míng jīng jīn rén dàn yǐ gòng shēng wèi míng jīng, fēi yě, táng zhì yǒu liù kē: yī yuē xiù cái, èr yuē míng jīng, sān rì jìn shì, sì yuē míng fǎ, wǔ yuē shū, liù yuē suàn. dāng shí yǐ shī fù qǔ zhě wèi zhī jìn shì, yǐ jīng yì qǔ zhě wèi zhī míng jīng. jīn bà shī fù ér yòng jīng yì, zé jīn zhī jìn shì nǎi táng zhī míng jīng yě.
○明經今人但以貢生為明經,非也,唐制有六科:一曰秀才,二曰明經,三日進士,四曰明法,五曰書,六曰算。當時以詩賦取者謂之進士,以經義取者謂之明經。今罷詩賦而用經義,則今之進士乃唐之明經也。
táng shí rén shì zhī shù, míng jīng zuì duō. kǎo shì zhī fǎ, lìng qí quán xiě zhù shū, wèi zhī tiē kuò. yì zhě bìng qí bù néng tōng jīng, quán wén gōng wèi: zhù shū yóu kě yǐ zhì yàn, bù zhě, tǎng yǒu sī lǜ qíng, shàng xià qí shǒu, jì shī qí mò, yòu bù dé qí běn, zé dàng rán yǐ. jīn zhī xué zhě bìng zhù shū ér bù guān, dài yú běn mò jù sàng, rán zé jīn zhī jìn shì yòu bù rú táng zhī míng jīng yě hū?
唐時人仕之數,明經最多。考試之法,令其全寫註疏,謂之帖括。議者病其不能通經,權文公謂:「註疏猶可以質驗,不者,倘有司率情,上下其手,既失其末,又不得其本,則蕩然矣。」今之學者並註疏而不觀,殆於本末俱喪,然則今之進士又不如唐之明經也乎?
xiù cái jiù táng shū shè zhèng lún chuán zhèng lún, suí rén shòu zhōng yǔ xiōng zhèng xuán zhèng cáng jù yǐ xiù cái zhuó dì. táng dài jǔ xiù cái zhǐ shí yú rén, zhèng lún yī jiā yǒu sān xiù cái, shén wèi dāng shí chēng měi. táng dēng kē jì: wǔ dé zhì yǒng huī, měi nián jìn shì huò zhì èr shí yú rén, ér xiù cái zhǐ yī rén èr rén. shè shì tōng diǎn yún: chū xiù cái kē dì zuì gāo, shì fāng lüè cè wǔ tiáo, yǒu shàng shàng shàng zhōng shàng xià zhōng shàng, fán sì děng. zhēn guān zhōng, yǒu jǔ ér bù dì zhě, zuò qí zhōu zhǎng. yóu shì fèi jué. gǔ rén suǒ qū xiàng, wéi míng jīng jìn shì èr kē ér yǐ. xiǎn qìng chū, huáng mén shì láng liú xiáng dào zòu yán: guó jiā fù yǒu sì hǎi, yú jīn yǐ sì shí nián, bǎi xìng guān liáo wèi yǒu xiù cái zhī jǔ, wèi bì jīn rén zhī bù rú xī, jiāng jiàn xián zhī dào wèi zhì, qǐ shǐ fāng chēng duō shì, suì quē sī rén. qǐng liù pǐn yǐ xià yuán jí shān gǔ, tè jiàng lún yán, gèng shěn sōu fǎng. táng rén zhī yú xiù cái, qí zhòng rú cǐ. xuán zōng yù zhuàn liù diǎn yán: fán gòng jǔ rén yǒu bó shí gāo cái qiáng xué dài wèn wú shī jùn xuǎn zhě, wèi xiù cái tōng èr jīng yǐ shàng zhě, wèi míng jīng míng xián shí wù, jīng shú yī jīng zhě, wèi jìn shì. zhāng chāng líng chuán: běn zhōu yù yǐ xiù cái jǔ zhī, chāng líng yǐ shí fèi cǐ kē yǐ jiǔ, gù cí, nǎi chōng jìn shì gòng jǔ jí dì. shì zé xiù cái zhī míng nǎi jǔ jìn shì zhě zhī suǒ bù gōng dāng yě. yòu wén yuàn yīng huá pàn mù yǒu yún: xiāng jǔ jìn shì, zhì shěng qiú shì xiù cái, kǎo gōng bù tīng, qiú sù bù yǐ. zhào pàn yuē: wén yì xiǎo shàn, bèng shì zhī néng fǎng duì bù xiū, xiù cái zhī mù. shì yòu jìn shì qiú shì xiù cái, ér bù kě de yě. jīn yǐ shēng yuán ér mào hū cǐ míng hé yě?
○秀才《舊唐書·社正倫傳》「正倫,隋仁壽中與兄正玄、正藏俱以秀才擢第。」唐代舉秀才止十餘人,正倫一家有三秀才,甚為當時稱美。《唐登科記》:武德至永徽,每年進士或至二十餘人,而秀才止一人二人。社氏《通典》云:「初秀才科第最高,試方略策五條,有上上、上中、上下、中上,凡四等。貞觀中,有舉而不第者,坐其州長。由是廢絕。」古人所趨向,惟明經、進士二科而已。顯慶初,黃門侍郎劉祥道奏言:「國家富有四海,於今已四十年,百姓官僚未有秀才之舉,未必今人之不如昔,將薦賢之道未至,豈使方稱多士,遂缺斯人。請六品以下爰及山谷,特降綸言,更審搜訪。」唐人之於秀才,其重如此。玄宗御撰《六典》言:「凡貢舉人有博識高才強學待問無失俊選者,為秀才;通二經已上者,為明經;明閒時務,精熟一經者,為進士。」《張昌齡傳》:「本州欲以秀才舉之,昌齡以時廢此科已久,固辭,乃充進士貢舉及第。」是則秀才之名乃舉進士者之所不攻當也。又《文苑英華·判目》有云:「鄉舉進士,至省求試秀才,考功不聽,求訴不已。趙判曰:『文藝小善,迸士之能;訪對不休,秀才之目。」是又進士求試秀才,而不可得也。今以生員而冒呼此名何也?
míng chū cháng jǔ xiù cái. rú tài zǔ shí lù: hóng wǔ sì nián sì yuè xīn chǒu, yǐ xiù cái dīng shì méi wèi sū zhōu fǔ zhī fǔ, tóng quán wèi yáng zhōu fǔ zhī fǔ, jù cì guān dài. shí nián èr yuè bǐng chén, yǐ xiù cái xú zūn shēng wèi hàn lín yīng fèng. shí wǔ nián bā yuè dīng yǒu, yǐ xiù cái céng tài wèi hù bù shàng shū shì yě. yì cháng jǔ xiào lián. hóng wǔ èr shí nián èr yuè jǐ chǒu, yǐ xiào lián lǐ dé wèi yīng tiān fǔ yǐn shì yě. cǐ pì jǔ zhī míng, fēi suǒ shī yú kē mù zhī shì. jīn sú wèi shēng yuán wèi xiù cái, jǔ rén wèi xiào lián, fēi yě.
明初嘗舉秀才。如《太祖實錄》:洪武四年四月辛丑,以秀才丁士梅為蘇州府知府,童權為楊州府知府,俱賜冠帶。十年二月丙辰,以秀才徐尊生為翰林應奉。十五年八月丁酉,以秀才曾泰為戶部尚書是也。亦嘗舉孝廉。洪武二十年二月己丑,以孝廉李德為應天府尹是也。此辟舉之名,非所施於科目之士。今俗謂生員為秀才,舉人為孝廉,非也。
jǔ rén jǔ rén zhě, jǔ dào zhī rén. běi qí shū xiān yú shì róng chuán yǐ běn guān pàn shàng shū shěng yòu pú shè shì, yǔ lì bù shàng shū yuán yù xiū zài shàng shū shěng, jiǎn shì jǔ rén. jiù táng shū gāo zōng jì xiǎn qìng sì nián èr yuè yǐ hài, shàng qīn cè shì jǔ rén fán jiǔ bǎi rén. diào lù yuán nián shí èr yuè jiǎ yín, lín xuān shì yīng yuè mù jǔ rén shì yě, dēng kē zé chú guān, bù fù wèi zhī jǔ rén. ér bù dì zé xū zài jǔ, bù ruò jīn rén yǐ jǔ rén wèi yí dìng zhī míng yě. jìn shì nǎi zhū kē mù zhōng zhī yī kē, ér chuán zhōng yǒu yán jǔ jìn shì zhě, yǒu yán jǔ jìn shì bù dì zhě. dàn yún jǔ jìn shì, zé dì bù dì wèi kě zhī zhī cí, bù ruò jīn rén yǐ dēng kē ér hòu wèi zhī jìn shì yě. zì běn rén yán zhī, wèi zhī jǔ jìn shì zì cháo tíng yán zhī, wèi zhī jǔ rén. jìn shì jí shì jǔ rén, bù ruò jīn rén yǐ xiāng shì bǎng wèi zhī jǔ rén, huì shì bǎng wèi zhī jìn shì yě.
○舉人舉人者,舉到之人。《北齊書·鮮于世榮傳》「以本官判尚書省右僕射事,與吏部尚書袁聿修在尚書省,簡試舉人。」《舊唐書·高宗紀》「顯慶四年二月乙亥,上親策試舉人凡九百人。調露元年十二月甲寅,臨軒試應岳牧舉人」是也,登科則除官,不復謂之舉人。而不第則須再舉,不若今人以舉人為一定之名也。進士乃諸科目中之一科,而傳中有言舉進士者,有言舉進士不第者。但云舉進士,則第不第未可知之辭,不若今人已登科而後謂之進士也。自本人言之,謂之舉進士;自朝廷言之,謂之舉人。進士即是舉人,不若今人以鄉試榜渭之舉人,會試榜謂之進士也。
yǒng lè liù nián liù yuè, hàn lín yuàn shù jí shì shěn shēng shàng yán: jìn nián gè bù zhèng sī àn chá sī bù tǐ cháo tíng qiú xián zhī shèng xīn, gǒu tú xū jǔ, yǒu shāo néng xíng wén dà yì wèi tōng zhě, jiē lǐng xiāng jiàn, mào míng gòng shì. jí zhì huì shì xià dì, qí zhōng wén zì shāo yōu zhě, dé chú jiào guān qí xià zhě yì dé shēng zhī guó jiān. yǐ zhì tiān xià shì zǐ jìng huái jiǎo xìng, bù wù shí xué. hóng xī yuán nián shí yī yuè, sì chuān shuāng liú xiàn zhī xiàn kǒng yǒu liàng shàng yán: qǐ jiāng qián cǐ xià dì jǔ rén tōng jì qí shù, shè fǎ qīng lǐ. shì míng chū cái kāi jǔ rén zhī tú, ér qí bì jí yǐ rú cǐ. rán xià dì jǔ rén yóu lìng rén jiān dú shū sān nián, xǔ yǐ shěng qīn, wèi yǒu shǐ zhī yóu dàng yú rén jiān zhě. zhèng tǒng shí sì nián, cún shěng jīng chǔ shǐ fàng huí yuán jí, qí fàng sì wú chǐ zhě yóu shuō gān kě, mí suǒ bù wèi yǐ. jiàn yú chéng huà shí sì nián lǐ bù zhī zòu. zhì yú mò nián, zé xié zhì guān fǔ, wǔ duàn xiāng qū. yú shì chóng zhēn zhōng mìng xún àn yù shǐ zhě chá suǒ shǔ jǔ rén, jiān yǒu chù gé, ér fēng sú zhī huài yǐ bù kě fù fǎn yǐ.
