非公本語,舊本皆直斥彼酋名。然則今之集本或皆傳書者所改。
jīn shǐ hé shí liè yá wú tǎ chuán běi zhōng yì qiǎn táng qìng děng wǎng lái yì hé, wán yán hé dá chuán běi zhōng dà chén yǐ yú dì tú zhǐ shì zhī, wán yán sài bù chuán àn chūn zì běi zhōng táo huí. běi zhōng èr zì bù chéng wén, gài lǔ zhōng yě, xiū shǐ zhě réng jīn rén zhī cí wèi gǎi.
《金史·紇石列牙吾塔傳》「北中亦遣唐慶等往來議和」,《完顏合達傳》「北中大臣以輿地圖指示之」,《完顏賽不傳》「按春自北中逃回」。「北中」二字不成文,蓋「鹵中」也,修史者仍金人之辭未改。
jìn shū liú yuán hǎi shí jì lóng, zuò shǐ zhě zì bì táng huì, hòu zhī yǐn shū zhě duō bù zhī ér xí zhī, wéi tōng jiàn bìng gǎi cóng běn míng.
《晉書》劉元海、石季龍,作史者自避唐諱,後之引書者多不知而襲之,惟《通鑑》並改從本名。