永樂六年六月,翰林院庶吉士沈升上言:「近年各布政司、按察司不體朝廷求賢之盛心,苟圖虛舉,有稍能行文、大義未通者,皆領鄉薦,冒名貢士。及至會試下第,其中文字稍優者,得除教官;其下者亦得升之國監。以致天下士子競懷僥倖,不務實學。」洪熙元年十一月,四川雙流縣知縣孔友諒上言:「乞將前此下第舉人通計其數,設法清理。」是明初才開舉人之途,而其弊即已如此。然下第舉人猶令人監讀書三年,許以省親,未有使之遊蕩於人間者。正統十四年,存省京儲始放回原籍,其放肆無恥者遊說乾渴,靡所不為已。見於成化十四年禮部之奏。至於末年,則挾制官府,武斷鄉曲。於是崇禎中命巡按御史者察所屬舉人,間有黜革,而風俗之壞已不可復返矣。
jìn shì jìn shì jí jǔ rén zhōng zhī yī kē, qí shì yú lǐ bù zhě, rén rén jiē kě wèi zhī jìn shì. táng rén wèi dì chēng jìn shì, yǐ jí dì zé chēng qián jìn shì. yōng lù yǐn táng rén shī yún: céng tí míng chù tiān qián zì. tōng jiàn: jiàn zhōu jìn shì jìn jīng, cháng yù xuān wǔ jūn yàn, shí jiān jūn zhī miàn. jì ér jí dì, zài zhǎng ān yǔ tóng nián chū yóu, è zhī yú tú, mǎ shàng xiàng yī, yīn zhī bàng yì xuān rán, suì shěn fèi zhōng shēn. shì wèi jí dì ér chēng jìn shì yě. shì bì fàng bǎng, qí hé gé zhě rì cì jìn shì jí dì, jìng yòu guǎng zhī rì cì jìn shì chū shēn, cì tóng jìn shì chū shēn, rán hòu wèi zhī dēng kē. suǒ yǐ yì yú tóng shì zhī rén zhě, zài hu cì jí dì cì chū shēn, ér bù zài hu jìn shì yě. sòng zhèng hé sān nián wǔ yuè yǐ yǒu, chén liáo yán: bì xià bà jìn shì, lì sān shè zhī fǎ, jīn cì chéng yì láng xú jìn shì chū shēn, yú míng shí wèi zhèng, qǐ gǎi cì tóng shàng shě chū shēn. cóng zhī.
○進士進士即舉人中之一科,其試於禮部者,人人皆可謂之進士。唐人未第稱進士,已及第則稱前進士。《雍錄》引唐人詩云:「曾題名處添『前』字。」《通鑑》:「建州進士進京,嘗預宣武軍宴,識監軍之面。既而及第,在長安與同年出遊,遏之於途,馬上相揖,因之謗議喧然,遂沈廢終身。」是未及第而稱進士也。試畢放榜,其合格者日賜進士及第,徑又廣之日賜進士出身,賜同進士出身,然後謂之登科。所以異於同試之人者,在乎賜及第、賜出身,而不在乎進士也。宋政和三年五月乙酉,臣僚言:「陛下罷進士,立三舍之法,今賜承議郎徐進士出身,於名實未正,乞改賜同上捨出身。」從之。
kē mù táng zhì, qǔ shì zhī kē yǒu xiù cái, yǒu míng jīng, yǒu jìn shì, yǒu jùn shì, yǒu míng fǎ, yǒu míng zì, yǒu míng suàn, yǒu yī shǐ, yǒu sān shǐ, yǒu kāi yuán lǐ, yǒu dào jǔ, yǒu tóng zǐ. ér míng jīng zhī bié yǒu wǔ, jīng yǒu sān jīng, yǒu èr jīng, yǒu xué jiū, yī jīng yǒu sān lǐ, yǒu sān chuán, yǒu shǐ kē. cǐ suì jǔ zhī cháng xuǎn yě. qí tiān zǐ zì zhào yuē zhì jǔ. rú yáo chóng xià bǐ chéng zhāng zhāng jiǔ líng dào yáng yī lǚ zhī lèi, jiàn yú shǐ zhě fán wǔ shí yú kē, gù wèi zhī kē mù, jīn dài zhǐ jìn shì yī kē, zé yǒu kē ér wú mù yǐ. yóu yán qí míng, wèi zhī kē mù, fēi yě. wáng wéi zhēn yù yú kē jǔ zhī wài fǎng hàn táng jiù zhì, gèng shè shù kē, yǐ shōu tiān xià zhī qí shì. bù zhī jìn shì piān zhòng zhī bì, jī èr sān bǎi nián, fēi dà pò chéng gé, suī yǒu tā cái, yì wú yóu jìn yòng yǐ.
○科目唐制,取士之科有秀才,有明經,有進士,有俊士,有明法,有明字,有明算,有一史,有三史,有開元禮,有道舉,有童子。而明經之別有五,經有三經,有二經,有學究,一經有《三禮》,有《三傳》,有史科。此歲舉之常選也。其天子自詔曰制舉。如姚崇下筆成章、張九齡道佯伊呂之類,見於史者凡五十餘科,故胃之科目,今代止進士一科,則有科而無目矣。猶沿其名,謂之科目,非也。王維楨欲於科舉之外仿漢唐舊制,更設數科,以收天下之奇士。不知進士偏重之弊,積二三百年,非大破成格,雖有他材,亦無由進用矣。
zhì kē táng zhì, tiān zǐ zì zhào rì zhì jǔ, suǒ yǐ dài fēi cháng zhī cái. táng zhì yuē: suǒ wèi zhì jǔ zhě. qí lái yuǎn yǐ. zì hàn yǐ lái, tiān zǐ cháng chēng zhì zhào, dào qí suǒ yù wèn ér qīn cè zhī. táng xìng, shì chóng rú xué. suī qí shí jūn xián yú hǎo è bù tóng, ér lè shàn qiú xián zhī yì wèi shǐ shǎo dài. gù zì jīng shī wài zhì zhōu xiàn yǒu sī, cháng xuǎn zhī shì yǐ shí ér jǔ, ér tiān zǐ yòu zì zhào sì fāng dé xíng cái néng wén xué zhī shì, huò gāo dǎo yōu yǐn yǔ qí bù néng zì dá zhě, xià zhì jūn móu jiāng lüè, qiào guān bá shān, jué yì qí jì, mò bù jiān qǔ. qí wèi míng mù, suí qí rén zhǔ lín shí suǒ yù. ér liè wèi dìng kē zhě, rú xián liáng fāng zhèng, zhí yán jí jiàn, bó tōng fén diǎn, dá yú jiào huà, jūn móu hóng yuǎn, kān rèn jiāng lǜ, xiáng míng zhèng shù, kě yǐ lǐ rén zhī lèi, qí míng zuì zhe. ér tiān zǐ xún shòu xíng xìng, fēng chán tài shān liáng fù, wǎng wǎng huì jiàn xíng zài, qí suǒ yǐ dài zhī zhī lǐ shén yōu. ér hóng cái wěi lùn, fēi cháng zhī rén yì shí chū yú qí wèn, bù wèi wú de yě.
○制科唐制,天子自詔日制舉,所以待非常之才。《唐志》曰:「所謂制舉者。其來遠矣。自漢以來,天子常稱制詔,道其所欲問而親策之。唐興,世崇儒學。雖其時君賢愚好惡不同,而樂善求賢之意未始少怠。故自京師外至州縣有司,常選之士以時而舉,而天子又自詔四方德行才能文學之士,或高蹈幽隱與其不能自達者,下至軍謀將略,翹關拔山,絕藝奇伎,莫不兼取。其為名目,隨其人主臨時所欲。而列為定科者,如賢良方正,直言極諫,博通墳典,達於教化,軍謀宏遠,堪任將率,詳明政術,可以理人之類,其名最著。而天子巡狩行幸,封禪太山、梁父,往往會見行在,其所以待之之禮甚優。而宏材偉論,非常之人亦時出於其問,不為無得也。
sòng chū, chéng zhōu xiǎn dé zhī zhì, shè sān kē, bù xiàn qián zī, jiàn rèn zhí gōng huáng yī cǎo zé bìng xǔ yīng zhào. jǐng dé zēng wèi liù kē. xī níng yǐ hòu, lǚ bà lǚ fù. sòng rén wèi zhī dà kē.
宋初,承周顯德之制,設三科,不限前資,見任職宮、黃衣草澤並許應詔。景德增為六科。熙寧以後,屢罷屢復。宋人謂之大科。
sòng xú dù què sǎo biān yuē: guó cháo zhì kē chū yīn táng zhì, yǒu xián liáng fāng zhèng néng zhí yán jí jiàn, jīng xué yōu shēn kě wèi shī fǎ, xiáng míng lì lǐ dá yú jiào huà, fán sān kē. yīng nèi wài zhí guān qián zī jiàn rèn huáng yī cǎo zé rén, bìng xǔ zhū zhōu jí běn sī jiè sòng, shàng lì bù, duì yù shì cè yī dào, xiàn sān qiān zì yǐ shàng. xián píng zhōng, yòu zhào wén chén yú nèi wài mù zhí zhōu xiàn guān jí cǎo zé zhōng, jǔ xián liáng fāng zhèng gè yī rén, jǐng dé zhōng, yòu zhào zhì xián liáng fāng zhèng néng zhí yán jí jiàn, bó tōng fén diǎn dá yú jiào huà, cái shí jiān mào míng yú tǐ yòng, wǔ zú ān biān dòng míng tāo lüè yùn chóu jué shèng, jūn móu hóng yuǎn cái rèn biān jì, xiáng míng lì lǐ dá yú cóng zhèng děng liù kē. tiān shèng qī nián fù zhào, yīng nèi wài jīng cháo guān, bù dài tái shěng guǎn gé zhí shì, bù céng fàn zāng zuì jí sī zuì qíng lǐ qīng zhě, jǐng xǔ shǎo qīng jiān yǐ shàng zòu jǔ, huò zì jìn zhuàng qǐ yīng qián liù kē. réng xiān jìn suǒ yè cè lùn shí juǎn, juǎn wǔ dào. hòu dào xià liǎng shěng kàn xiáng. rú cí lǐ yōu zhǎng, kān yīng zhì kē, jù míng wén zòu. chà guān kǎo shì lùn liù shǒu, hé gé jí yù shì cè yī dào. yòu zhì gāo dǎo qiū yuán chén lún cǎo zé mào cái yì děng sān kē. yīng cǎo zé jí gòng jǔ rén fēi gōng shāng zá lèi zhě, bìng xǔ běn chù zhuǎn yùn sī zhú zhōu zhǎng lì zòu jǔ, huò yú běn guàn tóu zhuàng qǐ yīng, zhōu xiàn tǐ liàng yǒu xíng zhǐ bié wú diàn fàn zhě, jí nà suǒ yè cè lùn shí juǎn, juǎn wǔ dào, kàn xiáng cí lǐ shāo yōu, jí shàng zhuǎn yùn sī shěn chá xiāng lǐ míng yù, yú bù nèi xuǎn yǒu wén xué guān zài kàn xiáng shí, yǒu wén xíng kě chēng zhě, jí yǐ wén juàn sòng lǐ bù, wěi zhǔ pàn guān kàn xiáng, xuǎn cí lǐ yōu zhǎng zhě jù míng wén zòu. yú rú xián liáng fāng zhèng děng liù kē, xī níng zhōng, xī bà zhī. ér lìng jìn shì tíng shì, bà sān tí ér shì cè yī dào. jiàn yán jiān, zhào fù xián liáng fāng zhèng yī kē, rán wèi yǒu yīng zhào zhě.
宋徐度《卻掃編》曰:「國朝制科初因唐制,有賢良方正、能直言極諫,經學優深、可為師法,詳明吏理、達於教化,凡三科。應內外職官、前資見任、黃衣草澤人,並許諸州及本司解送,上吏部,對御試策一道,限三千字以上。咸平中,又詔文臣於內外幕職州縣官及草澤中,舉賢良方正各一人,景德中,又詔置賢良方正、能直言極諫,博通墳典、達於教化,才識兼茂、明於體用,武足安邊、洞明韜略、運籌決勝,軍謀宏遠、材任邊寄,詳明吏理、達於從政等六科。天聖七年復詔,應內外京朝官,不帶台省館閣職事,不曾犯贓罪及私罪情理輕者,井許少卿監以上奏舉,或自進狀乞應前六科。仍先進所業策論十卷,卷五道。候到下兩省看詳。如詞理優長,堪應制科,具名聞奏。差官考試論六首,合格即御試策一道。又置高蹈丘園、沉淪草澤、茂才異等三科。應草澤及貢舉人非工商雜類者,並許本處轉運司逐州長吏奏舉,或於本貫投狀乞應,州縣體量有行止別無玷犯者,即納所業策論十卷,卷五道,看詳詞理稍優,即上轉運司審察鄉里名譽,於部內選有文學官再看詳實,有文行可稱者,即以文卷送禮部,委主判官看詳,選詞理優長者具名聞奏。餘如賢良方正等六科,熙寧中,悉罷之。而令進士廷試,罷三題而試策一道。建炎間,詔復賢良方正一科,然未有應詔者。
gāo zōng lì bó xué hóng cí kē, fán shí èr tí: zhì hào zhào biǎo lù bù xí zhēn míng jì zàn sòng xù, nèi zá chū liù tí, fēn wèi sān chǎng, měi chǎng tǐ zhì yī gǔ yī jīn. nán dù yǐ hòu, dé rén wèi shèng, duō zhì qīng xiàng hàn yuàn zhě. jīn zhī dì èr chǎng zhào gào biǎo sān tí, nèi kē yī dào, yì shì lüè fǎng cǐ yì. ér gǒu jiǎn làn liè, zhì yú quán wú diǎn gù, bù zhī píng zè zhě, yì jiē zhōng shì, zé zhuān zhòng chū chǎng zhī guò yě.
高宗立博學宏辭科,凡十二題:制、浩、詔、表、露布、檄、箴、銘、記、贊、頌、序,內雜出六題,分為三場,每場體制一古一今。南渡以後,得人為盛,多至卿相翰苑者。今之第二場詔、誥、表三題,內科一道,亦是略仿此意。而苟簡濫劣,至於全無典故,不知平仄者,亦皆中式,則專重初場之過也。
jiǎ kē shè shì tōng diǎn àn lìng wén kē dì, xiù cái yǔ míng jīng tóng wèi sì děng, jìn shì yǔ míng fǎ tóng wèi èr děng, rán xiù cái zhī kē jiǔ fèi, ér míng jīng suī yǒu jiǎ yǐ bǐng dīng sì kē, jìn shì yǒu jiǎ yǐ liǎng kē. zì wǔ dé yǐ lái, míng jīng wéi yǒu bǐng dīng dì, jìn shì wéi yǐ kē ér yǐ. men rì táng shū. xuán zōng jì kāi yuán jiǔ nián sì yuè jiǎ xū, shàng qīn cè shì yīng zhì jǔ rén yú hán yuán diàn, chì yuē: jìn wú jiǎ kē, zhèn jiāng cún qí shàng dì. yáng wǎn chuán: tiān bǎo shí sān zài, xuán zōng yù qín zhèng lóu, shì jǔ rén dēng jiǎ kē zhě sān rén, wǎn wèi zhī shǒu, chāo shòu yòu shí yí, qí dēng yǐ kē zhě sān shí yú rén. dù fǔ āi sū yuán míng shī yuē: zhì kě tí wèi gān, yǐ kē yǐ dà chǎn. rán zé jīn zhī jìn shì ér gài chēng jiǎ kē, fēi yě.
○甲科社氏《通典》「按令文科第,秀才與明經同為四等,進士與明法同為二等,然秀才之科久廢,而明經雖有甲乙丙丁四科,進士有甲乙兩科。自武德以來,明經惟有丙丁第,進士惟乙科而已。」們日唐書。玄宗紀》「開元九年四月甲戌,上親策試應制舉人於含元殿,敕曰:『近無甲科,朕將存其上第。』」《楊綰傳》:「天寶十三載,玄宗御勤政樓,試舉人登甲科者三人,綰為之首,超授右拾遺,其登乙科者三十餘人。」杜甫《哀蘇源明詩》曰:「制可題未乾,乙科已大闡。」然則今之進士而概稱甲科,非也。
suí shū lǐ dé lín chuán yáng zūn yàn quán héng shēn shèn, xuǎn jǔ xiù cái, cuī dì hǎn yǒu jiǎ kē. dé lín shè cè wǔ tiáo, kǎo jiē wèi shàng. shì zé běi qí zhī shì, jí yǐ duō wú jiǎ kē zhě yǐ.
《隋書·李德林傳》「楊遵彥銓衡深慎,選舉秀才,摧第罕有甲科。德林射策五條,考皆為上。」是則北齊之世,即已多無甲科者矣。
jiǎ yǐ bǐng kē shǐ jiàn hàn shū rú lín chuán píng dì shí, suì kè bó shì dì zǐ jiǎ kē sì shí rén, wèi láng zhōng. yǐ kē èr shí rén, wèi tài zǐ shè rén, bǐng kē sì shí rén, bǔ wén xué zhǎng gù. xiāo wàng zhī chuán yǐ shè cè jiǎ kē wèi láng, kuāng héng chuán shù shè cè bù zhōng, zhì jiǔ, nǎi zhōng bǐng kē.
甲乙丙科始見《漢書·儒林傳》「平帝時,歲課博士弟子甲科四十人,為郎中。乙科二十人,為太子舍人,丙科四十人,補文學掌故。」《蕭望之傳》「以射策甲科為郎,」《匡衡傳》「數射策不中,至九,乃中丙科。」
shí bā fáng jīn zhì, huì shì yòng kǎo shì guān èr yuán, zǒng cái tóng kǎo shì guān shí bā yuán, fēn yuè wǔ jīng bā wèi zhī shí bā fáng. jiā jìng wèi nián, shī wǔ fáng, yì shū gè sì fáng, chūn qiū lǐ jì gè èr fáng, zhǐ shí qī fáng. wàn lì gēng chén guǐ wèi èr kē, yǐ yì juǎn duō tiān yī fáng, jiǎn shū yī fáng, réng zhǐ shí qī fáng. zhì bǐng xū, shū yì juǎn bìng duō, réng fù shū wèi sì fáng, shǐ wèi shí bā fáng. zhì bǐng chén, yòu tiān yì shī gè yī fáng, wèi èr shí fáng. tiān qǐ yǐ chǒu, yì shī réng gè wǔ fáng, shū sān fáng, chūn qiū lǐ jì gè yī fáng, wèi shí wǔ fáng. chóng zhèng wù chén, fù wèi èr shí fáng. xīn wèi yì shī réng gè wǔ fáng, wèi shí bā fáng. guǐ wèi, fù wèi èr shí fáng. jīn rén gài chēng wèi shí bā fáng yún.
○十八房今制,會試用考試官二員,總裁同考試官十八員,分閱《五經八謂之十八房。嘉靖未年,《詩》五房,《易》、《書》各四房,《春秋》、《禮記》各二房,止十七房。萬曆庚辰、癸未二科,以《易》卷多添一房,減《書》一房,仍止十七房。至丙戌,《書》、《易》卷並多,仍復《書》為四房,始為十八房。至丙辰,又添《易》、《詩》各一房,為二十房。天啟乙丑,《易》、《詩》仍各五房,《書》三房,《春秋》、《禮記》各一房,為十五房。崇幀戊辰,復為二十房。辛未《易》、《詩》仍各五房,為十八房。癸未,復為二十房。今人概稱為十八房雲。
jiè ān màn bǐ yuē: yú shǎo shí xué jǔ zi yè, bìng wú kè běn chuāng gǎo. yǒu shū jiǎ zài lì kǎo péng yǒu jiā wǎng lái, chāo dé dēng chuāng xià kè shù shí piān, měi piān téng xiě èr sān shí zhǐ. dào yú jiā shú, jiǎn qí jǐ piān, měi piān chóu qián huò èr wén, huò sān wén, yì jīng chuān, zhōng huì yuán, qí gǎo yì shì wú xī mén rén cài yíng yǔ jīng yì lùn cè jīn zhī jīng yì lùn cè, qí míng suī zhèng, ér zuì biàn yú kōng shū bù xué zhī rén. táng sòng yòng shī fù, suī yuē diāo chóng xiǎo jì, ér fēi tōng zhī gǔ jīn zhī rén bù néng zuò. jīn zhī jīng yì shǐ yú sòng xī níng zhōng, wáng ān shí suǒ lì zhī fǎ, mìng lǚ huì qīng wáng páng děng wèi zhī. sòng shǐ: shén zōng xī níng sì nián èr yuè dīng yǐ shuò, bà shī fù jí míng jīng zhū kē, yǐ jīng yì lùn cè shì jìn shì. mìng zhòng shū zhuàn dà yì shì bān xíng.
《戒庵漫筆》曰:「余少時學舉子業,並無刻本窗稿。有書賈在利考朋友家往來,抄得燈窗下課數十篇,每篇謄寫二三十紙。到余家塾,揀其幾篇,每篇酬錢或二文,或三文,憶荊川,中會元,其稿亦是無錫門人蔡瀛與○經義論策今之經義論策,其名雖正,而最便於空疏不學之人。唐宋用詩賦,雖曰雕蟲小技,而非通知古今之人不能作。今之經義始於宋熙寧中,王安石所立之法,命呂惠卿、王旁等為之。《宋史》:「神宗熙寧四年二月丁已朔,罷詩賦及明經諸科,以經義論策試進士。命中書撰大義式頒行。
yuán bā nián sān yuè gēng zǐ. zhōng shū shěng yán: jìn shì yù shì dá cè, duō xì zài wài zhǔn bèi zhī wén, gōng zhuō bù shèn xiāng yuǎn, nán yú kǎo jiào, zǔ zōng jiù zhì, yù shì jìn shì fù shī lùn sān tí, shī xíng yǐ yuǎn, qián hòu dé rén bù shǎo. kuàng jīn zhāo tíng jiàn xíng wén zì duō xì shēng lǜ duì ǒu, fēi xué wèn gāi qià, bù néng chéng zhāng. qǐng xíng zǔ zōng sān tí jiù fǎ, zhào lái nián yù shì, jiāng shī fù jǔ rén fù shì sān tí jīng yì. jǔ rén qiě lìng shì cè, cǐ hòu quán shì sān tí. shì dāng shí jí yǐ jīng yì wèi zài wài zhǔn bèi zhī wén yǐ. chén hòu shān tán cóng yán: jīng gōng jīng yì xíng, jǔ zi zhuān sòng wáng shì zhāng jù, ér bù jiě yì. jīng gōng huǐ zhī, yuē: běn yù biàn xué jiū wèi xiù cái, bù wèi biàn xiù cái wèi xué jiū yě. qǐ zhī shù bǎi nián zhī hòu, bìng xué jiū ér fēi qí běn zhì hū? cǐ fǎ bù biàn, zé rén cái rì zhì yú xiāo hào, xué shù rì zhì yú huāng lòu, ér wǔ dì sān wáng yǐ lái zhī tiān xià, jiāng bù zhī qí suǒ zhōng yǐ. zhào dǐng yán: ān shí shè xū wú zhī xué, bài huài rén cái. chén gōng fǔ yì wèi: ān shí shǐ xué zhě bù zhì chūn qiū, bù dú shǐ hàn, ér xí qí suǒ wèi sān jīng xīn yì, jiē chuān záo pò suì wú yòng zhī kōng yán yě. ruò jīn zhī suǒ wèi shí wén, jì fēi jīng chuán, fù fēi zi shǐ, zhǎn zhuǎn xiāng chéng, jiē dù zhuàn wú gēn zhī yǔ. yǐ shì kē míng suǒ de shí rén zhī zhōng, qí bā jiǔ jiē wèi bái tú. ér yī jǔ yú xiāng, jí yǐ yíng qiú guān shuō wèi zhì shēng zhī jì. yú shì zài zhōu lǐ zé wú rén fēi shì háo, shì sì fāng zé wú dì fēi yóu kè, ér yù qiú tiān xià zhī ān níng, sī mín zhī chún hòu, qǐ fēi què xíng ér qiú jí qián rén zhě zāi?
元八年三月庚子。中書省言:「進士御試答策,多系在外準備之文,工拙不甚相遠,難於考較,祖宗舊制,御試進士賦詩論三題,施行已遠,前後得人不少。況今朝廷見行文字多系聲律對偶,非學問該洽,不能成章。請行祖宗三題舊法,詔來年御試,將詩賦舉人複試三題經義。舉人且令試策,此後全試三題。」是當時即以經義為在外準備之文矣。陳後山《談叢》言:「荊公經義行,舉子專誦王氏章句,而不解義。荊公悔之,曰:『本欲變學究為秀才,不謂變秀才為學究也。』」豈知數百年之後,並學究而非其本質乎?此法不變,則人才日至於消耗,學術日至於荒陋,而五帝三王以來之天下,將不知其所終矣。趙鼎言:「安石設虛無之學,敗壞人才。」陳公輔亦謂:「安石使學者不治《春秋》,不讀《史》、《漢》,而習其所為《三經新義》,皆穿鑿破碎無用之空言也。」若今之所謂時文,既非經傳,復非子史,展轉相承,皆杜撰無根之語。以是科名所得十人之中,其八九皆為白徒。而一舉於鄉,即以營求關說為治生之計。於是在州里則無人非勢豪,適四方則無地非遊客,而欲求天下之安寧,斯民之淳厚,豈非卻行而求及前人者哉?
dà zǔ shí lù: hóng wǔ sān nián bā yuè, jīng shī jí gè xíng shěng kāi xiāng shì. chū chǎng sì shū yí wèn, běn jīng yì jí sì shū yì gè yī dào. dì èr chǎng lùn yī dào. dì sān chǎng cè yī dào. zhōng shì zhě, hòu shí rì, fù yǐ wǔ shì shì zhī, yuē qí shè shū suàn lǜ, qí guān qí chí qū biàn jié, shè guān qí zhōng zhī duō guǎ, shū tōng yú liù yì, suàn tōng yú jiǔ fǎ, lǜ guān qí jué duàn. zhào wén yǒu yuē: zhèn tè shè kē jǔ, yǐ qǐ huái cái bào dé zhī shì, wù zài jīng míng xíng xiū, bó tōng gǔ jīn, wén zhì dé zhòng, míng shí xiāng chēng. qí zhōng xuǎn zhě, zhèn jiāng qīn cè yú tíng, guān qí xué shí, dì qí gāo xià, ér rèn zhī yǐ guān. fú dú cǐ zhì, zhēn suǒ wèi qiú shí yòng zhī shàng zhě yǐ. zhì shí liù nián, mìng lǐ bù bān xíng kē jǔ chéng shì: dì yī chǎng sì shū yì sān dào, jīng yì sì dào, wèi néng zhě xǔ gè jiǎn yī dào dì èr chǎng lùn yī dào, zhào hào biǎo nèi kē yī dào, pàn yǔ wǔ tiáo dì sān chǎng jīng shǐ cè wǔ dào, wén cí zēng ér shí shì fèi, gài yǔ chū zhào qiú xián zhī fǎ shāo yǒu bù tóng, ér xíng zhī èr bǎi yú nián, fēi suǒ yǐ shàn shù zǔ zōng zhī yì yě.
《大祖實錄》:「洪武三年八月,京師及各行省開鄉試。初場《四書》疑問,本經義及《四書》義各一道。第二場論一道。第三場策一道。中式者,後十日,復以五事試之,曰騎、射、書、算、律,騎觀其馳驅便捷,射觀其中之多寡,書通於六義,算通於九法,律觀其決斷。詔文有曰:『朕特設科舉,以起懷才抱德之士,務在經明行修,博通古今,文質得中,名實相稱。其中選者,朕將親策於廷,觀其學識,第其高下,而任之以官。』」伏讀此制,真所謂求實用之上者矣。至十六年,命禮部頒行科舉成式:第一場《四書》義三道,經義四道,未能者許各減一道;第二場論一道,詔浩表內科一道,判語五條;第三場經史策五道,文辭增而實事廢,蓋與初詔求賢之法稍有不同,而行之二百餘年,非所以善述祖宗之意也。
sì shū yí yóu táng rén zhī pàn yǔ, shè wèi yí shì jiān zhī, yǐ guān qí xué shí yě. sì shū yì yóu jīn rén zhī pàn yǔ, bù guò dé zhī jì sòng ér yǐ. gǒu xué shí zhī kě qǔ, zé liú shǎng zhī duì zhǐ yú yī piān yǐ zú. gài yī dài zhī rén cái tú yǐ jì sòng zhī duō, shū xiě zhī sù, ér qǔ qí zhǎng, zé qī piān bù zú wèi nán, ér yǒu bìng zuò wǔ jīng èr shí sān piān, rú chóng zhèng qī nián zhī yán mào yóu zhě, yì hé bài yú jīng shù, hé shī yú guó yòng zāi. shí lù yán: hóng wǔ shí sì nián liù yuè bǐng chén, zhào yú guó zi zhū shēng zhōng, xuǎn cái xué yōu děng cōng míng jùn wěi zhī shì, dé sān shí qī rén. mìng zhī bó jí qún shū, jiǎng míng dào dé jīng jì zhī xué, yǐ qī dà yòng, chēng zhī yuē lǎo xiù cái. lèi cì luó qǐ xí yī zhōng xuē, lǐ yù shén hòu. shì zé shèng zǔ suǒ wàng yú zhū shēng zhě, gù bù jǐn yǐ tiē kuò zhī wén. ér xī hū dà chén wú tōng jīng zhī shì, shǐ yī dài xū jùn zhī diǎn dàn zhǐ yú sī, kě tàn yě!
《四書》疑猶唐人之判語,設為疑事間之,以觀其學識也。《四書》義猶今人之判語,不過得之記誦而已。苟學識之可取,則劉賞之對止於一篇已足。蓋一代之人才徒以記誦之多,書寫之速,而取其長,則七篇不足為難,而有並作《五經》二十三篇,如崇幀七年之顏茂猷者,亦何稗於經術,何施於國用哉。《實錄》言:「洪武十四年六月丙辰,詔於國子諸生中,選才學優等聰明俊偉之士,得三十七人。命之博極群書,講明道德經濟之學,以期大用,稱之曰老秀才。累賜羅綺襲衣中靴,禮遇甚厚。」是則聖祖所望於諸生者,固不僅以帖括之文。而惜乎大臣無通經之士,使一代吁俊之典但止於斯,可嘆也!
yǒng lè èr shí èr nián shí yuè dīng mǎo, rén miào yù dà xué shì yáng shì qí děng yuē: cháo tíng suǒ zhòng ān bǎi xìng, ér bǎi xìng bù dé méng fú zhě yóu mù shǒu fěi rén, mù shǒu fěi rén yóu xué xiào shī jiào, gù suì gòng zhōng yú bù xiào shí lǜ qī bā. gǔ shì bù tōng, dào lǐ bù míng, cǐ qǐ kě rèn ān mín zhī jì? dāng rì gòng jǔ zhī xíng, bù guò sì shí nián, ér qí bì yǐ rú cǐ, nǎi hù jú zhī chén yóu tuō zhī zǔ zhì, ér xiāng chí bù biàn hū?
永樂二十二年十月丁卯,仁廟諭大學士楊士奇等曰:「朝廷所重安百姓,而百姓不得蒙福者由牧守匪人,牧守匪人由學校失教,故歲貢中愚不肖十率七八。古事不通,道理不明,此豈可任安民之寄?」當日貢舉之行,不過四十年,而其弊已如此,乃護局之臣猶托之祖制,而相持不變乎?
sān chǎng míng chū sān chǎng zhī zhì, suī yǒu xiān hòu, ér wú zhòng qīng. nǎi shì zǐ zhī jīng lì duō zhuān yú yī jīng, lüè yú kǎo gǔ. zhǔ sī yuè juǎn, fù hù chū chǎng suǒ zhōng zhī juǎn, ér bù shēn qiú qí èr sān chǎng. fū xī zhī suǒ wèi sān chǎng, fēi xià wéi shí nián, dú shū qiān juǎn, bù néng yǒu cǐ sān chǎng yě. jīn zé wù yú jié dé, bù guò yú sì shū yī jīng zhī zhōng nǐ tí yī èr bǎi dào, qiè qǔ tā rén zhī wén jì zhī, rù chǎng zhī rì, chāo téng yī guò, biàn kě jiǎo xìng zhōng shì, ér běn jīng zhī quán wén yǒu bù dú zhě yǐ. lǜ tiān xià ér wèi yù sù chéng zhī tóng zǐ, xué wèn yóu cǐ ér shuāi, xīn shù yóu cǐ ér huài. sòng jiā zhōng, zhī jiàn yuàn ōu yáng xiū shàng yán: jīn zhī jǔ rén yǐ èr qiān rén wèi lǜ, qǐng kuān qí rì xiàn, ér xiān shì yǐ cè ér kǎo zhī. zé qí wén cí bǐ è zhě, wén yì diān dào zhòng zá zhě, bù shí tí zhě, bù zhī gù shí lüè ér bù duì suǒ wèn zhě, wù yǐn shì jī zhě, suī néng chéng wén ér lǐ shí guāi dàn zhě, zá fàn jiù gé bù kǎo shì zhě, fán cǐ qī děng zhī rén xiān qù zhī, jì èr qiān rén kě qù wǔ liù bǎi. yǐ qí liú zhě cì shì yǐ lùn, yòu rú qián fǎ ér kǎo zhī, yòu kě qù qí èr sān bǎi. qí liú ér shì shī fù zhě, bù guò qiān rén yǐ. yú qiān rén ér xuǎn wǔ bǎi, shǎo ér yì kǎo, bù zhì láo hūn, kǎo ér jīng dāng, zé jǐn shàn yǐ. zòng shǐ kǎo zhī bù jīng, yì dāng bù zhì dà làn, gài qí jié chāo piāo dào zhī rén jiē yǐ xiān cè lùn qù zhī yǐ. bǐ jí shī fù, jiē shì yǐ jīng cè lùn, cū yǒu xué wèn lǐ shí, bù zhì guāi dàn zhī rén, zòng shǐ shī fù bù gōng, yì kě yǐ zhōng xuǎn yǐ. rú cǐ kě shǐ tóng nián xīn xué quán bù xiǎo shì zhī rén wú yóu ér jìn. jīn zhī yǒu tiān xià zhě, bù néng fù liǎng hàn jǔ shì zhī fǎ, bù dé yǐ ér yǐ yán qǔ rén, zé wén zhōng zhī lùn yì shì kě qǔ. gài jiù jīn rì zhī bì, mò jí hū qù jié chāo piāo dào zhī rén, ér qī děng zài suǒ xiān qù, zé àn liè zhī tú wú suǒ jiǎo xìng, ér zhì zhě jiàn shǎo, kē chǎng yì zì cǐ ér qīng yě.
○三場明初三場之制,雖有先後,而無重輕。乃士子之精力多專於一經,略於考古。主司閱卷,復護初場所中之卷,而不深求其二三場。夫昔之所謂三場,非下帷十年,讀書千卷,不能有此三場也。今則務於捷得,不過於《四書》、一經之中擬題一二百道,竊取他人之文記之,入場之日,抄謄一過,便可僥倖中式,而本經之全文有不讀者矣。率天下而為欲速成之童子,學問由此而衰,心術由此而壞。宋嘉中,知諫院歐陽修上言:「今之舉人以二千人為率,請寬其日限,而先試以策而考之。擇其文辭鄙惡者,文意顛倒重雜者,不識題者,不知故實略而不對所問者,誤引事跡者,雖能成文而理識乖誕者,雜犯舊格不考式者,凡此七等之人先去之,計二千人可去五六百。以其留者次試以論,又如前法而考之,又可去其二三百。其留而試詩賦者,不過千人矣。於千人而選五百,少而易考,不至勞昏,考而精當,則盡善矣。縱使考之不精,亦當不至大濫,蓋其節抄剽盜之人皆以先策論去之矣。比及詩賦,皆是已經策論,粗有學問理識,不至乖誕之人,縱使詩賦不工,亦可以中選矣。如此可使童年新學全不曉事之人無由而進。」今之有天下者,不能復兩漢舉士之法,不得已而以言取人,則文忠之論亦似可取。蓋救今日之弊,莫急乎去節抄剽盜之人,而七等在所先去,則暗劣之徒無所僥倖,而至者漸少,科場亦自此而清也。
nǐ tí jīn rì kē chǎng zhī bìng, mò shén hū nǐ tí. qiě yǐ jīng wén yán zhī, chū chǎng shì suǒ xí běn jīng yì sì dào, ér běn jīng zhī zhōng, chǎng wū kě chū zhī tí bù guò shù shí. fù jiā jù zú yán qǐng míng shì guǎn yú jiā shú, jiāng cǐ shù shí tí gè zhuàn yī piān, jì piān chóu jià, lìng qí zǐ dì jí tóng nú zhī jùn huì zhě jì sòng shú xí. rù chǎng mìng tí, shí fú bā jiǔ, jí yǐ suǒ jì zhī wén chāo téng shàng juǎn, jiào zhī fēng yán jié gòu, nán yì yù shū, sì shū yì rán. fā bǎng zhī hòu, cǐ cáo biàn wèi guì rén, nián shào mào měi zhě duō de guǎn xuǎn, tiān xià zhī shì mí rán cóng fēng, ér běn jīng yì kě yǐ bù dú yǐ, yǔ wén xī nián wǔ jīng zhī zhōng, wéi chūn qiū zhǐ jì tí mù, rán yì xū jiān dú sì chuán. yòu wén jiā jìng yǐ qián, xué chén mìng lǐ jì tí, yǒu chū sàng fú yǐ shì shì zǐ zhī néng jì fǒu zhě, bǎi nián yǐ lái, sàng fú děng piān jiē shān qù bù dú, jīn zé bìng tán gōng bù dú yǐ. shū zé shān qù wǔ zǐ zhī gē tāng shì pán gēng xī bó kān lí wēi zǐ jīn àn gù mìng kāng wáng zhī hào wén hóu zhī mìng děng piān bù dú, shī zé shān qù yín fēng biàn yǎ bù dú, yì zé shān qù sòng fǒu bō tún míng yí kuí jiǎn kùn lǚ děng guà bù dú, zhǐ jì qí kě yǐ chū tí zhī piān, jí cǐ shù shí tí zhī wén ér yǐ. dú lùn wéi qǔ yī piān, pī zhuāng bù guò yíng chǐ. yīn lòu jiù guǎ, fù sù yāo shí. chéng zhě, yǐ yī nián bì zhī. xī rén suǒ dài yī nián ér xí zhě, yǐ yī yuè bì zhī. chéng yú jiǎo xí, dé yú jiǎ qiàn, zú ér jiān qí suǒ wèi dú zhī jīng, yǒu máng rán bù zhī wèi hé shū zhě, gù yú yǐ wèi bā gǔ zhī hài děng yú fén shū, ér bài huài rén cái yǒu shèn yú xián yáng zhī jiāo suǒ kēng zhě, men sì bǎi liù shí yú rén yě, qǐng gèng qí fǎ, fán sì shū wǔ jīng zhī wén jiē wèn yí yì, shǐ zhī yǐ yī jīng ér tōng zhī yú wǔ jīng yòu yī jīng zhī zhōng yì gè yǒu yí yì, rú yì zhī zhèng wáng, shī zhī máo zhèng, chūn qiū zhī sān chuán, yǐ jí táng sòng zhū rú bù tóng zhī shuō. sì shū wǔ jīng jiē yī cǐ fā wèn, qí duì zhě bì rú zhū zǐ suǒ yún: tōng guàn jīng wén, tiáo jǔ zhòng shuō, ér duàn yǐ jǐ yì. qí suǒ chū zhī tí bù xiàn shèng shuāi zhì luàn, shǐ rén bù dé yì nǐ, ér qí wén bì chū yú chǎng zhōng zhī suǒ zuò, zé shì zhī tōng jīng yǔ fǒu kě dé ér zhī, qí néng wén yǔ fǒu yì kě dé ér yàn yǐ. yòu bù rán, zé gū yòng táng sòng fù yùn zhī fǎ, yóu kě yǐ dù jié chāo piāo dào zhī bì. gài tí kě nǐ ér yùn bù kě bì, wén zhī gōng zhuō yóu qí suǒ zì zuò, bì bù zhì yǐ tā rén zhī wén chāo téng yī guò ér zhōng shì zhě yǐ. qí biǎo tí zhuān chū táng sòng cè tí, jiān wèn gǔ jīn, rén zì bù dé bù dú tōng jiàn yǐ. fū jǔ yè zhī wén, xī rén suǒ bǐ chì, ér yǐ wèi wú yì yú jīng xué zhě yě, jīn yóu bù chū yú běn rén zhī shǒu yān, hé qí yù xià yě zāi!
○擬題今日科場之病,莫甚乎擬題。且以經文言之,初場試所習本經義四道,而本經之中,場屋可出之題不過數十。富家巨族延請名士館於家塾,將此數十題各撰一篇,計篇酬價,令其子弟及僮奴之俊慧者記誦熟習。入場命題,十符八九,即以所記之文抄謄上卷,較之風檐結構,難易遇殊,《四書》亦然。發榜之後,此曹便為貴人,年少貌美者多得館選,天下之士靡然從風,而本經亦可以不讀矣,予聞昔年《五經》之中,惟《春秋》止記題目,然亦須兼讀四傳。又聞嘉靖以前,學臣命《禮記》題,有出《喪服》以試士子之能記否者,百年以來,《喪服》等篇皆刪去不讀,今則並《檀弓》不讀矣。《書》則刪去《五子之歌》、《湯誓》、《盤庚》、《西伯勘黎》、《微子》、《金胺》、《顧命》、《康王之浩》、《文侯之命》等篇不讀,《詩》則刪去淫風變雅不讀,《易》則刪去《訟》、《否》、《剝》、《豚》、《明夷》、《睽》、《蹇》、《困》、《旅》等卦不讀,止記其可以出題之篇,及此數十題之文而已。讀論惟取一篇,披莊不過盈尺。因陋就寡,赴速邀時。成者,以一年畢之。昔人所待一年而習者,以一月畢之。成於剿襲,得於假倩,卒而間其所未讀之經,有茫然不知為何書者,故愚以為八股之害等於焚書,而敗壞人材有甚於咸陽之郊所坑者,們四百六十餘人也,請更其法,凡《四書》、《五經》之文皆問疑義,使之以一經而通之於《五經》、又一經之中亦各有疑義,如《易》之鄭、王,《詩》之毛、鄭,《春秋》之三傳,以及唐宋諸儒不同之說。《四書》、《五經》皆依此發問,其對者必如朱子所云:「通貫經文,條舉眾說,而斷以己意。」其所出之題不限盛衰治亂,使人不得意擬,而其文必出於場中之所作,則士之通經與否可得而知,其能文與否亦可得而驗矣。又不然,則姑用唐宋賦韻之法,猶可以杜節抄剽盜之弊。蓋題可擬而韻不可必,文之工拙猶其所自作,必不至以他人之文抄謄一過而中式者矣。其表題專出唐宋策題,兼問古今,人自不得不讀《通鑑》矣。夫舉業之文,昔人所鄙斥,而以為無益於經學者也,今猶不出於本人之手焉,何其愈下也哉!
dú shū bù tōng wǔ jīng zhě, bì bù néng tōng yī jīng, bù dāng fēn jīng shì shì. qiě rú táng sòng zhī shì, shàng yǒu yǐ lǎo zhuāng zhū shū mìng tí, rú zhī yán rì chū fù, zhì xiāng shuài kòu diàn kǎn qǐ shì zhě. jīn bù guò wǔ jīng yì yǐ sān lǐ sān chuán, yì bù guò jiǔ jīng ér yǐ. cǐ ér bù xí, hé míng wèi shàng? sòng shǐ féng yuán, shòu jiāng yīn wèi, shí zhào liú nèi quán yǐ míng jīng zhě bǔ xué guān, yuán zì jiàn tōng wǔ jīng xiè mì xiào yuē: gǔ rén zhì yī jīng ér zhì hào shǒu, yú shàng shǎo, néng jǐn tōng xié? duì yuē: dá zhě yī yǐ guàn zhī. gèng wèn yí yì, biàn xī wú zhì.
讀書不通《五經》者,必不能通一經,不當分經試士。且如唐宋之世,尚有以《老》、《莊》諸書命題,如《卮言日出賦》,至相率扣殿檻乞示者。今不過《五經》、益以《三禮》、《三傳》,亦不過九經而已。此而不習,何名為上?《宋史》、「馮元,授江陰尉,時詔流內銓以明經者補學官,元自薦通《五經》、謝泌笑曰:『古人治一經而至皓首,於尚少,能盡通邪?』對曰:『達者一以貫之。』更問疑義,辨析無滯。」
shí lín yàn yǔ xī níng yǐ qián, yǐ shī fù qǔ shì, xué zhě wú bù xiān biàn dú wǔ jīng. yú jiàn qián bèi suī wú kē míng, rén yì duō néng zá jǔ wǔ jīng gài zì yòu xué shí xí zhī, gù zhōng lǎo bù wàng, zì gǎi jīng shù, rén zhī jiào zǐ zhě wǎng wǎng biàn yǐ yī jīng shòu zhī, tā jīng zòng dú yì bù néng jīng, qí jiào zhī zhě yì wèi bì jiē tōng wǔ jīng, gù suī jīng shū zhèng wén yì duō yí wù. ruò jīn rén wèn dá zhī jiān, chēng qí rén suǒ xí wèi guì jīng, zì chēng wèi bì jīng, yóu kě xiào yě.
《石林燕語》「熙寧以前,以詩賦取士,學者無不先遍讀《五經》。余見前輩雖無科名,人亦多能雜舉《五經》蓋自幼學時習之,故終老不忘,自改經術,人之教子者往往便以一經授之,他經縱讀亦不能精,其教之者亦未必皆通《五經》,故雖經書正文亦多遺誤。若今人問答之間,稱其人所習為『貴經』,自稱為『敝經』,尤可笑也。」
kē chǎng zhī fǎ, yù qí nán bù yù qí yì, shǐ gèng qí fǎ ér yǔ zhī yǐ nán, zé jì xìng zhī rén shǎo. shǎo yī jì xìng zhī rén zé shǎo yī yíng qiú huàn dé zhī rén, ér shì lèi kě jiàn yǐ qīng. yì shì zǐ zhī zhī qí nán yě, ér gōng kǔ zhī rì duō, duō yī gōng kǔ zhī rén zé shǎo yī qún jū zhōng rì yán bù jí yì zhī rén, ér shì xí kě jiàn yǐ zhèng yǐ.
科場之法,欲其難不欲其易,使更其法而予之以難,則覬幸之人少。少一覬幸之人則少一營求患得之人,而士類可漸以清。抑士子之知其難也,而攻苦之日多,多一攻苦之人則少一群居終日言不及義之人,而士習可漸以正矣。
mò zǐ yán: jīn ruò yǒu yī zhū hóu yú cǐ, wèi zhèng qí guó jiā yě, yuē: fán wǒ guó néng shè yù zhī shì, wǒ jiāng shǎng guì zhī bù néng shè yù zhī shì, wǒ jiāng zuì jiàn zhī. wèn yú ruò guó zhī shì, shú xǐ shú jù? wǒ yǐ wèi bì néng shè yù zhī shì xǐ, bù néng shè yù zhī shì jù. yuē: fán wǒ guó zhī zhōng xìn zhī shì, wǒ jiāng shǎng guì zhī bù zhōng xìn zhī shì, wǒ jiāng zuì jiàn zhī. wèn yú ruò guó zhī shì, shú xǐ shú jù? wǒ yǐ wèi zhōng xìn zhī shì xǐ, bù zhōng xìn zhī shì jù. jīn ruò zé shì zǐ yǐ jiān tōng jiǔ jīng, jì tōng jiàn lì dài zhī shǐ, ér yuē: ruò cǐ zhě zhōng, bù ruò cǐ zhě chù. wǒ yǐ wèi bì hǎo xué néng wén zhī shì xǐ, ér bù xué wú wén zhī shì jù yě. rán zé wèi bù kě zhī shuō yǐ náo wú fǎ zhě, jiē bù xué wú wén zhī rén yě, rén zhǔ kě yǐ wú tīng yě.
墨子言:「今若有一諸侯於此,為政其國家也,曰:『凡我國能射御之士,我將賞貴之;不能射御之士,我將罪賤之。』問於若國之士,孰喜孰懼?我以為必能射御之士喜,不能射御之士懼。曰:「凡我國之忠信之士,我將賞貴之;不忠信之士,我將罪賤之。』問於若國之士,孰喜孰懼?我以為忠信之士喜,不忠信之士懼。」今若責士子以兼通《九經》,記《通鑑》歷代之史,而曰:「若此者中,不若此者黜。」我以為必好學能文之士喜,而不學無文之士懼也。然則為不可之說以撓吾法者,皆不學無文之人也,人主可以無聽也。
jīn rì yù gé kē jǔ zhī bì, bì xiān shì yǐ dú shū xué wèn zhī fǎ, zàn tíng kǎo shì shù nián ér hòu xíng zhī, rán hòu kě yǐ dé rén. jìn yuán dì cóng kǒng dàn zhī yì, tīng xiào lián shēn zhì qī nián nǎi shì, gǔ zhī rén yǒu xíng zhī zhě. tí qiè shí shì kǎo shì tí mù duō yǒu guī qiè shí shì, yì yú dì yǔ wéi rǔ bì zhī yí yì yě. sòng shǐ zhāng dòng chuán shì kāi fēng jìn shì, fù tí yuē xiào cí zé zhōng. shí fāng yì pú ān yì wáng chēng huáng shì, yīng zōng yuē: zhāng dòng yì fěng zhèn. zǎi xiàng hán qí jìn yuē: yán zhī zhě wú zuì, wén zhī zhě zú yǐ jiè. shàng yì jiě. gǔ zhī rén jūn jìn zé jǐn guān shī zhī guī, yuǎn zé tōng xiāng xiào zhī lùn, cǐ yì lì ér zhēng jiàn zhī tú guǎng yě yǐ.
今日欲革科舉之弊,必先示以讀書學問之法,暫停考試數年而後行之,然後可以得人。晉元帝從孔但之議,聽孝廉申至七年乃試,古之人有行之者。○題切時事考試題目多有規切時事,亦虞帝「予違汝弼」之遺意也。《宋史·張洞傳》「試開封進士,賦題曰《孝慈則忠》。時方議濮安懿王稱皇事,英宗曰:『張洞意諷朕。』宰相韓琦進曰:『言之者無罪,聞之者足以戒。』上意解。」古之人君近則盡官師之規,遠則通鄉校之論,此義立而爭諫之途廣也矣。
tiān qǐ sì nián, yīng tiān xiāng shì tí jīn fū yì zhī wèi shù yī jié, yǐ wèi zhōng xián shǐ yòng shì yě, zhè jiāng xiāng shì tí jūn zhī shì chén rú shǒu zú, zé chén shì jūn rú fù xīn, yǐ zhàng shā gōng bù láng wàn jǐng yě. qī nián jiāng xī xiāng shì tí hào hào hū bù kě shàng yǐ, qí nián jiān shēng lù wàn líng qǐng yǐ zhōng xián jiàn cí guó xué yě. chóng zhèng sān nián, yīng tiān xiāng shì tí jǔ zhí cuò zhū wǎng, néng shǐ wǎng zhě zhí, yǐ mèi yǎn zhū chén chū dìng nì àn yě. cǐ jiē kě yǐ kāi dì cōng ér chí guó shì zhě. dāng shí jì jí, ér wū shuǐ hè míng zhī yì yóu cún yú shì dài fū, kě yǐ xiǎng jiàn xiān cháo zhī yí huà. ruò chóng zhēn jiǔ nián yīng tiān xiāng shì chūn qiū tí sòng gōng rù cáo, yǐ cáo bó yáng guī, yǐ gōng sūn jiāng bǐ chén qǐ xīn, shì yǐ cáo bó yáng bǐ huáng shàng, fēi suǒ yí yán, dà bù jìng. tiān qǐ qī nián, shùn tiān xiāng shì shū jīng tí wǒ èr rén gòng zhēn, yǐ zhōu gōng bǐ wèi zhōng xián, zé yòu wú jiāng zhī jiàn, yì jiàn zhī dàn wén zhě yě.
天啟四年,應天鄉試題《今夫奕之為數》一節,以魏忠賢始用事也,浙江鄉試題《君之視臣如手足,則臣視君如腹心》,以杖殺工部郎萬憬也。七年江西鄉試題《皓皓乎不可尚已》,其年監生陸萬齡請以忠賢建祠國學也。崇幀三年,應天鄉試題《舉直錯諸枉,能使枉者直》,以媚奄諸臣初定逆案也。此皆可以開帝聰而持國是者。當時季集,而污水鶴鳴之義猶存於士大夫,可以想見先朝之遺化。若崇禎九年應天鄉試《春秋》題《宋公入曹,以曹伯陽歸》,以公孫韁比陳啟新,是以曹伯陽比皇上,非所宜言,大不敬。天啟七年,順天鄉試《書經》題《我二人共貞》,以周公比魏忠賢,則又無將之漸,亦見之彈文者也。
jǐng tài chū, yě xiān fèng shàng huáng zhì biān, biān chén bù nà, suī yǒu shè jì wèi zhòng zhī shuō, rán dāng shí cháo lùn jí yǒu yǐ fèng yíng zhī huǎn wèi jī zhě. shùn tiān xiāng shì tí suǒ wèi píng tiān xià zài zhì qí guó zhě yī jié, gài yǒu fěng yì. shì wén gé shì jīng yì zhī wén, liú sú wèi zhī bā gǔ, gài shǐ yú chéng huà yǐ hòu, gǔ zhě, duì ǒu zhī míng yě. tiān shùn yǐ qián, jīng yì zhī wén bù guò fū yǎn chuán zhù, huò duì huò sàn, chū wú dìng shì, qí dān jù tí yì shén shǎo. chéng huà èr shí sān nián, huì shì lè tiān zhě bǎo tiān xià wén, qǐ jiǎng xiān tí sān jù, jí jiǎng lè tiān, sì gǔ zhōng jiān guò jiē sì jù, fù jiǎng bǎo tiān xià, sì gǔ fù shōu sì jù, zài zuò dà jié. hóng zhì jiǔ nián, huì shì zé nán yú jūn wèi zhī gōng wén, qǐ jiǎng xiān tí sān jù, jí jiǎng zé nán yú jūn, sì gǔ zhōng jiān guò jiē èr jù, fù jiǎng wèi zhī gōng, sì gǔ fù shōu èr jù, zài zuò dà jié. měi sì gǔ zhī zhōng, yī fǎn yī zhèng, yī xū yī shí, yī qiǎn yī shēn, qí liǎng shàn lì gé, zé měi shàn zhī zhōng gè yǒu sì gǔ, qí cì dì wén fǎ yì fù rú zhī. gù jīn rén xiāng chuán wèi zhī bā gǔ. ruò zhǎng tí zé bù jū cǐ. jiā jìng yǐ hòu, wén tǐ rì biàn, ér wèn zhī rú shēng, jiē bù zhī bā gǔ zhī hé wèi yǐ. mèng zǐ yuē: dà jiàng huì rén bì yǐ guī jǔ. jīn zhī wèi shí wén zhě, qǐ bì liè guī rén miàn jǔ yǐ hū?
景泰初,也先奉上皇至邊,邊臣不納,雖有社稷為重之說,然當時朝論即有以奉迎之緩為譏者。順天鄉試題《所謂平天下在治其國者》一節,蓋有諷意。○試文格式經義之文,流俗謂之八股,蓋始於成化以後,股者,對偶之名也。天順以前,經義之文不過敷演傳注,或對或散,初無定式,其單句題亦甚少。成化二十三年,會試《樂天者保天下》文,起講先提三句,即講樂天,四股;中間過接四句,復講保天下,四股;復收四句,再作大結。弘治九年,會試《責難於君謂之恭》文,起講先提三句,即講責難於君,四股;中間過接二句,復講謂之恭,四股;復收二句,再作大結。每四股之中,一反一正,一虛一實,一淺一深,其兩扇立格,則每扇之中各有四股,其次第文法亦復如之。故今人相傳謂之八股。若長題則不拘此。嘉靖以後,文體日變,而問之儒生,皆不知八股之何謂矣。《孟子》曰:「大匠誨人必以規矩。」今之為時文者,豈必裂規亻面矩矣乎?
fā duān èr jù, huò sān sì jù, wèi zhī pò tí. dà dǐ duì jù wèi duō, cǐ sòng rén xiāng chuán zhī gé. xià shēn qí yì, zuò sì wǔ jù, wèi zhī chéng tí. rán hòu tí chū fū zǐ wèi hé ér fā cǐ yán, wèi zhī yuán qǐ. zhì wàn lì zhōng, pò zhǐ èr jù, chéng zhǐ sān jù, bù yòng yuán qǐ. piān mò fū yǎn shèng rén yán bì, zì lǔ suǒ jiàn, huò shù shí zì, huò bǎi yú zì, wèi zhī dà jié. míng chū zhī zhì, kě jí běn cháo shí shì. yǐ hòu gōng lìng yì mì, kǒng yǒu jiè yǐ zì xuàn zhě, dàn xǔ yán qián dài, bù jí běn cháo. zhì wàn lì zhōng, dà jié zhǐ sān sì jù. yú shì guó jiā zhī shì wǎng shǐ wǎng zhōng, zài wèi zhī chén wèi shǒu wèi wěi, qí xiàng yǐ jiàn yú yīng jǔ zhī wén yǐ.
發端二句,或三四句,謂之破題。大抵對句為多,此宋人相傳之格。下申其意,作四五句,謂之承題。然後提出夫子為何而發此言,謂之原起。至萬曆中,破止二句,承止三句,不用原起。篇末敷演聖人言畢,自擄所見,或數十字,或百餘字,謂之大結。明初之制,可及本朝時事。以後功令益密,恐有藉以自炫者,但許言前代,不及本朝。至萬曆中,大結止三四句。於是國家之事罔始罔終,在位之臣畏首畏尾,其象已見於應舉之文矣。
shì lù wén zì zhī tǐ, shǒu xíng yuē dì yī chǎng, dǐng gé xiě. cì xíng rì sì shū, xià yī gé. cì xíng tí mù, yòu xià yī gé. wǔ jīng jí èr sān chǎng jiē rán, zhì shì wén zé bù néng zài xià, réng tí qǐ dǐng gé. cǐ tí mù suǒ yǐ xià èr gé yě. ruò suì kǎo zhī juǎn, zé shǒu xíng rì sì shū, dǐng gé xiě, cì xíng tí mù, zhǐ xià yī gé, jīng lùn yì rán, hòu lái xué zhèng gǒu qiě chéng fēng, shì zǐ shì juǎn shěng què sì shū wǔ jīng zì, jìng cóng tí mù xiě qǐ, yī dà chǎng zhī shì gài xià èr gé. shèng jīng fǎn xià, zì zuò fǎn gāo, yú lǐ wèi bù tōng. rán rì yòng ér bù zhī, yì yǐ jiǔ yǐ. yòu qí yì zhě, yán cǐ zhī lì bù lùn gǔ jīn, shī wén gài yǐ xià èr gé wèi tí. wàn lì yǐ hòu, fāng kè shèng xíng, měi tí zhī wén bì zhù qí rén zhī míng yú xià, ér kè gǔ shū zhě yì huà ér tóng zhī. rú tí rì zhōu zhèng jiāo zhì, xià èr gé, qí xíng wèi shū zuǒ qiū míng. tí yuē bó yí liè chuán, xià èr gé, qí xíng wèi shū sī mǎ qiān. biàn lì dài xiāng chuán zhī gǔ shū, yǐ xiào shí wén zhī miàn mào, shǐ gǔ rén jiàn zhī, dāng wèi jué dào.
試錄文字之體,首行曰「第一場」,頂格寫。次行日「《四書》」,下一格。次行題目,又下一格。《五經》及二、三場皆然,至試文則不能再下,仍提起頂格。此題目所以下二格也。若歲考之卷,則首行日「《四書》」,頂格寫,次行題目,止下一格,經論亦然,後來學政苟且成風,士子試卷省卻「《四書》」、「《五經》」字,竟從題目寫起,依大場之式概下二格。聖經反下,自作反高,於理為不通。然日用而不知,亦已久矣。又其異者,沿此之例不論古今,詩文概以下二格為題。萬曆以後,坊刻盛行,每題之文必注其人之名於下,而刻古書者亦化而同之。如題日《周鄭交質》,下二格,其行未書「左丘明」。題曰《伯夷列傳》,下二格,其行未書「司馬遷」。變歷代相傳之古書,以肖時文之面貌,使古人見之,當為絕倒。
chéng wén zì sòng yǐ lái, yǐ qǔ zhōng shì zǐ suǒ zuò zhī wén, wèi zhī chéng wén. jīn shǐ: chéng ān wǔ nián, zhào kǎo shì cí fù guān gè zuò chéng wén yī dào, shì wèi jǔ rén zhī shì, shì hòu fù shěng cáng zhī. zhì běn cháo, xiān yì yòng shì zǐ chéng wén kè lù. hòu duō zhǔ sī suǒ zuò, suì yòu fēn shì zǐ suǒ zuò zhī wén bié wèi zhī mò juǎn. shén zōng shí lù: wàn lì shí sì nián zhēng yuè, lǐ bù yì: shì lù chéng wén yí zhào xiāng shì lì shān, yuán juàn bù yí jǐn yǎn chū yì. cóng zhī. shí wǔ nián bā yuè, mìng lǐ bù huì tóng hàn lín yuàn, qǔ dìng kāi guó zhì jiā jìng chū nián zhōng shì wén zì yī bǎi shí yú piān, kān bù xué gōng, yǐ wèi zhǔn zé. shí zhá bù shàng shū wèi shěn lǐ, jiān guān hàn lín xué shì.
○程文自宋以來,以取中士子所作之文,謂之程文。《金史》:「承安五年,詔考試詞賦官各作程文一道,示為舉人之式,試後赴省藏之。」至本朝,先亦用士子程文刻錄。後多主司所作,遂又分士子所作之文別胃之墨卷。《神宗實錄》:「萬曆十四年正月,禮部議:『試錄程文宜照鄉試例刪,原卷不宜盡掩初意。』從之。」十五年八月,命禮部會同翰林院,取定開國至嘉靖初年中式文字一百十餘篇,刊布學宮,以為準則。」時札部尚書為沈鯉,兼官翰林學士。
wén zhāng wú dìng gé, lì yī gé ér hòu wèi wén, qí wén bù zú yán yǐ. táng zhī qǔ shì yǐ fù, ér fù zhī wèi liú zuì wèi rǒng làn. sòng zhī qǔ shì yǐ lùn cè, ér lùn cè zhī bì yì fù rú zhī. míng zhī qǔ shì yǐ jīng yì, ér jīng yì zhī bù chéng wén yòu yǒu shèn yú qián dài zhě. jiē yǐ chéng wén gé shì wèi zhī, gù rì qū ér xià. cháo dǒng gōng sūn zhī duì, suǒ yǐ dú chū qiān gǔ zhě, yǐ qí wú chéng wén gé shì yě. yù zhèn jīn rì zhī wén, zài wú jū zhī yǐ gé shì, ér jùn yì zhī cái chū yǐ.
文章無定格,立一格而後為文,其文不足言矣。唐之取士以賦,而賦之未流最為冗濫。宋之取士以論策,而論策之弊亦復如之。明之取士以經義,而經義之不成文又有甚於前代者。皆以程文格式為之,故日趨而下。晁董公孫之對,所以獨出千古者,以其無程文格式也。欲振今日之文,在毋拘之以格式,而俊異之才出矣。
pàn jǔ zi dì èr chǎng zuò pàn wǔ tiáo, yóu yòng táng shí quán shì zhī yí yì. zhì yú jìn nián, shì bù dú lǜ, zhǐ chāo lù jiù běn. rù chǎng shí měi rén zhǐ jì yī lǜ, huò lì huò hù. jì dé wǔ tiáo, chǎng zhōng jí kě hù huàn. zhōng shì zhī juǎn dà bàn léi tóng, zuì wèi kě xiào. tōng diǎn xuǎn rén tiáo lì: qí qíng rén àn pàn, rén jiān wèi zhī pàn luó, cǐ zuì wú chǐ, qǐng bǎng shì yǐ chéng zhī. hòu táng míng zōng tiān chéng sān nián, zhōng shū zòu: lì bù nán cáo guān, jīn nián jí dì jìn shì nèi sān lǐ liú yíng děng wǔ rén, suǒ shì pàn yǔ jiē tóng. kān zhuàng chēng: wǎn bī shì qī, ǒu shí dé pàn cǎo xiě jìng, shí bù zhī pàn yǔ bù hé yì bān zhě. chì: gòng yuàn zhuó kē, kǎo xiáng suǒ yè, nán cáo shì pàn, jī quàn wèi guān. liú yíng děng jì bù gōng wén, zhǐ hé zhí shū qí shì, qǐ dé xiāng chuán gǎo cǎo, wǔ dú gōng chǎng. yí lìng suǒ sī là xià fàng zuì. fū yǐ wǔ dài piān ān sàng luàn zhī yú, shàng lìng kē zuì. jīn yǐ táng táng yī tǒng zuò rén zhī shèng, ér shì zǐ gōng rán hù huàn, zhì yī èr bǎi nián, mù wèi tōng bì, bù xíng jué chá. chuán zhī hòu dài, qí bù wèi xiào tán hū! shì pàn qǐ yú táng gāo zōng shí. chū lì bù xuǎn cái, jiāng qīn qí rén, fù qí lì shì. shǐ qǔ zhōu xiàn àn dú yí yì, shì qí duàn gē, ér guān qí néng fǒu. hòu rì yuè jìn jiǔ, xuǎn rén wěi duō, àn dú qiǎn jìn, bù zú wèi nán. nǎi cǎi jīng jí gǔ yì, jiǎ shè jiǎ yǐ, lìng qí pàn duàn. jì ér lái zhě yì zhòng, ér tōng jīng zhèng jí yòu bù zú yǐ wèi wèn, nǎi zhēng pì shū qū xué yǐn fú zhī yì wèn zhī, wéi jù rén zhī néng zhī yě. jiā zhě dēng yú kē dì, wèi zhī rén děng qí shén zhuō zhě wèi zhī lán lǚ, gè yǒu shēng jiàng. xuǎn rén yǒu gé xiàn wèi zhì ér néng shì wén sān piān, wèi zhī hóng cí. shì pàn sān tiáo, wèi zhī bá cuì, yì rì chāo jué. cí měi zhě dé bù jū xiàn ér shòu zhí. jīn guó cháo zhī zhì, yǐ lì bù xuǎn rén zhī fǎ ér shī zhī gòng jǔ, yù shǐ yī jīng zhī shì jiē tōng lì shì, qí yì shén měi, yòu bù yòng jiǎ shè jiǎ yǐ, zhǐ jù lǜ wén, yóu wèi zhèng dà dé tǐ. dàn yǐ wǔ chǐ zhī tóng néng qiáng jì zhě, xún rì zhī lì biàn kě jǐn dá ér wú nán, yì hé yǐ dìng rén cái zhī gāo xià zāi. gài cǐ fǎ zhǐ kě shī yú xuǎn rén yǐn shì é qǐng zhī jiān, ér bù kě xíng zhī tōng chǎng guǎng zhòng jìng rì zhī jiǔ. yí hū gè jì yī cáo, hù xiāng dào huàn. cháo tíng zhī zhì, yǒu míng xíng ér shí fèi zhě, cǐ lèi shì yǐ. bì bù dé yǐ ér yòng cǐ zhì, qí rú tōng diǎn suǒ yún, wèn yǐ shí shì yí yù, lìng yuē lǜ wén duàn jué, bù guāi jīng yì zhě hū? huí jīng wén zì tǐ shēng yuán mào làn zhī bì, zhì jīn rì ér jí. qiú qí shěng jì sì shū běn jīng quán wén, bǎi zhòng wú yī. gèng qiú tōng xiǎo liù shū, zì hé zhèng tǐ zhě, qiān zhōng wú yī yě. jiǎn tài zhī fǎ, shì yì fēi nán, dàn fēn wèi èr chǎng: dì yī chǎng lìng àn xiě sì shū yī qiān zì, jīng yī qiān zì, tuō wù běn wén jí zì bù zūn shì zhě tiē chū chú míng dì èr chǎng nǎi kǎo qí wén yì, zé jué xiāng zhī shè, jǐn yǒu cún zhě yǐ. huò yuē: cǐ wèi jié yě, qǐ zú wèi cái shì lèi? fū zhōu guān jiào guó zi yǐ liù yì, shè yù zhī hòu, jì yǐ liù shū. ér hàn shì shì shū jiǔ qiān zì yǐ shàng, nǎi dé wèi shǐ. yǐ zhōu guān tóng zǐ zhī kè, ér zé zhī chéng rén hàn shì chuán shǐ zhī zhǎng, ér qiú zhī xiù shì. yóu qiě bù néng, zé tuì zhī lǒng mǔ, qí hé cí zhī yǒu, běi qí cè xiào xiù yú cháo táng, duì zì yǒu tuō wù zhě hū qǐ lì xí hòu, shū jī làn liè zhě yǐn mò shuǐ yī shēng, wén lǐ mèng làng zhě duó xí tuō róng dāo, qián bà zhī jūn shàng lì cǐ zhì, yǐ quán shèng zhī cháo, qiú cái zhī wáng, ér bù sī chú bì zhī fāng, kè shí zhī xiào, yǔ tiān xià yīn xún gàn hùn zhuó zhī zhōng, yǐ shì wèi shùn rén qíng ér yǐ. quán wén gōng yǒu yán: cháng qíng wèi xí suǒ shèng. bì huàn ān shí, bǐ gōng chù xiū, yǐ zhì lǎo sǐ, zì wèi dé jì, qǐ fù yǒu chuǎi mó gǔ jīn fēng sú, zhěng qí jiào huà gēn bù yuán shǐ yào zhōng, zhǎng pèi yuǎn yù zhě xié? gǔ jīn yī kuí, kě shèng kǎi sī.
○判舉子第二場作判五條,猶用唐時銓試之遺意。至於近年,士不讀律,止鈔錄舊本。入場時每人止記一律,或吏或戶。記得五條,場中即可互換。中式之卷大半雷同,最為可笑。「《通典·選人條例》:「其情人暗判,人間謂之判羅,此最無恥,請榜示以懲之。」後唐明宗天成三年,中書奏:「吏部南曹關,今年及第進士內《三禮》劉瑩等五人,所試判語皆同。勘狀稱:『晚逼試期,偶拾得判草寫淨,實不知判語不合一般者。』」敕:「貢院擢科,考詳所業,南曹試判,激勸為官。劉瑩等既不攻文,只合直書其事,豈得相傳稿草,侮瀆公場。宜令所司落下放罪。」夫以五代偏安喪亂之餘,尚令科罪。今以堂堂一統作人之盛,而士子公然互換,至一二百年,目為通弊,不行覺察。傳之後代,其不為笑談乎!試判起於唐高宗時。初吏部選才,將親其人,覆其吏事。始取州縣案犢疑議,試其斷割,而觀其能否。後日月浸久,選人猥多,案牘淺近,不足為難。乃采經籍古義,假設甲乙,令其判斷。既而來者益眾,而通經正籍又不足以為問,乃征僻書曲學隱伏之義問之,惟懼人之能知也。佳者登於科第,謂之人等;其甚拙者謂之藍縷,各有升降。選人有格限未至而能試文三篇,謂之宏詞。試判三條,謂之拔萃,亦日超絕。詞美者得不拘限而授職。今國朝之制,以吏部選人之法而施之貢舉,欲使一經之士皆通吏事,其意甚美,又不用假設甲乙,止據律文,尤為正大得體。但以五尺之童能強記者,旬日之力便可盡答而無難,亦何以定人才之高下哉。蓋此法止可施於選人引試俄頃之間,而不可行之通場廣眾竟日之久。宜乎各記一曹,互相倒換。朝廷之制,有名行而實廢者,此類是矣。必不得已而用此制,其如《通典》所云,「問以時事疑獄,令約律文斷決,不乖經義」者乎?○回經文字體生員冒濫之弊,至今日而極。求其省記《四書》本經全文,百中無一。更求通曉六書,字合正體者,千中無一也。簡汰之法,是亦非難,但分為二場:第一場令暗寫《四書》一千字,經一千字,脫誤本文及字不遵式者貼出除名;第二場乃考其文義,則矍相之射,僅有存者矣。或曰:此未節也,豈足為才士累?夫周官教國子以六藝,射御之後,繼以六書。而漢世試書九千字以上,乃得為史。以周官童子之課,而責之成人;漢世椽史之長,而求之秀士。猶且不能,則退之隴畝,其何辭之有,北齊策孝、秀於朝堂,對字有脫誤者呼起立席後,書跡濫劣者飲墨水一升,文理孟浪者奪席脫容刀,潛霸之君尚立此制,以全盛之朝,求才之王,而不思除弊之方,課實之效,與天下因循干溷濁之中,以是為順人情而已。權文公有言:「常情為習所勝。避患安時,俾躬處休,以至老死,自為得計,豈復有揣摩古今風俗,整齊教化根不·原始要終,長轡遠馭者邪?」古今一揆,可勝慨思。
shǐ xué táng mù zōng zhǎng qìng sān nián èr yuè, jiàn yì dài fū yīn yòu yán: sī mǎ qiān bān gù fàn yè sān shǐ wèi shū, quàn shàn chéng è, yà yú liù jīng. bǐ lái shǐ xué fèi jué, zhì yǒu shēn chù bān liè, ér cháo tíng jiù zhāng mò néng zhī zhě. yú shì lì sān shǐ kē jí sān chuán kē. tōng diǎn jǔ rén tiáo lì: qí shǐ shū, shǐ jì wèi yī shǐ, hàn shū wèi yī shǐ, hòu hàn shū bìng liú zhāo suǒ zhù zhì wèi yī shǐ, sān guó zhì wèi yī shǐ, jìn shū wèi yī shǐ, lǐ yán shòu nán shǐ wèi yī shǐ, běi shǐ wèi yī shǐ. xí nán shǐ zhě jiān tōng sòng qí zhì, xí běi shǐ zhě tōng hòu wèi suí shū zhì zì sòng yǐ wǎng, shǐ shū fán suì rǒng zhǎng, qǐng dàn wèn zhèng lǐ chéng bài suǒ yīn, jí qí rén wù sǔn yì guān yú dāng dài zhě, qí xú yī qiè bù wèn, guó cháo zì gāo zǔ yǐ xià jí ruì zōng shí lù bìng zhēn guān zhèng yào gòng wèi yī shǐ. jīn shǐ xué fèi jué yòu shén táng shí, ruò néng yī cǐ fǎ jǔ zhī, shí nián zhī jiān, kě dé tōng dá zhèng tǐ zhī shì, wèi bì wú yì yú guó jiā yě. sòng xiào zōng chún xī shí yī nián shí yuè, dà cháng bó shì ní sī yán: jǔ rén qīng shì shǐ xué. jīn zhī lùn shǐ zhě dú qǔ hàn táng hùn yī zhī shì, sān guó liù cháo wǔ dài yǐ wèi fēi shèng shì ér chǐ tán zhī. rán qí bèng qǔ zhī dé shī, shǒu yù zhī dāng fǒu, chóu cè zhī shū mì, qū chù bīng mín zhī fāng, xíng shì chéng bài zhī jī, dàn jiā tǎo jiū, yǒu bǔ guó jiā. qǐng yù chūn gōng, fán kè shì mìng tí, zá chū zhū shǐ, wú suǒ jū jì, kǎo hé zhī jì, shāo yǐ lùn cè wèi zhòng, wú zhǐ yǐ chū chǎng dìng qù liú, cóng zhī.
○史學唐穆宗長慶三年二月,諫議大夫殷侑言:「司馬遷、班固、范曄《三史》為書,勸善懲惡,亞於《六經》。比來史學廢絕,至有身處班列,而朝廷舊章莫能知者。」於是立《三史》科及《三傳》科。《通典·舉人條例》:「其史書,《史記》為一史,《漢書》為一史,《後漢書》並劉昭所注《志》為一史,《三國志》為一史,《晉書》為一史,李延壽《南史》為一史,《北史》為一史。習《南史》者兼通宋、齊《志》,習《北史》者通後魏、隋書《志》自宋以往,史書煩碎冗長,請但問政理成敗所因,及其人物損益關於當代者,其徐一切不問,國朝自高祖以下及睿宗《實錄》並《貞觀政要》共為一史。」今史學廢絕又甚唐時,若能依此法舉之,十年之間,可得通達政體之士,未必無益於國家也。宋孝宗淳熙十一年十月,大常博士倪思言:『舉人輕視史學。今之論史者獨取漢、唐混一之事,三國六朝五代以為非盛世而恥談之。然其迸取之得失,守御之當否,籌策之疏密,區處兵民之方,形勢成敗之跡,憚加討究,有補國家。請諭春宮,凡課試命題,雜出諸史,無所拘忌,考核之際,稍以論策為重,毋止以初場定去留,」從之。
shǐ yán xuē áng wèi dà sī chéng, guǎ xué shù, shì zǐ yǒu yòng shǐ jì xī hàn yǔ, zhé chù zhī. zài zhé zōng shí, cháng qǐng bà shǐ xué, zhé zōng chì wèi sú nìng. xū, hé jìn shì sú nìng zhī duō hū!
史言薛昂為大司成,寡學術,士子有用《史記》西漢語,輒黜之。在哲宗時,嘗請罷史學,哲宗斥為俗佞。吁,何近世俗佞之多乎!